30 November 2001 Susanne Mussmann markup
TEI header added
14 June 2002 Susanne Mussmann markup
correcting structural tagging, suggestions: include speaker names (only partly included so far)
12/2014 Reinhard Gruhl markup
marginalia and some corrections inserted (thanks mostly to Prof. Dr. Andrzej Roman Budzisz)

page )(1a, image: s001

NICODEMI FRISCHLINI BALINGENSIS, HEBRAEIS. CONTINENS DVODECIM LIBROS: QVIBVS TOTA Regum Iudaicorum, et Israeliticorum historia, ex sacris literis ad verbum desumpta, carmine heroico Virgiliano describitur. Opus posthumum, ante hac nondum visum, nunc demum post multos labores in lucem prolatum. Ductu, et auspicio MARTINI AICHMANNI IC. ET in aula Wirtembergica Cancellarii. Opera vero, et studio VLRICI BOLLINGERI P.L.O. illustris Scholae Bebenhusanae Rectoris. SAPIENTIA CONSTANS. Cum Privilegio et Gratia singulari. ARGENTORATI Ex officina Typographica Iobiniana. ANNO MDXCIX.

page )(1b, image: s002
[illustration:

VERA EFFIGIES NICOD. [abbr.: Nicodemi] FRISCHLINI COM. [abbr.: COMITIS] PAL. [abbr.: PALATINI] CAES. [abbr.: CAESAREI] POET. [abbr.: POETAE] LAVR. [abbr.: LAUREATI] Oratoris et Historici clarissimi.

Effigiem FRISCHLINE, tuam si non satis apte Exprimere, artificis caela sat apta, queunt. Exprimet: et cunctos mansuram mittet ad annos, HEBRAEIS, genio nunc bene sculpta tuo. M. Georg. Pfluegerus scribebat Argent [reading uncertain: abbr] au)tosxediws ]

page )(2a, image: s003

ILLVSTRISSIMO PRINCIPI, AC DOMINO,Dn. [abbr.: Domino] MAVRITIO, Hassiae Landtgrauio, Comiti in Catzenelnbogen,Dietz, Zigenheim,et Nidda etc. Domino suo Clementissimo.

SI quid umquam votis obtineri potuisset, Illustrissime Princeps, Domine Clementissime,optandum sane fuisset, eam sortem contigisse Nicodemo Frischlino, ut in tranquilliore vitae statu libros hosce duodecim, quibus universam de Regibus Iudaicis, etIsraeliticis historiam complexus est,non solum elaborare, sed etiam in lucem proferre potuisset. Hac enim ratione

page )(2b, image: s004

opus ipsum absque dubio prodiisset multo limatius, et omnibus numeris absolutius,quam quod nunc e cineribus ipsius maximis laboribus recollectum in manus hominum evulgatur: quamvis ne sic quidem videre queam, quid huic operi deesse possit.

Sed haec fortuna Frischlino hac in parte cum Principe Poetarum P.Virgilio Marone, quem unice sibi in hoc volumine imitandum proposuit, communis fuit:qui licet meliore conditione extremum diem vitae morte confecisse scribitur, quam Frischlinus, Aeneida tamen suam ante obitumnon omnino, ut voluit, absolvit, sed imperfectam reliquit. Quam, ut rem non emendatam, testamento comburendam esse

page )(3a, image: s005

se cavisset, nisi Tucca, et Varusrestitissent, qui praeclarum hoc opus ab interitu vindicarunt, iussu, et mandato Divi Augusti Imperatoris excitati: quo nomine perpetuam apud omnem posteritatem laudem consecuti sunt vindices illi ut accerimi, sic iustissimi.

Idem ne Frischlini eveniret Hebraeidi, saepius mecum perpendenti, quae via ineunda esset, ut opus, quod Authoris manu, litera non admodum legibili, conscriptum, multisque lituris inductum erat, in mundum redigeretur, rem tandem cum Vlrico Bollingero illustris Scholae Bebenhusanae Rectore contuli, qui hortatu meo opus hoc alacriter agressus est, nec describendo destitit,

page )(3b, image: s006

donec ad umbilicum perduxit, sublatis undequaque mendis, et lacunis expletis. Id quanto labore perfecerit, ego testari possum, qui au)to/graphon saepius in manus sumpsi, et deprehendi quanta difficultate legi potuerit: ac mihi astipulabuntur omnes, quibus manus Frischlini nota fuit. Postquam Bollingerus opus exegit, mihique remisit, denuo perlegendum esse existimavi, animadversurus num quid inesset, quod cuiusquam famam, et existimationem arrodere posset: ut si posset citra bonorum virorum offensionem in publicum emitti, de edendo tanto securiores essemus. In qua relectione cum nihil compererim quantum

page )(4a, image: s007

ego quidem deprehendere potui, quod non aequo, et candido Lectori gratum esse queat, et acceptum: non amplius differendum esse negotium ratus sum, sed in eo strenue elaborandum esse duxi, ut opus quam primum Typographo transmitteretur.

Quo vero melius Lectori constaret de methodo, qua Author in efformandis hisce ad imitationem Virgilii libris Hebraeidos usus est, monitu meo Bollingerus subsequentem praefationem adornavit, in qua Lectorem de structura totius operis fideliter et abunde erundivit: quem ea propter admonitum velim, ne libros hos perlegat, quam praefationem illam prius diligenter

page )(4b, image: s008

evolverit: tunc enim gratior erit lectio quando viderit, quo digitum intenderit Frischlinus. Quod autem, Princeps Illustrissime, Domine Clementissime, hos libros Hebraeidos C. T. [abbr.: celsitudini tuae] inscribere, et dedicare volui, ut pro innata sua clementia consilii mei rationes patienter audiat: ea, qua par est, et decet, submissione humilime oro.

Ex principio operis patet Authorem Hebraeiden suam Illustrissimo quondam Principi, et Domino, Domino Wilhelmo LAndtgravio Hassiae et c. [abbr.: cetera] C. T. [abbr.: celsitudini tuae] Parenti omnium saeculorum memoria celebrando destinasse, quam dubio procul Celsitudini ipsius nuncupasset,

page )(5a, image: s009

si non morte praeventus Frischlinus publici eam iuris fecisset, priusquam Celsitudo eius e vivis excessisset. Verum utroque rebus humanis exempto, iure velut hereditario nunc opus ad C. T. [abbr.: celsitudinem tuam] devolvitur, quam iniquum esset eo defraudari, quod Illustrissimus Dominus Pater tantopere expetivit, ita ut vel ob solam eius memoriam non carissimum esse possit. Proin sicut C. T. [abbr.: celsitudo tua] amplissimas rerum paternarum facultates ex successione est consecuta: sic libros quoque hos sacros quasi per manus traditos, et postliminio revocatos clementer accipiat, prosfwnh/sis illa ad defuncti Domini Parentis Celsitudinem olim directa, nunc ad C. T. [abbr.: celsitudinem tuam] accomodata: quam Bollingerus

page )(5b, image: s010

paucis immutatis in hunc modum eleganter expressit:

Tuque o Cattorum decus immortale tuorum
MAVRITII Ducis excelso qui nomine gaudes
Huc ades, et mecum Reges mirare vetustos
Per longam feriem Francis qui Regibus ortum
Landtgravius ducis, veterumque imitator avorum
Laudibus, ac veris animum virtutibus ornas,
Illustris Princeps doctus que fideliter artes
Ingenuas, Graiae doctus commercia linguae
Psalmographi Regis cytharamque fidesque canoras
Sic te tractantem stupuere Visurgis, et Albis.

Causam, quae Frischlinum ad prosfw/nhsin illam impulit, reperio fuisse hanc inter reliquas praecipuam quod C.T. [abbr.: celsitudo tua] Dominus Parens cum ipso egerit, ut eiusmodi opus sacrum moliretur. Volebat enim Celsitudo illius pro singulari sua pietate, sapientia, et eruditione, qua pollebat, historiam Regum Hebraeorum aliquo illustri carmine tractatam, et exornatam

page )(6a, image: s011

videre. Quod sane prudens consilium fuit, quo princeps literatissimus Christianis scholis optime consultum voluit, in quibus sacra longe maiore cum fructu, et emolumento leguntur, quam profana Ethnicorum Poetarum figmenta. Nam praeterquam quod fides historica in libris hisce omnemdubitationem excludit, quae a profanis historiis non omnino abesse potest: sunt certe in sacra historia pietatis, et omnium virtutum exempla multo illustriora, quam in aliis rerum gestarum scriptoribus. Et sicut praemia vituti proposita: ita et poenae atroces atrocitati delictorum nusquam alibi magis, quam in sacris istis annalibus conspiciuntur.

page )(6b, image: s012

Commodum vero accidit laudatissimum Principem in Vatem egregium incidisse, q [abbr.: qui] Celsitudinis ipsius desiderio piissimo examussim satisfacere, omnium optime potuit: atque utinam Deus vitam utrique tantisper prorogasset, ut ambo editionem huius operis oculis suis contemplari, et semet ipsos oblectare potuissent. Sed quia divinae ipsius voluntati, aliter de rebus nostris disponenti, sic visum fuit, aequo animo feramus id, quod in hac miseriarum valle amplius immutari non potest, et contenti simus doctissimis hisce reliquiis, quae ita comparatae sunt, ut merito eas gratis animis excipere debeamus.

Ego certe mihi gratulor, et magnae

page )(7a, image: s013

felicitatis loco pono, ut quemadmodum C. T. [abbr.: celsitudo tua] Dominus Parens Frischlino huius praeclari operis primus author extitit: ita mihi obtigisse occasionem hanc minime aspernandam offerendi hos libros Hebraeidos C. T. [abbr.: celsitudo tua] quae me ab aliquot nunc annis eo clementiae favore prosecuta est, ut iam pridem cogitarim, qua nam ratione C. T. [abbr.: celsitudini tuae] debitam animi gratitudinem declarare possem. Hoc cum dedicatione horum librorum me praestaturumomnino confiderem, eos C. T. [abbr.: celsitudini tuae] in testimonium meae erga illam humilime reverentiae offerre placuit: cum sciam C. T. [abbr.: celsitudinem tuam] studiis poeticis quam plurimum delectari, et sicubi a gravioribus negotiis oppressa recumbit,

page )(7b, image: s014

ex iis semet ipsam quodam modo reficere, et confirmare.

Id quod C. T. [abbr.: celsitudini tuae] editione Psalterii vario Carminis genere redditi (cuius Bollingerus in versibus supra commemoratis kat' e)coxh\n meminisse voluit) palam testatum fecit: cuius exemplar cum ex C. T. [abbr.: celsitudinis tuae] munificentia, et liberalitate Cassellis ad me transmissum acceperim, me eidem ad a)nti/dwron aliquod, maxime in eodem argumenti genere obligatum esse ipsa naturalis aequitas postulare videtur: a cuius obligationis nexu me exhibitione horum librorum nonnihil liberare volui: quos ut C. T. [abbr.: celsitudo tua] laeto, et sereno vultu accipiat, et me, meumque Bollingerum sibi clementercommendatos

page )(8a, image: s015

habeat etiam, atque etiam oro.

Deus Opt. [abbr.: optimus] Max. [abbr.: maximus] C. T. [abbr.: celsitudinem tuam] in hoc turbulento rerum statu contra omnes imminentes calamitates paterne tueatur, ac eidem salutarem, et tranquillam tribuat gubernationem ad nominis sui divini gloriam, et inclytae domus Hassiacae commodum, et emolumentum. Datae Studgardiae in festo Pentcostes Anno reparatae salutis MDXCIX. Illustrissimae Celsitudini Tuae deditissimus. Martinus Aichmann V. I. D. [abbr.: utriusque iuris doctor] et in aula Wirtemberg. Cancellarius.


page )(8b, image: s016

VLRICVS BOLLINGERUS Lectori aequo, et benevolo, S. [abbr.: salutem dicit]

Posteaquam superiore tempore, Lector humanissime, Magnificus Clarissimus et Consultissimus vir, MARTINVS AICHMANNVS LL. [abbr.: Legum] Doctor celeberr. [abbr.: celeberrimus] Cancellarius Wirtemberg. [abbr.: Wirtembergensis] dignissimus etc. [abbr.: et cetera] Hebraeiden Frischlinianam duodecim his libris comprehensam, mihi evolvendam communicavit, hoc consilio, ut au)to/grafon manu intricata scriptum, et nonnullis in locis vitiosum, subincudem revocarem, exemplum transcriberem, et ad editionem appararem: praeterquam quod huius viri, qui tanto studio erga rem Poeticam et humaniores litteras tenetur, honestissimis iussis parere aequum erat, ipsa huius operis dignitas et excellentia singularem aliquam alacritatem animo meo iniecit.

Ego enim sic existimo, nec veterum, nec recentium Poetarum quemquam, quisquis ille fuerit, adeo sollicite observare Virgilium, sive ordinem rerum sive maiestatem orationis spectes: est ingeniosa inventio,

page (:)1a, image: s017

accurata dispositio, gravis et perspicua elocutio, nec est ulla virtus carminis, quam auctor praetermiserit. Verumenimvero video propositum fuisse Frischlino in his libris optimi Poetae, optimum opus exprimere, quod tanta quidem cum felicitate praestitit, ut non Frischlinum sed Virgilium, non Hebraeidem sed Aeneida (nisi quod diversae sunt materiae) tibi legere videaris, itaque et librorum numerus numero, et ordo ordini quoad eius fieri poterat respondet. Quod [note: Inventio.] ad inventionem, Virgilio quidem unus Aeneas pro scopo fuit, in quo decantando et ornando vires ingenii exercuit: Frischlino autem, non unus fuit Davides, cuius laudes pertexeret, et in cuius morte quiesceret, sed et successores et qui illum antecessit Saulus fuit celebrandus. Non enim minores res gessit Salomon in pace, quam Davides in bello, nec minorem pietatis laudem merentur Iosaphatus, Ezechias, Iosias, quam vel Salomon vel Davides. Deinde Virgilio multa licuit affingere, multas admiscere fabulas, ad delectandum et movendum Lectorem accomodatas

page (:)1b, image: s018

de Polyphemo, de Harpyiis, de Circe, et similibus nugatoriis: at Frischlino res gestae erant describendae, quibus nihil addendum nihil adimendum. Habuit tamen et hic Polyphemum, Goliam Philistaeum, et Circen, feminam illam magicam, quae simulacrum Samuelis more Pythonum evocavit.

Quare in rebus quidem toto Caelo discrepat Hebraeis ab Aeneide, numerus tamen et ordo dicendique character plane idem.

Quod [note: Dispositio.] vero ad dispositionem, textum quidem biblicum sic tractat Frischlinus, ut totam historiam quatuor librorum de Regibus Iudae et Israelis, omnibus patribus integram describat, suis pariter in locis insertis illis, quae in duobus libris Paralipomenon habentur: sed methodo Virgilianae perquam artificiosae, ubique insistit, quod equidem multis verbis in apertum producerem, nisi metuerem molestum id esse auribus tuis, Lector aequissime, quamobrem persingulos libros, summam rei, paucis ostendam.

Sicut [note: Status libri primi Hebraeid. [abbr.: Hebraeidos] ] Virgilius non incohat suam Narrationem ab excidio Troiano, et Aeneae exsilio, sed a naufragio Siculo, quo ille vi

page (:)2a, image: s019

tempestatis fuit reiectus in Africam ad Didonem: ita Frischlinus non a Samuelis historia, quam in librum septimum reservavit, neque a Saulo de quo libro secundo, neque a Davidae fuga, quae libro tertio tractatur: sed ab hospitio Achidis, quod barbarus illeDavidae exsuli concessit, suam telam orditur: et sicut ibi narratur Sichaei interitus a Pygmalione occisi, quae caedes occasio fuit transmigrationis, quam Dido relicta Tyro in Africam suscepit: ita hic libro primo, narratur tragicus exitusSauli, quae res Davidae occasionem praebuit, Siclagium deserere, in redire patriam, et in urbe Hebrone novi regni auspicium facere.

Deducitur hic liber primus per quatuor et decem capita, facto initio a vicesimo septimo capite libri primi Samuelis, usque ad caput decimum libri secundi. Hic etiam bona pars Psalmi centesimiquinti inseritur, nec non catalogus sociorum Davidae, conscriptus e vigesimo tertio capite libri secundi Samuelis ad imitationem Virgilii, de Turni Ducibus, libro septimo Aeneidos.

Eodem [note: Status libri secundi Hebraeid. [abbr.: Hebraeidos] ] modo apud Virgilium in convivio Didonis, verba facit Aeneas de excidio

page (:)2b, image: s020

Troiano, de interitu Priami, de suo exsilio,tum de variis periculis et calamitatibus, toto libro secundo et tertio: Sic Davides libro secundo in convivio regio introducitur, qui personam dicentis suscipit, et exponit Mephibosae filio Ionathae (ut Menelaus Homericus Telemacho, de patreVlysse) initia regni Iudaici, ad cuius gubernationem Saulus asinas quaeritans vocatur, et deinde occasio Agago, genteque Amalechitica prorsus extincta, palmam refert ab hostibus: Haec omnia deducit Davides pernovem capita, ab octavo usque ad decimum septimum libri primi Samuelis.

Libro tertio [note: Status libri tertii Hebraeid. [abbr.: Hebraeidos] ] Davides in medium profert bellum Palaestinum, et suum cum Golia Philistaeo duellum, quibus injurias et persecutiones addit a Saulo illatas: et hic passim decantantur Psalmi tempore illo calamitoso scripti, ut sunt, quinquagesimus secundus, quinquagesimus quartus, quinquagesimus sextus, sexagesimus tertius etc. [abbr.: et cetera] Continuatur hic liber per decem capita biblica, usque ad caput vigesimumseptimum libri primi Samuelis, ubi Davides dicendi finem facit.

Porro, [note: Status libri quarti Hebraeid. [abbr.: Hebraeidos] ] sicut Virgilius commemorat libro

page (:)3a, image: s021

quarto Aeneidos, quomodo Aeneas inciderit in amorem Didonis, et quae sint clades secutae: ita Frischlinus libro quarto Hebraeidos exponit, quam rem habuerit Davides cum Bersabea, et quae miseriae domesticae mox irruerint, stuprata Thamare ab Amnone fratre, et hoc ab Absolone fratre occiso, rursumque per hunc patre eiecto, et regnis pulso: extenditur hic liber a decimo capite libri secundi Samuelis (hic enim supra libro primo substitit Poeta noster) usque ad caput decimum nonum, habetque Psalmos in istis aerumnis compositos quinquagesimum tertium.

Ceterum [note: Status libri quinti Hebraeid. [abbr.: Hebraeidos] ] quinto Aeneidos describit Virgilius ludos funebres ad tumulum Anchisae celebratos, et incendium classicum a feminis excitatum: huic argumento cum nihil respondeat in libris Regum, Frischlinus describit ea, quae intra caput decimumnonum libri secundi Samuelis,et caput secundum libri primi Regum continentur. Verumtamen sicut Aeneas Virgilianus post mortem Anchisae parentalia exsequitur: ita Davides constituit omnia, quae post obitum fieri vellet: Ibi Anchises

page (:)3b, image: s022

in somnis filium hortatur, ut descendat in Elysium, hic autem Davides suum filium Salomonem ex oraculo monet, ut templi Hierosolymitani structuram perficiat. Hic vero in margine adnotavit Frischlinus Psalmos inserendos, decimum octvum et centesimum quadragesimumquartum, illi cum non exstarent in au)togra/fw auctoris a me sunt adjecti, ut infra docebo.

Sextus [note: Status libri sexti Hebraeid. [abbr.: Hebraeidos] ] liber Hebraeidos a medio secundo capite usque ad decimum libri primi Regum methodo Virgiliana pertractatur. Ut enim sexto Aeneid: [abbr.: Aeneidos] Sibyllinum oraculum consulit Aeneas, mactatisque hostiis Deos inferos veneratur: ita Rex Salomon veri omnipotentis DEI responsum capit, eique multas hecatombas facit.

Septimus [note: Status libri septimi Hebraeid. [abbr.: Hebraeidos] ] Hebraeidos totus artificosus est, partim e priore Regum septimo, quarto, et sexto, partim e priore Samuelis secundo, quarto, quinto et sexto, partim rursus e priore Regum undecimo concinatus, videtur similitudinem aliquam habere cum primo et octavo Aeneidos: ibi Aeneas novam Carthaginem perlustrat, et convivio Didonis interest, hic Regina Sabaea nuper conditam domum Salomonis, et

page (:)4a, image: s023

regalem convivii luxum miratur. At enim ut libro octavo Aeneid. [abbr.: Aeneidos] Rex Evander hospitem Aeneam sacris Herculeis adhibet, eumque causas et ritus sacrificii edocet, locaque nobiliora demonstrat: ita Salomon circumducit Sabaeam in templi penetralibus eaque praesente victimas offert, simul et deritibus Mosaicis deque divina Arca quaerentem instruit.

Octavus [note: Status libri octavi Hebraeid. [abbr.: Hebraeidos] ] Hebraeidos, a divisione regni Israelitici incipit, et per octo capita biblica procedit ordine naturali, a duodecimo ad vigesimum caput libri primum Regum, ubi ea quae ad historias regum Hebraeorum spectant, e libris Paralipomenon huc etiam referuntur. Hic enim Imperium Rehabeae,Abiae, et Assae Regum Iudae, item Ierobeae, Nadabi, Baesae, Ellae, et Amrii, Regum Israelis ob oculos ponitur. Non inepte comparatur libro septimo Aeneidos, ubi repudiato Turno, profugus Aeneas in regni Latini societatem recipitur, quae res occasionem dedit maximis bellis: ita hic Ierobeas filius Nebathi, olim servus, contra Rechabeam, a quo decem tribus defecerant, rebus Israelticis praeficitur, unde successores distracti regni, perpetuis armis inter se pugnaverunt.


page (:)4b, image: s024

Liber [note: Status libri noni Hebraeid. [abbr.: Hebraeidos] ] Nonus Hebraeidos, cum praecedente cohaeret, a vigesimo primi Regum, usque ad sextum libri secundi pertextitur, ubi rursus e Paralipomenis, quae huc pertinebant immiscentur. Hic enim Reges utriusque dicionis, Iosapha, Achabus cum uxore Isabella, item Ahasias et Ioras versibus illustrantur: Affinis est hic liber septimo et octavo Aeneidos: ibi Amata, hic Isabella turbas excitat, ibi Aeneas ab Evandro hic Achabus ab Iosapha auxilia impetrat.

Decimus [note: Status libri decimi Hebraeid. [abbr.: Hebraeidos] ] iterum liber, a sexto usque ad decimumquintum libri secundi Regum est expressus, multa tamen e Paralipomenis desumit, quae ad eas historias requiruntur: hic enim quaedam Elisae miracula, et stirpis Achabicae internecio, saevo et festino gladioper Iehum confecta habetur, postea qui huic successerunt, Ioacha , Ioras, etIerobeas suo loco ponuntur. Item Hierosolymitani gubernatores, Ioras, Ahasias, Ioas et Amasias versibus mandantur.

Convenit cum libro decimo Aeneidos, in quo magni Rutulorum acervi, Aeneia dextra iugulantur, hic duo Reges, cum Regina et omnes Belicolae Sacerdotes mactantur.


page (:)5a, image: s025

At [note: Status libri undecimi Hebraeid. [abbr.: Hebraeidos] ] vero libro undecimo res gestae, Asariae, Iothae, Achae, et Ezechiae Regum Iudae: nec non Ierobeae, Sachariae, Sallumi, Menoemi, Pecajae utriusque, et Hosaeae, Regum Israelis inveniuntur, depromptae e secundo libro Regum, et Paralipomenon, ubi ista omnia copiosius leguntur. Usque ad vigesimum primum caput libri secundi Regum pertingit hic liber, et potest conferi cum undecimo Aeneidos, ut Venulus et Drances ibi coram Rege Latino, suadent societatem et con foederationem cum Aenea; ita contrario modo Thartan et Rabsacis, legati Assyrii hoc in loco, Regem Ezechiam ad deditionem hortantur.

Denique [note: Status libri duodecimi Hebraeid. [abbr.: Hebraeidos] ] liber duodecimus reliqua quinque capita libri secundi Regum absolvit, et multas conciones, e vaticiniis Ieremiae, vicesimi secundi, sexti et septimi, tricesimiquarti, sexti,septimi, et octavi, item quinquagesimi secundi capitis accersit: commemorat Imperium Manassis,Ammonis, Iosiae, Ioachae, Ioachimi, Iechaniae et Sedechiae, adeoque omnium Regum, qui usque ad eversum regum excidiumque urbis Hierosolymae, sibi successerunt. Quadrat autem hic liber ad duodecimum

page (:)5b, image: s026

Aeneidos, ubi sagitta vulneratur Aeneas, etTurnus pactum foedus rumpit, Ardea in ignes considit:hic vero Iosias iaculo figitur, Sedechias periurium committit, et magnifica illa Hierosolyma ferro et flamma vastatur. Hoc tamen incendium ad imitationem conflagratae Troiae libro secundo Aeneidos, auctor scripsisse videtur. Haec series, hic ordo duodecim librorum Hebraeidos compositionem Virgilianam luculenter prodit, quod magis evidens est, si quis observet Maronem singulos fere libros Aeneidos, alicuius, herois aut Tyranni morte claudere, Frischlinum similiter aliquo casu tragico his libris finem imponere.

Accedo [note: Elocutio.] ad tertiam virtutem huius Poematis quae in Elocutione consistit, qua in parte hanc operam dedit auctor ut imprimis nativam rerum mentem explicaret, verbis propriis et perspicuis, praesertim in Narrationibus. Deinde, ubi opus erat grandiore utitur genere dicendi, et metaphoras adhibet poeticas, sed nihil affectantes nihil innovantes, verbis recte cohaerentibus,et phrasi elegantissima quod ipse auctor alicubi de septimo libro Hebraeidos affirmat, se istuc congessisse omnem thesaurum latinitatis, per annos viginitiquinque

page (:)6a, image: s027

comparatum. Sunt hic descriptiones personarum, locorum, temporum: sunt comparationes et similitudines: sunt doctrinae et sententiae morales: sunt epitheta appositissima: sunt ingeniosa et absoluta cetera omnia. Habes insuper hoc in opere continuam quingentorum annorum historiam sacram, quam regum libri quatuor, et uterque Paralipomenon complectuntur, insertis Psalmis et Propheticis vaticiniis, quae omnia pulcherrimis ornamentis poeticis illuminantur, adeo ut mihi persuadeam, eiusmodi poema ecclesiasticum, ab eo tempore quo donum linguarum cessavit, in manus hominum non venisse. Quare me quidem operae non piguit, in his libris emaculandis insumptae, quam tamen non sine labore mihi constitisse, Lectori paulo altius repetam, quem rogatum cupio, ut animum reficere velit.

Antequam [note: Bollingeri labores in his libris adornandis. 1.] primam manum aponerem, necessitas postulabat, semel atque iterum revolvere et relegere omnes libros, idque propter asteriscos et obeliscos, quibus omnia satis confuse ipsius Frischlini manu exarata fuerant, intricatissimis litteris, quod virisdoctis familiare est qui o)rqogra/foi quam kalligra/foi haberi malunt.


page (:)6b, image: s028

Interea [note: 2.] non minore diligentia ipsa folia numeranda, et spatia singula accurate inspicienda fuerunt, ne quis defectus obrepat, nobis labore describendorum versuum ocupatis, ubi in ceteris quidem nihil deprehendi, sed in medio libro quinto, auctor monuerat (praefixo signo *) duos Psalmos inserendos, quos suo loco collocavi, stilo ad imitationem Poetae composito, addito tamen ad marginem nomine meo, ut ne sic quidem habeat Lector, quod desiderare possit.

Sollicitiam [note: 3.] pariter curam requirebat textus biblicus, in observandis concordantiis, quas vocant: sic enim libri Regum et Paralipomenon sibi respondent et subserviunt, cum quibus vates Ieremias nonnullis in locis coincidit, ut auctor nunc ex omnibus integras Regum historias conscripserit pulcherrima harmonia: non aliter quam citharoedus aliquis peritus, nunc unam, nunc duas, nunc omnes chordas simul tangit. Qua propter non me piguit, ad marginem annotare horum librorum capita et versiculos, unde primo intuitu Lector cognoscere, ubi locorum versetur, et solutum textum cuiuscumque linguae,

page (:)7a, image: s029

cum Poeta conferre possit: ubi manifestum erit, Frischlinum hac in parte oculos satis acutos habuisse.

De [note: 4.] meis Argumentis et Monostichis, non est ut multa verba faciam, de quibus Lectori iudicium relinquo, quem nonnihil adiutum volui, ut summam omnium librorum brevibus perciperet: motus exemplo Herennii Modestini, qui hoc ipsum in Aeneide Virgiliana praestitit.

His [note: 5.] omnibus perfectis, altera vice exemplum mea manu scriptum examinavi, et ad orthographiam revocavi, sublatis litterarum erratis, quae si hactenus renata sunt, ut olim capita Excetrae, hanc oscitantiam Typothetis potius mihi asscribendam scias: interim tamen aequo animo amplector Ovidianam hanc sententiam:

Et veniam pro laude peto, laudatus abunde
#########Non fastiditus si tibi Lector ero.

Quod si tamen viri boni hoc meum studium commendabunt, non tam mihi, quam dignissimo Domino Cancellario Aichmanno, gratiam habere meminerint, cuius felici auspicio haec sancta Hebraeis e

page (:)7b, image: s030

tenebris emersit: quod certe aequissimum erat, ut qui nobis alter Virgilius, suum etiam Tuccam et Varum inveniret, qui hoc carmen ab interitu vindicarent. Qua in re Magnificus Dominus Aichmannus sacrae Poeticae Studiosos omnes sibi devinxit, aeternam famam meruit, et divini nominis gloriam promovit. DEVS Opt. [abbr.: optimus] Max. [abbr.: maximus] hunc Rei publicae litterariae et politicae vindicem, in plurimos annos, salvum et superstitem nobis esse velit.

Dixi. E Schola illustri Bebenhusana Wirtenbergica Anno post natum Christum 1599.
page (:)8a, image: s031

NOBILI, MAGNIFICO ET AMPLISSIMO; Domino MARTINO AICHMANNO I. V. D. [abbr.: iuris utrisque doctori] consultissimo Aulaeque Wirtembergicae Cancellario dignissimo: clarissimo item et litteratissimo Domino Vlrico Bollingero illustris Scholae Bebenhusanae Rectori industrio, viris humanissimis et doctissimis fautoribus et amicis suis unice colendis S.P.D. [abbr.: salutem plurimam dicit] M. Georgius Pfluegerus Vlmanus.

QVamquam viri nobiles et clarissimi ea est praesentis operis Hebraeidos Virgilio Frischlinianae dignitas et praestantia; ut ei ex aliorum commendatione, vix quicquam addi, adimi vero non nihil facillime posse existimem: maxime ubi in laudatores incidit tenuiores, quam, quos gravitas rei sustinere possit:tamen nihil me, praeter decorum facturum plane confido, si, non quidem ipsius Hebraeidos laudes multis percenseam, sed breviter tum vobis ipsis, tum etiam toti Rei publicae litterariae, de tam laudatis et sanctis laboribus, publice gratuler. Ego certe, utut vel parum, vel plane nihil hic praestiterim; tamen singularis beneficii, ac felicitatis loco, et habeo, et agnosco quod id ipsum opus meae fidei committere, eiusdemque e)rgwdiw/kthen me esse voluistis. Quid itaque vobis cogitandum? aut quae vobis debebuntur gratiarum actiones: et acclamationes viri laudati et praeclari?

page (:)8b, image: s032

qui opus ipsum non solum, non supprimere, sed suppressum, in lucem proferre, multisque difficultatibus involtum, publicum hominum conspectum, non sine maximis sudoribus, dicam etiam sumptibus producere voluistis. Qua in re certe perpetuo vobis devinxistis, omnes scholas et Ecclesias Christianas. Neque dubito quin id ipsum, omnes sani, et aequi rerum aestimatores, ultro agnituri sint, adeo ut laborum, quos in huius operis restauratione, pene incredibiles sustinuistis numquam paenitere vos possit. Est enim ea operis huius maiestas et necessitas, ut non tantum bonos et candidos, ad summas laudes armare debeat: verum etiam ipsos Zoilos et Momos, in summam admirationem adducere possit, sive iam eum, quem imitatus est auctor noster, sive ipsum imitatorem, sive denique res et verba, structuramque inspiciamus. Enimvero is, quem auctor noster, in hac Hebraeide sua conscribenda imitatus est, non est quispiam de fece poetarum, sed eiusmodi poeta, quem Seneca vatem maximum; Quintilianus omnium Graecorum nostrorumque proximum, Lactantius Latinorum primum; D. [abbr.: dominus] Augustinus omnium poetarum praeclarissimum atque optimum appellat: quem Augustus Imperator Divum, Alexander Severus Platonem poetarum nominavit, quem I. [abbr.: Iulius] Caesar Scaliger Aquilam, omnesque eruditiores

page (?)1a, image: s033

omnium vatum Solem vocant: in cuius denique laudibus investigandis, Macrobius et Pontanus integra conscripsere volumina.

De imitatore vero qiud multa dicam? promiserat iam ante, se demonstraturum quomodo omnia Virgiliana ad nostrum transferre possint usum, ita ut Virgilius, non sibi, et Romanis suis, sed nobis omnibus Aeneida suam conscripsisse videri possit. Id vero quam feliciter, in hoc ipso opere Frischlinus effectum dederit, iudicent eruditiores Ego sane, pro mea iudicii tenuitate, non dubito, in hoc genere imitationis omnibus illum tam veteribus, quam recentioribus anteferre. In hoc namque opere, non tantum verborum aut ornamentorum Virgilianorum est imitatio, sed et sententiarum et structurae, aliorumque quae a prudenti litteratoque observari imitatore et solent et debent, viva imago et expressio. Ipsas vero res quod attinet, sunt illae non fabulosae, aut de aliis rebus ludicris, in quibus plerosque veterum sudasse videmus, sed sacrae, et ex limpidissimo Israeliis fonte haustae, nostrisque temporibus maxime accomodatae, necessariae et salutares. Strucutra denique, et verba ipsa, pene tota sunt Virgiliana, ubi hoc potissimum singulare est, quod, admirandam rerum varietatem,

page (?)1b, image: s034

verborum varietate exaequat, orationis copia amplificat, vocum splendore illustrat, et pulcherrimis figuris exornat: adeo, ut ipsis verbis haec Hebraeis, quibus Virgilii Aeneis alicubi a Frischlino ornatur, commendaripossit. Plerique Hieronymum Vidam, et I. [abbr.: ?] Maiorem, hoc saeculo, proxime ad Maronis grandiloquentiam accedere existimant, quibus ego Franciscum Maurum Hispellatem Minorida, fortassis non immerito adiunxerim. Sed quid his ipsis concedat Frischlinus noster, videre nondum potui. Varii etiam, sunt interpretes et imitatores alii Virgilii, de quibus, praeter alios alicubi non immerito conqueruntur Macrobius, et Cael. [abbr.: Caelius] Rhodiginus, utpote quod litterarum tantum apices, et verba sectantes, reliqua omnia relinquant, quae tamen, poeta potissimum in sua Aeneide proposita habuit, et quorum expressam mentionem facit, in sua, ad Augustum Imp. [abbr.: Imperatorem] epistola cuius meminit Macrobius lib. [abbr.: libro] I. Saturnal. [abbr.: Saturnalium] cap. [abbr.: capitulo] ultimo, sed de his fortassis alias dicendi locus erit. Tametsi vero, viri clarissimi, hoc ipsum opus, ea ingenii sollertia et industria elaboratum est, ut maiori in eiusmodi materia, et nominum asperitate non possit, tamen procul dubio non deerunt Frischlino mastiges, alienae laudi, plus quam par est, invidentes. Expertus

page (?)2a, image: s035

est hos ipsos Virgilius. Caligula eius scripta et imagines, parum abfuit, quin ex omnibus Bibiothecis amoverit: Adrianus Ennio postposuit: Paro quidam, duas eius ecclogas in Bucolicis, sed ridicule et insulsissime , derisit: Carbilius Pictor, Marcus Vipranius Perilius Faustinus, Octavius Avitus quae non carptim notarunt in eodem? Quid itaque mirum? si eandem fortunam experiatur haec Hebraeis Frischlini. Ego certe ut omnium zoilorum morsus, viri nobiles et praeclari, nihili faciendos duco: ita illud imprimis, quisquis es benevole lector, deprecor, ut si quae occurent errata graviora Typographica, cuiusmodi sunt pag. [abbr.: pagina] 2. ubi pro Hierosolyma legendum Hirsolyma, pag. [abbr.: pagina] 3. pro proprium propriam,pag. [abbr.: pagina] 73 pro portabant probabant pag. [abbr.: pagina] 76. pro vati fati et si quae sunt simila, illa pro candore et aequanimitate tua, non authori, aut Tuccae et Varo nostro, sed potius festinationi Typothetarum ascribas: ita in consimile re, consimilem humanitatemde nobis tibi promittes. Vos vero, viri Amplissimi et doctissimi, postremo id unice, et qua par est observantia, rogatos volo, ut quod, nunc in Hebraeide Frischlini, feliciter coepistis, id ipsum etiam in reliquis Frischlinianis, si quae cum fructu legi possunt, postmodo pertexere et strenue urgere velitis,

page (?)2b, image: s036

ita magis magisque Rempublicam litterariam vobis devincietis. Valete viri clarissimi et amici colentissimi. Script. [abbr.: Scriptum est] Argentinae festinante calamo ex Musaeo meo. Anno. 99.19. Iunii.

EPIGRAMMA IN HEBRAEIDA NICODEMI FRISCHLINI.

En modo, quae blattis iacuerunt obvia, lector,
#########Carmina, de domini funere rapta sui,
Aichmanni ductu, Bollingerique labore,
#########Aspiciunt, vultu candidiore, diem.
O sanctos animi nisus, o laude vehendos
#########Perpetua! o ipso carmina digna Deo:
Cedite Graiugenae, diversa per oppida, vates.
#########Nescio quid maius nascitur Iliade. [note of the transcriber: See Propertius: 2,34,66.]
Cedite Romulei vates, cocedite, vestra hic,
#########Nescio quid maius, nascitur Aeneade.

Iohannes Vlricus Schad Vlmensis F. [abbr.: Fecit] Argentinae
page (?)3a, image: s037

IN DVODECIM LIBROS HEBRAEIDOS, NICODEMI FRISCHLINI: P. [abbr.: Poetae] Laureati. Argumenta VLRICI BOLLINGERI, WANGENSIS.

In Librum primum.

Maximus Isaides abiens ex Achidis aula
Sic lagium tenuit, dumque Achidis exit in arma:
Heu, procul exusta cives ducuntur ab urbe.
Liber at hos iterum rediens cum divite praeda,
Regnat Iudaeum post Sauli fata per orbem,
Restituit laetus divini foederis arcam,
Ponere delubrum parat, et sibi subiugat hostes:
Hinc quaerit reliquos Sauli de semine Regis,
Demandansque suis Mephibosam accumbere mensis,
Dicere fata parat Ionathae Saulique furentis.

In Librum secundum.

Conticuere viri tunc invictissimus heros,
Fata recensebat. sic prima ab origine regni:
Abiectos Samuele satos, Regemque petitum,
Regia iura, virum patrias dum querit asellas
Delectum Regem Cissaeo e sanguine Saulum
Prodigiumque polo missum domitosque Philistos
Audaci dextra Ionathae solius, et omnes

page (?)3b, image: s038

Extinctos Amalecitas, non Rege peremto.
Hinc Saulo demtas, Genius quem dirus agebat,
Oblatasque sibi regni (spem praeter) habenas.

In Librum tertium.

Hinc a se victum monstrosa mole Goliam
Invidiam Regis soceri, tum foedus amici
Constantis Ionathae, scelus et crudele Doegi:
Defensamque urbem priscum cui Chegila nomen:
Erroresque suos, et tot discrimina vitae
Siphaeos inter cives, in Maonis ora,
Engeddeque solo: sed grata pace reversum
Vndique tonsuramque ovium, et stultique Nabalis
Oratas epulas, stolida sed mente negatas,
Insidiasque novas Sauli: atque hic deinde quievit.

In Librum quartum.

Vindicat Isaides legatos, vimque Syrorum
Contundit, Venerisque gravi Rex carpitur igne,
Dat letho Vrian: monitus sed numine poenas
Iam luit, et resipit. Vitium fert Amno sorori,
Vindice quem dextra obtruncat, nil tale timentem
Absalomo, qui tres annos a caede peracta
Delituit, sed deinde redux movet arma parenti,
Et regno pellit, muloque sub arbore vectus
Implicitusque comis terram miser inter et auram
Pendet, et heu, vitam multo cum sanguine fundit.


page (?)4a, image: s039

In Librum quintum.

Comprimit Isaides maestum sub corde dolorem
Ignoscitque viris, Solymamque remigrat in urbem:
Amasa, fraude cadit, poenas dat Seba Ioabo,
Poscitur ad laqueum Sauli de stirpe propago.
Isaides paeana canit, populosque recenset,
Sceptrigerum Solomona locat, disponit et aptam
In sortem proceres, et sacri plurima templi
Condendi dat iussa viris, et munera poscit.
Hinc grates solvit profertque novissima verba,
Membra rogo, mentem Caelo, dat nomina famae.

In Librum sextum.

Protinus Adonian Salomo, reliquosque nocentes
Tollere caede iubet, regnum ut munimine firmet:
Et responsa DEI capit: et sua iura ministrat
Martibus, et Tyrios nulli docta arte secundos
Advocat artifices, et sacram perficit aedem.
Consecrat hanc precibus multis, et pinguis ad aram
Hostia multa cadit, Caelo delabitur ignis,
Atque iterum in somnis apparet Rector Olympi.
Hinc quicquid Regi suadebat amica voluptas
Condere, magnifico surgebat id omne paratu.

In Librum septimum.

Advenit Solymam terrae regina Sabae

page (?)4b, image: s040

Mota viri fama regali condita sumptu
Omnia miratur, lautaeque cibaria mensae
Et promos condosque viros, vocemque canentis
Nethaniae, tum magnifici fastigia templi:
Et stupet ornatus varios, et Rege docente,
Mosaeos discit ritus arcanaque sacra,
Et divae voces Arcae:tum munere multo
Aucta suam redit in patriam: Rex numina vana
Dum colit, adversos hostes sibi sentit, obitque.

In Librum octavum.

Iam denas regni partes Salomonia proles
Amittit, quas Nebathides sibi subdit, et aras
Extruitet vitulos: quamvis hoc saepe prophetae
Arguerint immane nefas: Rex Sisacus orae,
Niliacae spoliat templum: succedit avito
Rex Abias regno, multum pugnante tyranno
Nebathida: post Assa capit moderamina rerum,
Restituitque pios cultus: tum divus Achabo
Fata canit vates,Thesbites civis Elias,
Et miranda facit, sociorum et sibi iungit Elisam.

In Librum nonum.

Bis Regem Syriae bello devincit Achabus,
Possidet occiso Domino vineta Nabothi:
Hinc iterum movet arma Syro, tum rector Iudae
Iosapha, religionis amans, se iungit Achabo,

page (?)5a, image: s041

Atque redux sine vi spolia ampla ex hoste reportat.
Achisiae fera flamma Duces absorbet Olympo.
Thesbites rapitur, numenque relinquit Elisae:
Vincitur in bello (sic vate canente) Moabus.
In vitam puerum revocat divinus Elisa,
Atque lepram pellit, ferrum dat nare per undas.

In Librum decimum.

Occaecat vates Syrios, belloque fameque
Oppresso Regi solatia certa profatur:
Hasaelem Syriae, Regem Israelis Iaehum
Designat: genus hic natum de sanguine Achabi
Belicolasque omnes tollit: Iudaeus Ioas
Restaurat templum, et gemini cadit ense ministri:
Iam moriens ventura canit praesagus Elisa.
Amasiae virtute feri superantur Idumi
Sed non Samarius (bello qui maior)Ioas:
Occubat Amasias natoque relinquit habenas.

In Librum undecimum.

Asarias Iudae moderatur frena, Menaemus
Samariam regit: hinc regni moderamen Iothas
Accipit Hebraei, post quem nequissimus Achas
Imperat, et frustra Assyrio se iungit amicum:
Vltimus Hosaeas Samareae sceptriger orae
Imperium amittit, peregrinos tractus in agros.
At pius Ezechias Solimaea Rector in urbe

page (?)5b, image: s042

Pascha vetus celebrat, Sanheribo salvus ab hoste,
Incidit in morbum: certae sed signa salutis
Isaida monstrante capit ter quinque per annos.

In Librum duodecimum.

Impius imperii suscepit frena Manasses
Captus ab Assyrio, mox et dimissus ab illo
Restituit sacros cultus: huic filius Ammo,
Successit breve tempus: ab hoc octennis Iudae
Rex fit Iosias, Beli qui destruit aras,
Et festum paschale colit, seque ingerit armis
Niliacis, ictusque cadit: sed Ioacha natus
Imperium capit, et fatis Ioachimus iniquis,
Quae toties cecinit Ieremias omnia surdis:
Donec Sedechias rapitur Rex ultimus orae.

FINIS ARGVMENTORVM Vlrici Bollingeri. [gap: toc]
page (?)6a, image: s043

[gap: table]
page (?)6b, image: s044

[gap: table]
page (?)7a, image: s045

[gap: table]
page (?)7b, image: s046

[gap: table]
page (?)8a, image: s047

[gap: table]
page (?)8b, image: s048

IN HEBRAEIDA NICODEMI FRISCHLINI EPIGRAMMA GEORGII PLUEGERI.PH. [abbr.: philosophiae] ET ARTIUM M. [abbr.: magistri]

QVae quondam rapidis aboleri carmina flammis
#########Iusserat, Andini gloria prima soli.
Fallor? an harc nostro revirescunt denique saeclo
#########Carmina! de domini funere rapta pii.
Scilicet haec etiam manes delira senectus
#########Virgilios nobis, Ovidiosque refert.
Virgilium superare nefas, aequare Deorum
#########Munus et Aonii gratia rara patris.
Tu tamen hos ipsos, si non Hebraeide vates
#########Exsuperas, aequas Nicaodeme tua.


page 1, image: s049

NICODEMI FRISCHLINI HEBRAEIDOS.LIBER PRIMUS. VLRICI BOLLINGERI, P. L. [abbr.: Poetae Laureati] Monostichon. In Librum eundem. Daviden primus Regem designat Iudae.

HEbraeos [note: Propositio operis.] canimus Reges populumque potentem
Magnanimosque Duces, genus alto a sanguine Iudae
Sacra Chananaeas quae sceptra tulere per vrbes:
Et qui fatidico solverunt carmine vates
Ora, DEI iussu,sed stultae haud credita genti.

Longa retro series, si prima ab origine mundi
Grandaevos memorem patres, Noamque bifrontem:
Si genus Isacidum Phario de litore Nili
Eductum miris Erythraea per aequora fatis
Expediam: penitusque sequar quo numine laeso
Ille DEVS Canaae natos e stirpe nepotes
Eruerit, populoque solum donarit habendum
Hebraeo, et stabili patres in sede locarit.

Atque ideo ritus arcanaque sacra monentem
Praetereo Mosem: limes mihi carminis esto
Cissidae quondam post tristia funera Sauli
Regia Iessaeis admota corona capillis:
Sublimisque thronus domita sub rupe Sionis:
Et quod Rex Salomo cedrina ex arbore templum
Construxit: limes post Regum fata piorum
In duo divisum terrae confinia regnum,
Nebathidaeque a Syrio sacra limina versa tyranno,


page 2, image: s050

Christe [note: Inventio.] fave, et nostris audacibus annue ceptis
Vt Duce te veterum fortissima facta parentum
Et quae virtutem comitari praemia gaudent:
Quaeque adversa manent fatales crimina poenas,
Exsequar: unde tui aeternum celebrentur honores
Nominis, ac nullo marcescat gloria saeclo.

Tuque [note: Dedicatio.] o Cattorum decus immortale tuorum
Huc ades, et mecum Reges Guilielme vetustos
Admirare: tuum Francis qui Regibus ortum
Landtgravius ducis: veterumque imitator avorum
Laudibus ac veris animum virtutibus ornas.

Sic tibi Mautritius Catto sit in orbe superstes
Illustris princeps, doctus feliciter artes
Ingenuas, Graiae doctus commercia linguae:
Qui iamiam patriae stringit vestigia laudis,
Et praematuros virtute adolescit in annos.

Vrbs [note: Descriptio Hierosolymae.] antiqua fuit: Solymi tenuere coloni:
Hierosolyma Aegyptum contra Libanique cacumen
Cedriferum, liquidi vastum Iordanis ad amnem:
Dives opum: atque Asiae longe pulcherrima terrae.

Ante Salema fuit longae vi regia Semi,
Quam post diluvium sedem sibi condidit auctor:
Vt solum hoc Semus Rex Melchisedecus haberet:
Rex hominum vatesque DEI templique sacerdos:
Qui pane ac vino fessum reparaverat olim
Thariaden victi spoliis Orientis onustum:
Sescentosque aevi magnos compleverat annos.
Haec eadem post Iebus erat de nomine Iebi:
Qui IebusaeamCananaeo in limite gentem
Condidit, expulsis ditione nepotibus Hebri:
Vnde suum Hethites deducit stemma Sichemus.

Iamque hic nongentos ultra regnaverat annos
Chamigenum genus: antiquo de semine Iebi.

Nam quamquam reliquae domuisset Iosua gentis
Moenia: vel solo clangore eversa tubarum:
Arx tamen excelsi tum restitit una Sionis.

page 3, image: s051

Nec prius extingui potuit victricibus armis
Quam Rex Isaides collectis viribus orae
Totius indomiti saperasset moenia collis.
[note: 1 Sam. [abbr.: Samuelis] 27,6 Davides impetrat urbem Siclagium.]

Tantae molis erat Solymaeum condere regnum.
Isaides ergo versatus in Achidis aula
Aulae pertaesus, nec sat iam tutus in aula
Esse sibi visus, Regem compellat amicum:
Si mihi quam reperi dudum, tua gratia tantum
Annuit, ut precibus nolis obsistere iustis
Unam da quaeso cunctis ex urbibus agri
Huius ubi possim propriam mihi figere sedem
Nam cur magnificae his habitem sub moenibus urbis?

Dixerat: Assignat cum Rex longe optimus illi
Siclagium firmis munitam turribus urbem
Ex illo sceptris quae tempore paretIudae.
Huc socios locat Isaides geminamque maritam
praestolatus opem caelesti ex arce benignam:
Nec spes capta viri ferventia vota fefellit.
Nam [note: 1. Paral. [abbr.: Paralipomenon] 1 2 Copiae qua Davida exsulanti se coniunxerunt.] dum Siclagii parva cum sorte moratur,
Ecce, novi adveniunt heroes et agmina ducunt
Davide auxilio: quodque est mirabile dictu
Benjamidae fuerant Iemmaea stirpe creati,
Et fratres Sauli, et consanguinitate propinqui.
Omnes tam laeva quam dextra agilesque bonique
Saxa rotare manu, et nervo torquere sagittas,
Horum tum Princeps Ahiesanus, inclytus heros,
Et frater Samaa genitore creatus Ioas:
Et Iesiel, Peletusque ingens, atque acer Iehus:
Barachiasque animi prudens, ac fortibus ausis
Clarus Iesmaeas. Omnes qui milite cincti
Magnanimo, auxilium Davidae haud vile ferebant
Quemque huc ter denos suprave infrave sequunter.

Tum globus accedit cordataque turba virorum
Iosaba, Iehasiel, IeremiasatqueIoannes,
Bealias, Ierimus, Samarias, Saphatiasque

page 4, image: s052

Eleanas et Ehusaeus, Iesiaque duris
Armatus telis, et Ioeser, Asareelque
Iasabeasque ingens animis et Ioela fortis:
Atque aliae grandes animae, sive hostibus arma
Inferre optarent, seu pellere posceret usus.
Ne tamen ignavae captarent ocia vitae
Congeneres socii, tunc providus arte cavebat
Isaides. Nam vicinos crebro impete fines
Ingressus, notas Dux irrumpebat in urbes
Milite cum valido: qua Girsa et forte Gesurum
Quaque Amalechus habet deserto limite Suri.
Tum quoties validis urbem expugnaverat armis
Nulli hominum, nulli aetati parcebat, et omnes
In praedam pecudes armentaque ruris agebat,
Cumque suis spoliis ex hoste redibat opimis.
Forte etiam Regi de praeda armisque roganti
Bella sibi tepidum suscepta aiebat in Austrum
Iudaeas contra gentes priscosque Chenitas.
Ac sibi ne quisquam prodendo gesta noceret
Nulli Gathaeam vivo ire dabatur in urbem.
Hoc ibi Davidae studium, hic mos bellicus illi
Annum ultra totum Siclagica tecta tenenti.
Nec sibi iam quicquamadversi metuebat ab illo
Rex Achis reliqua sibi servum aetate perennem
Affore polliticus: quando saevi impete belli
Ipsius in visum nunc esset nomen Iudae.
[note: 1. Sam. [abbr.: Samuelis] 28. Apparatus belli in quo Saulus occubuit.]

Tempore non longo post Achis in arma ciebat
Orbe Palaestino populos, ut moenia Iudae
Perderet, et saevo vastaret milite campos:
Tum bello hui etiam socium et communibus armis
Isaeiden accit: qui cum promitteret omne
Auxilium Rege, et promptas in proelia dextras:
Ille suam Davidae omnem commitere vitam
Ausus, Iudaeas secum deducit in oras.
Prima hic castra locat subter cava moenia Sumae

page 5, image: s53

Et validam cingit circum obsidionibus urbem.
Rex haec Cissides ubi comperit, ocius arma
Imperat, et densas adducit ab orbe cohortes
Hebraeo, tum castra facit, qua Gilboa monti
Impositas turres excelsaque culmina tollit.

Vtque hic immensas Rex vidit in agmine vires
Hostili, trepidat perculsus corda pavore
Luctifico, et caeca mentis formidine captus:
Quaerit ibi primum Divi responsa parentis
Anxius incepti, casus ancepsque futuri.
Sed nihil huic Caeli DEVS arce revelat ab alta
Non per bissenas in sacro pectore gemmas,
Non per fatidicos vates nocturnaque visa.
Ergo aliud secum furioso corde volutat
Consilium, atque sagam monstrari poscit,ut illam
Consulat, et de se manes interroget imos.

Vnus ibi comitum:Endorae sub moenibus, inquit,
Est quaedam eventus mulier praesaga futuri.
Niliacas edocta notas, et carmina Phari.
Deripit hac Lunam Caelo, sua gramina campis:
Sanguine miscet aquas: alio traducit aristas
Et manes imis moto elicit ore sepulcris.

Protinus huc sese deduci postulat amens
Vesteque mutata, gemino comitante ministro
Dum nox atra cava Caelum complectitur umbra
Fatidicam accedit:Quaeso te praescia fati
Mater, ait, casus aperi mihi certa futuros
Atque animum tumulo, quam quaerimus, effer ab imo.

Huic mulier contra:Non te latet optime mi vir
Quisquis es, a Saulo expulsos his finibus omnes
Hariolos, omnesque sagas, quique aera captant:
Sidera quique notant tacito labentia caelo.
Cur tu igitur nostram lethi in discrimina vitam
Illaqueasse optas, ut funere tolar acerbo?

At Saulus:liquidi testor tibi numina Caelo:

page 6, image: s54

Omnis ab hoc aberit quod mando crimine culpa.

Quaerit ibi mulier, quem caecis poscat ab antris:
Ille petit divam Samuelis ut evocet umbram.

Nec mora fit, magico tolluntur murmura cantu.
Et mulier clamat:Cur tu me decipis? inquit.
Nam tu Rex Saulus, qui nostra ad limina tendis
Ut me de medio tollas tibi fata canentem.
At Rex solatur, maestumque arcere pavorem
Admonet, et quidnam spectri rogat. Illa roganti
Cerno DEOS, inquit, ruptis emergere terris.
Praecana nam fronte senex cum veste Sacerdos
Sericia ascendit, gressusque huc dirigit altos.

[note: R. [abbr.: Rex] Saulus spectrum [reading uncertain: print faded] consulit.]

Procidit hic Saulus viso Samuele, precesque
Fundit et iuratum genium furiosus adorat.
At Samuel Saulo turbatis vocibus inquit:

Quis furor impellit manes agitare quietos?
Et me Ramaeo tumulatum excire sepulcro?
Hic Saulus: Valde angor, ait, totumque timore
Cor pavet: hostiles nam cingunt undique turmae.
Multa Palaestinis egresse huc millia terris.
Et DEVS a nobis procul o procul inde recessit.
Nec mihi dant visae quaesita oracula gemmae,
Nec Divi vates, nec conscia somnia noctis.
Atque ideo rupto volui de exire sepulcro:
Vt quid agam deinceps te certior indice reddas [reading uncertain: 1 word not deciphered] .

Haec ita Cissides: Samuel cui talia fatur:

Et quorsum me quaeris, ait, si diva repugnant
Fata tibi, infensusque DEVS te caelitus odit?
Quae vivo me vate tibi fuit ante minatus
Haec iam perficiet, sceptrumque potentis Iudae
Auferet e manibus Sauli,Isaidaeque propinquo
Tradet, ut emeritas tu solvas sanguine poenas.
Non etenim obsequium Dominus quod iusserat olim
Praestiteras, domitis Amalechi hoc vindice terris:
Nec satiasti aequam divini numinis iram,

page 7, image: s55

Hinc adversa tuis hodie sunt omnis ceptis.
Quin etiam populi quae bello haec agmina ducis
Cancta [perhaps: sense] Palaestino DEVS idem tradidit hosti.
Tuque adeo natique tui cras prandia mecum
Sumetis, nigrae saturandi pulvere terrae:

Dixit, et in tenues Samuel evanuit auras.

At Saulus totum se tacta extendit arena
Cernuus, et dira trepidam formidine mentem
Territus. Huic vires imis abiere medullis,
Namque omnem tunc forte diem ieiunus et omnem
Egerat, heu, vacui stomachi cum murmure noctem.
Territa tunc mulier tam tristis imagine vultus,
Ecce, tuis, inquit, morem nos gessimus aequm
Imperiis capitis sed non sine turbine nostri.
Nunc mihi tu obsequium praesta, Rex magne, vicissim
Et vires repara, quae rite parabitur, esca.
Abnuit hoc Saulus vinipertaesus et escae,
At famuli mulierque urgent, precibusque fatigant.
Cum surgit tandem cubitoque innixius inermi
Acclinat lecto, vitulum mox prompta saginis
Extrahit et iugulat mulier, subigitque farinam,
Et coquit, et Saulo apponit Saulique ministris.
Hoc igitur victu languentia mambra refecti
Discessu eiusdem relegunt vestigia noctis.

[note: 1. Sam. [abbr.: Samuelis] 29 Davides e castris Philistaeis domum remittitur.]

Interea Sunae digressi a moenibus hostes
Castra Palaestini ponunt super aequor Aphecae:
At sua Cissides campis Ieserlidos Ajae.
Iamque Palaestini stipati millibus ibant
Centum alii cincti ductores agmine primo:
At cum sescentis Davides Achida iuxta
Ibat, et a tergo Regem stipabat amicum.
At proceres quibus exactis suspectus ab annis
Isaides erat, hortantur tunc Achida Regem
A se dimittat non fidae gentis alumnum.
His Achis responda dabat:Nonne inquit hic ille

page 8, image: s56

Davides Sauli servus, qui tempore longo
Finibus in nostris Hebraeus transfuga vivit:
Omnis culpae expers et fraude remotus ab omni.
Huic contra irati ductores talia reddunt:
Quin tu hunc a nobis proprias dimittis ad aedes:
Quamque assignasti certo cum foedere sedem
Vt teneat, ne fors mediae in certamine pugnae
Vertat in has nostras homo perfidus arma cohortes.
Hosti nulla fides, quamvis tibi fingat amicum
Infestumque suis. Aliud nam subdola promptu
Lingua habet, atque aliud caeco mens pectore claudit.
Et quanam Sauli sibi conciliare favorem
Arte queat melius quam proditione tuorum?
An non hic ille est de quo Paeana canebant
Rex mille, at decies Davides millle cecidit?
Achis ubi his maestas implevit vocibus aures,
Convocat Isaiden sociosque, ita farier orsus.
Teste loquor Domino, nam te reor esse fidelem,
Et tuus ingressus, tuus egressusque placebat,
Hactenus, expertem quoniam fraudisque dolisque
Te video, hoc nostro quantisper in orbe moraris.
Sed te ferre Duces socium belli atque laboris
Omnino renuunt. Ergo convertere in urbem
Siclagium, et laeta tranquillior utere pace:
Ne qua Ducum offendas praesenti pectora vultu.
Dixerat haec Achis,Davides talia contra:
Ergo quid amisi? facinus quod turpe fidelis
Vidisti Isaidae? ut tecum communibus armis
Non reprimam Regis, quem non minus odimus hostem.

Achis ei contra: Novi quam pectore fido
Vir sis, quam miles sumptis animosus in armis.
Nam coram his oculis appares undique praesens
Angelus esse DEI vivi. Sed quando Philistis
Visum aliter belli Ducibus: tu tecta revise
Iam tua, et ut primos lux crastina proferet ortus

page 9, image: s57

Tuque virique tui ad vestros remeate penates.
His illi dictis parent, urbemque, revisunt:
Castra Palaestinus terrae Ieserelidos infert:

Dumque iter aversum tenet ad Siclagica tecta.
Ecce, Manassaeis ex urbibus advenit agmen
Subsidio Isaidae, ductores mile virorum
Finibus in patriis, animosaque pectora bello.
Adna potens iaculis, et Iosaba, Iediaelque
Silthaeusque animi prudens, alacerque Michael,
Eliusque sagax, atque alter Iosaba cuncti
Magnanimi heroes, cuncti virtutibus acres.

Iamque dies coelo fulgebat tertius alto
Cum Dux Siclagium socio cum milite venit.

[note: 1. Sam. [abbr.: Samuelis] 30. Res feliciter gesta a Davide contra Amalechitas, pro Siclagiis]

Ecce autem furiis Amalechica concita pubes
Vrbem Siclagium saevis invaserat armis,
Et captae praedas iam iam procul urbis agebant.
It Socrus, itque nurus simul innuptaeque puellae
Et pueri atque senes vinctis post terga lacertis:
Caede tamen strictum nemo foedaverat ensem.
Vrbis ubi hunc casum socia cum pube reversus
Isaides vidit, tunsis ad pectora palmis,
Et Dux et miles lacrimas fudere perennes,
Assiduo donec languerent lumina fletu.
Namque una binae Davidae ex urbe maritae
Adbuctae fuerant, maesta Ahinoamagemensque
Abigail thalamos iam non exosa Nabalis.
Ipse sed Isaides his anxia pectora curis
Aflictus, vitam in tenebris luctuque terebat.
Nam dum quisque sui deplorat pignora lecti
Rapta sibi, et raptas miseranda forte maritas,
Vnum exsecrati Daviden, dira minantur
Saxaqueconvellunt, ut poenam a Rege reposcant.
Ille autem vatis praesentique oracula voce
Consulit;anne armis Amalechica terga sequatur,

page 10, image: s58

Victoremque pedem fugientibus imprimat illis.
Annuit huic Dominus bissenae lumine gemmae Abjathar albenti quas lino auroque gerebat.
Haud mora sescentos, quibus agmina densa sequuntur
Exsilii Comites incensa educit ab urbe.
Vt propere ventum ad rapidi vada nota Besori
Bis centum fessi flumen transire meatu
Consistunt, reliquisuperata flimunis unda
Qua datur ire ruunt, campisque vagantur apertis.
Obviat hic illis vir quidam e Memphidos ora
Confectusque fame et consumptis viribus aeger,
Tres iamque ille dies sine potu escaque vagatur.
Hunc Regi adductum recreant potuque ciboque
Et ficis passisque acinis. Mox inde refectum
Davides quaerit, quis vir sit, et unde locorum?
Ille Aegyptiacum patria se dicit , herique
Servum Amalechaei vasta tellure relictum:
Cum tres ante dies morbo obrueretur acuto.
Nam se Siclagicos una evertisse penates,
Et populum captas iam nunc abducere praedas.
Hic rogat Isaides sibi Dux ut praevius illo
Monstret iter, saevae latitent qua parte cohortes.
Non renuit miles lacrimis sed poscit obortis
Servari sibi deinde fidem, ne forte necetur
Aut dedatur hero: Nam sese hominum atque locorum
Ostendit gnarum, tum recta ducit euntes
Ille viros, notaque praeit regione locorum.
Ecce autem agminibus complerant gramina totis
Undique per terram fusi laetique triumpho,
Atque hilares raptis tollebant iubila praedis.
Ac saturi lautis dapibus potuque madentes
Mollia securae ducebant ocia vitae.
Irruit hic subito confertum ductor in agmen
Atque improvisos Iessaeius opprimit heros:
Ceu Leo cui catulos tacito venator ab antro

page 11, image: s059

Surripuit nuper, campis grassatur apertis
Exoritur clamorque virum stragesque cadentum
Et planctus matrum, iam speque metuque trementum,
Namque haec durabant Solis venientis ab ortu
Solis ad occasum nec nocte dirempta nigranti
Proelia nec cessata viris, totumque sequentem
Continuata diem. Tantus furor arma ciebat,

Hic octingentos certamine solus in isto
Iesabeas rigidi iugulavit cuspide teli.

Ter centumque alios pugna concidit eadem
E manibus numquam positis Abisaus armis.

Ipsi etiam Dodone sati Benaiaque bello
Impiger, ac nulli istorum virtute secundus
Exeruere omnes miscendo proelia vires.
Nemo hic ex omni numero, densisque catervis
Evasit liber: nulli hic reperire salutem
Ni quadringenti: quos praecipitata Camelis
Intuelerat fuga, et Isaciis exemerat armis.

Sic omnem recipit superato ex agmine praedam
Vxoresque, nec abductis ex omnibus unus
Defuit Isaidae, seu mas, seu femina, parvus
Sive puer, grandisve senex: tum quicquid ab urbe
Abstulerant hostes secum dux rettulit omne
Davides, spoliisque domum redit auctus opimis.
Praecedunt ili pecudes armentaque campi,
Et laetum Paeana viri matresque nurusque
Acclamant haec est Davidis praeda potentis.
Iamque reverenti noti ad vada victa Besori
Occurrunt, reducique alto gratantur ovatu,
Qui prius ad ripam fluvi languentibus aegri
Sustiterant membris: Hos Dux compellat amicis
Vocibus, et cuivis reddit sua pignora patri
Vxoremque viro laetus ferit aethera plausus.

page 12, image: s060

Tum quidam invidia ducti (nam livor ubique
Exercet vires etiam in communibus orbis
Laetitiis) adeuntque Ducem, torvumque tuentur.
Participesque vetant praedae tunc esse reductae.
At pater Isaides: Non, non sic, inquit, agendum
Magnanimi fratres, summo hoc venit auspice nobis
Praeda DEO: qui nos Amalechi ex agmine tanto
Eripuit, voluitque manu victrice potiri.
Quis vobis animo tandem hic obtemperet aequo?
Vt sua praeda viris qui sunt Ducis arma secuti
Portio sic illis etiam sua debita, quotquot
Haec asservarunt communia vasa cohorti:
Sic ait: et sancit reliqua hunc in tempora morem.
Postquam autem capti Siclagi ad moenia venit
Dimittit late de parto grata triumpho
Nuntia, et hanc socias praedam partitur in urbes,
Quae profugo hospitium dederant, tectisque locarant.
Bethela quos inter tum nun postrema, Iathirque,
Et Gileadaeo Ramothum in limite, et alta
Vrbs Aroer: tum qui Siphamica tecta colebant,
Harmamque Hebronamque Atham murosque Borasae,
Efthemoaeque domos, Rachalamque et Ierameelis
Moenia: quique habitant prisci montana Chenitae.
Omnes tam laeti quos participare triumphi
Et praeda spoliisque frui cupiebat opimis:
[note: 1. Sam. [abbr.: Samuelis] 31. Exitus belli ultimi, quod Saulus cum Philistaeis gessit.]

At non sors eadem Regi tunc obvia Saulo;
Namque Palaestinae miscentes dira cohortes
Proelia: qua celsos extollit Gilboa montes,
Iam victos acie Hebraeos, camposque per omnes
Passim palantes, a tergo et fronte premebant.
Praecipuum vero Regem conferta petebant
Agmina, iam caesis tribus hoc certamine natis
Malcisua et Ionatha forti, Abinadaque dolendo
Rege satis Saulo. Circumstant undique telis
Et iaculis, Regemque premunt, sua bracchia frustra

page 13, image: s061

Exertantem armis: venit tunc forte sagitta
Infligitque viro non iam medicabila vulnus.

Ille ubi se madia vidit tunc morte teneri
Armigerum alloquitur: Vagina, ait, eripe ferrum
Ac nostrum transfige latus: ne forte propinquae
In circumcisae feriant me tela catervae.
Ac nostris olim faciant convicia terris.
Tale sed armigero obsequium renuente, machaeram
Ipse suam stringit, pronusque incumbit in illam,
Consciscitque, sibi violento vulnere mortem.

Viderat hoc tristi turbatus corda dolore
Armiger, ac Domini exemplum furiale secutus
Irruit ipse etiam, quem tum stringebat, in ensem.

Hic Sauli finis fatorum, hic exitus illum
Sorte tulit misera natorum terna videntem
Funera, et Hebraeos magna cum strage fugatos.

Nuntia fama ruit, tantae quae conscia cladis
Finitimas late complet terroribus urbes.
Tum qui ultra rapidum flumen Iordanis habebant.
Diffugiunt inopes, nullisque tuentibus ipsos
Vrbibus excedunt, vacuas hostique reliquunt,
Inde Palaestini quibus insedere coloni.

Postera vix croceo Caelum rubefecerat ortu
Et noctis densas aurora fugaverat umbras,
Cum redeunt hostes super alta cacumina montis
Gilboici, exuviis caesorum ut corpora nudent.
Immane hic Saulo caput a cervice revellunt
Exarmantque viri truncum cunctasque per urbes
Dimittunt passim, tam faustae nuntia pugnae.
Insuper et Iovibus dicunt praeconia fictis
Auspicibus tantorum operum, partique triumphi.
Arma quoque Astarites affigunt postibus, arma
Saulo dempta, caput foribus Dagonis in urbe
Asdodi ponunt: Regisque informe cadaver
Natorumque trium truce corpora caede perempta

page 14, image: s062

Bethsaniae celsis suspendunt moenibus urbis.
At Gileadaeae qui tecta tenebat Iabis
Auxilii memor antiqui, magno agmine civis
Nocte venit sera, demitque cadavera muris
Bethsaniae, ac secum vicini ad tecta reportat
Limitis, et patriis pollincta recondit in urnis,
Tum septem indicit ieiunia maesta diebus.
[note: 2. Sam. [abbr.: Samuelis] 1. Davides perturbatur interitu Sauli.]

Nuntius interea Davidae accurrit ad aures
Siclagica biduum qui iam durarat in urbe:
Scissa viro vestis, conspersi pulvere crines,
Et facies miseranda viri: qui lumina postquam
Isaidae vidit genibus procumbit et orat
Suppliciter veniam. Mox venerit unde rogatus:
E castris, ait Hebraeis, ubi caesa paterni
Agmina sunt populi misere, Isacidaeque fugati,
Et Rex cum Ionatha crudeli caede necati
Quaerit ibi Isaides, unde hac de clade suorum
Et Regis Ionathaeque, isto de funere certus.
Huic Miles: me forte illuc via duxerat alti
In iuga Gilboici montis, videoque sarissae
Acclinem Saulum, sed curribus undique cinctum
Et trucibus turmis , qui cum me pone videret
Instantem, rogat unde domo, quo sanguine cretus,
Dico Amalechaeum patriis de gentibus unum.
Continuo ille orat vitam sibi demere ferro,
Agminibus cincto, quamvis ipse integer esset
Viribus, et nullo lethali saucius ictu.
Accurroet quoniam elabi non posse videbam
Hanc lateri Regis capulo tenus abdo machaeram:
Auferoque armillas manibus capitique coronam,
Quae tibi nunc domino porto huc mea munera servus.

Haec ubi Davides accepit ab ore manuque
Militis, ipse suas primum discindere vestes
Atque omnes una socii, tum voce severa
Obiurgare vinum: Quis te furor impulit audax

page 19, image: s063

Iniecisse manum Regi, quem numen Olympi
Vnxerat? occisi sanguis iam deinde redundet
In caput, ecce, tuum: teque ipso hic iudice poenas
Promeritas exvolve, tuo damnatus ab ore.
Dixit et e medio tolli iubet, ocius illum
E sociis unus regali confodit ense:
Ipse sed Isaides lugubri veste, virique
Illius una omnes sumpta plorantque dolentque
Heu, Sauli Ionathaeque necem, clademque suorum:
Nec prius aut potum libant, aut fercula gustant
Quam Sol occiduas mersus subiisset ad undas.
[note: 2. Sam. [abbr.: Samuelis] 2. Davides eligisset Lex Iuda.]

His ita tunc actis, gemmis oracula visis
Consulit Isaides, utrum remearet in oram
Gentis Iudaeae, quamque ingrederetur in urbem:
Huic DEVS Hebronam mandat migrare paternos
Ad populos: sedem illius pro tempore regni.
Olim Mambra fuit primorum regia patrum
Abrami Isaciique domus, tumulisque piorum
Nobilitata virum. post Kiriatharba nepotum
Ore fuit dicta et forti possessa Calebo,
Nunc mutato omnes Hebronam nomine dicunt.

Obsequitur iussis sociosque ambasque maritas
Educit secum Isaides, Hebronaque tendit,
Distribuitque viris illo sub limite sedes.
Haud mora conveniunt proceres ibi gentis Iudae
Et Regem Isaiden dextra plaudente coronant.
Audiit hic magnae specimen pietatis Iabi
Exsequiis Sauli et Ionathae, post funera factum
Continuo mittit,qui civibus ista reportent
Nuntia: sit vobis Iabaei gratia cives
Et meritis vestris DEVS ipse optata rependet
Praemia, qui Saulum tali exornastis honore,
Et patrem et natos vestra tumulastis in urbe.
Ipse ego quae potero vobis quoque praemia reddam,
Vosque animis iubeo iam deinceps esse paratis,

page 16, image: s064

Rex licet extinctus crudelibus occubet umbris
Me tamen in Regem sibi gens delegit Iudae,
Ergo nusquam abero vestris dum vixero ceptis.

Parte alia Sauli patruelis Nerius Abner
Isbosen Regem Mahanaea in sede locarat
Et Gileadaeas illi subiecerunt urbes,
Assuridumque domos, nec non Ieserelidos oram:
Beniamidasque tribus, Ephraeaque moenia, et omnem
Quae se Israelis iactabat nomine gentem.
Filius hic Sauli parvo cum fratre superstes
Qui quadraginta iam vitae expleverat annos
Aemula cum virtus animos stimulabat utrimque.
Namque viri Isaidae Regem felicibus armis
Tutati, Abnerireprimebant agmina pugnis.

Tempore tunc quodam veterem Gibeona tenebat
Servitio addictam, vatis sed moenibus urbem,
Dux animi fidens dextra fortissimus Abner.
Obvia vero illi vestige forte ferebat
Stagnum aliquot iuxta Gibeonis ad arva Ioabus,
Hinc sua castra tenens, illinc ter maximus Abner.
Provocat hic comites certamen ad acre Ioabi
Haud animi infelix Abner: non abnuit illi
Pugnam Serviades; bissenosque agmen utrumque
Seligit, ut vires illi experiantur in armis:
Beniamidae Isbosae partes bissena tuentur
Pectora: Davidae totidem de sanguine Iudae.
Concurruntomnes alternaque proelia miscent
Et caput alterius prensat iam quisque capillis
Infigitque ensem lateri: fit mutua caedes,
Inque vicem alterius telis illabitur alter,
Donec Serviadae vicunt Abnerque recedit:
Servat adhuc campi nomen vestigia facti.

Tres ibi Serviadae quorum virtute Ioabus
Primus, it invictis felix Abisaus armis,
Asaelesque potens animis certare manuque

page 17, image: s065

Et cursu pernice pedum praevertere cervos.
Isque adeo celeri fretus super aequore planta
Abnerem insequitur, quem postquam conspicit Abner
Admonet, a latere ut laevo dextrove recedat,
Inque alium totis convertat viribus arma:
Sed ferus Asaeles Abnero firmius instat.
Cui tunc Abner ait: Cur vis ut te mea tollat
Dextera? Et ante tuum qui tollam haec ora Ioabum?
Verum ubi nil tali hortatu iam proficit Abner,
Nec ferus Asaelesex ulla parte recedit
Retro adigit tandem telumque impingit acutae
Cuspidis, et ventrem et tergum transverberat ictu.
Labitur, ut quondam percussa bipennibus ilex,
Et vitam gemitu vacuas effundit in auras.
Nemo ibi transibat conspecto Asaele viator
Qui non illacrimans gressum pede sistere aequo.

At gemini fratres Abnero hoc fortius instant
Agminaque obseso fugientia rure sequuntur;
Hesperio donec Sol conderet aequore vultum.
Tandem ubi Beniamidae collecti, in collibus Ammae
Agmine constiterant parvo: sic incipit Abner,
Alloquiturque armis urgentem terga Ioabum:
Quis furor o fratres? quo tanta insania ferri?
An nescis posse hinc maiorem exsistere cladem
His e feminibus belli? quin reprime tandem
Fraternas a caede manus, a sanguine fratrum.
Contra Serviades: Caelestia numina testor,
Si tua vox hodie, quam nunc das, ista fuisset
Iamdudum populus bello abstinuisset, et armis
Depositis, patrios repetisset quisque penates.

Dixit et inde cavo signum dedit aere receptu,
Et pugnae imposuit velut isto foedere finem.
His ita perfectis propere in sua castra recedunt,
Iordanemque ultra Bithron adit inclytus Abner:
At sua Dux revocat populum sub signa Ioabus.

page 18, image: s066

Omnibus hic toto lectis ex agmine turmis
Bis deni solum amissi, quos duxerat asper
Serviades: at Beniamidum cecidere trecenti
Et sexaginta parvo certamine pugnae.
Primum ibi Bethlemicae Asaelem cervicibus urbi
Important patrio condant ut membra sepulcro:
Balsameoque liquore ungunt, heu praemia luctus
Exigua ingentis, caro sed debita civi.

Tota [note: 2. Sam. [abbr.: Samuelis] 2. Incrementum et successus Davidae in Regno Iudae.] autem maturat iter sub nocte Ioabus,
Hebronemque alacer iam Caelo albente revenit.
Multos inde annos istud civile duobus
Dissidium populis fuit: hinc Abnere coronam
Saulaeam, Isaiden illinc tutante Ioabo.
Cum tandem Isboses Abnerem alienat, et atramConcitat haud magna offensa sub pectore bilem.

Rispa fuit quaedam Saulo carissima pellex,Aiae nota patris, quam princeps Abner amabat:Hoc aegre Isbosescum ferret, durius aequo
Increpat Abnerum: cur tecum, ait, improba dormit
Rispa patris pellex? cur hoc te polluis Abner
Concubitu incesto? patrios cur laedis honores?
Excipit hinc Abner iustam succensus ad iram
Quis tibi, quis videor canis esse? quid ingeris istaec
Proba mihi? An regno non adversabar Iudae
Hactenus, et Sauli hac dextra defendo penates?
Nam quod Davidae non hoc es tempore servus
Acceptum Abnero, saperes si forte, referres;
Cur igitur, vitio mihi vertitur usus amatae
Pellicis? esto mihi celso DEVS aethere vindex,
Et caput hoc nostrum crudelibus obtegat umbris
Ni praestem Isaidae, quae sunt divinitus ipsi
Promissa: ut regni solium tradatur Iudae
Sauligenis demptum, Danaeque a limine quicquid
Bersabeam tendit, Iaesseius occupet heros:
Dixit,at Isboses terrore obmutuit amens.


page 19, image: s067

Protinus hic Abner referant qui talia Regi
Davidi, Hebronem fidos amandat amicos:
Vtque ineat secum certo nova foedera pacto
Poscit, et hinc omnes regni promitit habenas.
Annuit Isaides, sed certa ad foedera lege
Ne prius ante oculos Davidae se offerat Abner
Quam secum aducat Saulo de patre Michalam
Progenitam, thalami quondam sibi foedere iunctam
Quam sibi centenis praeputia demta Philistis
Vxorem emissent magno discrimine vitae:
Poscit et Isbosen hoc ipsum postea Regem,
Continuo Phalti eripitur sua regia coniux,
Antiquoque viro pactis adducitur aequis:
It comes huic Phaltes ad moenia nota Bahuri
Fata tori plorans, et raptae uxoris amores:
Aegre hinc Abnero redit ad sua tecta iubente.
Vt vero cunctas terrae Israelidos urbes
Davidae statuit submittere Regibus Abner,
Concilio proceres intra sua moenia cogit:
Haec orsus fari: Fortissima pectora fratres,
Iampridem, ut memini vos exoptastis amicum
Davidae imperium, vestrae dominentur ut orae
Vrbibus, et Sauli solio potiatur eburno.
Ergo agite, et Regni summum committite clavum
Davidae, ac vestrum tandem decernite Regem.
Vnus enim hic nobis pugnando restituit rem
Caelitis auspicio: detruso his finibus hoste,
Hoste Palaestino, quo non crudelior alter.
Tum reliquis etiam devictis gentibus almum
Imperium terris, famam definiet astris.
Si fato assensere viri, plausumque dedere:
Totaque Beniamidum domus annuit ore benigno.
Ocius Hebronem petit, comitante Michala
Abner iter celerat, Regi venturus amico
Nuntius optatus: nec eum spes capta fefellit.

page 20, image: s068

Bis denos una Comites delegerat Abner
Davidae Hebronem quos secum adduceret hospes:
Illos Isaides regalibus excipit omnes
Instructa dapibus mensa, uxoremque reductam
Sauli progeniem laetis complectitur ulnis.

Hic epulis Abner post prandia sumpta remotis
Incipit: Ante tibi quae sunt promissa parenti
Haec effecta dabo: nec enim prius orbe quiscam
Hoc super Isacio, quam certo foedere pacto
Totius Imperio gentis potiare supremo,
Proque tuo libitu terrae modereris habenas.
Sic fatus placida cum pace a Rege recedit.

Interea bellique Duces Princepsque Ioabus
Hebronem veniunt, victoque ex hoste reportant
Ingentem praedam. Sed ut aegras fama per aures
Ivit Serviadae exceptum regalibus escis
Cessisse Abnerum, et placida cum pace paternis
Sedibus egressum, Gibeona ad tecta reverti:
Tum furiis ardens Regem sic increpat orsus:
Quis struis? aut quonam Regni tibi cura recessit
O Rex Isaide? cur tecto suscipis hostem?
Abnerumque sinis laeta ut cum pace recedat?
Sic Abner notus? nec enim tua limina vidit
Consilio hic alio, quam quae tibi caepta secundo
Auspicio superum, ut technis exploret iniquis.

Haec fatus, propere mittit, clam Rege, ministros
Qui retro revocent Abnerum regia tecta.
Nec mora sit, subito Hebronem redit ille, dolorum
Nescius et saevi metuens nulla arma tyranni:
Vtque in conspectum venit cum pace Ioabi,
Ducitur antiquae media in praetoria portae,
Audiat ut prompti consulta arcana Ioabi.
Sed memores illic fraternae caedis inultae
Ambo Serviadae, incautum, nec saeva timentem
Pectora, crudeli Abnerum mucrone trucidant.

page 21, image: s069

Quae postquam caedes Davidae innotuit aegro
Multa gemens, tales depromit pectore quaestus:
Huius ego caedis (loquor hoc Iove supremo)
Insons, et Regnum profusi sanguinis insons.
Quicquid id est culpae, caputin furiale redundet
Serviadis, nec lepra domum, nec foetida pure
Vlcera Serviadum cessent vexare nepotes.
Et gladio pereat, pereat mendicus et erro,
Panis egens, baculo nixus custode viarum
Quisquis Iobaeo veniet de stemmate natus;
Hoc precor, hanc poenis ultricibus imprecor iram.
Vosque adeo quotquot nostris in moenibus estis
Scindite, quas geritis, socii, discindite vestes,
Et mecum tristes lumbis accingite saccos:
Nam lugere decet tam fortem heroa peremptum.
Mox ubi regali duxissent funera pompa
Tristior insequitur libitinam, tristior unus
Omnibus Isaides: dumque infodienda sepulcro
Membra tegunt, lacrimis Rex farier incipit ortis:
Non vulgaris homo cecidit, non pectore vili
Stultorum similis: tua dextera corruit Abner
Nullis vincta malis, nec morte ligata nefanda:
Nec pedicae strinxerepedum diva ossa tuorum.
Tu populi Princeps, latronum caede peremptus
Heu cadis ante diem: et tegeris crudelibus umbris.
Haec ait, inque genas lacrimarum flumina manant,
Atque omnis populus singultibus ora fatigat.
Post ubi funebres epulas de more parassent,
Accubuere viri mediae in penetralibus aulae:
Sed Rex Isaides luctu plenissimus infit:
Dipeream si quid gustem potusve cibive
Ante diem clauso quam condat vesper Olympo.
Haec ita Davides non ficta mente locutus
Omnis conciliat populique Ducumque favorem,
Innocuasque manus et ab illo sanguine puras

page 22, image: s070

Omnibus ostendit, servis quoque talia fatus:
An nescitis, ait, quantus de stemmate magno
Beniamidum princeps ista sit luce peremptus.
Ipse tenellus adhuc vivo Rex, nuper inunctus,
Prudentumque egeo dextra auxilioque virorum.
At mihi Serviadae sunt aegro huc usque dolori.
quibus [orig: queis] DEVS o utinam sua debita praemia reddat.
[note: 1. Sam. [abbr.: Samuelis] 4. Tragicus exitus Isbosae, qui se Davidae opposuerat.]

Venerat interea turbati Regis ad aures
Isbosae fama, et maestis compleverat urbem
Vocibus Abnerem funesta caede perisse,
Serviadae manibus, Regali Hebronis in urbe.
Territus hic omnis populus turbata gerebat
Corda, simul Regis coepit languescere virtus.

Forte duo fratres Rimoneparente creati
Ductores belli, Baienas atque Rehobus
Tunc ingressi ierant Isobosae limina Regis
Triticei modium simulantes poscere farris.
Vtque aestus medio fervebat ab axe diei
Isboses dulci dederat sua lumina somno
Compositus lecto, in mediis laquearibus arcis:
Huc illi ingressi, somno ut videre iacentem
Protinus invadunt Regem ferroque trucidant
Avulsumque humeris caput ad sua tecta reportant.
Nocte dein tota pede non remorante feruntur
Hebronem, et caput Isbosae plorabile munus
Davidae apportant cum spe mercedis iniquae.
Hoc caput est, aiunt, Isbosae flebile Regis
Hostis nempe tui qui tot tibi saeva tetendit
Retia, nunc Domino luit aequas vindice poenas.
Tum Rex Davides meritam succensus ad iram:
Sic vivat DEVS ille pater, rerumque creator,
Qui me tot miseris exemit casibus aevi,
Vt meritas repetam tali pro sanguine poenas.
Non haec Niligenae servo mea dextra pepercit,
Qui mihi de Saulo tam certus nuntius ibat:

page 23, image: s071

Et cur his parcat latronibus ira duobus,
Qui Regem occidere pium somnoque iacentem?
Et cur hanc caedem Davides linquat inultam?
Heac dicens, mandat concidere utrumque ministris,
Et resecare manus hominum, resecare pedesque
Perfidaque excelsis suspendere corpora palis:
Et caput Isbosae viridi tumulare sepulcro.
Nuper ubi Abneri posuissent Principis ossa.
[note: 2. Sam. [abbr.: Samuelis] 5. Optimates totius regni Daviden Regem coronant.]

Nuntia fama ruit cunctas dispersa per urbes
Isacidum, Regem Sauli de stirpe peremptum
Et duo latronum pendere cadavera palis.
Conveniunt [note: 1. Paral. [abbr.: Paralipomenon] 13. versu 23.] omnes, cunctisque ex urbibus assunt
Vt Regem fausto Daviden omine firment.
Millia ter centum quadragintaque virorum
Millia prodierant; octigentique paternis
Sedibus egressi, lectissima pectora bello:
Omnes caetrati, cinctique micantibus armis
Heroes, cautique animis, pugnaeque parati.
Omnibus his consors animus, mens omnibus una
Daviden regni sceptris accire, viroque
Totius Imperii summum committere clavum.

Ioiada summus erat Levaea a stirpe sacerdos
Ex Arone nepos: quem tunc ter mille secuti
Et septingenti caetrisque hastisque corusci:
Vir prudens animi, et fandi certissimus auctor.
Atque hic in medio consistens agmine fratrum
His Regem affatur post facta silentia verbis:
Inclyte Davide: Non huc nos avia caeco
Fortuna adducit casu: regit omnia fatum
Quae facimus caeleste DEI, et mens conscia fati.
Hic sumus agnati, et consanguinitate propinqua
Est carni caro nostra tuae, sunt ossibus ossa.
Tu quoque noster eras vel Rege superstite Saulo
Ductor, et aeratas ducebas saepe cohortes
Saepe reducebas cinctus caelestibus armis.

page 24, image: s072

Nunc quia te celso sibi poscit ab aethere Regem
Ipse DEVS, fascesque huius tibi destinat orae.
Dixit: et aetherio crines perfudit olivo
Et manibus sceptrum, imposuit capitique coronam.
Ter denos vitae iam tum compleverat annos
Isaides, septem Hebronis dominatus in urbe.
Tres etiam totas celebrat convivia luces
Gens epulata, viris quos festa instruxerat urbe
Civis Iudaeus, quique huic vicina tenebant
Oppida, Isascharidae, Sebuloniaque arva colentes
Nephtalidumque tribus: nam panibus undique onustos
Ducebant asinos, et mulos atque Camelos,
Impositis tergo vicis, oleaque meroque.
Omnis enim populus festivae gaudia lucis
Gaudebat, laticumque DEO libabat honorem.
[note: Vrbs Hierosolyma a Davide occupata.]

Tempora vero illo, vicinae moenia Iebi
(Post Solymae dicta est) montemque Sionis habebat
Gens Iebusaeum, Regi quam clauserat urbem.
Accitis igitur totius viribus orae
Et quae tunc validis Hebronem advenerat armis
Isacidumcollecta domus, petit ardua Iebi
Moenia, et aggeribus vallatam hic obsidet urbem.
At cives turpi ludentes crimine Regem
Fictilia imponunt muris simulacra Deorum
Atque hi caeci, aiunt, te Rex, claudique repellent.
Hic Rex, Quisquis, ait, primus conscenderit arcem
Et caecos claudosque loco deiecerit isto
Hunc ego ductorem belli legionibus hisce
Praeficio: ut totas deducat in arma cohortes.
Dixerat, illi omnes oppugnant omnibus arcem
Viribus, at primus conscendit celsa Ioabus
Culmina murorum, et caecos claudosque repellit.
Omnis quem pubes magna vi deinde secuta
Expugnat turres, et celsae tecta Sionis.
Tunc Iebusaeis Davides undique pulsis

page 25, image: s073

Cum Regem pariter sibi subiecissent Araphnen
Qui veniam orabat, numen veneratus Iudae
Sedem delegit Solymaeia moenia regno,
Et vallo circum munivit, et aggere firmo.

Rex erat Hiramus Tyria tum clarus in urbe
Qui postquam audisset sibi regia tecta parare
Daviden, altae sublimi in colle Sionis,
Mittit lignorum fabros lapidumque peritos
Artifices, Libani qui caedant vertice Cedros,
Aedificentque domum Regi, et penetralia tectis.

[note: 2. Sam. [abbr.: Samuelis] 6. [reading uncertain: 1 number not deciphered] Arca divina honorfice deducitur, et in S. [abbr.: Sancto] Tabernaculo collocatur.]

Tempore non longo Solymaea in sede moratus
Consilium indicit, patribusque in tecta vocatis,
Haec fatur: Si vestra meae sentenia menti
Congruit, et nostris DEVS annuit aethere votis
Omnes Levigenas Balam cogamus ad urbem
Orbe peragrato reliquis cum fratribus omni
(Bala fuit quam nunc Iearimam nomine dicunt)
Illinc caelestem divini ut foederis arcam
Ducamus Solymam. Nam Rege superstite Saulo
Nullum tum divae respectum vidimus arcae.
Mox ubi consensit populus, Rex undique tota
Colligit e terra cives Balamque tetendit;
Innumera latus Isaidae stipante caterva.
Tum quoque tensa recens magno constructa paratu
Tractaque ab iniugibus fuerat niveisque iuvencis.
Hic Rex, hic cives, hic liniger ante Sacerdos
Cymbala pulsabant, alternaque tympana palmis.
Et cytharae docto tangebant pollice nervos,
Inflabantque tubas pars et Paeana canebant,
Dulciaque edebant hilari modulamina voce.
Postquam Chidonistetigissent aequora campis
Devia figebant vestigia forte iuvenci,
Arcaque nutabat,casum minitata: sed Vfa
Qui cum fratre ibat divinae proximus arcae
Brachia supponit demens cistamque profanat.

page 26, image: s074

Vindice mox Domino, tactusque ultricibus iris
Labitur, et vacuas animam transpirat in auras,
Impressitque loco tam tristi funere nomen.
Morte hac Isaides Rex consternatus ab arca
Abstinet, et Solymae iam non deducit in arcem.
Obedidumus erat quidam de gente sacerdos
Levigenum: septem cui fortia pignora lecti:
Huius in aede locant metuendam foederis arcam.
Nec prius inde petunt, quam ter iam lucia Phoebe
Cornibus auratis plenum coisset in orbem.

Vt vero Isaides felicem comperit aedem
Obedidumi huius, quam numina rite secundent:
Protinus excelsae delubrum in colle Sionis
Extruit aetheriam quo deinceps collocet arcam.
Ergo iterum cunctis ex urbibus evocat agmen
Millia multa virum, Solymaeae in moenia sedis,
Qui Domini cistam nota comitentur ab aede,
Ad constructa recens altae delubra Sionis.

Inde sacerdotes accit Levique nepotes,
Vltra octingentos, simul affaturque Sadocum
Abiatharemque, ambos divino pectore mystas:
Vt sua membra pient, et se omni crimine solvant,
Foederis hinc arcam Solymaea in templa reponant.
Nam prius ut Regi abfuerit cum foederis arca
Praesul uterque DEVM discordi pectore motum
Dissociasse virum neglecta ob numina cistae.
Haec ubi dicta dedit, tendit magno agmine septus,
Obedidumaei properatque ad limina tecti
Liniger Isaides allatum foedera cistae.
Quattuor hanc humeris portant, ut iusserat olim
Corniger Amramides; quatit aera cymbala Princeps
Assaphus, Princepsque Ethan, et praevius Heman.
At lituos inflant, Sachanias, Nethaneelque
Sachariasque et Iosapha, vocalisque Benaeas:
Quique chorum docta Chenanias arte regebat.

page 27, image: s075

Omnes linigeri, candentes vestibus omnes,
Tum quoties senos emensi hoc ordine gressus
Fixissent, toties fiebat victima taurus
Lanigerumque pecus, donec iam septimus aram
Imbuere caesus comitante bidente iuvencus.

Ipse sed Isaides divinae praevius arcae
Pulsabat pedibus terram, ad numerumque movebat
Impulsae cytharae sinuato poplite crura.
Viderat hoc uxor laxata forte fenestra
Vxor cara Michal: sed Regem pectore laevo
Temnebat, saltu non sano crura moventem.

Vt laeti tandem cum cista adiere sacellum
Levigenae, ponunt mediae in penetralibus aedis:
Et sua sacra Iovae faciunt, cadit icta securi
Victima multa DEO, votivasque imbuit aras.
Tunc etiam Assaphum caelestibus instruit hymnis
Rex [note: Psalm. [abbr.: Psalmorum] 109. Admonitio ad laudandum DEVM, pro beneficiis in Hebraeoscollatis [reading uncertain: print faded] .] pius, et tali praecedit voce canenti:
Dicite, quas par est Domino nos dicere, grates,
Et nomen celebrate DEI, populosque per omnes
Mira DEI dignis extollite laudibus acta:
Haec canite, haec cytharis, haec tactis ludite nervis
Carminibusque DEI nomen memorate, decusque
Nominis, ut vestras pertentent gaudia mentes.
Quaerite mortales verbum caeleste salutis
Et vultum spectate DEI, et miracula rerum
Quae pater ille facit perpendite mentibus aequis,
Vos o progenies patris Israelis aviti:
Vos o delecti soboles optataIocobi.
Quae facit illle DEVS tota perpendite mente.
Hic est, hic noster iudex, hic arbiter orbis,
Qui quae promisit servat, pactique benigne
Foederis aeternos non obliviscitur annos.
Ille fidem dedit Abramo, sobolique paternae
Promissa Isacio, et divo iurata Iacobo:
Pro iure aeterno, pro perpete foedere sanxit.

page 28, image: s076

Hanc tibi dicebat Cananaei limitis oram
Sub propria ditione premam, propriamque dicabo
Isacidisnumero exiguis profugisque colonis,
Cum divum augurio fatisque agerentur acerbis
Diversa auxilia, et diversas quaerere terras.
Nec tamen his quisquam potuit dare damna, vetante
Damna DEO, Regumque acies caelestibus armis
Delente, ut Stygias vivi raperentur in undas.
Ah, nolite meos, dicebat, tangere Christos:
Ah, nolite piis maerorem affere prophetis.
Talia cantabant templis Assaphus et Ethan
Davide dictante modos, et carmina vocum.
Rex quoque perfectis divinis ordine rebus,
Dividit in cives panem carnemque merumque,
Caelestemque viris denuntiatore salutem.
Agminibus tandem cuiusque ad tecta remissis
Ipse etiam limen celsa subit arce Sionis.
At Michal hic Regem venientem obiurgat amaris
Vocibus: egregiam vero Rex inclyte laudem
Inde refers, inquit, nudo qui corpore saltus
Exerces servis coram, ipsorumque pudendis
Ancillis, quo more solent sua crura movere
In numerum scurrae, et nudos se agitare per artus.
Haec Michal: Isaides contra sic excipit orsus:
Ast ego voce DEVM et saltu, cytharaque sonora
Semper honorabo, Regem qui destinat esse
Pro genitore tuo, regni totius ut urbes
Iessaea ditione premam. Quin post quoque summo
Vt Domio placeam, multo demissior ibo.
Et coram ancillis, quas tu contemnis inique
Magnus ero, et magnum referam decus, auspice Divo,
Tu vero sterili persolves corpore poenam.

Forte Palaestini furiis ardentibus acti,
Vt Regem audierant toto super orbe creatum
Isacio Isaiden, fervente lacessere bello

page 29, image: s077

Aggressi, bis castra locant in valle Rephaea.
Bis quoque consulto caelestis numine gemmae
Ingenti vincit pugna, vestigia facti
Monstrat adhuc vallis nomen fatale Rephaea.
Nam motae foliis mori strepitantibus hostis
Territa terga dabat, quem regia dextra cecidit
Ad Gasari fines, nota Gibeonis ab urbe.
Quaeque prius castris simulacra reliquerat amens
Hostis, ea Isaides flammis abolevit et undis.
[note: 2. Sam. [abbr.: Samuelis] 7. Consilium Davidae de structura Templi.]

Ergo ubi tranquilla consedit pace quietus
Isaides tandem, statuitque tropaea Philisto
Perdomito, et patriis detruso a finibus hoste,
Compellat vatem non ficta voce Nathanem:
Ecce, mihi cedrina domus, laquearibus aureis,
Caelataeque trabes, et splendida limina cultu:
Inque pavimentis cum luxu asarota renident:
At vili iacet in tecto circumdata nuper
Vilibus aulaeis, tam sancti foederis arca.
Quare magnifico delubrum ponere sumptu
Aggredior, magni monumentum et pignus honoris.
Haec Rex: inceptum vates probat omine fausto.
Noc erat, et placidum carpebant membra soporem
Cum tacet omnis ager, nec sunt sua murmura silvis.
Ecce, DEI Genius vati se offerre Nathani
In somno, et visu tales effundere voces:
I, refer Isaides verba haec caelestia Regi:
Quid? tune ergo mihi, quem vasti machina mundi
Non capit, aedifices regali habitacula luxu?
At non incolui tectum DEVS ullius aedis
Ex quo Niliacis duxi Iacobia terris
Agmina, sed parvi contentus pariete muri,
Quem mihi praescripta Moses exstruxit amussi,
Maiores vestros loca sum per cuncta secutus.
Et quemnam a populo delubra augusta poposci
Sive Ducem, seu cui sacros tegit insula crines?

page 30, image: s078

Ecce, Ego te caulae legi e pastoribus aulae
Esse mihi Regem, ut vestri modereris habenas
Limitis: et casus te sum comitatus in omnes,
Extinxique tuos armis communibus hostes:
Et caelo nomenque tuum laudesque decusque
Aequavi, ut nemo Davide maior in orbe.
Ipse meo sedem populo sua limina figam:
Post ubi securus degat fructuque fruatur
His manibus culto, nec devia tesqua pererret.
Vt quondam, aut duri post sentiat arma Tyranni.
Te quoque tranquilla firmabo pace beatum
Hostibus eversis, nec te praesagia fallent.
Ipse tibi, ipse domum DEVS alto ex aethere condam.
Namque ubi transactae compleris tempora vitae,
Compositus somno dehinc manes inter avitos:
Dum demum Isaidae fecundo e semine semen
Producam, Caelo demissum semen ab alto,
Natum a stirpe tua cum postera venerit aetas
Huic ego nec metas rerum nec tempora pono,
Imperium sine fine dedi; Sed et hic mihi contra
Delubrum ponet, nullo violabile saeclo
Huic ego ero Genitor, et erit mihi filius ille.
Tum si forte nefas aliquod commiserit umquam,
Humana tactus virga scelus omne piabit,
Delictumque luet, natorum more parenti.
At favor hic numquam, quod iuro, recedet ab illo
Sicut ab infidoCissidae Rege recessit:
Quem tibi posthabitum dextra armipotente reieci.
Ergo tui sceptrum Regni soliumque manebit
Donec erit caelum, dum stabit et orbis et aether.
Dixit, et in tenues Genius disparuit auras.

Haec ubi visa Nathan Regi percensuit, arcam
Confestim ille petit, supplexque haec ore praefatur:
Magne DEVS, quis ego tandem? quid denique nostra
Tota paterna domus, quod in hac statione locatum

page 31, image: s079

Evehis a caula summa ad fastigia rerum?
Nec satis hoc, aliud promittis ab aethere semen
Aeternamque domum: et nostra de stirpe nepotem,
Qui non solus homo, sed erit quoque certus ab alto
Axe DEVS. Quid plura loquar? tu conscia nosti
PectoraDavidae. Nam pro pietate benigna
Et verbi virtute tui tam grande locutus.
Haec per fatidicum cecinisti oracula vatem.
Hinc merito a nobis magni tua nomina fiunt,
Namque tui similis nemo est: te praeter ubivis
Nullus in orbe DEVS, qui sensibus obvius istis.
Et quisnam populus dominatur ubique locorum
Par Israelis? Quin tu delapsus Olympo
Vt tibi colligeres ex omnibus undique terris
Egregiumque dares illi et memorabile nomen:
Niliacam intrasti sat notae Memphidos oram,
Et duri horrendis rapuisti e faucibus hostis.
Dicere longa mora est; quae sint miracula rerum
Hic effecta tibi, donec de gente profana
De Iovibus fictis populum tibi rite levares.
Tempore iamque ab eo, gens Israelica, vivit
Gens tua, tuque tuae gentis DEVS: aurea donec
Sidera fulgebunt Caelo, sua gramina campo.

Firma igitur DEVS hoc, aeterno tempore firma
Daque natum, divis prolatum vocibus omen:
Tunc tua venturi memorabunt magna nepotes
Numina, tunc omnes dicent praeconia gentes,
Isacidumque DEVM votis precibusque vocabunt.
Nam cum pollicitus, nec te sententia vertit,
Quod mihi tecta pares, nullum ruitura per aevum:
Hinc toto DEVS alme preces has pectore fundo.
Tu DEVS es, verus tibi sermo, o incipe nostram
Rite beare domum: aeternos ut duret in annos.
Tu quia dixisti, tu quae tibi dicta secundas:
Nec tua post ullis abolescet gratia saeclis,

page 32, image: s080

Dixerat et clauso tranquillior ore quievit.
[note: 2. Sam. [abbr.: Samuelis] 8. Bella Davidae.]

Post ubi saeva iterum movissent bella Philisti
Indomiti, vires attrivit viribus omnes
Eripuitque truci servilia frena tyranno.
Nec minus eximia retudit virtute Moabum
Partibus occisis de tota genta duabus,
Cum vix incolumis superesset tertia regno.
Hinc sua devictos traxit sub iura tyrannos,
Davidae ut misso peterent sibi munere pacem.
Tum quoque Rex Hadadeser erat, genitore Rehobo
Editus, Euphratae magnus dominator ad undas:
Hunc etiam Isaides sibi tristia bella parantem
Perdomuit, caesis peditum bis in agmine denis
Millibus, atque equitum magna pereunte caterva.
Cumque illisSyrii progressi ex urbe Damasci
Auxilium ferrent, acie cecidere cruenta
Iessaeis victi manibus: tum triste Damascus
Accepit frenum, Iudaeo urbs subdita Regi.
Auratos etiam clipeos et scuta Syrorum
Rettulit Isaides Solymaeae in moenia sedis,
Aereque multavit reliquas Hadadesaris urbes.

Thous ut has clades Hemathide comperit ora
Illatas Syrio, quem non minus oderat hostem:
Extemplo Isaidae gratatum mittit Ioram
Filiolum, gemmis atque auro divite onustum:
Omnia quae templo sacrabat dona futuro.

Inde rebellantes iterum Iessaeius heros
Valle Salinarum divinis contudit armis,
Et quadraginta bello prostravit utroque
Millia, cum praeda victor regressus opima,

Paruit ipse etiam, quantumvis asper Idumus
Imperiumque animis supplex suscepit Iudae:
Quippe suis pugnax octoque decemque virorum
Milla, Serviades delerat Abisaus armis.
Nam quocumque pedem Isaides figebat, ab illo

page 33, image: s081

Victor abibat agro, victrice potitus habena.
Iura sed et patriae dictabat civibus aequa
Rex pius, armati posita formidine belli,
Muniaque [note: [note: 2. Sam. [abbr.: Samuelis] 21. versu 20. Davides constituit officia Reipublicae et [correction of the transcriber; in the print Reipublicae. et] Ecclesiae.]] officii tribuebat cuique suorum:
Apte partitus, ceutum res ipsa ferebat.
Militiae praeses tum Rege volente Ioabus
Serviades erat: at Ionathas de fratre creatus
IsaidaeSimea, lectus non forte Magister
Aulicus, insignem quem fecerat ante peremptus
Raphigenum quidam Titan, fraterque Goliae
Cui seni fuerant digiti manuumque pedumque.
At legum summamque fori tibi Iosapha prudens
Rex commendarat, tibi templa Sadoce, tibique
Abiathar: at regni consulta arcana Seraeae,
Cui manus artifices sollers conscribere chartas.
Grande sattelitium ducebat in urbe Benaeas
Invictis heros manibus, qui rure Moabi
Corripuit quondam geminos necuitque Leones:
Et quinas excelsum ulnas, cui dextera trunco
Armata, exsili prostravit fuste gigantem.
Sed natos Rex ipse suos, dulcissima lecti
Pignora, custodes laterum iubet esse, patrisque
Observare manus, iussasque capessere voces.
Ex [note: 2. Sam. [abbr.: Samuelis] 3. vers. [abbr.: versu] 3. 1. Paral. [abbr.: Paralepomenon] 3.vers. [abbr.: versu] 1.] his primus erat ceptis felicibus Ammon
Filius Alcinoae, Chileabus in arce secundus
Abigaele satus, sed tertius Absalo, matre
Editus e Maacha, Adonias ex Hagithe quartus
Sabathias quintus genetrice Abithale creatus:
Iethur postremus, quem coniux protulit Egla
Atque his Daviden natis urbs auxerat Hebron.
[note: 2. Sam. [abbr.: Samuelis] 9. Gratitudo et clementia Regis Davidae erga posteros Ionathae.]

Tum Rex sollicitus reliquo de semine Sauli
Quaerit an e tota Regis sit stirpe superstes,
Seu natus, seu forte nepos: cui munera fidae
Exhibeat mentis, Ionathae vel nomine fratris.

page 34, image: s082

Siba minister erat Lodabarae in limine sedis
Saulaeae tum verna domus, natique colonus:
Cui ter quinque domum servabant pignora lecti,
Servi bis deni scindentes vomere terram:
Hic ad Daviden in Regia tecta vocatus,
Quaerenti Regi de stirpe superstite Sauli,
Vnus adhuc, inquit, Mephiboses restat amico
Patre satus Ionatha, fracto pede claudus utroque.
Nam quando Gibeam pervenit fama parentem
In pugna occisum nutrix formidine capta
Quinquennem puerumtrepidantibus abstulit ulnis:
Dumque fugit propere, terris allidit utrumque
Lapsa pedem pueri, nunc vivit in aede Machiri
Hic ubi Beniamicos tollit Lodabaria muros.
Protinus Isaides mittit qui limine sistant
Regali iuvenem: Tunc ille ut venit ad ora
Isaidae, pronus curvato corpore terram
Pulsavit, duplices tendens ad regia palmas
Lumina. Rex ipsum verbis solatus amicis,
Ne trepides, inquit, Mephibose regia proles.
Nam favor hic in te noster propendet, amicum
Ob Ionathan, qui fraterno mihi pectore quondam
Dum vixit coniunctus erat: tibi praedia Sauli
Et latos reddo fundos, et munera ruris:
Tuque meis debes epulis accumbere ut unus
Natorum Regis. Sic dixit: cernuus ille
Et quis, ait,tibi sum, qui tali respicis aegrum
Ore canem, tanto miserum dignatus honore?
Rex tum Sibae inquit:Sauli donavimus agros
Praediaque et villas, et quicquid ubique bonorum
Regis erat, nostro Mephibosae: tu modo fidus
Villicus esto ipsi, et fructus dein collige ruris:
Nam Solymae hac mecum Mephiboses vivet in urbe.

Haec [note: Davides convivium instituit.] ait: obsequitur tum Siba fidemque paratam
Pro se, pro natis, pro servis omnibus offert.

page 35, image: s083

Nec [note: Davides convivium instituit.] mora regalem iubet hic apponere mensam
Inclytus Isaides: carasque adducit eodem
Lecti participes, et dulcia pignora lecti.
Dant manibus famuli lymphas, ex ordine longo
Craterasque ferunt magnos et vina coronant.
Rex vero manibus positas de more supinis
Consecrat ipse dapes, pueri quem voce sequuntur.
Mox [note: 2. Sam. [abbr.: Samuelis] 2.] ubi prima fames epulis depulsa recessit,
Assaphus cythara carmen modulatur eburna:
Hanna quod aetherio quondam meditata parenti
Accinuit natum Samuelem enixa sub auras.
Hic pater Isaides magnum cratera prehendit
Et Michalae (lateri nam Regis iuncta) propinat:
Poscit, et ut mansae in totum circumferat orbem.
[note: 2. Sam. [abbr.: Samuelis] [reading uncertain: 1 number not deciphered] .]

Tum iubet Ethanem fidibus sibi ludere carmen
Olim quod Ionathae et Saulo fecisset, iniqua
Sublatis pugna, paret mox vocibus Ethan
Isaidae, et fidibus miscet modulamina tactis.

Tristior his lacrimis Mephiboses, inquit, obortis:
Si decet, et fas est non magna exposcere Regem
Fare age, quaetanti sint prima exordia regni
Numine quo sceptrum regale sit auctor adeptus
Saulus, quaeque illo tu Rege pericula passus
Et quanto Ionathan complexus amore parentem
In vita hac nuper fueris, teque ille vicissim:
Denique quae tulerint et avum patremque cadentes
Fata, ducum pugnas quaedam est audire voluptas.

FINIS LIBRI primi.
page 36, image: s084

HEBRAEIDOS LIBER SECUNDUS. VLRICI BOLLINGERI, P. L. [abbr.: Poetae Laureati] Monostichon. In Lib. [abbr.: librum] eundem. Cissidae narrat casus et bella secundus.

[note: 2. Sam. [abbr.: Samuelis] [reading uncertain: 1 number not deciphered] Hebraei Regem petunt offensi insolentia filiorum Samuelis Iudicis.]

COnticuere omnes animisque patentibus assunt,
Cum pater Isaides solio sic orsus ab alto
Effatur: Postquam studiis confectus et aevo
Fatidicus Samuel bis denos iura per annos
Dixisset patriae certo moderamine Iudex:
Tum se fasce levans rerum commendat habenas
Ioeli atque Abiae natis, qua Bersaba muris
Stat munita suis vastae contermina silvae:
Olim ubi primae vi percusso foedere patres
Cum populo indigena puteum fodere perennem,
Iuratique loco fecerunt nomina pacti.

[note: GENES. [abbr.: Genesis] 28. versu 15. et 26. vers. [abbr.: versu] 33.]

At Samuele sati deserto tramite patris
Avia sectati venalia civibus auro
Iura dabant, versis in amara absinthia divum
Legibus, et rapidis captantes munera palmis.

Hac re commoti proceres ad moenia Ramae
Contendunt, ubi tunc Samuel sua tecta tenebat.
Hic querulis totam complent his vocibus urbem:
Ecce, aiunt, resides iam fessus anilibus annis,
Nec tua sectantur patris vestigia nati:
Munera dum captant, et vendunt civibus auro
Iura fori, et figunt leges precio atque refigunt.

page 37, image: s085

Quare age regali trabea sceptroque decorum
Constitue hinc nobis Dominum, qui foedere certo
Et premere, et laxas legum dare norit habenas.
Vt qui tot reliquis dominatur gentibus annos
Eximii Reges clarique potentibus armis.

Sic illi: At Samuel turbatus voce querentum
Nec certus quid agat, visis oracula gemmis
Consulit: atque istaec ex aethere dicta reportat:
Pare, atque Isacidumfuriosis annue votis
Nam non te Samuel isti, non quicquid ubique est
Offendere, mei stimulant sed numinis iram:
Regem indignati qui duro e compede Phari
Exemptos terrae tranquilla in sede locavi.
Est hoc ingenium Isacidis, hic pristinus illis
Mos suus, a patrio longe discedere Divo,
Sectarique DEOS alios, et numina Beli:
Ex quo Niliaci fugerunt litoris oram.
Hoc testare tamen quae sint communia Regum
Iura, quod hi cives, et subdita pectora poscant:
Praedictorum onerum populus ne nescius erret.
His ille auditis, Caelo sibi dicta recenset
Isacidis, vocemque aperit divinitus haustam.
Quandoquidem vestrae sic stat sententia menti,
Vt Regem optetis, Regum parere parati
Legibus, et iussos Regum tolerare labores.
Accipite haec animis, atque haec mea figite dicta,
Vt quod ius Regis populus ne nesciat amens.

Principio vestros sua sub iuga regia natos
Deleget, obsequiisque premet: pars ducere currus
Atque insternere equos, pars illa iubebitur altum
Regis habere latus magna stipante caterva.
Hunc quinquaginta, centum praefecerit illum,
Mille viris alium: quosdam devinciet agris
Vomere findendis, et messi falce metendae.

page 38, image: s086

Non paucos armis operisque fabrilibus addet:
Qui currus axesque parent canthosque rotarum.
Quin etiam vestras opera as servilia natas
Protrahet: aut panes coquere, aut medicamina docte
Miscere, et iusso lectos ornare cubili.
Tum quae pars vestri fuerit longe optima ruris,
Qua pingues agri, vinetaque, et uber olivis
Hortus erit, demet vobis tradetque ministris.
Insuper et vini decimas et messis opimae
Auferet, et magnis addet sua praemia servis.
Ancillas etiam vestras fidosque ministros
Et validos iuvenes, et vestri ruris asellos
Tollet, et ad terrae cultus adhibebit inemptae
Nam grege de vestro decimam sibi sumere partem
Impiger et magni certis addicere tecti
Vsibus, oppressi gaudebit pectora civis.
Tunc ubi fuderitis gemebunda voce querelas
Rege super duro, quem vobis sorte sinistra
Ipsi legistis, nulla DEVS audiet aure.

Dixerat: Illi omnes ceptis fatalibus instant
Poscentes Regem qui gentis more profanae
Arbiter et patrias deducat in agmina turmas
Hostica, si belli casus, si postulet usus
Nescia mens hominum fati, sortisque futurae,
Luxuriat nimium rebus sublata secundis:
Nec facile aequanimi patitur sua commoda pacto.

Annuit his tandem Samuel, iterumque supremo
Numine consulto, sua quemque ad tecta remittit.

[note: 2. Sam. [abbr.: Samuelis] 9.]

Vrbs iacet his terris Solymae et contermina Ramae,
Beniamidum sedes Gibeae cognomine dicta:
Quondam [note: Iudic. [abbr.: Iudicum] 20. Vers. [abbr.: Versu] 37.] ibi Levitae (longa est iniuria facti)
Vxorem cives stupris necuere nefandis
Proque isto scelere immani fatale dederunt

page 39, image: s087

Supplicium, amissis viginti et quinque virorum
Millibus [note: Vocatio Sauli ad Regiam dignitatem.] horrendum: per civica proelia caesis.
Hoc proavita loco tunc limina forte tenebat
Beniamidum quidam noto de stemmate Cisseus,
Vir prudens animi,fortisque potentibus ausis.
Filius huic prima tectus lanugine malas
Saulus erat tota de gente procerior unus
Omnibus Isacidis, ac toto corpore supra,
Multisque egregiis animi virtutibus auctus.

Forte ibi pascentes quadam in convalle reducta
Patris aberrarant asinae, nec nota reversae
Ad stabula, haud parvum Cisseo peperere dolorem.

Anxius inde animi, natum dimittit, asellas
Quaesitum amissas, fido comitante ministro.
Iamque illi tota passim regione vagantes,
Tesqua peragrabant et densis avia silvis:
Sed non aut Ephrae montes, aut nota Salifae
Pascua, non Sala errantes monstrabat asellas:
Non domini natale solum. Tum proxima Ramae
Moenia cernentes statuunt Gibeona reverti
Ad tecta, et curas angenti demere patri:
Qui plus iam pueros quam brutum pectore agebat
Sollicito pecus. Hic Saulum comes ore fideli

Mulcet: et hic habitat Samuel sub moenibus, inquit,
Praesagus vates veri certissimus augur,
Qui quaecumque refert responsa petentibus, illa
Eventus sortita suos praesagia firmant.
Hic etiam amissas nobis monstrabit asellas,
Inque viam, quam nunc opus est insistere, ducet.

Haec puer:huic Saulus contra sic ora resolvit:
At nos quae dabimus tam certo munera vati?
Nam neque iam superest quicquam mihi panis eunti,
Nec doni quicquam pro vate: quid ergo feremus?
Dixerat: Ille sibi sicli restare quadrantem

page 40, image: s088

Monstrat, et, his inquit, donis ornabitur auspex.
Sic ipsi inter se cum moenibus inde propinquant
Ramaeae sedis, quando iam fontis ad undam
Hausturae situlis exibant urbe puellae:
Has de fatidico scitati vate, iubentur
Protinus ad sedem illius celerare, priusquam
Siloi delubra adeat celsissima templi,
Monte sub aerio: quando sic sacra vocabat
Victima, et istius festum solemne diei.
Nam nisi sacrificae genialia fercula mensae
Consecret, aetherio completus flamine, vates,
Non epulas tangit seu sit conviva vocatus
Sive litans hospes: nota est ea regula ritus.

Ecce autem ingressis urbem vestigia vates
Obvia fert Samuel, venientesque excipit ultro.
Nam DEVS arcano Samuelis pectora motu
Concierat, Regem praecognovisse futurum:
Et praefinierat venturi huc illius horam:

Beniamidum de stirpe genus qui duceret altum
Hunc DEVS, hunc, inquit, Regem mihi gentis inunge
Isaciae, ut populum superato liberet hoste:
Hoste Palaestino totam qui milite saevo
Invadit terram: Nam maestas audio voces
Clamatum, et rebus propero succurrere lapsis.

Tunc ubi conspexit Samuel ferre obvia Saulum
Signa pedum, Dominus digito velut indice monstrans,

Hic, ait, hic est ille virum, qui poscitur alto
Vertice Caelorum, Hebraeae dominator ut orae
Imperet, et gentis moderamine flectat habenas.

Protinus accedit Saulus, divumque prophetam

Affatus, Quo tecto, inquit, quo limine vivit
Ille DEI vates? monstra, pater optime, nobis.

Haec paucis Saulus, contra non pauca profatur

Fatidicus Samuel: Ego sum quem quaeritis, inquit,

page 42, image: s089

Praescius ille DEI fatorum, et certus aruspex.
Tu vero iuga montis adi, qui proximus urbi
Imminet, et templum pede non remorante salute
Nam conviva mihi fueris epulisque sacratis
Accumbes, reliquis acceptior omnibus hospes.
Crastina cum primos aurora reduxerit ortus
Dimittam, et tacita quaecumque in pectore condis
Voce revelabo, quae summi conscia Caeli est.
Nam quae sollicitum te plurima cura fatigat
Amissum propter pecus, hanc depone, vicissim
Teque hilarem praesta: quas passim quaeris Asellas
Hae tibi sunt salvae, et caulas petiere paternas.
Quin tu quae populi, curas, summamque capessis
Isacidum Imperii: Nam quis dominabitur istis
Vrbibus, [note: Genes. [abbr.: Genesis] 49. vers. [abbr.: versu] 27.Deut. [abbr.: Deuteronomium] 38. vers. [abbr.: versu] 18.] et sceptro nostras tutabitur oras?
Annon ista tuos manet improvisa penates
Gloria Beniamidae quondam promissa nepoti?

Dixerat:Ille refert contra sua lumina terrae

Defixus:Quid tu miserum sermonibus istis
Ludificas, vir magne DEI, divine propheta?
Nam quis ego, aut quorum genitus de stirpe parentum?
Annon Iemineae sum natus origine gentis?
Annon Isacidae minima est de stemmate prisci
[note: Iud. [abbr.: Iudicum] 20. et 22.]
Nostra paterna domus? Quis parvos nesciat ortus
Beniamidum, et saeva reliquam de strage catervam?
Cur igitur tales effundis pectore voces?

Praeco nihil contra: manibus sed utrumque prehensum
Ducit ad instructae socialia prandia mensae:
Ter denosque inter convivas ordine primo
Collocat, ut primae teneant subsellia sortis:
Inde coquum vocat, et coctum sartagine pingui,
Quam sibi iussisset servari, apponere pernam

Mandat,et haec, inquit, tua portio, quam tibi servo,
Hos dum convivas epulis invito parandis.

page 42, image: s090

Hanc comede, et positae satura te munere mensae.

Paret is, atque epulum festi solemne diei
Concelebrat, frontemque viris exporrigit aequam.
Tunc ubi pulsa fames dapibus, mensaeque remotae,
Consequitur Saulus vatem, tectique cubile
Ingressus, placido fruitur sermone prophetae,
Mollia quo primae fallebant tempora noctis.
Vt primum lux orta fuit, consurgere lecto
Vir diviniloquus, Saulumque vocare cubantem:
Surgat, et extremas urbis comitetur ad oras.
Quo postquam ventum, Sauli secedere servum
Imperat, et lento sensim praecedere passu:

At [note: 2. Sam. [abbr.: Samuelis] 10. Vnctio et inauguratio R. [abbr.: Regis] Sauli privata et publica.] Saulum retinens, nunc tu mea percipe verba,
Inquit, et has alto demissas aethere voces:
Ecce, DEVS populi Regem Israelis inungit
Et lectum caput hoc sacro perfundit olivo
(Namque manu vitrum fragrantis habebat olivi.
Quod capiti infundens, caris dabat oscula malis)
Tu vero quae signa tibi certissima dicam
Accipe: nam regni poterunt firmare futuri
Sceptra tibi, trabeaeque decus, capitisque coronam.
Cum primum attigeris notissima compita Selsae
Finibus Ephraticis, ubi diva Rachela sepulcro
Conditur, infausto deleta puerpera nixu
Beniamidum mater:duo tum vestigia cernes
Obvia ferre viros, qui dicent esse repertas
Quas tu quaesieris asinas, referentque parentis
Anxia solliciti pro caro pectora nato.
Nec procul inde abiens venies ubi Thaboris ilex
Dispergit remis late spatiantibus umbras:
Tunc tres occurrent Lusae qui templa vetustae
(Lusa fuit quondam quae nunc cognomine Bethel)
Ascensu felice petent: fert obvius haedum
Primus, tres alter panes, vinique lagenam

page 43, image: s091

Tertius: hi placido tecum sermone locuti
Binos munifica panes tibi protinus arca
Expedient, tu sume manu donaria grata.
Post ubi iam tumulum ascensu superaveris alto.
Castra Palaestinae qua constituere cohortes
Vrbi succedes, ubi fati turba futuri
Praescia, se magno vatum feret obvia coetu:
Tympana praecedent alterno verbere sistri
Impulsa, et doctopsalteria pollice mota,
Tibiaque et Cytharae dulcissima fila sonore:
Atque hi fatidico rumpent de pectore voces.
Hic sacer ille tuam caelesti numine mentem
Spiritus afflabit, venturisque ora resolvet
Fatiloqua eventis, quantum hic mutatus ab isto
Saulus eris Saulo: Tu vero his undique signis
Iam confirmatus, caelestia iussa capesse.
Praesentemque DEVM sequere: et qua Gilgala sacram
Ostendunt [note: Ios. [abbr.: Iosuae] 5. vers. [abbr.: versu] 5.] aram, rapidum Iordanis ad amnem,
Iosua ubi quondam tentoria fixa tenebat,
Et gentis cultro praeputia dempsit acuto:
Hic septem expecta luces, nostrumque morare
Adventum, nam multa cadet tum victima nostra
Pro regno votiva tuo, penitusque docebo
Quo tu quemque feras pacto, capiasque laborem.

Haec ubi dicta dedit Regem dimittit inunctum,
Cui iam tunc novus insinuat per pectora motus:
Quam primum vertit Samueli terga prophetae,
Cunctaque verba fides sequitur, quae Divus haruspex
Dixerat, eventum illius sortita diei.

At postquam tumulum tenuit, vatumque catervae
Sortilegae immistus, cecinit simul ipse futuros
Fatorum casus populis ea mira videri,
Et quis Cissiden Caeli novus impulit ardor?
Exclamant, vatesne etiam praesagia Saulus

page 44, image: s092

Concinit, et sanctos inter strepit anser olores?
Tunc senior quidam, " Et quis,ait, pater incitat illos?"
Tempore iam ex illo nata est oratio vulgi,
Cum dicunt: " Etiamne inter vatum agmina Saulus?"
Mox, ubi finierat clausis praesagia labris,
Ascendit montem Saulus, reperitque propinqua
Quadam e stirpe virum, qui longa voce moratur
Exposcitque viae causam, cui cuncta recenset,
Saulus, et unius reticet data munia regni.

At Samuel vates perfectis ordine sacris,
Postea [note: Ios. [abbr.: Iosuae] 11. vers. [abbr.: versu] 1.] Gilgaliae quam flamma cremaverant arae:
Convocat Hebraeam Mispae sub moenia gentem.
(Hevaeum quondam sedes fuit illa nepotum,
Qua Solem extremus venientem prospicit Hermon.)
Atque haec in medio consistens agmine fatur:

Magnanimi Isacidae, genus Israele profectum,
Accipite has Domini sublimi ex aethere voces.
Ille ego sum, dicit magni DEVS arbiter orbis,
Qui vos Niliaca ductos e Memphidos ora.
Exemi duris caeso prius hoste lupatis,
Perdomuique omnes in victo numine Reges.
Quique rebellarunt fatalem tradere terram
Patribus, et captos ingressi milite fines
Exeruere suas vestra haec in moenia vires:
At vos Caelesti contempto Rege petistis
E medio vestri terrae de pulvere Regem.
Annuit, ecce, DEVS, vobis DEVS annuit istis.
Nunc ergo accedant bis senae ex ordine natae
Isacia de stirpe tribus: ut quem sibi poscat
Esse DEVS Regem, nos missa sorte legamus.

Prima ibi Beniamidum fragili sors exit ab urna,
Quae certa sortita domos, certo ordine patrum,
Matraeum tetigit genus, in serieque nepotum
Cissiden Saulum Ieminaeo sanguine natum.

page 45, image: s093

Qui iam quaesitus nec tota inventus in urbe
Addiderat sese caecis absconditus umbris,
Inter utres siccos, Domino tamen indice demum
Prodiit, ac medium venit protractus in agmen:
Regificos adeo Saulus fugiebat honores,
Ac tu, si quicquam experto mihi credis amico,
O Mephibosa, nepos tam magni o inclyte Regis,
Non est semper honos regni gestare coronam:
Saepe corona onus est, et magno in pectore moles.
Vt tamen ante oculos dilectique ora parentis
Constitit, et clara Saulus tunc luce refulsit,
Os humerosque DEO similis, totamque catervam
Vertice sublimi, et collo super extitit alto:

Hic Samuel: Regem quem sic voluistis habetis
Sorte DEI lectum: nec enim par eminet alter,
Nec caput aequalis, nec membra decora iuventae.

Tunc omnes altum clamoribus aethera pulsant,
Et Regi applaudunt Regem laeto ore salutant:
Augusto sit vita, salus, victoria Regi.

At Samuel aperit Domino tum iura futuri,
Inscribitque libro, aeternam testantia vocem.
Omnibus hinc rebus, ceu fata tulere, peractis:
Dimittit populum cognata ad tecta reversum:
Et Ramam petit ipse suam, carosque penates.
Cissides vero Saulus Gibeona revisit
Limina, quem multi tum tota ex urbe sequuntur
Omnibus faustis: sua sed ludibria multi
Contra exercebant, contempto nomine Regis:
Omnia transibat quae surdis auribus heros.
Nam regere imperio populos, aequumque tueri
Qui volet, hic animum non semper habebit apertum.

[note: 1. Sam. [abbr.: Samuelis] [reading uncertain: 1 number not deciphered] Expeditio bellica R. [abbr.: Regis] Sauli contra Ammonites.]

Ecce autem interea, dum Mispa haec urbe geruntur,
Obsidione premit Galiadica moenia Iabis
Rex Ammone satus, prisci de sanguine Lothi,

page 46, image: s094

Infracta cervice Nahas, acerrimus hostis.
At miseri cives intra sua moenia clausi,
Exposcunt placidam certo cum foedere pacem,
Et dare se Regi, et mandata capessere prompti.
His responsa Nahas crudeli voce remittit,

Atque hoc foedus, ait, vobiscum deinde paciscar,
Vt cuivis oculum cultello vindice dextrum
Exsculpam, gentique notam ceu victor inuram:
Isacidumque omnes maneant ea probra nepotes.

" "

Illi autem contra:Liceat cum pace sequestra
Septenos pepigisse dies: et poscere nostrae
Gentis opem, mentisque tuae dictata referre.
Quod si nemo aderit, qui nos defendat, et urbi
Succurat, miserae, portas pandemus, et una
Omnes egressi, tua regia iussa sequemur.

Tunc oratores Gibeona ad moenia mittunt,
Regis opem Sauli fidam, auxiliumque petitum.
Qui simulac maestis retulissent civibus omnem
Clausae urbis faciem, crudeliaque orsa tyranni,
Hic omnes versi in lacrimas, gemitusque ciebant,
Et perturbato rumpebant pectore quaestus.
Saulus ibi e villa sua post armenta reversus,
Vt planctus audit populi vocesque gementum,
Et simul obsessae casum cognoscit Iabis:
Continuo iustam vindex ardescit in iram,
Concepitque, novo caelestes pectore motus:
Tum par forte boum regali dissecat ense,
Inque omnis mittit frustra Israelidos urbes.

Haec addens: Quisquis Sauli mandata recusat,
Et fidi pia iussa sequi Samuelis, eodem
More suos videat sectos in fragmina tauros.

Haud mora, cum totis Hebraei ex urbibus assunt,
Impulsi terrore viri, ducis unius instar,
Corda suus pulsat pavor, et reverentis divum.

page 47, image: s095

Namque Isrealispopuli ter millia centum
Egressa, et validi triginta milia Iudae,
Quos acie instructos triplici Rex urbe Basecae
Hostica sublatis ducebat in agmina signis.

Tum sua legatae Rex dat responsa catervae,
Quae Gileadaeae referant ad moenia Iabis:

Cras, inquit, medium cum Phoebus adiverit axem,
Fervidiorque dies nitido fulgebit Olympo,
Subsidio oppressae veniemus civibus urbis.

Haec Rex, haec eadem legati dicta reportant,
Exhilarantque omnem responsis mitibus urbem:
Sed tamen obsessi sese intra tuta receptant,
Aggeribusque tenent, et quae responsa fuissent
Dissimulant taciti, tum diro nuntia Regi

Insuper haec mittunt: Vbi lux sua crastina primos
Ortus extulerit, portas reserabimus urbis,
Egressique sacrum dedemus, et omne profanum.

At triplici instructos acie Rex mane cohortes
Educit castris Saulus, sensimque propinquat
Hostibus, ante polum quam lux rubefecerat altum
Atque improviso fatalia milite castra
Invadit: duris pugnatur comminus armis.
Nec prius Ammonem Hebraei prosternere cessant,
Et crudos mactare viros, et caedere ferro,
Omnem quaem superant aciem, fususque tyrannus
Isacidae vertant victori terga sequenti.
Quicquid ibi caesae reliquum de strage catervae,
Id palans tota Hebraei regione premebant.
Nec binos tanto vidisses agmine iunctos
Arripuisse fugam. Tam duri erat alea belli.
Iamque ubi devicto statuisset ab hoste tropaeum
Cissides, magno Regi gratantur ovatu
Israeligenae, nec pauci murmure facto
Exposcunt poenas a contemptoribus aequas:

page 48, image: s096

Inclyta qui nuper sprevissent nomina Regis.

His tunc Saulus ait:Nemo crudelibus umbris
Occubet hac laeti festiva lice diei,
Qua tulit auxilium nostrae DEVS arbiter orae.

Ipse etiam Samuel secum tota agmina ducit,
Hic ubi Gilgalici stant sacra palatia templi,
Vt Sauli firment solium, regnique coronam
Imponant capiti: totis ruit excita castris
Et campis Hebraea phalanx, Saulumque sequuntur,
Gilgalicam laetis repetentes passibus urbem?
Hostia crebra cadit, sacra percussa securi,
Thuricremisque exit nidor suavissimus aris,
Et passim festa celebrant convivia luce,
Laetaque cum multo tolluntur iubila mensis,
Surgit, et has maesto Samuel dat pectore voces:

[note: 2. Sam. [abbr.: Samuelis] 12. Samuel abdicat se Magistratu Iudicii.] "

Isacidae fortes generosum stemma Iacobi,
In medio vestri est, quem tota mente petistis
Rex Israelis: vestris hunc numina votis
Concedunt, simul ipse dedi, vestrisque malignis
Hunc precibus gessi, sic iussus ab aethere, morem.
Nunc quia consenui, nec vitae demoror annos
Vtilis et nostri sunt intra haec moenia nati:
Quas gessi officii iam depositurus habenas,
Harum, teste DEO, rationem reddere vobis
Omnibus aggredior, quos prima a luce iuventae
Hoc triste ad senium iusto moderamine rexi.
Vos igitur cives mihi respondete roganti,
Aeterno coramque DEO, Sauloque potente
Qui iam Rex nostris maior succedit habenis:
Ecquis adest per me cui bos cui demptus asellus?
Ecquis vim passus? cuinam hic iniuria per me
Illata? aut quisnam largitus munera nostram
Evertit mentem, et missis mea lumina donis

page 49, image: s097

Caecavit? quae quisque dedit concessa reposcat.

Haec vero Samuel: tunc illi talia contra:

Nec vis ulla fuit, nec facta iniuria nobis
Civibus, aequata tribuisti iura libella:
Nec rapida ullius captasti munera dextra.

" "

Tunc Samuel:esto testis mihi conscius aether
Vos contra, et Rex iste recens fit testis inunctus,
Quod neque triste nefas, neque quod reperistis iniquum
His manibus nostris, immundo a munere puris.

" "

At populus contra: sint sane numina testes.

" "

Rursum ipsis Samuel: DEVS ille, ait, arbiter orbis,
Qui priscum Mosen dedit, Aronemque diserta
Facundum lingua; qui dura Memphidos ora
Eduxit vestros haec in loce lecta parentes,
Ille, inquam, DEVS esto mihi super omnia testis.
Nunc ergo quae deinde loquar vos mentibus aequis
Accipite, et sensus mea dicta reponite in imos.

Postquam progenitor venisset in arva Iacobus
Niliaca, et saevo premerentur ab hoste nepotes:
Sublato clamore patres tria numina Caeli
Poscere opem, multaque DEVM prece flectere summum
His igitur Mosen Aronaque misit: ut illis
Finibus eductos hac laeta sede locarent.
Verum ubi dein cepit versas oblivio mentes,
Non illi meminere DEI, gentisque profanae
Numina sectati tristem subiere ruinam,
Cannaeis domiti manibus: nam saevus Iabin,
Duxque [note: Iudic. [abbr.: Iudicum] 4. versu. 2.] furens animi funesto Sissera bello,
Bis duo lustra sacras Iudaeum afflixerat urbes.
Rex etiam furiis quondam infernalibus Egla
Incitus, arma feri tulit huc funesta Moabi,
Bisque novem patriae fines male contudit annis.
Nec minus a prisco geniti Midiane nepotes,
Vrbibus his quondam bellum fecere cruentum,

page 50, image: s098

Rege Seba aeratas campis agitante cohortes.
Inde Palaestinos etiam videre tyrannos,
Progeniemque fero grassari Ammone creatam
Moenibus in patriis: ut saevo milite terras
Vastarent, captasque agerent alimite praedas.
Tunc manibus Caelo patres orare supinis,
Et sua cum tristi gemitu delicta fateri:
Impia quod vani coluissent signa Baalis,
Et statuam divae Astarotes: tum poscere Divam
Rursus opem, et servas Domino promittere mentes.
Audiit orantes DEVS, oppressitque Tyrannos
Femineis manibus, laevaque sagacis Ehudi:
Et Geneonaeis Iephtaeque potentibus armis:
Et quo pollebat mirando robore Simso.

Tunc nostra hac etiam dextra victrice cecidit
Millia multa virum, statuitque illustre tropaeum
Mispaeo in campo, notaeque in limite Senae.

[note: 1. Sam. [abbr.: Samuelis] 7. Versu. 11.]

Mollia tunc iterum tranquillae tempora pacis
Venere, et fessas repararunt ocia vires.
At postquam funesta Nahas Ammonius arma
Intulit his terris, Regem exoptastis, et almum
Sprevistis Regem, caeli terraeque potentem.
Et nunc iste suo solio, sceptrisque potitus
Cissides adstat, vestrae dominetur ut orae,
Auspitio Divi, qui regnum hoc caelitus ipsi
Conciliat, gentesque iubet frenare superbas.
Quod si vos Domino Caeli, si Rex quoque vester
Gesserit obsequium et nulla feritate rebellis
Aut Rex, aut populus, voces admiserit aequi
Numinis, aetherias non dedignatus habenas:
Fortunati eritis caeptis felicibus ambo.
Sin autem furiis et saevo percitus oestro,
Seu Rex oficium seu grex neglexerit aequum:
Heu mihi, quam gravibus poenis commissa luetis:

page 51, image: s099

Iamque adeo vestras huc huc advertite mentes,
Namque hoc prodigium quod iam DEVS edet aperto
Aethere, non surdo fas est captare notatu.
An-non messis adest? an misso grandinis imbre
Triticeam Dominus non possit perdere messem?
Te procor, ut saevo tonitru, pluviaque ruente,
Des manifesta tuae signa his mortalibus irae:
Qui Regem fecere sibi, spretoque furenter
Rege immortali, gentes imitantur inanes.
Finierat: subito cum ruptis imbribus aether
Intonat, et crebro Caelum micat igne coruscum.

Illi omnes trepidi submissis vocibus orant,
Pro populo Samuel numen Caeleste precetur:
Ne pro commisso fatales crimine poenas
Expendant, misero damnati occumbere letho.

Ipse autem, Caelum dum detonat omne fragore,
Solatur dictis, et tristia pectora mulcet:

Hunc, inquit, maestum secludite corde pavorem
Isacidae duri: nam quamquam crimine culpa
Non vacat, et saevam meruistis caelitus iram:
Ne tamen astricolae fugitivum vertite tergum,
Sed miti servite DEO, simulacraque vana
Defugite, et vestris procul haec a mentibus absint.
Numina vana nocent, nec duris casibus obstant,
Nec lapsis dant rebus opem: DEVS ille creator
Caeli, opifexque hominum fatis succurit in arctis:
Et sibi quem legit populum, pro mente benigna
Deserit haud umquam, duro in discrimine sortis,
Ergo etiam procul a nobis res ista recedat,
Vt precibus cessem summum exorare parentem,
Proque meo populo geminas attollere palmas,
Et rectam monstrare viam, qua tendere cursum
Discat, et Isaciae vestigia carpere laudis.
Vnum hoc vos moneo, cives, iterumque monebo,

page 52, image: s100

Sit labor hic omnis, summum timuisse parentem,
Et servire DEO ex animis, et pectore toto.
Nam vos experti, quam sit metuenda potestas
Illius, et quantis animum pater optimus aequum
Prodigiis toties osternderit: at simul ipso
Deserto, reprobae tendetisin avia vitae:
Et Rex et populus fato occumbetis eodem.
Postremo [note: Deut: [abbr.: Deuteronomion] 17. Versu. 16.] haec etiam Rex condita mente teneto,
Quae Regi Moses dederat praecepta futuro:
Ne sis alipedum nimium studiosus equorum,
Nec tibi coniugio multas sociasse maritas
Cura sit, ut ne quo deflectat in avia mentem
Suavis amor: solio mox inde locatus eburno,
Rex primus tractet verbum caeleste salutis,
Hoc legat, hoc repetat: studium hoc intentus in unum.
Ille suum ut dicat Dominum timuisse potentem,
Nec laevam versus dextramve recedat ab aequa
Lege DEI, ut stabili regnum fulcimine firmet
Tum quoque ne fratres supra sese efferat alto
Pectore: Nam fragili DEVS odit in orbe superbos.
" [note: 1 Sam. [abbr.: Samuelis] 13. Sauli infelicitas in bello contra Philistaeos.]

Dixerat, inde omnes sua tecta paterna revisunt
Vix duo transierant elapsis mensibus anni,
Cum ter mille viros Iudaeo ex agmine Saulus
Deligit, et Michmam secum duo millia ducit,
Ac Bethlam, celsis positam qui montibus arcem
Et Regni fines lato custode tenerent.
Mille dabat Ionathae Gibeona in tecta locato:
Castra Palaestinae qui iussi invadere turbae
Arcerent patrio caesas mucrone cohortes.
Hunc [note: 1. Sam. [abbr.: Samuelis] 14. Versu. 49.] Saulo natum fratresque enixa creavit:
Malchisuamque, Isbosethumque, atque Aminadabum,
Ahinoama [note: 1. Sam. [abbr.: Samuelis] 18. Versu. 19.] tori consors, Ionathaeque sorores
Te Michal, et socio felicem Adriele Merobam.

Ergo ubi tunc hostem Ionathas certamine fusum

page 53, image: s101

Dispulit, ac magno implevit terrore Philistos:
Protinus aere cavo Rex omnibus intonat orae
Vrbibus Hebraeae, totoque a limite cives
Ductor in arma ciet, nullo fulgentia ferro.
It totis agmen campis Saulumque sequuntur,
Qua sacra sublimes ostentat Gilgala turres.
Parte sed adversa totis a finibus assunt
Millia sex equitum, tricies quos mille secuti
Pone Palaestini veniunt longo ordine currus.
Ipsi autem innumeri fulvae maris instar arenae,
Illuc finitimae quos noto a limite Gathae,
In belli certas acies eduxerat Achis:
Obsidione premunt vallatae moenia Michmae.

Diffugiunt miseri Isacidae, pars alta petebat
Montibus aeriis iuga: pars reptabat in antra:
Multa se abdiderant specubus caecisque cavernis
Gilgalica vero tunc se accingebat in urbe
Cissides, turbata pavor cum corda teneret
Exanimis populi, quem terror agebat et error:

Septima iamque dies, quam praefiniverat aris
Fatidicus Samuel, transiverat aethere lapso,
Non tamen ille aderat: cum miles diffluit amens,
Impatiensque morae totum dilabitur agmen.
Territus hoc casu sacri rapit ora iuvenci,
Immemor ipse sui, et caesum caelestibus aris
Immolat: heu magno demens ex Rege Sacerdos
Factus: ut igne novo divinam accenderet iram:
Namque opere hunc medio Samuel reperibat: at ipsum
Poscentem causas, et quaerere multa volentem
Rex prior aggreditur dictis, ac talia fatur:

Te longas nectente moras, cum territus omnis
Diffugeret miles, totos dispersus in agros:
Ipse mihi metuens, ne incautum his moenibus hostis
Obrueret, sacris quia nondum diva piassem

page 54, image: s102

Numina, mactatum fidenti pectore taurum
Imposui his aris, succensoque igne cremavi.
" "

Subiicit huic vates:Quae te dementia sacros
Iussit adire focos, nostras tibi sumere partes?
En, tibi pro scelere hoc foedo, pro talibus ausis,
Quod stabiliturus fuerat DEVS aethere ab alto
Nunc adimit regnum, nam Reges regia tractent:
Quaeque sacerdotis curet sua templa sacerdos.
Iamque adeo reperit Dominus Regemque Ducemque
Ex animi lubitu: qui nostra in gente capessat
Imperium, regnique tui succedat habenis.

Haec Samuel, cum Gilgalicam Rex deserit urbem,
Et Gibeam repetit parva comitante caterva.
Viribus hic iunctis, cum nato et mille virorum
Agmine, quos Ionathae servatum miserat urbem,
Beniamis alta petunt summi fastigia montis:
Inde repressuri venientis tela Philisti
Qui tum Michmaeam castris obsederat oram,
Atque tripartitum late dimiserat agmen
Militis, Isacios passim populentur ut agros:
Hinc Gedenoaeae campos pars conterat Ophrae:
Pars eat, uber agris aperit qua rura Bethorum
Pars Zeboi maeae vastet convallis aristas.

Forsitanhaec etiam fuerit res mira relatu:
Tempore namque illo nullus faber aeris in omni
Israelis erat populo solisque Philistis
Ars erat attriti reparare aut vomeris usum,
Aut hebetis marrae, aut falcis, durive ligonis:
Aut tusae asciolae, et subigenda in cote [perhaps: sense] securis.
Tunc ubi res saevo posita in discrimine pugnae,
Non gladius, non ensis erat, non ulla sarissa
Totius in manibus populi, lorica nec ulli.
Soli tunc Regi et Ionathae sua ferrea cassis,
Et scutum, et conserta hamis lorica, suusque

page 55, image: s103

Ensis, [note: 1 Sam. [abbr.: Samuelis] 14. Ionathae res gestae.] et aeratum quod dextra hastile gerebat.
Ecce autem Ionathae facinus memorabile, et audax:
O Mephibosa, patris, memori quod mente recondes,
Est dignum quod nulla dies, nulla obruat aetas.
Nam quodam tunc forte die, cum castra locassent
Machmaeos ultra campos in valle reducta,

Armigerum alloquitur Ionathas:: Me caelitus ardor
Impellit diri perrumpere castra Philisti.
Nec mihi mens placida prius est contenta quiete,
Quam stricto invadam gentes mucrone profanas:
Tu modo me sequere, et casus comitare per omnes.
Invia nulla DEO est via, nec grave, vincat ut hostem
Sive manu parva, seu militis agmino denso.

" "

Armiger huic contra:Sequimur quocumque iubemur.

Est via, quae medios Ionathan ducebat in hostes,
Difficilis plane,et scopulis praesepta duobus:
Quorum alter Boses gelidos Aquilonis ad axes,
Senna alter dictus, tepidum spectabat ad Austrum:
Hic Gabae propior, Michmaeis finibus ille.

Excipit hunc iterum Ionathas: Age concipe signum,
Vnde DEI constet nobis propensa voluntas.
Namque ubi subiectae superato tramite vallis
Conspectum diri vultusque subibimus hostis:
Si nos stare loco seseque manere Philistus
Iusserit: illorum nos non in castra feremus.
Sin nos ultro ipsi furiosa voce lacessant
In pugnamque vocent, certum quod vindice Dio
His manibus nostris totum superabimus agmen.

Sic fatus Gibea excedit, castrisque relictis
Ignaro patre et populo, loca nota virorum
Ingreditur tacite, armigero comitatus amico.
Nam pater ante urbem tum forte sub arbore sedem
Fixerat, exiguo sescentum turbine saeptus.
Vt ventum quo fixa loco dum castra tenebat

page 56, image: s104

Hostis atrox, visique oculis hostilibus ambo
Protinus exclamabant, digitum intenduntque Philisti:

Ecce, suis isti tandem erepsere cavernis.
Huc agite, o socii, praecelsam ascendite rupem,
Huc, inquam, ut nostro discatis ab agmine mores.

Tum capto augurio Ionathas atque armiger una
Nituntur manibus pedibusque ascendere rupem,
Et iam summa tenent, densumque feruntur in agmen.
Vtque lupi quos atra fames exegit, in omnes
Grassantur pecudes, sic isti ardoribus acti
Obvia quaeque metunt, ferroque furente trucidant.
Bis denos illo mactarant impete primo,
Dimidium haud ultra grassati iuger [perhaps: sense] agelli:
Extemplo trepidas horror per castra cohortes
Occupat, ex ipso conturbans pectore Caelo.
Vt cum messe nova rapidis per nubila ventis
Fulmina missa cadunt, crepitantibus undique nimbis.

Viderat hoc Gibeae turri speculator ab alta
Palantesque fuga turmas toto aequore cernit,
Et signum canit aere cavo. Sed nescius acti
Cissides, omnes numerari ex ordine turmas
Imperat, egressosque sua statione notari.
Vtque videt Ionathan castris exisse, virique
Armigerum, dubius tanto in discrimine rerum,
Heliaden Ahiam vocat (illuc namque Sacerdos
Venerat, et sacras gestabat pectore gemmas
Fatidico) huic divam proferri foederis arcam
Imperat, adductam Siloa nuper ab aede.
Postquam autem maior per castra subinde tumultus

page 57, image: s105

Exsistit, cernuntque fugae dare terga Philistos:
Arca seposita totis iubet agmina campis
Irruere, et saevo fugientes caedere ferro.
Tunc etiam fugitiva cohors Hebraea, furenti
Se Ionathae adiungens, conversis irruit armis,
Et magnam tergis stragem fugentibus infert.
Illi etiam caecis qui se formidine turpi
Abdiderant antris, Ephraei in vertice montis,
Nunc subito erumpunt hostiliaque agmina fundunt
Nec prius absistunt palantes undique turmas
Insequi, et adversis infligere vulnera tergis:
Quam ventum ad veteris confinia rura Bethavae.
Tantum praevaluit saevis divina potestas
Hostibus ut minimae quassarint maxima vires.
[note: Sauli temerarium iuramentum.]

Iamque fatigato perterrita milite Saulus
Terga premens, omnes adiurat in arma cohortes:

Testis, ait, DEVS esto mihi: dum persequar hostem
Et meritas dextra poenas victrice reposcam.

Hoc escam quicumque die gustaverit ore
Ante diem clauso quam condat vesper Olympo:
Morte cadet, fusoque expendet sanguine poenam.
Abstinuere cibis omnem, dumque avia silvae
Sectantur, qua mella cavo de cortice manant:
Conscia iuratae refugit mel tangere linguae
Quicquam fessa cohors, et dempto languida victu.

At Ionathas patrii ignarus verbique manusque
Tum baculo quem forte manu victrice gerebat,
Mel capit e trunco et lasso simul admovet ori.
Viribus hic animoque hilari cum fronte, receptis
Vt verbis ipsum quidam castigat amicis,
Quod vetitum contra tetigisset mella paternum:

Ah meus ille, inquit, pater est errore benigno
Lapsus, et istius nescit quae commoda fructus:
Namque vide ut laeto mihi constet omnia vultu,

page 58, image: s106

Partis ubi exiguae gustavi mella palato.
Atque hoc est illud, quod toto corpore lassus
Miles ut a praeda sibi temperat, aeger, et esca
Abstinet, optato nescit gaudere triumpho,
Nec maior profugo victoria surgit ab hoste.

Dixerat: Illi instant, cedentesque aequore toto
Et longe lateque fugant: dum viribus aegri
Consistunt, qua se fert Aialus obvia campis:
Ajalus Horaei constructa in vertice montis.
Hic praedas sibi partiti, vitulosque bovesque
Et molles mactant pecudes, et carnibus, aegra
Instimulante fame, vescuntur sanguine crudis.
Hoc ubi maestifico rescivit ab agmine Saulus,
Increpat immanes epulas, et mobile saxum
Advolvi iubet, ut Domino mox construat aram,
Et populi commissa piet: tum quinque iuvencos
Lanigerasque iubet pecudes adducere, et istic
Ante suos mactare oculos ac sanguine crudis
Abstinuisse cibis, nec Caeli offendere numen.
Nocte igitur sera praedam adducebat opimam
Quisque suam, dapibusque famem pellebat inemptis.
Ipse autem Iehovae tum primum altare sacrabat
Rex pius, ut populi pro crimine rite litaret.

Dumque cava nox atra viros circumvolat umbra,
Saulus in arma suos vinoque epulisque refectos,
Concitat, hortaturque sequi et iugulare fugatos,
Ac nihil hic reliquum facere ist ex agmine toto,
Vsque suos Aurora rubens dum proferat ortus.

At contra Heliades divina voce Sacerdos
Consuluisse DEVM hortatur, gemmasque tueri:
Paret hic et magni numen scitatur Olympi,
Sed presso tacet ore DEVS, nec gemma refulget

Tum Saulus:Nostrae accedant huc agmina gentis
Ordine: ut experti sortem, quae quemque notabit,

page 59, image: s107

Admissum fuso solvamus sanguine crimen.
Nam sic ille DEVS vivat, si culpa vel ipsum
Sit Ionathan penes, hanc tristi iam morte piabit.

Hic omnes mussant, quae sibi quisque timebat
Dissimulat: Tum Rexgeminum partitus in agmen
Totam aciem, iubet hinc populum consistere, et illinc
Se locat ac Ionathan, simul ultro mittere sortem
Mandat, an in populo, an Saulo sit crimen in ipso?

Non renuunt isti seque ostendere paratos
Regis ad arbitrium, cum cernens aethere Saulus,
Numina magna vocat summi Iovis, atque ita fatur:

Fac DEVS hic iustum quod erit, quodque omnibus aequum,
Quo sors cumque cadat. Nec fit mora longa, caditque
Sors Regem super,et natum: populusque periclo
Liber abit, Tum Rex iubet aequam mittere sortem
Se super et Ionathan, uter hic commissa duorum
Exsolvat, iustamque piet nece caelitis iram.
Vt vero tetigit Ionathan: Quo crimine, quonam,
Nate, lacessisti numen caeleste parentis?

" "

Filius hic patri:exigui mihi portio mellis
Semineci gustata fuit, subitoque revixit
Spiritus, ut fusas possem iugulare cohortes.
Si mihi propterea crudeli morte cadendum:
Eia cadam: nec enim vitam pro laude paciscar
Caelitis, optato dum tu potiare trimpho.

" "

Tum pater:Occumbam leti crudelibus umbris
Ni mihi commisso solves pro crimine poenam.

" "

At populus: Qui? num Ionathas mergatur iniquo
Funere, qui patrias tanto discrimine terras
Eripuit, saevos et solus contudit hostes?
O procul a nobis, procul omen abesto sinistrum.
Nam sic ille DEVS vivat terraque poloque
Nullus ab intacti Ionathae victore capillus
Vertice decedet DEVS est qui tanta per illum

page 60, image: s108

Edidit, o memoranda omni miracula saeclo:

His illi verbis saevo a discrimine mortis
Conservant Ionathan, patriam qui laetus in urbem
cum patre Rege redit, magnoque triumphat ovatu.

Nemo illis Saulo Regi se impune diebus
Obtulit armato: non horridus aere Moabus:
Non Ammon diro ense minax, non asper Idumus:
Non Sobae tellus, non Rex Amalecus, et Achis
Maochides, patria post numquam egressus ab ora.
Nam quocumque pedem Saulus figebat, ibidem
Optatum domito referebat ab hoste triumphum:
Milite magnanimo circum stipatus, et armis.
Quisquis enim virtute potens animosior ibat
Prae reliquis: hunc ille sibi iungebat, iisdem
Ascitum belli studiis socium esse legebat.

[note: 1 15. [abbr.: Samuelis] Sauli neglegentia et inoboedientia in sumenda vindicta de Amalechitis.]

Tum Samuel parvae digressus limite Ramae,
His Regem Gibea verbis affatur amicis:

Me pater omnipotens, quo nuper et auspice regnum
Hoc per me indeptus [perhaps: sense], tecta ad tua regia mittit:
Illius ut referam voces, tu percipe porro,
Sic etenim canit illesuae penetralibus aedis:
Nondum animo dilapsa meo, penitusque medullis
Fixa haerent, quae mente ferox Amalecus Iudae
Intulit arma meo: quando venientibus olim
Ex Aegyptiacis post funera plurima terris
Interclusit iter, totoque a limite passim
Dispulit Hebraeos. Et nunc a tempore lapso
Aeternum superant monumentum, altaria Nissi.
Stat nobis igitur gentem delere nefandam,
Crudelique dare exsilio matresque, virosque:
Et pueros carae genetricis ab ubere raptos:
Et pecudes, asinosque pigros, fortesque iuvencos.
Hic ego te nulli volo parcere, quicquid ubique
Victae gentis erit Dominus mihi destino sacrum.

"
page 61, image: s109

Finierat vates: Rex protinus aere recurvo
Signa dat, et totis a finibus agmina bello
Convocat, ut latos intrent mox undique campos.
Hic peditum delecta ciet bis millia centum
Israeligenas, bis quina potentis Iudae
Millia, quos omnes Amaleci educit in oram.
Ne tamen Hobabi miles det damna nepoti,
Qui Mosi affinis populum deduxerat olim
In fines istos loca per sibi nota viarum:
Ocius a patrio decedunt monte Cenitae,
Ne fors communis subeant discrimina fati.

Vrbs fuit armipotens Amalecidos Hevilaterrae
Gentis ubi sceptrum regale gerebat Agagus:
Protinus hanc summis expugnant viribus urbem.
Et vivum capiunt Regem, properantque labantes
Exaequare solo totis in finibus urbes:
Donec Niliacae ventum ad confinia Suri.
Nulli hic aetati, hic homini non parcitur ulli:
Vnus ab exitio supplex servatur Agagus,
Heu longe ante alios occidi dignior unus.
Sed neque de gregibus quicquam iugulatur opimis:
Ni quorum haereret vix ossibus arida pellis.
Morbosae pecudes, nec iam satis apta labori
Iumenta, haec fuso maculabant sanguine terras:
Cetera agebantur praedae servanda futurae,
His ita confectis Carmeli ad moenia caeso
Saulus ab hoste venit, statuitque insigne tropaeum
Victor ovans, sacrumque petit cum milite templum,
Inclyta qua sacros attollit Gilgala muros.

Interea vero ardentem succensus ad iram
Infremit ore DEVS, vatemque affatur amicum:

Paenitet, heu, Saulum mihi delegisse, pigetque
Hebraeis Regem: neque enim mea iussa capessit,
Praedae inhians, Regemque hostem tutatur inultum.

"
page 62, image: s110

Hic Samuel totam ducens suspiria noctem,
Inclamatque DEVM, nec iniquam concipit iram:
Mane tamen primo properans occurrere Saulo;
Gilgalicam tandem venit fremibundus in urbem.
Excipit hunc Saulus, dictaque salute recenset
Felicem belli eventum, captivaque Regis
Colla sui, et caesae deleta tot oppida gentis,
Occisosque greges pecudum: tum farier orsus:

Ecquis, ait, nostras balatu hic impulit aures
Mugitusque boum?

" "

Cui Saulus;Et haec mihi caesis
Ex Amalecitis praeda est, quam supplice voto
Servatam populus voluit caelestibus aris
Esse sacram, pingui siquidem fas parcere furto.

" "

Huic Samuel, Nunc audi, inquit, caelestia contra
Verba DEI, exacta iussit quae nocte referre:
An-non cum minimus (non sic tibi visus es ipse)
E populo hoc esses, Domino duce et auspice summo,
Regifici haud pridem scandisti ad culmen honoris?
Vt caput Hebraeae gentis, dominere superbis
Civibus, atque ipsi tua regia iussa facessant.
At pater ille DEVS mandaverat arma nefandis
Saeva Amalecitis inferre, exscindere gentem:
Non ulli hic homini, non ulli parcere bruto.
Cur tu igitur Domini non es mandata secutus?
Cur iumenta tuae servasti pinguia praedae?
Parvi adeone ducis caeleste lacessere numen?

Excipit hic iterum fidenti pectore Saulus:

Atqui ego quae fueram iussus iam rite peregi,
Et mecum adduxi captivum, ut cernis, Agagum,
Et reliquam ferro delevi vindice gentem:
Quam Domino vult esse sacram, pro divite palma:
Victima Gilgalicam caelestis ut imbuat aram.

Huic iterum Samuel divino haec ore profatur:


page 63, image: s111

Num tu mactatae pecudis manante cruore
Plus gaudere DEVM censes, quam mente parata
Obsequium praestare DEO? mihi crede prophetae:
Plus capitur DEVS obsequio, quam pinguibus extis,
Et pia mens melior quam caesi victima tauri.
Incantare DEOS, et Divis esse rebellem,
Fictitios [perhaps: sense] coluisse Ioves, et temnere veri
Iussa DEI, scelera haec incedunt passibus aequis.
Ergo reiecisti quia tu caelestia iussa,
Te quoque iam reiicit Caelum. Tunc Saulus obortis

" "

Effatur lacrimis: Peccavi, et numinis iram
Promerui, ah monitus male neglexisse paternos
Et populo oranti morem gessisse pudendum
Paenitet: o Regi veniam largire fatenti:
Et mecum ad pia templa redi, lubet ore gementi
Offensum placare DEVM, veniamque precari.

Abnuit hic Samuel votiva ad templa reverti:

Vocem, inquit, magni spernis Iovis, ille vicissim
Te spernit, patriae ne serves gentis habenas.

Haec memorans Saulo vertit lacrimabile tergum,
Cum tunicae partem palma Rex prensat utraque
Discerpitque tenens: Samuel ibi praescius inquit:

Et regnum DEVS avellit, vulsumque propinquo
Donat habere viro, qui te pietate fideque
Praecedit: Non ulla refert mendacia nostri
Heros ille chori, nec verbi paenitet umquam
Promissi, nec enim mortali semine cretus
Est homo, quem rerum possit piguisse suarum.

Talia dicentem maestis Rex vocibus orat:

Da tamen hunc nobis populo coram, inquit, honorem,
Et quia peccavi mecum pete praevius aram:
Vt precibus supplex iratum numen adorem.

Annuit hic tandem et Regem comitatur ad aedem,
Oret ut ante focum, et supplex imponat honorem.


page 64, image: s112

His propere effectis Samuel sibi poscit Agagum

Adduci: Ille animi fidens: Sic funeris, inquit,
Mentibus a miseris procul est arcendus amator.

" "

At Samuel: Sicut tuus ensis, Agage, cruentus
Orbavit nostras natorum lumine matres:
Sic aequum ut genetrix orbetur te quoque nato.

Haec fatus, medium ferro discindit Agagum,
In partesque secat minimas, ante ora supremi
Numinis, ac terram ferali caede cruentat.
Inde suae repetit genialia limina Ramae,
Abiectum lugens Saulum, quem postea numquam
Vidit, ad extremi dum vixit funeris horam:
Ipse autem Gibeam sua regia tecta subibat.

[note: 1. Sam. [abbr.: Samuelis] 16. Consecratio et unctio Davidae privatae.]

Tum DEVS ut tristi sensit sqallescere luctu

Alloquitur vatem: quonam quo tu usque gemendo.
Tempora tam miserae consumis acerba senectae:
Quod mea, ne regnet, submovit dextera Saulum?
Reple oleo cornu, tum quo voco dirige gressum:
Vrbe hac Ephratica, quae nunc Bethlemia fertur,
Isaeus degit, cuius de sanguine natum
Delegi Regem. Samuel perterritus infit:

" "

At quo digrediar? Nam si mea caepta reiectus
Compererit Saulus ferro iugulabit iniquo.

" "

Tum DEVS: Accipe, ait, vitulum monstrataque vise
Moenia, dic sacras epulas te velle parare:
Convivamque tibi Isaeum natosque vocato,
Hic tu quae facias et quem mihi destino Regem
Indice monstrabo digito.Caelestibus ille

Obsequitur iussis, Belthlaeaque moenia ducto
Ingreditur vitulo, et trepidos formidine cives
Solatus: vocat ad sacri sollemne diei,
Isaeum in primis patrem, natosque sacratos.
Exin post epulas Eliabum ex ordine primum
In medium statuit: Dominus sed aruspice gemma


page 65, image: s113

Non, inquit, vultus, non respicienda decori
Persona est hominis: Nam non delegimus istum.
Mortales oculi ignorant futura, videntque
Quae sunt ante pedes, mentem DEVS inspicit imam.

Tum pater Isaeus natum vocat Abinadabum,
Respuit hunc Samuel: Sammam iubet inde venire,
Sed nec Samma placet: reliquos dein ordine natos
Quattuor adducit, sed haruspex neglegit omnes,
Scitaturque patrem Isaeum: Nullusne sit illi
Filius, hos praeter quos viderat ordine septem.

Huic genitor:Mihi parvus adhuc et iunior istis
Filius est pecudum septa inter ovilia custos.

Protinus accersi Samuel hortatur, ovesque

Commendare alii: Veni tunc rure vocatus,
Vtque mei ante oculos coram Samuele parentis
Astiteram, promit cornu fatale propheta
Et medio statuit me laetus in ordine fratrum,
Infundensque oleum capiti: Hic est, subicit, hic est,
Aethere quem Dominus Regem sibi inaugurat alto
Dixit, et afflatum caelesti numine linquit,
Et repetit patriae notissima limina Ramae.

Ecce autem, a Saulo iam Rege recesserat aulae
Spiritus aetheriae, et Genius turbabat Averni
Irrequieta viri, nec conscia pectora recti.
Huic tum consilium non exitiale ministri
Fida mente dabant, hominem sibi posceret aeger
Artifici posset qui pollice tangere nervos,
Aut cytharae dulcisve lyrae: tristemque furenti
Pellere maerorem ex animo, Geniumque malignum
Arcere, et cantu siccas reparare medullas.
Extemplo sibi Rex aliquem Gibeona vocari
Ad sua tecta iubet. Tum quidam verna minister
Daviden Isaei dicit de semine natum
Artificum cytharae, et verbis depingit amicis.

page 66, image: s114

Mittitur hic subito Regis qui nuntia portet
Isaeo patri, me [perhaps: grammar]que inde accersat in aulam.
Non renuit Genitor, pandumque insternit asellum,
Panibus atque haedo instructum, vinique lagoena:
Et sic me patria, ad Regem dimittit ab urbe.
Tum magno Rex me iuvenem complexus amore,
Esse sibi armigerumque suum comitemque volebat,
Nec patriae deinceps mea tecta revisere sedis.
Hic quoties Regem Genius torquebat acerbus,
Pollice tum cytharae sua vissima fila , movebam [perhaps: grammar]:
Et semper tristi cedebat pectore maeror,
Rexque animi vires lusu reparabat amoeno.
FINIS LIBRI secundi.
page 67, image: s115

HEBRAEIDOSLIBER TERTIVS. VLRICI BOLLINGERI, P. L. [abbr.: Poetae Laureati] Monostichon. In Lib. [abbr.: librum] eundem. Tertius exsilium Davidae cantat et arma.

Tempore [note: 1. Sam. [abbr.: Samuelis] 17. Monomachia Davidae cum Golia Philistaeo.] tunc illo bellum instaurare Philistus
Coeperat, et lati fines ingressus Iudae,
Castra inter Socho veteremque locarat Asecam.
Vallis erat late ramosa consita quercu,
Huc Rex et cunctis collectum ex urbibus agmen
Fixerat haud metuens sua castra, aciesque paratas
Ad pugnam duris venturam instruxerat armis.

Tum tres Isaidae fratres, Eliabus, et acer
Aminadabus, et infracto vir pectore Samma
Magnanimum Regem funesta in bella secuti
Exierant, patris ipse domum tunc Rege relicto
Servabam, ad noti conversus ovilia ruris.

Hic me sollicitus genitor pro sospite vita
Natorum, tosto frumento, et lacte coacto,
Paneque triticeo castris me immittit onustum
Abnerem hoc donans legatum munere Regis,
Laetaque natorum iubet ad se dicta referri.
Nam grandi senio pridem confectus ad annis
Anxia pro caris turbarat pectora natis.
Mane igitur summo, segni decedo cubili,
Custodique pecus mando, res inde paratas
Baiulo, et extructo propero succedere vallo.

page 68, image: s116

Iamque suis acies castris utrimque paratas
Pugnae Cissides, et Rex eduxerat Achis:
Ast ego, quae mecum portabam vasa, relinquo
Calones inter lixasque onerumque ministros,
Et pugnae accinctos festino invisere fratres.

Vallis erat geminos inter latissima montes,
Quorum hoc Isacidae tentoria fixa tenebant,
Illo constiterant prompti pugnare Philisti.
Hic ego dum fratres dicta compello salute,
Ecce, ferox quidam monstrosa mole Golias,
Sex ulnas palmamque altus, genitore creatus
Immani Rapha notae intra moenia Gathae:
In medium vallis campum sese arduus infert.
Huic caput aerata munitum casside, pectus
Lorica squamis hamata, humeroque rigenti
Ferreus haerebat clipeus, contectaque ferro
Tibia lata viro, dextram gravis hasta regebat
Crasso aequanda iugo textoris: quinque librarum
Millia pendebat diri lorica Gigantis:
Sescentum siclos hastae sua ferrea cuspis.
Armiger hunc medium tunc praecedebat in aequor.
Atque ibi consistens horrenda voce Golias,
Omne lacessebat turbae Israelidos agmen

Ad pugnam: Et quae vos, inquit, dementia iussit
Vestra Palaestini inferre cohortibus arma?
Nonne Palaestini ego sum de gentibus unus?
Et vos Cissidae servi, Quin ocius unum?
Eligite ex omni numero peditumve, ducumve,
Qui pede collato sese huic committere pugnae
Audeat: occiso nam si me victor abibit,
Serviet aeternum vobis cum Rege Philistus.
Sin autem nostris manibus cadat ille, vicissim
Serviet Isacides immota lege Philisto.
Ecquis adest? Nemone venit? proh caelice mavors:

page 69, image: s117

Quam vos ista diu ludibria nostra feretis?
Quin agite, et vestris aliquem producite castris.

Haec quadraginta clamaverat ante cruento
Ore dies, quovis et mane, et vespere quovis.
Obstupuere animis omnes, nec credere contra
Se quisquam audebat, conspectoque ore Gigantis
Quisque pedem retro castra in sua tuta ferebat.
Vox tamen haec trepidis aegra formidine cunctis
Vna erat: Isaciis ea dici opprobia castris.
Rex etiam Saulus victori munera tanto
Pollicitus, natae thalamum spondebat, et una
Promittebat opes amplas, domuique paternae
Libertatem omnem, quae nullo intercidit aevo.

His ego perceptis medium me confero ad agmen
Et quod erit munus, quae debita praemia dextrae
Incircumcisum quae vi prostraverit istum?
Nam cui tandem homini Cyclopica bestia dixit
Isacidum nisi probra DEO? Non istud inultum
Sic feret, et meritas dabit hic mihi sanguine poenas,

" "

Talia dicentem verbis me Eliabus amaris
Corripit: ah, novi quae te fiducia caecae
Mentis agat: Nam cur vacui tu ruris ovile
Deseris, et tiro castra ad Mavortia tendis?
Nam furor est puerum saevis se immittere pugnis,

" "

Huic ego: Quodnam igitur furioso pectore tantum
Commisi facinus? nonne hic e moenibus assum
Bethlaeis, animi referam ut mandata paterni?

Nec plura et reliquas iterum respecto cohortes.
Nuntia tum de me Saulaeas fama per aures
Vt subito venit: subito in tentoria Regis
Advocor, is placidas venienti accomodat aures.

Tunc ego: Ne quisquam terrore gigantis inani,
Optandum victo desperet ab hoste triumphum:
Ipse ego non vasta quantum vis mole videndus,

page 70, image: s118

Hac dextra immanem sternam victrice gigantem.
" "

At Saulus contra: Non defensoribus istis
Hoc iam tempus eget: puer es, virtute nec aevo
Firmus: At hic miles duris exercitus armis.

" "

Contra ego subiicio: Pecudes in rure paternas
Pascebam, ruit, ecce, Leo, ruit efferus una
Vrsus, ovemque rapit crudo Leo saevus hiatu.
Insequor, et pecudem rictu ex atroce Leonis
Eximo: Qui postquam valido me invaderet armo,
Ore inhians: rigidam forti hoc ego pollice barbam
Prenso, ferumque neco, Simsonis more, Leonem
Setigerumque ursum: Nunc unus hic esto Philistus,
Vni horum similis, quos haec mea dextra cecidit.
Nam vivi castris Domini maledixit Alastor
Impius, et nostris illusit belua sacris.
Qui me diri ursi, qui saevi e fauce Leonis
Eripuit DEVS, hoc etiam servabit ab hoste.

Haec ubi dixissem Saulus me fortibus armis
Induit, et capiti galeam quae futilis addit,
Loricamque humeris, laterique accomodat ensem.
His ego tunc primum experior tentamen in armis:
Incipioque gradi, et partes annitor in omnes.
Verum ubi me insuetum video, nec talibus aptum
Vestibus, hoc posito castrensi tegmine sumo
Pastorale pedum, et Balearis verbera fundae:
Et quinos capio silices, peraque repono,
Atque Palaestino fero mox adversa giganti
Signa pedum: ominibus sequitur vox regia faustis.

Ipse autem spissos figebat in aequore passus
Immani se mole ferens atque ore Golias,
Armiger ante ipsum tum postquam vidit euntem
me sibi in occursum reprobus: prior incipit ultro:

Quisnam cum baculo peraque incedis inani?
Num videor canis esse tibi? sic numina servent

page 71, image: s119

Astarates, hodie tua pulpa volucribus altis
Esca erit, et dentes comedent tua membra ferini.
" "

Excipio contra. Tua dextra potentibus armis
Freta venit: me sola animat clementia divi
Numinis, insano cur tu infers probra tumultu.
Et nunc ille DEVS, quem tu contemnis Alastor,
Te dedit his manibus nostris, ut vindice dextra
Abscissum immani caput a cervice recedat:
Tuque feris terrae caelique volucribus esca
Fies projectum super hac tellure cadaver.
Noverit hinc omnis regio, quam circuit aether,
Esse suum Isacidis Caeli super ardua numen,
Quod ferat auxilium sine vi, sine fortibus armis.
Nam DEVS hanc isto certabit in aequore pugnam,
Teque dabit nostram cum toto hoc agmine praedam.

Vix haec finieram: cum vasta mole Golias
Infert se campo, cui tunc fero tramite recto
Obvia signa pedum, sensimque propinquo Giganti,
Et silicem fundae impono: simul impete facto
Ter circum caput hoc validi roto funis habenam,
Et lapide adversae perrumpo tempora frontis.
Ocius ille cadit pronoque in pectora vultu
Labitur, hic ensis me deficiebat acutus:
Accurro, et gladium vagina libero fusi
Hostis, et immani caput a cervice recido.

Vidit ut hoc acies adverso in monte Philista,
Diffugiunt omnes, et castra infensa reliquunt.
At laeti Isacidae fugientum tota sequuntur
Agmina sub portas Ecronis, et obvia Gathae
Moenia, correptosque fuga fervente trucidant.
Hinc post conversi magnis clamoribus assunt,
Diripiuntque hostis praedando castra Philisti.
Ipse caput manibus geminis immane gerebam
Raphigenae, et spoliis cinctus gradiebar opimis.


page 72, image: s120

Saulus ibi quaerit, qui sim? quo patre creatus?
Nam meus exciderat furioso e pectore vultus:
Huic refero Isaeumque patrem priscosque penates.
Ille autem casus comitem iungebat in omnes,
Nec permittebat patris umquam ad tecta reverti.
Quod tamen attuleram caput huc immane gigantis.
Portabam hanc Solymam victor sublimis in urbem.
Tempore namque illo Iebus parebat Iudae,
Iunctaque cum nostris Iesubaei tecta colebant:
Arma sed ad veteris referebam limina Nobae,
Postibus affigenda sacris, ubi forte sacerdos
Ahimelechus erat, divi cum foederis arca.

At [note: 1. Sam. [abbr.: Samuelis] 18.] me tum Genitor tuus, o Mephibosa, fidelem
Esse sibi socium multo delegit amore:

Mutua [note: Regis Sauli gratia erga Daviden in acerbissimum odium conversa.] namque fides arcto nos foedere fratres
Iungebat, firmoque ligabat pectora nexu:
Qui duo corporibus sed mentibus unus eramus.
Ipse suas Genitor tractas de corpore vestes
Tum mihi donabat, tunicaque amicibat, et apto
Pallio, et huic validum lateri suspenderat ensem,
Cingulaque aptabat pharetramque arcumque recurvum.

Rex autem peditum mihi commendare cohortes
Meque sui in bello socium captare laboris.

Ecce autem, ut nihil est ex omni parte beatum,
Nec diuturna manet magnorum gratia Regum.
Forte Palaestino nobis ex hoste reversis,
Occurrunt laetae matres, et carmina dicunt,
Et fidibus ludunt, et sistro tympana pulsant.
Vtque novum paeana canunt: Rex mille cecidit:
Millia uno decies Davides sustulit ictu.
Hic subitam Sauli furor exardescit in iram:

Et mihi mille, inquit, decies sed mille dederunt
Davidae: hic heres regnis succedet habenis.
Hic torvo cepit primum nos ore tueri,

page 73, image: s121

Nec mihi post animo fuit umquam deditus aequo.

Postera iamque dies primo surgebat Eoo,
Cum genius Regem tecta inter avita sinister
Obsidet, eventus caneret quo deinde futuros:
Hic ego, more meo, nervos intendo canoros
Maestificasque abigo grassanti e pectore curas.
Ille autem telum quod dextra forte gerebat
Conicit, ut latus hoc missa transverberet hasta:
Sed bis ibi teli declino corpore iactum.
Nam qui Saulaea de mente recesserat aulae
Spiritus aetheriae, is nostrae in penetralia mentis
Auspice migrarat Domino: sed plurimus horror
Occupat hic Regem, sibi multa ac vana timentem.
Me quoque tunc a se removet, tum mille virorum
Destinat esse Ducem, quibus aequo pectore fidus
Auctor eram patrii mandata capessere Regis.
Nam ne forte quid imprudens committeret umquam
Mens mea, sollicito fuit una haec cautio cordi.
Hoc ubi sensisset, timuit me perdere Saulus:
Isacidaeque omnes tam provida coepta probabant [correction of the printer; in the print portabant].

Filia maior erat Regi formosa Meroba,
Hanc mihi despondet lecti vitaeque sodalem,
Verum hac lege tamen bellis ut alacribus hostem
Aggrediar, magnaque evertam strage Philistos.
Nam positum assiduo duri in certamine belli,
Sperabat tandem deletum a pluribus iri.

Tunc Regi refero: Quis ego, aut quae vita, quod ortus
Stemma mei, ut generum me Rex sibi summus adoptet
Cumque esset thalami tempus geniale sacrandi,
Ecce, Meroba alii datur associanda marito.
Me tamen, o mihi cara Michal, ardenter amabas,
Et mihi te Genitor sociam pangebat, ut armis
Me quoties vellet furibundi exponeret hostis.

Hoc illi in votis, haec illum cura tenebat,

page 74, image: s122

Hoc per missitios agitabat in urbe ministros,
Multis tandem ultro et citro sermonibus actis,
Tandem hac lege sibi generum deposcit, ut icto
Hoste Palaestino referam praeputia centum.
Nil hic cunctando potiundae impulsus amore
Coniugis, ante mihi praescriptam temporis horam
Mille viros mecum furialia in agmina duco:
Bis centumque uno certamine caedo Philistos,
Et centum refero victae praeputia gentis.
Sic pugnace manu fuit haec mihi regia coniux
Parta, suo quae me studio complexa vicissim,
Infido magnum horrorem dabat aegra parenti.
Nam quia me carumque DEO carumque maritae
Viderat, et patriae dilectum ante omnia genti:
Non prius hoc odiis caput infestare remisit,
Quam bello victus feralibus occidit umbris.
Ergo [note: 1. Sam. [abbr.: Samuelis] 19. Exsilium Davidae ab aula et domo.] ubi flammato concepit corde furorem,
Hortatur Ionathan, omnes aulaeque ministros,
Vt me crudeli properent occidere leto:
Sed me tum Ionathas, non foederis immemor icti
Admonet, ut diri fugiam scelerata parentis
Consilia, et caecis latitem bene conditus antris,
Dum mentem patris exploret, referatque latenti.

Pareo consiliis mihi tam cupientis amici,
Meque extra Gibeam caecis abscondo latebris:

Cum tali Ionathas affatur voce parentem,

Ne vero genitor, ne tantam concipe bilem,
Isaiden generum adversus; ne pollue mentem
Sanguine non nocuo. Nihil in te criminis ille
Commisit, sed rite tibi prodesse laborat:
Et tua damna cavet, regnique exauget honorem.
An-non ille ferum dextra victrice Goliam
Sustulit an nobis non attulit inde salutem
Omnibus? hic oculi, sunt hic tua lumina testes.

page 75, image: s123

At tibi qui magno peperit tot laeta triumpho
Gaudia, nunc istum crudeli funere tollas?
Aut cur insontis macules te sanguine civis?

Talibus impulsus Ionathae Rex vocibus, atra
Caede manus prohibet, testatus numina Caeli
Victurum Isaiden: tum me Saulaeia proles,
Adductum patris ante oculos statuitque, patrique
Conciliat, nimium iurato fisus amori.

Tempore non longo diri post alea belli
Concita, cum rursus ferrent huc arma Philisti:
Hos ego tum victos intra sua tecta fugaram.
Sed malus hic rursum Genius fera pectora Regis,
Dum videt incolumem magna de strage reversum,
Laetantesque viros furioso obsederat oestro,
Namque ubi dulcisonis fidibus mulcere furentem
Aggredior, iacet ille manu, quae tela tenebat,
Vt me traiciat, paries sed proximus hastam
Excipit, averso dum vito corpore iactum.
Protinus arripio (quis enim se crederet oestro)
Qua datur ire fugam, meque intra tuta recondo.
Ille suos mittit nostra haec ad limina servos,
Qui circumsaeptum noctis munimine caedant:

Coniunge teste loquor, quae ni tum fida fuisset,
Nec tuus Isaides, nec natus viveret ullus.

Namque ubi cara Michal tanto in discrimine vidit
Versantem, suadetque fugam, positoque timore,
Me per laxatam demittit fune fenestram.
Ipsa sed effigiem contectam veste virili
Componit lecto, capiti pellemque caprinam
Addit, ut aegrotum praesentet ista maritum.

Saulus ubi tristi fixum aegrotare cubili
Audivit, et lectum iubet in lectoque iacentem
Afferri,ut diras exsolvam sanguine poenas.

page 77, image: s124

At Regi fertur vacuo recubare cubili
Vestibus ornatam effigiem, cum percitus ira
Protinus hanc tali compellat voce Michalam:

Et cur ludificas carum tu nata parentem?
Cur sinis e manibus dilabi, qui meus hostis?
Istane danda fides Regi quae debita patri?
Huic mea tum coniux respondet: at ille minatus
Horrendam, fuerat mortem, ni evaderet insons.

Digressus propero vicinae ad moenia Ramae,
Fatidico ut referam tot saeva pericula vati
Evitata mihi, et supplex oracula captem.
Naios ibi est quaedam munitae proxima Ramae,
Huc ambo fugimus: sed regis in urbe satelles
Insequitur, geminus vatum chorus obvius illic.
Praesagas voces Samuele Regente Magistro
Fata satellitibus canit obventura: canuntque
Ipsi etiam missi me captum a Rege ministri.
Tunc alios mittit sed vaticinantur et ipsi:
Tertia turba venit, quae indat mihi vincula capto,
Tertia turba etiam venturi it praescia fati.
Cum tandem Rex ipsus adest: sed et ipse prophetae
Accipit immissum Caeli de culmine statum.
Deponitque humeris trabeam, pronoque subinde
Pectore pulsat humum, totam noctemque diemque.

[note: 1. Sam. [abbr.: Samuelis] 20. Davides clam redit ad aulam, exploraturus Regis Sauli animum erga se.]

Interea tacitus Gibeana ad tecta revertor,
Et Ionathan adeo, maestumque hoc alloquor ore:

Quod tantum admisi? quod tam crudele patratum
In vita facinus? quam feci denique culpam?
Aut qui commerui, insidias ut ponat ubique

Rex genitor vitae? Ionathas respondet amice:

Absit, ut occumbas crudeli funere mortis:
Absit ab humano scelus hoc immane parente.
Nam nihil ille meus Genitor molitur in aula,
Aut magnum aut parvum, mihi quod non ante revelet.

page 77, image: s125

Cur igitur mentis tantum me celet iniquae
Propositum? vanos age pectore pelle timores.
" "

Excipio hunc contra: Novit quo foedere simus,
Quamque arctis dudum coniuncti mentibus ambo:
Atque ideo Ionathae vult haec incognita nato,
Ista tuam mentem ne cura remordeat aegram.
Testor enim hoc Caeli et terrae spirabile numen
Et Ionathae vitam: passu non longius uno
Abfuit a nobis extremae linea vitae.

" "

Sic ego: sic Ionathas: Faciam quod postulat a me
Iste tuus praesens animus mensque inscia falli.

" "

Huic ego: Cras tacitae coeunt nova cornua lunae:
Cum me regali fas est accumbere mensae,
Nunc tres hosce dies campis latitabo propinquis.
Quod si forte pater de me quaesiverit ultro:
Tu me Bethlemicae dic urbis adisse paternae
Limina, solemnis quo sim convivia diei:
Si pater annuerit, res est in margine portus.
Sin autem irato monstrarit nubila vultu,
Certus eris diro quod secum pectore volvat
Exitium nobis instanti afferre ruina.
Tu vero miserere tui Ionatha optime, servi:
Nam tu, teste DEO, sanxisti foedera mecum.
Quod si me penes hic culpa est, occide, quid, oro,
Sub patrii vultus me lumina saeva reducas?

" "

Tunc Ionathas: Absit, patris ut sit nota voluntas,
Quae paret exititum, aut statuat te tollere ferro:
Nec mea de fatis moneat te lingua futuris.

" "

Hic ego solliticus: Sed quis tamen, inquio, certum
Fecerit, hostili si quid Rex pectore promat.

Tum Ionathas patulos solum seducit in agros,
Atque ibi sublato praecelsa ad sidera vultu

Incipit: Esto mihi DEVS Israelis avorum
Testis: et a Ionatha vultus averte paternos:

page 78, image: s126

Si quid in Isaiden triduomoliminis isto
Comperero, sive infesti, seu forte benigni,
Quod struat in partem genitor firmatus utramque,
Ni meus Isaides me certior indice discat.
Tu modo, mi frater, dura, rebusque secundis
Te serva: Ille DEVS te mente gubernet eadem
Quam patrem solitus. Sin vano pectore fallo:
Me quoque quantisper vitalis Spiritus artus
Hos reget, et vacuas cum se extenuabit in auras:
Omni spe castum caelestia numina fallant.
Hoc tamen, hoc te etiam sincero corde precamur:
Si quando DEVS ille tuos exstinxerit hostes,
Vndique, et hinc sedes, dederint tibi fata quietas:
Ne Ionathae, ne quaeso domum serosque nepotes
Desere (quid lacrimas Mephibosa effundis inanes?
Durat , et aeternos mens haec durabit in annos)
Mutuaque immoti conserva pacta favoris:
Atque, en, te fervore pari quo me-met amantem.
Sollemni cras laeta tuo te quando sedili
Mensa exspectabit, biduoque sequente vacarit:
Huc tu deinde redi, teque hic sub rupe cavata
(Asela nomen habet) cum lux erit orta reconde.
Ipse ego mox adero, et vacuas iaculabor in auras
Te super, ac puerum mittam qui tela reportet.
Hic tu clamantis non irrita verba notabis
Augurium tibi: nam misso si dixero vernae:
Me versus mea tela iacent, te pone minister:
Tunc erit infenso nihil a genitore timendum.
Dixero, te versus, teque ante minister habebis
Spicula: tum certam fugiendo quaere salutem.
Cetera, quae inter nos hodie sancimus, et ante,
Horum sunt nobis aeternum numina testes.

His ita consultis propere discedimus ambo:
Ruri ego me condens, patris ille in tecta reversus,

page 79, image: s127

At iam luce sacra postquam genialibus escis
Accubuit Saulus, solioque resedit acerno,
Abnero claudente latus vacuoque sedili
Davidae: nullus de me sermo ortus in aula,
Quod socio immundum Rex crederet esse cubili.
Luce sequente tamen Ionathan rogat ore maligno:

Atque ubinam latet Isaides hoc tempore festo?
Non heri, non hodie quod sacris assidet escis?

" "

Cui Ionathas: Festum tectis sollemne paternis
Institui aiebat, quod nostro ut pace liceret
Concelebrare sibi, germano a fratre vocato
Orabat veniam: nunc causa haec distinet illum
Regali a mensa. Tum diram accensus ad iram
Cissides: Ionathan his verbis increpat atris:
O fidens animi nebulo, patrique rebellis,
Novi, novi inquam, quod tu delegeris istum
Isaiden probroque tuo matrisque nefandae,
Quae mihi te peperit: nam quanto tempore vivit
Isaides, numquam regni tibi firma paterni
Gloria, nec stabile hoc solium successor habebis.
Quin ergo huc revoca Isaiden, ut sanguine poenam
Solvat, et ob scelus hoc funestis occubet umbris.

" "

Huic Ionathas iterum: Cur mortem hic oppetat insons?
Et quodnam scelus admisit? quae crimina fecit?

Saulus ibi arreptam furiosus conicit hastam
Qua feriat Ionathan: Sed teli missilis ictum
Declinat Ionathas, mensaque iratus acerna
Surgit, eam totam patiens ieiunia lucem.
Nam mihi praesentem soceri furor undique mortem
Decrerat: Ionathaeque animum turbaverat aegrum.

Postera vix Caelum roseo rubefecerat ortu
Leucothoe, et campo Ionathas succedit aprico:
Et loca nota petens, telum iaculatur in auras
Me super, acclamans quaerenti spicula servo:


page 80, image: s128

Te versus, teque ante iacet, quae missa sagitta est.
I, nec siste gradum, qua te via proxima ducit:

Omnibus hic iaculis puero a referente receptis,
Ignarum pacti illius dimittit, et arma
Haec, inquit, nostri refer in penetralia tecti.

Illo digresso, caecis erumpo latebris,
Terque meo Ionathae demisso supplico vultu:
Mutuaque alternis infigimus oscula malis,
Effusi in lacrimas ambo. Tum pectore tristi

Subicit haec Ionathas: I quo tua fata vocabunt,
I pede felici, iurataque foedera serva,
Communesque olim mecum tutare penates.

Dixerat, [note: 1. Sam. [abbr.: Samuelis] 21. Exsilium Davidae in urbe Gatha.] et patriae redit ad sua limina sedis.
Ipse sed exsilii subeo discrimen iniqui,
Et patria profugus terra, peto moenia Nobae
Hic ubi divinam pater Ahimelechus ad aram
Grata DEO caesis faciebat sacra iuvencis.
Isque ubi me solum venientem ad limina vidit,
Obstupuit primum: tum verbis quaerit amicis:
Quae sit causa viae, quae solum ducat euntem?

Huic ego tum ficta cautus respondeo voce:

Sunt a Rege mihi commissa negotia regni,
Arcana, et nulli facile credenda ministro.
Tu mihi si quid habes victus panisve cibive
Da quaeso, et fessas repara, pater optime, vires.

Sic ego: sic humili respondit voce sacerdos.

Non mihi sunt ulli panes hos praeter in aede
Mensis impositos, atque hos tollunto ministri,
Dummodo femineo sese abstinuere cubili.

" "

Tertia lux haec est (sacro respondeo Mistae [perhaps: sense])
Ex quo digressi sua quisque cubilia liquit:
Nostraque feminei sunt vasa expertia tactus
Si tamen haec inmunda via est, pro tempore fiet
Munda via: an nescis quod mundis omnia munda?

"
page 81, image: s129

His ille auditis panes ex aede sacratos
Fert manibus ponitque alios de more recentes.
Tunc etiam gladium peto, si quis in aedibus istis:
(Sicut inermis eram) properantemque omnia regem
Incuso, qui me nullis instruxerat armis.
Porrigit ille mihi contectum vestibus ensem,
Ex adytis templi, spolium praelustre Goliae:

Huius (dicebam) similem non aspicit orbis.

Viderat hoc quidam de stirpe Doegus Idumi
Pastorum Sauli praeses, qui forte latebat
Abditus hoc templo, furiis huc omnibus actus:

Ipse abeo, sacra non longum sede moratus,
Atque Palaestinae gressus ad moenia Gathae
Dirigo, non tutam venturus in Achidis aulam.
Sceptra Palaestinae qui tum Rex gentis habebat.
Me vero victi notum de caede Goliae

Prodiderunt servi: Namque hic est ille vir, hic est,
Aiebant, de quo laetum Paeana canebant:
Rex mille: at decies Davides mille cecidit.

Quae postquam accipio mentem turbatus acerbam,
Dissimulo moros, alienumque induo vultum,
Gesticulans manibus, foribusque allido supinum
Occiput, in barbam manabat ab ore saliva.

Achis ad servos: Ipsi vos cernitis, inquit,
Non huic esse caput sanum: cur sedibus hospes
Hic nostris subiit? cur haec ad limina venit?
Edat ubi specimen rabiosi pectoris amens?
An mihi non fatui satis ampla est copia coetus?

" [note: 1. Sam. [abbr.: Samuelis] 22.]

Discedo hinc igitur latebras subiturus Adullae.
Sublatisque polo manibus sic voce precabar:

Esto [note: Psalm. [abbr.: Psalmus] 56. Implorat opem divinam contra iniuriam Regis Sauli.] mihi clemens misero, DEVS, esto benignus,
Nam me homines leto cupiunt mersare profundo
Assidueque angunt, multis circumdor ubique,
Hostibus, et multi mortis mihi retia tendunt.

page 82, image: s130

Sed tibi me credo, nec quid mihi terrea possit
Massa inferre mali, secura mente timebo:
Oppugnant ille mea verba, huc pectore toto
Intenti, ut misero possint afferre periclum.
Illi cenfertim vitae insidiantur, et omnes
Observant passus, dum possint addere noxam:
Quicquid delinquunt ipsi sibi quisque remittit.
O DEVS hos homines furvas demerge sub undas,
Connumeraque fugas Davidae, et collige in utrem
Quas fundo lacrimas: nam certe colligis omnes
Sic hostes mihi terga dabunt, sic ora precantis
Percipies, ut te videam mihi numen amicum.
Sic etiam verbum referam caeleste salutis,
Vni namque tibi fido, formidinis expers:
Nec metuo quid massa mali det terrea nobis:
Vota DEO feci, quae feci vota rependam,
Et laudes memorabo Iovae: Nam mortis ab umbra
Tu DEVS hunc servas animum, tu denique firmas
Hos gressus, animae ut vescar vitalibus auris.

Haec ibi demissa numen sic mente precatus,
Antra peto, nemorum sub rupe latentis Adullae,
Quo postquam ventum patrias it fama per urbes
De nostro exsilio, comitum huc manus, ecce, novorum
Confluit, e portis Bethlemae egressa vetustae:
Septeni numero fratres, natique sororum,
Grandaevusque pater genetrixque effeta senecta,
Et quadringentum pubes animosa virorum.

[note: 2. Sam. [abbr.: Samuelis] 10. versu. 2. Hospitium Davidae et propinquorum apud Regem Moabitaram.]

Clara Ammonaeo iacet urbs in limite Rabba,
Rabba caput gentis, sedes notissima Regum
Notus ubi ipse Nahas solio residebat avito.
Huc eo, et hostili terrae commendo parentes:
Hospitio ut Regis non infelice fruantur,
Dum videam rerum quo vertat cardo mearum:
Annuit, et patri dat sedem hac urbe Moabus.


page 83, image: s131

Ipse ego desertis teneo regionibus arcem,
Imploroque DEVM tensis ad sidera palmis:
Alme [note: Psalm. [abbr.: Psalmus] 63. Canit Davides quanto desiderio teneatur erga templum Hierosolymitanum.] DEVS, meus es DEVS, ad te lumina tollo,
Vt primo mane evigilo, te sicca parentem
Mens sitit, et te nostra caro desiderat unum,
Arenti hac terra, quam non liquor irrigat ullus:
Hinc tua respicio divi sacraria templi,
Nam manus haec aris imponere gestit honorem:
Mens laudes celebrare tuas, dum vita superstes,
Proque tuo duplices attollere nomine palmas:
Nam nomen memorare tuum mihi summa voluntas.
Te meditor quoties declino lumina somno:
Et quando evigilo, te cogito, te loquor unum,
Tu meus adiutor, tu alarum me tegis umbra:
A te animus solo pendet meus, alma iacentem
Me tua dextra fovet. Vitae componere nostrae
Insidias pergunt isti incautumque necare:
Sed mihi quam foveam diri fodere tyrannis,
Huic illabentur: suus ipsos opprimet ensis,
Praedaque erunt avidae mox optatissima vulpi:
Rex tamen exsulet, pereant qui vana loquuntur.

Talia dicentem superosque in vota vocantem
Alloquitur Gadus, divinoque admonet ore:
Ne castro hoc maneam sed Iudae tecta revisam.
Protinus hinc abeo, silvamque ingressus Haretham ,
Exspecto, quo fata trahant retrahantque sequentem.
Ecce autem interea Gibeano limite Saulus
Consistens, hastamque tenens, septusque suorum
Agmine: flammato sic incipit ore profari:

Ieminidae duri, quae vos dementia iussit
Conspirare omnes? capitique huic ponere nostro
Insidias? utrum Iemini de stirpe creatis
Omnibus, Isaides vineta daturus et agros?
Praeficietque suis iam deinde cohortibus erro?

page 84, image: s132

Nam mihi quis restat fidus, qui nuntia portet
De profugo Isaide : ut quaenam molimina rerum
Mente agitet, certis possim resciscere signis?
Quippe etiam Ionathas profugi defendere partes
Audet, et infaustum cum hoc exsule foedus inivit.
Nemon’ e vobis superest, quem sortis iniquae
Commiserescat, et has veniat qui fidus ad aures
Nuntius, ut, quid agat, quae rerum exordia tractet,
Experiar? servum nam contra me incitat ipse
Filius, ut factis loquitur res ipsa nefandis.

Dixerat: At medium procedit Idumus in agmen.
Et Regem alloquitur tali sermone Doegus:

Vidimus Isaiden venientem ad moenia Nobae,
Votivasque aedes quibus Ahimelechus adorat
Sacrificans, parvo stipatum accedere coeptu,
Huic responsa dedit divino ex ore sacerdos,
Et panes sacros, gladiumque atque arma Goliae.

His Rex auditis Ahitobo patre creatum,
Atque sacerdotes illo de stemmate natos,
Omnes accersit, verbisque obiurgat acerbis:

Heus, Ahitobi, inquit, fili: cur foedus inistis
Me contra Regem, tuque o periure sacerdos?
Isaidesque tuus? cur das responsa petenti
Caelica? cur panes illi largiri sacratos?
Vt quod res loquitur stimulante libidine mentis
Impellas hominem sceptris se opponere nostris?

Haec Rex: haec Regi pater Ahimelechus ibidem:
Et quis,ait, servis superest ex omnibus, aequa
Praeditus in Regem velut hic est mente fideque?
Quis gener est Regis? quis regia dicta capessit
Promptior hoc ipso? quis tota Regis in aula
Maius nomen habet, maiore ornatus honore?
Num pro Davidae iam primum oracula nobis
Sunt consulta hodie? procul hoc, procul omen abesto,

page 85, image: s133

Vt Regem contra cum quoquam foedera iungam.
Nec tu, quaeso tuo tribuas haec crimina servo:
Nam si quid forte Isaides molitur iniqui,
Teste loquor Domino, quod sim tibi criminis insons.
At Rex contra infert: Iam nunc tibi morte piandum
Hoc scelus, et domui pereundum hac luce paternae.
Vosque adeo telis instructi, armisque ministri,
Huc agite, et sacros istos occidite mystas:
Nam manus illorum Isaidae sociata rebelli
Auxilium confert profugumque tuetur amicum.

Sic [note: Caedes Sacerdotum.] ait: At sacros renuunt iugulare ministros
Ieminidae, et Regi obsequium, praestare recusant.

Tum Rex alloquitur crudeli voce Doegum:
Vtque Sacerdotes tollat cum praesule mandat.
Qui non cunctatus furioso interficit ense
Omne sacerdotum, quod Noba advenerat, agmen
Quinque haec et decies octo lux sustulit una
Linigeros, post ingressus sacra moenia Nobae,
Matres atque viros, natosque ab ubere raptos
Infantes, crudo ferus ense trucidat Idumus:
Nec pecudi aut bobus nec inerti parcit asello.

Vnus ibi elapsus de caede furentis Idumi
Abiathar, tantae stragis qui nuntius iret
Liniger, et sacras afferret pectore gemmas.
Ad me tendit iter maestum caedesque suorum
Ore refert tristi: quem tum solamine nostro
Erigo, et has aegro deduco pectore curas.
Hoc praesagibat mens ista luce Doegum
Vt vidi in templo, dicturum haec omnia Saulo.
Et nunc culpa mea est, tali quod funere mersus
Ahimelechus obit, simul omni stirpe perempta.

Tu remane mecum posita formidine praesul:
Quae sors cumque mihi fuerit, quae denique fata
Haec eadem tibi erunt: qui vitam hanc auferet uni,

"
page 86, image: s134

Auferet ambobus, sed tu servabere mecum.

Inde [note: Psalm. [abbr.: Psalmus] 52. Detestatur immanissimum et nefarium furorem Doegi et Sauli.] DEVM precibus compello, et supplice voto:
Quid te effers animo doctus dare damna tyranno?
Vivit adhuc qui te reprimet, DEVS arbiter orbis
Lingua tua exitium struit, et mendacia profert,
Exacuitque sonos ut acutae cuspidis ensem.
Plus tibi vana placent, quam vera, et dicere mavis,
Quae mala, quaeque nocent, quam quae sine crimine pros [reading uncertain: end of page]
Destruet ergo domumque tuam camposque feraces,
Teque aget extorrem patrio de limite Dius:
Et tua ridebunt vitae discrimina iusti,
Ecce, hic ille vir est dicturi, numine tempto,
Qui magnis opibus fidit, dare damna paratus.
Ipse autem viridis florebo hic instar olivae,
Aedibus in sacris, Domini que dicabo favori
Me totum, et toto referam tibi pectore grates,
Magne DEVS, magno solius numine fretus.

Tu quoque cara Michal, illo dicrimine rerum
Turbata, heu, monitus sequeris dum maesta paternos,
Venisti in thalamos mihi tunc erepta secundos:
Gallaeo coniux sine legibus addita Phalti

[note: 2. Sam. [abbr.: Samuelis] 23. R. [abbr.: Rex] Saulus Daviden ubique insectatur.]

Venerat interae qui nuntia maesta ferebat:
Hoste Palaestino raptari divitis urbis
Horrea, cui priscum nunc est quoque, Chegila nomen.
Consulto hic Domino, nostras Dux armo cohortes,
Profligaturus patriis a finibus hostem.

Vnus ibi comitum:Quaenam struis orsa? Quid istis
Inceptas armis? patrias habitare timemus
Nos urbes, cupimus castra oppugnare Philisti?

Ergo iterum capio divinae oracula gemmae,
Meque iterum coeptis Dominus confirmat in istis:
Et iubet oppressae succurrere moenibus urbis,
Plurima pollicitus victricis praemia palmae.
His ego firmatus dictis, ac voce suprema,

page 87, image: s135

Sescentos educo viros totum amgen in hostes,
Chegileasque domos pulsis propugno Philistis,
Atque acie victis adimo pecus omne, potitus
Ingenti praeda, spoliisque ornatus opimis,
Quae postquam Saulus furiatus auribus hausit,
Dicta sibi, quod Chegileis in moenibus hospes

Degeret Isaides: Nunc, hem, nunc inquit, habemus
In manibus nostris multumque diuque petitum.
Nam DEVS ipse mihi conclusum moenibus urbis
Tradidit, et portis terratoque obice saeptum:
Hactenus in campis qui passim errebat apertis.
Ite hinc, ite citi mecum qua Chegila muris
Stat munita suis, atque urbem cingite vallo.

Nuntia fama ruit nostraeque allabitur auri
Cissiden acies adducere, claudat ut intra
Moenia Daviden inopem, captumque trucidet.
Hic primum Abiatar divina oracula mecum,

Consulit: Alme DEVS, nostras it fama per aures
Adventare acies Sauli, haec ut moenia flammis
Cingat, et eversam tollat cum civibus urbem:
Nunc tu fare mihi, verusne hic rumor ad aures
Pervenit nostras? et utrum me civica Saulo
Perfidia, in saevae tradet discrimina mortis?

Finieram, DEVS affirmat Regemque propinquum
Affore mox urbi, nec fidos confore cives
Ilicet inde pedem moveo, vallumque reviso,
Avia deserti perlustrans aequora Siphi.
Dum moror, ecce, meus Ionathas discrimine tanto
Improvisus adest, et me solatur amicum.
Ne paveas, inquit: Numquam manus impia patris
Te capiet, regnum DEVS hoc tibi destinat uni.
Tuque ibi consiliis socium me semper habebis,
Et lateri iunctum, et toto tibi pectore fidum:
Nec pater hoc nescit, meque aversatur et odit,

page 88, image: s136

Talia tum Ionathas lacrimis memorabat obortis
Et redit ad patrium renovato foedere tectum.

Interea cives Siphi Gibeona frequentant
Limina, et hic produnt Regi me vocibus hosti:

Rex, genus egregium, cui tot DEVS annuit urbes:
Nos inter latet Isaides, atque abditus arcem
Hachileo impositam colli tenet hic ubi dextrum
Deserti nemoris latus eminet. Eia age, longas
Rumpe moras, nostris manibus tibi traditur hostis.

" "

Hic contra Saulus: Dii vobis digna rependant
Praemia, qui tales talem mihi proditis hostem:
Et Regis vestri pariter regnique miserti.
Ite ergo, et certis hostem perquirite signis:
Quas teneat latebras, et se quibus occulat antris.
Nam mira est homini versutia, plurimus astus:
Demum explorato, quem quaerimus, hoste redite.
Vt sequar, et nostro circumdem milite campum.
Nam pede si profugo nostras miser attingit [orig: attigit] oras:
Ipsum multa inter latitantem millia prendam.

Digressi hinc Saulo vestigia praevia figunt.

Certior at factus de proditione nefanda
Siphaei cives, fugio loca perfida Siphi,
Maoniasque peto deserta per avia rupes:
Atque [note: Psalm. [abbr.: Psalmus] 54. Accusat Sauli et Siphaeorum perfidum et crudelem animum.] iterum palmas ad caelum tendo supinas.
Fer DEVS auxilium, quod per tua numina supplex
Te precor, et nostram vi summa protege causam:
Exaudi pater, et miseris ne vocibus aures
Obde tuas, populi namque opposuere superbi
Se mihi, et huic animae laqueos ac retia tendunt:
Nec metuunt, DEVS alme, tuum violabile numen.
Sed tu me servas, tu casibus eripis istis,
Tu periuro hosti, sua praemia digna rependis.
Eia age surge DEVS totasque hic exsere vires,
Notae in me fidei: et violentas disice turbas:

page 89, image: s137

Tunc tibi (multa cadet de nostris victima saeptis),
Multaque dicentur meritae praeconia laudis.
Nam tu me exemptum miseri de cladibus aevi
Afferis, ut merso in tenebras ex hoste triumphem.
[note: 1. xy [abbr.: Paralipomenon] 19. versu. 8. Copia, quae in exsilio Davidae se coniunxerunt.]

Vix haec finieram, et comitum manus, ecce, novorum
Accurit, Gadaeque Duces ex urbibus adsunt:
Esarus, Obadias, Eliabus, et inclytus armis,
Masmannas, et Ieremias, atque acer Athaeus,
Infractusque Eliel, et Ioannes, et honesti
Cultor Machbanaus, nec non bonus ense corusco
Elsaba, et aeriis felix Ieremia sagittis:
Omnes caetrati, et cincti radiantibus armis,
Aspectuque truces hosti, similesque Leonum,
Et cervos rapido qui possent vincere cursu.
Maximus illorum patrio sub limite ductor
Mille virum: minimus ducebat in agmina centum.
Atque hi transierant Iordanis flumina pleni,
Cum iam vere novo, zephyri spirantibus auris,
Proluerent undae, pluviis vernalibus auctae,
Atque omnes campi fluvio superante laterent.
Ipsis quin etiam Iudaeae e moenibus orae
Beniamidumque domo, me convenere frequentes
Tesqua peragrantem deserta, et lustra ferarum:
Eximii fortesque viri pugnaeque parati.
Quos ubi conspexi, nostris accedere castris

Incipio super his: Iuvenes, fortissima bello
Pectora, si mihi fertis opem, certoque venitis
Auxilio, innocuum quem vis inimica fatigat:
Hic se animus vobis casus coniunget in omnes,
Quo sors cumque feret. Sin fraudes mente dolosa
Nectitis, ut noxam insonti mihi detis amico,
Puniat ille DEVS nostrorum ex aethere patrum
Tam crudele nefas profusi sanguinis ultro.

Talia dicenti verbis Amasaeus amicis

page 90, image: s138

Pauca refert, Caelo sed verba profecta sereno:

Hic quotquot sumus, ecce tui sumus, inclyte ductor
Isaide, et tecum sunt nostrae foedera mentis.
Pax tibi, pax adsit, pax adsit et aurea nobis,
Qui tua turba sumus tibique auxiliamur amico:
Nam DEVS ipse favet clemens tibi numine dextro.

Haec ait, et reliqui dant signa sequacia plausu.

Iamque ut Maonii latitantem in vertice montis
Congnosset Saulus, totum circumdare montem
Aggreditur: dextrumque latus Rex omne tenebat,
Laevum ego: sed tanto quia Regi viribus impar
Miles eram, heu, subito circumdatus agmine claudor:
Nec mihi iam spes ulla fugae, non ulla salutis.
Ni DEVS ipse suum caelesti ex arce tulisset
Auxilium miseris: nam dirum nuntius hostem
Improvisus adit, narratque instare Philistos,
A tergo, et vastis agmen consurgere campis.
Hic Saulus, quamquam premeret nos undique cinctos
Regreditur tamen, atque acies convertit in hostem,
Nosque sequi cessans manibus dimittit iniquis.
Nomen adhuc retinet tanti vestigia casus
Quod fecere loco: sed nos tamen auspice Dio
Servati tutam petimus sub rupibus arcem
Aeriis, cives Engeddum nomine dicunt
Iamque [note: 1. Sam. [abbr.: Samuelis] 24. Describitur Sauli crudelitas et Davidae humanitas.] pedem victo referebat ab agmine Saulus
Qui postquam Engeddi versari in rupibus altis
Adiit, armatus ter mille mucronibus instat,
Et rupes scandit, timidaeque cubilia damae.
Est in secessu contectum frondibus antrum
Quod prope pastores ovium sua saepta tenebat:
Huc nos ingressi caecis abscondimur umbris,
Et prece sollicita numen caeleste vocamus,
Ferret opem miseris, nec tanto occumbere casu
Insontes sineret, tutosque ex hoste bearet [perhaps: sense]


page 91, image: s139

Fors ibi naturae Regem parere volentem
Compulit, huic ipsi ut solus succederet antro
Hortantur socii crudelem occidere Regem.
Quem DEVS ipse nigro vindex induxerit antro:
Vt meritas pendat profulso sanguine poenas.

Accedo tacitus partemque a veste recido
Talari, referoque pedem, sic farier orsus,
Demissa voce: At Regem Dominique ministrum
Caelitis unctum oleo, crudeli occidere ferro
Hoc me magna vetent supremi numina Caeli.
Ipsos quin etiam vim Regi inferre volentes
Arceo: et oro manus caede abstinuisse nefanda.

Post ubi digreditur nostro Rex Saulus ab antro,
Subsequor, et Regem inclamans, et prona volutus
In genua, abscondo talari a veste resectam
Particulam, attonitumque ipsum mox alloquor ultro:

Cur hominum de me fictis sermonibus aures
Rex praebes? quasi qui sceptrum Regnique coronam
Eripuisse tibi comissa caede laborum.
En DEVS ipse tuae vitaeque necisque potentem
Fecerat hac hora, nostrisque hac rupe cruenta
Tradiderat manibus, nec te tamen ista cecidit
Dextera, nec cuiquam comitum nocuisse meorum
Permissum fuit: a nobis procul istud abesto
Horrendum facinus, Domino feriamus ut unctum.
Ah, mi care pater, mi Rex, hanc aspice partem,
Quam tibi secessum quaerenti his rupibus antri,
Haec manus, haec, inquam, talari a veste recidit.
Hinc cognosce animum, nulla tibi parte rebellem,
Insontemque doli, saevoquea crimine purum.
Nil ego commisi quo tantam pectoris iram
Saulaei merear, nec tu venarier usquam
Me cessas, vitam mihi dum tuus auferar ensis.
Sed causam hanc utriusque suus, nisi fallimur, olim

page 92, image: s140

Nos inter dirimet divinae calculus urnae.
Namque erit, ut vindex a te DEVS ille reposcat,
Quas hoc immani meruisti pectore poenas:
Ipse tibi parcam, nec Regis sanguine nostras
Commaculabo manus: Nam foedae a gurgite mentis
(Vt populi sermo est) foedissima crimina manant.
Et quem persequeris tandem Israelidos orae
Rex magne? aut istis quemnam venare catervis?
Exstinctumne canem, qui te nullo ore momordit?
Vilis ego pulex, tantis si viribus impar,
Me Regi opponam caecoque furore resistam?
Sed DEVS hanc trutina mox causam examinet aequa
Eripiatque tuo nostram tentamine vitam.

Finieram: cum Rex lacrimis respondet obortis,

Ah, Fili Davide, inquit, carissime fili.
Iustior es, longe socero tu iustior ipso:
Nam male pro factis, mihi tu benefacta rependis.
Qui tibi vindicta quadam divinitus hostem
Oblatum, in manibus cum me iam certus haberes,
Non occidisti tamen, atque hac caede parentis
Abstinuisti animum: nam quis sibi cardine tanto
Oblato rerum, capitali parserit hosti?
Dius persolvat tibi grates, inclyte fili,
Hac quod luce tui specimen tam dulce dedisti
Pectoris, et nostro non polluis arma cruore.
Sed quoniam et novi, quod tu successor in istud
Pervenies regnum, solii certissimus haeres,
Iura, age, per Caeli, per terrae [reading uncertain: print faded] numina iura,
Quod nolis nostros armis delere nepotes,
Nec Sauli nomen, nec stirpem abolere paternam.

Dixit, et accepto iuratae pignore mentis,
Regalem repetit Gibeam: nos alta subimus
Maoniae et muro praestructa cacumina rupis.

[note: 1. Sam. [abbr.: Samuelis] 25.]

Tempore tunc hominum fatis migrarat [perhaps: grammar] eodem

page 93, image: s141

Veridicus Samuel quem casum lumine cives
Lugebant, populusque omnis, patrioque sepulcro
Condebant [note: Asperitas Nabali erga Daviden exsulem.] veteris nota intra moenia Ramae.
Avia nos petimus nemorosae robora Phari,
Heu, inopes rerum sine victu et pane benigno:
Quos iam longa fames, atque ardor habebat edendi.
Vrbs est Carmelus deserta in Maonis ora,
Gentis Iudaeae quae tum parebat habenis:
Hac tum degebat quidam improbus urbe Nabalus,
Vir tuus Abigail, dictorum tu mihi verax
Testis eris, nam tu pars horum magna fuisti.
Sat locuples erat ille quidem pecorumque redundans
Divitiisque potens multis, sed moribus asper,
Et stolidi ingenii, vitaque alienus honesta:
Vnus Iephunidae nota de stirpe Calebi.
Forte illis tondebat oves Nabal iste diebus,
Ac sibi magnificae geminarat prandia mensae.
Hac re comperta, denos amando ministros,
Qui stolido dicant homini nostro ore salutem:
Vt bene sit Domino, bene sit domuique larique,
Et quaecumque DEVS daret illi munera terrae.
Deinde petant iubeo Davidae nomine missis,
Eroget ut larga quae possit fercula dextra,
Munificusque aegri restaurat militis artus,
Et sinat istius fecunda sorte dici
Laetitiaque frui: numquam nos ulla dedisse
Damna viri gregibus, nec servis probra, nec ullis
Iniecisse manus, quo tempore Maonis oram
Perlustraverimus taciti: pecudumque magistros
Affore militibus testes. His vocibus illi
Instructi amentis veniunt ad tecta Nabalis,
Et referunt, quaecumque ipsis mandata dedissem:
Quaeque petunt, humili ore petunt, servosque fatentur.

Ille autem stolida respondet vanus ab ira:


page 94, image: s142

Quisnam Davides? inquit: Quis filius iste
Isaei? unde domo? nunc passim haec avia circum
Errones cursant fugitivi, altisque rebellant
Regibus: an panes, et aquam, carnesque paratas
Tonsorum mensis ignotus hic auferat erro?

Dixerat: illi abeunt mihique haec responsa reportant.
Protinus hic iubeo se pugnae armare cohortes,
Accingoque meum saevo latus ense, virosque
Ad quadringentos educo: at pone ducentos
Abdita qui silvis tutentur vasa relinquo.
Stat totam insani stricto delere Nabalis
Ense domum captam, nec cuiquam parcere ferro:
Non ulli servo, aut vernae, non matribus ullis
Non ulli qui tunc equitaret harundine longa
Nam mihi pro meritis ea gratia reddita magnis
Tum fuerat, pecudes qui illi pecudumque Magistros
Servarem, ne quid paterentur ab hostibus ullis.

Tum servus quidam stolidi responsa Nabalis
Quae nobis dederit, Dominae maesto ore recenset:

Ah, Domina Abigail, inquit, venere ministri
Huc a Davide missi, et dixere salutem,
Et petiere sibi de nostris fercula mensis:
Quandoquidem nobis laeti tonsura diei.
Hos erus a sese misere dimisit inanes:
Et probro affecit. Non illi damna dederunt
Vlla tuis gregibus, non ulla iniuria nobis
Accidit ex ipsis: sed nos communibus armis
Defendere, gregis ceu propugnacula nostri.
Nunc tu quid miseris istis sit rebus agendum
Dispice: nam certum est toti impendere ruinam
Huic domui: nec enim Davidae miles inulta
Tam fera probra feret. Noster (scis ipsa) Nabalus
Futilis est nimium, nec dicta ullius amici
Aequo fert animo, cunctis monitoribus asper.

"
page 95, image: s143

Haec [note: Abigail laudatissima uxor Nabali.] ubi percepit mea nunc, tunc serva Nabali,
Coniux Abigail, properat panesque ducentos
Arripit, et geminas vini sapidasque lagenas,
Et quinas illa coctas pro luce bidentos
Tum modios itidem decussae quinque farinae
Et ficos, passosque acinos, et quicquid ubique
Repperit, hoc litellatis [perhaps: sense] imponit asellis.
Mox ibi praecedunt famuli, conscendit asellum
Ipsa, et pone subit, nebulosi in margine montis.

Vtque in conspectum venit tum obvia nostrum,
Illicet e pando Abigail descendit asello,
In terramque cadit, pedibusque advolvitur istis,
Et sic divino tunc incipit ore profari.

Ah, Domine Isaide, patrii gener inclyte Regis,
Cui sceptrum exstincto DEVS annuit hoste supremum:
Ancillam haec me culpa tuam penes esto, meumque
Istud sit facinus: tu fidae verba ministrae
Accipe, et his praebe facilem sermonibus aurem:
Ne tantum insano succense, quaeso, Nabali,
Qui dudum impositi complevit nominis omen,
Vir vere fatuus, vere qui dicitur esse.
A te nescieram missos venisse ministros,
Qui victum peterent: si scissem, optata dedissem
Munera: sed Domino, loquor haec tibi, teste supremo,
Impedisse DEVM temere tua coepta morando:
Ne tu forte tuam maculares sanguine dextram
Innocuo, aut in te derives numinis iram.
Hostibus eveniat dementem aequare Nabulum
Consilii: animi furiosi et talibus ausis:
Atque, en, parva tua non aspernare ministrae
Munera, quae mecum Domino tibi porto iubenti:
His repara fessi languentes militis artus:
Ancillaeque ignosce tuae, veniamque roganti
Da mihi: quod regnum tibi Dius ad aethere celso

page 96, image: s144

Conciliat, multos firmum durabit in annos.
Nam quae bella geris, Domino geris auspice bella,
Et tibi terra parens, tibi summus militat aether.
Ergo, cave in praeceps rapiare, et pectore laevo
Quicquam committas, dum spiritus hos reget artus.
Quod si etiam demens aliquis furialibus ausis
Infestare tuum caput, insidiasque parare
Coeperit isti animae: tum coram caelite Divo
Vita mei Domini vivorum in fasce virorum
Collecta, immanes nil prorsum expaverit hostes.
At quicumque tuae tendent sua retia vitae
Horum animae rapido Balearis verbere fundae
Excussae vacuas longe spargentur in auras.
Tunc ubi promissi Dius memor aethere ab alto
Omnia praestiterit, quaecumque est ore locutus
Fatidico, et sceptris solique admorit eburno,
Vt clavum teneas regni, non ulla tuorum
Pectora turbabit, nec te vir summe pigebit
Abstinuisse manus insonti a sanguine, et ipsi
Consuluisse tibi: quin et tibi praemia reddet
Digna meo Domino, Caelum qui torquet et aequor,
Tuque tuae vives memor isto tempore servae.

Dixerat Abigail: sic contra ego farier orsus:

Gratia summa DEO sit [orig: siet] Israelis avito,
Hac qui luce tuos coram mihi cernere vultus
Fecit, et armatis voluit te occurrere nobis.
Gratia sermonique tuo verbisque decoris,
Tu quibus usa animos potuisti invertere motos.
Gratia magna tibi, quae nostra incepta secundo
Reprimis occursu, ne nostrum sanguine ferrum
Innocuo imbuerem, meque ipsum a crimine diro
Praeservem: nam sic Caeli tria numina vivant,
Quae me praepediunt tibi ne qua iniuria fiat
Ni tu occurisses, non ista luce superstes

page 97, image: s145

Insano fuerat, quod tu mihi crede,Nabalo,
Vel qui iam didicit equitare in harundine longa.
Quae tamen huc affers tam larga munera dextra,
Accipimus gratoque animo, manibusque benignis,
Tuque age tranquillo redeas ad limina vultu:
Nam te respicio, tibi parco et vocibus istis
Parco, quaeque petis, ceu sint mandata capesso.

At postquam Abigail notas rediisset ad aedes,
Ecce, domi demens epulum regale Nabalus
Struxerat, et secum convivia solus agebat,
Et laetus potu madidum se fecerat ipse:
Cui nihil Abigail illa tum luce locuta.
Postera sed primos ubi iam produxerat ortus
Clara dies vomitu cum se vacuasset amaro
Ebrius, hic demum verbis aggressa maritum
Increpat: et magni exponit discrimina casus:
Illi corda metu subito marcescere cernit
Abigail sensimque mori: ceu quando perusta
Gramina sole suo languescunt deflua campis.
Diriguit tandem saxo praedurius omni
Pectus, et ipse dies post denos funere tristi
Occubat, heu, poena deflendum ultrice cadaver.

Haec ubi rescivi grates ago, mente benigna
Alme tibi vindex DEVS, haec qui probra tuorum
Sic esses ultus, capitique Nabalis iniquo
Omnia commeritae retulisses praemia culpae.
Unde meos ad te selectos mitto ministros,
O lux Abigail, te consortemque cubilis
Expeto, ne profugi thalamos et foedera temnas:
Tuque mihi morem non tarda mente gerebas,
Lavistique pedes servorum ancilla meorum,
Et mihi te propriam Carmelo egressa dicasti,
Post etiam casus profugum comitata per omnes.
Nec vero Ahinoama tuam dulcissima consors

page 98, image: s146

Hic reticebo fidem: nam tu quoque coniugis exsul
Exsulis uxor eras primum, Ieserelide terra
Egressa et multos post mecum experta labores.
Fortunatae ambae, si quid mea regia possunt
Sceptra, fidem nobis numquam servasse pigebit.
" [note: 1. Sam. [abbr.: Samuelis] 26. Davidae fides et pietas erga R. [abbr.: Regem] Saulum.]

Ecce autem cives habitantes moenia Siphi
Regem adeunt Saulum, crudisque hortantur ad arma
Vocibus, Hachileos ut cingat milite colles,
Et me desertae peragantem devia silvae
Opprimat incautum: dictis obtemperat istis
Saulus, et infidae deducit avia Siphi
Ter, puto, mille viros, omnes florentibus annis,
Hachileique locat sua castra in vertice montis.
Hic exploratis montana per ardua castris,
Ipse locum observo, quem tum Rex asper habebat,
Et fixa Abnero tentoria, proxima Regi,
Quae vallo cincta, et multis circumdata carris,
At circum excubias miles confertus agebat.
Alloquor hic fidis te vocibus Ahimeleche,
Et te Serviade: quis mecum in regia castra
Tendere nocte velit: respondet Abisaus ultro
Seque mihi socium tanta in discrimina iungit.
Digredimur noctu castrisque subimus apertis,
Cum tacet omnis ager, silvaeque rura quiescunt.
Rex intra currus valido munimine cinctus
Altum secura carpebat nocte soporem.
Stat regis fixum tellure hastile, propinquum
Occipiti, et circum somno iacet obrutus Abner:
Excubitorque omnis somnoque umbrisque sepultus.
Tum me Serviades hortatus Abisaus infit:

En, DEVS ipse tuum tradit tibi caelitus hostem,
Quid prohibet proprio Saulum transfigere telo,
Et necuisse semel, ne post iterare necessum?

" "

Huic ego: Ne Regem perimas: Quis caelitus uncto

page 99, image: s147

Iniecisse manus ausit? Quis vindice Divo
Hoc impune nefas ferat? Absit, et o procul absit
Hoc scelus a nobis. Nam sic tria numina vivant,
Ni vel morte cadat sicca, vel caelitis ira
Occubet, aut aliquo pereat certamine pugnae:
Numquam uncto Domini crudelem inicere dextrem.
Tu vero cape tela manu, et quae proxima telo
Obba sedet, nostras mecumque revise cohortes.

Haec fatus, rursum egredior, nec sensit euntem
Tunc quisquam: quando hic omnes sopor altus habebat,
Lumina caeca premens, udus caelestibus alis.
Postera cumque dies primos attoleret ortus
Praecipiti montis consisto in fronte vocoque
Abnerum et magnis clamoribus impleo vallem:

Nonne animum gestas Abner generose virilem?
Namque tui similis toto quis vivit in orbe?
At cur sic stertis? cur non pia pectora Regis
Pervigil observas? Nam quidam regia miles
Castra adiit, Regique hastam subtraxit, et obbam.
Hocine custodire decet munimine Regem?
Sic, Dominus vivat, vobis est morte cadendum,
Qui male neglegitis Domino sacra corpora Regis:
Atque, en, haec Regis, manibus quam gesto, sarissa est,
Haec obba: occipiti stabant quae proxima Regis.

Agnovit vocem Saulus, quaeritque vocantem,

An-non Davide vox haec tua? maxime fili.

" "

Immo, inquam, mea vox quam tu pater optime sentis
Et cur me rursum premis his atrocibus armis,
Ah, servum, Rex magne, tuum? Quid quaeso nefandi
Criminis admisi: quibus [orig: queis] tantam audacibus iram
Promerui coeptis? quae culpa huic pectori adhaeret?
Audi igitur, referaque tuas his vocibus aures:
Si DEVS ista iubet nobis te bella parare,
Liba tuus sacra Domino offerat aede Sacerdos.

page 100, image: s148

Sin te homines istaec instigant rursus ad arma
Eveniant illis divino a numine poenae
Exsilio quod me multant, et finibus orae
Eiciunt patriae, ne huius sim limitis heres,
Fictitios [perhaps: sense]que lares sequar, et simulacra Deorum,
Ac mea sacra feram Belis hoc orbe profanis,
At magnus me deinde DEVS prohibisset, ab ipso
Spiritus ut noster quocumque sub axe recedat:
Neu labet, aut animum passim despondeat aegrum.
Nam Rex Hebraeus se fortibus induit armis,
Pulicis ut caput evertat, nemora omnia circum
Venatur: ceu eum perdicem in montibus altis
Pastor agit telis, et caecis excutit umbris.

Sic ibi fatus eram reddit cum talia Saulus:

Peccavi fateor, dilecte revertere fili:
Et gressum Regis nostra in penetralia perfer.
Iam nihil a nobis ulla tibi parte pericli
Imminet: in media vives tutissimus aula.
Nam preciosa fuit Regis tibi vita, sub ista
Nocte, quod in mediis voluisti parcere castris.
At mea quod gravior passim te dextera pressat
Impulit huc rabidi stolidum vesania cordis.

" "

Tunc ego: Procedat iuvenum quis ab agmine vestro,
Telum hoc qui Regi surreptum, obbamque reportet
Sed sua cuique DEVS meritorum praemia solvat
Iustitiae vindex: nam nocte hac praeda fuisses
Tu mea, ni nostra haec pasisset dextera Regi.
Vt tua vita igitur magni fuit hactenus uni
Isaidae, sic nostra DEO sit vita vicissim
Non parvi: et saevas evitet ubique procellas.

" "

Hic mihi Cissides. Vive, o mihi vive superstes,
Fili, inquit, tu perficies tua coepta secundis
Omnibus fili, ut portum tua carbasa tangant
Eluctata malis, his eluctata procellis.

"
page 101, image: s149

His dictis redit ille domum, turmasque reducit:
Ipse meo, quem fata dabant, me tramite sisto.
Vnde Palaestinas venio novus exsul ad urbes,
Cumque meis sociis totum illic demoror annum:
Donec Gathaeo cecidisset ab Achide victus,
Ah, miser: et sine mente suum prolapsus in ensem.

Haec pater Isaides intentis omnibus unus
Narrabat, tandem factoque hic fine quievit.

FINIS LIBRI tertii.
page 102, image: s150

Hebraidos LIBER QUARTUS. VLRICI BOLLINGERI, P. L. [abbr.: Poetae Laureati] Monostichon. In Lib. [abbr.: librum] eundem. Vritur in quarto Isaides et pellitur urbe.

[note: 2. Sam. [abbr.: Samuelis] 10. Legatio ad Regem Ammonitarum, unde gravis pugna exarsit.]

TEmpore forte illo fatis concesserat aegris,
Rex Ammone satus: qui quondam fortibus armis
Moenia contuderat, Saulo duce victus, Iabis.
Huic succedebat solio sceptroque potitus
Filius Hanno, patris laudum non aemulus heres.

Isaides ergo tristi solamen amico
Regni oratores mittit, qui maesta dolentem
Funera voce levent, et tristia pectora firment.
Nam memori nondum exciderat domus hospita Regi
Isaidae, ipse Nahas profugo quam panderat olim,
Et patrem matremque fovens pulsosque penates.
Vt vero Hannonem legati adiere, viroque
Lenibus alloquiis missam dixere salutem:
Mox Ammoniadae proceres verba invida Regis

Instillant animo:Tune, aiunt, credis honorem
Daviden habuisse tuo, te principe, patri?
Vt tua qui maestum recreent ad limina mittant:
Non oratores hi sint, ne crede: sed assunt
Exploratores, ut firmae moenia Rabbae
Exquirant, nostramque evertant certius urbem.

His Rex perceptis legatos prendere mandat,
Dimidiumque viro cuivis abradere barbae

page 103, image: s151

Et rapere abscissas nudato a corpore vestes,
Vmblico tenus: Ipse viros immanior hospes,
Hoc habitu patrias, hoc ore remittit ad urbes.

Quae postquam Regis rumor retulisset ad aures
Isaidae, tot facta viris ludibria missis:
Imperat ad Ierichus ipsos consistere muros,
Donec rasarum crescat nova silva genarum.

Verum Ammoniadae furiis ultricibus acti,
Dum metuunt regno, auxilium cum foedere poscunt
A Syro, missis argenti, in munera centum
Pondo, seque novis passim legionibus armant.
Primus fert Hadadeser opem, bis dena virorum
Millia subsidio mittens: sed millia Machas:
Millia bis sena Istobus: lectissima bello
Agmina: ferratis armatos bracchia caetris:
Millia triginta carrorum, et bina sequuntur,
Ac Medbae in planis figunt tentoria campis.

Nec minus Isaides, conductum ubi comperit hostem
Aeratas acies in bella agitare: vicissim
Serviadas mittit validis legionibus ambos
Instructos: ut signa ferant aciemque gubernent.
Castra Ammoniadae servabant proxima portae
Vrbis: in aprico steterant Syria agmina rure,
Firmabantque acies ad pugnam utrimque paratas.
Hic postquam geminas a tergo et fronte cohortes
Conversis in se signis properare Ioabus
Advertit, pugnae partito se agmine cingit:
Quorum Ammoniadis unum sub moenibus urbis
Obicit utque illi sit Dux Abisaus acer
Ordinat: ipse Syros aciem convertit in hostes.

Tum fratrem alloquitur, quod si mihi fortius, inquit,
Institerint Syrii tuque ipsis esse minorem
Videris, hosce tuos nostris coniunge triumphis:
Sin Ammoniades te victor presserit armis,

page 104, image: s152

Nostra laboranti conversis agmina signis
Subsidio mittam, tu tantum pectore firmo,
Pro populo Domini coniunctas exere vires:
Vna salus bello, e Caelo sperare salutem.
Cetera pro lubito dispensent numina fausto.

Dixit, et in Syrium condensis viribus hostem
Irruit, inque fugam primo ferus impete vertit,
Tota palantes acie, ferroque secutus
Turpia dat versis fugientum vulnera tergis.
Hic Ammoniadae postquam dare terga Syrorum
Agmina vidissent, non longum in rure morati
Intra urbis sese muros vallosque receptant.

Ipsi autem Solymae redeunt in limina laeti
Serviadae, et magno Isaidae gratantur ovatu.
At Syrus ut victum sese hoc certamine pugnae
Vidit, ab extremis nova colligit agmina terris:
Euphrataeque ultra ripas, ductore Sobacho,
Progressus totas ad bellum concitat urbes.
Quae postquam Isaides propere rumore secundo
Audisset, capit arma manu totasque cohortes
Expedit, Isaciis conscriptas undique terris:
Iordanemque ultra notam proficiscitur Helam.
Hic acie instructa moto clangore tubarum
Pugna fit, et totis oppugnant viribus hostem
Isacidae: fuso dum terga dat agmine victus,
Sic aquila timidae fugiunt veniente columbae:
Sic trepidant alto deiectae e vertice damae,
Pastorum quas saeva manus perterritat actas.
Quadraginta equitum pugna cecidere sub ista
Millia, Davidae ferro iugulata cruento:
Et septingenti capti inter proelia currus,
Ipseque Iessaeo cecidit Dux ense Sobachus.
Tum demum positis Princeps Hadadesarus armis
Exposcit pacem, et genti nova foedera sancit,

page 105, image: s153

Non Ammoniadis post umquam fidus amicis.
[note: 2 Sam. [abbr.: Samuelis] 11. Davidae para/ptwma.]

At Rex Isaides anno nova bella peracto
Centi Ammoniadum faciebat, et aggere denso
Cingebat validae regalia moenia Rabbae.
Nam duce Serviade populatum rura tyranni
Miserat e totis collectas finibus urbes.
Dumque urbs Isaciis Ammonia cingitur armis,
Davides Solymae Rex ocia lenta terebat:
Otia quae vitiis non raro alimenta ministrant.

Vespere tum quodam dum plano in culmine tecti
Ambulat, et tactis agitat modulamina chordis:
Prospicit hic quandam vicino e fonte lavantem
Et nudam, niveosque pedes niveosque lacertos.

tum secum: An mulier non haec est illa venusta
Bethsabee, non haec Vriae militis uxor,
Elia sata patre? nisi haec me lumina fallant.

Ipsa est. Extemplo dimittit ab arce ministrum,
Qui vocet, atque intra Regis penetralia ducat.
Quo postquam venit, furiosi nescia coepti
Foeminam [correction of the transcriber; in the print Foemina] [note: Adulterium.] Rex illam caris amplectitur ulnis
Obvius, et secum tacita in penetralia ducit,
Proque sua tractat, furto laetatus iniquo.
Illa toro surgens, Regisque egressa cubili
Expiat igne nefas sacro, caesaque bidente:
Inque suum mundata redit purgamine tectum.
Luna novum plenis reparabat cornibus orbem,
Cum gravidam mulier se sentit, et ore fideli
Nuntiat haec Regi, positae non inscia legis.
Vir tunc, Serviadae feralia castra secutus,
Vrias aberat, fortis bellator in armis:
Ter denos inter proceres fortissimus heros.
Advocat hunc subito Rabbaeae a moenibus urbis
Isaides, praesente viro, sua furta maritae
Tecturus vafre: ac venientem interrogat hospes:

page 106, image: s154

Quid valeant per castra Duces faciantque; cohortes?
Ille refert Regi satis omnia salva suorum.

Protinus ad caros ipsum properare penates
Rex iubet, et suavi sese oblectare marita,
Et tanto egressum bello dare membra quieti.
Ille abit, et Regis iussu comitatur euntem
Pincerna, observans quonam vestigia flectat:
Proxima regali sed tum conclavi sedi
Vrias intrat, tranquillum ubi ducere somnum
Fessi consuerant servi, regisque satelles.

Mane novo, Vriam Rex avocat, et simul omnem
Exquirit causam, cur dulcia limina vitet
Coniugis, hanc peregre veniat qui hesternus in urbem.

Excipit Vrias: Divini foederis arca,
Et populo sua castra tenent, campisque morantur
Cum Duce Serviade, cur solus tecta frequentem
Ipse mea, ut genio indulgens epulerque bibamque,
Et noctu in carae requiescam coniugis ulnis?
Absit, o procul hinc luxus mollissimus absit.
Nam per sulce tuum iuro caput, et tria Caeli
Numina, ut ad caros nolim rediisse penates.

Rex ubi tam stabili firmatum pectore sentit,
Ad cenam vocat, et madidum dimittere tentat,
Vt desiderio visendae uxoris amico
Compleat, admissi tecturus crimina furti.

Iamque [note: Homicidium.] dies alterque dies processerat aulae,
Cum carae amplexus non appetit ille maritae:
Sed servos inter Regis dormitque latetque,
Et proprii vitat fecunda cubilia lecti.

Tandem ergo Isaides tacitam commotus ad iram
Consilium crudele capit, tabulamque Ioabo
Portandam lini caraeque ligamine clausam
Vriae mandat: fidum poscitque Ioabum
Vt primam ante aciem, duro certamine pugnae

page 107, image: s155

Collocet Hethiten, et dum gravis alea belli
Ingrueret, solum tela inter saeva relinquant
Vt cadat, et facinus crudeli funere solvat.
Littera sed postquam venisset ad ora Ioabi,
Quam secum attulerat Ducis ad tentoria, caedis
Baiulus ipse suae Vrias, mox iussa facessit
Regia Serviades, et qua fortissimus hostis
Ingruit, huic primi commendat munia pili.
Tum forte erumpunt Rabbaei e moenibusurbis,
Et pede collato miscent fera proelia cives:
Surgit atrox pugna, et retro cedente Ioabo,
Intereunt aliquot pedites parilique ruina
Occubat Vrias, et terram caede cruentat.
Mittitur extemplo qui Regi nuntia portet
De non felici pugna casuque ruentis
Militis: hic Regem verbis placare iubetur
Lenibus, accensum si forte exasperet ira.
Dicat enim:Cur vos propius suceditis urbi?
An quid missa suis possint densissima muris
Spicula nescitis? nonne Abimelechus ut olim
Thebana turri nimium, portaeque propinquat
Feminea cecidit dextra, quae fragmina saxi
In caput illius turri devolerat alta?

Tum respondendum quod pugna occisus eadem
Vrias iaceat fortissima vulnera passus.
Nuntius ut Regis cupidas pervenit ad aures,
Pugnae infelicitis narrat discrimen, et hostis
Vim muro prorumpentis subitam, utque Ioabus
Pugnando ipsius portae successerit urbis:
Vt iaculatores altis de turribus icta
Telorum iactu pugnatum comminus ora
Forte trucidarint: quos inter tristia passus
Vulnera funestis Vrias occubet umbris.

Nuntius haec: Illi, referat quae pauca Ioabo

page 108, image: s156

Rex mandat, ne casu animum despondeat aeger:
Esse vices belli varias, duri impete ferri,
Nunc hos, nunc illos inter fera proelia tolli.
Duret, et infensam expugnet legionibus urbem.
Exaequetque solo fortuna maior iniqua.
Rebus in adversis aequum servare docebit
Pectus, ut in laetis, nec te sors aspera turbet:
Nec ventis nimium laxa tua vela secundis.

Dixerat: et propere legatum ad castra remittit.
Maesta sed Vriae casu turbata mariti
Bethsabee luget, pullosque accingit amictus,
Tristior, et miseris singultibus ora resolvit.
Finito tandem lacrimosi tempore luctus
Isaides reficit, thalamo iunctamque iugali
Accipit uxorem, mox prole recente beatus.

[note: 2 Sam. [abbr.: Samuelis] 12. Davidae Paenitentia.]

At non ista DEO placuit furtoque trucique
Copula parta viri occisi nece: namque Nathanum
Fatidicum mittit portatum nuntia Regi
Caelica, qui duras depromat ab aethere voces:
Isque ubi Davidae pervenit in atria Regis
Praescius arcani vates, sic farier infit:

Forte duo cives habitabant urbe sub una
Alter dives opum, rerum pauperrimus alter:
Dives abundabat nivei pecorisque boumque,
Vnam pauper habebat ovem pretioque redemptam.
Hanc cum prole sua eductam vir egenus amabat,
Non secus ac fetum mensaeque adhibebat herili,
Pascebatque manu, et praemansis saepius escis,
Mansuetamque sua pecudem potabat ab obba,
Et gremio secum recubantem molle fovebat:
Denique pro cara tractabat prole bidentem.
Cum vero quidam peregrinis hospes ab oris
Divitis instructae subiisset sedibus aulae,
Ille suis parcit gregibus, raptatque bidentem

page 109, image: s157

Pauperis, et mactat cari mensaeque parata
Hospitis apponit regalis fercula luxus.

Dixerat haec vates: Cum Rex incanduit ira,

Atque haec contra illi: Sic Dius in aethere vivat,
Hoc tam grande nefas persolvet sanguine dives,
Quisquis is, et raptam quadruplo luet aere bidentem,
Qui tam mansuetae non aequa mente pepercit.

Excipit hunc iterum vates, nil tale timentem,

Atqui tu vir is es, narratur fabula de te.
Nam DEVS has Caelo tristes denuntiat iras:
Te mihi delegi Regem, te atrocibus hostis
Servatum e manibus: Domini tibi limina servo
Tradidi, et in gremio tot corpora pulchra locavi
Feminea, et solio, et sceptro, regnique corona
Donavi, ac multis raris te dotibus auxi:
Quae nisi sufficerent longe maiora dedissem.
Cur tu igitur patris caelestia iussa Tonantis
Neglegis, et diro tua limina polluis auso,
Conspectumque DEI turbas tam crimine foedo?
Scilicet Vriam necuisti perfidus ense,
Ense Ammoniaco, quamque is sibi foverat unam
Bethsabeen, hanc tu rapuisti e faucibus aegri.
Nunc te poena manet, fatalis ab aethere poena.
Neque tuis foribus post arma cruenta recedant:
Pro tali facto, proque his autrocibus ausis.
Nam tua te dabit exitio pestique futurae
Intestina domus: furialibus incita telis.
Vxoresque tuas, qui sanguine proximus heres
Est tibi, sub dio stuprabit, et aethere claro.
Nam quae tu nuper mala clandestina patrasti
Illa palam facient consanguinitate propinqui.

Finierat vates: cum Rex demissior ore,
Procumbensque solo dat maestas ore querelas:

Ah [note: Psal. [abbr.: Psalmus] 51. Deprecatio pro admissis peccatis.] miserere mei, DEVS arbiter orbis et aevi,

page 110, image: s158

Sis felixque mihi, et solito me respice vultu:
Tolle nefas istud quod feci: tolle benigno
Numine, quod nuper patravi mente maligna:
Ablue tot sordes, quibus haec mea pectora foetent,
Meque istis exsolve malis: nam crimina nostra
Agnosco, his oculis sunt obvia crimina nostris:
Soli quippe tibi peccavi, et tot mala soli
Patravi, nec enim quisquam damnabitur insons
Iudice te, Iudex DEVS imminet omnibus aequus
Criminis expertem quis se neget? ipsa nefando
Crimine pollutum genetrix concepit, et illis
Sordibus imbutum vitae produxit in auras.
At te vera iuvant, caecis immersa tenebris,
Tuque adeo Caeli mihi fata arcana revelas.
Ah pater, hysopum caelesti rore madentem
Arripe, meque malis exsolve, et dilue nostrum
Omne nefas, omnemque nivem candore reducto
Fac superum, sine me sursum trahat alma voluptas.
Laetitia ut meliore fruar, priscumque vigorem
Quae tuus attrivit legum sonus, ossa receptent.
At qui peccatis irascitur, occule vultum,
Et tetra ex oculis quae feci crimina tolle.
Ipsos quin etiam renova DEVS alme recessus
Pectoris, ut firment fiducia robore certo
Me tibi credentem, dum Spiritus hos regit artus.
Ne me proicias, ne demas flaminis usum
Aetherium, solare inopem, solare iacentem:
Me tuus ut recreet divina Spiritus aura.
Exemplo sapiant nostro, discantque reverti
Ad tua iussa, tuasque vias, me faxo magistro.
Eripe me leto, fatalibus eripe poenis,
Qui DEVS es custosque meus cornuque salutis:
Vt mea lingua tuae dicat praeconia laudis.
Iamque adeo DEVS haec aperi, DEVS alme labella,

page 111, image: s159

Ore meo ut laudum clarescat fama tuarum:
Nam non caesa iuvat nivei te vistima tauri,
Non quae votivas ab ovilibus imbuit aras
Hostia, quam tibi non ego nunc offerre recusem.
Quae tibi sacra placent est mens attrita, metuque
Anxia, quam DEVS o non aspernaberis umquam.
Fac pater aetherio stent numina firma Sionis
Limina, et hos Solymae repara, DEVS optime, muros.

Tum tibi iustitiae dabimus quae sacra placebunt,
Tunc holocausta tuas, tunc victima pinguior aras
Imbuet, et caeso populus bove rite litabit.

Talia Daviden sublata voce precantem
Solatur vates, mulcetque his pectora verbis:

Ecce, DEVS qui te sceleris piguisse peracti
Aspicit, hanc adimit caelesti numine culpam:
Teque hoc exsolvit, ne sit tibi morte cadendum,
Crimine, sed quando divini numinis hostes
Hoc offendisti facto, qui filius isto
Prodiit e coitu, iam vitae lumina claudet:

Haec inquit vates, gressumque a limine tendit.

Nec mora fit morbo letali parvulus infans
Corripitur, cum Rex Dium ieiunus adorat,
Et totam se sternit humi pronusque recumbit
Per noctem, an Domini prece supplice mitiget iram:
Anxia pro pueri dum torquet pectora vita.
Aggressi hic proceres terra revelare iacentem
Viribus incassum tota sub nocte laborant
Nam neque se somno dare Rex placidaeque quieti
Nec potu satiare sitim, nec pellere duram
Esca velle famem: Tandem lux septima Caelo
Orta, marem infantem vitali exemit ab aevo:
Nemo sed audebat tam tristia nuntia Regi
Deferre, infantem nam qui sic fleverat aegrum,
Vt nullis aequas daret hic monitoribus aures:

page 112, image: s160

Quomodo non tristi ploraret funere raptum
Aegrius? Haec tacito mussantes ore ministros
Audiit Isaides, et praecoce morte peremptum
Comperit infantem: terra dum surgit ab ima,
Et lavat, et corpus mutatis vestibus ungit,
Inque DEI templo prece supplice numen adorat,
Indeque regressus positis se recreat escis.
Servi mirati, cur vivo infante fuisset
Ieiunus, nunc rapto epulis frueretur opimis:

His Rex: Ieiuno vivum servare puellum
Pectore, totque aegre lacrimis meditabar obortis:
Nam prece placari sperabam numina posse.
Sed quia iam fatis video super aethera raptum
Cur plorem? cur ieiunem? qui funere tristi
Decessit semel, haud nostro revocabilis ore est.
Ipsum conveniam fati mox lege: sed ipse
Ad me, dum vivo, post nulla aetate redibit.

Haec dicens, verbis caram solatur amicis
Bethsabeam, et thalami secum in penetralia ducit.
Nascitur hinc Salomo, divinae indagine mentis
Praeditus, aeterno cognatum semen Olympo.
Hunc pater arcani praesago forte Nathano
Commendat puerum primos qui moribus annos
Imbuat, ingenuasque animum demittat in artes.
Qui quod morigerum dictis Salomona videret,
Obsequioque Dei facientem iussa fideli,
Iedidiam puerum pulchro cognomine dixit.

Interea Rabbam longa obsidione Ioabus
Cinxerat, et duris se dedere adegerat armis:
Ne tamen illius gauderet honore triumphi
Serviades, Regem patria mox accit ab ora,
Vt reliquam bello summam felicior addat.
Protinus adveniens Rex incitus obruit urbem
Iam debellatam, captumque Hannona trucidat,

page 113, image: s161

Detractamque comis populo spectante coronam
Aere gravem centum pondo, gemmisque coruscam
Imponit capiti, et viduatam civibus urbem
In praedam vertit, spoliisque potitur opimis:
Serra etiam cives, uncisque potenter adactis
Dissecat, et lateres inter fornacibus ustos.
Concremat, exemplum populis Ammonidos orae.
Tandem omni reprobae gentis dicione potitus
Regreditur Solymam, magnoque triumphat ovatu.
[note: 2 Sam. [abbr.: Samuelis] 13. Davidae calamitates domesticae.]

Iamque annis aliquot tranquilla pace peractis
Regia tecta furens subito perturbat Eryniis.
Thamar erat, facie praesignis virgo, parente
Edita Davide, Syria sed matre Maacha:
Germanam tunc Absalomo quam frater habebat.
Huius ubi caeco frater patrimus amore.
Filius Ahinoae Reginae, exarserat Amno:
Se miser excruciat, mentemque affligit acerbis
Quaestibus, ac macie languentes conficit artus:
Nam grave erat carae vim talem afferre sorori.

Viderat hunc animi maerorem, et corporis aegri
Conatus Ionadabus et ingeniosus, et acer
Consilio, istius vir solertissimus aevi.
Tunc hic Amnonem compellat vocibus ultro:

Quid sibi vult istaec macies, oRegie fili?
Aut cur sic te Animi tantis maeroribus angis?
Effare, atque aude certam sperare salutem.

Haec Ionadabus ait, cui caeco in pectore vulnus
Amno aperit, tectumque viro profitetur amorem,
Ac medicam sibi poscit opem: simul optimus aegrum

Solatus Ionadabus ait: Quin accipis ergo,
Quod tibi consilium do fida e mente profectum.
Assimula morbum, fili, et languentia molli
Membra repone toro: tum si te inviserit aegrum
Davides Genitor, tu posce, ut pace parentis

page 114, image: s162

Germana adveniat materno a limine Thamar:
Quae tibi languenti sapidam bene praeparet escam,
Teque suis manibus cibet, aegrotumque levassit.

Paret consiliis Amno, Rex advenit aegrum
Visurus, petit ille suam maesto ore sororem:
De cuius manibus capiat, ceu languidus, escam.
Annuit Isaides genitor, Thamarque vocata
Advolat, et fratrem visit, subigitque farinam
Ipsius ante oculos, pultemque apponit edulem.
Ille cibum renuit demens, omnique remoto
Arbitrio, interius, sola cum Thamare solus
Intrat conclave, hic coctam manducet ut escam:
Multa malus simulans dum fallere possit amatam.
Namque ubi sola foret cum solo Thamar, et escam
Porrigeret, qua deinde famem sicco ore repellat:
Ille aliam satiare famem miser ardet, et aegram
Arripit, ac suavi compellat amore puellam.

Ah, mea tu dilecta soror, mea sola voluptas,
Obsequium fratri blandum ne quaeso recuses.

" "

Cui soror: Hem quid ais? tecum Germana cubemne?
Tu-ne [orig: n] vitium ut carae possis offere sorori?
Non sic, non patrio frater sic vivitur orbe.
Desine: Nam furor est caram vitiare sororem,
Et quonam pacto turpem caelemus amorem?
Si gravidam reddas: amentem dixerit omnis
Amnonem populis, si crimen tale patrassis.
Verum age Daviden communem posce parentem,
Vt tibi me iungat thalamo, propriamque cubili
Addicet: haud precibus iustis pater ipse resistet.

Talia dicanti multo ille ardentior instat:
Nec prius absistit quam compressisset amatam.
Sed postquam restincta fuit iam flamma caloris
Atque odio mutatus amor, ceu more receptum:
Heu, plenam vitii probrique exaede sororem

page 115, image: s163

Eicit Amno furens, nec vocem supplicis audit.

Nam cur me miseram, exclamat, tristissima Thamar,
Aedibus extrudis? Iam non sat quod mihi raptae
Virginitatis habes spolium, nudamque repellis
Insuper: hoc damnum multo est atrocius illo.

Auribus at surdis flentem sua fata sororem
Praeterit, et duris mandat ferus Amno ministris
Eiciant inopem foribus, clausasque repandis
Vectibus obdurent, ferratoque obice firment.

Illa gemens scissos conspergit pulvere crines,
Et duplices gestat probroso in vertice palmas
Regalemque manu irata dirumpit amictum,
Virgineos habitus: uterinumque obvia fratrem
Absalomona petens, tectum clamoribus implet.
Audierat frater plorantem, ac multa gementem:
Vtque suae illatam vim comperit esse sorori,
Solatur miseram, suaque intra limina servat,
Virginei spolium plorantem triste pudoris.
Et quamvis odium Absalomo conceperat atrox,
Dissimulat tamen, et tacito sub pectore condit.
Ipse etiam genitor nato succensuit, illud
Ob scelus, et raptum natae sine fronte pudorem.
Iamque ubi signiferum Sol bis peragraverat orbem,
Absalomo tondebat oves, sub finibus Ephrae:
Hic ubi Balhasorae villarum culmina fumant.
Ergo magnifico parat hic convivia luxu
Absalomo, fratresque vocat, Regemque patrisque
Omne satellitium, positae ad sua prandia mensae.
Sed renuit genitor: nec nato offere gravamen
Expetit, ac multum urgenti, multumque roganti
Grates ore refert: tandem petit arte dolosa
Amnonem ut secum nota ad sua praedia mittat.
Sed pater Amnonem nato comitem ire recusat,
Non odii ignarus, non tectae nescius irae.

page 116, image: s164

Vix tandem Absalomo voti fit compos, et omnes
Fratres tonsurae secum ad convivia ducit.
Ante tamen tacito mandaverat ore ministris
Perfidus, Amnonem servarent inter edendum
Fronte exporectum laeta, vinoque calentem.
Vt postquam Absalomo vultu daret indice signum
Irruerent, saevaque incautum caede necarent.
Obsequium servi praestant, potumque trucidant.
Amnonem. atque epulas occisi tabe cruentant.
His omnes nati Regis teneraeque puellae
Insiliunt mulis, Solymaeque ad moenia cursu
Accelerant caesi plorantes funera fratris.
Nuntia fama ruit caedis, mulosque citatos
Praevertit, Regisque venit cum murmure ad aures
Fictitio [perhaps: sense]: cecidisse omnes natosque nurusque
Absalomonaei sublatas cuspide ferri.

Rex hoc audito tristi rumore prehensas
Discindit vestes, et humi se corpore toto
Prosternit, Regem famuli famulaeque sequuntur.
At Regem Ionadabus ibi solatur amicis

Vocibus:An tu, inquit, lecti tua pignora credis
Omnia fraterno cecidisse perempta mucrone?
Ne tu huc inducas animum, ne patrue credas.
Amno perit solus, namque alta mente repostum
Absalomoni haeret stuprum, quod perfidus Amno
Germanae obtulerat: nunc vindicat ille sororem.

Vix has finierat voces Ionadabus, et alta
Dat signum turri speculator, et arce recurvo
Nuntiat adventare domum sua pignora Regi,
Et latere acclivis properare ad moenia montis.
Comperit hic tandem Ionadabum vera locutum:
Nam maesti veniunt nati, patremque gementi
Ore adeunt omnes, et fratris funera narrant:
Illacrimantque simul, lacrimat pater omnibus unus

page 117, image: s165

Tristior, et quatiunt singultibus ora ministri.

At fugit Absalomo fraterna caede peracta,
Thalmaeoque accurrit avo, qui sceptra Gesuri,
Finibus in Syriis, hac tempestate gerebat:
Hic ubi tres totos latuit parricida per annos.
Rex autem genitor nati crudele perempti
Lugebat fatum, tristi pullatus amictu,
Dum posito tandem pectus maerore levaret.

[note: 2. Sam. [abbr.: Samuelis] 14. Absalomo redit ab exsilio, et recipitur in gratiam.]

Vt vero offensi pene implacabile Regis
Advertit pectus, vafrumque piumque Ioabus
Consilium reperit, mentem qua mitiget arte.
Femina civis erat Thecoae sub moenibus urbis
Et prudens animi, et capitis matrona pudici:
Hanc vocat, et vafram tali instruit arte Ioabus.

Indue lugubres pullato corpore vestes,
Inquit, et hi crines nullo tingantur olivo:
Tuque adeo ingentem simula matrona dolorem,
Ac si quem rapida deplores morte peremptum.
Quae tibi dein dicam Regi dicenda, notabis,
Omniaque in memori quae iussero mente recondes.

Haec ait,instructamque dolis, atque arte loquendi,
Ad Regem Isaiden media in penetralia mittit.
Quae postquam ante oculos maesta astiti, ocius imae
Se prosternit humi, et supplex veneratur, opemque
Implorat Regis, pacemque indepta profatur:
Iam pridem amisso viduum colo coniuge lectum,
At duo qui fuerant reliqui post funera nati,
Hos inter medius venit furor: aequore campi
Namque manus inter se conseruere feroces.
Cumque ortam nemo compesceret arbiter iram,
Alter ab alterius letali concidit ictu.
Nunc cognata domus viduam consurgit in unam,
Et vivum ad poenam caeso pro fratre reposcit:
Omnibus, heu, misera ut genetrix heredibus orber,

page 118, image: s166

Quae mihi adhuc superest exstinguaturque favilla.

Haec mulier supplex: Cui Rex, Convertere carae
Ad tua tecta domus, pro te vox regia surget:
Ne tibi quae restat pereat spes una nepotum.

" "

Tunc iterum mulier: Facinus crudele recumbat
In capite hoc nostro, Rex Dive, domusque paternae
Hoc sit grande nefas: culpa sed liber ab omni
Regius iste thronus. Sic fanti talia reddit

" "

Isaides: Quicumque tibi verba aspera dicet,
Illum siste mihi, ne sit tibi, faxo, molestus.

" "

Hic mulier rursus: Memor, o Rex, caelitis esto:
Ne necis ultores numeroque et viribus aucti
Insurgant, sobolemque necent, quae sola superstes
Est mihi, sola domum servat genitura nepotes.

Huic iterum Isaides: Vivat sic arbiter aevi
Ille DEVS, maesti ut nullus de vertice nati
Decidet in terram, vivo me Rege, capillus.

Excipit illa iterum, veniam poscitque roganti

Ac voti compos: Cur , inquit, voce severa
Tale quid in proprii sanxisti viscerat lumbi:
Filius ut profugus patriis a sedibus erret?
Omnes debemur morti, simul omnia nostra:
Vt quae terrentis nullo prohibente cavernis
Absorbentur aquae, nemoque recolligit illas.
Nec DEVS interitu gaudet letoque suorum,
Cui certe propria est hominem servare voluptas.
Ne qui sunt alias miseri, se vindice pessum
Prorsus eant: atque haec tibi dico, dum nimis urget
Me populus, profugum cum nostro exposcere natum.
Nam me sollicitam clemens favor iste levabat
Regius, ut rerer, te verba rogantia natae
Non contempturum: sed supplicis ora precesque
Exauditurum, ne, qui mihi perdere natum
Conantur temere, temere conata patrassint.

page 119, image: s167

Hinc erat in votis quae mecum sola voluto:
O utinam clemens responsum a Rege reportem,
Quod sua turbatae praestet solamina menti:
Nec me spes animo dudum concepta fefellit.
Nam tu siderio demissus es Angelus axe
Qui potes et gratum simul ingratumque loquentes
Audire, hinc passis te Caelum amplectitur alis,
Nec te destituit usquam divina voluntas.

Dixerat haec mulier: Quam Rex interrogat ultro,
Ingenue prodat, tali an-non ore Ioabus
Forte subornarit, scaenae simul auctor et actor?
Non negat hoc mulier Thecoana, sibique fatetur
Serviaden istaec consulta dedisse, pioque
Instruxisse dolo: quo captam averteret iram
Regis, et hac profugum vice conciliaret amanti

Absalomona patri: Nam tu quasi ab aethere vivus
Angelus es nobis, inquit, cui cuncta patescunt
Arcana, in caecis hominum consulta tenebris.

Rex ibi conversus vultu clemente Ioabum,
Respicit, et natum iubet Absalomona reduci
Vrbe Gesuraea maternae e limine sedis.

Procidit hic, gratesque refert grato ore Ioabus:

Nunc, inquit, video te non tempsisse ministri
Verba precesque tui: quando Rex optime voti
Participem reddis nostri, prolemque reductam
Ingenitale solum, vultu pater annuis aequo.

His dictis abit, et Syriae vicina Gesurae
Moenia nota petit, profugumque reducit ab aegro
Exsilio, et veteri tutum statione reponit.
Non tamen ante oculos adduci atque ora parentis
Debuit, in proprium iussus secedere tectum.
Hic ubi delituit vitato limine Regis,
Dum captae tandem fervor frigesceret irae.

page 120, image: s168

Nemo illo vixit iuvenis formosior aevo:
Nemo Israelaei totis in finibus agri
Pulchrior, erecto talos a vertice ad imos.
Aurea caesaries per eburnea colla fluebat,
Grande gerentis onus, quam detondere quotannis
Mos erat, et capiti tam densam demere silvam.
Bis centum siclos pendebat tonsa iuventae
Caesaries, quovis anno consueta renasci.
Tres etiam nati huic fuerant e coniuge et una
Filia, virginei longe pulcherrima coetus:
Nomen matris habens Maachae, quam tempore longo
Post Salomoniades maturam duxerat aevi.

Iamque duo exierant revolutis mensibus anni,
Ex quo conspecti non viderat ora parentis
Absalomo, fidumque vocat bis terve Ioabum.
Huius ut auspiciis aditum sibi praeparet aptum
Ad patrios vultus: Sed bis non vile Ioabus
Abnegat officium, semperque venire recusat.
Cum tandem impatiens animi dat iussa ministris
Absalomo, ut segetem flammis ultricibus urant
Serviadae, iunctumque suo populentur agellum.
Iussa viri faciunt, et consita rura Ioabi
Accendunt, messemque cremant, atque hordea vastans
Tum demum iratus ruit Absalomonis ad aedes
Serviades, damnumque suo queritatur agello
Illatum a servis, duroque expostulat ore.

Huic ait Absalomo: toties ad nostra vocatus
Limina, non umquam dignaris adire, quid obstat
Quo minus obsequium praestes, ut amicus amico?
Nam volo convenias Regem mihi, deinde parentem,
Et causam exquiras, cur tanto tempore priver
Aspectu patrio: nam si fuit ore carendum
Et vultu Regis, cur non tuus iste Gesurae
Substitit Absalomo? cur haec in moenia duxit?
Aut igitur tandem vultu me siste paterno:

page 121, image: s169

Aut si quid merui gladio me ultrice trucida.

Haec ille: At Regi propere mandata recenset
Serviades, natumque patri commendat, et aegro
Conciliat: venit ille ergo, Regemque benignum
Poplite succiduo veneratur, et ore gementi
Exposcit veniam, crimen culpamque professus.
Irruit in collum nati, amplexuque benigno
Circumdans genitor, dat caris oscula malis.

[note: 2. Sam. [abbr.: Samuelis] 19. R. [abbr.: Regi] Davidae fuga ex urbe Hierosolyma.]

Ecce, sed ut parvo transacto tempore natum
Nulla apud immemorem veteris stat gratia facti:
Nam mens alta viri rebus sublata secundis
Luxuriare domi coepit: parat ipse iugales
Et currus et equos multoque satellite cinctum
Stipat utrumque latus, magni patris aemulus heres:
Vtque sibi populi mentes devinciat, aptis
Vocibus: observat pulsantes regia cives
Ostia, et exorta praetoria luce frequentat.
Hic tum demissa compellat voce clientes
Vnde domo? quae causa viro? quid iuris et aequi?
Quae spes vicendi? velut arbiter ipse rogatus:
Ne dubitabat enim placitas defendere partes,
Et male corruptas violenti iudicis aures
Damnare, et patrem probris discindere Regem.

O mihi detur ait, ius dicere civibus aequum,
Inque tribunali motas componere lites:
Omnibus hic faxim, quod fas et iura requirunt
Ne merito queritari ullus me iudice possit.

Tunc ubi quis flexo sinuasset poplite crura
Procubiturus humi, dedignabatur honorem
Absalomo, et dextra curvatum altrice levabat,
Osculaque addebat, subiectae haud debita plebi:
Hoc astu mentes populi capiebat hiantis,
Hac animos hominum vir subdolus arte subibat.

Iamque quater denos regni compleverat annos

page 122, image: s170

Isaides, ex quo Samuelis inunctus olivo
Spe minime dubia regno successerat heres.
Ipse sed Absalomo furias ut pectore laevo
Concepit, Regi ficto sermone profatur:
Tempore quo profugus tenui mea tecta Gesurae,

Vota DEO feci: Solymae si moenibus umquam
Redderer, astricolae me velle reprendere grates:
Nunc ergo Hebronem fida comitante caterva
Tendo, soluturus quae debeo vota Tonati

Dixerat, et Solymae patre non renuente paternis
Moenibus egreditur, notamque Hebrona petessit.
Bis centum cives una comitantur euntem,
Ignari rerum, quas caeco pectore agebat
Absalomo, patris insidians sceptroque thronoque
Namque audax animi, dimissis undique servis,
Isacidum rumore omnes compleverat urbes,
Quam primum audierent sonitus vocemque turbarum,
Scirent Absalomona throno sceptrisque paternis
Admotum, et geminis ornatum Hebrone coronis.
Illi consiliis tum dandis maximus auctor
Achitophelus erat, Davidae nuper in aula
Conscius arcani Regis, nunc transfuga vilis.
Eloquio is tanto pollebat, et ore diserto:
Vt reponsa viri caelestibus aequa putarent
Oraculis homines, velut ipso ex aethere nata.
Postquam hic Absalomo productis ordine sacris
Rem divam faceret, pecudesque cremaret ad aram,
Magno ibi concursu populus nova foedera sancit,
Absalomona sequi Regemque Ducemque paratus.

Venerat interea Davidae hic rumor ad aures,
Commotum scindi studia in contraria vulgus,
Sectarique omnes natum Absalomona, corona
Regali, et trabea cinctum, sceptroque coruscum.
Rex ibi turbatus monstris, hortatur amicos

page 123, image: s171

Et servos captare fugam, ne perfidus urbem
Occupet, et cives iuxta Regemque trucidet:
Namque fugam praeter nullam restare salutem.
Parent consilio huic omnes Regemque sequuntur,
Qui pedes exibat cum coniugibusque manuque
Natorum parva, faciem velatus, et ora.
Ante tamen denis servandam uxoribus arcem
Pellicibus commendarat: sed Rege fugato
Ipsae etiam fugiunt, et regia tecta reliquunt.
At Chreti Phlethique omnes, validique Gethitae
Stipabant latus Isaidae, sescenta virorum
Corpora magnanimum, pars et praecedere iussa.
Hos inter Princeps Ithaeus tristior ibat,
Qui primum hesternus Regis successerat hospes,
Sedibus eversae deserto limite Gathae:

Hunc ubi Rex vidit, maesto prior ore salutat:

Cur comes infausti sequeris vestigia Regis,
O Ithae? redi, cumque Absalomone secunda
Vtere fortuna, nostram peregrinus ad urbem,
Accesti, heu misero liquens tua limina fato.
Advenistis heri, tuque, et fidissima fratres
Pectora, nunc hodie mecum discrimen aditis
Commune, heu dirae veriti nihil aspera sortis:
Ite, redite domum, caelestia numina dignas
Persolvant grates, et vobis praemia reddant.

Dixerat: At Regi Ithaeus mox talia fatur:

Per caput hoc Regis, per Caeli numina iuro,
Quo tu cumque loco fueris, seu morte cadendum,
Seu mea communi vita eripienda periclo,
Te comes usque sequar nec ab ulla parte recedam.

Haec fatum associat sibi Rex, atque accipit una
Agmina fida viri, Gathaea ex urbe profecta.
Insequitur planctusque hominum, fletusque gementum,
Namque omnis populus Regem Cedronis amoenum

page 124, image: s172

Vltra amnem, tendit qua trames in avia silvae,
Anteibat: simul huc divini foederis arcam
Magnanimo sacri caetus ductore Sadoco.
Levigenae fratres solito de more ferebant.

His tunc Isaides placida sic voce locutus:

Ite, inquit, sacram temploque reponite cistam,
Si me oculis DEVS ille pater respexerit aequis:
Mox profugum Solymae me rursus ad atria ducet,
Hanc ubi conspiciam superatis hostibus arcam.
Sin autem hunc Regem iam respuit, arma perosus
Iessaea, en assum: Fiat divina voluntas.
I vates divine domum, tecumque reversus
Filius Ahimaas, et quem collega creavit
Eximium Ionathan, niveis pax concolor alis
Vos tegat, ipse nigra silvarum in valle morabor:
Dum vel laeta mihi, vel nuntia maesta feratis.

Haec ubi dicta, redit caetu comitante Sadocus
Levigenum, cistamque refert ad tecta Sionis.
Rex sed Oliveti petit ardua culmina montis,
Tendat ubi duplices ad lucida sidera palmas:
Maestam pullatus faciem, populusque secutus,
Hinc atque hinc vultum tristis velaverat omnem,
Et lacrimas gemitusque pios maesto ore ciebat.

Forte ibi Davidae montis latera alta tenenti
Nuntius occurrit, qui pectore plenus acerbo,
Achitophele, tui referebat cepta furoris
Perfida, et insidias Regi regnoque paratas.
Ille oculos tollens: Iusto confunde pudore

O DEVS hos, inquit, periuri pectoris ausus:
Vt vesana viri probet exitus orsa nefandus.

Hinc iuga montis adit, positaeque ibi cornibus arae
Cernuus accumbit, viso sic fatus Olympo:

Ah [note: Psalm. [abbr.: Psalmus] 3. Querela Davidae de seditiosis et turbulentis civibus.] DEVS, infensi quam densus hic agminis ordo?
Quis globus iste virum, qui nostris undique regni

page 125, image: s173

Partibus opponunt sese? Mihi dicere multos
Non pudet, auxilii quod spes non ulla relicta
Sit mihi, nec miserum caelestia numina curent
At tu parma mihi DEVS es, tu solus honore
Hoc caput exornas ima de fece levatum.
Ipse ego voce mea Dominum precor, ipse precantem
Audit, et e sancto mea percipit ora Sione.
Iamque adeo fati recubo securus, et inde
Evigilo rursus, nam me DEVS ore benigno
Recreat, et fido servat munimine laetum.
Millia multa virum, qui me circum dare vallis
Nituntur, nulla timeo formidine saeptus
Tu modo, tu consurge DEVS, fer opemque roganti:
Nam tu maxillas infensi percutis hostis,
Tu dentes frangis caelesti comminus ictu:
A Domino auxilium, Domino duce et auspice nostro
Nil desperandum, columen nostrae ille salutis.

Talibus orantem sublimi in vertice montis
Arachides Husaeus adit, tollitque gemendo
Squallentem barbam, et conspersos pulvere crines,
Et sciscas vestes, dum Regem plorat amicum.

Hunc pius Isaides compellans: O mihi vita
Carior hac, inquit, si me comitare per istos
Adversos casus, nobis oneri atque dolori
Hinc eris, et nostrum augebit praesentia luctum.
Quod si consilium fidi non temnis amici.
Absalomona meum fucato pectore cautus
Accede, et fidum simula te deinde ministrum
Affore consiliis, qualis Regi ante parenti
Non vanus fueris: Nam si te forte receptet
In numero Absalomo, fidisque asscribat amicis:
Hic tu periure poteris confundere solus
Achetopheli omnes conatus, omnia cepta.

page 126, image: s174

Nec tibi defuerint bonus Abiathar atque Sadocus,
Et nati Ahimaas Ionathasque illustribus ausis
Ambo alacres: illis tu nuntia credere tuto
Iam poteris, certoque ipsi commissa deinceps
Auribus his referent, te nobis indice fido.

Dixerat: Husaeus cum Regi paret amico,
Et Solymam redit Absalomo quam forte tenebat
Iam victor, solio sceptroque superbus eburno.

[note: 2. Sam. [abbr.: Samuelis] 16. Davidae profugi aerumnae, et Absalomonis exultatio iuvenilis.]

Cesserat inde iugo Rex montis, et ima petebat:
Obvius ast illi Mephibosae verna colonus
Occurrit Siba et geminos adducit asellos,
Panibus instructos bis centum acinisque volutis,
Et centum fici modiis, vinique lagena:
Tum Regi causam veniendi forte roganti

Haec ait: Hos asinos equitent tua pignora, panes
Hos comedant pueri et ficos, vinoque meraco
Languentes reparent vires, per opaca viarum

Cum fuerint fessi: Rex illum quaerere contra:

Sed Mephibosa tuus qua tandem parte moratur?

" "

Huic Siba: Vt Regem discedere vidit ab urbe,
Substitit, et patrii coepit spem sumere regni:
Namque Israelis sibi promittebat avitum
Imperium, atque ideo Solymae cunctatur in urbe.

" "

Tum Rex Isaides: Quicquid Mephibosa datore
Rege indeptus habet, quae possidet omnia Sibae
Sunto iam deinceps. Regem mox pronus adorat
Siba refertque doli plenas pro munere grates.

Illinc progressus Rex venit ad arva Bahurae:
Ecce, autem Iemini quidam de stirpe creatus
Geraides Simeus, sese venientibus offert,
Et Regem servosque petit saxisque lutoque
Et maledicta viris, sanctoque opprobria Regi
Ingerit, et dextra laevaque a parte lacessit:

Exi, inquit, latro saevissime, finibus exi

page 127, image: s175

E patriis, iam iam DEVS arbiter orbis et aequi
Praemia digna refert, pro tot crudelibus ausis.
Pro scelere immani, qui Saulo Rege perempto
Et caeso Isbosa, regnum tu servus herile
Invasisti amens, nunc merces redditur aequa:
Filius Absalomo cum Rege parente fugato
Rex diadema capit: tu vero in gurgite sortis
Adversae, et misero discrimine mersus inhaeres:
Sanguinolente canis, praedo impie, perfide latro.

Talia dictantem mente haud Abisaus aequa

Pertulit, et Regem intuitus: num mortuus, inquit,
Iste canis Regi maledicta tot ingerat unus
Impune? an demens sceptris illuserit hostis?
Ibo, et periurum caput a cervice revellam.

Talia Serviades: Sed Rex fido increpat ore,

Quid mihi Serviadae vobiscum? opprobria sane
Dicat hic, et multo proscindat crimine Regem.
Non facit iniussu Domini, quia talia mandat
Probra inferre mihi: nec quisquam iure prehendat.
Filius ipse meus (miserum) mea viscera, vitae
Insidias nostrae parat, affectatque coronam:
Cur non et Iemini proles convitia dicat?
Quin finite ut profugo pergat maledicere Regi,
Nam DEVS hoc iussit: Quis enim scit an arbiter orbis
His pro criminibus referat nova praemia laudum?

Haec dicens absolvit iter tenditque Bahuram,
At Simeus clivum montis tenet, hic lapidesque
In Regem iacit, et probris incessit amaris.
Isaides tandem tranquillae moenibus urbis
Succedit, fractus multo iam membra labore,
Et fessi reparat languentes militis artus.

Interea HusaeusRegem Absalomona salutat,
Ingressum patrias regalia limina sedis:

Pax, inquit, Regi, victoria, gloria regi

"
page 128, image: s176

Huic tunc Absalomo: Quis tu mihi? quamve salutem?
Heacne fides Husaee tua est? sic rebus in arctis
Officium caro praestare decebat amico?

" "

Excipit Husaeus: Non sic, non Absalomo [orig: Absalo] dive.
Sed sibi quem genitor caelestis ab aethere Regem
Delegit, populusque istic, Abramica pubes,
Hunc sequar, huius ero: nam cui mea debita tandem
Servitia, an nato non aeque ac debita patri?
Qualis eram, quantusque tuo Rex magne parenti,
Talis ero, tantusque tibi iam postmodo nato.

Finierat: Rex Absalomo compellat amicum

Achitophelum, Ecquid primum mihi consulis inquit,
Vt peraga facinus regali nomine dignum?

" "

Huic ille:uxores abiens quas urbe reliquit,
Davides, huius munitum limina sedis,
Omnes constupra: Sic demum Abramica norit
Progenies, nomen profugi foetere parentis,
Auspicio coeptisque tuis: sic maior ubique
Lento innascetur rerum fiducia civi.

Nec mora, consilio paret, stratoque cubili
Desuper in tecto, dioque sub aetheris axe,
Conspectu in populi, patrias constuprat amator
Filius uxores, turpe et plorabile dictu.

[note: 2. Sam. [abbr.: Samuelis] 17. Consultationes de opprimendoDavido.]

Ipse sed Achitophel mediae in penetralibus aulae
Concilio indicto, mentis concepta revelat,
Quaeque animo volvat, facunda voce profatur.

Magnanimi Isacidae, tuque o Rex inclyte noster,
Dum tibi tranquillum meditor iam tradere regnum
Haec mihi visa via est percommoda rebus agendis:
Ex omni numero iam nunc bissena virorum
Millia sorte legam, fortissima pectora bello:
Atque his Isaiden vertentem terga catervis
Insequar, et fessum, mediae sub tempora noctis,
Obruam, ut incautus det fuso sanguine poenam.

page 129, image: s177

Tunc ubi diffugient subito perterrita casu
Agmina, Daviden ferient mea spicula solum:
Hunc solum perimam reliquosque a caedibus omnes
Servatos, mecum Solymaea ad tecta reducam.
Hoc facto nostris pax alma coibit in agris
Et tu tranquillas populi tractabis habenas.

Dixerat Achitophel: plausu populusque Ducesque
Dicta probant, probat Absalomo, sed pectore cauto
Advocat Husaeum, ne quid temerarius error
Hoc inconsulto peragat: Nam plurima rerum
Verborumque fides illi, sapientia sollers.
Isque ubi consilium quod Regi haud vana locutus
Achitophel dederat, propensis viribus hausit:
Consulit haec Regi, sed ficta mente, vicissim.

Pace loquor vestra, non haec consulta probantur
Quae dedit Achitophel, nosti tu nate parentem
Et quas instructas educit in arma cohortes.
Namque animis pollent, et diras mentibus iras
Conspiciunt, similes late grassantibus ursis,
Quorum surripuit catulos venator ab antris.
Est miles pater ille tuus, mi regie fili:
Non cuntaturus, partes intentus in omnes,
Dum se collectis legionibus armet in hostem.
Et nunc forte latet caecis absconditus umbris,
Vnde improvisus nostrum prorumpat in agmen.
Quod si prima minus felicibus exeat orsis
Pugna tibi, capiasque fugam, rumorque per urbes
Ambulet, Isaidae natum dare terga parenti,
Omnis mox populus mente externabitur omni:
Quique alias validos possent aequare leones,
Cervorum fient similes: Nam quantus in armis
Sit tuus hic Genitor, quam forti milite cinctus,
Hoc Israelis nemo iam nescit in agris.
Verum age consilium quod mens mea suggerit aptum

page 130, image: s178

Percipe. Nam totas iubeo te sumere regni
Vndique collectas, utroque a limite, vires,
Et qua Dana suos, qua tollit Berseba muros:
Quantus arenarum tumido cumulatur acervus
Litore: tuque illos inter media agmina ducas.
Tunc quocumque loco, quocumque sub aetheris axe
Deprensus fuerit, subito cadet impete belli
Obrutus: ut quando terrae nocturna pruina
Incidit, et subito rus contegit omne madore.
Hic nemo ex omni numero servatus abibit:
Sed pede collato quisquis pugnaverit hostis,
Vertice tanget humum iugulatus acinace nostro.
Quod si etiam firmae sese muniverit urbis
Moenibus, et tutos servaverit aggere muros:
Nos valida obsidione locum cingemus, et urbi
Totius laqueos populi immittemus, humoque
Aequatam rapidas mox proiciemus in undas.

Dixerat: et consulta viri vox approbat omnis
Concessu in magno: Nam mentem averterat ipsis
Tum DEVS, ut retro sententia cederet illa
Quam prior Ahitophel tulerat, simul impete fati
Absalomo lueret diro pro crimine poenas.

Haec ubi concilio sic rite peracta frequenti
Protinus Abiatharem Husaeus fidumque Sadocum
Convenit, et magno in coetu consulta recenset.
Certior utque istis de rebus ab indice fido
Reddatur pater Isaides mandatque rogatque:
Qui ne per noctem parvae intra tecta Bahurae
Subsistens rapidis subito oppressetur ab armis
Iordanem monitus cum milite transeat amnem.

Rogel erat Solymae fons quidam illimibus undis
Aprico in campo, Ionathas ubi forte bonusque
Ahimaas exspectabant arcana parentum
Nuntia, quae Regi deserta in castra referrent.

page 131, image: s179

Advenit huc undas haustura ancilla, virisque
Quae Regi memoranda refert monitore Sadoco.
Illi abeunt celeres ut Regi nuntia portent,
Non ausi Solymae tuto succedere muro.
Proditor hic visos quidam Absalomonis ad aures
Defert, et magnis animum terroribus implet.
Ocius ille suos ad tecta Bahurica servos
Mittit, ut inquirant de proditione duorum
Ahimaae et Ionathae retrahantque ad moenia captos.
Sed non hi longum patulo sub rure morati,
Proxima tecta petunt villae, matremque precantur
Vt Regi fidos defendat ab hoste ministros.
Villae iunctus erat puteusdeclivis, et ipso
Descensu facilis: quo tum latitare parumper
Concessum: mulier nam provida sortis operclum.
Extemplo veniunt servi Absalomonis ab aula
Et Ionathan quaerunt comitemque: sed optima mater
Amnem transgressos aiebat, et agmina Regis
Quaesisse, ac Solymam post irrita coepta redisse.
Digressis demum quos miserat Absalomo [orig: Absalo] servis
E puteo ascendit Ionathas, comitatus amico
Ahimaa, Regem petit, et mandata recenset
Exhortatus inire fugam, vitare periclum,
Iordanis transire amnem, Rex illicet omni
Sublata fugit inde mora, populoque sequente
Iordanem transit tota sub nocte, nec ullus
Defuit exorto mane, ulterioribus undae
Ripis tam praeceps occasio rebus agendis.

At ferus Ahitophel postquam sua vidit inanes
Consilia in fumos abiisse, insternit asellum
Ocius, inque sui properat penetralia tecti,
Dans praecepta suis, desperataque salute
In sese ipse furens, laqueo sua guttura frangit,

page 132, image: s180

Et patrio funus tumulatur triste sepulcro.

Rex autem Isaides Mahanaeica tecta tenebat
Hospes, et angustae fessus successerat urbi:
Sobius huic versae vicino a limite Rabbae,
Et Barsillaeus Roglis, divesque Machirus
Apportant lectos, et vasa, aerisque lebetes,
Farraque triticea, et lentes, et pisa, fabasque
Hodeaque et milium, cum melle, et pinguia lactis:
Et tauros et oves, defessae fercula turbae.

Absalomo vero superata fluminis unda
In Gileadaea figit tentoria terra:
Amasa Dux illi, Iethro patre, matre creatus
Abigaile, amitam quam seditiosus habebat
Absalomo, e caro Davides patre sororem.
Haud [note: 2. Sam. [abbr.: Samuelis] 18. Proelium commissum inter Daviden et filium seditiosum.] minus Isaides, sortitus munia belli,
Instruit aeratas acies, triplicesque cohortes
Ordinibus certis trifidum partitur in agmen.
Primam Serviades aciem bellator agebat,
Pugnandi felix Abisaus arte secundam,
Tertia ductori Ithaeo comissa Gethitae.
Ipsum autem Regem cinctum communibus armis
Vrbe exire vetat populus, tutumque periclo
Servat, et immunem verbis compellat amicis:

Ne vero, ne Rex dubii discrimina belli,
Haud satis aequa, subi:pro te pugnabimus omnes.
Ac licet aut hosti vertamus terga fuganti:
Aut pars dimidia adversis intercidat armis,
Est facilis iactura tamen: Nam millibus unus
Tu dennis potior: quare intra tuta resiste
Moenia, et armatos in bella emitte maniplos.

Annuit his monitis Davides inclytus heros,
Inque urbis porta turbas disponit euntes,
Centenisque alium, millenis praeficit illum,
Serviadas itidem, fidumque affatus Ithaeum,

page 133, image: s181

Hortatur populo coram, ne durius aequo
Absalomona truci victum certamine tractent.

Omnibus hinc pugnae cuneis utrimque paratis,
Concurrunt acies Ephraeae in limite silvae:
Victus ubi Absalomo, victusque exercitus omnis,
Millibus amissis viginti, acieque fugata
In nemora et silvas: Nam maior turba palustri
Mersa lacu, lamis vitam finiverat aegram.

Ipse sed Absalomo mulo dum praepete vectus,
Per nemus arborum ramis frondentibus errat.
Aesculus apprendit mulo fugiente capillos,
Implicuitque comam, terram miser inter et auram
Absalomo hic pendet, non ullo captus ab hoste.

Viderat [note: Absalo capillis ex arbore suspensus confoditur.] hoc quidam sectanti ex agmine miles,
Serviadaeque refert, ut pendeat illice ductor.

Huic tunc Serviades: Cur non, ait, arbore raptum
Ferro occidisti? denis donatus abires
Nunc siclis, dignumque viri nece munus haberes.

" "

At miles contra: Siclos si mille Ioabe,
Huic dextrae innumeres, saevo tamen ense necare
Progeniem Regis nolim: scis ipse ministris
Quae dederit mandata pater, ne durius aequo
Absalomona truci victum certamine tractent.
Quin etiam Regem quando celare potentem
Nil cuiquam fas est, tu caedem primus inultam
Non sineres, nostroque piares sanguine mortem.

Hic animi impatiens, monstrata ut ab arbore vidit
Pendentem Absalomona, gradu veloce citatus
Quadrupedem instimulat, ferroque tricuspide pectus
Traicit, et furvas caesum dimittit ad undas.
Nec minus armigeri dereptum e fronde trucidant,
Et specui iniciunt contectum grandine corpus
Saxorum: hoc illi monumentum, haec ahenea tumba.
Ipse tamen vivus sibi fecerat ante columnam

page 134, image: s182

Nominis esse sui monumentum e marmore vivo.

At victor signum populo canit aere receptus,
Parcendum ratus esse viris, stragemque premendam.
Diffugiunt omnes, et mox sua quisque revisit
Limina, confecto per mutua vulnera bello.

Hic pius Ahimaas compellat forte Ioabum:

Pace tua licet, primus nova nuntia Regi
Vt portem, cecidisse hostes ultricibus armis.

" "

Illi Serviades: Non iam gratissimus ibis
Nuntius, ah, aliam tua gaudia differ in horam:
Nam Regi occubuit funesto filius ense.
Tu vero Cusi, quae sunt tibi visa, parenti
Hinc refer Isaidae, caesi de funere nati.

Dixerat, et prono veneratur Cusius ore
Serviaden, celeratque gradum: comitarier ardet
Rursus ibi Ahimaas, sed praependiente Ioabo
Retrahitur: tandem vero dum saepius instat
Mittitur, et rapido praevertitur impete Cusum.
Forte inter geminae consederat ardua portae
Ostia Davides, eventus anxia secum
Corda gerens: turri sed tunc speculator ab alta
Nuntiat adventare virum velocibus usum
Cursibus, hic animo Rex faustum concipit omen:
Mox alium excubitor cursum properare citatum
Nuntiat, et Regis mentem spe divite complet.
Vtque prope Ahimaan venientem agnovit, ab alta
Excubitor turri: Ahimaan denuntiat ore
Laeto, Rex dubias quem nuntia laeta ferentem
Augurat, ancipitemque animum spe firmat inani:
Et bonus iste vir est, ait, et bona nuntia portet.

At procul ut Regem porta inter lumina vidit
Ahimaas, toto veneratur corpore pronus,

Et simul effatur: Sit laus et gloria Dio,
Qui tibi submisit populum domuitque rebellem:

page 135, image: s183

Obsequium ut discant alii, et non temnere Regem.
" "

Tum pater Isaides: Sed quonam cardine fata
Absalomonis eunt? superatne iacetve peremptus?
Hic iterum Ahimaas vidi quendam esse tumultum,
Nec scio quid turbae fuerit, me namque Ioabus
Haec tibi perlatum mittebat nuntia Regi.
Nomine Serviadae audito, secedere mandat
Ad latus Ahimaan: iam nunc formidine mentem
Turbatus, quoniam raro praesagia fallunt.

Ecce autem subito parti succedit utrique
Cusius, huic fessos quatit aeger anhelitus artus,

Est procul: O Rex magne, inquit, tibi nuntia porto,
Nuntia quae possunt animum recreare iacentem:
Hic est ille dies, quo saevos vindicat hostes
Iustus ubique DEVS, punitque hoc mobile vulgus,
Quod patriae patri violentis restitit armis.

Dixerat: At cari stat in Absalomone parentis
Cura omnis, maestusque rogat, qui vivat in armis
Filius Absalomo: respondet Cusius illi:
Sic utinam pereant, quicumque parentibus ausis
Oppugnant Regem: sic o sic sanguine poenam
Exsolvat crudusque [correction of the transcriber; in the print crudasque] Ammo, saevusque Philistus.

Rex his auditis mentem turbatur acerbam,
Ascensuque petit maestus cenacula portae:
Et gradiens miseros effundit pectore quaestus:

O fili Absalomo, fili, carissime fili,
Cur ego non moriens pro te mea lumina clausi,
O fili Absalomo, fili, carissime fili?

" FINIS LIBRI quarti.
page 136, image: s184

Hebraeidos LIBER QVINTVS. VLRICI BOLLINGERI, P. L. [abbr.: Poetae Laureati] Monostichon. In Lib. [abbr.: librum] eundem. In quinto Regni nato commendat habenas.

[note: 2. Sam. [abbr.: Samuelis] 19. Rex Davides luget filium Absalomona, et in urbem reducitur.]

AVdierat tristi Regem squalescere luctu
Serviades caesi plorantem funera nati,
Atque omnem populum parto maerere triumpho
Isaiden propter: qui non patiente ferebat
Hanc animo caedem, quantumvis degener ille
More furentis equi patrias rupisset habenas.
Excedunt igitur Mahanaeaque tecta relinquunt,
Non secus atque acie victi, quos hoste sequente
Palantes videas, et turpia vertere terga.

Rex vero Isaides vultum velamine tectus
Et misere illacrimans, solum Absalomona vocabat:

Ah fili Absalomo, fili, carissime fili,
Saepius ingeminans Caelum clamore replebat.

At non hanc Regis speciem patiente Ioabus
Mente tulit, Regemque accedit, et increpat ultro:

Quid te animo affligis? quis acerbis quaestibus usque
Indulges? hodie probro nos afficis omnes,
Qui te, qui prolem, qui uxores casibus istis
Eripimus tanti salvos a turbine belli.
Quaenam intemperies agitat? quis te malus error?
Diligis insano si qui te odere tumultu,
Odisti, qui te vero reverentur amore.

page 137, image: s185

Nam tibi servantem tanto discrimine rerum
Negligis, o male sane, fidem, vitamque tuorum
Nil quicquam curare Ducum satis arguis amens.
Ecquid enim intersit, nos belli faucibus omnes
Absorptos, proles dum sit tibi cara superstes?
Scilicet hoc tibi fas iustumque videtur et aequum.
Audi nunc igitur, quid mens tibi fida Ioabi
Consulat: egredere his tecti conclavibus altis,
Compellaque tuos blando sermone ministros,
Nec speciem ullius prae te fer postmodo luctus.
Nam Dominum testor, qui Caelum numine torquet,
Hinc nisi proripias, auras ingressus apertas,
Non unum nox ista tibi fidumve piumve
Viderit, a te omnes servi civesque recedent.
Durius hoc autem fuerit maiusque periclum
Omnibus, exacta quaecumque aetate subisti.

Haec tum Serviades: Cum Rex praetoria portae
Nexa petit, maestumque premit sub corde dolorem:
Mox omnes redeunt cives Regemque salutant,
Et bello reduces magno gratantur ovatu.

At qui prodierant ex Israele rebelles
Adversus Regem, natum Absalomona secuti,
Impia damnabant diri sua coepta furoris,
Inque vicem sibimet vertebant omnia probro.
Vox ubi communis, communis ubique querela:
An-non Isaides exemit ab hostibus urbes
Isacias? an-non crudeles ense Philistos
Contudit? et quare natum Absalomona rebellem
Fugit, et insana cessit pater exsul ab ora?
Iam dedit Absalomo meruit quas sanguine poenas
Nosque ipsi dedimus, qui seditionis olivo
Vnximus, inque DEVM temeraria movimus arma.
Cur cessamus adhuc veniam pro crimine foedo
Poscere, ceu fas est, patriaeque reducere Regem?


page 138, image: s186

Haec vox Iessaeas postquam pervenit ad aures:
Extemplo mittit, qui nuntiet ista Sadoco
Abiatharique pio, proceres hortentur ut orbis
Iudaici, Solymae Regem deducere in urbem:
Nam cur extremi cunctis e partibus assint
Indigenae cives? an-non cognata propinquo
Agmina sunt Regi? tunc Amasa ut audiat una

Ista referre viro iubet: Amasa, care sobrine,
An-non tu nobis consanguinitate propinquus,
Ossa caroque mea es? quid Regem accedere cessas
Dispeream ni te furiosus in urbe Ioabus
Successorem habeat, magno deiectus honore.

His verbis animos omnes inflexit ut unum:
Nec longum Solymae cunctati in moenibus urbis
Obvia turba ruunt, et qua sacra Gilgala muros
Attollit, prius illi assunt, quam patrius heros
Transierat Iordanis aquas, ut per vada vasti
Fluminis excisa vectarent arbore Regem.

Geraides etiam Simeus sibi conscius atrae
Offensae, linquens natalia tecta Behurae,
Mille viris comitatus iter, Iordanis ad undas
Dirigit, et socio sese coniugit Iudae,
Nec non et Siba e Lodabarae limite, natis
Ter quinis stipatus adest, comitantibus una
Bis denis servis, qui mox vada flumine caeco
Pervia militibus pede non remorante parabant.

Atque hic Geraides conspectum ut Regis adivit

Prodicit in genua, et supplex tali ore precatur: Ne memor esto meae, Davide o inclyte, culpae,
Quod tibi digresso Solymaei e rupe Sionis,
Tot dixi, demens convitia, tot ibi probra
Ingessi, quorum pudet, aeternumque pudebit.
Nam fateor fecisse nefas poenamque mereri:
Sed tu clementi me orantem respice vultu,

page 139, image: s187

Ecce, tibi primus qui dixi opprobria, primus
Omnibus e populis tibi Regi occurso reducto.

Talia dicentem princeps Abisaus retro

Respicit obtutu, simul incipit: ergone poenas
Non dabit in sanctum qui tot convitia Regem
Impius evomuit? non tristibus occubet umbris
Geraides, ausus caput hoc incessere probris?

" "

At Rex Isaides: Quid tandem quaeso negoti
Est mihi vobiscum sobrini hac luce benigna
Ingenium Sathanae diris qui mentibus atrox
Induitis? Nam cur hodie moriatur in omni
Hoc aliquis populo, tam festa luce diei?
Anne putas nescire decus me Regis adeptum,
Aut solio reddi, patriaeque in sceptra reponi:
Sanguine ni madeat Simei mea dextra caesi?
Sic vivo, non tu morieris, et aspicit una
Geraiden: sed me salvo servabere salvus.

Advenit hic etiam pando subvectus asello
Sauliades Mephibosa, hirtis passisque capillis
Et barba impexa pedibusque illutus, ab illo
Tempore, quo Solyma Davides cesserat urbe.

Huic Rex: Cur profugum Regem Mephibosa relinquis?
Cur fugis adversa, sequeris me sorte secunda

" "

Illi autem Mephibosa: Meus me Siba fefellit,
Nam mihi iussissem cum sterni tergus aselli
Pone secuturo mala fata per omnia Regem:
(Namque pedem claudus quo te sequar?)ecce, colonus
Praevenit, et solum vacua me deserit urbe.
Quin etiam dictis ausus traducere verbis,
Infausto dixit laetari hoc turbine fati.
Sed tu ceu Genius quidam dexterrimus orbi
Huic ades: hinc mecum perages quaecumque lubebit,
Tota paterna domus pesti devota futurae
Prae te Rege fuit, caelesti vindice Rege.

page 140, image: s188

Tu tamen Isaciae Mephibosam accumbere mensae
Iussisti: et quidnam possim te poscere maius?
" "

Rex ibi: Quid questus nimium profundis inanes?
Novi ego te, novi, manet irrevocabile verbum.
Quae tamen huic Sibae, pro munere, munera terrae
Attribui, haec tecum partita sorte teneto.

" "

Imo, inquit Mephibosa, sibi mea praedia solus
Obtineat, dum tu tranquilla pace triumphes

Tunc etiam Roglis advenit pone relictis
Illustris Barsillaeus, qui proximus aevi
Metae, octoginta vitae compleverat annos.
Ille sed et Regem Mahanaica tecta colentem
Curarat, toto durantis tempore belli.
Pro quibus officiis, Rex sese ostendere gratum
Dum cupit, invitat grandaevum ad celsa Sionis
Tecta senem, ut reliquae traducat tempora vitae
Cum Rege Isaide, mensaque epuletur eadem.

Huic Barsillaeus: Vitae quid restat in orbe?
Quem dederant cursum caelestia fata peregi:
Cur igitur Solymam tecum ad tua limina pergam?
Octoginta annos vixi, quo deinde voluptas
Aulica sit nobis? Nam nec discernere amaris
Dulcia, lingua potest: nec quid deceatve secusve:
Nec dignosse queo doctae discrimina vocis,
Harmonicosve sonos, nec me iuvat ulla voluptas.
Denique cur te onerem potius quam forsan honorem?
Vltra Iordanem nunc te comitabor, et inde
Pace tua ad patriae natalia tecta revertar,
Vt moriarque domi, patrio condarque sepulcro.
Cur tu vile ministerium tam grandibus aequas
Officiis? Chimeas hic est, qui deinde sequetur
Si libet, et Solymam tecum comes ibit in urbem.
Hunc commendo tuo, Rex o divine, favori,

" "

Illi Rex contra: Chimeam mihi iungo, tuaque

page 141, image: s189

De causa, merito iam nunc amplector amore.

Sic ait. Et populo vada per Iordanica ducto,
Rex Barsillaeum placidis complectitur ulnis
Basiaque affigit malis qui multa precatus
Laeta suo Regi, sese ad sua limina confert.
At pius Isaides Chimea comitante subibat
Gilgalicae sedi, populus quo totus Iudae
Dimidiumque Israelis ductarat euntem.

Nascitur hic subito per moenia sacra tumultus:
Namque Israeligenae delecti ex urbibus omnes

His adeunt Regem verbis: Cur unus Iudae
Te populus nobis furtim subducit? an uni
Imperitas tribui? Nam soli fluminis altum
Traduxere vadum: soli te in sceptra reponunt
Indigenae, nostrae neglectis urbibus orae.

Sic fati; at sua dant illis responsa vicissim
Iudigenae: Nobis consanguinitate propinquus
Isaides, ideone animis immitibus iram
Concipitis, quod quem Regem defendimus armis
Hunc etiam rapidas fluvii traduximus undas?
An quod muneribus corruperit ille suorum
Creditis hasce manus? procul o procul omen abesto.

Contra Israeligenae: Decies superamus Iudam
Et civis numero, et latae tot moenibus orae.
Namque decem nobis sunt isto in limite partes
Vobis forte duae: cur sic contemnimur omnes,
A geminis tribubus? cur non arcessere Regem
Nos primos decuit, qui pluribus assumus armis.

Excipiunt iterum Iudaei, et durius instant.

[note: 2. Sam [abbr.: Samuelis] 20. Seditio per Sebam excitata, quomodo repressa.]

Ecce autem, furiis quidam stimulatus Averni,
Seba ruit, famosus homo, claroque superbus
Stemmate Ieminidum: sed cetera futilis erro,
Futilis ardelio: namque altercantibus illis,
Classica dira canit, fremituque et voce coronam

page 142, image: s190

Israeligenum ferus aggregat: atque ita fatur:

Quid vobis Israeligenae delecta iuventus
Cum Rege Isaidae? sua quisque ad limina gressum
Conferat: et Bichri generosum stemma sequantur.

Dixerat, illum omnes ex Israele sequuntur,
Mobiliusque animis dant terga ferocia Regi.
Soli Iudigenae, Daviden stirpe propinquum
Armis defensum, Solymae comitantur ad urbem.

Prima hic pellicibus quas Absalomo [orig: Absalo] constuprarat
Aequa datur merces: namque omnes carcere clausas
Perpetuo, vitam viduo finire cubili
Isaides cogit, nec posthac attigit ullam.
Proxima cura illi Sebam cohibere rebellem:
Ergo ad se vocat Amasiden, ac talia mandat,

I propere, ac toto conscribe e limite Iudae
Armatas acies bello, Solymamque catervas
Duc triduo instructas, tuque ipse revertere ductor.

Ille abit, et paulo cunctatur longius absens,
Cum Rex alloquitur turbato Abisaon ore:

Nunc mihi ne maius det damnum Seba rebellis
Quam dedit Absalomo, multis Abisae certis
Auguror ominibus, nec me praesagia fallunt.
Quare rumpe moras, et Chretos iunge potentes
Et Plethos alacres, quas vires ante Ioabus
Duxerat, his Sebam prius insectare fugacem
Quam sese tutae firmet munimine portae.

Rex haec Isaides, cum tota Abisaus armat
Agmina, et audacem Solymis effertur in hostem.

Venerat interea collectis viribus orae
Amasa Iudaicae, Solymaeque ad moenia tendit,
Huic Gibeonaei nota ad confinia saxi
Serviadae occurrunt, quorum armipotente Ioabus
Officio motus, tactusque dolore repulsae
Dum sibi praelatum studet exstinxisse propinquum.

page 143, image: s191

Cinxerat ense latus praeacuto agilique nec aegro
Disrictu: utque ipsi tunc obvius Amasa venit
Alloquitur blande, barba prensumque Ioabus
Basiat, et tacitum vagina liberat ensem,
Incautique ferit ventrem, ruit Amasa, et icta
Viscera fundit humi, vacuas anima exit in auras.
Hic servorum unus fidenti voce Ioabi

Exclamat demens: I nunc, te oppone Ioabo
Quisquis es, et Regis sis fretus amore superbi.

Ipse sed in media caesus regione viarum
Amasa, lapsatus tabo atque cruore iacebat.

Substitit hic omnis populus, miserabile funus
Contemplans, donec quidam magno agmine miles
Prodiit, eque via corpus deforme removit,
Vestibus obtectum, ne qua esset causa morandi.
Omnia tunc belli ductorem fida sequuntur:
Agmina Serviaden animis in utrumque paratis:
Iamque peragratis totius finibus orae,
Abelam veniunt, quo Seba receperat audax
Sese intra portas, vallisque atque aggere tutus.
Continuo cingunt illi obsidionibus urbem,
Et vallos figunt, et complent aggere campos,
Expugnaturi valido certamine muros.

Femina sed prudens quadam prospexerat alto
Culmine pinnarum, fortem arcessitque Ioabum:

Talia commemorans:Audi, pia vota ministrae,
O Dux Serviadae: nec vocem temne precantis:
Nonne vetus verbum est: quisquis conatibus optas
Consuluissa tuis, Abelae consule cives?
Haec est iustitiae sedes, hic optima rerum
Paxque fidesque habitant, et laeto gloria vultu.
Cur tu igitur ferro vis caram exscindere matrem?
Cur delere DEI patrimonia degener heres?

Sic mulier: Contra sua dat responsa Ioabus:


page 144, image: s192

Absit, et o procul a nostris cervicibus absit,
Hoc tam grande nefas, ut matrem audacibus armis
Evertam, talis non ista ad moenia fervor
Nos tulit, o aliam libeat tibi dicere causam:
Montibus Ephraicis quidam cognomine Seba
Ieminidum de stirpe satus, Bichroque parente,
Moenia vestra tenet, Davidae scurra rebellis.
Hunc manibus, cives, nebulonem tradite nostris,
Et bene pacata vestra cedemus ab urbe.

Haec ita Serviades, mulier cui talia reddit:

Iam iam faxo viri caput a cervice revulsum
Accipias atque hoc proiectum e culmine muri.

Sic effata: sui redit ad praetoria coetus,
Persuadetque viris collem rescindere Sebae
Et iacere ante pedes obsessa ex urbe Ioabi,
Sic bene pacatis cessurum a moenibus hostem.
Obsequitur dictis muliebribus inde Senatus
Et caput avellit Sebae, murique fenestris
Eicit, invicti prolapsum ante ora Ioabi.
Hoc facto, canit aere cavo, signumque receptus
Edit Serviades, dimissoque agmine toto,
Regreditur Solymam, palma victrice potitus.

[note: 2. Sam. [abbr.: Samuelis] 21. Fames per triennium Israelitas premens.]

Tempore post aliquo, Davide sceptra tenente,
Dira fames populum tres totos presserat annos,
Consulit hic patrii Isaides oracula Divi:
Isque adeo e gemmis respondet talia fatus:

Causa mali tanti est, furiosi iniuria Sauli,
Innocuique gregis caedes Gibeone sub alta.
Namque Cananaeas cum bello everteret urbes
Iosua, submissae Gibeonis civibus almam
Iurarat pacem, sancito foedere pacis.
Horum reliquias crudis deleverat armis
Saulus, namque virum praeposterus ardor agebat.
Nunc tibi placandi cives Gibeonis, et omnis

page 145, image: s193

Desinet ista fames, quae vestras occupat urbes.

Hoc Rex accepto summi dictamine vatis
E Gibeonaeis scitatur, et anxius orat,
Qua ratione queat placari numinis ira,
Desinat ut totam penuria perdere gentem.

Tum Gibeonitae: Non auro, aut aeris acervo
Hic opus, aut fuso Iudaei sanguine civis,
Vnam ad supplicium Sauli deposcimus atri
Progeniem, Saulus nos olim perdidit unus,
Heu, plane in nihilum crudeli strage redactos.
Namque domum illius gladiis abolere cruentis
Fata iubent, ne quid Sauli de stirpe supersit:
Ergo viros septem diro hoc de sanguine natos
Da nobis Rex Isaide, quos cannabe torta
In Gibeanaei iugulemus vertice montis.

Annuit Isaides, et Rispa pellice Sauli
Pronatos tradit Mephibosen, Harmoniumque
Et sibi desponsae natos dat quinque Merobae:
Nam Ionathae soboli Mephibosae parcere foedus
Cum patre sancitum divina lege iubebat.

At Gibeonitae sibi tradita corpora septem
Suspendunt alto Gibeani in vertice montis.
Tempore quo primae flavebant hordea messis.
Rispa tamen Genetrix suspensis ultima praestat
Officia, dirum consternit tegmine saxum
Ne pluvia absumat pensos, lanientve volucres,
Discerpantve ferae, neu, damnum incommodet ullum
Quod postquam Isaides maternae, ex indice fido,
Rescivit pietatis opus, iubet ossa referri
Sauli et natorum, Iabi tumulata, simulque
Haec suspensorum septena cadavera tolli,
Cunctaque Selaei poni sub marmore cippi:
Condita ubi Cissei recubabant ossa sepulcro.
Sic demum offensi placata est ira Tonantis.


page 146, image: s194

Aspera iam positis requierant saecula bellis,
Lentaque tranquillae Davides ocia vitae
Ducebat, toto domitis nunc hostibus orbe.
Ergo suique DEIque memor pro pace quieta
Caelicolae dignas hoc solvit carmine grates

Est [note: Psalm. [abbr.: Psalmus] 18. a Bollingero insertus. Epinicium Davidae in devictos hostes.] Dominus mea sola salus, mea sola potestas,
Est meus assertor, cui me concredere totum
Pectore fidenti possum: meus ille salutis
Est clipeus, cornuque potens quo vindice tutus
Semper agam: tu me diro, DEVS, eripis hosti.
Vota DEO solvam, laudum praeconia dicam,
Liber ab hostili turba sic usque manebo.
Vndique iamque suis Mors atra doloribus, eheu,
Me circumdederat, dirus me terruit Orcus,
Et Stygius terror, tum saevi vincula leti,
Me miserum validis strinxerunt undique nodis.
Obrutus aerumnis, et rebus pressus in arctis,
Invoco voce mea Dominum, clamoribus altis
Fundo meo pia vota DEO, tunc ille precantis
Clamores audit celsi de limine templi:
Et mea vox eius faciles pertingit ad aures.
Intremuit tellus, et fundamenta polorum
Mota loco, magno sunt conquassata fragore
Illius ex ira: quasi fumus anhelitus eius
Naribus exundans, se tollit ab illius ore
Flamma vorax, oritur iaculabile fulgur ubique
Carpit iter per devexum declivis Olympum,
Sub pedibus nox atra fuit: levis alitis instar
Ipse volans venti sese librabat in alis:
Obscuris sepsit circum se plena tenebris
Nubibus et densis sua castra: sed illius ante
Flamma fuit faciem, radians fulgore corusco.
Intonuit Dominus Caeli de sede suprema,
Et DEVS altiregens horrenda tonitrua misit,

page 147, image: s195

Et procul armata torsit sua fulmina dextra
Disturbatus hostes: ruptis e nubibus ignes
Ire dedit, quibus attonitos animisque paventes
Reddidit: effusis ruit arduus imbribus aether,
Atque tremens tellus sua fundamenta revelat,
Increpitante DEO, fremitum sic naribus efflat.
Porrigit ex alto dextram, manibusque prehensum
Extrahit, immenso penitus sub gurgite mersum.
Qui fuerant validis confisi viribus hostes,
Adversique viri, qui me domuisse volebant:
Illorum e manibus rapuit me, tempore duro,
Qui pessum me forte dabant: mihi rector Olympi
Auxiliator erat, qui me spatiosa reduxit
Per loca, et ut carum latebris extraxit amicum.
Dat Dominus bona multa mihi, nam labe carentem
Me novit, manibusque meis a crimine puris
Praemia digna refert: quoniam vestigia servo
Sancta DEI, non impietas, non devius error
A Domino vertit, namque illius omnia iussa
Ante meos oculos posui, non pectore caeco
Illius abieci leges: sine crimine vixi
Ante illum, et vitam studui vitare malignam.
Ergo vices reddit tali pro pectore iusto,
Pro vita innocua, hanc oculis ille aspicit aequis.
Te sanctum sanctus, sine crimine, criminis expers,
Te mundum mundus, te durum durus habebit.
Tu misere pressos duro in discrimine servas,
Aspectuque tuo turbas de sede superbos.
Tu mihi das lucem, tu me caligine densa
Obsaeptum illustras: totas expugno phalanges
Te Duce, te ductore DEO fastigia muri
Exsupero saltu: Domini divinitus omnes
Sunt sine labe viae, puro sincerius auro
Eloquium Domini: tutor sperantibus ille

page 148, image: s196

Omnibus, hos duris non vult succumbere rebus.
Ecquis adhuc, praeter Dominum, DEVS alter in orbe?
Ecquis adhuc virtute potens, nisi solus et unus
Ille DEVS noster? mihi vires ille ministrat,
Solvit et ille vias mediis evadere pugnis.
In cursu facit ille pedes praevertere cervos,
Meque mea rursus praelustri ponit in arce:
Edocet arma manu bellis tractare cruentis,
Vt crepet hac dextra confractus aheneus arcus.
Tu mihi das clipeum, DEVS o invicte, salutis,
Maius ab aerumnis das nomen: tu regis omnes
Quas ego carpo vias, gressu ne crura vacillent.
Iamque meos, qui terga fugae dant, persequar hostes
Et capiam, referamque pedes non inde, priusquam
Perdidero, dederoque neci: quin fortiter illos
Ense trucidabo, mihi vis non ulla resistet:
Ante pedes sine mora cadent, calcabo ruentes.
Tu potes his membris magnas affundere vires
Ad grave Martis opus: qui sese opponere contra
Forte ausint, hos sternis humi: tu disicis hostes
Vt dent terga mihi, atque odium qui grande minantur
His simul ut pereant armis: dum dulce requirunt
Auxilium, non ullus adest qui liberet illos:
Dumque DEVM implorant, DEVS haud admittit ad aures
Hos ego calcabo pedibus levis instar arenae,
Hoc instar caeni triviis quod forte lutosis
Conteritur faciam: tu de me crimina vulgi
Tollis, et imperio populos frenare superbos,
Et caput esse sinis quod gentibus imperet unum.
Iam non nota mihi famulum dat natio collum,
Et peregrina suis verba assentantia linguis
Turba mihi fingit, mea iussa audire parata.
Extera turba metu contabuit, inque latebris
Obstupuit concussa suis, tremuitque pavore.

page 149, image: s197

Vivat Io Dominus meus, auxiliator, et illi
Dicantur laudes, et magno nomen honore
Tollatur: mihi nam praebet DEVS ille salutem,
Subicit ille mihi populos ultricibus armis:
Illius auxilio sum tutus ab hoste superbo.
In celsa me sede locas, DEVS optime, ab illis
Qui contra veniunt: horum tu vafra retundis
Consilia: ergo meo solvam tibi carmine grates,
Gentibus in mediis, digna tua nomina semper
Laude canam: hic ille est, qui munera certa salutis
Ipso suo Regi confert, animumque benignum
Erga unctum tenet Isaiden, serosque nepotes
" [note: Psaml. [abbr.: Psalmus] 144. a Bollingero aditus. Gratiarum actio pro victoria.]

Gloria, laus et honor Domino, qui portus et aura,
Protectorque meus, magno me robore firmat,
Datque manus agiles, ad pugnam: ad proelia dextram:
Qui mihi perfugium, qui tutum praebet asylum.
Vindice quo valeo, quo tot demolior ictus,
Ceu clipeo: qui me credo, quoque auspice late
Imperito populis: at enim DEVS optime, quidnam
Est mortalis homo, cui munera tanta favoris
Indigno praestas? hominis quid sanguine cretus
Quem curas adeo? quasi nil est: illius aetas
Praeterit, umbra velut Solis disparet ab ortu.
O pater omnipotens declivi labere Caelo,
Aerios pulsa montes, ut fumus in auras
Exeat, horrifico cum fulgure disice turbas,
Fulminibusque tuis exterre protinus hostes.
At celsa de sede poli mihi porrige dextram,
Et penitus vastis me fluctibus eripe mersum:
Eripe me manibus turbae, DEVS alme, profanae,
Frivola quae loquitur, cultus quae tractat inanes.
Eia age, Rex Caeli, renovabo carmine laudes
Saepe tuas, chordisque decem tibi cantica ludam,
Nam tu sceptigeris das munera laeta triumphi,

page 150, image: s198

Davidenque tuum famulum non cuspide saeva
Occubuisse sinis: sic me sic eripe semper,
E manibus populi, cultus qui tractat inanes.
Ceu virides plantae, primo sub flore iuventae
Vt crescant nati: natae ceu porticus alto
Aedificata loco, ceu culta palatia Regum.
Horrea sint oppleta, ut magno semper acervo
Copia laeta fluat, tum vellera densa gerentes
Parturiant pecudes centum per millia foetus.
Plaustra trahant pingues tauri felicibus arvis,
Nec vitio, nec clade aliqua, nec compita fletu
Luctifico resonent, o terque quaterque beatos,
Haec bona qui capiunt: o terque quaterque beatos,
Omnipotens DEVS ille pater quibus annuit aequus.
[note: 2. Sam. [abbr.: Samuelis] 24. 1.Paral. [abbr.: Paralipomenom] 22. Horrendae pestis descriptio.]

Dixerat, et sacro condit Poeana libello.
At Satanas laeti tranquilla perosus Iudae
Otia, Daviden stimulis furialibus urget,
Vt populum numeret, tam multo cive superbus.

Ergo Serviaden, proceresque affatus: Abite,
Inquit, et innumeros utroque alimite cives
Consignate mihi: nam certior esse laboro,
Quot mihi sint cives, quot subdita pectora Regi.

" "

Huic tum Serviades: utinam tibi copia maior
Accedat decies decuplo: sed quando ministri
Sunt omnes Regis, quorsum numerare necesse est?
Cur domini arcessis ceptis atrocibus iram?

Talia Serviades: Sed non obtemperat illi
Isaedes, quoniam regni sic fata ferebant.

Ergo abeunt proceres belli, ductorque Ioabus,
Et regni fines longe lateque peragrant:
Qua stat Dana suis, qua firmis Berseba muris,
Et qua Sidonius, qua gens Gileadica terram
Oppositam colit, ad ripam Iordanis utramque.

Luna fere decies repararat cornibus orbem:

page 151, image: s199

Ex quo digressi tandem Solymaea revisunt
Limina, et Isaidae numeratos ordine cives
E tabulis referunt, tractandis ensibus aptos.
O vere stellis, o aequiparanda marinis
Agmina pulveribus. Namque Israelis in ora
Bis quater hic fuerant centena reperta virorum
Millia, tum quinquies centum de stemmate Iudae
Millia, qui possent pugnando stringere ferrum.

Emicat hic subito in maestum mens regia pectus,

Alloquiturque DEVM: peccavi, et crimine foedo
Dia lacessivi tua numina, Die creator.
At tu tolle nefas nostrum, veniamque precanti
Concede, heu, caeca ne me caligine lapsum.
Mentis, in aeternas tua deprimat ira tenebras.

Mittitur extemplo vates Domino auspice Gadus,
Talia qui referat turbato nuntia Regi:

Ex tribus aerumnis, quas destinat ira Tonantis
Elige Rex unam: namque aut tua moenia terrae
Aegra fames septem post exercebit in annos:
Aut per tres fugies hostis venantia menses
Agmina, non ullo regnorum limite tutus:
Aut tres atra dies grassabitur undique pestis,
Nunc ego quid referam caelesti, edissere, Regi?

" "

Tristis ibi Isaides:animi, inquit, totius angor,
Est tamen hoc satius summo se dedere patri:
Inque manus Domini illabi, quam saeva subire
Arma virum: Domini nescit clementia finem:
Sed nec habere modum humani scit pectoris ira.

Finierat Rex Isaides: Gadusque recedit,
Cum triduo saevit sub limite pestis utroque
Et qua Dana caput, qua muros Berseba tollit.
Septuaginta virum procumbunt millia peste,
Tam facile est Iehovae totum subvertere regnum.

Iamque manum, Genius Solymae super alta sinister

page 152, image: s200

Moenia tendebat, lue subversurus acerba
Davidaeque thronum, et Solymaeae tecta Sionis:
Nam Iebusaei conferta tenebat Araunae
Horrea, qua lectas bobus terit area fruges,
Pestiferumque manu vibrabat desuper ensem,
Ipse inter terram medius, Caelumque profundum.

Hoc viso Isaides: Peccavi, ait, et male feci,
Omnis culpa mea est, quid oves meruere? quid istae
Innocuae pecudes? Me, me concide flagello.

Continuo Regis venit in penetralia Gadus,

Vade, ait, et Regis qua sese attollit Araunae
(Is Iebusaeas quondam tractarat habenas)
Area, conde DEO coeptis felicibus aram.

Dixerat, obsequium praestat laudabile vati
Rex pius, et propere petit horrea Regis Araunae.
Horrea, Morio quae structa in vertice montis,
Et Solymae latis stabant circumdata muris:
Divus ubi quondam natum pater ense corusco
Mactaturus erat, fidei certissimus auctor.

Territus hoc monstro Genii infernalis Arauna,
Regisque adventu (nam tritica forte terebat)
Occurrit Divo Isaidae, supplexque precatur.

Rex illum affari: Da partem istius Arauna,
Areae ubi condam Domino quam postulat aram,
Et bove mactato caelestia numina placem:
Et simul atra lues populum subvertere cesset,
Quicquid erit pretii duplo numerabitur aere.

" "

Tum Iebusaeus: tuus o Rex magne, quod optas
Explorare labor, mihi iussa capessere fas est.
Area, quam poscis, tua tota est, accipe sodes,
Accipe, proque tuo libitu caelestibus aram
Pone, tibi hunc etiam, quem caedas, dono iuvencum
Et quibus exuras, do ligna, et rastra sacrando.

" "

Excipit Isaides: Non haec, non postulo gratis,

page 153, image: s201

Quae mihi sunt praestanda DEO: nam munere nostro
Sacra DEO faciam, non munere Regis Araunae:
Atque, en, sescentos auro de divite siclos,
Quos appendo tibi, pretium pro sedibus istis.

Dixit, et e vivo properatam construit aram
Marmore, et oblatum sacro ferit ense iuvencum,
Imponitque foco, et numen caeleste precatur.
Illicet ignis edax, rutilo delapsus Olympo,
Incenditque bovem, et Divi dat signa favoris.

Tum simul extentum DEVS alta ex arce flagellum
Reprimit, et nigrum iubet arma reponere Dium.

Sat iam, sat poena est, inquit: tua tela reconde.

Dixit, et in vacua Genius disparuit aura:
Ipse autem hoc exinde loco Rex sacra ferebat,
Votitamque piis statuebat ritibus aram.
Nam quae deserta Moses altaria silva
Fecerat, haec alto Gibeon in vertice montis
Servabat, pedibus Regis nimis ardua fessis.
Ordine iamque sacris Morio in monte peractis,

Hic, inquit, locus aedis erit, quam condere dudum
Gestio caelicolae (finerent modo numina) Divo.

" [note: 1. Reg. [abbr.: Regum] 1. Davides filium Salomonem successorem Imperii declarat.]

Iamque aevo grandis, fessusque senilibus annis
Isaides, gelido sensim frigescere lecto
Coeperat, amisso per membra exsucca calore:
Nil ipsum fomenta iuvant, nil lintea multo
Excalfacta foco, nil vini, aut tegminis usus.
Consilium hic ineunt non aspernabile servi,
Omnibus ut vastae quaerant e partibus orae,
Formosam, et tenera praestantem aetate puellam,
Quae matura viro, quae pleno nubilis aevo.

Abisagis erat quaedam pulcherrima virgo,
Cui natale solum Suneme, Sidonide terra:
Non hac in lato fuit ulla venustior orbe.
Haec senis ante oculos effeti astare, seniles

page 154, image: s202

Ire sub amplexus tum iussa, artusque rigentes
Virgineo fovisse sinu: pascebat inani
Obtutu Isaides oculos, gremioque tenebat,
Decrepitus pridem, nec virginis utilis aevo.

Altera tunc etiam civilis semina motus
Sparserat Adonia, affectans diadema paternum.
Filius hic Hagithae fuerat, quem candida mater
Isaidae peperit, post Absalomona secundum:
Praesignem facie, vultuque rubente decorum.
Illi Serviades astabat in urbe Ioabus,
Abiatharque comes coepti,partesque fovebant
Daviden contra, solioque locare paterno
Aggressi, stimulos iuvenili in corde ciebant.

Ergo sibi currus, et equos, equitumque parabat
Agmina, quae Regem possent stipare iubentem,
Quinquaginta viros, omnes florentibus annis.
Nec tamen idcirco iuvenem turbaverat umquam
Rex senior, pompam nec iniqua mente ferebat
Regalem, et dignum nato indulgebat honorem.
Sed Nathan, et quorum melior sententia menti
Magnanimi heroes, Benaia, sacerque Sadocus,
Et Rehus, et Semeus damnabant frivola passim
Adoniae studia, auspiciis incepta sinistris.

Namque ubi iam steterat regni sumpsisse coronam
Et caput elatum aetherio perfundere olivo:
Convocat ad sacrum sollemne, dapesque paratas
Omne satellitium Regis, natosque nurusque
Isaidae: praeter Salomona, piumque Nathanum,
Heroasque alios fortunatumque Benaiam.

Est quaedam rupes fonti vicina Rogellae,
Pinguis ubi caesis fumabat ovilibus ara:
Hic regale sacrum Adonias de more parabat,
Altiliumque gregem, pecudesque albosque iuvencos
Mactabat, regni specimen sollemne futuri.

page 155, image: s203

Cum Nathan alloquitur matrem Salomonis, amicam

Bethsabeen: An-non, inquit, rumore sinistro
Accipis, Adoniam, Rege ignorante, coronam
Imposuisse sibi, et solium captare paternum?
Nunc ergo cape consilium, natoque tibique
Vtile, adi Regem, revocaque in scrinia mentis
Quod tibi iuravit, non ficto corde locutus,
Iuramentum ingens: heredem post fore regni
Progeniem Salomona tuam, solioque paterno
Sessurum: cur Adonias sibi Regis honorem
Vsurpet? cur regifico se nomine iactet?
Vix tua finieris, medio sermone loquentis
Ipse e composito te subsequar, et tua coepta
Absolvam, et reliquae pertexam stamina telae.

Dixerat: illa sui petit alta cubilia Regis
Cui famulabatur virgo Abisaga iacenti
Grandaevo Regi, simul incipit, ore genuque
Cernua, humique oculos fatur deiecta modestos:

O Rex Isaides, decus immortale ministrae
Bethsabees,tu filiolum Salomona coronae
Admotum, solioque tuo moderamine regni
Capturum, et populo Domini pia iura daturum
Pollicitus, quae te genitor sententia vertit?
Nam Regni Adonias iam nunc invadit habenas,
Et sacrum regale facit, mensisque paratis
Illocat, excepto nato Salomone, vocatos
Convivias: omnem, quae nunc est regia, prolem.
Ipse quoque Abiathar summus, princepsque Ioabus
Consiliis illi, votisque faventibus assunt.
Sed tu Rex meus es, tu rerum summa caputque,
In te fixi oculi totius limitis haerent,
Exspectantque sibi quem Rex delegerit, alti
Heredem solii: nam si mors eximat olim
Te fatis hominum, quae nos infamia, quantum

page 156, image: s204

Obruet opprobium, matrem natumque reiectum:
Nam scelus antiquum hac dicent pendisse repulsa.

Nec dum Bethsabee voces finiverat omnes,
Cum medio Divus sermone loquentis haruspex
Advenit, et Divi ingreditur conclavia Regis,
Intro arcessitus, vultuque cadente perorat:

Tun’ Rex o populi, certissima cura Tonantis,
Deligis Adoniam Regem, capitique coronam
Imponis? tun’ regni huic vis committere clavum?
Ecce, rei sacrae Soheletham intentus ad aram
Immolat, et festa instituit convivia mensa,
Ductoresque vocat belli, sociumque Ioabum,
Abiatharemque tuos omnes hoc tempore natos:
Iamque adeo Regi acclamant, Regemque salutant,
Vnum praeteriit Salomona, piumque Sadocum,
Et me fatidicum vatem, divumque Benaeam.
Quid credam? an Regis iubet hoc immota voluntas?
Num vate ignaro, num summo praesule templi
Invito, hoc fieri Regi placet? Haec ita fato

Augure, Bethsabeen ad se vocat, ista locutus:

Per caput hoc iuro, tot duri casibus aevi
Exemptum, perque hoc Caeli spirabile numen:
Hac ego luce fidem dictis praestabo, meumque
Hac Salomona die regali in sede locabo.

Dixit: at illa solo corpus demissa profundo
Prodicit, ac toto persolvit pectore grates.

Tum Rex custodem sacrorum, arcaeque Sadocum
Accessit, bellique Ducem, sanctumque Nathanem,
Atque his divino mandat sic ore locutus:

Ite alacres, inquit, nostrosque assciscite servos,
Et Salomona meum regali imponite mulo,
Inque Gihonaei sedem deducite templi,
Fatidicusque Nathan, custos arcaeque Sacerdos,
Regifico crines ungant Salomonis olivo.

page 157, image: s205

Tum claras inflate tubas, pacemque precantes
Acclamate novo felicia numina Regi;
Tandem hoc ad limen stipante reducite coetu,
Vt solio huic nostro, me Rege iubente recumbat,
Et regni capiat frenum Israelis, et aequo
Foedere magnanimae genti dominetur Iudae:

Sic ait: illum alacri sic excipit ore Benaias:

Has velit esse ratas Iova summus ab aethere voces,
Auspiciisque bonis felicitet omina Regis.
Qualis enim quantusque fuit DEVS ante parenti,
Talis et o utinam posthac tantusque sit, opto,
Illustri nato: per quem nova gloria regno
Surgat, et Isaiden superet Salomonia virtus.

His dictis abeunt omnes, et iussa facessunt,
Et mulo impositum natum Salomona parentis
Aede Gihonaea Regem Israelis inungunt,
Horrisonans inflantque tubas plausuque sequuntur.
Hic matres, castaeque nurus, teneraeque puellae
Regificum paeana canunt, populoque frequenti
Laetitiae signum bifori dat tibia buxo,
It clamor Caelo, tellusque profunda tremiscit.

Audierat fremitus turbae, sonitusque tubarum
Anxius Adonias, quique axe sub aetheris alti
Iam nunc finierat festae convivia mensae.

Atque ibi Serviades:quidnam vult iste tumultus
Inquit, et in tota sonus excitus urbe tubarum?

Hic subito Ionathas tremebundo intervenit ore,
Filius Abiatharis, quatit aeger anhelitus artus:
Atque intromissus, causamque rogatus oborti
Tam magni fremitus, et conciti in urbe tumultus:
Effatur, gemitumque aegro de pectore ducit.

Rex, ait, Isaides natum Salomona creavit
Magnanimum Regem, multoque Satellite cinctum
Et mulo impositum Regis duxere Gihonem

page 158, image: s206

Chrethique, et Plethi, saevo comitante Benaea:
Summus item praesul sacro perfudit olivo.
Iamque illis iterum laetam ingredientibus urbem,
Exsistit plaususque hominum clangorque tubarum.

Ipse sed et genitor, regali in sede locatum
Faustis prosequitur Regem Salomona, piisque
Ominibus, tales effundens pectore voces:
Gloria, lausque DEO, qui coram cernere natum
Me facit, hoc solio sceptrum regale tenentem.
Chrethi quin etiam Plethique acerque Benaias
Applausu vario dant summi signa favoris,
Exoptantque novo felicia foedera Regi,
Et maius nomen divini nomine patris,
Amplius et solium solio Israelis avito.

Talia dicta dabat Ionathas cum protinus omnes
Diffugiunt, subita mentem formidine capti.
Ipse etiam Adonias casu perterritus isto,
Abdit se templis, atque arae cornua prensat:
Nec prius avelli voluit, quam foedere certo
Rex Salomo iuret pacemque fidemque roganti.
Ille ubi rescivit fratrem culpamque fateri
Et veniam petere, haec fido denuntiat ore:
Si probus, et frugi sit firma mente futurus,
Non casurum ipsi minimum de vertice crinem:
Sin aliquid fraudisve dolive exsistat in ipso,
Continuo tristi pensurum sanguine poenas.
Haec dicens mittit, qui prensae cornibus arae
Avocet, et Regi Salomoni in limine sistat:
Orantem hic veniam, et curvato poplite pronum
Erigit Adoniam fratrem, monituque severo
Dimittit, propriisque iubet succedere tectis.

[note: 1. Paral. [abbr.: Paralipomenon] 22. Templi aedificandi ratio Salomoni praescripta.]

Interea Isaides augustum condere templum
Aeternum meditatur opus, cogitque peritos
Artifices docto qui possint caedere caelo

page 159, image: s207

Saxa, DEI templo sua fundamenta futuro.
Prima illi tum cura fuit prosternere cedros
Postibus aptandas, immensaque pondera ferri
Vndique convectare, feris clavisque parandis:
Nam Tyrus auxilium Regi Sidonque ferebat.
Altera cura suo molem committere nato
Templi magnifici, qui quod florentibus annis,
Esset adhuc ferme primae lanuginis expers:
Ipsa domus vero speciosa futura, decusque
Et nato et patri totum paritura per orbem.
Anxius ante pater condendae praeparat aedi
Omnem materiam, quam vita clauderet aevum.

Hinc natum Salomona vocat, non pauca locutus:

Decreram, fili, vivo de marmore templum
Ponere, et auratas animis caelestibus aras:
Sed vetat hoc Dominus, multo me sanguine foedum,
Et bello egressum tanto: nam saepius ante
Effuso tellus per me tepefactacruore est.
Te vero huic operi summo DEVS aethere dudum
Destinat, ut condas sacram tranquillior aedem.
Nam tibi promittunt regnum pia fata quietum.
Aspera quo positis mitescent saecula bellis
Tuque tui augurium Salomo cognominis explens
Pacificus dominator eris, vitamque per omnem
Aurea tranquillae traduces otia pacis:
Tuque adeo sacram pones caelestibus aedem.
Nam sibi te natum, tibi se fore deinde parentem
Pollicitus, stabili solium fulcimine firmat.
O felix animi puer, o carissime fili,
Ipse DEVS tecum posthac erit, ipse beabit
Coepta tuorum operum, divini ut limina condas
Delubri, quando sic fati volvitur ordo.
Quid? quod et ingenium hoc aevo prudentius addet,
Isaciasque tibi sic commendabit habenas,

page 160, image: s208

Vt iura, et sacrum conserves munia legum.
Nam si quae arcano praecepta volumine Moses
Tradidit, obsequio servaveris omnia prono,
Fortunatus eris, nec te tua plurima rerum
Copia destituet, fecundo copia cornu.
Sis fortis, maestumque animo seclude pavorem,
Ecce tibi nostro censu pro paupere: centum
Millia pondo auri: tum millia centuriarum
Argenti pondo sunt mille, nec aeris acervus
Nec ferri: nec ligna tibi lapidesque parati
Defuerint, quin et maior post copia surget.
Artifices assunt etiam, seu ligna dolare,
Caedere seu lapides, doctoque toreumata caelo,
Sive opus e fulvo cupiant ductare metallo.
Ergo DEI auspicio templum molire sacratum,
Et coeptum nobis tu tandem absolve laborem:
Ipse tuis clemens iam nunc DEVS annuet orsis.

Dixerat, atque omnes intra penetralia tecti
Concilio cogit proceres, ac talia fatur:

An non ille opifex rerum vos foedere certo
Servat, et optatae vobis dedit ocia vitae,
Hostibus edomitis, hoc toto limite circum:
Vt longa et lata populos ditione prematis?
Nunc ergo tota perquirite mente vicissim
Caelicolam Dominum, firmisque insurgite coeptis,
Condere magnifici divina sacraria templi,
Hic ubi magna DEI ponatur foederis arca,
Vasaque serventur faciendis commoda sacris,
Vnde illustre DEI decus, et nova gloria surgat.

" [note: 1. Paral. [abbr.: paralipomenon] 23. Numerus ordo et functio Levitarum.]

Haec dicens, sortem proceres disponit in aptam
Munia partitus non aspernanda laborum:
Quattuor et vicena legit tum millia turbae
Linigerae, qui coepto operi feliciter instent.
Millia sex qui iura fabris caelestia dicant,

page 161, image: s209

Mille quater, qui custodes in limine templi
Asserventque fores, et duris vectibus obdant:
Mille quater fidibus psalteria tangere doctos,
Et canere hymnisono Iessaeia carmina, plectro.
Inde [note: 1. Paral. [abbr.: Paralipomenon] 24. vers. [abbr.: versu] 4] Sacerdotes Aronis ab ordine summos,
Bis duodena legit caelesti sorte virorum
Pectora, fatidico canerent qui caelica motu.
Tum [note: 1. Paral. [abbr.: Paralipomenon] 27. Constitutio status militaris, popularis et oeconomici.] qui stiparent latus inviolabile Regis,
Mutatis vicius duodena e stirpe Iacobi
Magnanimos proceres duodenis mensibus aequat:
Quorum cuique virum viginti et quattuor addit
Millia, quique aulae subeant, aulaque recedant.

Primus Iesabeas primi sua tempora mensis
Servabat, fida excubitor statione locatus.
Alter Miclothus succedere mense secundo,
Tertius ad limen regale venire Benaias,
Tertia cum Phoebe complesset cornua iussus,
Quarto quartus erat praeses Sabadia mense,
Et quinto Samohus, sexto Iras, filius Iccae:
Septima sed statio tibi dedita, nobilis Heles:
Octavam tenuit Sibechaeus, et ordine nonam
Abieser, Iemini quondam de stirpe creatus.
At decimae decimus Maheraeus tempore Lunae
Aulae aderat: post indecimo quem mense secutus,
Atria firmabat saeptus custode Benaeas:
Vltimus Heldaeus postremae ad cornua Lunae,
Pervigil excubias in limine Regis agebat.

Nec minus et tribui princeps suus additus omni,
Et cuique imperium reliquas qui ferret in urbes.
Namque Rubeniadis princeps Eleasarus aequa
Iura dabat, clavumque tribu Simeonide habebat
Sebathias felix armis, et pace sequestra:
At pater Hasabeas Levaeum stemma regebat:
Aronisque domum praesul de more Sadocus,

page 162, image: s210

Vir pietatis amans, et servantissimus aequi.
Regis item frater dictabat Elius Iudae
Antiquas leges, patria dominator in ora.
Amra Isascharidum praeses, Sebulonidos orae
Iesmaeas: at Nephtalidum Ierimothus habenas
Tractabat, legum sanctarum cultor, et aequi.
Nec suus Ephraeae dominator finibus orae
Defuit Hosaeas: qui diminiumque Manassen
Imperio regeret non defuit acer Ioel:
Et Gileadaei qui sacra Manassis Ieddo
Frena gubernabat: divoque Abnere creatus,
Beniamidum fasces qui certa lege gerebat.
Ipse sed Asraeel dictabat iura Danitis,
Eximius princeps, Ieroami sanguine cretus.

Tandem etiam certae partitus munera sortis,
Cuique assignabat Rex aequo foedere pactum
Officium, aut plenis onerare aeraria nummis,
Aut legere agricolas, vinetaque certa tueri.
Inde alii, quibus [orig: queis] cura penum struere, et sua vina
Condere, post aliis vacui custodia ruris
Mandata, aut pulchris bene consitus hortus olivis.
Quin etiam pecudum iumentorumque Magistros
Delegit, quique aut asinos, fortesve camelos
Lanigerasque suo curarent rure bidentes.
Omnibus [note: 1 Paral. [abbr.: Paralipomenon] 28. Comitia regni a Davide ante obitum indicta.] his rebus tranquilla in sede locatis
Concilium indicit, suaque in penetralia cogit
Bissenos regni proceres, bissenaque magni
Sceptra satellitii, quique aequo foedere iura
Mille viris, centumve darent, iumentaque Regis
Ruraque curarent lato fulcimine saepta.
Nec non custodes tecti e penetralia alti
Convocat, et claros heroas alacribus armis.

Ipse autem pedibus consistens, talia fatur:

Magnanimi proceres, et ab uno sanguine fratres,

page 163, image: s211

Sederat haec animo dudum sententia nostro,
Condere magnifico delubra illustria sumptu:
Scabellum pedibus Domini, quo foederis arcam,
Vasaque divinis rebus sacrata locarem.
Cum DEVS aetherio me sic affatur ab axe:
Ne mihi tu condas augusta sacraria templi,
Nam tu praevalidis quondam bellator in armis,
Multum fudisti miscendo proelio crudi
Sanguinis, et saevo maculasti vulnere dextram.
Ipse quidem Dominus reliquis e gentibus orae
Isaciae, solum sceptro hoc dignatur Iudam,
Meque sibi Regem reliquis e fratribus unum
Esse dedit, toti Isacio dominarer ut orbi.
Nunc etiam natis Salomona ex omnibus unum
(Nam mihi sunt plures felici numine nati)
Regem delegit: solio qui deinde paterno
Succedat, latae pater Israelidos orae,
Insuper haec nobis divino ex ore locutus:
Filius iste tuus Salomo sacram exstruet aedem
Delubrumque mihi: namque hic mihi filius esto
Simque ego deinde parens illi, qui sceptra thronumque
Illius aeternabo, meo munimine fulta,
Dum leges servet nostras sancitaque Mosis

Accipite ergo animis, atque haec mea ponite dicta:
(Teste loquor Domino, vobis et testibus ipsis)
Quaerite perpetuo verbum caeleste salutis,
Et leges servate DEI, ritusque sacrorum:
Hanc ut sortiti terram, teneatis et ipsi,
Et nati natorum, et qui nascentur ab illis.
Tuque, o nate, DEVM cognoscere disce paternum,
Atque illi toto deinceps servire memento
Pectore, servitio nec sit tibi tarda voluntas.
Nam renes et corda DEVS rimatur, et omnes
Aspicit humano latitantes pectore sensus.

page 164, image: s212

Hunc si quaesieris (neque enim quaesisse pigebit)
Invenies: sin desertum neglexeris amens,
Abiciere miser, reliquum vagus exsul in aevum.
Ergo age, quem Dominus condendae destinat aedi,
Sis praesenti animo, divinumque exstrue templum.
Dixerat Isaides, templi formamque futuri,
Exemplarque domus spatiis delineat aptis.
Atria quo figenda loco, conclavia quaenam
Circum condenda, et quanam coenacula parte
Ponere, quae medio laquata palatia templo
Competat, et solium divi qua sede favoris
Aut qui forte locus capiendo aeraria templi
Aptior, et sancti condendis censibus auri.
Inde sacerdotum seriem proponit, et omnem
Vasorum effigiem divini ex ordine ritus,
Auri atque argenti pondo librata, secundum
Munia sacrorum, certus quae destinat usus

Tum quoque lampadibus candelabrisque futuris
Aurum appendebat, simul argentumque secundum
Ritus sacrorum: nam sanctis ordine vasis
Argentum argenteis, aurum liberaverat aureis.
Quin etiam mensis, panes ubi ponere sacros,
Fas erat, argentumque dabat flavumque metallum
Cuique suum: nec non certae sua massa lebeti,
Et pelvi, et lanci tunc aurea, et aurea poclo
Massa appensa fuit, sua massa argentea poclo.
Thuricremae simul ex auro purissimus arae
Flos delectus erat, certo cum pondere librae:
Insuper effigies illic expressa ministri
Caelitis, expassis arcam qui protegat alis.
Omnia namque DEVS praescripserat indice dextra
Quae fieri vellet templo decora futuro.

Atque hic Isaides iterum solamine fido

Compellat natum: Sis, inquit, pectore firmo

page 165, image: s213

Mi fili, maestumque animo depone timorem:
Nam DEVS ille meus tua prospera coepta laborum
Diriget, atque humeris supponet bracchia fessis.
Nec te destituet, donec finiveris omne
Hoc opus: Ecce, tibi manus esto propensa fidesque
Prompta sacerdotum, ritus pernosse sacrorum
Et templum exstruere, et partiri munia rerum.
Ipsi quin etiam proceres populusque benigno
Hic astant vultu, tua coepta iuvare parati.

Dixerat, [note: Contributio ordinum et Procerum Regni ad structuram templi.] et populum Isaides conversus ad omnem,

Incipit: hunc natum Salomona ex omnibus unum
Destinat ipse DEVS vobis Regemque patremque:
Consiliis magnum, sed adhuc pubentibus annis
Grande quidem coeptum est, quam condere molior aedem,
Non homini sedes habitanda, sed ardua divi
Limina, et angelicis cenacula digna ministris.
Sed tamen ut rerum tantarum suppetat usus
Nil intentatum mea mens, nil liquit inausum.
Nam quantum argenti sibi vasa argentea poscunt,
Aurea quantum auri, quantum aeris ahenea, ferri
Ferrea, lignorum quantum sibi lignea, tantum
Vndique collegi peragratis finibus orbis:
Insuper et gemmas, onyches, viridesque smaragdos
Inclusos auro, pretiosaque marmora, magno
Congessi cumulo: tum nostra aeraria larga
Exprompsere manu, regalis munera fisci.
Millia ter centum nam pondo parabilis auri,
Et septingenta argenti do millia pondo:
Quas huc misit opes vectas trans aequor Ophira,
Parietibus templi argento, fulvoque metallo
Pulchre obducendis, vasisque ex arte parandis.
Nunc quis adest tanto e numero, qui numen honoret
Caeleste, et templo sua munera larga futuro
Conferat, in Dominum gratam testantia mentem?

"
page 166, image: s214

Dixerat: [note: Contributio ordinum et Procerum regni ad structuram templi.] assensere omnes proceresque Ducesque
Et prompti cives toto de pectore prompti
Conferre in templi structuram divitis auri
Divitis argenti sua pondera, donec acervus
Millia quinque auri superaret centuriarum,
Et decies centum argenti regalia pondo,
Et decies mille ex auro praedivite nummos
Signatos, decies octonaque centuriarium
Millia, tum decuplum [perhaps: sense] ferri geminantis acervum.
Qui vero lapides propriis, et saxa fodinis
Servarent, animo minime renuente ferebant
Aedili Regis, tribuum Gersonide nato.
Nec quisquam ex omni numero, qui duceret aegro
Ore supercilium: laeti sua quisque ferebant
Munera [note: Preces Davidae, celebrantes divina beneficia.] munificae certissima pignora mentis.

Hic Rex Isaides, mentem exhilaratus amoenam
Laetitia plausuque fremit, coramque Senatu
Ingenti, hac hilari solvit tum carmine grates:

Omnipotens, aeterne DEVS, pater Israelis,
Cui sua Maiestas, decus imperiumque perenne
Gloriaque, et niveis victoria concolor alis:
Te mea mens celebrat, tibi lingua encomia dicit,
Nam quicquid tellus, quicquid spirabile caelum
Continet, omne tuum est, rerum tibi summa potestas,
Imperiumque tuum Reges supereminet omnes
Tecum honor, et laudes, laetoque opulentia vultu,
Qui DEVS omnigenis rebus dominare creatis:
Inque tua perstant vis atque potentia dextra.
Tu quoscumque velis potes ima educere faece,
Et quoscumque libet potes imas trudere ad umbras.

Has igitur DEVS e toto tibi pectore grates
Solvimus, atque tui meritum celebramus honorem
Nominis, aeterno numquam delebilis aevo
Ecquis enimve ego sum? quisve est meus iste popellus?

page 167, image: s215

Aut qui tam prompto reddamus munera corde
Viribus e nostris? a te sunt omnia solo,
E manibusque tuis accepta rependimus uni.
Namque peregrini terras intravimus istas
Hospitioque tuo fruimur: de more parentum.
Vita quid est hominis, nisi pone volatilis umbra,
Quam nemo retinere queat? Nam quicquid acervi
Contulimus, sacrae edendis altaribus aedis,
Muneris omne tui est, et largae pignora dextrae.

Novi ego, summe pater, quod tu scrutare recessus
Pectoris arcanos, tibi mens sincera probatur.
Haec igitur tibi cuncta dedi largitus aperto
Plane animo, et populum vidi simul addere laetum
Laetior ipse, suas tanto cum faenore dotes.
Alme DEVS, pater Abrami, nati atque nepotis,
Hunc animum populi firma, mentesque tuorum
Aeternum serva, totos ut se tibi dedant.
Imprimis Salomoni animum mentemque fidelem
Inde, tuas certo leges ut foedere servet:
Iuraque Iustitiamque tuam, nec cesset ab isto
Ante opere, inceptum quam finiat arte laborem.

Haec ait, et populum hortatur praeconia Divo
Dicere, et aeternis venerari numina votis.
Exoritur plaususque virorum [orig: virûm], vocesque canentum,
Laudantumque DEVM: nam vultu supplice Regem
Atque DEVM veriti, densissima sacra ferebant.
Inde ubi mane novo tenebras Aurora fugasset
Millia taurorum, mille agnos, mille bidentes
Sacrificant, [note: Auctoritas et Maiestas novi Regis Salomoni.] crebroque cadit caesa hostia lapsu.

Ipsi hilares celebrant festae convivia lucis,
Atque iterum Regem natum Salomona coronant,
Et patrio imponunt solio: curamque sacrorum
Committunt summo templi regimenque Sadoco.
Nemo illis fuerat Salomone beatior annis,

page 168, image: s216

Nemo fortuna melior: namque illius alto
Parebat sceptro gens Israelis, et omnes
Regni primates et cetera regia proles.
Hoc decus illius quasvis crescebat in horas,
Et regni surgebat honos, quo maius in orbe
Non fuit, Hesperias ab Eois maius ad oras.
[note: 1. Reg. [abbr.: Regum] 2. Valedictio Davidae ad filium R. [abbr.: Regem] Salomona.]

Iamque propinquabant fatales funeris horae,
Quae Regem humanis properarent tollere rebus.

Ipse suum alloquitur natum: Quae, nate, terenda est
Semita carni omni, nunc illam insistere patrem
Fata iubent: tu sis praesens, et pectore firmo,
Exspectaque DEI auxilium, ritusque sacrorum
Observa, et leges, et divi foedera pacti,
Et quaecumque suo dat iussa volumine Moses.
Hinc laudata tuos prudentia diriget actus,
Et quocumque pedem figes, comitabitur una
Consilium sollers: Sic demum oracula Divus
Complebit, verbis mihi vaticinatus amicis;
Si carpenda tui carpent vestigia nati,
Vt tota me mente DEVM totoque sequantur
Pectore, non umquam solii tibi congener heres
Deficiet, natusque patri succedet in orbem.

Nunc tu quid poscam te percipe nostra vicissim,
Non te nate fugit, qualem se forte Ioabus
Gesserit, occisis immani caede duobus,
Abnere atque Amasa belli ductoribus aequis:
Quorum ille in placida perfudit pace cruorem
Sanguineus nam triste latus cingebat utrumque
Balteus, et tabo spumabat calceus atro.
Tu quae magna tibi est prudetia, vindice dextra
Abneri atque Amasae, tam diram ulciscere caedem,
Et cave, ne sicca decedat morte Ioabus.

Praeterea tecum est Simeus Ieminaea propago
Qui maledicta mihi ingessit, probrisque nefandis

page 169, image: s217

Proscidit exsilio Mahenaeia tecta petentem.
Vt tamen is reduci venit post obvius ultro
Iuravi veniam poscenti, et vulnere nullo
Ipsum casurum, me Rege superstite, dixi.
Tu vero ne forte sinas impune nefandum
Hoc scelus, inveniatque viam, quo sanguine poenam
Pendat, et ante diem infernas descendat ad undas.
Sed Barsillaei studio complectere natos
Et mensa dignare tua: nam fratris ut olim
Absalomonis opes, atque arma minacia fugi,
Omnibus officiis profugum affecere parentem.
[note: 2. Sam. [abbr.: Samuelis] 24. Cygnea cantio Davidae.]

Dixerat, et sensim morbo languescere vires
Incipiunt: Domini ille memor, mortique propinquus:
Sicut olor suavi decantans gutture funus
Fatidicum os aperit, profertque novissima verba:

Spiritus ille DEI sacro mea pectora motu
Perpulit, et nostro divina oracula labro
Effatus, psalmis haec dulcibus ora resolvit,
Et Christum docuit me praenovisse futurum.
Nam DEVS Isacidae, Divum [orig: Divûm] pater atque hominum Rex
Per natum unigenam nostro sermone locutus:
Quod de carne mea decrerit [orig: decrêrit] sumere carnem,
Et mortalis homo nostram reparare salutem.
Sicut enim iubare exorto pulsata recedunt
Nubila, et aetherio succrescunt gramina succo:
Sic stella quondam nobis oriente Iacobi,
Soleque iustitiae, totum spargentur in orbem
Caelestes radii, pulsa caligine Mosis,
Et pia producent optatos pectora fructus.

Ah nimium tenues nostra de stirpe nepotes,
Nec sat digna domus Iessaeia foedere tanto.
Filius ille Dei Caelo qui scandit ab alto
Virgine nascendus, toti dominabitur orbi:
Nec suus imperii munimina finis habebit,

page 170, image: s218

Et nunc nostra salus omnis consistit in illo.
Nec desiderium est aliud mihi fata tuenti,
Quam Sole hoc orto crescentia posse videre
Germina, quae toto pax aurae proferat orbe.

At Beliale sati similes sunt vepris acutae
Spinarumque instar, quae tantum pungere natae,
Omnem culturam renuunt: ac tangere si quis
Aut manibus tractare cupit, prius induet arma,
Falceque succisas saevo in fornace cremabit.

Dixit: [note: 1. Reg. [abbr.: Regum] 2 Aetas et Mors Reg. [abbr.: Regis] Davidae.] et aetherias animam exspiravit in arces:
Illum omnis populus, proceres, et regia proles,
Defletum celsa tumulant sub rupe Sionis.
Septuaginta aevi totos compleverat annos,
Et quadraginta regni: cum morte solutus,
Membra rogo, mentem Caelo, dat nomina famae,
Rex pius, et veterum nulli pietate secundus.

FINIS LIBRI quinti.
page 171, image: s219

HEBRAEIDOS LIBER SEXTUS. VLRICI BOLLINGERI, P. L. [abbr.: Poetae Laureati] Monostichon. In Lib. [abbr.: Librum] eundem. Sextus habet Salomonis opes, templumque sacratum.

[note: 1. Reg. [abbr.: Regum] 2. vers. [abbr.: versus] 13. Supplicia irrogata adversaria R. [abbr.: Regis] Salomonis.]

ADonias vero insidiis instructus et arte.
Bathsabeam aggreditur matrem Salomonis, et aegra
Sollicitam primum formidine liberat, ultro

Sic orsus: Nosti, mater, quod sceptra fuerunt
In manibus nostris, gensque Israelis in unum
Adoniam omnis respexit, ut omnibus unus
Iura darem, solio patris subnixus eburno.
Dio aliter visum, quando diadema paternum
Nunc Salomo germanus habet, tu percipe porro
Quid te forte rogem, nec me confunde rogantem:
Exora natum solio Salomona potitum
Vt mihi Abisagin nympham Sunemitida fratri
Coniugo iungat stabili propriamque locassit,
In ventum haud sinet ille tuum vanescere votum.

Dixerat: Illa gerit morem, Regisque subintrat
Limina ut Adoniae Sunemitida pronuba iungat.
Rex ubi conspexit venienti assurgit, et offert
Obvia signa pedum, pronoque salutat honore.
Inde suo residet solio, matrique propinquam
A dextris sellam apponi iubet, illa profari
Orsa, rogat matrem ne temnat pauca precantem,
Neve [orig: Neu] sinat opprobrio comitante auferre repulsam.

page 172, image: s220

Annuit huic Salomo, tum paucis illa precatur:
Vt fratri Adoniae coniux Abisaga locetur
Nympha Sunamitis patrio viduata cubili.

Percitus hic ira Salomo: Cur aurea mater,
Inquit, Abisagam Adoniae vis iungere fratri?
Quin tu opera [orig: operâ] regnum das Israelis eadem
Germano Adoniae, nam natu maximus ille
Eminet, et socios coeptorum, ausique Ioabum
Abiatharemque fovet, custodem nempe sacrorum?
At sic me incolumem caelestia numina nolint:
Vt non Adonias capitis vitaeque periclo
Ista petat: Nam sic vivit DEVS, arbiter orbis,
Qui voluit solio natum subiisse paterno,
Construxitque domum caelesti numine firmam:
Hac sub luce diem claudes germane supremum.

Sic ait: et magna demittit ab arce Benaeam
Ioiadae natum, qui dextra ultrice trucidet,
Adoniam dirumque nefas cum sanguine tollat.

Protinus Abiathar templique arcaeque Sacerdos
Accersitus adest, Salomo cui talia fatur:

I, patriamque domum, qua prisca Anathota, revise,
Atque illic reliquum transite inglorius avum:
Nam quamquam meritus tristi succumbere leto
Tu tamen hic [orig: hîc] Regem non experiere cruentum:
Arcam quippe DEI coram genitore tulisti,
Exsilii consors aerumnarumque parentis,
Hoc misero passim comes indivisus in aevo.

Dixerat: Ille aula maerens excedit avita
Exsiliumque subit templi depulsus honore.
Vsque adeo seros Domini manet ira nepotes,
Quam prisci meruistis avi, natosque frequenter
Poena habet hederes sceleri intentata paterna.

Ecce autem ut subito trepidantem fama Ioabum
Perculit, Adoniae caedem fatumque videntem

page 173, image: s221

Abiatharis, petit ille sacri penetralia templi,
Sacrificaeque manu prensat sua cornua mensae.
Quod postquam Salomo rescivit ab indice fido,
Continuo mittit saevo cinctum ense Benaeam,
Qui sacrae frustra prensantem cornua mensae
Abstrahat, et sanctae penetralibus evocet aedis.

Verum ille inceptis et sedibus instat iisdem,

Atque hic commoriemur, ait, locus iste sepulcri
Esto mei, numquam sacra hac divellar ab ara.

Haec ibi Serviades, quae postquam comperit heros

Regius:Eja, inquit, fiat quod postulat amens,
Ipse sui iudex: tuque o animose Benaea,
Caede virum, caesumque suo post conde sepulcro.
Nam nunc tempus adest, quem fuderat ille cruorem
Innocuum ulcisci, tectumque piare paternum,
In caput ut sanguis fusus crudele redundet
Serviadae, et tristes exsolvat funere poenas.
Namque Duces geminos furiali caede peremit,
Ignaro patre Davide, virtute priores
Iustitiaque ipso meliores, te sate Nereo
Abner: Saulaeae Dux o fortissime gentis:
Teque o Iudaici Dux agminis Amasa, fato
Praecoce sublatum, sic dira caede vicissim
Exsolvat poenam tota cum stirpe Ioabus,
Davidaeque domus ferali munda cruore,
Et solium hoc stabili firmatum pace quiescat.

Dixit: at instructus telo radiante Benaeas
Ingreditur templum geniale, et sacra tenentem
Cornua Serviaden votivam obtruncat ad aram.
Extractum famuli tollunt cervicibus aequis
Et patriis condunt deserto in limite cippis.
Rex vero occisi magna in statione Benaeam
Surrogat, ut belli teneat moderator habenas:
Abiatharisque iubet tractare lupata Sadocum.


page 174, image: s222

Mittitur [note: Semeus in capitalem poenam incidit.] extemplo Simeum qui caede Bahura
Advocet, et Regis commotam ducat in aulam.

Cui tum Rex Salomo: Proprium tibi construe limen
Inquit, et in Solymis habitandam figito sedem.
Nec tamen ex illa quoquo versum aede recede:
Nam quocumque die tectis excesseris istis,
Transierisque nigram Cedronis fluminis undam,
Morte tuum subita scelus exitiale piabis.

haec Salomo fatur: cuius pia iussa facessit
Ieminides Simeus, vocemque loquentis amico
Ore probat, Solymaque domum sibi ponit in urbe.
Tertia sed postquam completis mensibus aestas
Transisset, profugi Simeaea ex aede ministri
Forte duo longinqua ierant ad moenia Gathae,
Achidis adversi latituri in limine Regis.
Hic subito Simeus clitellas indit asello,
Insequiturque cito fugitivos tramite servos,
Et secum inventos Solymaea in tecta reducit.

Audit ubi haec Salomo, Simeum in penetralia tecti
Advocat, et tales dat acerbo pectore voces:

Vsque adeone tui capiunt te oblivia pacti
Ieminide infelix? Annon iuravimus olim
Quo tu cumque die Solymaea excesseris urbe
Transierisque amnem periturum funere tristi?
Et tu nonne tuo assensu mea dicta probasti?
Cur igitur tua falsa fides? cur Regia iussa
Sunt violata tibi, contempto numine divum [orig: divûm]?
Sed te commissae quondam mens conscia culpae
Arguit, inquetuo gestas tibi pectore testem.
Nam quibus opprobriis, quo carpseris ore parentem
Isaiden profugum nosti: nunc ergo rependit
In caput ista tuum DEVS ausa nefaria iustus.
Vivit enim vivit Salomo, soliumque paternum
Stabit, et aeternos firmum durabit in annos.

"
page 175, image: s223

Sic ait: et telis armato, atque ense Benaeae
Imperat, ut Simeum crudeli funere tollat:
Obsequitur dictis ille, atrocique trucidat
Ense virum, et tabo terram manante cruentat.
Sic iterum stabili crevit munimine regnum.
Hoste cadente manu divini vindice Regis.

[note: 1. Reg. [abbr.: Regum] 3. Regis Salomonis bona externa et interna. 2. Coniugium.]

Tum etiam thalami iungit sibi foedere natam
Regis Niliaci ducitque Sionis in arcem,
Nam muro nondum Solymaeam cinxerat urbem,
Nec propriam Salomo sumptu construxerat aedem:
Necdum magnifici stabant nova culmina templi.
Sed populus celso faciebat vertice montis,
Sacra DEO posita nemorum sub frondibus ara.
Rex ipse insigni perculsus amore superni
Numinis, urgebat cari vestigia patris,
Excepto, quod sacra DEO sollemnia celsis
Collibus offerret, votivi liminis expers.

Mons iacet aetherias sublimi vertice nubes
Arduus attingens, Gibeonique imminet urbi
Silo nomen habet, delubrum ubi textile Mosis,
Desertae quondam constructum in liminte Sinae:
Aereaque et pictis contecta tapetibus ara
Bezalielis opus docti caeleste toreuma.
Hunc Salomo montem procerum stipante caterva,
Et populo comitante omni petit, atque iuvencos
Mille, sacro ritu sollemnem mactat ad aram.

Ecce autem Regi in somnis apparuit illa
Nocte DEVS, magnumque aliquod se poscere mandat.

Cui Salomo: Supreme DEVS, tu multa parenti
Magnaque fecisti magni argumenta favoris,
Davidae, qui te vero veneratus amore est,
Iustitiae custos et servantissimus aequi.
Quin etiam natum solio succedere patris
Fecisti, sceptrumque mihi regale pusillo

page 176, image: s224

Concilias, manibus tractandum pene tenellis.
Nam florens aetate, et adhuc pubentibus annis
Egressus ignoro meos (ut cernis et ipse)
Ingressusque meos. Sed enim tuus iste minister
Imperat huic populo, quem non numerare facultas
Est mihi, nam maior numeranti copia restat.
Ergo quod in votis habeo, nunc omnibus unum
Da mihi, quaeso DEVS, mentemque animumque paratum
Caelica iussa sequi, et certo qui foedere possit
Iura dare, et rectum posthac discernere curvo.
Ecquis enim motas possit componere lites,
In tanto populo, nisi sacra instructus amussi?

Talia [note: Responsum DEI.] poscentem manibus Salomona supinis
Audiit omnipotens, sic contra farier orsus.

Eia, age, nate DEO, quando haec te cura fatigat,
Quomodo ius populo dicas, aequumque ministres,
Atque ideo non me longaevae tempora vitae,
Nec vastas magni orbis opes, nec ab hoste triumphum
Edomito, sed iudicii iurisque tenacem
Rite poposcisti mentem, tibi pectore toto
Annuo, doque animum sollerti indagine plenum
Artibus instructum variis, rerumque stupenda
Cognitione gravem: nec te superaverit ullus
Pectore sollerti, sive acto vixerit aevo,
Seu quondam exsistat venturis posterus annis.
Praeterea, quas tu non ausus forte fuisti
Poscere, divitias addo, famamque perennem
Nominis, aeternoque decus durabile saeclo:
Vt non ulla tui similem post proferat aetas.
Quod si etiam divi vestigia nota parentis
Triveris, et monitus et iussa capessere promptus
Caelica, ceu genitor fecit fideliter, addam
Fortunata tibi longaevae tempora vitae.

Haec ubi grata DEVS Regi responsa dedisset,

page 177, image: s225

E somno evigilans Salomo, Gibeone recedit,
Davidaeque urbem repetens, ad foederis arcam
Sacra facit, memorem visi testantia mentem.
Instituitque hilarem convivia festa per aulam.
Mox [note: 1. Reg. [abbr.: Regum] 10. versu. [abbr.: versus] 26.] etiam currus regalis praemia pompae
Comparat, allatas totius finibus orbis
Mille quadringentos, equitum et duodena virorum
Millia, quos partim sub moenia certa reponit,
Partim se iuxta Solymaea asservat in urbe.
[note: Ibid. [abbr.: ibidem] versu. [abbr.: versus] 27. 3. Opulentia et divitiae Regis Salomonis.]

Tempore tunc illo tantum reparabilis auri
Argentique fuit, celsa sub rupe Sionis.
Quantum saxorum lapidumque albescit in agro.
Copia quin etiam cedrorum tanta virebat,
Quanta solet mori densis frondescere silvis.

[note: 1. Reg. [abbr.: Regum] 3. versu. [abbr.: versus] 16. 4. Sapientia.]

Hic tum forte duae meretrices iura petitum
Regem adeunt, quarum sic una profarier orsa:

Rex genus Isaidae vocem rogo supplicis audi,
Nos ambae tecto iam dudum habitamus eodem,
Atque ut forte prior sum natum enixa sub auras,
Haec etiam peperit ternae post tempora lucis:
Nec nos praeter erat tum quisquam in sedibus istis.
Ecce sed in somnis infantem oppresserat aegrum
Haec mulier, vivumque meis amplexibus aufert,
Et fetum dulcis dum capto munera somni
Surripit, inque locum triste exanimumque cadaver
Substituit, noti repetens clam strata cubilis.
Dumque expergiscor somno fugiente profundo,
Lactatura meum subito me surrigo natum:
Ipse sed exanimum lateri tunc funus iniquo
Haerebat, fletusque mihi planctusque ciebat.
Vt vero lux alma data est, exsangue cadaver
Inspicio, nec noster erat, qui mortuus infans.

Dixerat: at mulier contra altera fortius instar
Et vivam sibi progeniem, natumque perisse

page 178, image: s226

Alterius,magno vocis contendit hiatu.
Hic Daviadides Rex, altercantibus istis,
Vagina extemplo nudatum inferrier ensem
Mandat, et infantem medium in duo frustra secari,
Ac partem huic tradi, partem vero imperat illi.

At mulier, cuius vivebat mollior infans,
Orabat Regem (neque enim consistere mentem
Maternus tum passus amor) ne laedere vellet
Innocuum infantem, potiusque addiceret ipsum
Falsiloquae matri, quam crudo tolleret ense.
Altea mox contra genetrix fucosa profatur:

Nec meus hic infans, nec sit tuus, ense secetur.
Altera parsque mihi, tibi sed pars altera cedat.

" "

Tum Salomo: tenerum quae vult superesse puellum
Illius est genetrix, huic detur filius infans.

Sic ait : et totam fama [orig: famâ] Israelidos oram
Complet divini sententia caelica Regis.
Omnes quem proceres trepidi formidine, et omne
Isacidum genus, ut numen terrestre timebant.
Namque ad vertebant divino concita motu
Pectora iudiciis agitari rite ferendis.

[note: 1. Reg. [abbr.: Regum] 5. 2. Paral. [abbr.: Paralipomenon] 2. Legatio Hirami R. [abbr.: Regis] Tyrii ad R. [abbr.: Regem] Salomona [orig: Salomonem].]

Rex Hiramus erat Tyria notissimus ora
Qui postquam solio admotum Salomona paterno
Audiit, extemplo mittit qui nuntia portent,
Nuntia Iudaico pacem ferentia Regi.
Nam toto Isaiden Hiramus tempore vitae
Vt fratrem socio fuerat complexus amore.
Huic igitur Salomo sua nuntia verba vicissim
Mittit, et auxilium condendae postulat aedi:

Scis, inquit, Tyriae Rex o fortissime gentis,
Non potuisse DEO votivum ponere templum
Daviden, patrem: Nam plurima bella paratum
Distinuere virum, donec victoribus armis
Sub iuga misisset, subversis moenibus hostem:

page 179, image: s227

At nunc ille DEVS pacem gratamque quietem
Annuit his terris, mihi nec furor hosticus obstat,
Nec vis ulla virorum [orig: virûm], quae nostra exorsa retardet.
Ergo DEO meditor votivum ponere templum
Noster ubi populus prece supplice numen adoret
Dulce DEI, et pecudes flammantibus immolet aris.
Et rata vox Domini fiat promissa parenti,
Quam dedit, ipsius nasci de semine prolem:
Quae solio quondam sceptroque potita paterno
Exstruat augustam dis immortalibus aedem.
Magnus enim noster DEVS est, quis condere possit
Templa DEI nostri, magnum capientia numen?
Non illum Caeli, non huius machina mundi
Accipit, et quis ego qui tecto includere coner [perhaps: sense]?
Mi [orig: Mî] sat erit firmis altaria condere saeptis,
Hic ubi sacra DEO fiant sollemnia nostro.
Tu servis manda Libani sub vertice cedros
Caedere, et hic operis operas coniungere nostris
Nusquam Sidoniis merces optata laborunt
Deerit, et officiis reddenda cibaria iustis.
Nam nobis non esse fabros, doctosque secandi
Ligna viros quales Tyriis, Hirame, sub oris
Sidonii artifices, tibi subdita pectora, nosti.

Haec postquam audisset Tyrius Salomona petentem,
Plurima sub tacito concepit gaudia corde,

Atque haec laetus ait: Dio sit gloria patri,
Qui dedit Isaidae natum, sceptrique thronique
Heredem, tanta insignem pietate fideque:
Nemo uti sit nostris illo prudentior oris,
Nec quisquam populis dominandi doctior artem,
Parcere subiectis, et debellare superbos.

Dixerat, et missa respondet pauca salute:

Hebraeam superis curae gentem esse fideli,
Indicium est, quod te terrae DEVS ille polique

page 180, image: s228

Huic populo Regem dedit, Isaidaeque parenti
Te talem voluit tantis succedere natum
Dotibus ornatum, quid enim felicius usquam
Quam populis Regi, populo Rex aequus et aptus?
Ecce tibi fabrum nulli docta arte secundum
Huramum, Hebraea quem quondam matre creavit
Vir Tyrius, ferrum qui cudere novit et aera,
Argentumque aurumque suo deducere caelo,
Et lapides tornare suos et ligna secare.
Insuper et byssum, medicataque vellera cocco,
Purpureosque habitus, et molli hyacinthina fuco
Lucida pingere acu, et varios miscere colores.
Ille suas operas cum vestro iungere coetu
Artificum doctus faciet quodcumque requiris.
Et quicquid templi possit sibi latior usus.
Praeterea servi Libani de vertice, cedros:
Lignaque succident abiegna, et pinea passim
Quae ratibus connexa suis deducet Ioppen
Per mare nostra manus: tu vero longius inde
Ad Solymae propero vectabis moenia curru.
Sed tu policitas Tyriis operantibus escas
Praebebis, cum triticea danda hordea messe,
Atque olei, et vini, quantum vitae exiget usus.

Haec Tyrius: contra Hebraeus cui talia reddit:

Annua quaeque tuis merces praebenda ministris,
Triticeae fuerit viginti millia messis
Cororum, totidemque aequabunt hordea coros:
Insuper et sapidi viginti millia vini
Metretarum [note: Proselytarum numerus.] aderunt, totidemque fragrantis olivi.

Dixerat, et facto cum caro Rege perenni
Foedere, connumerat peregrino a limite cives,
Quos posita Hebraeae addiderant praeputia genti.
Hic cum sescentis invenit millia centum
Et quinquaginta tria: tantum erat agmen in istis

page 181, image: s229

Vrbibus, abiacta qui Religione profana
Isacidum [note: Numerus Baiulorum et Lapidicidarum.] fuerant oracula vera secuti.
Septuaginta horum saxis lignisque ferendis
Millia delegit, octogintaque virorum
Millia, qui lapides caedant in montibus altis:
Et cum sescentis tria millia lecta virorum
Qui [note: Architecti.] simul urgerent operas, et coepta laborum.
Praeterea fabros ex Israele peritos
Praestituit cedris Libani sub monte secandis:
Quorum triginta tum millia lecta, sed inter
Sese alterabant operas, nam millia dena
Vno mense foris Libani sub vertice summo
Caedebant cedros, et mensibus inde duobus
Intra [note: Adoniras *)ergodiw/kths2.] cara domi reparabant limina vires.
Atque his exactor iustissimus ille laborum
Praeerat Adoniras curans aeraria quaestor,
Postremo lapides iussit contollere grandes,
Fundamen templi, tantae qui pondera molis
Sustinuisse queant: hos tum lapicida dolabat
Atque [note: 1. Reg. [abbr.: Regum] 6.] indefessi sua tigna ingentia fabri.
Et iam quartus erat dilapsis mensibus annus
Ex quo regales Salomo tractabat habenas
Tempore, cum primum iecit fundamina templi,
Nec prius absolvit, quam septima transiit aetas:
Vasa [note: 1. Reg. [abbr.: Regum] 7.] quoque et mensas, et candelabra, focosque
Fecit inauratos, et magnum et fusile labrum
Quod mare dicebant, et aqualia dena, basesque
Et cum forcipibus, cultros, pelvesque cadosque
Et scutras, et quibus [orig: queis] sua thura adolentur acerras,
Quaeque referre mora est, Rex aede recente locarat
Ordinibus disposta [perhaps: sense] suis et sedibus aptis.
[note: 1. Reg. [abbr.: Regum] 8. 2. Paral. [abbr.: Paralipomenon] 5. Dedicatio templi.]

Tum regni proceres Salomo, tribuumque potentes
Armorumque duces, Solymaeam arcessit in urbem
Concilio indicto, sollemni ut deinde dicatu

page 182, image: s230

Templa DEO sacrent, et diam foederis arcam
Sede Sionaea eductam penetralibus aedis
Importent magna populi comitante corona.

Mensis [note: Translatio Arcae divinae.] agebatur tum festi septimus anni,
Convenere Duces belli pacisque potentes,
Linigerique sacerdotes, qui foederis arcam
Vasaque delubri veteris cervice ferebant,
In reliquum tempus prisci monumenta sacelli.
Ante arcam Salomo densa stipante caterva,
Magnanimique Duces pompis sollemnibus ibant,
Lanigerasque DEO pecudes, niveosque iuvencos
Exstructis passim mactabant pinguibus aris:
Horum nec numerum pretiumve expromere verbis
Fas est, tam denso cecidit tum victima ferro.

Sic adytis templi penetralibus arca recentis
Illata est, ubi contegeret magni ala Cherubi.
Namque sacerdotes sic arcam hac aede locarant,
Angelicas subter valvis bipatentibus alas,
Vt nihil ex omni cista appareret in ipso
Limine sanctifico praeter capita extima vectis.
Nec tamen haec aliud clausum sacra cista tegebat
Legiferas praeter tabulas, quas marmore duro
Fecerat Horebi quondam sub vertice Moses:
Aronisque DEO iussam frondescere virgam,
Et mannae plenum caelestis rore catinum.

Et [note: Musica.] quamquam nondum partito munere certas
Sortiti tum quisque vices, tamen inclytus Heman,
Assaphusque sagax, Ieduthunusque sonorus,
Et nati illorum fratresque, electa iuventus
Carbaseis omnes velati vestibus, altos
Edebant sonitus, et docto pollice nervos
Filaque tangebant cytharae, tum concita sistro
Cymbala pulsabant, et voce tubisque canebant,
Centum bisque decem gestantes lina ministri

page 183, image: s231

Concentus tamen unus erat, vox una canentum,
Clangentumque tubis, et fila sonora moventum.
Atque ubi iam steterat sanctae penetralibus aedis
Arca DEI, totum nebulae caligine templum
Oppletum, magni praesentia numina Divi
Arguit, et mystas a sacris depulit aris,
Maiestas nam summa DEI compleverat aedem.
[note: 2. Par. [abbr.: Paralipomenon] 6. Preces R. [abbr.: Regis] Salomonis ad Deum.]

Omnibus attonitis, Salomo Rex ista profatur:

Non haec eveniunt nobis ostenta per iram
Numinis, aetherii certa argumenta favoris:
Nam DEVS in nebulae posuit caligine sedem,
Limen inaccessum humanis qui visibus olim
Esse sibi dixit: quin et quo tempore primum
Deserta posuit Moses regione sacellum
Textile opus, DEVS id densata nube replevit.
Ista quidem manibus sunt condita limina nostris,
Quae tibi, magne DEVS, monumenta perennia sacro,
Posthac aeternis habitandam mentibus aedem:
Hic ubi grata cadat nostra tibi victima dextra,
Et tua non humili celebretur gloria laude,
Tuque preces hominum committas auribus aequis.

Dixit, et ad populum converso lumine vultus,
Fausta precatus, ait, sibi vulgi astante corona:

Lausque decusque DEO servati pacta, fidemque
Dictorum, quae fatidici prius ore Nathanis
Isaidae dederat, facto nunc comprobat ipso.
Ex quo nam Pharii populum de litore Nili
Eduxit rerum genitor, sibi limina templi
Nulla umquam petivit, tota Isaelidos ora,
Numen ubi quisquam sacris placaret opimis.
Vnum Daviden Regem delegit, et uni
Heredem regni, per quem sacra limina surgant
Me dedit: ipse quidem Genitor carissimus olim,
Saepius hanc cupido volvit sub pectore curam,

page 184, image: s232

Isacidum ut Divo templum sublime pararent:
Sed DEVS hoc studium submissa a mente profectum
Quamvis laudasset, vetuit tamen auspice certo:
Nam patrio dixit prolem de sanguine nasci,
Hanc sibi votivam sumptu quae conderet aedem:
Et nunc ille DEVS facto sua verba probavit.
Namque ego successor patris, ad fastigia regni
Evectus, patriae capio moderamina gentis,
Sicut fatidico promiserat ore locutus
Isaidae DEVS: hancque domum praedivite sumptu
Construxi, divum Isacidae qua numen adorent.
Insuper et sedem, quam foederis arca teneret
Constitui, cum gente DEVS quod foedus inivit
Israelaea, quando de Memphidos ora
Patribus eductis, servilia vincula demit.

Haec ubi finierat, progressus in atria templi
Constitit, ante aram populi spectante corona
Aeneaque ascendit sublimis fulcra cathedrae,
Quinque ulnas longae, tres aptis nexibus altae:
Procumbensque illic duplices ad sidera palmas
Extulit, et supplex tota sic mente precatur:

Israelaeae [note: Alia precatio Regis ad Deum.] gentis DEVS, arbiter aevi,
Non est te praeter celso DEVS aethere sursum,
Nec terrae quisquam DEVS hoc super orbe deorsum:
Tu servas promissa tuis, tu pacta favoris
Omnibus hic [orig: hîc] praestas, tua qui mandata capessunt,
Ex animi pietate sui, nec sublita fuco
Corda gerunt, quod pollicitus nunc ante fuisti
Isaidae, hoc hodierna dies re comprobat ipsa.
Ah, reliquas etiam serva DEVS optime voces,
Aeternum quibus imperium patri annuis olim,
Et sceptrum servos dixit transferre nepotes,
Si casta maneant in religione parentum,
Observentque tuas leges, ritusque sacrorum,

page 185, image: s233

Fac rata sint oris caelestia verba locuti
Ad patrem Isaiden, precibusque his annue nostris.
Nam quis in angustae claudi penetralibus aedis
Posse DEVM credat? non illum machina mundi
Non caeli capiunt, nec te quasi compede vinctum
Ista domus posthac fixa statione tenebit:
Caelum sella DEI est, scabellum subdita tellus.
Nam si de prisca Hebraei pietate recedant,
Tu quoque magne DEVS, templi de sede recedes.
Liber es, et nullo pateris te pariete claudi.
Sed tamen, o aeterne DEVS, iam flectere nostris
His precibus toto quas ad te pectore fundo,
Exaudique hodie nostrae praeconia vocis,
Votaque adorantis, post ut, quibus [orig: queîs] cuncta tueris
Hanc quoque respicias oculis clementibus aedem,
In qua pollicitus voces te audire precatum,
Et servaturum priscae pietatis honores.
Nunc ergo hos nostros sine pondus habere vocatus,
Atque humiles admitte preces, quibus aethera pulso
Ex hac sede tuum, et populi simul ora rogantis
Hoc templo auxilium caelo DEVS aspice ab alto:
Et [note: Invocatio Dei 1. Contra iniustitiam.] miserere hominum, culpasque remitte petenti.
Quod si quis civi vim fecerit, idque negaverit [orig: negârit]
Cum iuramento facinus, tum noxia passus
Damna, sibi testem si te, DEVS alme, vocaverit [orig: vocârit]:
Istos ante focos iustam tu suscipe causam,
Iustitiamque inopi testis iudexque ministra:
Vt qui forte diu nebulo periuria caelat,
Illum iusta suo maneat pro crimine poena,
Innocuique fides hoc innotescat in aevo.
Tum [note: 2. Contra cladem hostilem.] si aliquam populus cladem ex hostilibus armis
Accipiat, commissa luens peccata, pigentes
Criminis, et veniam votiva hac aede regantes
Exaudi caelo DEVS, et miserere precantum

page 186, image: s234

In patriasque reduc hostili a limite sedes.
Sin [note: 3. Contra sterilitatem terrae.] clausum fuerit sterili sub tempore caelum,
Nec pluviae terras atque arida culta rigaverint [orig: rigârint],
Ob delicta hominum, tum si tua numina poscant
Hoc homines templo culpae sua crimina fassi
Poeniteatque illos scelerum, dum poena coercet,
Affligitque aegros, tu summo in vertice caeli
Exaudi, et veniam concede rogantibus aequam.
Tu populi miserere tui, tu dirige verbo
Caelesti mentes, ut te duce iussa facessant,
Tramiteque in cedant recto, tu caelitus imbres
Exsuccis immitte agris, quorum esse colonos
Et possessores firma nos lege dedisti.

Praeterea, [note: 4. Contra famem.] si dura fames, annonaque cara
Hanc nostram vexaverit [orig: vexârit] humum, si lurida pestis
Corrupto Caeli tractu violaverit artus:
Si rubigo exurat agros, si dente locustae
Damna suo dederint, si muros obsidet hostis:
Aut aliud quodcumque malum, morbusve popello
Ingruat, hac homines tua nomina sede vocantes
Exaudi e summo, DEVS Optime Maxime, caelo.

Promeritam [note: 5. Contra poenas delictorum.] quoties agnoverint [orig: agnôrint] caelitis iram.
Consciaque admissae damnaverint [orig: damnârint] pectora culpae,
Tu quos ex animo scelerum piguisse suorum
Videris, his culpas vultu clemente remitte.
At quos fucus habet, speciosa pelle decoros
Introrsum turpes, illorum conscius ultor,
Accumula iustas merito pro crimine poenas.
Solus enim latebras humani pectoris imas
Novisti, solusque animi scutare recessus:
Vnde timere tuum discat gens postera numen,
Huius quantisper terram dicionis habebit,
Moeniaque antiquo promissa tuebitur aevo.

Quod si etiam peregrinus erit, nec sanguinis huius

page 187, image: s235

Qui procul adveniens istac oraverit aede
Numen opemque tuam (nam quas non fama tuorum
Explevit terras operum? tua fortibus ausis
Dextera magna, quibus non dudum innotuit oris?)
Tu pater a caelo clamorem supplicis audi,
Et quodcumque petet sincera mente precatus
Fac DEVS alme ratum, nec surdis auribus obsta.
Nominis inde tui passim nova gloria surgat,
Teque omnes metuant utroque a cardine gentes:
Nec mea numinibus delubra dicata profanis,
Sed vero sacra esse DEO penetralia noverint [orig: nôrint].

Quin [note: 6. Contra bella.] etiam dirum cum bella movebit in hostem
Isacidum [orig: Isacidûm] genus, et iustus dolor induet arma,
Auxiliumque tuum versi haec ad limina poscent:
Tu DEVS in caelo voces admitte precantum,
Auspice te tandem ut populi bona causa triumphet.
Denique [note: 7. Contra captivitatem.] si taetro Isacidae se crimine vitae
Polluerint (quis enim sit labe remotus ab omni?)
Tuque illos crudo, iustam succensus ad iram,
Tradideris hosti, qui dura compede vinctos
Hinc procul abducat peregrinas victor in oras:
Si tamen oraverint [orig: orârint] veniam sua crimina fassi,
Menteque conversa, se peccavisse, tuamque
Transgressos legem fecisse nefaria dicant,
Et meritos iustam divini numinis iram:
Vel medios inter fateantur comminus hostes,
A quibus abducti pedicas subiere iugales,
Pectore nec ficto, sed toto corde loquantur,
Oraverintque [orig: orârintque] istaec converso ad moenia vultu
Moenia lecta tibi, terramque hanc versus, avito
Concessam generi, templique haec limina contra
Aedificata tibi, sublati lumina caelo:
Tum, precor, exaudi voces et verba regantum,
Arce sedens celsa, et clemens peccata remitte,

page 188, image: s236

Et causam defende bonam tutricibus armis.

Sed veniam imprimis largire petentibus aequam,
Delicti quoties illos piguisse nefandi
Videris, et scelerum quibus offendere patenti
Nomen in orbe tuum: diri simul ipsius hostis
Concilia populo peregrina in sede favorem.
Mitius ut tractent, aut demant vincula captis.
Nam tuus est populus, tuus heres, ferrea quondam
Quem fornax misere flammis servilibus ussit:
Sed valida exemit Phariis tua dextra vinclis.
Fac pater, aspicias oculis mea pectora iustis,
Et populi admittas gemitus, et verba rogantis:
Vt voti compos semper te praeside fiat.
Nam tu legisti populis ex omnibus unos
Isacidas, verbi memor Amramidaeque ministri,
Quo duce Niliacis es avos comitatus ab oris.
O noster consurge DEVS, sedemque quietam
Tuque et cista tuae iam deinceps accipe dextrae.
Da pater ut fidus faciat tua iussa Sacerdos,
Et pius hic legum populus praescripta secutus
Floreat, et placidae posthac agat ocia pacis:
Nec nostras contemne preces, quem sceptra tenere
Regia iussisti, sacro diademate cinctum:
O pater Isaidae, nostri memor esto parentis
Quemque es pollicitus serva pietatis honorem.

Finierat [note: R. Salomon laudat Dei veritatem.] Salomo sanctissima vota precesque
Demisitque manus, et cernua crura levavit,
Erectusque iterum deserta constitit ara,
Sic medio in populo divina voce precatus:

Laus, inquit, sit danda DEO, qui lenta quietis
Ocia tranquillae dedit Israelidos orae
Promissisque olim stetit, ore fideque benignus:
Nam quicquid pater ille suis fuit ante bonorum
Pollicitus, servo dictante oracula Mose,

page 189, image: s237

Hoc omne exhibuit, minimum nec vocis abivit
Incassum, aut temere rapidis evanuit auris.
Nos [note: Exoptat praecentiam Dei.] igitur regat ille DEVS, tutosque gubernet,
Nec nos destinuat patria bonitate, nec usquam
Deserat, aut sanctae lenimina subtrahat aurae.
Sed potius mentes inflectat, ut orbita vitae
Recta suum teneat, non usquam devia, cursum.
Quin [note: Exauditionem.] etiam nostras, toto quas pectore fudi,
Pondus habere preces sinat, et noctuque diuque
Intra aures tinnire suas mea carmina faxit:
Hinc opportuno detur reperire salutem
Tempore, iustitiaeque decus causamque tueri
Communem, et patrios servare ex hoste penates:
Omnes ut populi, totus quos continet orbis
Non alium esse DEVM noverint [orig: nôrint] terraeque poloque
Hunc Israelis praeter patremque DEVMque
Aeternum, ac nullo numen delebile [perhaps: sense] saeclo.

Sint [note: Zelum erga Religionem.] igitur vestrae sine fuco et crimine mentes,
Vt praecepta DEI, et leges tueamur honestas
Non usquam dubitante fide: maneatque perennis
Fervor hic, et seris numquam frigascat in annis.

Dixerat, et sacris pecudes Rex immolat aris
Isacidumque simul populus, tum victima gratae
Mentis opus, vicena boum, et duo millia caesi,
Quibus [orig: Quîs] centum vicena ovim Rex millia gratus
Addidit, ut templum Domino sollemne sacraret.

[note: 2. Paral. [abbr.: Paralipomenon] 7. versu. [abbr.: versus] 7.]

Illo forte die medii lata atria templi
Purifico iussus conspersit rore Sacerdos,
Tantus ubi pecudum iugulari posset acervus:
Aerea namque adipi, bobusque extisque cremandis
Non erat ara satis, tot caesis aede iuvencis.

[note: 2. Paral. [abbr.: Paralipomenon] 7. versu. [abbr.: versus] 1.]

Ecce autem subitus Caelo delabitur ignis,
Despascitque sacris imposta altaribus exta.
Tunc omnis populus demisso cernuus ore

page 190, image: s238

Procumbebat humi, Regem veneratus Olympi,
Qui bonus, et dempto saeclorum fine beatus,
Mox [note: 1 Reg. [abbr.: Regum] 8. versu 65. Festivitas et discessus populi.] etiam festae instituit convivia lucis
Rex Davidiades populi veniente caterva
finibus Emathiis Phariique a flumine rivi
Atque haec bis septem duraverunt [orig: durârunt] festa diebus
Tempora, nam septem templo sollemne diebus
Instituere epulum, reliquis post annua septem
Festa tabernaculum' [orig: tabernaclûm] celebraverunt' [orig: celebrârunt], agmine denso
Commisti matresque virique alacresque puellae.
Octava demum dimisit luce frequentes
Ire domum populos, qui Regi fausta precati
Omnia discedunt, et limina nota revisunt,
Mente hilari, Regem laeto paeane canentes
Daviden tali felicem prole parentem.
[note: 1 Reg. [abbr.: Regum] 9. Theophania Regi Salomoni in somnis exhibita.]

Iamque ubi Rex omnem structuram absolverat aedis
Sacrificae, et magnae divina palatia sedis,
Et quicquid cupidis optaverat [orig: optârat] condere votis:
Ecce, iterum in somnis vultu se Dius [orig: Dîus] eodem
Obtulit haud parvae quo primum in moenibus urbis,
Haec illi visus caelesti voce profari:

Tu quas fecisti sincera mente profectas
Accepi grata aure preces, et limina templi
Istius elegi, ac sacram mihi destino sedem:
Nomen ubi nostrum celebretur, et ora precantum
Non ullis frustra clamoribus aehtera pulsent,
Haec mihi quantisper sollemnia sacra placebunt.
Namque oculos huc deinde meos, huc pectora figam
Caelica, nec templo hoc ex ulla parte recedam:
Tu modo Davidae vestigia nota secutus
Sincera venerare DEVM me mente, nec usquam
Tramite de recto te devia semita flectat.
Serva etiam dederat quas leges corniger olim
Amramides, et nostra libens mandata capesse.

page 191, image: s239

Sic solii firmata tui fulcimina regno
Perpetuo stabunt, veluti promissa parenti
Voxque fidesque iubent: nec regno proximus heres
Semine de patrio cunctis defecerit annis.
At vero si forte pedem referetis, et aequis
Legibus abiectis spernent mea iussa nepotes,
Sectati vanos terrestria numina Divos,
Protinus Isacium genus exstirpabo, plagamque
Terrae quam dederam mutato limite demam.
Insuper hac etiam quam nunc mihi destino sedem
Excedam rursus, vulgi tum fabula fient
Isacidae, tristemque domus trahet ista ruinam,
Namque aliquis cernens penetralia diruta templi
Atque aequata solo, contractis sibila labris
Tollet, dicturus quae causa hanc subruit aedem?
Cur vastata iacet? quae tantae occasio cladis?
Respondensque aliquis dicet: Gens ista profanos
Vsque secuta DEOS numen caeleste reliquit,
Quod prisci coluere patres, e Memphidos ora
Educti miris Erythraea per aequora fatis.
Nam cui templa DEO haec prisci posuere parentes,
Omnes ille DEOS alios velut aemulus odit,
Atque hanc idcirco radicitus eruit aedem.

Dixerat: et somnus vigili a Salomone recessit,
Nec sopor illud erat, sed summi oracula Divi.

Postquam [note: Compensatio sumptuum erga Regem Tyrium.] autem exactis bis deni mensibus anni
Transissent, et iam sacri nova limina templi
Starent, et magni Solymaea palatia Regis,
Hiramo cedros praebente aurique talenta:
Tunc Tyrio Salomon vicenas tradidit urbes
Qua Galilaeus humum proscindit vomere pastor,
Vnde suos reditus atque annua pensa referret,
Expositi donec sibi reddita munera sumptus:
Oppida sed sterili cum condita cerneret agro

page 192, image: s240

Respuit Hiramus Tyrio inferiora paratu
Et quem fecisset non respondentia sumptu.

Nam quae sunt istae quas offers largiter urbes,
Mi frater Salomo, dicebat: et oppida iussit
Ob sterilem campum Cabul cognomine ferri.
Centum auri Tyrio Rex vigintique talenta
Debuerat Salomo, quae cum non reddere posset,
Exhaustus templi impensis, non vile tributum
Civibus imposuit, muris dum cingeret urbem
Templaque [note: Urbes et classes a Salomone structae.] construeret, Solymique palatia Regis,
Et Mille ornaret tectis sublimibus, urbis
Non minimam partem, et portas muniret et arces:
Diruta qua bello Gaser squallebat et Hasor,
Flammaque hostili quondam subversa Mageddo.
Gasera nam Pharao diro succenderat igne
Et Channaae occisis e posteritate colonis
Hanc urbem uxori dederat Salomonis habendam.

Tempore iamque eodem munivit utramque Bethoron,
Et Thammam vastae latitantem in limite terrae,
Emathiaeque omnis caput insuperabile Sobam,
Regia qua princeps Hadadeser limina quondam
Munierat, posito vada ad Euphrataea tropaeo:
Dextera quem victum Davidae vivida bello
Fudit, et Emathiam Iessaeis subdidit armis.
Restauravit item Balathamque urbesque propinquas,
Inquibus aut Regis thesauri agilesve quadrigae,
Aut equitum turmae, aut certi granaria victus.
Nam quadraginta Salomon pascebat equorum
Millia, falcatis posset quos iungere bigis,
Et bissena equitum nutribat millia bello.

Quicquid Regi igitur suadebat amica voluptas
Condere, sub Libano, Solymaeque in moenibus urbis
Omne id magnifico surgebat ubique paratu.
Quin et reliquias Amoraeae et gentis Hethaeae

page 193, image: s241

Haevaeaeque domus, et Iebusaeide natos
Stirpe viros Salomon iuga sub servilia misit,
Pendere tum iussos haud parva tributa quotannis.
Libera sed fecit cognatae pectora gentis
Immunesque operum voluit Rex esse penates
Isacidos, serva nec conditione teneri:
Nam belli pacisque Duces, aulaeque ministros
Praefectosque equitum patria de gente legebat,
Ordine disposito tum Nobilitatis equestri.
Horum quingenti quinquagintaque fuere [orig: fuêre]
Haud pauci numero, sed navi rebus agendis,
Qui sibi subiectas regerent prudente catervas
Consilio, et regni commissa negotia curent.

Inde Gynaecaeum Pharaonis filia, coniux
Regia, deserto Iessaeae colle Sionis
Intravit, quod Rex Mellae regione locaverat [orig: locârat]:
Magnifico domus haec renitebat clara paratu,
Sectilibus saxis ex ima parte sub alta
Culmina tectorum firmisque exstructa quadratis,
Quae faber ad normam et certam formaverat [orig: formârat] amussim.
Ipsa quoque e solido fundamina marmore facta.
Et lapidum nexu cubitus octove decemve
Longorum, et paries cedrino adopertus amictu.
Porticus ante domum sublimibus alta columnis,
Tectorum inter se fuerat qua pervius usus.

Ipse ter in templo sollemnia sacra quotannis
Et super altari aurato cum ture ferebat,
Aeratoque foco pecudes adipemve cremabat.

Post etiam naves Erythraeo in littore fecit,
Elus Idumaeas qua prospicit ultima terras,
Atque Asiongeber tectorum culmina tollit.
Miserat huic sociosque viae nautasque peritos
Rex Tyrius nautis qui cum Salomonis Ophirum
Remigio peterent, toto procul orbe remotum.

page 194, image: s242

Inde domum lapsa trieteride nauta reversus
Immensam patriis vim finibus intulit auri,
Quadringenta puta, simul et vicena talenta,
[note: 1 Reg. [abbr.: Regum] 4. versu. [abbr.: versus] 22.]

Tantis Rex opibus patrias ditaverat urbes.
Nam latos terrae fines dicione premebat,
Euphraten ultra celebris qua moenia Thispae,
Ad Gazam usque Palaestinis sub finibus urbem,
Aegyptique oram populis dominatus et altis
Regibus, huic uni qui munera laeta ferebant,
Munera subiectos Regi testantia Reges.

Aurea tum placidas habuit pax undique terras,
Nec saeva Hebraeos agitabant bella quietos:
Quisque sua civis sub vite, atque arbore ficus,
Mollia securae peragebat tempora vitae,
Bersabeae ad fines extremo a limite Danae.

FINIS LIBRI Sexti.
page 195, image: s243

HebraeidosLIBER SEPTIMUS. VLRICI BOLLINGERI, P. L. [abbr.: Poetae Laureati] Monostichon. In Lib. [abbr.: Librum] eundem. Septimus adducit Reginam ex orbe Sabaeo.

[note: 1. Reg. [abbr.: Regum] 10. Gloria Regis Salomonis apud exteros nota.]

ETiam fama viri totum compleverat orbem,
Nullaque Regis erat Salomonis nescia tellus:
Ipsa quoque e terris regina egressa Sabaeis
Advenit Solymam magna comitante caterva,
Cardinis Austrinis procerum, multisque camelis
Cincta, quibus terrae felicis aromata, et aurum
Imposita, et virides regalia munera gemmae.

[note: 1. Reg. [abbr.: Regum] 7. Palatium regium.]

Clara renidebant praelustri regia cultu
Centum longa domus cubitos, et lata vicissim
Quinquaginta, ter alta decem: quam marmore vivo
Instructam, viridi vestiverat undique cedro:
Fundamentum ipsum, saxis iunctura quadratis
Iecerat, ut superam portarent infima molem.
Huic superinstructus sese ter quinque sequentum
Ordo columnarum triplex, qui quattuor apta
Praebebat spatia, aequali distantia passu.
Nam quadraginta fuerant et quinque columnae
De viridi cedro, fabrili ex arte dolatae:
Has superimpositae quas norma quadraverat aequa
Imminuere trabes, sectisque ex arbore cedri
Vestitae asseribus tabulata suprema gerebant.
Praeterea hinc aulae dextrum latus inde sinistrum

page 196, image: s244

Ordo fenestrarum triplex, pellucida et auras
Pervia reddebat: semperque fenestra fenestrae
Obiecta, et bifido quadrangula poste nitebat.

Ante [note: Porticus aulicae. 1.] sed hanc longam fulgebat porticus aulam
Quinquaginta patens cubitos ex ordine longo,
Triginta [note: 2.] e lato, sed et altae porticus aulae
Opposita e regione loci, suffulta columnis
Et trabibus connexa suis, quae curia magni
Regis erat, sanctique domus veneranda Senatus.

Tertia [note: 3.] quin etiam longae addita porticus aulae
Stabat, ubi rigidum dicenda ad iura tribunal,
Quae supra atque infra tabulis vestita cedrinis.

Nec [note: Armamentarium.] procul hinc stabant armamentaria Regis
Ex cedro constructa domus, qua scuta ducenta
Aurea pendebant, sescentis singula siclis
Magna auri puri: peltae simul atque trecentae
Vestitae obryzo, ter centum paene minarum.

Has [note: Regia.] sed pone domos augusta palatia Regis
Magnifico stabant pulchre fulgantia luxu:
Et trabibus suffulta suis, suffulta columnis,
Aemula quae reliquas aequarent culmine sedes.

Tres [note: Thronus Regis.] haec atque decem domus est constructa per annos.
Fecerat hic solium Salomo divinus eburnum,
Et totum obryzo fabricans obduxerat auro:
Pars huius tergo incumbens ex arte rotunda
Facta erat, et geminis subnixa sedilia fulcris,
Hinc atque hinc positis quae subicienda lacertis.
Haec iuxta bini stabant utrimque leones,
Ex ebore efficti, quos lamina texerat auri:
Atque istud gradibus solium conscendere senis
Tunc erat, hinc illinc secto quos ficti elephanto
Servabant magna cum maiestate leones.
Nil simile huic vesper vidit, nil Eurus et Auster.

Hac tum sede sedens mediae in penetralibus aulae

page 197, image: s245

Reginam [note: Reginae Sabae adventus.] Salomon, intra sua tecta Sabeam
Advocat: illa venit procerum stipata suorum
Agmine, virgineoque choro: tectumque subintrans
Vt regem vidit mox prono cernua vultu
Succiduoque genu Isaciden veneratur amicum:
Isque throno surgens sinuato poplite profert
Obvia signa pedum, et reginae basia figit,
Admotaque iubet propius considere sella.
[note: 1. Reg. [abbr.: Regum] 4. Maiestas Regis Salomonis.]

Circumstant proceres Salomonis, patre Sadoco
Editus Asarias, custos fidissimus arcae
Et templi princeps: Ahiasque atque Elihorephus
Regi a secretis, Iessaei pignora Sufae.
Iosaphaque egregii columen praelustre Senatus
Olim Davidae, qui nunc Salomonis in aula.
Praeterea [note: Consiliarii Ecclesiastici et Politici.] hic aderant duo pignora clara Nathanis
Fatidici, Asarias condorum ex agmine praeses,
Sabudusque suum quem Rex dicebat amicum:
Ioiadaque satus claro genitore Benaeas,
Militae princeps: aulaeque magister Ahisar,
Et terrae reditus qui procurabat Adoras.

Omnibus [note: 1. Reg. [abbr.: REgum] 4.versu. [abbr.: versus] 29. Oratio ReginaeSabaeae ad Reg. [abbr.: Regem] Salom. [abbr.: Salomona] .] attentis Regina haec incipit ore:

Inclyte Rex Salomo, Davidae regia proles,
Stirpis Iessaeae columen: tua didita terris
Huc me fama tulit, nam te DEVS aethere ab alto
Ingenuae ornavit sollerti indagine mentis,
Doctrinaque animum varia rerumque polivit
Cognitione gravem nec te sapientior ullus,
Vespere ab occiduo Eoas iam vivit ad oras.
Cedunt arva tuo iamdudum Aegyptia magno
Ingenio, cedunt mentes Oriente sub omni.
Nec patriae quisquam fertur te vincere gentis,
Non clari vates fama celeberrimus Ethan
Fatidicusque Heman, Chalcolque et Darda Poetae,
Carminibus terram qui complevere Sabaeam.

page 198, image: s246

Nam tua se longe et late sapientia cunctis
Gentibus insinuans toto clarescit in orbe.
Mille tibi dicunt gnomas, tibi carmina mille,
Naturaeque vias, et rerum semina nota.
Quippe tibi herbarum viresm ususque medendi
In promptu, et silvis quaecumque innascitur arbor
Te non ulla latet, tibi nulla animalia terrae
Ignota, aut volucres quae findunt aera pennis,
Squamigeri pisceve maris, genus omne natantum,
Serpentumque solo docta tu mente notasti.
Hinc tua tot populi regalia tecta frequentant,
Tot Reges audire ardent Salomona, potentem
Ingenio sollerte virum, mundique peritum.

Me quoque fama tui totum celebrata per orbem
Nominis, hanc Solymae patriis a finibus urbem
Iussit adire, tuique amor has excivit in oras.
Nam mihi quae cupio de te cognoscere multa
Argumenta simul, non omnibus obvia, rerum.
Nunc ego quid possim de te sperare vicissim
Ede mihi, et multa solve hanc formidine mentem.

Dixerat: Huic Salomo respondens talia fatur:

O [note: Responsum Regis.] Regina, decus generis praelustre Sabaei,
Clarum Austri lumen, quae te tam laeta tulerunt
Saecula? qui tanti talem genuere parentes?
Nam tibi quas referam, regina o inclyta, grates:
Quod patriis digressa focis, nostro orbe remotis,
Hoc Salomonaeum dignata es visere tectum?
Nosse quidem nobis naturam, et semina rerum,
Quidque geri fas sit, quae sanctae regula vitae,
Qui tenor officii, quid lex et iura requirant,
Caeli ex arce datum, cognata ubi semina menti.
Quae tamen a nobis ardes cognoscere, faxo,
Vt ne paeniteat scitatum haec limina adisse.
Sed cum sis longa Solymam regione profecta,

page 199, image: s247

Et lassata viis, prius huic accumbere mensae
Te iubeo, viresque cibo reparare labantes,

Sic [note: Convivium Regium.] ait, et mensas insterni mandat acernas
In ferrique dapes: cum Regia protinus uxor
Femineo comitata choro, sic Rege volente,
Arcessita venit, Reginamque ore Sabaeam
Excipit admoto, et Phario sermone salutat.
Dant manibus famuli limfas, et fercula ponunt.

Ipse [note: Consecratio et administratio mensae.] preces palmis Hemanus ad aethera tensis
Fundit, et appositas ex ritu consecrat escas.
Centum astant alii vernae, quibus ordine longo,
Cura penum struere, et cyathos libare, merumque
Fundere, et ad mensam nutus servare potentes.

Rex ubi tum solio primus consedit acerno,
Reginam sella locat e regione Sabaeam:
Multa super terram rogitans, super aequora multa,
Apponitque dapes, et magno fercula luxu.
Nam nihil deerat potusve cibive parati,
Seu mare, seu tellus, seu mobilis educet aer.

Ipsa domum cernens, picti et laquearia tecti,
Miraturque aulam lautaeque cibaria mensae,
Omnia regali et summo constructa paratu.
Nec minus astantum seriemque habitusque virorum,
Pincernasque alacres, tanto qui pocula Regi
Plena coronabant, animo admirante tuetur.
Omnes, [note: 2. Paral. [abbr.: Paralipomenon] 9. vers. [abbr.: versus] 20.] ex auro cyathi, vasa aurea mensae
Omnia, et obryzo constabat tota supellex
Regia, nec pretio tum vasa argenta magno,
Nam [note: 1. Reg. [abbr.: Regum] 9. vers. [abbr.: versus] 26. 2. Paral. [abbr.: Paralipomenon] 9. vers. [abbr.: versus] 21.] terno quovis Salomonia classis in anno
Argentumque et ebur, fulvi referebat et auri
Vim secum immensam pavosque et cercopithecos,
Lignaque prasilii [sic], Salomo quibus [orig: queîs] fulcra parabat
In [note: Ibid. [abbr.: ibidem] vers. [abbr.: versus] 23.] templo, et cytharas, atque instrumenta canentum.
Auri sescentas, sexagintaque ferebant

page 200, image: s248

Isacidae libras, praeter donaria Regum,
Et mercatores, quae fulva metalla ferebant.
Hinc [note: Ibid. [abbr.: ibidem] vers. [abbr.: versus] 27.] tantum argenti Salomo cumulavit acervum
In Solymis, lapidum quantus solet esse iacentum,
Omnibus in vicis, nota et regione viarum
Nec minor advectae, Libani de vertice, Cedri
Copia, quam mori, quae valle enascitur ima.
[note: Ruth [abbr.: Ruthae] 4. vers. [abbr.: versus] 22. Scyphus genealogicus.]

Tum scyphus infertur solido conflatilis auro,
Hic caelati auro patres: Iessaeia radix:
Et sacer Obedus Rutha genetrice creatus
Ephratida Boa patre, quem famosa Rahaba
Salmoni peperit, rapidas Iordanis ad undas
Moenia qua versae Hierichus vastata iacebant.
Huic Genitor prisca Iudae de stirpe Nahasso
Eximius princeps, quem non virtutis egentem
Amminadabus avi proles Hesronis, et alto
Frons ortus Ramo vitalibus intulit auris.
Hesronem Peres, Peren generavit Iuda
Thamaridis falso deceptus amore propinquae.
Omnis hi caelati auro praelustre toreuma,
Bezalielis opus gemmis radiantibus auro.

Hoc Salomo primum cyatho libaminis haustum
Praebibit, hinc Arabum reginae apponit, et illinc
Ordine circumfert festi sacra pocla diei.

Parte quoque adversa longae in penetralibus aulae,
Largiflua Isacio libabant pocula Regi,
Israeligenae pariter comitesque Sabaei:
Centum dispositis iussi requiescere mensis.
Namque [note: 1. Reg. [abbr.: Regum] 4. vers. [abbr.: versus] 22.] die quovis pascendae ex ordine turbae
Servorum, fuerat similae consumere coros
Ter denos, reliquae sexagintaeque farinae:
Insuper altilium denos, alimenta diurna,
De grege, vigintique alios e rure iuvencos,
Et centum niveas comedebat mensa bidentes

page 201, image: s249

Aulica, tot cervos praeter damasque caprasque.
[note: Ibid. [abbr.: ibidem] vers. [abbr.: versus] 7. Praefecti penoris et culinae Regiae.]

Atque haec bisseni, ex omni dicione ministri
(Sive velis promos, seu malis dicere condos)
Regi mittebant, partiti tempora rerum.
Namque anni mensem curabat quilibet unum,
Aulae suppeditans iniuncta cibaria, et altae
Pabula quadrupedi, paleasque et stramina caulae.

Horum Benhurus montanis urbibus Ephrae
Iura dabat: Maccam vero Salibimque Decherus,
Bethaniaeque focos, caulasque regebat Elonis:
Tertius Heseda genitus, Sochoa tenebat
Moenia, et Arubam, terramque potentis Epheri.
At Dorae praeerat dicionibus Abinadabus:
Quem sibi Rex generum Taphae sociaverat [orig: sociârat] amore.
Post hos Bethsaniae tractum priscamque Mageddo
Et Tanachae cives aequa dicione Baena
Curabat: sed magnificae Gileadica Ramae
Moenia, cum tota celebris regione Iairi,
Sexaginta urbes princeps Bengeber habebat.
Septimus Ahinadabus erat pater editus Iddo,
Imperio cuius morem Mahanaea gerebant
Oppida: Nephtalidum moderamen agebat in orbe
Inclytus Ahimaas, cui Basmatha filia Regis
Vxor erat modicum non aspernata cubile.
At satus Husaeo genitore Baena tenebat
Assaridum fines, terramque feracis Alothi:
Iosapha Isaschariam gentem frenabat: et Ela
Natus Beniamidas: partem at Gileadidos orae,
Cui Siho Rex quondam, et monstrosus praefuit Ogus
Subiectam imperio Gerber praefectus habebat:
Omnibus his magno deferre cibaria Regi
Menstrua tunc studium fuit, et sua cura laborum.

Iamque [note: Musica.] ubi prima quies epulis mensaeque secundae
Illatae, iubet Assapho Rex patre creatum

page 202, image: s250

Nethanian fidibus memorabile ludere carmen:
Anna quod aetherio cecinisset grata parenti
Pro Samuele, sibi concesso pignore lecti.
Ante tamen paucis Reginae exponit, ut olim,
Anna quidem Elcanae fuerit carissima coniux,
Infecunda tamen miseroque hoc turbida casu.

Nam nullum Hebraeis est probrum matribus, inquit,
Grandius hoc aevo, quam si natura negassit
Ex utero sterili nullum producere fructum.
Semen enim primo fuerat muliebre parenti
Promissum, et nostro repetitum caelitus Abrae,
Per quod salvifico serventur ab aethere gentes:

Inde refert Salomo quam voce ardente precata
Anna DEVM, tristes effuderit ore querelas.

[note: 1. Sam. [abbr.: Samuelis] 1. vers. [abbr.: versus] 21. Historia de Nativitate Samuelis.] "

Alme parens, si me famulam respexeris aequo
Numine, largitus prolem mihi deinde virilem.
Cultibus hanc sacris Mosaea ex lege dicabo,
Nec capitis radet ferrata novacula crines,
Nec vinum aut potus umquam bibet ille meracos.

Tunc addit Salomo, ut summus sub limine praesul
Helius, attonitam verbo obiurgaverit [orig: obiurgârit] acerbo,
Ebria ceu tacitos demurmuret Anna susurros,
Vtque istam mulier dimoverit [orig: dimôrit] sobria culpam:
Denique ut exacto nondum feliciter anno
Ediderit partu natum, quam provida mater
Dixerit apposito Samuelem nomine, munus
Quippe DEI precibus multumque diuque petitum.

Haec Salomo paucis, cytharae cum fila movere
Nethanias coepit vocemque immiscuit aptam:

[note: 1. Sam. [abbr.: Samuelis] 2. Canticum Annae.] "

Laeta mihi mens est, vultu iucunda sereno,
Nam prius abiectam hic [orig: hîc] oculis DEVS aspicit aequis,
Extollitque meum tecto de paupere cornu.
Ergo meis merito insulto nunc hostibus ore
Fatidico, qui probra mihi non pauca dederunt.

page 203, image: s251

At tu, sancte DEVS, me casibus eripis aegris,
Laetitiaque hilarem recreas affersque salutem.
Nemo DEVM praeter sanctus super orbe meretur
Dici: namque alius non usquam, petra nec ulla est,
Fider cui possis excepto caelite nostro.
Pone supercilium, ventosos exue fastus
Improba gens hominum, et sermo vetus ille recedat,
Succedatque novus: cernit DEVS omnia vindex:
Nec sinit esse rata audacis conanima dextrae.
Nam validi disrupta iacent sua cornua nervi

Et qui impingebant passim nunc robore cincti
Incedunt, velut armati quos baltheus ambit:
Quique prius saturi fuerant, pro paupere victu
Servitium nunc triste ferunt: quos ante premebat
Dira fames, saturos iam non penuria vexat.
Et sterilis quae forte fuit, nunc terque quaterque
Facta parens: contra fecunda priore cubili,
Nunc sterili recubat, quasi pondus inutile lecto.
Nam DEVS est homini vitam qui donat, et aufert,
Qui tristes animas Erebum deducit ad imum
Educitque iterum: DEVS est qui ditat, et idem
Pauperat, extollit depressa, et deprimit alta.
Erigit ille humiles vili de pulvere terrae,
E caenoque inopes et sordibus eruit imis,
Vt Reges inter sedeant, solioque propinqui,
Imperii teneant certo cum munere clavum.
Quippe DEI terra est omnis, terraeque columnae,
Quibus [orig: Queîs] superimposuit, ceu fulcris fortibus, orbem:
Dirigit ille pedes ne impingant forte piorum,
Rebus at angustis merito impia turba peribit,
Nec sua vis ullum poterit servare profanum.
Conteret ira DEI numen caeleste perosos,
Et Domino adversos, contundent fulmina montes:
Immensaque olim mundi compage soluta

page 204, image: s252

Sub sua iura trahet totum DEVS arbiter orbem,
Et Christo dabit imperium sine fine perenne,
Illius excelso cornu evecturus Olympo.
Haec ita Nethanias modulatus fila remisit.

Tunc [note: Discessus a convivio.] ubi dempta fames epulis, mensaeque remotae
Hemanus pulchro superis fert carmine grates,
Aurea duplicibus tensis ad sidera palmis.

Consurgunt omnes, atque atria longa revisunt
Regis ubi solium: iussi hic confidere sellis
Regina, et regni proceres utriusque virique
Et matres, et virgineus comitatus uterque.
Hic [note: Colloquium Reginae Sabae, cum Rege Salomone.] fandi veniam terrae Regina Sabaeae
Nacta pium aggreditur scitari plurima Regem.
Nam quibus ille sacris, qua Religione piari
Possit in orbe DEVS, quae Christi sceptra futuri,
Principio quaerit: cui tum Rex pauca locutus:

Crastina cum primos, inquit, produxerit ortus
Leucothoe, templi sacro te limine sistam,
Vt videas quae tura DEVM, quae victima placet.

Incipit illa iterum, et quaenam sancita tulisset
Legifer Amramides, quae iura forensia civi.
Abdita cum primis naturae semina quaerit,
Herbarum quae sint vires, quae cuique facultas
Indita sit gemmae, quae praepetis omina pennae,
Quae mare compescant causae, quid temperet annum.

At nihil hic potuit Regem Salomona latere:
Nec tam difficilis fuit edita quaestio, quam non
Solveret ingenuum docti Salomonis acumen.

Postera iamque dies ubi claro effusit Eoo,
Ingreditur templum Salomo stipatus amoeno
Servitio, et secum Reginam ducit ovantem.
Miratur molem augustam tectumque Sabaea
Eductum [note: 2. Reg. [abbr.: Regum] 6. ver. [abbr.: versus] 2.] caelo, et longi fastigia templi.
Nam sexaginta cubitos oblonga patebat,

page 205, image: s253

Viginti [note: Forma templi Hierosolymitani.] sed lata fuit domus: altaque centum
Bisque decem cubitos sublimis culmine tecti.

Porticus ante huius stabat sacraria templi,
Lata decem cubitos, viginti longa, tribusque
Ingressum praebens portis, quarum una nitebat
Eois obiecta plagis, cognomine Sura,
Altera [note: Porticus.] ferventes Austros, sed tertia latis
Spectabat valvis gelidas Aquilonis ad axes,
Et pecudes inferre suas et tradere mystis.

Inde [note: Atria.] Sacerdotum veniebant atria templo
Praevia, contiguo connexa sed atria muro
Porticui: lapidis triplici quos ordine, laevis
Struxerat, atque uno contexerat ordine cedri
Artificum manus, ac duro vestiverat aere
Ostia, nam longe domus haec lateque patebat.

Postquam introgressi Rex et Regina piante.
Pontifice Asaria, pecudem mactarat ad aram
Liniger, et niveum Salomone iubente iuvencum.
Cum Rex affatur placido sermone Sabaeam:

Hoc, [note: Labrum.] ait, a laeva quod cernis, fusile labrum,
Sive mare appelles, aliove id nomine dicas,
Triginta cubitos complectitur ambitu in ipso,
Spissum tres palmos, labiumque rosae instar apertae:
Quinque sed excelsum cubitos: quod margine summo
Exornant fusi, ceu sculpta cucurbita nodi,
Ordinibus geminis, ipsum bissena iuvencum
Corpora sustentant, quorum tria versa sub ortum
Et totidem occasum spectant, totidemque sub Austrum,
Et tria se vertunt gelidos Aquilonis ad axes.
Vndarum bis mille batos capit: hincque Sacerdos
Ante manus lavat atque pedes, quam limina templi
Vlteriora petat, sic mos iubet ille sacrorum.

Has vero denas templi, quas cernis, aquales
Aere faber Tyrius fecit, qui et fusile labrum:

page 206, image: s254

Quattuor [note: Aquales.] hoc fulcrum cubitos patet, undique longum
Et latum, si non fallor, tres aspicis altum.
Binae sunt istae tabulae, fulcrum undique circum,
Iuncturis connexae aptis: has ceu stria quaedam,
Circulus hic geminus supraque infraque figurat:
Quos inter faciesque boum, faciesque leonum,
Angelicosque vides insculpto emblematevultus.

Quattuor hic ex aere rotae, suus aereus axis.
Et radii, et canti fusi aere, apsisque rotarum,
Quae speciem quandam referunt, ex ordine, currus.
Angelus hac etiam quivis e parte columnam
Exhibet, impositae quasi sustentamen aqualis
In medio tecti fulcimen, ut aspicis ipsa,
Aere cavo, cubito sed non tamen altius uno
Luterum impositum, formae splendore rotundum
Sustinet, undarum qui, si non fallimur, urnas
Quadraginta capit, nec dispar ullus ab ullo,
Quinque horum a dextra totidemque a parte sinistra,
Hos adipi atque extis super hoc altare cremandis,
Ante ubi purgentur, sacratus destinat usus.

His [note: Pelves aureae.] vero centum, quas cernis, pelvibus aureis
Excipimus pecudum, sacro de more, cruorem:
Hysopis tincto quo divam spargimus aram:
Ipsa decem cubitos est alta, atque aerea tota,
Longaque vicenos cubitos, et lata patescit.
Hac super et niveae pecudes taurique cremantur
Victima grata DEO, nostraeque piamina vitae.

Dixerat, [note: Sacrificium.] et niveum rutilo cremat igne iuvencum,
Procumbensque solo numen caeleste precatur:
Hanc populo ut lucem simul hospitibusque secundet.

Nec [note: Concentus Musicus.] minus harmonico complentur limina cantu,
Et litui, cytharaeque sonant, clangorque tubarum
Exsistit passim, pulsataque terra remugit.

Mox petit interiora novi sacraria templi,

page 207, image: s255

Hic ubi balsameos succos, stactaeque liquores,
Turaque inaurata princeps adoleverat ara
Sacrorum Asarias: bifori huc quadrangula valva
Praebebant aditum venientibus ostia mystis,
Limen [note: Ostia interiora templi.] utrumque horum, postisque oleaginus, ambae
Abiegnae valvae, quas aurea lamina clavis
Affixa, et vario caelati emblemate flores,
Et gregis aligeri decorabant undique vultus,

Ante [note: Columnae.] fores templi geminae hinc illincque columnae
Erectae stabant, quarum Iachina vocata
Ad dextram, Boa ad laevam contermina partem.
Aereum opus, quamvis cubitos octo alta, decemque
Bissenos vero tereti complexa figura.

Hos capitella super cubitorum quinque globosa,
Atque alternatis quasi retticulata catenis,
Ordine septeno: tum Punica mala coronae
Instar erant bino capitellis ordine nexa:
Bis centum numero magna ornamenta columnis,
Et supra atque infra capitelli pendula ventrem:

Post quadraginta cubitos sacraria longa,
Altaque ter denos, viginti lata patescunt.
Omnis ubi paries cedro rutilante nitebat
Vestitus, lapidumque apte caementa tegebat.

Ima pavimenti saxis constructa quadratis
Pinea velabat facies, aedisque lacunar
Segminibus cedri tabulatum fornicis instar,
Connexumque tholis, fulvo radiabat ab auro.

Ipsos quin etiam vestibat bractea muros
Aurea, palmarum florumque obducta figuris,
Et clavis affixa suis, nec utrimque fenestrae
Parietibus deerant, angusto extrinsecus ore,
Sed quae transmittant lumen, lato intus hiatu.
Quid multis? auro rutilabant omnia, gemmis
Omnia, siderios aequantia desuper ignes.


page 208, image: s256

Constitit [correction of the transcriber; in the print Constistit] [note: Mensae aureae 5.] hic Salomo Reginam affatus amicam:

Hinc atque hinc quinas, ait, aspicis ordine mensas,
Omnes obductas auro: quibus ista sacerdos
Caelicus imposuit senum [orig: senûm] libamina panum.
Ture superiecto: Non vesci panibus istis
Fas ulli, nisi linigeris Arone creatis.

Atque hoc apponit Levita subinde recentes,
Iudaeae quoties redeunt sua sabbatha genti.

Candelabra [note: Candelabra aurea.] sed haec, utroque a pariete templi
Disposita, et numero sacris aequalia mensis,
Tota ex obryzo, quod cernis, fecimus auro.
Hinc atque hinc ternos, medii de cortice trunci,
Aspicis enasci ramos, velut arboris altae,
Atque oleo plenam ramo cuique esse lucernam,
Vt truncoque suam: quas summus luce Sacerdos
Qualibet instaurat, subeunte ut nocte per aedem
Diffundant late, pulsa caligine lumen.
Omnibus insculptae flores, palmaeque lucernis
Et candelabri ramis, insigne toreuma.
Aurea quin etiam sunt emunctoria cuique,
Ipsa [note: Ara inaurata.] quoque artifici caelo fabricata: sed ara
Istaec quam solido totam conteximus auro
Cedrinis constat tabulis: hac tura cremantur
Has stactae liquor auratis adoletur acerris,
Excelsumque DEO gratus petit aethera nidor.

Hinc [note: Ostia Adyti aurea.] Regina videns Adyti tota aurea sacri

Ostia: [note: Velum Adyti.] Quaenam inquit, domus haec, quae ianua puro
Haec ornata auro; nam cardo hic aureus, auro
Annulus hic gravis est, haec aurea tota catena est:
Aurea sunt huius divina repagula vectis:
Cunctaque caelatis late radiante metallo
Vultibus Angelicis, palmisque ornata renident,
Liminis at vero et postis quinquangula forma est,
Et bifores claudunt, ut cerno, sacraria valvae.

"
page 209, image: s257

Dixerat: huic Salomo sic contra farier infit:

Nulli fas istud, nisi soli insistere limen
Pontifici, et quovis tantum semel hoc licet anno.
Hic ADYTVM penetrale domus, sanctissima templi
Portio, qua nobis DEVS ipse oracula reddit.
Longior haud cubitis vicenis area tota est,
Et totidem lata est, quadrata structa figura:
Altaque triginta cubitos, laqueataque tecto,
Huic plane similis murosque auroque figuras
Obductas, fulvi rutilantibus undique gemmis.
Ima pavimenti sed et hic sunt aurea: summus
Quae pedibus calcat, sibi soli adeunda, Sacerdos.
Ostia si pandas, cernes ob lumina velum
Propendere Adyto, cui tela Iacinthina pannum
Purpureum admistum, et nivei subtegmina byssi
Iuncta habet, et croco radiantia lina colore.

Illud acus docto Sidonia pollice finxit,
Angelicae sollers intexens ora, figurae.
Post velum hoc iuvenes alati, oleagina caelo
Sculpta [note: Simulacra Cherubica.] duo simulacra nitent, auroque refulgent
Vestita, et latis expandunt tractibus alas,
In mediis sanctae positi penetralibus aedis.
Quaelibet alta decem cubitos extollit imago,
Et quinos itidem protensis explicat alis:
Vnius aurati iuvenis laeva ala sacelli
Contigit laevam partem, sed dextera dextri
Alitis impositam gemmanti in pariete tangit:
Mutua sed reliquas contagio copulat alas.
Dextera nam primi laevam, dextramque sinistra
Alterius, medio tangit sub limite templi.

Hasque [note: Arca foederis.] alas subter divina reconditur Arca,
Quam spectant iuvenes verso in penetralia vultu.

Nondum finierat Salomo, cum femina sollers

Interfata rogat: Quidnam vult foederis, inquit,

page 210, image: s258

Arca sibi, totum passim celebrata per orbem?
Aut quid in hac tandem secreti conditur arca?
Nam circa Hierichus gestatam moenia dicunt
Evertisse urbem, solo clangore tubarum.

Regina haec paucis: Salomo cui plurima contra:

Non haec extorsit nobis simulacra, nec arcam
Vana superstitio, sed tradidit omnia Moses
Consilio fabricata DEI, qui limina templi
Vasaque caelesti primum formavit amussi.

Ipsa quidem cista est abiegnis condita lignis,
Longa duos cubitos, et dimidium, altaque late
Vnum et dimidium, fulvo quae tecta metallo,
Promicat, hinc illinc gemino portabilis aureo
Annulo, et auratis cervice ferenda bacillis.
Intus [note: Tabula Mosis lapidea.] adorando caelestis pollice dextrae
Incisae saxo leges, et floridus olim
Aridus [note: Virga Aronis.] Aronis caduceus, et sua manna
Plena latet patera, aeterni miracula patris.
Hanc homini attrectare nefas cuicumque profano,
Quae tangenda manu sacrati antistitis una est.
Nec licitum est ulli nudam, ni stirpe creato
Aronis, saeva sine morte ultrice videre.

[note: 1. Sam. [abbr.: Samuelis] 4. Historia de amissa Arca divina.]

Tempore nam quodam (longa est iniuria, longae
Ambages, sed summa sequar fastigia rerum)
Bella Palestinae Isacidis fecere cohortes:
Mille quaterque viros magno fudere tumultu.
Hic arcam Hebraei, quam tunc Siloa tenebant
Limina, Mosaeo mox eduxere sacello.
Iosua namque illic deleta gente locaverat [orig: locârat],
Indigenum [orig: Indigenûm] firmis coniuncta sacraria castris.
Heliadae vero gemini, scelerata iuventus,
Hofnius et Pinehas, comitati hanc foederis arcam,
Armati exierant Silo, castrisque subibant.

page 211, image: s259

Omnibus hic laeto pulsantibus aethera plausu
Hebraeis, trepidi mentem expavere Philisti.

Nam DEVS, aiebant castra Israelis adivit.
Quis potis Hebraeis calces opponere Divis?
Hi sunt Niliacis qui damna atrocia terris
Fecere, et gentem plagis quassere nefandis.
Hi sunt qui populum deserto in limite Sinae
Protexere vagum, deletis hostibus orae.
Hi sunt qui Canaae terras domuere potentes,
Vnam gestando circa hostica moenia cistam.
Este viri fortes, validasque apponite dextras:
Nec sinite Hebraeis matres servire Philistas.

His dictis firmati animos, formidine pulsa,
Pugnam ineunt alacres, et magna strage cadentum
Millia triginta Isacidum per proelia fundunt.
Hofnius hos inter caesus Pinehasque supremi
Praesulis occumbunt nati: cistamque sacratam
Heu, crudi rapiunt armis victricibus hostes.
Quam postquam Eliacos cladem retulisset ad aures
Fama volans, prono delapsus vertice terram
Pulsavit, fractaque animam cervice senilem
Efflavit, tristi persolvens vulnere poenam.
At Pinehae coniux subito hoc exterrita casu,
Dum nimio ex maerore parit perit anxia mater.

[note: 1. Sam. [abbr.: Samuelis] 5. Poena inflicta Philistaeis propter Arcam abductam.]

Arca Palaestinas tum primum venit ad urbes
Delata Asdodum, temploque locata Dagonis,
Ceu spolium domiti Divi Israelis opimum,
Vt posita ante focum coleret simulacra profanum:
Sed DEVS hanc speciem cistae non sivit inultam.

Namque ubi mane novo rediisset ad alta Sacerdos
Templa sui Divi, prona cervice iacebat
Deturbatus humi Dagon, arcam ante coruscam,
Sed caecum vulgus prisca statione locabat
Effigiem Divi: rursum quae luce sequenti

page 212, image: s260

Prostrata in faciem coram Arca prona iacebat,
Et caput et geminas confacta in limine palmas,
Truncus ubi solus mutilumque et inutile pondus.
Tempore iam ex illo non calcat tecta Sacerdos
Limina, pro magno patriae pietatis honore.

At DEVS omnipotens iustam succensus ad iram
(Supplicium effanti veniam dabis inclyta Diva)
Tabe nates hominum foeda vexavit, et omnes
Asdodi cives, totasque in finibus urbes,
Infando afflixit propbrosi semine morbi:
Quin etiam mures nati consumere fruges,
Passim vastabant istis regionibus agros.

Concilio hic magno indicto, venere frequentes
Cum populo proceres, ad clarae moenia Gathae.
Omnibus hic animus cistam transferre sacratam.
Atque alio statuisse loco, qui gratior isti
Isacidum [orig: Isacidûm] Divo, tum consultoribus omnes
Obsequium praestant, et circum moenia Gathae:
Sollemni ducunt pompa infeliciter arcam.
Namque anos vindicta DEI putredine turpi
Vexavit, summisque malum dedit istud, et imis.
Mox alio misere Arcam: nam saepe nefanda
Respondere solent coeptis eventa nefandis.

Ecro Palaestinis urbs est notissima terris,
Huc delata fuit: mox peste oriente per urbem
Luctus ubique, pavor, et plurima mortis imago:
It clamor caelo, vitiantibus omnia morbis.

[note: 1. Sam. [abbr.: Samuelis] 6. Arcae divinae restitutio.]

Septima iamque suum Phoebe compleverat orbem,
Ex quo cista Palaestinas deducta per urbes
Vltrix ipsa sui, turpes corruperat anos.
Tum primum consulta dedit responsa Sacerdos,
Quomodo vitarent tot dira pericula vitae:

Vos, si vultis, ait, tristes depellere morbos,
Quaeque nates vestras tam foeda tabe venenat

page 213, image: s261

Effugisse manum, sacram hanc dimittite cistam,
Ad [note: Ariolorum responsa.] patrios fines: sed ne dimittite, nullo
Munere dotatam, pro crimine debita vestro
Reddite commisae reddenda piacula culpae.

Quinque Palaestina proceres dominantur in ora,
Quinque nates igitur puro conflabitis auro,
Et totidem mures: nam summos pestis et imos
Haec foeda afflixit, totos vastavit et agros:
Forte DEVS vestros istic abolere penates
Cessabit, morbosque avertet, et undique mures.
Cur obturatis stupidae praecordia mentis
Ceu Pharao quondam, stagnantisque accola Nili?

Nonne ubi Iudaeus Phariis sua damna dedisset
Multa DEVS terris, demum Israelica Nilo
Agmina dimisit Pharao, post saeva suorum
Funera, post magnae discrimina plurima cladis?

Nunc igitur tensam propere fabricate recentem
Et geminas illi lactantes iungite vaccas,
Expertesque iugi, vitulos tamen abdite saeptis:
Vt desiderium vaccis furiale relinquant.
Huic exinde novo cistam et donaria plaustro
Capsae in clusa suae, sollemni imponite ritu.
Quod si sponte sua nullis stimulantibus ibunt
Hinc ad Betsameae confinia moenia vaccae:
Certum est, Hebraeo venisse a numine clades,
Immissas terrae, et diri contagia morbi:
Sin autem fuerint nota ad sua saepta reversae,
Non dubium est, alio cladem hanc exsistere casu.

Haud mora cum dictis properant parere Philisti,
Et tensae impositam ducunt e finibus arcam,
Ipsi etiam proceres currum comitantur euntem.
Nam [note: Betsamei cives Arcam laeto animo accipiunt.] vaccae plaustrum nullo rectore trahebant
Betsameae ad fines, ubi lento poplite fixum
Composuere gradum: tunc tritica forte metebant

page 214, image: s262

Betsamei cives, qui visa comminus Arca
Laetitiaque metuque avidi deponere cistam,
Linigeri manibus mystae properantibus, ardent:
In saxoque locant Abeli nomen habente,
Et tensam findunt, et vaccas insuper ambas
Igne cremant sacro, et diffissi segmine currus.
Sed nudam quicumque illo conspexerat Arcam
Limite, mox oculos lethali funere clausit.
Nam quigenta illic et septuaginta virorum
Millia, qui reducem conspectum ex omnibus Arcam
Confluxerunt [orig: Confluxêre] locis, caelesti vindice dextra
Abstulit atra dies, et funere mersit acerbo.

Vrbs antiqua iacet, cognomine Bala vetusto,
Post Ciriathiarim natu dixere minores:
Huc gestata fuit sacris cervicibus arca,
Et tectis illata pii senis Abianadabi,
Filius ut tegeret divina Eleasarus aede:
Hic ubi bis denos mansit servata per annos.
Nam pater hanc primum deductam e moenibus istis
Attulit huc Solymam, celsoque in colle Sionis
Constituit, parvi fabricata sede sacelli,
Nunc tenet iste locus fulvo, quem conspicis, auro.

Dixerat haec Salomo, cum flexo lumine dextrum
Regina ad templi latus, ostia cernit aperta,
Pariete qua medio testudo nexa patebat:

Et quonam haec,inquit, templi me ianua, ducit?

" "

Hic [note: Tres circuitus templi.] Salomo: tres sunt parte exteriore patentes
Circumitus, semperque uno spaciosior alter:
Tota quibus templi ambitur venerabilis aedes.
Imus [note: 1.] hic est cubitos qui latos quinque patescit,
Ima pavimenti circumdans moenia sacri.
Proximus [note: 2.] hunc supra cubito qui latior uno,
Inque illum ducit gradibus testudo politis.
Prominet hic cubito paries quasi latior uno

page 215, image: s263

Impositum sibi circumitum qui sustinet, aptis
Saxorum fulcris: Sunt hic caenacula fulvo
Tecta auro, vasis ad cultum arasque locandis.
Tertius hunc supra cubitos patet ambitus aequos
Septenos latus, quo cochlea ducit euntem,
Omnis deinde domus tegitur laquearibus altis,
E cedro factis: quae circum parte suprema
Ambitus est instar textae de flore coronae:
Quinque altos cubitus, late qui spectat in agros.

Atque haec ut magni finissem limina templi
Voce sua DEVS his adytis mihi dixit ab imis:
Esto mihi domus haec posthac firmissima sedes,
Vnde preces hominum cupio exaudire vocantum.
Tu quoque si patrio ritu mea iussa capesses,
Praescriptio ingrediens sanctarum tramite legum:
Ipse etiam fido quae sunt praemissa parenti
Immota servabo fide: mediusque colenda
Israeligenas inter mea limina figam,
Et nusquam his abero populi protector amici.
Finierat Salomo: cum terrae docta Sabaeae
Regina attonitum tollens ad sidera vultum:

Vera, [note: 1. Reg. [abbr.: Regum] 10. ver. [abbr.: versus] 6. Oratio Reginae Sabaeae ad R. [abbr.: Regem] Salomonem.] inquit, mihi fama ruit: quae limite nostro
Mira animi retulit, manuumque reperta tuarum,
Nec mihi iactata est frustra sapientia Regis:
Omnia sunt maiora fide: nam lumina testes
Sunt mihi, quae solis absens ante auribus hausi.
Nam tua iactatam longe sapientia famam
Exsuperat sollers: o terque quaterque beatos,
Qui praesente frui possunt te rege, tuisque
In vita ornanda gaudent sermonibus uti.
Ergo DEO meritas aequum est persolvere grates,
Hoc tibi qui regnum nutu clemente paternum
Conciliat, legumque tibi committit habenas:
Vt tibi subiectis ius dicas civibus aequum,

page 216, image: s264

Nam populum hunc Domino vere gratum esse Tonanti,
Arguit haec tanti felix praesentia Regis.

Talia [note: Munera invicem data.] dicentem Reginam in tecta reducit
Sceptriger Hebraeus: cum Diva Sabaea recludit
Thesauros, patriis quos secum adduxerat oris:
Et Regi donat centum, et bis mille talenta
Auri selecti, pretiosaque munera gemmas,
Quaeque solent patriis exsistere commoda terris.
Nec prius Hebraeis advecta est copia maior
Vna luce simul, quam quae de messe Sabaea
Reginam comitata fuit pretiosa supellex.

Ipse etiam contra Salomo sua munera Divus
Balsameos succos poscenti, et plura rogatis
Dona dedit, veri monumentum et pignus amoris:
His illa acceptis patriae concessit in oras.

[note: 1.Reg. [abbr.: Regum] 11. Regis Salomonispara/ptwmaIdololatriae.]

Ecce autem ut nihil est ex omni parte beatum
Rex Davidiades, non una coniuge ducta
Aeqypti ex Aula Regis contentus, amore
Legibus Hebraeis vetito, sibi turpia iunxit
Connubia, Ammonisque nurus, et patris Idumi
Formosas neptes, priscaque e stirpe Moabi,
Et Tyrias, atque Hethaeo de sanguine natas
Innumeras duxit: Nam iura sacerrima Mosis
Coniugia haec iniisse vetant, ne forte maritae
Religione viros a prisca avertere tentent,
Deque via recta in salebras atque avia ducant.
Accidit hoc adeo Salomoni quem tamen unum
Omnes ante viros sapientia summa ferebat.
Nam septingentas sibi duxerat ille maritas
Reginas, et ter centum pulchro ore venustas
Participes lecti: quae Regis amabile pectus
A patrio in densas vertebant tramite silvas.

Iamque senex tremulo postquam Rex canuit aevo,
Illius a veris animum flexere maritae

page 217, image: s265

Ritibus, ut Divos coleret sine mente profanos:
Pectore nec toto patriae pietatis honorem
Servaret, relegens vestigia nota parentis.
Insuper Astaraten Tyria veneratus ab ora est,
Numen Sidonium, et monstrum ferale Molochum,
Ex Ammone DEVM: tum celso in vertice montis
Oppositi Solymae, construxit inane sacellum:
Stulta Moabaei colerent ubi numina Chami,
Atque Ammonaeum vicina in sede Molochum.

Omnibus hoc Salomo male gratificatus amore
Coniugibus, patrii offendit pia numina Divi:
Quaevis namque suos uxor venerata penates
Tura recens factis votiva adolebat in aris.

Bis DEVS in somnis praecelso ex aethere lapsus,
Regi apparuerat Salomoni, ipsumque iacentem
Hortatus, fictos hominum vitare penates
Iusserat: ille tamen leges mandataque temnens
Caelica, praecipiti contendit in avia cursu.

Quisquis es exemplum tibi sume hinc utile vitae,
Nec donis quae magna DEVS dabit ille superbi:
Quo quisque est maiore gradu super orbe locatus,
Hoc lapsu graviore ruit: si numine tempto
Caelesti, propriis confidit viribus amens.

Ergo [note: Comminationes divinae erga Reg. [abbr.: Regem] Salomonem.] DEVS iusta postquam succensuit ira,
Alloquitur Salomona sui saevo ore Prophetae:

Quandoquidem patrias violasti, o impie, leges,
Foederis oblitus prisci, nunc accipe contra:
Quae mediter tibi sata DEVS: nam vindice ruptu
Discindam in geminas regna Israelica partes,
Imponamque tuo Domini diadema ministro.
Nec tamen haec patriis te Rege superstite terris
Exsequar: Isaidae parsurus ab aethere patri:
Sed nato demam sceptrum regale reiecto,
Qui patris solio succedere debuit heres.
Nec totum tamen huic adimam sine foedere regnum,

page 218, image: s266

Sed partem natoque tuo stirpique relinquam,
Isaiden propter, magnum pietate parentem,
Et Solymae causa, terrarum ex omnibus oris
Quam mihi delegi non vano numine sedem.

Dixit: et in Regem saevos DEVS exciit hostes,
Qui pigra tranquillae turbarent ocia pacis,
Et duris premerent sublimia pectora rebus.

Horum primus erat bello praelustris Hadadus,
Gentis Idumaeae priscis e regibus ortus.
Tempore nam quodam dirum superaverat [orig: superârat] Idumum
Davides armis, belli ductore Ioabo:
Qui cum mandaret caesorum corpora terrae,
Hinc bis tres menses illa dicione moratus,
Cunctos ense mares necuit, puerosque senesque
Donec Idumaeum genus omne exstingueret armis.

Tum quoque terga solo fugientia vertit Idumus
Regius ille puer, fida comitante suorum
Exiguaque manu, et primum Midianis in ora
Constitit, inde Pharum petiit, comitumque novorum
Ascivit numerum, quibus arva Aegyptia iunctis
Venit, et hospitium reperit Pharaonis in aula,
Exsul ubi Regis clemente favore potitus,
Partem aliquam terrae propere possedit habendam.
Hic germanam ipsi Reginae nomine Taphnes
Conubio iunxit Pharao, propriamque dicavit:
Quae pulchra fecit moc illum prole parentem,
Mense fere decimo Genubathum enixa sub auras.
Hunc adeo Taphne patria educebat in aula,
Proque suo nato matertera dulcis alebat.
Verum ubi Daviden fatis cessisse, nec ipsum
Serviaden superesse suis, rescisset Hadadus,
Discessum petit Aegypto, Regemque salutat,
Pace viri ut liceat sibi regna revisere avita.
Quem diu ubi invitum Pharao retinere laborat,

page 219, image: s267

Tandem avidum patriae, patitur decedere Nilo.

Praeterea Eliadae quidam de sanguine natus,
Rheso fuit, Syriis dux quondam fidus in armis.
Tempore quo Sobae Regem certamine vicit
Ingenti Isaides, sed postmodo transfuga vilis,
Reliquias Syriae collegit ad arma cohortis.
Inde Damascenam fatis felicibus urbem
Ingressus, rapto Syrii diademate Regis,
Militis applausu regalia moenia cepit:
Atque illa Salomona senem vexavit ab urbe,
Caedibus innocuorum hominum trucibusque rapinis,
Hoc una veteres ultus quoque sanguine clades.

Denique Ierobeas Ephraeo stemmate quidam
Nabathides fuerat, servus Salomonis in aula,
Ipsi etiam Regi qui coeperat esse rebellis:
Hunc primum Ephraeae Salomo praefecerat orae
Ingenio sollerte virum, qui certa tributa
Exigeret, Regique suo numerata referret.

Tempore [note: Vaticinium de schismate regni Israelit. [abbr.: Israelitarum]] post aliquo, Solyma digressus ab urbe
Ierobeas vacuis errabat solus in agris.
Obviat huic Ahias Siloa e sede Propheta
Pallia succinctus nova, Ierobeaque prehenso,
Bissenas croceum in partes discindit amictum

Atque ait: Ista decem scissae cape tegmina vestis,
Nam DEVS hoc regnum geminos diffindit in orbes,
Datque tibi denas, dotalia munera, partes.
Vna tribus Iudae sero concessa nepoti est,
Cum Solymae templo, fatorum hic volvitur ordo.
Hoc adeo furiale malum Salomonia dudum
Impietas meruit, socio qui cive profano
(Nam Ducis exemplum comites plerumque sequuntur)
Astaraten Tyriam colit Ammonisque Molochum,
Atque Moabaei simulacra nefaria Chami:
Devia sectatus vanorum tesqua Deorum,

page 220, image: s268

Ritibus antiquis, et Mosis lege relicta.
Nec tamen omne adimet Iessaeo a stemmate regnum
Arbiter ille DEVS, reliquos sed iugiter annos
Imperium patrii Princeps servabit Iudae:
Davidae ceu fata ferunt arcana, reique:
Exigit alma fides, sero promissa nepoti:
Ergo decem nunc dante tribus tibi coelite nostro,
Quas Salomoniadae poenis fatalibus aufert,
Israelaei refers tu nomina Regis.
Sed Davidiadae posthac tribus una nepoti
Subdita parebit, ne fama decusque piorum
Occidat, aut Solymi vanescat gloria templi:
Hic ubi fixa DEO stabili fulcimine sedes.
Quid si parueris divinis legibus, aequa
Mente pius, rectoque incedes tramite vitae,
Quo pater Isaides pede non titubante tetendit:
Tum tecum DEVS ipse aderit, soliumque perenni
Firmabit fulcro: simul Israelica tradet
Regna tibi, Isaidae depressa stirpe parentis,
Quae tamen ipsa suo rursum caput efferet aevo.

Dixerat: At Salomo postquam haec oracula vatis
Accepit fama (quid enim non fama revelat)
Ierobeae extemplo funus meditatur acerbum.

Ipse sed Aegyptum petit, exsilioque salutem,
Sisacii hospitio Regis susceptus amico.
Quaerit: Mors donec raptum Salomona necaret.

Nam [note: Obitus R. [abbr.: Regis] Salomonis.] quadraginta postquam regnaverat annos
Rex Davidiades, caelesti lumina somno
Clausit, Iessaeo tumulatus in arce sepulcro.

FINIS LIBRI septimi.
page 221, image: s269

HEBRAEIDOSLIBER OCTAVVS VLRICI BOLLINGERI, P. L. [abbr.: Poetae Laureati] Monostichon. In Lib. [abbr.: Librum] eundem. Octavo pugnant nati Salomone nepotes.

At [note: 1. Reg. [abbr.: Regum] 12. Rehabeas succedit patri Salomoni, infelicibus auspiciis.] Salomoniades rapto super aethera patre
Sichaeos adiit muros: quo venerat omnis
Isacidum [orig: Isacidûm] populus, Regem hunc uncturus olivo,
Si vulgi votis ipse annuat ore benigno.
Tunc quadraginta vitae compleverat annos
Rehabeas patriae carpens vestigia laudis:
Necdum Ierobeas ex orbe revenerat exsul
Niliaco,Pharia tantisper in urbe moratus,
Dum posset mentem patriae cognoscere gentis.

Hunc igitur revocant proceres, unaque frequentes
Rehabean adeunt, scitatum pectora Regis.

Tum senior quidam fandi doctissimus auctor

Incipit: [note: Postulata populi de mitigandis oneribus et exactionibus.] Ille tuus iuga non toleranda ministris
Imposuit genitor (sic est audacia vulgi
Ore magistratum nimis incusantis iniquo)
Nunc tu deme iugum nostris cervicibus asprum
Et patris imperium leni: sic nostra vicissim
Serva tibi officium praestabunt corda paratum.

Rex his auditis iubet ad sua tecta reverti,
Tertius in nitido cum Sol fulgeret Olympo.
Inde senes quorum prudentia cognita magno,

page 222, image: s270

Ante patri fuerat, dubio stat quaerere casu,
Et procerum explorare animos, quae danda rebelli
Responsa huic populo, qua mentes arte regendae.

Huic illi contra: Si morem gesseris, aiunt,
Isti hodie populo, si lenia verba petenti
Reddideris, si quid modo cesseris, et iuga collo
Demturum dices, ipsorum utere benigno
Obsequio, imperii quantisper frena tenebis.

Vtile consilium, si mens non laeva fuisset,
Namque senes ut deliros cum sperneret amens,
Ille alacres animi iuvenes, annisque coaevos

Consulit: Ecquod, ait, fortissima pectora vestrum
Consilium, aut quaenam sedet hic [orig: hîc] sententia menti?
Quidnam commoto fas respondere popello?

Sic Rex: Sic iuvenis fert contra pauca Senatus:

Si nobis parere libet, sic dixeris isti
Commotae populi feci: mihi dextera non est
Viribus inferior, quam magno erat ante parenti.
Quid si vestra iugo pater olim pectora pressit,
Ipse novum huic addam veteri, si terga flagellis
Concidit genitor, caedam vos ipse colubris:

Sic isti consulta dabant temeraria Regi.

Tertia iamque dies aderat, cum subdita plebes
Et regni proceres, Salomonia tecta revisunt:
Quid ubi tam duris iuvenili consule verbis
Rex compellasset, scuticas et flagra minatus
Isacidis, quoniam regni sic fata ferebant,
Antea Nebathidae promissa a fate nepoti.

Offendit populum his proles Salomonia dictis,

Vulgo nulla fides, quid enim tam mobile vivit
In terris, multi capitis quam bellua vulgus?
Tunc ergo irati sic Regem affantur Hebraeum,
Et quid sit nobis isto cum Rege negoti?
Quid cum Davide? quid cum Salomone? quid usquam

page 223, image: s271

Possit Iessaeum genus hic damnive bonive
Addere? quin isto deserto Rege revisat
Limina quisque sua, ad patrios redeatque penates:
Viderit Isaidum [orig: Isaidûm] domus, et Davidica proles,
Quid sibi sit regnum iusto sine cive futurum.

His dictis abeunt, denaeque a limite regni
Iudaici partes scindunt se luce sub una.
Protinus hic Roboas quaestorem mittit Adoram,
Commotos populi qui animos, et pectora verbis
Mulceat, obsequium sceptris praestare paternis:
Concita sed furiis saxorum grandine plebes
Obruit, ut tristes expendat funere poenas.
Quo Salomoniades viso conscendere currum
Festinat, Solymamque redit properanter in urbem.

At [note: Defectio decem tribuum.] postquam patriis passim inclaresceret oris,
Nebathidae reducis Phario praesentia Nilo,
Concilio hic magno tota dicione coacto
Israeligenae, Regem clamore salutant
Sublato, et sacro caput ungunt Regis olivo.
Nec Salomoniaden quisquam de gente secutus
Hebraea, praeter Iudaeque et Beniamidarum
Oppida, tam subito facies mutata tumultu.
Atque ubi iam Solymae tenuisset sceptriger urbem
Rehabeas celeri collegit in agmina motu
Indigenas omnes, centum octoginta virorum
Millia, ut ultrici superet virtute rebelles,
Et populum sceptro fugitivum subdat avito.

Tunc [note: Vindicta prohibita oraculo divino.] diviniloquus profert oracla Semaeas
Indigenae Regi, nitido sibi reddita Caelo:

Vade age, Rehabeae Iudaeque a stirpe nepoti
Beniamidumque tribu refer haec mandata Tonantis:
Non tali auxilio, non pugnatoribus istis
Tempus eget, ne tanta animis assuescite bella:
Ponite, quae temere sumpsistis, ponite tela,

page 224, image: s272

In propriasque reite domos: hoc nobile regnum
Sic fuit in fatis, in binas scindere partes.

Haec ait: obsequium divinis vocibus illi
Mente gerunt fida, sua quisque in tecta reversi.
Ierobeas vero Sichaeae moenia sedis
Instaurat, tectum regale uti ponat in urbe:
Nec non Ephraeis constructam in montibus arcem
Innovat, antiquo Phanuelis nomine claram,
Olim quam Gedion ultricibus eruit armis.
Hinc sibi consilium stabili de culmine regni
Sumit, qua possit partum ratione tueri.
Haec igitur secum: Solymae si templa quotannis
Terve quaterve sacro populus de more frequentet:
Non dubium a nobis aversa mente recedent,
Pertaesique vias, et templi illustris amore,
Rehabean quaerent huic sceptro arcessere Regem,
At mihi cum morte exitium fatale parabunt.

Talia dum secum tacito sub corde volutat
Nebathides, geminos ex auro forte iuvencos
Conflat, et in geminis Hebraeae finibus orae
Erigit, hinc ubi Dana suis stat condita muris,
Illinc sublimes qua tollit Bethela turres,
Ac magno tandem sua convocat oppida coetu,
Sic illis coram placido sermone locutus:

Israeligenae [note: Oratio Ierobaeae ad tribus quae defecerant.] fortes, animosa iuventus
Non haec sacra dedit, non haec sollemnia nobis
Vana superstitio caecos molita penates:
Hi sunt e solido quos hic [orig: hîc] conflavimus auro
Niligenae vituli, veri simulacra Tonantis,
Qui vos Aegypti servos e carcere duxit.
Hic priscae pietatis honos, haec prima parentum
Religio, et multis longe antiquissima saeclis,
Namque etiam ex auro vitulos radiante Sacerdos
Ammonides Aron conflavit, et ordine certo

page 225, image: s273

Iussit honorari: nec numinis ira maligni
Hunc tulit indigne cultum, solumque perosus
Luxuriam, saltusque fuit, choreasque salaces,
Et quae magnifico stabant convivia sumptu.
Quid quod religio haec effloruit ante sacellum
Foederis erectum, et Solymi nova limina templi?
Et quaenam secum fert alter commoda cultus?
Annon deserta periere in valle parentes
Hos ausi vitulos rapido evertisse tumultu?
Annon ipse pater Salomon, cum conderet aedem
Magnificam Solymae, vidit mea sacra placere
Caelitibus, fecitque Deorum [orig: Deûm] cultricibus aras?
Non igitur DEVS est montem constrictus ad unum
Nec velut angusto cohibetur carcere clausus,
Vivit ubique DEVS, vasti pius arbiter orbis.
Denique quos habeat pietas Salomonia fructus
Cernitis, amisso bifidi diademate regni:
Cur igitur Solymae usitatis templa quotannis
Ter, quater, et vana vos ipsos mole gravetis?
Tot passi aerumnas, tot taedia longa viarum?
Quin sinite iratum Solymaea ut moenia numen
Deinde colant, patriosque observent postmodo ritus:
Nobis sunt etiam constructae in montibus arae,
Et qui nos omni tueantur ab hoste penates.

Dixit [note: Ierobeas instituit novam religionem.] at excelso succensens aethere Divus
Horruit admissum scelus, et furiale Tyrannis
Nebathidae facinus: Domini qui numine vero
Contempto proprios auderet fingere Divos.
Nec populum piguit Danaeo a limite, templum
Ire ad Bethelium fictae pietatis amore.

At non contentus vitulos posuisse colendos,
Praecelsis etiam construxit montibus aras,
Et delubra Deis: tum vulgi e fecibus imi
Linigeros legit sprevitque Arone creatos,

page 226, image: s274

Qualis enim cultus talis solet esse sacerdos.
Annua quin etiam ritu posuisse recenti
Festa ausus lecto octavi sibi tempore mensis:
Cur iam messe nova complesset rusticus alta
Horrea, et expressas biberet vindemitor uvas.
Tum quinta decimaque die solemne paravit
Betheliae sacrum, caesis de more iuvencis,
Instituitque novi collegia maxima coetus
Linigerum, certis facerent qui sacra diebus
Excelsasque Deorum [orig: Deûm] imbuerent ab ovilibus aras.
Namque novos istos averso pectore ritus
Finxerat ut populus faceret sua sacra quotannis
Turaque votivis mystes imponeret aris.
[note: 1. Reg. [abbr.: Regum] 13.]

Ecce autem vates Iudaeo e sanguine quidam
Caelitis impulsu Bethelaea ad moenia venit
Ierobea accendente sacros altaribus ignes.
Eminus [note: Minae profeticae contra Ierobeam.] hoc viso , diraque exterritus ara,
Exclamat vates, divino percitus oestro:

Ara, ait, ara nefas hominum pestisque Deorum,
Tempus erit, cum Iessaea de stirpe nepotum,
Iosias quidam exsistet regnator Iudae:
Ille sacerdotum profuso sanguine flammas
Imbuet has, et dira tui gregis ossa cremabit
Te super, humanaque nefas hoc carne piabit.

Tuque haec signa tibi cape: iam nunc vindice dio,
Ara haec in geminas scindetur diruta partes,
Et cinerem vacuas longe disperget in auras.

Rex [note: Prodigia.] hic extenditque manum vatemque prehendi
Mandat, Betheliae qui crimina fecerit arae:
At protenta manus contracto exaruit artu,
Nullo uti reflecti possent iam brachia motu.
Ipsaque dissiluit totis e sedibus ara
Et cinerem longe vacuas effudit in auras.

Hic Rex ad vatem placa mihi numinis iram,

page 227, image: s275

Inquit, et intercede tuo pro Rege propheta,
Vt flecti haec vivo possit manus arida motu:
Annuit aetherius praeco, Dominumque precatus
Caelicolam nullo sanat medicamine dextram.
Mitior hinc factus semotabile Tyrannus,
I mecum pie praeco, inquit, mensaque recumbe
Regali, hinc nostro donatus munere abibis.

Haec Rex: cum vates contra sic farier infit:

Tu mihi dimidium rerum si forte tuarum
Contribuisse velis, nullo persuaseris ore
Vt potum capiamve cibum tam sede profana:
Nam vetat hoc Dominus, ne cme vult deinde reverti
Tramite quo veni: sic fatus ab urbe recessit,

Atque alia in patriam rediit regione viarum.

Forte senex quidam Bethelaea in sede propheta
Tunc erat, et caros audiverat omnia natos
Narrantes, quaecumque sacram fecisset ad aram
Praeco DEI, Regi non ficta voce locutus.
Mox hominis scitatus iter, quo forte redibat
Ad patrias sedes, pandum sibi mandat asellum
Insterni senior, profugi et vestigia vatis
Insequitur patulae qui tum sub tegmine quercus
Sederat, atque aestu frigus captabat opacum.

Huic senior vates: Tune ille, ait, ore propheta
Fatidico, Regem qui sic aggressus acerbum?
Eia age, rumpe moras, nostramque revertere ad urbem,
Et mensae conviva meae, cape prandia mecum:

" "

Huic hospes contra: Non tutum est pone reverti,
Nam non esca sapit non ista potus in urbe
Me iuvat, atque alia iubet hinc deflectere Dius.

Huic iterum senior mendaci sublita fuco
Corda gerens, tales depromit pectore voces:

Ipse etiam vates eadem gero munia tecum,
Et me fatidico monet angelus ore profatus:

page 228, image: s276

Vt pransum mecum te nostra in tecta reducam.

Annuit his dictis praeco, sequiturque vocantem,
Verum ubi iam mensa consessum canus haruspex

Incipit: Ah, hospes tristem tibi promere vocem
Cogor, ab excelso quam nuntiat aethere Dius:
Nam quod iussa DEI contemnis, et ista frequentas
Moenia, discumbens mensis communibus hospes,
Vt comedas mecumque bibas, vetuere quod ante
Numina magna tibi, idcirco sublatus acerbo
Funere, non umquam patrio condere sepulcro.

Finierat senior, saturoque insternit asellum
Praeconi, et tectis hominem dimittit amicis:
Vt vero in lucos perventum, et trita viarum,
Ecce, leo immani silvis erumpit hiatu,
Occiditque virum ferus exanimumque cadaver
Proicit, inque via protractum dente relinquit.

Forte illac tendebat iter conferta pedantum
Turba viatorum, cernitque cadaver asello
Stante virum iuxta occisum, saevoque leone.
Diditur hic subito Bethelaeam fama per urbem
Fatidicique senis stupefactae allabitur auri:

Cum tristis secum: Certe hic est ille Propheta,
Ille DEVS vates, quem nunc ultricibus iris
Poena secuta sua est: nam diro praeda leoni
Factus Olympiacae complevit fata loquelae
Sternite vos pueri, pandum mihi sternite asellum.

Sic ait: ingrediturque viam reperitque cadaver,
Atque asinum iuxta stantem, saevumque leonem.
Nec tamen aut asinum Leo proiectumve cadaver
Fregerat, illaesi restabant corporis artus.
Haud mora, cum senior sublatum informe cadaver
Imponit pecudi, secumque in tecta reducit
Et gelidae commendat humo, lugetque sepultum:

Sicine care iaces rabiosi praeda Leonis

page 229, image: s277

Frater? ait, quam te nos perdimus omine laevo,
Heu desiderium capitis ter amabile cari?

Tum natos senior multis singultibus orat,
Vt cum frigida mors anima seduxerit artus,
Cum praecone DEI terra tumuletur eadem,
Et sua iungantur tam sacris ossibus ossa:
Nam certo eventu vatis praedicta futura,
Impia qui fama et Bethelaeam destruat aram.

At non Ierobeae mens est conversa, nec usquam
Deseruit fictos immania numina Divos:
Sed summis delubra iugis Rex impius auxit,
Linigerosque dedit populi de faecibus imis
Delectos, quibus et Caelum venale DEVSque:
Hinc sibi Nebathides pariter seroque nepoti,
Diro arcessivit fatales crimine poenas,

[note: 1 Reg. [abbr.: Regum] 14. Ierobeae filius moritur.]

Tempore forte illo languebat regia proles
Morbo Abias aegro, cum Rex sermone maritam

Aggreditur vafro: muta, inquit, tegmina vestis
Regalis trabeae, et villoso cingere amictu,
Sileamque invise domum, quam caelicus augur
Facundusque Ahias habitat, quo fata canente
Hoc sceptrum regni felici numine gesto
Vilibus hunc orna donis, ceu rustica mater:
Et panem modicum deprome, et roscida mella,
Ac demum pueri de duro consule morbo,
Nam tibi fata augur canet, eventusque futuros.

Paret consilio Regis Regina petitque
Siloi vatis tectum, cui grandior aetas,
Iam caligantes nebulis hebetaverat [orig: hebetârat] ocellos.
Sed DEVS adventum vati praedixerat almae
Reginae, et quid ei super aegro dicere vellet.

Ergo ubi iam mulier limen praeconis adisset,
Perciperetque pedum sonitus, sic farier infit

Fatidicus vates: Cur te Regina sub ista

page 230, image: s278

Occultas larva? propius vestigia fige:
Nam tibi durus ero caelesti nuntius ore.
Vade age, dic Regi mea caelica verba marito:
Te DEVS admovit solio Israelis eburno,
Constituitque Ducem populi, post fata Sionis
In duo diviso terrae confinia regno.
Tu vero Isaidae recto de tramite patris
Avia sectatus, tempsisti iussa, sacrosque
Aurea quos Mosis praescripsit pagina ritus.
Ille DEI servus Davides recta sequenda
Ex animo fecit, quicquid fecisse necessum
Et quicquid placitum superis: tu crimine foedo,
Atque profanato tua per sacraria cultu,
Exsuperasti omnes toto super orbe tyrannos.
Tu statuas, tu signa Deorum [orig: Deûm] lucosque parasti,
Impiaque aeterno vertisti terga parenti,
Illius ut diris stimulares cultibus iram.
Pro quibus insanis quaenam tibi praemia coeptis
Debentur? DEVS, ecce, DEVS tua regna domumque
Funditus evertit: nec erit de stirpe superstes
Nebathidum [orig: Nebathidûm], tener ore puer, vel carcere clausus,
Aut vitae obscuros degit qui inglorius annos.
Sicut enim scopis lutulenta everritur aedes,
Donec ab immunda purgentur limina sorde:
Sic DEVS hanc vestram caeno decrevit ab omni
Expurgare domum, ne labes ulla supersit.
Quisquis Nebathidum [orig: Nebathidûm] patria morietur in urbe,
Illius ossa canes, et foeda cadavera rodent:
At vacuo quemcumque ferox occiderit agro
Ense manus, rapidae fiet sua praeda volucri.
Haec nam vera DEI qui nescit fallere vox est.

Tuque age regressum cape, et hinc tua tecta revise:
Nam vix in primo continges limine portam,
Dum tuus occumbet properato funere natus:

page 231, image: s279

Omnis enim populus deflebit, et ossa sepulcro
Condet: solus enim numen caeleste verendo
Ierobeae nondum fuit impia fana secutus,
Solus et hinc sicco condetur funere raptus.
At Regem DEVS ille alium sibi deliget, omnem
Nebathidae stirpem ferro qui tollat et igne.
Scilicet egregiam laudem et spolia ampla profanus
Nebathides hac arte refert sed et aethereus Rex
Omnem Israelem fatis multabit acerbis.
Sicut enim tremulis in aquis agitatur harundo,
Huc illuc impulsa Notis: sic impete crebro,
Nunc hos nunc illos adducent fata tyrannos,
Mutatis vicibus, nec in una stirpe quietum
Durabit regnum, quovis agitabile vento.
Quondam etiam gentem DEVS hanc exscindet, et aegro
Damnatam exsilio, Syrias traducet in oras,
E felice solo, patribus quod tempore lapso,
Post varios rerum casus donaverat [orig: donârat] habendum.
Nam sibi fecerunt lucos, nemorumque sub umbris
Fictitios coluere Deos, ut numen Olympi
Aetherium diro stimularent crimine ad iram.
Hanc tuus emeruit cladem, Regina, maritus,
Hoc populum exitium fatalibus attrahit ausis,
Qui mentem a priscis avertit ritibus aequam.
Et totas secum seduxit in avia gentes.

Haec ubi dixisset vates abit ocius illa
Et Thirsam repetit, primoque in limine nati
Resciscit mortem, tunc tota planctus in urbe
Exsistit, lugentque Abiam tumulantque sepulcro.

Haud [note: Rehabeas corrumpit [reading uncertain: print faded] statum regni in Religione et moribus.] minus in Solymae tectis Salomonia proles
Sacra profanaverat [orig: profanârat]: Nam quamquam a Rege tyranno
Exsulibus pulsis fuerat mitissimus hospes,
Matre tamen suadente Deos simul ipse secutus
Fictitios, laudis vestigia liquit avitae.

page 232, image: s280

Nam genetrix illi de prisco Ammone Naema
Vana sui docuit venerari fana Molochi.
Pauci adeo nati superant virtute parentes,
Maxima pars vitiis, si quid defecerat, addit.

Iamque sub aeris fumabant montibus arae,
Arboreisque umbris, lucoque, et signa Deorum
Prostabant passim circa nemora omnia cultu.
Tota etiam turpes aderant regione cinaedi
Et pathici, et quicquid dirum est caelestibus omen:
Hi quodcumque nefas immanes ante patraverant [orig: patrârant]
Indigenae, Phanaae nati de stirpe nepotes,
Hoc ipsum fuerant omni sine mente secuti.
Immemores casus, qui priscos ante colonos
Expulerat patria, aut tristi damnaverat Orco.

Vix [note: Rehabeae bellum infertur a Rege Aegyptio.] dum Rehabeas quintum regnaverat annum?
Ecce, Aegyptiacae dominator Sisacus orae
Advenit innumera peditumque equitumque caterva
Stipatus reflui collecta a flumine Nili;
Quam terra Aethiopum Lybiaeque et natio Mauri
Auxerat, his urbes tunc est agressus Iudae,
Et Solymam posuit fatalia castra sub urbem.

Hic vates aperit subito sacra ora Semaeas
Atque haec fata canit patribus Regique coactis:

Indigenae caeci, quae vos amentia Dium
Diserere, et vanas sectari compulit aras?
Iure DEVS vestras etiam nunc deserit urbes,
Sisaciasque manus in vos iratior armat.
His Rex auditis proceresque patresque coacti
Demittunt animos humiles veniamque precantur,
Promeritas fassi Divo se pendere poenas.

Vidit ubi haec pater aetherius sermone Semaeam

Tali compellat: Quoniam delicta fatentur
Et veniam poscunt, reprimam laxata furori
Frena meo, et Phario ponam sua claustra tyranno:

page 233, image: s281

Non uti subvertat, sed ubi sua sub iuga mittat,
Sic namque advertent, quid sit servire tonanti,
Quid fictis servire Deis, Dominisque profanis.
Sisacus interea Solymeam pace sequestra
Ingressus sedem, templum spoliavit opimum,
Thesaurosque omnes, omne explicavit et aurum,
Scuta quoque e solido constantia sustulit auro:
Pro quibus e vili clipeos Salomonius aere
Rehabeas fecit, quae servet deinde satelles
Excubitorque domus primos sub limine Regis,
Nam quoties templum Rex ingrederetur amoenum,
Armatis ibat saeptus fido agmine gentis.
Post [note: Rehabeas moritur.] ubi tresque decemque annos moderamen agendo
Insuper addiderat, vitae fata ultima clausit.
" [note: 1. Reg. [abbr.: Regum] 15.]

Filius huic Abias laudis successit avitae
Aemulus, e Maecha cara genetrice creatus:
Nam quamquam genitor multas de more maritas
Duxerat, hanc reliquis ter sex tamen omnibus unam
Praetulit, Isaidae Regis de semine neptem,

[note: 2. Paral. [abbr.: Paralipomenon] 13. Abias heres regni suscipit difficillimum et periculosissimum bellum contra Ierobeam.]

Huic atrox Abiae bellum fuit, auspice Dio,
Nebathiden contra rapti post funera patris;
Namque simultates cum vivo gesserat idem
Rehabea, veritus magni Salomonis amore,
Exosam vitulos a se desciscere gentem.
Quadraginta virorum [orig: virûm] bello delegerat isti
Millia Rex Abias, numerum geminaverat alter.
Cumque aciem pugnae rex instruxisset uterque,
Praecelsum ascendit Zemaraeum nomine montem
Armipotens Abias, hostemque affatur iniquum.

Inclyte Nebathide, tuque Israelica turma,
Percipite has animis voces nunc auribus aequis:
Oblitine estis, quod sceptra potentia terrae
Commisit DEVS Isaidae, stirpique nepotum,
Foedere tam certo, quam Sol putredinis expers

page 234, image: s282

Permanet, et nullo facile corrumpitur aevo?
Nebathides vero, servus Salomonis in aula
Cum fuit, infida Regi dum mente rebellat,
Colligit ima e fece viros, et mobile vulgus,
Progeniem Sathanae, quorum adiutricibus armis
Succubuit palmamque dedit Salomonius heres:
Nam rudis armorum, pavido dum corde resistit,
Tela nec opponit, sceptrum divisit avitum.
Nunc etiam in manibus certa est victoria vestris,
Vt spes vana iubet, numerosa freta phalange,
Et vitulis confisa, DEVS quos respuit, aureis.
Et cur exsilio natos Arone nepotes,
Linigerosque sacerdotes multasti iniquo?
Cur ima de plebe viros, quibus [orig: queîs] cura sacrorum
Illicita est, populi legisti more profani?
Nam quicumque bovem iuvenem, septemque bidentes
Immolat impensis propriis, sit nempe Sacerdos,
Fictitiosque Ioves vetita veneratur acerra.
At DEVS hic noster, DEVS est sine crimine verus,
Quem non deserimus Iudae de stirpe nepotes,
Linigerique ipsi pronati Arone ministrant.
Tum iam quisque suo concessae munere sortis
Fungitur, et votiva DEO sacra immolat arae
Turaque mane adolet quovis, et vespere quovis,
Apponitque sacros in mensa divite panes.
Nobis sunt auro vestitae ex ordine mensae:
Nobis candelabra auro radiante coruscant:
Nobis ardentes cum sole cadente lucernae.
Nam praecepta DEI, quae vos liquistis iniqui
Nos observamus, pro nobis ipse cruenta
Induit arma DEVS, primamque tuebitur ultor
Iuris, et aequi aciem, clanget simul aere Sacerdos
Horrisono, et saevum terrebit comminus hostem.
Ponite crudeles, haec impia ponite tela,

page 235, image: s283

Nec pugnate DEVM contra, caeleste parentum
Vestrorum auxilium, ne vobis noxia pestis
Ista sit, aut aliquam ferat haec audacia cladem.

Haec ait: insidias Rex Israelicus hosti
Cum struit, atque Abian a tergo et fronte premebat.
Vidit ut hic populus sese undique cingier armis
Protinus ad Dominum demisso pectore, et alto
Ore preces fundit: nec enim praesentius ullum
Quam sunt arma precum rebus tutamen in arctis.
Nec minus et clangor levium ferit astra tubarum
Et magno Solymi clamore feruntur in hostem.
Cum subito trepidam afflictus formidine mentem,
Rex Israelaeus, dispersaeque agmina turmae
Diffugiunt, diraque cadunt cum strage cohortes.
Nam quingenta virum ceciderunt millia ferro:
Fortia Nebathidae pro sceptris vulnera passi.

Tunc humiles primum populi Israele creati
Demisere animos, non ausi attollere cristas,
Duraque Iudaeis inferre penatibus arma.
Illos palantes Abias cum Rege secutus
Betheliam cepit cum pagis Iesana et Ephra,
Finitimasque aliquot vacuas custodibus urbes:

Ipse [note: Ierobeas e Abisa vitam claudunt.] autem pugna domitus victrice tyrannus
Ierobeas, denos postquam geminaverat annos,
Addideratque duos regno, fera lumina morte
Clausit, et infernas Erebi descendit ad undas.

Clausit et ipse diem sub eodem tempore raptus
Rex Abias, postquam tota trieteride regnum
Triste gubernavit, patriaque creavit in aula
Viginti natosque duos, Rex prole beatus,
Bisseptem thalamo ductis uxoribus uno.
Illum Iessaeo nati posuere sepulcro.

[note: 1. Reg. [abbr.: Regum] 15. vers. [abbr.: versus] 25.]

Nebathidae vero successit in urbe Nadabus
Thirsaea: Solymis Abiae sub moenibus Assa:

page 236, image: s284

Natus uterque patri: sed par similisque Nadabus
Ierobeae patri, lucos et signa colebat
Impius, ac positas fundabat ritibus aras:
Necdum regnando binos finiverat annos
Quando [note: Nadabi novi Regis interitus.] Palaestinam valida obsidione Gibethon
Cingeret, et patrias agitaret in arma cohortes.
Tunc Isascharidum quidam de stirpe nepotum
Exstitit, infelix Ahia genitore Baesa:
Qui Regum insidiis orto per castra tumultu
Sustulit, et regni rapuit successor habenas:
Delevitque domum saevi radicitus omnem
Nebathidae, implevitque Ahiae praesagia vatis.
[note: Ibid. [abbr.: Ibidem] vers. [abbr.: versus] 9. et 2. Paral. [abbr.: Paralipomenon] 14. Assae Regis Hierosolymae Pietas.]

ASSA autem carpens vestigia laudis avitae,
Aemulus Isaidae, lucos tollebat, et aras,
Succisis nemorum silvis: tum rite vereri
Numen Olympiacum iussit legesque tueri,
Quicquid et arcano mandasset codice Moses.
Illo pax sub Rege fuit tranquillaque regni
Ocia, cum validis munivit in arcibus oras,
Et fossis circum vallavit, et aggere cinxit,
Obdidit et portas, et dura repagula portis,
Mollia dum placidae florerent tempora pacis.
Nam DEVS ista pio concesserat ocia Regi:
Omnia quod vani vertisset fana Molochi.
Quin et armatas bello expediisset cohortes
Ter centum scutatorum sua millia quibat
Iudigenae, his centumque octogintaque virorum
Millia Beniamidorum [orig: Beniamidûm], lectissima pectora bello.

Ecce, autem Aethiopum Seras veniebat ab oris
Agmen agens equitum, decies centena virorum
Millia, ter centum aeratos in proelia currus.
Hic terram ingressus celsas qua Maresa turres
Attollit, fines passim vastavit Iudae.

Tunc Assa ad Caelum tollens cum lumine palmas


page 237, image: s285

Omnipotens, [note: Assae predes contra hostem.] inquit, Genitor DEVS orbis et urbis:
Pluribus an paucis nostros tueare penates
Te penes,o Genitor, nullo discrimine refert.
Quondam etiam innumeros manus exiguissima vincit:
Fer modo, tu fer opem, et rebus succurre popelli,
O DEVS alme, tui: qui te confidit in uno,
In te uno ponit certae spem denique palmae.
Tu DEVS es noster, praeter tua numina nullus
Hic colitur nobis: ne praevaluisse profanas
Iudaeis sinito gentes, ne dicere probra
Ritibus antiquis, et legem temnere Mosis,

Dixit, [note: Assa reprimit Aethiopes.] et armatas in proelia fausta cohortes
Impulit, et magno vicit certamine Seram:
Tergaque vertentes vi magna deinde secutus
Aethiopes, totas internecione phalanges
Delevit, Gerarae dum ventum ad moenia sedis.
Nam DEVS hoc bellum pro caro gesserat Assa.
Inde Palaestinas invasit milite terras,
Atque urbes coepit, populumque pavoribus hostem
Terruit, et praeda rediit bene onustus opima:
Pastores itidem nudato rure cecidit [orig: cecîdit],
Avertitque greges pecudum, fortesque camelos,
Et Solymae rursum magno successit ovatu.

[note: 2. Paral. [abbr.: Paralipomenon] 13 Oratio vatis Asariae ad Regem habita.]

Obvius huic patriae subeunti moenibus arcis
Asarias ibat vates, Regemque salutat:
Atque has fatidico depromit pectore voces.

Rex genus egregium, tuque o praelustris Iudae
Beniamidorum [orig: Beniamidûm] domus, audite haec mentibus aequis:
Vos quia Rectorem non deseruistis Olympi,
Nec vos deseruit magni regnator Olympi.
Hunc si quaeretis fidenti corde parentem
Invenietis: at abiectus quod abominor auspex,
Vos rursum abiciet: Nam posthac tempore multo
Nullus in hoc populo divini cultus honoris,

page 238, image: s286

Nullaque religio, nullus cum Lege sacerdos
Stabit, et haec pessum mutatis ritibus ibunt.
Si tamen a vana post religione recedant,
Et dominum quaerant, quaesitum mente fideli
Invenient vestri, sic volvunt fata, minores.
Tempore tunc illo non ibit in arva viator
Tuta satis, nec tutus humum proscindet arator.
Omnia sed passim saevis ardescere bellis
Incipient, gentes nam gentibus, urbibus urbes
Oppositae duris miscebunt omnia pugnis.
Vos ergo durate viri, nec vestra remittat
Dextera, caelestis servando patris honore:
Quae dabitur, merces non est moritura labori.

Dixit: [note: Assa Rex instaurat cultum Dei.] at Assa pia sermones mente reponit,
Et reliquos omni regni de limite lucos
Abstulit, et magnam reparavit cultibus aram:
Quae sibi sacra DEVS ferri praeceperat auctor.

Insuper et magno Iudaeos undique coetu
Beniamidasque omnes accivit, et advena si quis
Aut collem Ephraeum verae pietatis amore,
Aut Simeonaeas urbes liquisset, et exsul
Sede Manassaea Solymam venisset ad urbem:
Foedere tunc inito, coniuravere frequentes
Mente DEVM solida quod vellent rite vereri,
Caelicaque illius mandata capessere toto
Pectore: qui vero statuas lucosque sequantur
A minimo ad summum, seu vir, seu femina faxit,
Vindice mox omnes gladio tollantur et igne.

Haec ubi iurassent et Rex, et subdita pubes,
Protinus insonuere tubae, vocemque dedere
Buccinae, et aetherias pulsaverant [orig: pulsârant] iubila sedes.
Nam iuramentum toto de corde profectum
Quod pepigere DEO, compleverat omnia laeto
Tecta DEI plausu, regnum namque ipse quietum

page 239, image: s287

Annuerat DEVS, et firmo stabiliverat orsu.

At neque materno cultu Rex Assa pepercit
Namque ubi terrifici genetrix simulacra Priapi
Stulta vereretur, nata Vriele Michaea.
Munere dimovit sacro, statuamque pudendam
Fregit, in cineres magna pietate redegit,
Proiecitque ipsos rapidum Cedronis in amnem.

Et quamquam excelso remanerent vertice passim
Israelaeae quam Rex subiecerat orae
Et signa et luci: solido tamen Assa timore
Numen honorabat, stellati numen Olympi,
Donec in hoc aevo vitales carperet auras.

Vas quoque et fulvi pondus regale metalli,
Argentumque sacri penetralibus intulit aedis:
Quae pater ante suae dederat cultoribus arae,
Et simul ipse etiam cultu sacraverat [orig: sacrârat] opimo.

Pax hinc longa diu fovit tranquilla Sionem:
Nec prius in toto fuit ullum limite bellum,
Quam sex regnasset trigintaque Assa per annos.
[note: 2. Paral. [abbr.: Paralipomenon] 16 [reading uncertain: not deciphered] Regis Assae fortuna adversa.]
Tunc etenim subito Rex Israelicus ausu
Ingressus fines Iudae, nova moenia Ramae
Munivit muris, sibi praesidiumque locavit:
Vt Regem propriis conclusum finibus Assam
Frumento, et tuto prohiberet tramite regni:

Hic Assa infelix animi perterritus aegro
Belli huius casu, profert penetralibus aurum
Argentumque sacris, et ab ipso Regis acervo,
Ac Syriae mittit Benadado munera Regi:
Vt pretio precibusque Syros compellat ad arma
Israeligenas contra: nam talia Regi

Assa iubet ferri: Foedus coluere parentes
Aeternum, foedus duret nos inter et ipsos.
Ergo cape hoc, quod mitto, argenti pondus et auri,
Et quod habes pactum iniusto cum Rege Baesa

page 240, image: s288

Scinde, paraque illi disrupto foedere bellum.

Haec ubi compererat Benadadus protinus auro
Illectus Syriis regna Israelica complet
Agminibus passim, totas invadit et urbes:
Nephtaliumque solum, qua frumentaria terrae
Oppida florebant Ahionque et Dana, vetusque
Abelmana, sui nomen genitoris adepta.

His vero auditis Ramam munire Baesa
Desinit, inceptos intermittitque labores,
Vt patriis Syrium depellat viribus hostem.

Illo digresso, Ramam festinat ad urbem
Assa, trahitque una totas in bella cohortes,
Et lapides aufert, et regna dolata Baesae,
Ac Mispam et Gibeam communit turribus urbes.

Tunc hortante DEO secreta oracula pandit

Hananias [note: Vaticinium Hananiae.] Assae: quia te fiducia Regis
Inflavit Syrii, patrio ne credere divo
Teque tuosque velis, alieno numine fretus:
Idcirco Syrii afligent tua moenia Reges
Perpetuaque tuos vincent virtute nepotes.
Annon Aethiopes Lybiesque huc pluribus armis,
Et numero maiore equitum, rapidisque quadrigis
Pluribus advenere tibi: sed credula Divo
Spes tua quam certis evertit viribus hostem?
Nam quaecumque piis mortalibus hoc super orbe
Eveniunt, oculis cernit DEVS omnia iustis,
Fidentique sibi praestat solamina turbae.
Dira tuis igitur favit dementia coeptis,
Bellaque sunt reliquis fato ventura sub annis.

Dixerat: [note: Regis Assae Tyrannis erga vatem Hananiam.] iratus cum taetro carcere claudi
Assa iubet vatem, sacram indignatus habenam:
Multos post etiam morosabile [orig: morosâbile] senectae
Incitus, iniusto cives tractamine pressit

Tandem ubi supremae tetigisset limina vitae

page 241, image: s289

Nodososque pedes dolor invasisset acutus,
Quaesivit medicam per pharmaca certa salutem,
Praeteriitque [note: R. [abbr.: Regis] Assae mors et spultura.] DEVM: Sed mortuus ossa sepulcro
Deseruit, vivus patria quod in arce paraverat [orig: parârat].

Ipsum autem cives lecto posuere cadaver
Vnguentis pleno sapidis, et messe Sabaea,
Et cineres cari tumulaverunt [orig: tumulârunt] Regis in urna
Quadraginta annos postquam regnasset et unum.

At neque fatidicus praesagia certa Baesae
Distulit Hananiae natus, praesagus Iehus:

Hoc [note: 1. Reg. [abbr.: Regum] 16. Vaticinium Iehu contra Baesam.] dirum aggressus praeco sermone tyrannum.
Tu quoque, quem prisci divino a tramite Mosis
Impia sacrilegi flexit contagio luci:
Saeve Baesa dabis meritas pro crimine poenas.
Te DEVS ex humili magna ad fastigia regni
Evexit, gentemque dedit frenare superbam:
At tu, omnem populum cultu, Rex dire, profano
Foedasti et iussos fecisti temnere ritus.
Ecce, ego Nebathidae poena te compare plectam.
Nebathidae quoniam vestigia turpia carpis.
Namque domum everram dispulsa labe Baesae
Qualem Ierobeae purgavi a sordibus aedem.
Quisquis in urbe cadet genitus de stirpe Baesae
Hunc catuli comedent: quisquis morietur in agro
Certa olim rapidae fiet sua praeda volucri:

Haec vates, nec dicta fide caruere secuta.

[note: 1. Reg. [abbr.: Regum] 16. versu. [abbr.: versus] 6 [reading uncertain: not deciphered] Interitus R. [abbr.: Regis] Ellae.]

Filius Ella fuit, patriae non degener artis,
Artis sacrilegae, sceptri successor aviti:
Qui populum vexit gemino non longius anno.
Namque illum facta mox seditione minister

page 242, image: s290

Simrius [note: Simrius incendio perit.] occidit, turmae praefectus equestris
Forte ubi Thirsaeo celebraret prandia tecto,
Cum custode domus, vino Rex ebrius Ella.

Vtque hanc atroci caedem patraverat auso
Simrius, imponit capiti diadema, thronoque
Insidet, et totam mandat delere Baesae
Progeniem, matrumque infantes ubere raptos,
Cognatasque manus, et iniqui Regis amicos:
Caelica fatidici complens oracula vatis.
Nam talem impietas meruit temeraria poenam,
Et quem praestiterat statuens domus improba cultum.

Sed tamen hanc etiam regali e sanguine caedem
Non impune tulit, septem Rex iste dierum
Simrius: ah nimium properato funere mersus.

[note: Ibid. [abbr.: Ibidem] versu [abbr.: versus] 15.]

Forte Palaestinam gens Israelaea Gibethon
Cinxerat atque urbem validis obsederat armis,
Vtque feram caedem sublati comperit Ellae:
Extemplo Regem votis communibus Amram
Declarant, summus qui Dux erat agminis Ellae:
Inde omnes Thirsam properant, vallisque coronant
Vlturi caedem Regis saevo ense perempti.

Simrius ut vidit cinctam obsidionibus urbem,
Nec se posse fuga certam reperire salutem,
Interiora petit sine mente palatia Regis,
Incenditque domum flammis, seseque cruentis
Ignibus exanimat: fatalis hic exitus illum
Sorte tulit, vani sectantem fana Molochi,
Et Regis caesi maculantem sanguine palmas.

Tunc etiam scissum studia in contraria vulgus,
Nam pars una sibi Regem delegerat Amram:
Altera pars solio te optabat ponere Thibni:
Sed sceptrum obtinuit studiis maioribus Amra,
Et regnum simul infelix, et Thibnius aevum
Clausit, inhumano exstinctus maerore repulsae.

[note: Ibid. [abbr.: Ibidem] versu. [abbr.: versus] 24. Amrii res gestae et mors.]

Iamque ubi regnasset Thirsae sex Amrius annos,
Samariae iuga montis emit praecelsa talentis
Binis, a Domino, qui nomen Semer habebat.
Condidit hic validis munitam turribus urbem,

page 243, image: s291

Imperii sedem, et firmam superaddidit arcem:
Sed cultus auxit Dio irascente profanos,
Nebathidae sectatus iter, fatoque peremptus,
Cum sex Samariam tenuisset perfidus annos,
Mentem Orco, nomen probro dedit, ossa sepulcro.

filius huic heres sceptri, successit Achabus,
Impius, et scelere ante alios immanior omnes:
Cui coniux Isabella fuit Sidonia nupta,
Rege fata Etbalio: cultrix operosa Deorum,
Et Iovis et Beli, ritusque exosa probatos.
Huius amore igitur nimio stimulatus Achabus,
Sacra Iovi posuit Belo delubra, nemusque
Samaria in media, votivamque addidit aram:
Impia fictitii veneratus numina Beli.

Illis forte etiam quidam Hierichunta diebus
Aedificavit Hiel, devotam caelitus urbem.
Cumque urbis iaceret nova fundamenta futurae:
Primigenam fato rapiente amisit Abiram,
Portaque cum staret natum mors atra Segubum
sustulit, augurium quod Iosua fecerat urbi.

[note: 1. Reg. [abbr.: Regum] 17. Acta Eliae Prophetae.]

Ecce autem, rerum quidam praesagus Elias,
Thisbites patria, Gileadae e finibus orae,
Tunc erat, immani qui fata canebat Achabo:

Non illis pluviam, non imbres caelitus annis
Lapsuros, omnique solum sine rore futurum.

Iusserat hunc etiam ad ripam concedere Crithae.
Iordanem iuxta DEVS, atque furentis Achabi
Conspectum fugere, et tuto latitare recessu:
Nom corvos illi laturos pabula, rivum
Pocula vecturum: his dictis obtemperat augur
In ripaque sedet, corvosque exspectat, at illi
Mane ferunt quovis, et quovis vespere panem
Et sacro carnes vati, mirabile dictu:
Verum ubi post nimio torrens exaruit aestu,

page 244, image: s292

Nec pluviae caderent, nec densis nubibus imbres
Exhortante DEO, petiit longinqua Sareptae
Moenia, Sidoniis fuerant quae condita terris.
Nam DEVS hic ipsi viduae tecta hospita sedis
Curaverat [orig: Curârat], Divo quae vati porrigat escas.

Vt ventum est igitur monstratae ad limina portae,
Obvia sit mulier vacuis lignata plataeis:
Hanc praeco tunc poscit aquam, quam sedula mater
Dum properat, modici petit ille cibaria panis,
Vt fessos nimiis reparet fervoribus artus.

Cum mulier: vastum quam vere temperat orbem
Ille DEVS, non est tantillum panis in aede
Pauperis ancillae, nec quantum forte pugillus
Hic capiat, vacuo restat mihi vase farinae,
Et paulum servat ampulla recentis olivi.
Et nunc ligna lego, puero quibus esca mihique
Vltima fervescat, dum nondum tabida tristis
Obruat ora fames, et leto mergat acerbo.

Haec [note: Elias miraculose sustentat viduam Sareptanam.] vidua ad vatem: cui contra talia vates:

Ne trepida mulier, sed pare vocibus istis,
Et mihi fer panem primum, tibi deinde tuoque
Filiolo, nova fercla para: namque ista voluntas
Certa DEI est, numquam tibi me praesente farina
Deficiet, numquam ampullae decrescet olivum,
Donec humum sterilem fecundior irriget imber.

Illa [note: Elias filium viduae in vitam revocat.] abit, obsequiturque viro, monitusque capessit,
Plenaque mulctra illi non deficiente farina
Perstat, et ampullae numquam decrescit olivum.
Tempore non longo languebat filius aeger
Maerentis viduae, vitamque exhalat in auras.

Tunc vati mulier: Quid tecum dive negoti
Vir mihi? nam nostrae venisti ad limina sedis,
Vt commissa tibi transactae crimina culpae

page 245, image: s293

Nati morte mei solvam: te spiritus almi
Aetherius intus agit, tam diri funeris auctor.

Haec ait: et lacrimis tectum omne replebat obortis:
Cum senior vates pueri in conclave receptat
Funus, impositum super alti stragula lecti,
Ter solvet, et passas ter desuper explicat alas,

Inclamatque DEVM: Cur hanc DEVS alme misellam
Afficis aerumna viduam? cur funere tristas
Hospita tecta DEVS? redeat sine vivus in ossa
Spiritus, atque animam corpus letale receptet.

Dixit: et hanc vocem DEVS exaudivit Eliae,
Atque anima puer in corpus redeunte revixit.
Ocius adductum maternis sistis ocellis
Praeco DEI, et superis hortatur solvere grates.

Cui mulier: Nunc novi, inquit felicibus ausis
Esse DEI te , praeco, virum: qui noctis ab umbra
Educis raptos, et lumina morte resignas:
Nam tu veridicae profers oracula linguae.

" [note: 2. Reg. [abbr.: Regum] 18.]

Tertia transierat iam lapsis mensibus aestas,
Cum DEVS Eliam crudeli mittit Achabo,
Vt Caelo ruiturum alto praesagiat imbrem:
Namque horrenda fames omnem pervaserat oram,
Pabula nec pecudi fuerant, nec farra colonis.

Obadias vero quidam vivebat in aula
Amraidae, et clavum regali in sede tenebat,
Vir metuens Divi, et pietatis idoneus auctor:
Namque ubi mactaret sacros Isabella prophetas,
Ille viros caecis passim, abscondebat in antris,
Paneque pascebat, viva recreabat et unda.

Huic tunc Amraides: Vade, inquit, undique fontes
Scutare, et rivos, herbam si forte virentem
Invenisse queas, et equis et pabula mulis,
Ne pereant iumenta fame: sic fatus Achabus

Agmine diviso misit per certa viarum

page 246, image: s294

Obadiam, ipse alio quaesivit tramite fontes.

Forte hic Obadiae in campis occurrit Elias,
Quo viso procumbit humi, Divumque Prophetam
Agnoscit, Dominumque suum mox pronus adorat:
Ille autem poscit, crudeli ut dicat Achabo
Thesbiten venisse, DEI nova fata ferentem.

At vero Obadias: quid tantum criminis umquam
In te commisi, tradas ut deinde ministrum
Me pie praeco tuum, manibus grassantis Achabi?
Crede mihi non est, non toto hoc angulus orbe,
Quo te quaesitum non miserit acer Achabus:
Tum quoties missi te non reperisse negabant,
Iuramento homines verum stabilire coegit.
Cur igitur te praesentem, ter maxime, prodam?
Nam si tu subito, Domino rapiente recedas,
Nec tu quaesitus post inveniare: quid aegrum
In me non credas ausurum hoc tempore Regem?
At tuus hic servus divinum numen honorat,
Aeternum metuitque DEVM: num cognita non est
Nostra fides, et quae servandis ante prophetis
Fecimus, immanis si quos Isabella premebat:
Centum haec fatidicos servavit dextera vates,
Hinc quinquagenos, illinc totidemque benignis
Dum foveo dapibus, caecisque abscondo latebris:
Cur igitur nostro merces haec danda labori?
Cur istic pietatis honor [orig: honos], ut tradat Achabo?
Excipit hic vates, Sic vivat in aethere numen,
Militiae DEVS aeterna, quo teste supremo
Ista loquor, iam nunc me Regi te indice sistam.

Talibus auditis furioso occursat Achabo
Obadias, divumque ait adventasse prophetam.
Nuntia qui portet venturae praescia sortis.

Obviat ergo pio crudelis Achabus Eliae,
Quem procul ut vidit venientem, his vocibus instat:


page 247, image: s295

Tune [orig: Tun] ille Isacios qui turbat praeco penates?
Causa mali tanti, et tu dirae cladis origo?

Haec Rex: cum Divus contra sic incipit augur:

Non ego conturbo regnum Israelis avitum,
Sed tu tantorum fomes et causa malorum:
Tu Rex, et tua tota domus, qui lege reiecta
Mosis, Avernales colitis nova numina Belos.
Verum [note: Elias cogit concilium.] age, concilio tota Israelica coge
Agmina, Carmeli super alta cacumina montis:
Et quadringentos quinquagintaque prophetas
Belicolas huc siste mihi, nemorumque tuorum
Sacrificos quadrigentos, quos divite victu
Pascit, dapsilibusque epulis Isabella saginat.

Haud mora fit, dictisque viri Rex paret, et omnes
Linigeros Beli, tota Israelide cogit,
Concilioque omnes accit proceresque Ducesque.

Tunc [note: Elias vituperat populi inconstantiam.] infert medium sese divinus in agmen
Thesbites claro ad populum sic ore locutus:

Quo tandem usque viri Isacidae, nam dicite, vestra
Claudicat in geminas pietatis opinio parte?
Si DEVS hic noster DEVS est, et conditor orbis,
Conditor humanae gentis qui foedere certo
Gaudet honorari, cur non sectarier ipsum
Vos iuvat, et soli cur non servitis amici?
Sin DEVS est, quem vos colitis sub nomine Beli,
Cur non hunc solum vos observatis, et unum?
Quid commista volunt sibi tot divina profanis?

Nil populus contra: rursus sed Divus haruspex,

Solus ego Domini de coetu resto Propheta:
Sed quadringenti quinquagintaque profani
assunt Belicolae: nunc binos ducite tauros,
Atque hic sacrificis unum date, quam sua ferro
Dextra in frusta secet, votiva et ponat in ara:
Et nullis tamen accendat ligna arida flammis.

page 248, image: s296

Alter sed nobis detur, quem altaribus addam,
Ipse nec admoveam scintillam comminus ignis.

Tum vos sacrifici Belum clamoribus altis
Implorate DEVM, numen sed et ipse vocabo,
Aeterni caeleste Iovae, quemcumque precantem
Hic suus audierit DEVS, atque accenderit aram,
Verus is esto DEVS, Dii cetera turba profani.

Dixerat: applausu populus cum dicta frequenti
Comprobat, et geminos partitur utrimque iuvencos:
Ipsi autem dempto imponunt altaribus igne,
Dissectos ferro tauros, Belumque profani
Sacrifici implorant, a summo mane diei
Exorsi, medium dum Sol attingeret axem.

Iuppiter exaudi: nos audi Bele vocantes

Clamabant, circumque aras ceu polite claudo
Sese [note: Eliae sarcasmus in Sacrificulos Beli.] incurvabant: sed surdi numina Beli
Huius erant, sannis cum praeco irridet obortis

Thesbites: Clamate inquit, vocesque remissas
Tollite, forte aliquid Belus meditatur iniquus,
Aut abiit peregre, aut somni sua munera cepit,
Hoc aestu fessus: quin istum voce veternum
Sublata excutitis: Magnum cum protinus omnes
Clamorem tollunt, et saevus corporis artus
Dilaniant cultris, et saucia membra cruentant.

Post ubi iam mediae transissent tempora lucis
Assiduas fecerunt [orig: fecêre] preces, dum vespere sero
Sacro solent prisco offerri libamina ritu.
Nec tamen orantes DEVS audiit, ulla nec ignis
Scintilla emicuit, tam surdo nomine Beli,

Tandem [note: Elias convocat testes miraculi.] fatidicus propius se accedere, vulgo
Imperat, ut videant mirabilis orsa prophetae
Namque aliquam primo restaurat cultibus aram,
Tempore quae longo misere destructa iacebat,
Bissenosque locat lapides, numerumque Iacobi

page 249, image: s297

Natorum exaequat, tum fossa altare capaci
Cingit, et occisum secat in sua frusta iuvencum,
Imponitque [note: Elias orat ad Deum.] foco, mox quattuor implet aquales,
Et iubet infundi caeso, bis terque, iuvenco:
Donec aquae totam complessent undique fossam.
Et iam tempus erat sacra cum libamina fiunt,
Accedensque novam genibus procumbit ad aram,
Imploratque DEVM, sic supplice voce precatus:

Abrami, natique DEVS, DEVS alme nepotum,
Hoc ostende die, quod tu sis arbiter aevi
Omnipotens DEVS, et quod ego tibi rite ministrem
Veridicus vates, teque auspice talia fiant,
O DEVS exaudi, DEVS audi rite vocantem,
Discat ut hic populus tua caelica iussa vereri,
Teque sequi, et verum deinceps agnoscere numen.

Haec ait, et subito Caelo delabitur ignis
Consumitque bovem, lignumque aramque recentem,
Et terram ingestam, et fossae quam fuderat undam.
Vidit haec populus Caelo miracula ab alto,
Procidit in faciem, caelesteque numen adorat.

Hic DEVS est, DEVS est, hic verus et arbiter orbis,
Quem nostri coluere patres, DEVS Iraelis.

Protinus [note: Elias iugulat Beli cultures miraculo convictos.] apprendi falsos iubet inde prophetas
Augur fatidicus, raptatque Chisonis ad amnem,
Occidit [orig: Occîdit] viros populo spectante profanos:
Et Regem simul alloquitur, mandatque deinceps
Convivari hilarem, Caelo quando imber ab alto
Ingruat, et sonitus ceu densa exsistat in aura
Ipse autem celsi petit alta cacumina montis,
Et prono vultu curvus supplexque precatur:
Tum puerum spectare iubet, nubecula si qua
Forte mari exsistat: qui cum nil cerneret usquam
Terque quaterque ipsum pelagi iubet alta tueri.
Demum ubi palmae instar vidisset ab aethere nubem

page 250, image: s298

Attolli laeto rem nuntiat ore prophetae.

Hic puerum affatur vates: Vade inquit, Achabo
Pauca refer, properet celeres ut iungere currus,
Ne pluvius campo Regem obruat imber aperto.

It puer, et Regi denuntiat: ille iugales
Iungit equos, properatque domum, cum desuper actae
Eripiunt subito nubes caelumque diemque
Et densi toto fluxerunt aethere nimbi.
Dumque iter accelerat pavidus Iesraelida in urbem
Amraides, currum divus praevertitur auspex:
Robore firmatus caelesti, et pectore forti,
Et iam certam ausus populi sperare salutem.

[note: 1. Reg. [abbr.: Regum] 19. Eliae exsilium diversis in locis.]

Reginae interea demens memoraverat [orig: memorârat] Achabus
Omnia, quae spreto fecisset numine Beli
Thesbites, utque ense viros necuisset atroci
Belicolas, densa populi spectante corona.
Hic animi Regina furens, sua mittit Eliae
Nuntia quae certae promittant funera mortis:
Postera cum pronas aurora reduceret ortus.

Ille his auditis trepidum formidine mentem
Bersabeen tendit, famulumque hac urbe reliquens
Vltriora petit, donec deserta viarum
Ingressus caecis sese occultaret in antris.
Forte ibi iuniperum subter consederat auspex,
Exoptansque mori, maesta sic voce precatur:

Quando semel calcanda via est mortalibus aegris
Funerea, et nostros rapuerunt fata parentes:
Eja age, rumpe moram, meque huic DEVS eripe saeclo.

Dixit iuniperique nigra dormire sub umbra
Occepit, dulci quaerens oblivia somno.
Adstitit hic subito Caeli de vertice lapsus
Aliger, apponitque cibum, somnoque iacentem
Excitat, et vesci caelestibus imperat escis.
Obsequitur vates potuque ciboque refectus

page 251, image: s299

Mox iterum dulci declinat lumina somno.
Angelus illi iterum potumque apponit et escam
Hortaturque virum magno reparare labori
Membra, viaeque illinc deserta per avia longae.

Paret Thesbites quadragintaque diebus
Progreditur nulla recreatus dote ciborum:
Donec ad excelsi iuga pervenisset Horebi.
Cumque ibi seclusus caeco latitaret in antro,
Scitatur DEVS ipse virum, quid forte negoti
Consiliive agitet, cur his versetur in oris.

Respondet vates: magno pietatis amore
Incitus, amentem dum culpo decenter Achabum,
Belicolasque loco e medio dum tollo prophetas,
Huc intentatae fugio discrimina mortis.
Namque Israeligenae deserto foedere Mosis
Destruxere tuas sacris cum ritibus aras,
Et veros vates gladio necuere cruento:
Insuper huic etiam tendunt sua retia vitae,
Solus enim vatum verorum ex agmine resto.

" "

Tum DEVS: Egredere huc, inquit, secessibus antri,
Et sta sublimis super alto vertice montis.

Dixerat, [note: Theophania facta Eliae.] et vehemens increbuit aere ventus,
Omnia prosternens, frondesque et grandia saxa:
Nec tamen hoc DEVS ostendit se turbine venti.
Haud minus ingenti tremuit terra incita motu:
Nec tamen hoc DEVS exhibuit praesentia motu
Ora videre sua, et vatem suspendit anhelum.
Mox flamma emicuit, flamma tamen abfuit auctor:
Nec se praesentem voluit ostendere flamma.
Postremo placidae fuit ortus sibilus aurae,
Cum faciem vates talari velat amictu
Proceditque antro, sistitque in limine gressum.

Hic iterum vatem rector scitatur Olympi,
Vt prius: ille DEO rursum respondet, ut ante.

page 252, image: s300

At vero omnipotens genitor qui temperat aevum

Talibus ora modis solvit: convertere rursum,
Quo [note: Eliae legatio ad diversas personas.] pede venisti notaeque ad tecta Damasci
Te subito perfer, Regem Syrii orbis ut ungas
Haselem, illustri Benadado patre creatum.
Nimsiaden vero Regem Israelis Iaehum
Vnge mihi, et vatem tibi qui succedat Elisam.
Nam quicumque feros Hasaelis fugerit enses,
Hunc gladius perimet saevi grassatus Iehu
Tela, sed immanis qui devitaverit [orig: devitârit] Iehu:
Illum fatidici ferrum concidet Elisae.
Nam mihi servabo deinceps septena virorum
Millia qui numquam curvato poplite Belum
Sunt veriti, aut mutis fixerunt oscula signis.

Audierat vates, primoque occurrit Elisae.
Sapphatidae, pinguem scindenti vomero terram,
Bissenisque iugis: quorum unum hic ipse regebat,
Intentusque operi, stivaeque admotus aggressi.
Illicet huic viso divus sua pallia praeco
Circumdat, vatemque vocans, caput ungit olivo.

Deserit ille boves, veniamque indeptus eundi,
Vltima dat caris genitoribus oscula vates:
Mactatisque hilari geminis ex more iuvencis,
Atque viris fisso laetus parat hospes aratro
Prandia, sollemni celebrans convivia rure:
Inde abit, et fido servus famulatur Eliae.

FINIS LIBRI octavi.
page 253, image: s301

Hebraidos LIBER NONVS. VLRICI BOLLINGERI, P. L. [abbr.: Poetae Laureati] Monostichon. In Lib. [abbr.: librum] eundem. Exponitnonus miracula grandia vatum.

[note: 1 Reg [abbr.: Regum] 20. Obsidio Samariae]

REx illo Syrius faciebat tempore bellum
Israelaeae rectori gentis Achabo:
Antiquis Benadadus avis ex urbe Damasco
Editus, et diris Rex immanissimus ausis.
Triginta huic alii Reges socia arma ferebant,
Et duo, commoti rapidissima fulmina belli.

Primam [note: Legatio Regis Syriae ad Achabum.] ibi Samariam dura circumdedit urbem
Obsidione Syrus, furiosaque misit Achabo
Nuntia, quibus [orig: queîs]aurum tradi sibi et omne petebat
Argentum, uxoresque viri, et sua pignora lecti.

Annuit huic Syrii voto formidine turpi
Incitus Amraides, et se sua dedere dicit.
At non contentus verbo Benadadus amico,
In cives, etiam vim deinde minatur eandem:

Missurumque inquit, qui limina cuncta pererrent,
Et sibi pro lubitu expilent tectumque laremque.

Haud mora, concilium maerens indicit Achabus
Civibus, et procerum turba in sua tecta vocata,

Atque haec tristis ait:Iuvenes fortissima frustra
Pectora, quid rebus non suscipiemus in arctis?
Perfidus huc misit leges mihi pacis iniquas,

page 254, image: s302

Vxoresque meas, et dulcia pignora lecti
Divitiasque petit, sibi debita munera nostras.
Non renui, et tanta pacem cum clade redemptam
Tam mihi quam vobis volui: nunc amplius instat
Et vestras violare domos, et ducere praedas
Expetit, uxores et opes prolemque subactam.

Haec Rex, at proceres morem praestare recusant,
Nec sua, nec Regem, nec dedere moenia prompti:
Sed tutari armis, et rem decernere ferro.
Quae postquam responsa sibi Benadadus ab urbe
Obsessa accepit, Regi fera dicta remittit.

Dii me, inquit, perdant, si tantum pulveris ista
Vrbe iacet, quantum pugillo cuilibet huius
Sufficiat turbae quae me comitatur euntem.

Amraides illi contra iubet ista referri:

Non eadem iactare licet, cum sumpseris arma,
Armis quae positis licitum partoque triumpho.

Audit [note: Oppugnatio urbis.] ut hoc verbum Syrus inter pocla suorum
Hebraei Regis, rapidam commotus ad iram
Ocius armari edicit, pugnaeque parari.

Tunc [note: Vaticinium de strage Syrorum.] aperit quidam fatis oracla futuris
Praescius arcani vates, Regique profatur:

Amraide, Hebraeae gentis qui frena gubernas,
Haec tibi supremo DEVS aethere nuntiat auctor:
Immensum Syrii vidisti militis agmen,
Sed tamen hoc totum dabitur victoribus agmen
Hebraeis: per quem? per servum ignobile vulgus,
Tuque hanc incipies primus committere pugnam:
Scilicet ut noris Dio duce, et auspice, palmam
Hostibus edomitis, sine vi maiore tenendam:
Dum quoque tu discas vanum contemnere Belum.
Saepe DEVS magnis dat parva exordia rebus.

Protinus Amraides servos sibi deligit omni
E numero, cum triginta reperitque ducentos,

page 255, image: s303

Milliaque e reliquo coetu septena virorum.
Inde ubi Sol medium caeli transiverat axem,
Largo indulgebat sua per tentoria vino
Rex Syrus, et dulci socios humore replebat:
Cum subito erumpunt cives e moenibus urbis,
Inque acie prima servi truduntur in hostem.

Excitus hoc Syrius iubet explorare tumultu,
Arma quid ista velint? dubius pacemne requirant,

An pugnam cupiant: Quin omnes ocius, inquit,
Prendite, sive velint pacem, pugnamve lacessant:
Prendite quisquilias, inquit, gregis, inque catenas
Conicite, ut poenas fuso mihi sanguine pendant:
Haec securus ait fati sortisque futurae.

Cum subito servi strictis mucronibus instant
Hostibus, et ferro valido obvia quaeque trucidant.
Fit via vi, rumpunt aditus, et castra subintrant.
Occiduntque Syros, et inundant sanguine fossas.
Corripuere fugam victi, et sublatus obeso
It Benadadus equo, turmaeque sequuntur equestres:
Amraides vero fugientibus instat Achabus,
Et volucres prosternit equos, currusque iugales,
Ac magnam Syriis stragem legionibus infert.

Hic [note: Praedictio secundi belli.] tum fatidica quidam de gente propheta

Regum adit Hebraeum: >Vade, inquit, collige vires,
Teque para bello, quoniam volventibus anni
Mensibus, hi Syrii numero maiore redibunt.

At proceres regni Benadado certa dederunt
Consilia, auspicium belli fatale futuri:

Hebraeos, aiunt, quaedam montana tuentur
Numina, quosque alto venerantur vertice Divos:
Hoc illi vicere Syros, sine, nostra vicissim
Arma resumentes, campo pugnemus aperto,
Omnis et in manibus fuerit victoria nostris.
Imprimis socios remove a certamine Reges,

page 256, image: s304

Qui primi dant terga fugae, pugnamque capessunt
Postremi, potiusque Duces tibi delige fortes
Viribus, et valido qui in proelia milite pollent.
Praeterea numerum caeso pro milite supple,
Restauraque equitum turmas, celeresque covinos
Tunc tibi cernere erit vacuo palatina campo
Agmina, prostratae Syrio sub acinace gentis.

Paret Consilio Benadadus, et arma resumit,
Instauratque acies revolutis mensibus anni,
Prima ibi sub patriam tum castra locabat Aphecam
Illinc Hebraeis ut gentibus inferat arma:
Obvia [note: Pugna iterum commissa inter Achabum et Regem Syriae.] fert contra sua signa impellis Achabus,
Et frumentatus vallo tentoria figit,
Hostibus opposita, et pugnae se firmat iniquae:
Nam similem gregibus caprarum in valle reducta
Dixisses aciem Hebraeam: Syrus agmine totum
Implerat campum, et steterat mucrone corusco.

Ilicet Amraiden vates accedit Achabum

Haec fatus: Quando Syrii furialibus ausis
Contempsere DEVM solis ceu montibus hostem
Vincat, et in campo nil polleat aeger aperto:
Has omnes stricto caedes mucrone cohortes.
Vt discas me nosse DEVM terraeque polique
Et campi pariter Dominum montisque potentem.

Iamque duo septem steterant adversa diebus
Agmina, conserto cum tandem proelia ferro
Committunt hostes, et mutua vulnera miscent.
Sed domiti, cessere Syri, retroque tulerunt
Agmina victa pedem, centumque hac luce Syrorum
Millia procubuere solo, reliquaeque cohortes
Praecipiti petiere fuga munimen Aphacae,
Millia viginti numero et septena virorum.
Hos super everso cecidit fundamine murus,
Oppressitque viros. Adeo non tutus it usquam,

page 257, image: s305

Quem DEVS ad poenas fatali retrahit orsu.

Ipse etiam trepidus veniens Benadadus Aphecam
De tecto in tectum fugit, interioraque semper
Dum loca tuta putat, mentis sine viribus errat.

Huic igitur servi: celebrat clementia Reges
Hebraeos, nullosque refert mala fama tyrannos:
Induti saccos igitur colloque gerentes
Restim quisque suo, veniam pro Rege petamus,
Forte tuam eripiet tanto e discrimine vitam.

Non renuit Syrius, veniunt ad limen Achabi
Regale, et pacem servi vitamque precantur
Edomito Regi, ne morte occumbat acerba.

O quam dissimilis Regis Rex ille prioris
Qui contra Hebraeos voces iactaverat [orig: iactârat] inanes,
Ipsum etiam caeleste ausus contemnere numen,
Nunc trepidus toto nusquam requiescit in orbe.

At [note: Regis Achabi turpissimum foedus cum Rege victo.] Rex Hebraeus placido sic pectore fatur:

Si vivit, nec adhuc crudelibus occubat umbris
Non servus sed frater erit: tum protinus illo
Arrepto verbo: vivit tuus, utque superstes
Vivat, nos humiles tanto pro fratre rogamus.

" "

His iterum Amraides; Ite huc adducite fratrem.

Mox ubi venisset Regi Benadadus Achabo
Obviat, ille suo caput exsecrabile curru
Accipit, et leni dignatur voce tyrannum:

Quas tibi noster, ait, demit pater Amrius urbes,
Has tibi restituam, et totam permitto Damascum.
Namque ut Samariam genitor possedit habendam
Sic tu regali iam nunc potiare Damasco.
Quin etiam pacto dimittam foedere salvum,
Et placidae tecum servabo munera pacis.

Exstitit [note: Reprehensio foederis initi cum Syrio.] hic quidam praesago ex agmine poscit,
Mandatoque Dei socium fera vulnere poscit,
Percute me dicens: quod cum renuisset amicus,

page 258, image: s306

At quia tu Domino obsequium praestare recusas,
Inquit praeco DEI, feriet te immanis hiatu
Iam Leo digressum, nec vox ruit irrita fatis.
Namque ut primum abiit, datus est sua praeda Leoni.
Tunc alium alloquitur prior ille, et percute quaeso
Inquit, et ad Domini signa me vulnere iussum:
Obsequitur dictis, et sauciat ora rogatus.
Praeco sed aetherius crudeli hoc saucius ictu
Occursat Regi, conspersus pulvere crines,

Et procul exclamat, servus tuus arma capessens
Intereram pugnae: cum quidam ex agmine quendam
Captivum Syrio, mihi dat compagibus arctis
Servandum: custodi, inquit, qui traditur hostem.
Nam si forte manus elapsus fugerit istas,
Tu pro illo tristem persolves funere poenam,
Aut multam appendes argenti, grande talentum.
Dumque ego, quod gererem paulum procuro negoti.
Verbero diffugit, manibus dilapsus ad istis.
Cur igitur moriar? cur pendam tale talentum?

Huic Rex Hebraeus tua te sententia damnat:
Nam quia tu tali captivum lege, libenti
Accepisti animo, mortem pro morte rependes.

Haec ait absterno cum vates pulvere vultus,
Emicat, et Regi qui vatem agnoverat istum,

Talia voce refert: quoniam tu morte tyrannum
Plectendum, incolumem patrias dimittis ad urbes.
Illius mortem noris tibi morte luendum,
Proque Syro populo, Hebraeum tibi deinde necandum
Scito tuum populum, qui scis Duce et auspice Dio
Vincere, sed palmis nescis victricibus uti.

Dixerat: at furiis ardens discedit Achabus,
Inque suae properat victor penetralia sedis.

Vinea forte fuit coniuncta potentis Achabi
Aedibus, hic intra muros Iesrelidos urbis

page 259, image: s307

Multos tunc annos Domino possessa Nathabo.
Expetit hanc emptum Rex civi haec pauca locutus:

Da [note: 1. Reg. [abbr.: Regum] 21. Exemplum tyrannidis in Nabothum civem Iesrelaeum. ] mihi, quae vineta colis contermina nostris
Sedibus, ut mihi faxim herbis fragrantibus hortum,
Pulvinosque olerum, pretium quodcumque rogabis
Solvetur iustum: si vinea forte placebit
E nostris melior, dabitur tibi quaeque legenti.

" "

Huic Iesrelites: istud prohibuerit [orig: prohibessit] Olympi
Arbiter, ut vetitis vendam patrimonia nummis,
Quemque suos servare iubet sacra pagina fundos.

Audit ubi haec furiis stimulantibus aeger Achabus,
Dentibus infrendit repetitque palatia tristis,
Componitque toro languentes corporis artus
Averso vultu potum pertaesus et escam.
Cum tristem accedens quaerit Regina maritum:
"Quid te animi crucias? unde hic tibi maeror iniquus?"
Huic Rex maerenti percenset voce repulsam
Quam tulerit, dum forte petit vineta Nabothi
Mercari pretio, aut alium mox tradere fundum.

Cui [note: Oratio Reginae ad Achabum.] Regina uxor, Tu regni sceptra gubernas
Israelaei, tibi fas est cedere civem
Non civi Regem: sine, erit mihi res tua curae,
Faxo ego ne turpem tu Rex patiare repulsam:
Quin surgis recreasque cibo tua corpora iusso.

Haec dicens, tabulas scribit sub nomine Regis,
Et gemma obsignat Regis, mittitque senatu:

O patres ista ieiunia luce frequentes
Curatae, id regni tractanda negotia poscunt.
Ponite sublimi damnandum in sede Nabothum,
Et geminos illum contra producite testes
E Beliale satos, qui Maiestatis acerbo
Ore reum peragant, damnatum deinde sequatur
Poena virum, et nimbo saxorum, et grandine densa
Obrutus occumbat merita cum caede Nabothus.

"
page 260, image: s308

Obsequitur [note: Nabothus innocens capite damnatur.] dicto Regis tabulaeque Senatus,
Criminis et falsi convictum testibus atris
Damnat, et insontem saxorum, grandine caedit.
Hac tum morte viri laetata Isabella maritum

Solatur dictis: tibi quae vineta Nabothus
Pro pretio renuit Regi divendere civis,
Haec tibi iam gratis nostro sunt parta labore,
Non etenim vivit sublatus morte Nabothus
Et soboles etiam solvit pro crimine poenas:
Quorum morte tibi bona cedunt omnia Regi.

Laetior hoc igitur verbo consurgit Achabus,
Vinetumque viri demens invadit habendum:

Sed [note: Elias accusat et condemnat Regis tyrannidem.] DEVS aggreditur verbis iratus Eliam:

Vade age, Samario, vates, occurre tyranno,
Atque illi mea dicta refer: tu saeve Nabothum
Caede peremisti, tu contra iusque piumque,
Vinetum, et reliquas rapuisti o [orig: ô] improbe dotes.
At qua perfusum lapidati parte cruorem
Obsceni linxere canes, hac sanguis eadem
Lambetur quondam tuus, acri vindice Dio

" "

Rex illi contra: Cur haec mihi tristia narras?
Nam quo te offendi pacto, quo crimine laesi;
Aut umquamne tibi sensisti forsitan hostem?

" "

Imo, inquit vates, divini numinis hostem
Te sensi, et diri video te flebile Ditis
Mancipium, artificem scelerum, culpaeque pudendae.
Haec igitur verba DEVS denuntiat ore
Fatidico: En, venient fatis properantibus anni.
Cum domus Amraidae ferro procumbet, Achabi
Excidio devota domus pestique futurae,
Nec tenerae parcam aetati, nec carcere clausis.
Sicut Nebathidae stirpem et genus omne Baesae
Funditus everti, sic exstirpabo penates
Taeter Achabe tuos, nam tu me crimine multo

page 261, image: s309

Dudum irritasti, tu cultum arasque profanas
Auxisti, latam vitiis aperisque fenestram.
Vrbe sed hac etiam, regalia moenia iuxta
Dente canes caesae discerpent coniugis artus.
Quisque in urbe cadet de stirpe peremptus Achabi
Discerpent hunc ore canes, at quisquis in agro
Occidet, hunc volucres inhumatum rure vorabunt.

Non fuit hoc vitiis immanior alter Achabo
Manicipium is Sathanae, quem saeva Isabella flagello
Impulit, horrendas armare ad crimina dextras.
Heu dirum iratis caelestibus omen Achabus
Iste fuit, ritus qui signaque muta secutus
Gentis Amorrhaeae, fatique oblita prioris
Corda gerens, meritam Dium stimulavit ad iram.
Vt [note: Achabi simulata poenitentia.] vero horrisoni voces audivit Eliae
Impius, extemplo mollem discindit amictum:
Et vili se veste tegit, dormitque cubili
Villoso, et lento gaudet procedere passu:
Nam tot dira suis incumbere fata dolebat
Praescius eventus habitura oracula certos.

Tum DEVS alloquitur Thesbiten: Numquid Achabum
Aspicis, ut lento incedat per moenia gressu?
Vt caput inclinet, demisso lumine vultus?
At quando ille minas non aspernatur atroces
Pectore securo, non illo talia vivo
Exsequar, immanes tangent fata aspera natos.

" [note: 2. Paral. [abbr.: Paralipomenon] 17. Iosaphae Regis Hierosolymitorum pietas.]

Aetherias vero postquam migrasset ad arces
Gentis Iudaeae dominatus moenibus, Assa:
Filius interea patrium successerat heres
In solium, divae pietatis Iosapha cultor:
Aemula quem pietas Davidae, et plurima veri
Religio, atque ardens evexit ad aethera virtus.
Non Israelaeos gentilia numina Belos
Ille sequebatur, non se communibus aris

page 262, image: s310

Polluerat, verum sonitus coluisse Tonantem.

Vtque [note: Eiusdem Maiestas et potentia.] novi patrias regni cepisset habenas,
Delectas bello primum castrisque cohortes
Disposuit, murisque urbes atque aggere cinxit:
Et simul Ephraeas, genitor quas ceperat Assa
Praesidiis passim validis communiit urbes.
Tum reliqua hic etiam turritis oppida tectis
Auxit, et excelsas instruxit moenibus arces.
Namque DEVS faustis successibus orsa iuvabat
Illius, et stabili firmabat pondere regnum.
Munera certatim tunc omnis Iuda ferebat
Eximio Regi, praesignem quem sua famae
Gloria reddebat, magnaque ornabat opum vi:
Nam postquam pietas succenderat aemula pectus
Magnanimi Regis, primus labor impulit ipsum
Ficticios abolere Ioves, et fana Deorum.

Ergo [note: Iosapha instituit visitationem Ecclesiasticam.] ubi iam regni transisset tertius annus,
Iudaeas passim proceres dimisit in urbes
Cum grege linigero, qui sacra volumina Mosis
Et populum antiqua de religione docerent.
Nemo pium contra sumpsit temeraria Regem
Arma, nec est ausus fervente lacessere bello,
Omnius ille adeo fuerat toto orbe timori.
Ipsi quin etiam addebant sua dona Philisti,
Pastoresque Arabum ducebant mille bidentes
Ter quater, et totidem patriis e finibus hircos.
Sic opibus crevit, sic crevit Iosapha fama
Notus ab Hesperiis et Eois notus ab oris.
Ductores idem belli magno agmine fovit
Moenibus in Solymis: quorum fortissimus Ednas,
Ter centumque virorum [orig: virûm] coniuncta millia coetu:
Quem iuxta armorum clarus virtute Ioannes,
Amasiasque alacris bello, Eliadasque peritus
Et clipeum gerere, et valido contendere nervo,

page 263, image: s311

Atque alii quorum numero me copia turbat.

Filius [note: 2. Paral. [abbr.: Paralipomenon] 18. Iosaphae et Achabi summaxi/a contra Syrios.] huic fuerat Regi praelustris Ioras,
Cui pater ominibus diris thalamoque iugaverat [orig: iugârat]
Athaliam, reprobi natam genitoris Achabi.
Iamque duo exierant horis genitalibus anni,
Cum socerum imprudens invisit Iosapha Regem
Samariamque venit, pro quo populique salute,
Caedebat multas solito de more bidentes,
Instituens laetis convivia splendida tectis.

Forte ibi compellans Regi sic fatur Iudae

Amraides: urbs est quaedam Gileadide terra
Dives opum belloque potens, quam prisca Ramothum
Fama vocat, nostris erepta parentibus olim,
Quam Syrii retinent captam victricibus armis,
Et nos neglegimus quae nostra reposcere bello.
Quid tu Rex Iudae? veniesne in proelia mecum
Dum subitis cingo nostram obsidionibus urbem?

Dixerat Amraides: cui reddit Iosapha vocem:

Qui tuus est animus, meus est quod noveris idem,
Et meus hic populus tuus est, et equester hic ordo
Est tuus, e Solyma mecum qui prodiit urbe.
Sed tamen ante velim divina oracula captes,
Quam bello Syrios forte infelice lacessas.

Sic ait: Ille omni cogit dicione prophetas
Israelaea, centum quater agmen opacum.
Vtque adiere virum vates, Rex consulit omnes
Expediatne armis circumvallare Ramothum:
Omnes unanimi respondent corde, probantque
Consilium, et fausti promittunt omnia belli.

At Regi suspecta horum praesagia vatum
Iudaeo fuerant, socerumque affatus Achabum
Quaerit, an hos alius praeter non assit haruspex.

Cui [note: Vatis Michaeae oraculum de bello editum.] socer: Vnus, ait, superest de caede maritae.
Cetera qui reddet nobis responsa Michaeas.

page 264, image: s312

At nihil ille boni maesta praesagiit umquam
Voce mihi, hinc vatem cane peius et angue perodi.
" "

Rex Iudae contra: ne dicas ista precamur,
Nam vox indigna est, te tanto Rege: vocatum
Quid vetat hunc etiam de bello audire prophetam?

Mittitur hic subito Eunuchus, qui Rege Michaeam
Exposcente vocet, portaeque in limine sistat.
Nam Rex in porta trabeatus uterque sedebat
Magnifico in solio: qua curia magna tribunal
Explicat, et senior venit ad subsellia coetus.

Hic tum Ezechias inter mala monstra prophetas
Augur erat, miro pingens mendacia fuco:
Ferrea namque suae addiderat duo cornua fronti
Et Regi eventus belli praesagit Achabo.

His, inquit, Syrium feries Rex, arcubus hostem
Prosternesque viros ceu cornu taurus obunco,
Haec eadem ingeminant reliqui, faustisque sequuntur
Ominibus, docti regalem obtrudere palpum.

Nuntius interea adductum sermone Michaeam

Hoc vafer aggreditur: reliqui felicia vates
Omnia promittunt Regi eventura, cave ergo
Ne tua sint istis oracula dissona verbis.
At Iemla natus: Sic vivat in aethere numen,
Vt quaecumque DEVS caelo denuntiat alto
Eloquar, et nihil hic [orig: hîc]tantilla ex parte silescam:

Sic ait, et diri se sistis ad ora tyranni.

Illi Rex patrius: Quid censes, quaeso, Michaea?
Ibone, et fausta notam obsidione Ramothum
Persequar? an bello cessandum reris ab isto?

" "

Imo inquit praeco, bellandum censeo Regi:
Nam tibi victricem promittunt omnia palmam.

" "

Illi Rex iterum: Quaeso mihi dicere verum
Ne pigeat, teque obtestor per numen Olympi
Aeternum ne dissimules quae conscia veri

page 265, image: s313

Mens iubet, arcano Caeli mihi prodere motu.
" "

Tum praeco: Video dispersum in montibus agmen,
Ceu cum diffugiunt pecudes pastoribus orbae:
Et Dominus Caelo clamorem tollit ab alto:
Regem ubi miles habet? iubeo in sua tecta reverti
Quemque virum, placida dum posthac pace fruatur.

Dixerat haec augur: cum Regem affatur Iudae

Rex Israelaeus: Nonne istud Iosapha, nobis
Mens praesagibat, quod vates fata sinister
Cuncta infausta mihi vano praenuntiet ore?

" "

Rursus ibi praeco: Domini quin percipis aeger
Has etiam voces, nam vidi nuper amoena
Sede sedere DEVM, fulgenti in vertice Caeli
Militiamque omnem dextra laevaque parentis
Aeternum stipare latus, vidi aethere vultus
Circumferre DEVM: Ecquis, ait, mihi fallet Achabum
Vanidicus praeco, celebrem obsidione Ramothum
Vt cingat? varia hic animis discordibus orta
Consilia, in medium cum Spiritus insilit agmen,
Sit mihi fas, inquit, mendaci fallere fuco
Regem Israelaeum: dic quomodo, subicit orbis
Arbiter: Egrdiar, mendaxque per ora canentum
Praeconum implebo mendacibus omnia dictis.
Annuit huic DEVS auspicio, fraudemque probavit,
Et nunc implentur non vanae visa quietis.
Nam vatum mendax obsedit labra tuorum
Spiritus, ut Regum ficta spe pectora ludant.
Atqui ego vera tibi fatorum arcana revolvi,
Et quascumque DEVS clades tibi destinat ultor.

Dixerat: at genitus Cenaena patre Michaeam
Percutit, et malis infligit verbere pugnum,
Mene, ait, aetheriae iam totum spiritus aulae
Deservit, soli insinuans arcana Michaeae:

Hic vir fatidicus: Mox illucescet in orbe

page 266, image: s314

Clara dies, cum tu audito rumore sinistro
Pugnae infelicis, de tecto in tecta recedes:
Mutabisque locum, nullo sat tutus in antro.
" "

At [note: Michaeas ad carcerem damnatur.] Rex iratus: Vesanum tollite vatem
Tollite, et Ammoni, natoque adducite Ioae,
Carcere conclusum teneant, et pane doloris
Atque unda aerumnae foveant tantisper, alantque:
Donec ab edomito referam mox hoste triumphum.

" "

Tum praeco: Si tu fueris cum pace reversus,
Dicam ego, quod nullo mea concita pectora flatu
Caelesti, vano impulerint terrore loquentem.
Audiat hoc omnis populus, probet exitus acta

Dixerat hic: armis cum se Rex cingit Achabus
Vilibus indutus sagulis, venitque Ramothum:
Nam prius indiciis cognoverat omnia certis,
Quae procerum turbae Syrius mandata dedisset,
Vnum uti pugnantes ferro aggrederentur Achabum:
Ceu caput infidum belli, causamque malorum,
Impia qui rupto sumpsisset foedere tela.
Sed trabea cingi Regem exhortatus Iudae,
Impius affinem Syriis obiecerat armis.

Iamque [note: Conflictus Hebraeorum cum Syriis.] ubi consertae steterant mucrone corusco
Contra sese acies, animis pugnare paratae,
Concurrunt subito funestaque proelia miscent.
Hic cum Regali fulgeret Iosapha veste
Suspicio Syrios invasit, et impete facto,
Hunc Regem esse rati (vestis prodebat) Achabum,
Circumdant armis: tensis sed Iosapha palmis,
Numina magna rogat, Syrias avertere dextras.
Agnoscunt errorem hostes, et Rege relicto
Iudaeae, in solum densi glomerantur Achabum.

Forte hic dum quidam fatalem dirigit arcum
Missurus iaculum in turmas: venit, ecce sagitta,
Incertum qua missa manu, Regemque cruentem

page 267, image: s315

Verberat, hamato qua fibula sutilis aere
Iungebat lateri clipeum, tum saucius ictu
Letali, aurigam iubet acri excedere pugna,
Et retro currus agere, et reflectere lora.
It cruor, inque sinu manat, currumque iugalem
Imbuit, [note: Achabus iacula fixus animam exhalat.] ipse animam vacuas exhalat in auras.
Hic finis saevi fuit eventusque tyranni,
Contra homines, contraque DEVM, qui sumpserat arma
Perfidus, et nullo servaverat [orig: servârat] foedera pacto.
[note: 1. Reg. [abbr.: Regum] 22. vers. [abbr.: versus] 36.]

Praeco igitur signum curvo dedit aere receptus,
Atque omnis campis exercitus exit apertis,
Quisque domum remeans, Regisque exsangue cadaver
Samariam portant servi, conduntque sepulcro.
At currum impurae meretrices sanguine mundant,
Obscenique canes manantem tabe cruorem
(Fatidica ut praesagierant oracula) lambunt.

[note: 2. Paral. [abbr.: Paralipomenon] 19.Iosapha reprehenditur.]

Ipse sed ut Solymis successit Iosapha portis
Servatus tanto e bello, sine laude triumphi:
Occurrit Regi fatorum gnarus Iehus,

Atque haec orsa refert: Tun' auxiliaribus armis
Regi debueras, male subvenisse profano:
Regi Belicolae, numen caeleste peroso?
Tune [orig: Tun] conferre pedem, temereque exponere vitam
Casibus incertis? dignus tu caelitis ira
Puniri fueras istud qui feceris ausum.
Sed quia sacrilegos properasti evertere lucos,
Sincero aeternum veneratus amore parentem:
Hoc impune feres (pigeat modo) labile crimen.

Dixerat: [note: Iosapha reformat Ecclesias et politiam.] ille aequo tulit istas pectore voces,
Inde peragratis totius finibus orae,
Iussit honorari vero pia numina cultu,
Et vetitos vitare DEOS, cultusque profanos.
Post etiam legit, qui ius dare civibus aequum
Novissent mitesque viros iustique tenaces,

page 268, image: s316

Vrbibus in cuntis, sic ore affatus amico:

Huc agite, et vobis commissae munera sortis
Exercete viri: largiri civibus aequum
Non opus est hominis, DEVS hoc sibi vendicat uni,
Fons legum, fomes iuris, pietatis origo:
Iustitiae est iudex hoc quilibet orbe Sacerdos.
Ergo DEVM in medio praesentem credite vestri,
Pondera qui vocum, qui noverit [orig: nôrit] scrinia mentis:
Hunc colite, huic vero servite timore parenti,
Vt bene concesso, liceat bene munere fungi.
Non amat ille nefas, non voto gaudet iniquo
Nec male personas recipit, nec munera captat.

Postremo, et summum Solymaea in sede tribunal
Constituit, finem quod tandem imponeret ortis
Litibus atque graves posset decidere causas.
Atque huic Levitas, iuris legumque peritos,
Eximiosque sacerdotes civilia doctos
Iura fori, et regni proceres delegit aviti:
Mandavitque viris, tali sermone locutus,
Eia timete DEVM, latorem legis et aequi,
Sinceraque fide causas cognoscite fratrum,
Non ullo corrupti odio, non munere largo.
Seu lis de furto, seu sit de caede pianda,
Seu quaecumque foro moveatur quaestio legis,
Aut de mandato Mosis, rituve sacrorum:
Tum quaenam sit vera sacrae sententia legis
Vestrum est ambiguos recte dissolvere nodos
Iudiciis ne forte DEVS laedatur iniquis:
Offensusque feris poenas immittat habenis
Haec ubi feceritis servato foedere, numquam
Incutient vobis peccata aliena pudorem.

Amarias vero summus pia iure Sacerdos
Dictabit templo, lites dirimetque sacrorum:
Civica Sabadias dirimet certamina iudex,

page 269, image: s317

Et causas patrii cognoscet nomine Regis.
Nec vobis desunt Levitae, dicere docti
Quid fas, quidve nefas, quae sancti regula iusti:
Este viri fortes, et provida sumite corda,
Et DEVS auspiciis ornaverit orsa secundis.
[note: 2. Paral. [abbr.: Paralipomenon] 20. Bellum illatum Regi Iosaphae.]

Tempore non longo post efferus arma Moabus
Intulit Hebraeis, socium cui perfidus Ammon
Se dedit et rabidos secum protrusit Idumos:
Gentis Iudaeae populatum hi rura laresque
Finibus exierant, iamque Engaddaea tenebant
Avia, vallatis Thamarina ad moenia castris,
Immensae numero peditumque equitumque cohortes.

Iosapha [note: Supplicationes ad Deum.] quae postquam accepit rumores, tremescit
Perculsusque metu Regem dum quaerit Olympi,
Ocius indicit toti ieiunia regno:
Conveniunt omnes Solymam, sedesque reliquunt
Finitimas, Dominum submissa ut mente requirant.
Constitit hic medio divinus Iosapha coetu,
Conduplicatque manus et tali voce precatur:

Omnipotens aeterne DEVS, DEVS alme parentum
Nostrorum, nutu totum qui concutis orbem:
Et iusto regis immensas moderamine gentes.
Te penes est robur, vastique potentia mundi,
Nec tibi vis hominum quantumvis magna resistat:
Tu quondam indigenas pepulisti his sedibus ultro,
Moenia largitus generi promissa vetusto,
Thariadaeque patri, quem tu dignatus amicum
Esse tuum, seros defendis ubique nepotes.
Nam Duce te prisci terram hanc tenuere parentes
Auspice te sanctum posuere hoc vertice templum:
Hic ubi pollicitus clementi es pectore, nostras
Exaudire preces, quoties pestive famesve
Ingruat, aut duri serpant discrimina belli.
Aspice nunc igitur quo saeviat ense Moabus,

page 270, image: s318

Quo ferus armorum strepitu circumsonet Ammon,
Quosque viros in bella trahat crudelis Idumus.
Scilicet his ideo nostri parsere parentes,
Niliacae quando progressi e finibus orae
Has invaserunt armis victricibus urbes.
Haecine pro meritis iam gratia redditur istis?
Vt qui per nostros terram tenuere parentes,
Eiciant seros tota dicione nepotes.
O DEVS haec animo patieris an arbiter aequo?
Nobis exiguae contra tanta agmina vires,
Nec nostrae possunt numero huic obsistere dextrae,
Quod solum rebus superest solamen in arctis,
Ad te confugimus, tua numina poscimus aegri.

Haec Rex, haec eadem ingeminant matresque virique
Et pueri, immensus ferit aurea sidera clamor:
Cum subito mentem de Caelo Spiritus alto
Iehasielis [note: Promissio divini auxilii.] agit, verbisque his ora resolvit:

Ne trepidate viri, tantasve timete catervas,
Nam vetat hoc Dominus: non vestra hic proelia cives,
Nostri haec pugna DEI est, qui nos tutabitur omnes.
Cras tamen et vestras ducetis ab urbe cohortes,
Obviaque arma viris, quando iam tramite Zizae
Conscenso, deserta agri Iervelis habebunt,
Hic spectatores vacuo consistite campo,
Nam qui pro vobis bellum geret, obruet hostes
Fatali pugna per mutua vulnera caesos.
O Iuda, O Solyma, maestum seclude pavorem
Pectore, cras Domino ducetis ovante triumphum.

Dixerat, et prono terram Rex ore salutat,
Hoc facit et populus, caelesteque numen adorat.
At Canthae soboles, Coraeque a stirpe nepotes
Laude DEVM celebrant, et magna voce sonantes
Harmonicis totam replent concentibus aedem.

Postera iamque dies primo surgebat Eoo,

page 271, image: s319

Cum [note: Oratio Regis Iosaphae ad milites.] Solyma egressi deserta per avia tendunt.
Obviaque opponunt diris vestigia turmis,
Constitit hic princeps populumque hortatur euntem

Iesapha: Magnanimi Domino confidite fratres,
Et pede securo referetis ab hoste triumphum.
Credite fatidicis propensa mente prophetis,
Et coepta evenient successibus omnia faustis.
Ite via indubia: nec enim via tutior ulla est,
Omnibus in rebus, quam sacro credere verbo.

Dixit, et agminibus cantores addidit aequis,
Praevia qui figant alacri vestigia turbae,
Hymnisonisque DEVM psalmis et carmine laudent.

Nec [note: Furiae hostibus immissae.] spes caeca viros acie veniente fefellit,
Namque ubi cepissent Levitae attollere vocem,
Victorique DEO praeconia dicere laudum:
Protinus Ammo ferus, iunctusque Moabus Idumo,
In sua victrices convertunt viscera dextras.
Turma erat insidias Hebraeae ponere genti
Iussa: sed haec mediis sociorum illapsa catervis
Vulnera saeva subit, proque hostibus agnita duris
Supplicium crudele luit. simul agmen Idumum
Invadunt Ammone sati, praecepsque Moabus.
Nec prius absistunt dare mutua vulnera ferro,
Quam se delessent internecione suorum.
Iamque ubi venissent campum ad Iervelis apertum
Iudigenae, procul aspiciunt rura obvia caesis
Plena cadaveribus, nec iam superesse virorum
Agmine de tanto, qui mortem evaderet unus:
Vera DEI usque adeo non umquam oracula fallunt,

Rex [note: Praeda ex hostibus acta.] ergo accurrit, cumque ipso Rege catervae
Hebraeae, et spoliis prostrata cadavera nudant:
Hic auri inveniunt aerisque albique metalli
Vim magnam, et torques, pretiosaque munera terrae,
Viribus invalidi praedam portare recentem:

page 272, image: s320

Nam spolia haec ternis vix collegere diebus.

Vallis [note: *)epini/kion, et triumphus.] erat, vallem dixerunt postea Laudum.
Hic [orig: Hîc] Rex, hic [orig: hîc] populus toto de pectore grates
Persoluere DEO, pangentes carmina laudum:
Inde triumphanti Solymam rediere boatu,
Laetitia plausuque alacres, quod numine dextro
Armorum sine vi cecidisset Idumus et Ammo.

Ingressi [note: Tranquillitas tempore tempore R. [abbr.: Regis] Iosaphae.] hinc urbem citharis sonuere tubisque,
Grataque pulsarunt tacto psalteria nervo,
Et multa occubuit votito victima templo.

Tum pavor invasit latissima regna per orbem
Ad quaecumque huius pervenit fama triumphi,
Ceu pro Iudaeis armatus militet aether,
Et coniurati veniant ad proelia Divi.
Nec quisquam Solymos audace lacessere bello
Tentavit Reges, sceptrumque quievit Iudae,
Atque omnes aluit circum pax candida gentes.

Filius [note: Iosaphae familiaritas infelix, cum domo Achabi.] interea successerat unus Achabo,
Congener Achasias, nequam patris impiaproles,
Omnia Nebathidae similis mentemque fidemque,
Hoc cum foedus init caelestis Iosapha verbi
Immemor, ut socias mittat trans aequora naves,
Allatum terris aurum felicis Ophirae.
Ergo communi fabricabant maxima sumptu
Navigia, opposito Austrinis in litore terris.
Hic quidam vates Eleasarus increpat ore

Fatidico Regem Iudae: cur foedera iungis
Impia, Rex magna, Achasia cum Rege profano?
Ecce, tuae subito quassatae turbine naves,
Nec mare transibunt, nec sunt sine divite sumptu.

" [note: 2. Reg. [abbr.: Regum] 1. Legatio Regis Achasiae ad Idolum Beli.]

Ipse sed Achasias annis cum forte duobus
Regna gubernasset, tecto delapsus ab alto,
Summa universae subiit dicrimina vitae.
Tunc propere servos Ecronem misit in urbem

page 273, image: s321

Scitatum patris muscarum oracula Beli:
Vivere num possit casu servandus ab isto,
An vero Regi violenta morte cadendum

Astitit hic [orig: hîc] subito, vatemque hortatur Eliam
Angelus, ut Regis legato occurrat eunti
Ecronem, et verbis hominem castiget amaris:

Ergone [note: Elias occurrit Legatis Achabi et mortem vaticinatur.] iam nemo DEVS Israelidos orae
Restat, ut Ecronem scitatum oracula Beli
Regibus ire necesse meis? Sic ergo minatur
Arce DEVS caeli residens: Quia numina Beli
Consulit Achasias, non isto deinde resurget
Incolumis lecto, sed certa morte peribit,
Sic placitum fatis, mea nec capit ira regressum.

Dixerat, inque leves evanuit Angelus auras.

Imperio vates paret, Regisque ministris
Obviat, et tristi narrat memoranda tyranno:
Ocius hi referuntque pedem, monitusque prophetae

Exponunt Regi: nobis occurrerat, aiunt,
Tramite in hoc quidam verbis cum talibus augur:
Ite redite domum, Regique haec dicite vestro
Caelitis ore DEI: nullusne superstes in orbe
Israelaeae gentis DEVS, ut male saevus
Ecronem mittat, quaesitum oracula Beli?
Insuper hoc idem crudeli voce minatur,
Non tibi de tristi surgendum deinde cubili,
Sed dirum infelice nefas tibi morte luendum.

" "

Tunc Rex: Qua specie, quo vates ibat amictu
Obvius,

exquirit: respondebantque ministri,

Vestis erat villosa viri, coriaceaque illud
Cingula praerigidi stringebant tegmen amictus.

Certior hoc noto Rex signo agnoscit Eliam
Esse hunc sortilegum: mittitque repente virorum
Quinquaginta Ducem, tota stipante cohorte:
Qui captum adducant Regisque in limine sistant.


page 274, image: s322

Invenit is celso residentem in monte prophetam
Alloquiturque virum: Rex haec tibi nuntiat aequus,
Vir bone, praeco DEI, ut mecum Duce moenibus urbis
Succedas hospes, Regisque palatia visas.

Haec [note: Elias igne divino perdit emisarios R. [abbr.: Regis] Achabi prima vice.] Dux: haec contra iratus respondet Elias:

Si sum praeco DEI, Caelo cadat ignis ab alto,
Teque voret comitesque tuos, cum talia fantem
Audiit omnipotens, rutiloque immittit Olympo,
Qui Duce cum rigido comites absorbeat, ignem.

Rursum ergo Achasias aliam turmamque Ducemque
Mittit ut ex illo deducant vertice captum.
Rursus [note: secunda vice.] ibi praeco flammis ultricibus hostem
Perdit, et esse virum se caelitis arguit igne.

Nec tamen Achasias moliri retia cessat,
Nec prius absistit, ductor dum tertius iret,
Cum quinquaginta scutatis, agmine denso,
Vnum contra hominem, qui monte sedebat inermis.
Vt vero vidit Thesbitae hic tertius ora,
Procidit, atque humili vatem sic ore salutat:

Vir divine, DEI praco, sanctissime vates,
Orantis miserere mei, nec caelitus igni,
Derepto, me perde Ducem, fidosque ministros:
Vltrix flamma Duces geminos, geminasque cohortes
Eruit, ah nostrae pigeat ne parcere vitae,
Si libet, incolumis mecum pete limina Regis

Angelus [note: Elias in faciem denunciat Regi vitae finem.] hic timidum posita formidine vatem
Ire iubet: ductore DEO nihil obstat eunti.
Ergo Ducem sequitur perfertque ad limina gressum
Regia, et Achasiae fatorum arcana recenset.

Tu quia legatos misisti Ecrona rogatum
Muscarii responsa DEI, ceu nullus ubique
Israeligenis restet DEVS: ecce, cubili
Affixus deinceps, lecto non ante recedes,
Eruta languenti quam corpore vita recedat.

"
page 275, image: s323

Sic ait: Achasian cum mors properata iacentem
Abripit, et diro contristat funere tectum.
Nullam tamen proles de Rege superfuit orbo,
Successitque loco frater germanus Ioras.

[note: 2. Reg. [abbr.: Regum] 2. Eliae peregrinatio per diversa loca.]

At pater aetherius dudum miseratus Eliam,
Cogitat aerumnis, et duris casibus aevi
Ereptum, superas Caeli traducere ad arces,
Sed sine morte tamen sublatum turbine venti,
Et curru ignito, et vivo cum corpore raptum.
Praescius ergo sui vates ex aethere fati,
Gilgalia egreditur fido comitatus Elisa:
Dumque a se removere cupit, ne cernat euntem
Quisquam Thesbiten, et sidera celsa petentem.
Tum se Betheliam simulat discedere Elias,
Et comitem durare iubet: sed Elisa recusat
Stare loco, nusquam avelli tria numina Caeli
Testatus, quocumque abeat, quocumque recedat.
Discipuli hic etiam quasi fata occulta magistro,
Caelestem referunt ignita ad sidera raptum,
Qui iam iam divo a fatis instaret Eliae:
Imperat his vero praestanda silentia vates.

Mox alio simulat cursum rapiendus Elias,
Ceu Hierichunta petat, sua certa negotia gestum:

Rursum ibi Sapphatides: testor praesentia Caeli
numina, quod nusquam cado a te patre recedam.

Atque hic discipuli, qui tunc Hierichunte prophetas
Audibant, notum Caeli super ardua raptum
Thesbitae: fido praenarravere magistro
Sapphatidae: ille viris praestanda silentia mandat.

Rursum instat senior, comitem subsistere poscit,
Ipse profecturus rapidum Iordanis ad amnem:
Sed renuit rursum discedere fidus Elisa.
Cum tandem ambo abeunt, quiquagintaque sequuntur
Discipuli vatum, spectatum fata parentis

page 276, image: s324

Thesbitae, aetherios visurique eminus ignes.

Pons [note: Elias palio dividit Iordanem fluvium.] aberat fluvio, quem tunc transire parabat
Fatidicus praeco nec erant vada tuta meanti.
Arripit hic subito, et convolvit rite plicata
Pallia Thesbites, et vastum perculit amnem,
Cum simul in geminas cesserunt flumina partes,
Et quasi siccatis, exaruit alveus undis.
Transiit huc ergo senior, sequiturque per amnem
Sapphatides siccum, quem sic compellat Elias:

Nunc [note: Elias valedicit comiti Elisae.] est tempus, ait, quo me vocat hora, tuisque
Eripit ex oculis, tu si quid poscere Eliam
Forte velis, nostri monumentum et pignus amoris,
Posce age, quicquid erit, precibus DEVS annuet aequis.

" "

Sapphitides ergo: Nil, inquit, postulo quicquam
Ni tuus heredi mihi detur Spiritus alto
Aethere, sed duplo sit ut hac mihi gratia maior.

" "

Contra Thesbites: nostris maiora petisti
Viribus, a solo quae fas est poscere Dio.
Si tamen hinc nitidos me videris ire sub axes,
Certior indicio hoc capies, pie praeco, quod optas.

Talia [note: Elias ignito curru in caelum aufertur.] Thesbita memorante, patescit Olympus,
Ignitusque venit fulgenti ex aethere currus,
Et medios inter vates, mirabile visu,
Irruit, inque vicem divulsos separat ambos.
Ocius hunc currum caelestem ascendit Elias,
Abripiturque poli vivo cum corpore ad arces.
Territus hoc viso vates exclamat Elisa:

Ah, pater, ah pater, Hebraei, quo deinde recedis
Currus et arma soli? quantum, te ad sidera rapto,
Praesidium tellus divisi amittit Heberi?

Dixerat: [note: Elisa luget.] ex oculisque viri disparuit augur:
Maestus at in geminas scindit velamina partes
Sapphatides, solito testatus more dolorem.
Lapsa quoque e curru sursum fugientis Elisa

page 277, image: s325

Pallia sustulerat, rapidum progressus ad amnen:
Vtque illa stetit in ripa, qua pervius ante
Alveus ingressum siccis porrexerat undis,

Invocat ore DEVM: Si quis mihi restat Eliae
Spiritus, et Caeli numen quoque curat Elisam:
Fac DEVS, ut tantum heredis sua pallia possint,
Quantum Thesbita Domino potuere levante.

Dixit: [note: Elisa rursus dividit aquas Iordanis Eliae palio.] et immensam percussit fluminis undam
Et pede transivit sicco, qua constitit amnis.
Haec ubi vidissent ripa ulterioque piorum
Discipuli vatum, qui tunc Hierichuntis ab urbe
Quinquaginta aderant: omnes uno ore fatentur,
Sapphatiden rapti stimulari numine vatis,
Et propere occursant, et prono vertice honorant.

Tum sic affantur:tibi quinquaginta ministri
Adsumus, et tristes huc unum poscimus omnes,
Concede, ut raptum nobis quaeramus Eliam.
Forsitan in montem seduxit spiritus aura
Aetheria, aut imae divertit in avia vallis.

Abnuit his vates: Illi nihilominus instant,
Dum tandem stolidos permitteret ire ministros.
Tres igitur totas moliti quaerere luces
Non usquam reperere virum, patriamque reversi
Hierichunta petunt: illis tunc infit Elisa:

Annon praemonui frustra, ceu nostis, ituros:
Irrita qui scirem tam vani coepta laboris?
Vivit enim vivit, super aethera raptus Elias,
Alteriusque ivit vestigia praevia vitae.

Dixerat: [note: Elisa corrigit aquas Hierichuntis.] et cives querulo sermone prophetae

Auxilium poscunt: Nostrae nil deficit urbi
Praeter aquas, sterili et sicca tellure salubres.

Protinus ille iubet pateram sibi ferre recentem
Purifico sale completam, fontemque requirit
Irroratque salem, Domino auspice pauca locutus:


page 278, image: s326

Hunc fontem DEVS ipse iubet post esse salubrem,
Nec morbos parere aut steriles producere campos,

Dixerat: et vivis vitium omne recessit ad undis.

Post [note: Elisa diras imprecatur pueris nequam.] quoque Bethelii conscendit in ardua montis:
Cum pueri notis egressi e moenius urbis,
Illudunt vati, et capiti convitia dicunt:

Eia recalvaster, quo te via ducit euntem?

Huc age calve senex: tum sanctus respicit augur,
Et pueris poenam caelesti ex arce precatur.
Ocius immanes adsunt e saltibus ursi,
Et quadraginta pueros saevo ore trucidant.
Ardua Carmeli petit ipse, atque inde reversus
Samariae felix succedit moenibus hospes.

[note: 2. Reg. [abbr.: Regum] 3. Res gestae Regis Iorae.]

Iamque hic fraternas regni tractabat habenas
Impia Nebathidae delubra secutus Ioras
Et nivei cultor Nilaeo e more iuvenci:
Hoc uno melior devoto natus Achabo,
Quod Beli immanes subverterat igne colossos.

Rex [note: Rebelio et defectio Moabitarum.] tum Mesa fuit dominator in orbe Moabi,
Quam gentem Isaides quondam subiecerat armis,
Pendere Iudaeis praescripta tributa quotannis
Compulsas: ovium centum de millibus aequa
Vellera, et agnorum totidem de millibus aequa.
Achasiae vero stipendia Mesa negaverat [orig: negârat]
Solvere, nec Regi se submittebat Iorae.
Ergo Samaria reliquas disgressus ad urbes,
Delectus habuit lati per moenia regni.
Insuper et Regi legatos misit Iudae,
Auxilium qui forte petant, ut viribus addat
Vires ille suas, communemque opprimat hostem,
Annuit huic Regis propensus Iosaphas voto,
Seque suosque viros, et equos, et robur Iudae,
Totum pollicitus, consanguinitatis amore,
Oblitusque sui, nec sat memor oris Iehu.

page 279, image: s327

Dumque viam quaerit, qua forte exercitus ingens,
Traduci nullo rerum discrimine possit:
Avia legati censent silvestris Idumi,
Qui Rex imperio Regis parebat Iudae.

Coniunctis igitur totius viribus orae
Tres instructa acie producunt agmina Reges,
Quae postquam audierat sibi bella parata Moabus,
Accit in arma viros, armis quicumque gerendis
Sufficerent, crudas hostis progressus in oras.

At vero nulli quae prima pericula vitet
Sat notum, nulli cautum, quod qualibet hora
Effugiat: nam cum septem nemora omnia circum
Errassent luces, avidi struxisse Moabo
Insidias, duri subeunt discrimina casus.
Nam loca sicca sibi rivis et fonte carebant,
Et sua iumentis deerant iam pocula fessis,
Languidaque arebat sitibundo lingua palato.

Hoc igitur casu exanimis turbatur Ioras
Desperatque omnem pecudumque hominumque salutem.
At Rex aetherio firmatus Iosapha verbo,
Praesentem castris postquam rescivit Elisam
Discipulum magni Thesbitae:

Huc ocius omnes
Conveniamus, ait: vox isti caelica vati,
Nam quaecumque canet divino ex ore Sacerdos
Omnia fatalis post exitus orsa probabit.

Ergo adeunt vatem tres uno tempore Reges,
Consiliumque petunt rebusque levamen in arctis.
Ille autem torvo conspectu ut vidit Ioram,

Quid [note: Elisae par)r(hsi/a] mihi tecum, inquit, Rex impie quaeso negoti?
Aut mea cur oracla petis? quin consule vates
Belicolas, delecta tuae tot pectora matri.

" "

Non haec ista sibi tempus (respondet Ioras)
Postulat, en mecum iuncto tres agmine Reges
Praesentes miserae subeunt discrimina mortis:

page 280, image: s328

Dum nos destituunt, quas sicci quaerimus, undae.
Cur DEVS infenso tradat tam sancta Moabo
Pectora? cur omnes hodie moriamur inulti?

Dixerat: [note: Elisae vaticinium.] at contra vates respondet Elisa:

Sic Dominus vivat, quo coram teste Sacerdos
Vaticinor, si non Regem venerarer Iudae,
Nulla ego te, nulla condigner parte favoris.

Haec ait, et Psaltem nervos impellere doctum
Expetit, isque lyrae postquam modulamine dulci
Luderet, et digitis tractaret fila sonoris:
Occupat aetherius divinum flatus Elisam,

Atque haec fata canit: Fossas his vallibus, inquit,
Eruite (haec Domini fieri iubet alma voluntas?)
Nec iam ventus erit pluvii praenuntius imbris,
Nec Caelo venient resoluti nubibus undae,
Et tamen haec liquido complebitur agmine vallis.
Multa quidem vobis videor promittere vates,
Plura sed immenso DEVS his largitur Olympo:
Regia vestra omnem qui tradat in arma Moabum,
Omnes ut capiant Hebraeum hac luce capistrum
Vrbes infestae, et munitae turribus arces,
Omnes imperio subsint: tum fertilis arbor
Omnis procumbat, vestra succisa bipenni.
Omnes quin etiam fontes perdantur aquarum,
Atque omnis lapidum mergatur grandine tellus:
Hoc precor, hoc quoniam veri mens augurat, opto.

Dixerat, [note: Exitium Moabitarum.] et primo cum sancti farre litarent
Mane sacerdotes, quos dius Iosapha secum
Duxerat, e terra manant arentis Idumi
Rivi felices, et inundant flumine fossas.
Vt vero Hebraeis orienti luce Moabus
Signa adversa tulit, radiis de more coruscis
Sol rubefecit aquas, quod ubi videre cohortes
Crediderant fuscum Iudaeo ex hoste cruorum,

page 281, image: s329

Militis emittant quam mutua vulnera caesi.

Ergo se praedae accingunt, furor omnibus idem,
Omnibus idem animus spoliare: sed impete caeco,
Ibat in exitium damni secura libido.
Namque ubi Iudaeis rabidi nullo ordine castris
Iam successissent, inopinum protinus hostem
Aggressi Hebraei, magna cum strage fugaverunt [orig: fugârunt],
Atque aciem duris omnem fudere lacertis;
Mox cultos ingressi agros, ultricibus armis
Omnia vastaverunt [orig: vastârunt] sata laeta, boumque labores,
Et fecunda albis opplerunt iugera saxis:
Arboreosque omnes stravere bipennibus hortos:
Quin etiam iniecto delerunt pulvere fontes.
Ara fuit gentis caput, illo regia sedes
Tempore, terrigenae quondam possessa Giganti
Hanc etiam oppugnant contortae verbere fundae
Glandibus immissis, et ferro moenia vertunt.

Vrbis ut hunc casum vidit regnique Moabus,
Nec pugnae sese esse parem, nec viribus aequum:
Mox septingentos clipeis atque ensibus armat,
Castra parum validi subito irrupturus Idumi.
Irrita sed postquam vanae conamina dextrae
Sensit, opem patrii poscit sine numine Chami:
Vtque feros hostes obsessa pellat ab urbe,
Censuit humano placandum sanguine Chamum.
Arripit ergo furens animi, sua viscera, natum
Qui patrio quondam sceptro, si fata tulissent,
Heres debuerat succedere: et hostis in ipso
Conspectu, dirae iugulatum in moenibus urbis
Immolat: heu, demens quid non mortalia cogis
Corda superstitio? non, non hoc farre litandum est.
Territus hoc diro mansuetus Iosapha sacro,
Atque indignatus cum Rege exercitus omnis
Discedunt celeres, atque obsidione soluta

page 282, image: s330

In patrias redeunt superatis hostibus urbes.
[note: 2. Reg. [abbr.: Regum] 4.Elisae qaumatoupyi/a.]

Femina forte fuit, viduum quae casta cubile
Servabat, vatis cuiusdam pauperis uxor,
Haec tum fatidicum sic compellabat Elisam:

Vir meus ut nosti, cultor pietatis et aequi,
Et divi metuens, mihi debita plurima, nullas
Orbe reliquit opes, nec enim permisit egestas,
Quaeque pios gaudet penuria laedere vates.

Creditor at quidam nimio dum debita quaestu
Exigit heu miserae pupillos demere matri
Filiolos properat, servoque addicere freno,
Vt pro mancipiis dominus mea viscera tractet:
Affer opem afflictae, et miseram solare parentem.
Quaerit ibi vates, inopi quid restet in aede:

Nil mihi, ait, reliquum est, olei quam lecythus una.

" "

Tum [note: Elisa auget oleum viduae.] praeco aetherius: Vade, inquit, et undique posce
Dolia vicinos vacua, et tua limina claude,
Eque tuo reple quae sumpseris omnia vase:
Plenaque cum fuerint oleo iam dolia fuso,
Vende, et cum magno tua dilue debita lucro.

Dixerat: illa gerit Divino credula morem,
Vasaque vicinis accepta ex aedibus implet
Vase suo, donec iam deficientibus urnis
Lecythus immensum cessaret fundere olivum.

Longius hinc alias vates progressus in urbes
Docta frequentabat sacrorum tecta virorum:
Dicipulos vera qui de pietate docebant,
Caelica monstrantes quid mandet pagina Mosis.

Parva [note: Elisa Sunemam proficiscitur.] Isaschariae fuit urbs contermina genti,
Sunemam dixere viri, sat tuta vetusti
Conditione loci, cultrix studiosa piorum.
Huc crebro ad sanctum veniebat Elisa Lyceum,
Hospitio civis propensi et divitis usus.
Coniugis is monitu proprium conclave prophetae

page 283, image: s331

Fecerat,et lectum mensamque ornaverat [orig: ornârat] acernam,
Tum candelabro, et sella, reliquoque paratu:
Fessus ubi vates lassatos poneret artus.
Namque virum multo cognoveran [orig: cognôrant] numine sanctum
Acceptumque DEO, imprimis castissima mater,
Quae primum fuerat tecto dignata, torisque
Dapsilibusque epulis venientem exceperat ultro,
Fata recensentis toto pendebat ab ore.

Cumque [note: Elisa hospitae suae foecunditatem praedicit.] die quodam conclave ingressus Elisa
Languida iucundo reparasset membra sopore:
Quaesitum mittit matrona ex hospite servum,
Quaenam pro donis poscat sibi praemia reddi?
An commendari sua forte negotia Regi
Militiaeve Duci velit, aut quae vota moretur?
Ille refert, parva contentam vivere sorte,
Aulica non ullo curare negotia pacto.

Rursus ibi vates: Quid postulat ergo Gehasi?

" "

(Id famulo nomen)senis, inquit, labe mariti,
Nec dulces natos, nec pignora cara fovebit.

Tum iubet acciri, et praesenti talia fatur:

Annus ubi exierit tu prolem enixa virilem
Mater eris, natum gremioque fovebis: at illa:

" "

Ah, Domine, ah noli vana spe ludere servam.
Nam nihil in vita eveniat mihi gratius omni
Quam dulcem natum caris amplectier ulnis,

Dixerat, et nondum totus transiverat annus,
Cum parit optato promissum tempore natum.
Creverat hic carae nutritus ab ubere matris,
Vnica grandaevi spes patris, et una voluptas.
Heu nihil humanis fas quemquam fidere rebus:
Quos labor exercet, quos mors inopina profanat.

Ecce, senex fessis aderat messoribus, aestu
Sole sub ardenti, frumentaque rure legebat:
Obruit hic subito febris languore puellum,

page 284, image: s332

Accurritque seni maesto, queriturque dolorem
Verticis, et calidi languentes corporis artus.
At pater afferri genetrici praecipit aegrum,
Quae gremio exceptum, cura infelice levabat,
Nil profecturis praebens medicamina succis.
Namque ubi Sol mediitransisset septa diei,
Occidit, et maestos conturbat morte penates.
Credula sed genetrix, et freta potentis Elisae
Pectore mirifico puerum in conclave reponit
Fatidici lectum supra, poscitque maritum
Vt famulum stratumque asinum sibi iungat iturae,
Quaesitum in regno sanctum Israelis Elisam.

At genitor dissuadet iter: nec sabbatha nobis,
Inquit, sunt hodie, nec iam rediere Calendae:

Festa quibus sacro celebrantur tempora ritu.
Haud minus illa instat stratumque inscendit asellum
Sublataque maro, vatem disquirit Elisam.
Sederat is celso meditans in vertice montis
Carmeli, et sancti de more orabat Eliae:
Vtque Sunamitin venientem aspexit, amici
Hospitis uxorem, causam miratus eundi,
Obvia mox illi vestigia ferre Gehasum
Mandat, et annosi de vita quaerere patris,
Deque sibi ignota puerique domusque salute.

Dissimulans autem maestum nurus orba dolorem
Accedit propius vatique advolvit Elisae
Poplite succiduo: Famulus sed restitit aegrae,
Et querulam matrem, Domino admittente repellit.
Cui senior miserae ne sic obsiste parenti,

Nam video illius magno turbata dolore
Pectora, nec Dominus, quicquid sit, ad aethere vati
Ignaro prodit, sed me tam tristia caelat.

Dixerat haec famulo: mulier cum talia fatur,

Non ego te fueram caram mihi poscere prolem

page 285, image: s333

Ausa, sed hoc tanto me dedignabar honore:
Ipse mihi tu pollicitus nil tale petenti
Filiolum annueras: numquid tamen ante rogabam
Ne spe vaniloqua velles lactare maritam.
At nunc ille iacet mihi praecore funere raptus,
Heu, quanto satius numquam vidisse parenti
Quam cum tanto animi maerore amittere natum:
Affer opem, rebusque orbae succurre maritae.

Dixerat, at servum divinum praeco Gehasum
Amandat, baculumque iubet, senis arma prophetae,
Sumere, et accelerare viam, nullumque morari
Tempus, ut imponat baculum super ora puelli:
Namque revicturum depulsa morte canebat,

Maesta sed huic mulier: Sic vivat Olympius aevi
Arbiter, hinc nusquam sine te comitante recedam.

Incitus [note: Elisa puerum hospitae a mortuis excitat.] hoc verbo miserae genetricis Elisa
It comes, et famulum praemittit ad aegra Gehasum
Limina, qui baculum pallenti imponeret ori:
Sed vox nulla super, non ullo spiritus artu
Regrediturque repens, et fatis narrat ademptum.
Postquam igitur lugens intrasset Elisa cubile
Impositumque toro funus iam cerneret atrum,
Omnibus amotis solus lecto astitit aegro,
Occlusitque fores, Regemque precatur Olympi:
Imponens oculos oculis, et labra labellis,
Implicuitque manus manibus, dum exstincta rediret
Vivus in ossa calor: tum lecto exinde resurgens
Ambulat, et rursus dispassas explicat alas,
Ora super pueri, veneratus numina Caeli.

Hic tum terque quaterque puer redivivus anhelo
Oscitat ore, caputque levat, ceu surgeret alto
Excitus e somno, clausosque recludit ocellos.
Praeco Sunamitin vocat ocius, omine dextro,
Datque piae reducem matri, nova gaudia, natum.

page 286, image: s334

Procidit ante pedes mulier senioris Elisae
Et se submitto testatur pectore gratam.

Magna [note: Elisa venenum pulmenti tollit.] fames illo penuria magna premebat
Tempore, Gilgalicae vicinaque moenia sedis.
Hic ergo invisens discentem oracula coetum
Veridica, hortatur famulum fido ore Gehasum,
Pulmentem ut grandi pueris coquat omnibus olla:
Ne miserum turpis consumat inedia coetum.
Vnus ubi ergessus dum campum forte pererrat,
Falce metit curva virides colocyntidas, herbae
Deceptus specie, quae fructu splendet amoeno:
Vt quae sylvestres aperit labrusca racemos.
Hos ergo famulus fervente lebete coquebat,
Discipulisque viris mensa apponebat egena.
At gustum infelix puerorum torsit amaror,
Exclamatque omnes olla letale venenum
Excoctum, et miserae moriendum hac peste catervae.
Ocius hic senior pulmento, ollaeque farinam
Inspergit, posuit viris, tunc omnis amaror
Desiit, et saturo sapuit grata esca palato.

Advenit [note: Elisa magnum numerum virorum, viginti panibus exsaturat.] hic quidam Balaea ex urbe Salisae,
Primitiasque affert culti sua munera ruris,
Pinguia quos dederant vicenos hordea panes,
Veste simul pura frumenti grana ferebat
Cruda, ecxussa recens, sacratae pabula turbae.
Accipit haec vates, famulo mandatque Gehaso,
Discipulis istaec alimenta apponat ut aegris.

At famulus: Quidnam tantilla cibaria possint
In magno coetu? iubeas adducere plaustrum
Pro centum rurale viris:

huic rursus Elisa,

Appone huic coetu, quid perplexare minister?
Consecrante DEO comedent, saturique recedent,
Et tibi reliquiae largo de pane manebunt:

Dixit: nec vatem vox haec divina fefellit.


page 287, image: s335

Haud [note: 2. Reg. [abbr.: Regum] 5. Elisa Naemam Syrum a lepra mundat.] minus in Syrios etiam miracula praeco
Edidit, et patrium docuit non temnere Divum.
Regis erat quidam Naemas illustris in aula,
Militiae princeps, quo non studiosior alter,
Res Domini curare sui, nec promptior ullus,
Sive fidem, seu quis pacem est expertus in armis:
Namque viri coeptis DEVS aspirabat, et orsa
Successus fati non infelicis habebant.
Vna sed egregium vexabat lepra Dynasten.

Serva sed uxori Naemae fidissima quaedam
Tunc erat, Hebraeis quam captam eduxerat oris
Militiae iurata manus, grassantibus armis.
Haec Domini studiosa sui lepraeque miserta

Sic affatur heram: O utinam meus aeger Elisae
Afforet Hebraeis Dominus sub moenibus hospes.
Certa mihi spes est mundatum a semine morbi
Hinc iri, tantum vatis valet alma potestas.

Audit ut hoc Naemas tabulas a Rege poposcit
Ilicet, Hebraeo quibus [orig: queîs] commendetur Iorae:
Atque his acceptis, argenti dena talenta
Et sex mille una scutatos divitis auri,
Sollemnesque capit vestes, sua munera vati,
Et tabulas secum Regi transportat Iorae.

Scripserat huic Syrius: Naemam tibi mitto ministrum
Illius informi pellas ut corpore lepram.

Littera sed postquam praelecta fuisset Iorae,
Tristior hinc factus sua vestimenta fruentur

Discidit, et quaenam haec, inquit, dementia Regem
Invasit Syrium, quod talia poscit Ioram?
Numquam ego DEVS excelso delapsus Olympo
Tollere qui possim vivos, et reddere vitae:
Aspicite hic [orig: hîc] quanto causas discrimine captet,
Barbarus, ut pacem violato foedere turbet.

Haec postquam populi sermone audisset Elisa

page 288, image: s336

Mittit ei famulum qui Regi nuntia portet

Verba suo: Cur tu mollem discindis amictum?
Adveniat Naemas ad nostra haec limina princeps,
Faxo ego, teste DEO, me noverit [orig: nôrit] ut esse prophetam.

Nec mora: cum Naemas bigis instructus equisque
Advolat, inque sacri consistit limine vatis.
Nuntiat huic igitur famuli ore fidelis Elisa,
Iordanis sese demergat fluminis unda
Ter quater, et puro cessuram a corpore lepram
Promittit Naemae: multa tum percitus ira
Se quia contemni Naemas a vate superbo
Crederet, has aegro rumpit de pectore voces:

At mihi longe alium fueram Syrio orbe prophetam
Pollicitus: non ille meum dignatur adire
Conspectum, et caeco demens latet abditus antro.
Nam persuadebar, deserta sede prophetam
Huc egressurum, patrium numenque vocando
Tacturum hanc pellem digitis, lepramque nivali
Corpore pulsurum: Quid enim: num flumina nobis
Pharphar, et antiquam qui pulsat Amana Damascum?
Scilicet hoc Syriis flumen praepolleat undis:
Aut si Iordanes tanta virtute recursat
Cur tot leprosi Hebraeis in finibus errant?

Dixit: et indignans cursum ad sua tecta reflectit.

At famuli quorum melior sententia menti,
Obsequium praestare iubent tam parva monenti:

Care pater, sui quid tibi grandius imperet istis
Fatidicus, morem tu non renuisse iubenti
Debueras, quanto potius tam munere vili
Rem tibi tam magnam vates dum caelicus offert.

His dictis animum Naemas ex tempore mutat,
Iordanemque petit, septemque immergitur unda
Purifica vicibus, subito cum lepra recedit,
Mundaque sit pellis, sine labe, infantis ut olim

page 289, image: s337

Pulpa recens nati: liquido tunc amne reversus
Limen adit vatis grates acturus Elisae:

Et [note: Naemae gravitudo.] coram haec: Scio iam rerum hoc edoctus ab usu,
Non aliud numen Caelo restare sub alto,
Hoc Israelis praeter spirabile numen,
Cuius ope a nobis depulsa haec lepra recessit:
Hoc veneror solum, soli me denique dedo.
Tuque adeo memorem officii testantia mentem
Munera pauca cape, et dextram ne temne benignam.

" "

At vates: Sic me salvum velit aetherius Rex
Munera non capio, votis absiste precari.

" "

Tum Naemas: At mihi [orig: mî] liceat de divite terra
Tollere humum gemini quod portent pondus aselli
Hanc super ut Syriis ponam mihi sedibus aram.
Nam post nulla meis exibit victima saeptis
Remnoni sacrandi Iovi, mihi solus Iudae
Sincera DEVS aeternum pietate coletur.
Hoc tamen, hoc unum iam deprecor, ut mihi nulli
Vertatur vitio, quoties delubra petentem
Remnonis socio Regem deduxero passu.
Nam solet illa meae niti fulcimine dextrae,
Remnonem quoties in templo pronus adorat.
Tunc sic curvato procumbam poplite supplex,
Non statuae, sed enim Regi si grater honesto
Officio, ne forte DEVS felicis Iudae,
Quod facio, durae vertat pro crimine culpae.

" "

Dixerat: at praeco, vade, inquit, fungere iustis
Partibus atque animo pavidum seclude timorem.

Iamque [note: Avaritia Gehasi.] ubi disgressus nota regione viarum
Tenderet in patriam Naemas, puer, ecce, Gehasus
Pulsus avaritia caecaque cupidine nummi

Haec secum tacitus: Naemae meus iste pepercit
Munifico Dominus, nec dona accepit Elisa,
Sic me Dius amet, sequar, et data munera sumam.

"
page 290, image: s338

Dixit, et arrepto Naema vestigia cursu
Infelix urget, quem cum vidisset euntem
Miratus causam Naemas, e praepete curru
Desilit, et num salva satis sint omnia, quaerit.

Salva, inquit famulus: sed herus me misit Elisa
Pauca suo Naeman oratum nomine fratrem.
Nam duo fatidicae iuvenes venere catervae,
Te modo digresso, celsis e montibus Ephrae,
Pauper uterque tua virtute et dote levandus.
Da quaeso argenti Naema divine talentum,
Da geminas illis Hebraea ad sabbatha vestes.

Haec fato Naemas argenti bina talenta
Donat, et invitum quasi, munera sumere cogit:
Insuper et geminas vestes, mandatque duobus
Munera qui portent ad vatis tecta ministri.
Vt vero ventum prope moenia sedis Ophellae
Illo fasce levat servos Dominoque remittit,
Ipse autem furtiva domo donaria condit [reading uncertain: spot of ink] ,
Cunctaque dissimulans ad herum se vertit Elisam.

Quaerit [note: Elisa Gehasum obiurgat.] ibi vates famulum, quibus adsit ab oris,
Vnde domo veniat? nusquam venisse locorum
Respondet mendax animo fallace Gehasus.

At vates illi: Num tu me credis iniqua
Furta latere tua? an Naeman emungere donis
Fas tibi, qui curru sic occursaret ab alto?
Quid? num tempus erat argentum et sumere vestes,
Vt vineta tibi coemas pecudesque bovesque
Servorumque greges, ancillarumque catervas?
Audi nunc igitur, maneat quae poena vicissim
Furta tua, heu, manibus quam poena immanis avaris:
Quae Naemae fuerat morboso in corpore lepra,
Haec tibi adhaerescet deinceps seroque nepoti.

Dixit, [note: 2.Reg. [abbr.: Regum] 6. Elisa revocat securim e flumine.] et in morem nivis undique lepra Gehasum
Obruit, haec merces, hoc menti munus avarae.

page 291, image: s339

Tum quoque fatidici iuvenes adiere Lycei
Aetherium vatem tali sermone locuti:

Quas colimus vates angustae, ut cernis Elisa,
Sunt nimis, et tantam nequeunt cepisse catervam.
Pace tua liceat ripa Iordanis utraque
Caedere ponendo sua singula ligna Lyceo.

Annuit, atque una tum forte rogatus Elisa
It comes, et densam monstrat succidere silvam.

Fortior hic unus valido dum concutit ictu
Arboris immensae truncos, instatque bipenni,
Decidit huic ferrum rapidoque illabitur amni.

Dum puer exclamat: miserum me, cui neque ferrum
Iam superest, nec erat proprium mihi: quippe petenti
Vtendum dederat mihi egeno, civis egenus.

Huic vates: ut forte locum pueri ore notavit,
Lignum praecidit, rapidamque immittit in undam:
Qua ferrum inciderat, subitoque supernatat undis,
Naturae inverso sublimius ordine ferrum.
Credite mortales summo parere parenti
Omnia, nec mentem Naturae lege teneri:
Ille opifex mundi petris DEVS elicit undas,
Ille potest Solis currus inhibere volantes:
Nec vis ulla DEO, Natura nec ulla resistit.

FINIS LIBRI Noni
page 292, image: s340

HEBRAEIDOS LIBER DECIMUS. VLRICI BOLLINGERI, P. L. [abbr.: Poetae Laureati] Monostichon. In Lib. [abbr.: librum] eundem. Semen Achabaeum decimo Rex tollit Iaehus.

[note: 2. Reg. [abbr.: Regum] 6. ver. [abbr.: versus] 8. Elisa detegit insidias Syrorum.]

AT Iam bella Syrus Regi Benadadus Iorae
Molitus recipit, quae vix abiecerat arma,
Consiliumque capit de castris rite locandis.
Omnia sed Regi vates prodebat Iorae
Coepta Syri, et medios inter consulta penates,
Tum iubet ex omni vitare pericula parte
Insidias nequa subeat Syria arte paratas.
Nec Regem vates hac prodicione fefellit:
Nam quoties aliquem Benadadus legerat aptum
Insidiis castrisve locum, prior occupat illum,
Certior insidiis praesagi vatis Ioras.

Hoc igitur mentem casu turbatus iniquo
Concilium cogit Benadadus, et incitus ira:

Ecquis, ait, nostros evulgat proditor hosti
Conatus omnes? quis transfuga caepta revelat
Omnia? perfidiae fas illum pendere poenas.

" "

Tum senior quidam surgit cui plurima rerum
Verborumque fides: Non sic est, inquit, ut unus
E medio nostri secreta revelet Iorae.
Est illi veri quidam praesagus haruspex,
(Nomen Elisa viro) qui conscius omnia novit,
Quae Rex Reginae narrat Benadadus in aurem.

"
page 293, image: s341

Imperat hic subito Rex vatem adducere captum
Atque ubi degebat, Dothanem cingere castris,
Et bigis et equis, nec talia absistere coepto.
Paretur Regis dicto Syriaeque cohortes
Obsidione premunt, et magnis viribus urbem.

At [note: Elisa eludit exercitum hostilem.] servus vatis deserto mane cubili
Egreditur portis et magnum conspicit agmen
Circa urbem, bigasque et equos, trepidusque pavore
Retro fert gressum, et vati denuntiat, arma
Arma parata viris, et bellum in moenibus urbis,
Quam qui nos contra saevis bacchantur in armis.
Tuque adeo rerum DEVS arbiter, oro, ministri
Lumina caeca aperi, radiis tua ab arce coruscis:
Cernat ut humano quae sunt imperia visu.
Audiit hic [orig: hîc] vatem Omnipotens, aperitque ministro
Lumina, qui subito ignitos ex aethere currus
Aspicit, et rutilum quod Elisam cinxerat agmen.

Vt [note: Elisa precibus excaecat Syrios.] vero propius venere ad moenia turmae,
Poscit opem a Dio vates atque hostibus optat,
Vt caeci claris impingent undique ocellis
Annuit omnipotens, et caeco lumine mentem
Fascinat, ut cernant aliud quam cernere credant.

Occurrens igitur divinus Elisa catervas
Irruit in medias, et quem vos quaeritis, inquit,

Non hac urbe latet: si quid parere potestis
Horum iuxta hominum gnaro, gnaroque locorum,
Huc agite, hic recto vos omnes tramite sistam.

Dixerat: et Syrios ignoti ignota sequentes
Terga viri, mediam secum deducit in urbem
Samariam Diumque orat, quo caeca resolvat
Lumina seducti Syrii gregis: annuit illi

page 294, image: s342

Caelicola, atque oculos aperit caligine pulsa.
Tum primum medios illapsam sensit in hostes
Turma Syri, et dirae conclusam moenibus urbis.

At [note: Elisa prohiet caedem in hostes.] Rex fatidicum patrem compellat Elisam,
Et quaerit, liceatne sibi iugulare catervam
Hostilem, et iusta mox tollere caede latrones?

Huic vates: Ne tolle viros duce numine captos.
Sed tu quos gladio, quos forti coeperis arcu,
Hos licet occidas: quin tu convivia fessis
Lauta para, et Regi turmas dimitte refectas,
Vt te clementem doceas, et parcere promptum.
Obsequitur dictis, conviviaque ornat Ioras
Splendida, et ad Syrium dapibus recreata remittit
Agmina, seque docet meliorem exquirere causam.

Ille ubi tam clemens facinus vidisset Iorae
Agnoscitque DEVM turmasque reducit equestres
Et patriae nullo redit in sua tecta triumpho.
Tutius est regnum officiis quod et arte paratur,
Quam quod caede virum, durisque adiungitur armis.

Post [note: Inaudita fames Samariae.] aliquot rursum dilapsos caelitus annos,
Immensas Syriis vires Benadadus ab oris
Adduxit: Regem debellaturus Ioram:
Samariamque omnem bellis atque aggere cinxit.
Nec prius obsidio sine defensore soluta est,
Heu, quam dira fames obsessam invaderet urbem.
Iamque asini caput argenteis (miserabile dictu)
Octoginta ibat turbato in limine venum.
Stercus item, stimulante fame, iam coeperat esse
Esca viris, pretioque emptum quod forte columbae
Exonerant: adeo res imperiosa palato
Tetra fames, stomachique ardor furiosus edendi.

Forte ibi Rex urbis murum transibat Ioras,
Excubias visum, defensoresque paratos:
Cum mulier quaedam mentem turbata dolore

page 295, image: s343

Auxilium [note: Mulierculae cuiusdam actio contra vicinam de manducando puero.] implorat Regis, ratus ille ciborum
Posci aliquid sese,

DEVS, inquit, ab aethere celso
Praestet opem, potumque tibi victumque ministret.
An tibi vis aliud?

Mulier cum talia reddit:

Haec mihi persuasit lapsis vicina diebus
Exstimulare fame, natum iugulare cruenta
Caede meum, et diris epulas apponere mensis:
Pollicita, absumpta tam cari corporis esca
Se quoque filiolum materno occidere cultro
Humanisque famem depellere carnibus aegram:
At nunc abscondit carum sua viscera natum.
Tu fac polliciti memor, ut sua foedera servet.

Dixit: at audito tam diro funere Ioras,
Discidit in geminas velamina regia partes,
Et vili sagulo tristes circumdedit artus:
Tum vati innocuo poenam caedemque minatus,

Dispeream, exclamat, nisi regius ensis Elisae
Hac sub luce caput dira a cervice revellat.
Hic mihi solus enim tantorum est causa malorum
Qui tales populo divorum [orig: divûm] denuntiat iras.
Heu, quanto satius fuerat coluisse Baalum,
Impia quam duri praescita audire prophetae.

Sic ait, et servum qui iussa capessit Iorae
Praemittit: sed Elisa domi tum forte sedebat,
Cumque illo proceres capturi oracula vatis:

His praeco: An scitis veniat qui a Rege tyranno
Nuntius, ut caput hoc cervicibus auferat insons?
Ne sinite huc intrare virum, foribusque remotum
Pellite: nam sequitur saevum Rex ipse ministrum,
Iamque ipsum facti, iam diri paenitet ausi,
Accipio sonitusque pedum, et suspiria fessi.

Nondum finierat, cum Rex accurrit anhelus:

Quo res summa loco? exclamat: quam deinde salutem
Nos sperare iubes irato a numine clades

page 296, image: s344

Ista venit, frustra cui te duce fidimus uni.
" [note: 2. Reg. [abbr.: Regum] 7. Elisa praedicit maximam anonnae copiam.] "

Hic diviniloquus vates: Audite canentem
Fata DEI proceres, nec vocem spernite Caeli.
Crastina lux istam quando orta reduxerit hora,
Dulce satum similae siclo vendetur, et hordei
Vno venibunt siclo sata bina: vel ipsa
Samariae in porta: Cur desperare salutem
Nos vultis, sanctoque DEI diffidere verbo?

Tunc unus procerum, cui Rex incumbere ductus
Sueverat;at Caelo exclamat, si forte fenestras
Ipse indat Dominus, frumentaque defluus imber
Praecipitet, numquam haec vatis praesagia fient.

Huic tum fatidicus: Mea tu praedicta videbis
Hisce tuis oculis, sed nulla hinc sorte frueris.

Forte viri stabant Samaraeae ad limina portae
Leprosi, quos atra fames huc quattuor omnes
Egerat, et secum mussant, quod rebus in arctis
Consilium capiant: nam sive in moenibus urbis
Sive extra, campis vacuoque in rure morentur
Horrenda sibi deinde fame fatoque cadendum,
Ergo constituunt Syriorum accedere castris
Et vitam servare, vel atrae occumbere morti.

Ecce autem Caelo strepitum conciverat alto
Illa nocte DEVS commotoque aere passim
Armorum auditi sonitus, lituique canentes:
Et currus et equi iuxta tentoria visi.
Tum pavidi exclamant Reges a finibus adsunt
Hethaeis, Reges fecundo a flumine Nili
Auxili venere viris, fugiamus amici,
Vna salus victis nullam sperare salutem.

Haec [note: Syrorum fuga e terrore Panico.] Syrii et sera fugiunt de nocte suisque
Excedunt castris frumento et pane refertis,
Et praedam Hebraeis iumenta dapesque reliquunt:
Atque ubi mane novo leprosi ad castra Syrorum

page 297, image: s345

Venissent subeunt primae tentoria portae,
Et nudata vident, et defensoribus orba:
Prima viris tum cura famem depellere victu
Tam tempestivo, saturis cura altera, praedam
Argentum atque aurum et preciosas tollere vestes:
Omnia quae nota propere tellure recondunt.
Aggressi hinc aliud spoliis orientis opimum
Expilant vallum, sibi proxima nempe caterva.

Demum obsessorum memores, laeti ominis, aiunt
Ista dies, fas est haec nuntia laeta referre
Civibus, ut miseri castris potiantur opimis:
Ne si occultemus dilapsum his finibus hostem,
Publica privatis postponere commoda rebus
Aggressi, scelerum nos ultrix puniat ira.

Haec fati properant urbis succedere portae,
Et vigili narrant Syrias fugisse cohortes
Castraque deserta, et frumentis omnia plena,
Et vestes et equos vallis, asinosque relictos.
Haec ubi fama repens Regis pervenit ad aures,
Convocat intra aulam fidos suae corda ministros,

Sic illis fatus: Mihi non ignota Syrorum
Consilia, et caeco quas condunt pectore fraudes:
Norunt quippe famem grassari in moenibus urbis,
Atque ideo simulant abitum, latitantque recessu
In nemorum, campum si forte petamus apertum
Egressi portis et nuda in castra ruamus.
Tunc improvisos (sic fert dolus acer) adorti
Opprimere, et capta sperant illi urbe potiri.

Haec [note: Exploratores missi in castra Syrorum.] Rex: haec senior reddit responsa minister:

Quinque omnes superant stabuli ad praesepia fortes
Aeripedes, reliquos consumpsit inedia coctos.
Hos age iungamus bigis, et castra Syriorum
Ingressi longe et late speculemur, an hostes
Insidiis latitent, an tecta paterna revisant.

"
page 298, image: s346

Approbat orsa, metu posito, securus Ioras:
Iamque abeunt illi ripam Iordanis ad ipsam,
Nec tamen inveniunt ullis in partibus hostem:
Sed spoliis et veste vias vasisque refertas,
Omnia quae trepidus terror proiecerat agris.

His Rex auditis, populum dimittit egenum,
Castra expilatum Syriae tam larga cohortis,
Et praedas actum, spoliisque opibusque potitum.
Nec tum frumenti modius, tam divite messe,
Pluris emebatur, quam praecinuisset Elisa.

Ille etiam Caelo qui magnas ante fenestras
Non impleturas vatis promissa negaverat [orig: negârat]?
Dum forte in medio consisteret agmine portae,
Venum ubi densatus direpta cibaria civis
Civi exponebat: ille, inquam, incredulus auctor
Protritus misere, glomerantis ab agmine turbae,
Veridicum docuit non fallere posse prophetam.

" [note: 2. Reg. [abbr.: Regum] 8. Elisa iterum famem septenalem praedicit.]

Idem namque famem longe lateque futuram
Et grassaturam septem praedixerat annos:
Ne tamen hoc damnum caros vexaret amicos,
Praeco Sunamitin, patriis excedere terris,
Atque Palaestina iubet in regione morari,
Septima dum redeat fecundis messibus aestas.
Occupat interea tectumque absentis, et agros
Forte illi cognata manus: Mulierque reversa
It quaestum, et patrios repetitum a Principe agellos.

Forte ibi fatidici servus qui nuper Elisae,
Nunc leprosus erat, Regi memorabat Iorae,
Edita divini manibus miracula vatis.
Vtque Sunamaeae sublatum funere natum
Hospitiae in aetherias fato revocaverit auras
Atque haec attento dum fata Gehasus Iorae
Commemorat, venit ipsa parens,et cernua Regem
Supplice cum nato pro demptis orat agellis,

page 299, image: s347

Vt sibi restituat, quas tum possessor habebat
Ruris opes, parvamque domum: tum verna Gehasus:

Haec est illa, inquit, quam sic veneratur Elisa
Hic est ille puer, quem nigris exciit umbris.

Dixerat: affirmant eadem mulierque puerque
Et bona, quae miseris fuerant ablata receptant,
Insuper et reditus, id Rege iubente, resumunt.

Forte [note: Elisa vaticinatur de morte Benadadi et de mutatione regni Syriaci.] Damascena senior Benadadus in urbe
Aeger erat, tristi affixus languentia lecto
Membra, venitque illuc sub eodem tempore Elisa:
At laetus divi adventu praeconis, ab aula
Rex Syrus Hasaelem dimittit, ut obvia vati
Signa pedum figat, nec pravo munere donet,
Et consulta petat divini oracula vatis,
An pater ex isto possit revalescere morbo.

Ergo pio occurrit vati pro Rege minister
Anxius Hasaeles, quadringintaque camelos
Muneribus patriis secum deducit onustos.

Tum coram affatus: Benadadus filius, inquit,
Iste tuum, Syriae dominator maximus orae,
Consulit an duro possit revalescere morbo?

" "

Huic praeco contra: Aegroto fer nuntia Regi
Iri sanatum, quamquam caelestia mortem
(Augurat ut veri mens conscia) fata minetur.

Dixerat, et tristem vultum contraxit Elisa,
Umectans largo lacrimarum flumine malas.
Ille rogat causas fletus: cum tristis Elisa

Novi ego, novi, inquit, quae tu populiaribus olim
Damna meis addes, quam stragem his finibus edes:
Moenia nam flammis exscindes, moenia ferro,
Et iuvenes gladio perimes, et ubere raptos
Allides pueros muris, gravidasque secabis
Efferus uxores, iustique oblitus et aequi.

" "

Excipit Hasaeles: DEVS hoc prohibuerit [orig: prohibessit], ut istic

page 300, image: s348

Sim canis,

et rabidas Hasaeles exerat iras.

At vates: Novi quod te succedere regni
Destinat heredem, magni dominator Olympi.

Disgressus vero Benadado nuntia portat
Hasaeles,illa mox iri a febre levatum.

Iamque dies, alterque dies processerat, aestus
Cum morbi invaluit, quem Rex depellere tentans,
Stragula tingit aqua, sese ut refrigeret amne:
Et sese super expandens, e febribus aeger
Ferventes Erebi exivit Benadadus ad undas.
At Syrii Hasaeles capto moderamine regni
Complevit sua fatidici praesagia vatis.

Cesserat [note: Iosapha mortuo Ioras filius surrogatur.] interea duris quoque Iosapha fatis,
Vicenos et quinque annos dominatus Iudae:
Et sexaginta vitae sine labe peractis.
Filius illius sceptro successit Ioras,
Degener, et varii sectatus numina Beli.
Huic pater infaustis natam sociaverat [orig: sociârat] Achabi
Athaliam ominibus quae recto a tramite patris
Impia blanditiis seduxit in avia Regem.
Non tamen exstingui Iessaeo in semine lucem,
Ipse DEVS voluit, quando hoc promiserat olim
Davidae innocuo, fatorumque ordo volebat:
Heredem heredi, natum succedere patri.

[note: 2. Paral. [abbr.: Paralipomenon] 21. Regis Iorae crudelitas.]

Vt vero solium patris conscendit Ioras,
Triginta vitae transgressus desidis annos,
Primam egit stragem crudeli fratribus ense
Exstinctis, regnum sic muniturus avitum.
Tum proceres etiam ferali caede peremit
Non paucos, veritus ne quis sibi retia tendat.
Vsque adeo impatiens regnum consortis, et atris
Perpetrat orsa modis dominandi saeva libido.

Hoc [note: Iorae fortuna adversa.] tum Rege ferus capit arma rebellia princeps
Gentis Idumaeae, et veteres excussit habenas.

page 301, image: s349

Nam quamquam valido reprobos domuisset Ioras
Impete, et insidias cauti vitasset Idumi,
Omnibus occisis ducibusque equitumque catervis
Non tamen abstinuit se regno opponere Iudae
Infrenis populus, donec repulisset ab ora
Hebraeos patria Reges, et ab ore capistros.
Lobna sed huic etiam renuit parere tyranno,
Abiecitque iugum: nam Caeli inimica premebant
Belicolam Regem, statuas lucosque sequentem,
Et secum patrios rapientem in devia cives.

Scripserat huic igitur quidam sacer augur Elias
Haec verba, in parvas ex arte relata tabellas:

Quae legis, Isaidae scribit DEVS ille parentis,
Tu quia nec patrio, nec tramite tendis avito,
Sed mala Samariae carpis vestigia Regum,
Exemplo diri statuarum cultor Achabi.
Insuper et fratres vera pietate priores
Ense trucidasti, saevas tibi nuntiat iras
Iustis ab arce DEVS celsa, qui praemia reddet
Digna tuis factis: caedent tua pignora ferro
Hostes infensi, et praedam tua munera ducent,
Arabibusque tuae, vinctis post terga lacertis
Captivae uxores servitum matribus ibunt.
Ipse tuo foetens alvi languore iacebis,
Donec corrosus profundat viscera venter.

At non frustrata est tam dura haec littera Regem,
Namque Palaestinas Arabumque adversa cohortes
Trusit in arma DEUS Regique iratus Iore,
Milite tam prompto terram vastavit Iudae.
Namque Arabes flammis Solymam trucibusque rapinis
Vrbem expugnaverant [orig: expugnârant], atque omnia pignora Regis
Sustulerant, unum praeter (sic fata volebant)
Qui minimus natu caecis latitaverat [orig: latitârat] in antris:
Scilicet ut patri similis succedere haeres.

page 302, image: s350

Vxores [note: Iorae morbus letalis quo extinguitur.] etiam Solymis e moenibus hostis
Duxerat, Athaliam praeter, sua funera regno:
Ipse biennali ut morbo iacuisset Ioras,
Consumptus tandem ferali tabe perivit.
Nec populus tanto curavit funera sumptu,
Quanto vel patrem vel avum tumulaverat [orig: tumulârat] honore,
Nec tam magnifico manus est dignata sepulcro.
Nam cui vita fuit turpis, cui mors sua turpis,

Cur tumulo quisquam: post fata exornet honesto?

" [note: 2. Paral. [abbr.: Paralipomenon] 22. Ahasiae electio et inauguratio in regno Iudae.]

Iamque duos vitae viginti adiecerat annos
Achasias patrias quando suscepit habenas
Delectu populi: sed et ille secutus Achabi
Maternum male trivit iter, coluitque penates
Fictitios: adeo penetrabile virus inhaeret,
Quod semel obsessis radices ossibus egit,
Consiliis etiam affinis fuit usus Iorae
Et rerum socios illa delegit ab aula.

Nam Gileadaeam postquam sua castra Ramothum
Fixerat, exemplum ferale secutus Achabi
Filius hunc etiam belli fatalis Ioras
Ascivit socium: sed victus acinace Medo
Hebraeus, Syriae, minor in certamine, pugnae
Succubuit, multo sua pectora saucius ictu.

Nam Rex Hasaeles urbem Gileadidos orae
Munitam, patria tum sub dicione tenebat:
At castris illum cingebat Iaehus, et omnes
Hebraeae vasta claudebant mole cohortes.
Vt vero tectis Iesraelidos urbis Ioras
Illatus, medico curatum vulnera succo
Venerat: [note: Achasias infausto fato visitat Ioram.] haec etiam confert ad moenia gressum
Achasias, aegrum visurus amicus amicum:
Tristia nam Regis sic fata utriusque ferebant
Vna uti coniuncti letum commune subirent.

[note: 2. Reg. [abbr.: Regum] 9. Elisa legatio ad Iaehum novum Regem.]

Et iam fatidicum iuvenem exhortatus Elisa

page 303, image: s351

Miserat ad validae Gileadita castra Ramothi:
Illic Nimsiaden oleo qui instructus Iaehum
Vngitet, amotis intra conclavia turbis:
Ac tum proripiat, pede non remorante regressum,
Sese alio, ne quis captasse hic [orig: hîc] munera credat.
Concipiatve animo sensus nutante sinistro.

Paret mandato iuvenis senioris Elisae,
Castraque nota petit, mediumque affatur Iaehum,
Concessu in magno, seque in penetralia tecti
Interiora sequi iubet, ut sua dicta benignis
Auribus accipiat: propere hic comitatur Iaehus
Egregium iuvenem fati sortisque futurae
Nescius, et vocem non vani percipit oris.
Cum vas ille manu profert, et fundit olivum
Nimsiadae in caput, atque his vocibus ora resolvit

Te DEVS hoc oleo Regem Israelis inungit,
Et iubet evertas genus omne furentis Achabi,
Omnemque exscindas stirpem, caecemque perempti
Vlciscare gregis, quem foeda Isabella cecidit.
Nulli hic [orig: hîc] aetati, nulli te parcere sexu
Imperat Omnipotens, misereri nullius aegri
Te iubet, aut hominis proiecti, aut denique capti:
Qualem Nebathidae domus est sortita, domusque
Eventum Baesae, maneat suus exitus idem
Devotam pesti gentem exitialis Achabi.
Ipsam, quae causa est tantorum sola malorum,
Ore canes rapido sub Iesraelidos agro
Reginam lacerent Isabellam, expersque sepulcri
Infelix mulier, furvas descendat ad umbras:

Dixerat, eque domo pede non remorante recessit.

Vt vero ad socios conclavibus exit Iaehus
Perfusus fragrante oleo: mox quaerere miles
E duce, quo res summa loco, quae tristia portet
Nuntia vesanus, rabioso percitus oestro.

page 304, image: s352

Dissimulat primum Iaehus, sed fortibus instant
Hic [orig: Hîc] socii, ut non nota sibi praesagia narret.
Cum tandem Regem sese esse fatetur inunctum
Augurio magni fausto praeconis Elisae.
Pallia tum capiunt sua quisque, moraque repulsa,
Vestibus instratum grande effecere tribunal,
Et Regem clamant sonitu praeconis Iaehum,
Sublatumque tubis clangorem ad sidera tollunt.

Haud [note: Iaehus conspirat contra Regem Ioram.] mora conveniunt proceres, contraque superbum
Coniurant Regem castris qui excesserat aeger:
Seque secuturos ad Iesraelidos urbem
Agminibus iunctis promittunt foedere certo.
Hos tum Nimsiades poscit, ne conscia prodant
Consilia, aut aliquem notam patiantur in urbem
Transire, ut perimant inopinos agmina Reges:
Tutius interdum adventu praevertere famam.

Ipse citus properat rapidas conscendere bigas.
Moeniaque urbis adit, turri hic [orig: hîc] speculator ab alta
Pulveream aspiciens nubem turmasque virorum,
Nuntiat hoc Regem: qui praepetis ora veredi
Infrenare iubens,equitem dimittit ab urbe
Regia, in occursum turmae venientis, ut omnem
Exquirat causam, cur obsidione soluta,
Terga Syro vertant hosti? satin' omnia salva?
Hic vero ut rapidi conspectum vidit Iaehu,
Quaerere multa parat, pacemne an bella reportent:
Increpat hunc dure et retro secedere mandat.

Regi tunc iterum turri speculator ab alta
Nuntiat, emissum iam non e rure reverti.
Ergo Rex equitem dimittit ab urbe secundum,
Qui properans cursu venientem quaerat Iaehum:

Quid sibi nam turma haec? pacemne apportet an arma?

" "

Illi Nimsiades: Quidnam cum pace negoti
Est tibi: quin age tu retro secede, novoque

page 305, image: s353

Obsequium Regi posthac servare memento.

Haec iterum excubitor Regi speculatus Iorae
Nuntiat, et currum insane properantis Iaehu
Cernere significat: tum Rex sibi iungere bigas
Imperat, Achasiasque una volat, ambo parati
Tendere in occursum sic festinantis Iaehu.
Moenibus egressi, fatali lege feruntur
In pingues agros, et iugera culta Nabothi,
Quae pater occiso abstulerat, quae praedia mater.

Ductorem hic belli placide compellat Ioras
Nimsiaden, salvusne excercitus anne fugatus?

Is Regi contra: Quid tu de pace vel armis
Sollicitus? Nota est Isabellae iniuria matris.
Nota est impietas et amor meretricius atrum
In Belum: notae quas dira venefica caedes
Commisit, rapidis furiarum percita taedis.
En, adsum ut meritas tanto pro crimine poenas
Exposcam, dirumque nefas hoc orbe repellam.

Dixerat: at trepidus vultum convertit Ioras
Ad Regem Achasiam:

et nostris prodimur, inquit,
Prodimur, heu mecum crudeles effuge dextras:

Haec dicens, rapido properat sub moenia curru
At [note: Iaehus duos Reges occidit Ioram et Ahasiam.] Rex Nimsiades fugientibus instat, et arcum
Dirigit, ac volucri transfigit harundine pectus.
Labitur in currum infelix; telo ictus Ioras,
Exhalatque animam ferali caede cruentam.

Tum quendam alloquitur Bidecharem, proice dirum
Hoc, inquit, monstrum caesi haec super arva Nabathi:
Nam memini ut patrem quondam comitabar Achabum
In curru tecum, quod tale oracula fatum
Certa minarentur, verbis concepta prophetae:
Affore mox tempus cum stirpe cedente tyranni,
Nabothum ob misere lapidatum, hoc rursus in agro
Caede fera caedes pendantur, sanguine sanguis.

"
page 306, image: s354

At vero Achasias, ut Regis funera vidit
Arripit inde fugam, qua semita ducit in hortum
Regis ut hoc tutus luco latitaret, at ipsum
Consequitur, servisque occidere mandat Iaehus.
Gura erat, obscurus Ieblaea ad moenia pagus,
Quo tunc Achasias fugiendo elapsus, in ipso
Accipit ascensu vulnus letale, sub ala:
Inde Megiddaeam curru delatus in urbem
Occubat, haud uno dominatus longius anno.
Illum maestifico referunt ad moenia curru
Lugentes servi, tumulantque Sionis in arce,
Exsequiasque ferunt, supremaque iusta sepulto.

Interea vero Rex Iesraelidos urbem.
Regibus occisis affinibus, intrat Iaehus:
Cum fuco pingit vultus Isabella seniles,
Et calamistratos componit in ordine canos,
Turpis anus, vultu se ostentatura superbo.
Exerit hinc lata caput istud anile fenestra,
Et Regem intrantem prospectu observat Iaehum:
Vtque is iam portas curru ingrederetur apertas,
Desuper imclamat Regina Isabella, rogatque:

An bene rem gessit scelerato Simrius auso,
Qui Domino servus sua tela rebellia sumpsit,
Et Regem leto crudeli sustulit Ellam?

Sublevat [note: Isabellae interitus.] hic oculos, et anum Nimsaeius heros
Aspicit infestum caput exsertare fenestra:

Et quis, ait, nostris favet isto in limine coeptis?

Tum duo prospiciunt ex ista parte ministri,
Seque novo obsequium Regi praestare paratos
Ostendunt, hos ille repens affarier infit:

Praecipitate viri tecto exsecrabile monstrum,
Hanc vetulam, hoc dirum nostris in finibus omen,

Sic ait: arreptam cum servi corpore toto
Praecipitem dominam sublimi e culmine volvunt.

page 307, image: s355

Decidit infelix, et sparso sanguine muros
Inficit, et rapidi contaminat ora iugalis,
Nimsiadae currum qui forte trahebat Iaehu,
Calcantumque terit rapida ungula turpe cadaver.
Post ubi se potu Iaehus recreasset, et esca,

Ite, inquit servis, Isabellae tollite vico
Exsecrandum illud furiale, immane cadaver:
Na Regina fuit Sidonia, filia Regis.

Dixerat, illi abeunt feralia membra sepultum,
At nihil hic [orig: hîc] toto reliquum de corpore, praeter
Palmas, et caput atque pedes, miserabile visu.
Illicet haec referunt servi: cum tristis Iaehus:

Non haec eveniunt caeco, mihi credite, casu
Sed iam nacta fidem praesagia vatis Eliae
Esse DEVM certa qui mundum lege gubernet,
Et iustum mollemque bonis, durumque superbis.
Consuescit DEVS ille quidem pro crimine si quem
Destinat ulcisci, securae huic munera pacis
Largiri, ut tandem mutata sorte priori
Fortius indoleat: sed foedae praemia culpae,
Et dilata diu, poenae gravitate rependit.

" [note: 2. Reg. [abbr.: Regum] 10. Severitas Iaehu in posteros Achabi.]

Nec tamen in solos grassatus Iaehus Achabi
Caede fuit, claro positos in culmine natos:
Omnes sed tota exstinxit de stirpe nepotes
Septuaginta equidem fuerant de sanguine Regis
Amraidae reliqui, Samaraeae in moenibus urbis.
Ergo litterulas quas mitteret ipse Senatu
Exarat, et fidis haec mandat verba tabellis:

Vt primum attigerit vestros haec charta penates,
Regis ubi nati iam sustentantur Achabi,
Curribus instructi, munitoque orbe potentes:
Ocius ex istis Regem legite omnibus unum,
Qui reliquis melior, vobis sit gratior unus,
Atque illum solio admotum sceptroque paterno

page 308, image: s356

Propugnate viri nostrisque resistite telis.

Vt vero acceptas illi legere tabellas
Addubitant, trepidantque metu, nam caesa duorum
Corpora cernebant Regum, qui ferre furentis
Nec vim, nec validae potuissent spicula dextrae:
Quomodo enim pauci cives, quave arte resistant?
Constituunt tandem sese submittere Regi,
Et socios mittunt, qui nuntia verba Senatus
Et procerum, et sobolis tutorum nomine portent:
Obsequium sese Regi praestare paratos,
Nec sibi velle ullum de semine patris Achabi
Deligere, hic [orig: hîc] solio qui Rex succedat avito.

Tunc alias ipsis voces rescripsit Iaehus:

Si mea vos vultis mandata capessere servi,
Scindite natorum cervices, atque nepotum
Amraidae, lucem cum crastina duxerit almam
Orta dies, capita haec vobiscum ad moenia ferte:
Sic volo, sic iubeo, sic vatum oracla requirunt.

Postquam haec Samaria cognovit in urbe Senatus,
Septuaginta viros devoti semen Achabi
Corripit, et ferro capita a cervice recidit,
Sectaque textilibus tabo manante cophinis
Indit, et ad Regem praescriptam mittit in urbem.

Ille duos fieri sub porta mandat acervos,
Sectorum capitum quae conspicerentur ab omni
Iesraelis populo, redeuntem Solis ad ortum.

Tunc Rex ad cives: Vulgi mihi nota querela est,
Et vestrae voces, quasi seditione rebelli
Fas contra atque aequum, Regni Israelis habenas
Arripiam, noti subversa stirpe tyranni:
Sed vos o saltem tot colla refecta nepotum
Aspicite Amraidae, quae vestra ad moenia cives,
Samarii misere viri, ne solus Iaehus
Exstinctum genus omne velit feralis Achabi.

page 309, image: s357

Sed neque vaniloquum vatem sentitis Eliam.
Omnia qui saevo cecinit fata ista tyranno.

Sic ait: et tota Iesraelidos imperat urbe
Quaerere reliquias infandae stirpis, et omnes
Tollere cognatos, affines tollere, notos,
Belicolasque sacerdotes, omnesque necare:
Donec de genere hoc nihil ulla ex parte relictum.

Iamque ubi Samariam Iaehus properaret ad urbem,
Omnem exstincturus sobolem, si qua esset Achabi:
Ecce, DEI fatis illuc ultricibus acti,
Achasiae occurrunt fratres, quem caede peremptum
Sustulerat [note: Affines et propinqui Achabi vita privantur.] Iaehus: Quaerit, quo sanguine creti,
Vnde domo veniant, quae gressum ad limina figant.
Illi se Achasiae respondent esse perempti
Turbatos fratres, generosum semen Iorae,
Et nunc solatum Reginam, et pignora Regis
Tendere iter linguaque sua sese indice produnt.

Imperat hic subito Iaehus comprendere vivos,
Et quadraginta iugulare duosque nepotes
Athaliae matris, quae nata fuisset Achabi:
Tantae sunt animis Iehovae caelestibus irae,
Contemptos quoties furit ob pietatis honores.

Non longum progressus iter Nimsaeius heros,
Rechabi natum Ionadabum offendit, amantem
Numinis aeterni, et multis virtutibus auctum.
Obvius hunc igitur blando sermone salutat:
Prospectaque viri sincera mente, fideque
In sed non dubia [orig: dubiâ], dat mentis symbola dextram,
Et levat in currum, secumque in moenia ducit
Samariae, ut reliquam mactari cernat Achabi
Progeniem, et quicquid tota restaret in urbe,
Amraea de stirpe satum: sic namque ferebant
Fata DEI, et magni praesagia vatis Eliae.

Huc ergo ingressus populum mox congregat omnem,

page 310, image: s358

Atque [note: Zelus Iaehu in abolendo cultus Beli.] haec ad cives ficto de corde profatur:

Ante Sacerdotes non est veneratus Achabus
Belicolas digno fas ut poscebat honore,
Verum ego maiori studio tam sancta fovebo
Pectora, et emerito posthac dignabor honore,
Et Belum, et Beli cultores caelitis omnes.
Omnes huc igitur servos mihi sistite Beli,
Vt nostrum videant propensa a mente favorem.
Namque ego grande paro sumptu praedivite sacrum,
Caelica quo venerer tam magni numina Beli.
Qui vixisse satis se luce putaverit ista
Belicola, his hodie sacris solemnibus absit.

Dixit: et ex omni mandat dicione vocari
Festa Sacerdotes celebratum tempora Beli:
Nec mora conveniunt totis a finibus omnes
Belicolae, et denso totum implent agmine templum.
Tum vestes proferre iubet se ut tempore festo
Turba Sacerdotum pretioso exornet amictu.
Ipse etiam, fidusque comes Ionadabus, in aedem
Ingressi paulum sollemnia sacra frequentant.
Hic vero imprimis Rex imperat arte cavere,
Ne quis Levigenarum [orig: Levigenûm] praesens delubra profanet,
Solus et hac Belum Beli colat aede Sacerdos.

Iamque illis sacram clamore replentibus aedem
Octoginta viros delubro immittit Iaehus,
Omne satellitium Regis, radiantibus armis
Instructum, fortesque Duces: his imperat omnes
Caedere Belicolas, non ulli parcere vivo.
Vnum dimittat si quisquam evadere mortem
Morte sua elapsi pensurum, et funere funus.
Iussa viri faciunt, et Beli hac luce ministros
Occidunt omnes, non uni parcere docti,
Protractosque extra iecerunt [orig: iecêre] sacraria templi.
Inde aditum penetrant, statuamque a sede revulsam

page 311, image: s359

Comminuunt, flammisque cremant ultricibus aedem,
Atque illic condunt pro paupere plebe latrinam.

Viderat [note: Praemium oboedientiae.] haec dudum coelo DEVS arbiter alto
Alloquiturque virum comisso munere functum:

Eia age, quando meis tam prompto pectore iussis,
Servasti obsequium, deleto stirpitus omni
Hoc genere, et nostri satiasti numinis iram:
Hoc ego caelesti te munere dono vicissim
Nimsiadae Regi quartus succedat ut heres,
Rex pronepos Regis proavi: sic fatus annuit Iaehu
Annuit, et totum nutu tremefecit Olympum.

Felix,o nimium felix, si territus atro
Exemplo Amraidae tota cum stirpe perempti,
Impia Nebathidae vitasset sacra profani:
Sed rerum hoc tanto successu inflatus Iaehus,
Insontes etiam paulatim laedere cives
Coepit, et in patrii grassari viscera coetus.
Hoc irritatus scelere, atque his turpibus ausis,
Hebraeo induxit populo DEVS arce flagellum:
Nam Syrus Hasaeles incursibus omne Basani
Assiduis regnum vexavit, et omnia Gaddae
Moenia diripuit,terramque Manassis, et urbes,
Et quicquid ripae circumfluus alluit Arno,
Caedibus id vastisque afflixit ubique rapinis.

At Rex Samariae vires minuente senecta
Postquam vicenis octo Regni addidit annos,
Ad patres tandem fatis migravit Iaehus.

[note: 2. Reg. [abbr.: Regum] 11. Reginae Athaliae crudelitas.]

Nec dum exstincta tamen fuerat stirps omnis Achabi
Sed Solyma restabat adhuc sua pestis in urbe
Athalia, heu atrox Isabellae filia, matre
Saevior, inque ipsos ferro grassata nepotes.
Nam postquam Achasian crudeli caede peremptum
Vidit, et huic natos regno superesse tenellos,
Consilium arripuit furiosa femina mente

page 312, image: s360

Regni invadendi [reading uncertain: print faded] , deleto semine nati.
Et quo non hominem dominandi saeva libido
Incitat, ausa aviam in teneros armare nepotes?
Omnibus occisis, servabat Iosaba, coniux
Praesulis [note: Educatio Ioae.] augusti, germanaque Regis Ioam,
Cum cara ereptum saevis nutrice periclis:
Vnum qui vitae nondum compleverat annum.
Abdidit hunc igitur sacrae conclavibus aedis
Femina, longe impar studiis animoque novercae:
Hic ubi sex latuit clam tutus et integer annos.

At [note: Ioas ad regnum Iudae vocatur.] postquam exacti iam septima temporis aestas
Appeteret,regni impatiens muliebris Iuda,
Ioiadaque imprimis supremus in aede Sacerdos:
Consilium maturus init, quo iustusut ultor,
Tolleret hoc atrox monstrum furiale, cruentem.
Ergo satellitium templi in penetralia ducit,
Militaeque duces, Maeseiam, et Elisapham, et ambos
Asarias, teque Ismaeles, fera fulmina belli.
His intus scelera Athalia furiosa recenset,
Quamque sit indignum Hebraeis, parere lupato
Femineo, et vetulae rerum committere summam.
Namque DEVM Isaidae sceptrum regale nepoti
Pollicitum, haud ulli furiae infelicis Achabi.
Haec dicens puerum septennem ostendit Ioam,
Ereptum Athaliae manibus, patre Rege creatum.

Haud mora: coniurant, et mutua foedera iungunt,
Constituuntque diem, Solymae quo templa frequentent
Omnes Levigenae, totis e finibus orae
Acciti, ut Domino festum sollemne parentent.
Mox ubi collecto complessent atria coetu,
Vndique Levigenae, Solymaeque e limite cives,
Constitit in medio, sic orsus voce Sacerdos:

Indigenae fortes, generosum stemma Iacobi,
Haec est illa dies, qua Regem summum Ioam

page 313, image: s361

Rex sibi delegit, sacroque perungit olivo.
Nam sibi Davidae reliquam de semine prolem
Hactenus asservat, cui demens bestia mater
Non saevas inferre manus, non arma, nec ignes,
Evaluit nostrae surrepto coniugis ausu.
Nunc ergo accipite haec animis quae iussero promptis,
Et morem gerite, et vestrum, ne temnite patrem.
Terta pars vestrum, quos iam sua sabbatha poscunt,
Nunc porro excubias agat, ante palatia Regis:
Ne quis quae gerimus saeva interturbet ab aula:
Tertia pars rursum Suraeae limina portae
Obsideat, templique aditu prohibuerit [orig: prohibessit] euntes.
Denique Levigenarum [orig: Levigenûm] quae pars mihi tertia restat,
Excubet ante domum Massae, sub limite portae.
Ne quid turbarum mihi sede oriatur ab ista.
At duo, quaepoterant hac luce quiescere ab armis
Agmina Levigenarum [orig: Levigenûm], fido munimine servent
Hoc templum, et Regis stipent latus, armaque gestent,
Praesidio illorum Rex tutus ut ambulet, et nos
Liberi ab insidiis sacro hunc tingamus olivo.
Quisquis in haec ierit divi sacraria templi,
Dum Regem solio, sceptroque ornamus avito,
Occisus vestris ultricibus occubet armis.

Dixerat: illi omnes caelestia iussa capessunt,
Ordine quisque suo, clipeos dat Ioiada, et arma:
Quae pater Isaides divae sacraverat aedi.
Iamque a votiva templi inviolabilis ara
Atrii ad ingressum stabant ex ordine longo,
Hinc atque hinc clipeis instructi armisque corusci
Levigenae, medium dum Rex novus iret in agmen:
Illum producit septennem Ioiada praesul,
Achasia genitore satum solioque paterno
Illocat, et flavos ornat diademate crines,
Et sceptro dextram Legisque volumine laevam:

page 314, image: s362

Ac totos oleo perfundit corporis artus.
Insequitur plaususque virorum [orig: virûm] clangorque tubarum
Atque ingens populi clamor, voxque omnibus una:

Vivat Rex, vivat generosum pectus Ioas.

At [note: Athalia a medio tollitur.] postquam hunc fremitum tectis regalibus amens
Athalia audierat tam magni nescia coepti,
Atria nota petit, mediumque infertur in agmen:
Vtque videt puerum grande obsedisse tribunal,
Et populi applausus, et tot modulamina vocum,
Bellua saeva, furensque animi, sic farier orsa est:

Haec sibi quid tandem vult coniuratio cives?
Istane Reginae, tu Ioiada saeve Sacerdos,
Est servanda fides? puerone corona thronusque
Comitti debet, vobis dominetur ut infans?

Sic ait: et mollem manibus discindit amictum.

Ioiada nil contra: sed centurionibus altis
Imperat, educent templo furiabile monstrum,
Et ferro iugulent, simul et quicumque sequantur
Ceu laturus opem, gladio feriatur eodem.
Aufugit illa repens, repetitque palatina lato
Tramite, quo currus agitari ad limina sueti:
Sed manus insequitur scutatae tota catervae,
Et medio sternit Reginam tramite lapsam,
Traiectamque latus ferri mucrone trucidat.

Ioiada tum populum Regi coniugit Ioae
Foederibus certis, et religionis avitae,
Et fidei memores Regemque DEVMque sequantur.
Protinus hinc templum quod Belo struxerat ante
Athalia, ingressi statuas populantur et aras,
Belicolamque necant iuxta ipsum altare Mathanem:
Inde novum ducunt ad avita palatia Regem
Magnifica pompa, fidoque satellite cinctum,
Et solio imponunt patrio laetique triumpho,
Longa dein placidae peragebant tempora pacis.

[note: 2. Reg. [abbr.: Regum] 12. 2. Paral. [abbr.: Paralipomenon] 24. Ioas restaurat templum Hierosolymae.]
page 315, image: s363

Postquam etiam fuerat tenero maturior aevo,
Cumque virili animo reliquis pubesceret annis:
Ioiada iuncta fuit virgo Solymaea cubili
Ipsius eximia fecit quae prole parentem.
Nam binas Regi sociaverat ipse maritas
Ioiada, dilectae tutor fidissimus aulae.

Coeperat interea cultu decrescere templum
Et dare venturae paulatim signa ruinae:
Ex quo Belicolis votivam struxerat aedem
Athalia, et templi sacra ornamenta profanis
Vsibus, immani demens addixerat auso,
Dirueratque truci Salomonia limina dextra.

Ergo instaurandam Rex suscipit anxius aedem,
Datque Sacerdotum mandata haec regia turbae:
Votiva infertur quaecumque pecunia templo,
Sive ea primigenum redimat, seu quam dare quisque
Debet, vicinum vitae quando attigit annum:
Sive ea pro certo solvenda pecunia voto,
Seu quam quisque ultro fuerit numerare paratus:

Hanc vos Levigenae lucro subducite vestro,
Atque illa veteres templi instaurate ruinas,

Haec Rex: sed surdae frustra mandaverat auri.

Et iam vicenis ternos adiunxerat annos,
Cum parietinas nemo sarciret, inaede
Neglecta, atque avidus raperet sua dona Sacerdos.
Tandem pontificem vocat ad sua limina Ioas,
Obiurgatque ultro: Cur instaurare ruinas
Templi, tam multos vos intermittitis annos?
Debita cur non huic usu stipendia cedunt?
Eia agite argentum renovando huic addite templo,
Nec sinite illabi tam sancti limina tecti.

Mox ubi mandato bene conserere, nec ultra
Convertere suos, donaria plebis, in usus:
Providus apposuit sacra iuxta altaria cistam

page 316, image: s364

Ioiada, praecluso fecitque foramen operclo,
Huic quo magnifici servantes ostia templi
Acceptos possent a vulgo immittere nummos.
Tum quoties pleno turgebat fenore cista,
Regis scriba simul numerabat et aere Sacerdos:
Qui tum praefectis operarum, aedisque fabrorum
Istud credebant argentum dives, at illi
Materiamque domo reparandae, operasque fabriles
Hoc aere accepto, poscebat ut usus, emebant.

Aurea non illo fiebant pocula censu,
Non tuba, non pelvis, non instrumenta ciendis
Cantibus, aut templi spectabilis ulla suppellex:
Donec collapsas reparasset fabra ruinas
Dextera, nec quemquam tum fraudavere fabrorum
Praefecti, quamquam rationem haud reddere iussi:
Tanta fides illis qui munia tanta gerebant.
Cetera, quae templo Lex plurima ferre iubebat
Aera Sacerdotum cedebant omnia mensis.

Et iam triginta et centum compleverat annos
Ioiada, supremo cum claudit lumina somno.
Illum magnifico cives posuere sepulcro,
Inter Iudaeos merito pro munere Reges.
Tempore non longo Regem, post funera tanti
Pontificis, submissi adeunt, ipsumque precantur:
Vt quos sustulerat divorum Ioiada cultus,
Pace bona Regis sibi restaurare liceret.
Annuit, [note: Ioas concedit Idololatriam.] et lucos simulacraque vana Deorum
Ominibus diris promisit ponero Ioas.
Et quamquam hoc sancti scelus exitiale prophetae
Arguerent, monitus tamen horum respuit amens
Vulgus, et indomito frenum leve depulit ore.

Sacharias demum caelesti concitus aura
Ioiadae natus, medium progressus in agmen
Consitit, et tales exsolvit voce querelas:


page 317, image: s365

Audite o populi quid sacra oracula dicant,
Cur vos iussa DEI contemnitis ore superbo?
Cur vetitos ritus, alienaque numina vobis
Eligitis? Dominum vos deseruistis, et ille
Vos etiam vindex abiectos deseret aequus.

Dixerat: imperio populus cum Regis Ioae
Irruit, et misso saxorum grandine, vatem
Enecat innocuum fervens, templum inter et aram.

Ille oculos tollens: DEVS, inquit, nostra requiret
Funera, et hanc vindex pensabit ab aethere caedem.

Immemor ergo fuit patriae pietatis Ioas,
Quaeque olim puero genitor benefacta tenello
Ioiada fecisset, quae dulcis Iosaba mater.
Nam cito praeteriti vilescit gratia facti,
Et mala pro magno pensatur munere merces.
At Rex non impune nefas tulit istud Ioas:
Nam [note: Ioae adversa fortuna.] Syrus Hasaeles, ut Gatham coeperat armis
Victor ait Solymam, bellum facturus Ioae.
Isque impar hosti, magno sibi munere pacem
Ceu supplex redimit: nam quicquid Iosapha, quicquid
Achasias genitor templo donaverat auri,
Quicquid avus, simul ipse olim: pro pace sequestre
Hasaeli misit dum vallo solveret urbem:
Nam satius multo est aurum quam perdere vitam.
Sed non a Solyma prius abstinuere cohortes
Arma Syrae, optatis captae quam moenibus urbis
Successisse datum, praedeque ingente potiri.
Tum proceres cecidere omnes, tum larga Damascum
Venerunt spolia, exigua superante caterva
Innumeros Solymae cives. Nam numine laeso
Iratoque DEO nec prosunt arma, nec arces.

Ipse [note: Ioae tragicus interitus et sepultura.] etiam morbo misere correptus Ioas,
Multa tulit vitae mala, quae mala multa patraverat [orig: patrârat]:
Dum tandem bini coniuravere ministri,

page 318, image: s366

Iosaba, cui genetrix Semaris, alterque Sabadus:
Hic Ammonaeo genere editus, ille Moabo,
Perfidia adducti: Regem hi necuere cubili
Afflictum taetro serpentis semine morbi.
Sic DEVS est caedem lapidati praesulis ultus
Sachariae, et dirum pensavit funere funus.
Illum in semota tumulaverunt [orig: tumulârunt] rupe Sionis,
Nec patrio Regem plebs est dignata sepulcro.
[note: 2. Reg. [abbr.: Regum] 13. Ioachae Regis Samaritani res gestae.]

Samario interea successit Ioacha Regi,
Ipse etiam statuas lucosque secutus, et aras
Nebathidae exemplo, qui totum infecerat orbem
Israelis scelere hoc atque impietate nepotum:
Hinc furor exarsit commota caelitus ira,
Et Syrias istaec adduxit in arva cohortes,
Protrivitque viros armis Hasaelis iniqui.

Tunc longi aerumnis evictus Ioacha belli
Imploravit opem Domini, manibusque supinis,
Et veniam et pacem numen caeleste poposcit.
Audiit omnipotens: populique misertus egeni
Excitat illustrem bellis heroa gerendis,
Qui Syrii Regis crudelia tela repressit,
Pacavitque omnem detrusis hostibus oram.
Ocia tum terris, tum civibus ocia fessis,
Laetaque tranquillae redierunt tempora pacis,
Et regno veteres coepere resurgere vires.

Non tamen a lucis vel Rex populusve recessit,
Nec vitulos fregit, nec celsi verticis aras,
Samariaque sacrum media nemus urbe reliquit.
At DEVS Hebraeas sic attentuaverat urbes
Rege Syro domitas, ut Ioacha non nisi solos
Quiquaginta equites, et millia dena bonorum
Duceret ex omni numero peditumque ducumque
Nec denos ultra regni de limite currus.

Heu mihi, qui populus? quantum mutatus ab illo,

page 319, image: s367

Qui Rege Isaide sceptrum soliumque tenente,
Millia ter decies potuit centena virorum
In pugnas agere, atque acie disponere turmas.
At nunc Hebraeos Syriae Rex pulveris instar
Triverat, inque istam contraxerat omnia turbam.
Erepto tandem Samaraeo hoc principe terris,
Post [note: Ioas succedit imperio Samaritano.] patrem tenuit regni moderamen Ioas:
Hunc etiam Isaidae recto de tramite vitae
Impia Nebathidae flexit contagio Regis.

Tempore [note: Vates Elisa decumbit et vitam relinquit.] forte illo sacer aegrotabat Elisa,
Praeco supergressus centum feliciter annos:
Hunc igitur maerens ceu patrem invisit Ioas,
Dumque videt finem vitae properare labantis
Ingemit, et largis humectat fletibus ora:

Ah, dilecte pater fidum Israelis asylum
Currus et arma tuis: quantum te amittimus orae
Praesidium nostrae? tu nobis rebus in arctis
Vtile consilium quoties opus ante dedisti:
Tu precibus multis peperisti ex hoste triumphos.
O utinam nullos umquam morerere per annos.

Dixerat: at Regem vates solatus Elisa,

Corripe, ait, curvatum arcum, celeresque sagittas
Atque intende manu:

verbis Rex paret Elisae,
Qui valido simul ipse manus etiam admovet arcu:

Insuper haec addens: aperi, Rex care, fenestram,
Quae Syriam, versus rutilantes spectat ad ortus,
Inque leves auras arcu iaculare sagittam.

Rex iterum paret: cumvates clamat Elisa:

Felix augurium, certaeque sagitta salutis,
Caelitus in Syrias emissa sagitta cohortes.
Has tu acie domitas ad moenia victor Aphecae
Conicies, donec consumptis viribus aegri
Hebraeos cessent fervente lacessere bello:
Iamque aliquot rursus nervo iaculare sagittas.

"
page 320, image: s368

Dixerat, et nervo tres excutit ille sagittas.

Cum praeco iratus: si sex aut quinque volantes
Misisses calamos, poteras evertere telis
Moenia cunta Syri, domitamque tenere Damascum.
Nunc quia tres calamos vacuas iaculatus in auras
Misisti, ternis solum potiere triumphis.

Sic ait, et tristi demittit lumina morti,
Lugentes ipsum famuli posuere sepulcro
Extra urbem, vivo quod et uno marmore tectum
Tam sanctos cineres felice fovebat in urna.


page 322, image: s370

At [note: Miraculum ex attactis ossibus Elisae.] Rex Hebraeus Benadadum aggressus iniquum
Ter domuit, victoque urbes et moenia ademit,
Quae patri Syrius saevis extorserat armis.
Mira loquar, sed nacta fidem: nam tempore quodam
Egressi cives tumulatum in rure cadaver,
Inciderant parvam latronum forte catervam.
Dumque fugam arripiunt, tumuloque cadaver Elisae
Iniciunt, oritur dictu mirabile monstrum
Mortua nam postquam tetigit vir mortuus ossa
Ossa pii vatis, subito redivivus in aura
Astitit, et recto subrexit corpora talo.

[note: 2. Reg. [abbr.: Regum] 14. Amasias Rex Iudae.]

Dumque haec Samario, quae diximus orbe geruntur:
Interea bellum Regi faciebat Idumus
Amasiae, patris qui tum successor Ioae
Frena gubernabat, sceptrumque potentis Iudae.
Vtque fuit solio admotus de more paterno,
Prima ipsi pietas, paricidas tollere Regis,
Supplicioque piare necem: vetuntamen horum
Pignoribus (caedem sibi lege vetante) pepercit.

Mox ubi decrevit crudo se opponere Idumo
Omnes connumerat, qui possent arma sub omni
Limite ferre suo, reperitque trecenta virorum
Millia tractandis aptissima pectora telis.
Sed tamen hos praeter conduxit millia centum

page 321, image: s369

Ex Israeligenis, centum magno aere talentum.

Praeco ibi fatidicus Regi divinitus infit:

O Rex, Ephraeas, Israelaeasque cohortes
Ne tibi coniungas: horum pars maxima divos
Numina vanacolit, lucos sectata profanos:
Invisumque genus pater hoc DEVS odit Iudae.
Sin numero credis iunctisque phalangibus hostes
Victurum, pauco misere vinceris [orig: vincêris] ab hoste,
Aut vertes tua terga fugae.

Rex talia contra:

Sed quid de centum fiet iam deinde talentis?
Tantane sit rerum iactura ferenda mearum?

" "

Tum praeco: argenti levior iactura caduci:
Quam, qui caelesti promanat ab arce, favoris.
Possidet ille DEVS rerum mundique creator
Totius orbis opes, magno qui fenore reddet,
Quicquid perdideris tam ditis amore parentis.

Haec vates: cui Rex morem obsequiumque gerendo,
Separat Ephrogenas, patriasque remittit ad urbes:
Illi indignati, cum probro murmura tollunt,
Contemptique minas spirant, irasque loquuntur.
Rex [note: Amasias reprimit Idumaeos.] vero Amasias, animoso pectore sumpto,
Instructas acie producit ab urbe cohortes,
Inque Salinarumpatria expedit agmina vallem,
Hostis ubi armatis legionibus ibat Idumus,
Hebraeos populatus agros, praedatus et urbes.
Pugna fit, et victi fortes superantur Idumi,
Millia caesa decem, totidem quoque capta virorum,
Omnes praeruptum in scopulum quos duxit Iuda,
Praecipitesque dedit, dira cum strage cadentum,
Nam lapsi e petra mediam crepuere per alvum.
Ephrigenae vero diffusi in moenibus orae
Samario a tracti, grassati ad tecta Bethori,
Ter mille interea Iudaeos ense trucidant,
Et magnas abigunt populato a limite praedas.

[note: 2. Paral. [abbr.: Paralipomenon] 25. vers. [abbr.: versus] 14. Amasias Idumaeas statuas colit.]

At Rex Amasias, allatas gentis Idumae
Proh pudor, effigies Solymaea erexit in aede,
More novo, et supplex incenso est ture precatus.
Cum DEVS aethereo stimulatum flamine, vatem
Amasiae mittit, qui criminis arguat atri.

Nam cur tu victos, inquit, venerare penates,
Eximere his populum qui non potuere periclis,
Cultoresque suos tibi deseruere necandos?
Sicine promeruit, per quem victoria solum
Parta tibi, ut patrios ritus et numina temnas?

" "

Dixerat: huic contra Amasias: Quis, perfide, iussit
Ista loqui? an Regi tu consiliarius adstas.
Desine, ne fuso solvas mihi sanguine poenam.

Hic vates, quamquam sese in discrimine vidit,
Non tamen abstinuit verbis, iraeve pepercit:

At quia tu victos veneraris honore penates
Irritasque DEVM, nec pares recta monenti,
Discedo, et fatis tua coepta profana relinquor:
Nam video iratum magni tibi numen Olympi.

Tunc memor Amasias, quae nuper damna dedisset
Exauctoratus patrio sub limite miles:
Samarium bello fervente lacessit Ioam,
Vt pede collato secum nova proelia tentet.
Providus at caeci eventus respondet Ioas:

Forte [note: Amasias Iohae Regi Samarit. Bellum indicit infelici Marte.] viatorem dum transit, carduus asper
Laeserat, et tenui signaverat [orig: signârat] vulnere calcem.
Altior hinc fatus Libanaeo in vertice cedrum
Aggreditur, natamque petit sibi foedere iungi
Vxorem nato: fruticem sed turba superbam
Cedrorum risit, conculcatamque frequentes
Protrivere ferae: tu, victo nuper Idumo,
Erigis Amasia sublimi in vertice cristas
At nisi sorte tua contentus vivere discas,
Ipse tibi arcesses fatum crudele, cadesque

page 323, image: s371

In pugna, et tecum populus succumbet Iudae.

At non Ammasias isto sermone quievit,
Vndique sed patriis conscripto milite terris,
Betsameen iuxta pugna est congressus iniqua.
Namque acie victas amisit Iuda cohortes,
Et Rex adverso Amasias certamine captus
In Solymam rediit, victor quem duxit Ioas,
Et quadringentis Solymaeae moenia portae
Subvertit cubitis, templumque ingressus opimum,
Argentum atque aurum tulit omne, et vasa sacrorum
Omnia, thesaurosque adytis regalibus omnes:
Obsidibusque a Rege datis sua tecta revisit.

At Solymi magno coniuravere tumultu
In caput Amasiae, crudeli ut caede peremptum,
Et terrae invisum Regem caeloque necarent.
Ille fuga quaerens aliquam trepidante salutem
Lachin adit, fida qua tutus in urbe lateret.
Sed [note: Amasias trucidatus a subditis terrae mandatur.] manus insequitur servorum, ipsumque trucidant,
Impositumque cadaver equo deforme reportant.
Rusticus ut quondam clitellis vectat asellae
Aut saccum, aut aliud quodcumque ignobile pondus.
Sed patrio tamen Hebraei sub rupe Sionis,
Indeploratum Regem texere sepulcro.
Viginti atque novem Solymaeis praefuit annos
Civibus Amasias: sedecim regnavit Ioas
Limite [note: Asarias Rex Iudae.] Samario: Asarias Rex filius heres.
Ambo longaevi dominati pluribus annis:
Hic quadraginta, quinquaginta ille duobus.
Vno [note: Ierobeas Rex Samariae.] hoc deterior Solymaeo Samarius Rex:
Ille quod antiquae coleret pietatis honores,
Mosaicos ritus, et iussa verenda secutus:
Hic statuas, et signa Deorum [orig: Deûm], vitulosque profani
Nebathidae oraret, cultus imitator aviti,


page 324, image: s372

Sed tamen huic rerum successus annuit aequos,
Polliciti memor ille DEVS, quod fecerat ipsi
Ore pii vatis, ventura canentis Ionae,
Qui Ninivae casus praesagiit ante futuros.
Nam Rex Ierobeas, veteris confinia regni,
Et raptas reparavit opes, a moenibus urbis
Aemathiae, medii deserta ad tesqua diei.

Viderat [note: Ierobeae res gestae mors.] alto equidem consistens vertice Caeli,
Aerumnas populi DEVS, auxiliaribus armis
Nudati, et notis iam defensoribus orbi.
Ergo hunc Ierobeam, pronepotem Regis Iaehu
Exciit, attritas repararet ut undique vires.
Dicere longa mora est, quibus armis ille Damascum
Contuderit, quibus Aemathiam legionibus urbem
Ereptam Syriis populo donaverit [orig: donârit] Iudae
Tandem ubi finisset spatiosi temporis aevum
Clausit in orbe diem, et patria cum gente quievit.

FINIS LIBRI Decimi.
page 325, image: s373

HEBRAEIDOS LIBER VNDECIMVS. VLRICI BOLLINGERI, P. L. [abbr.: Poetae Laureati] Monostichon. In Lib. [abbr.: librum] eundem. Vndecimo Samaraea cadit, Solymaea resurgit.

[note: 2 Reg. [abbr.: Regum] 15. vers. [abbr.: versus] 21. 2. Paral. [abbr.: Paralipomenon] 26. vers. [abbr.: versus] 1. Asariae Regis Hierosolymit. [abbr.: Hierosolymitorum] munitiones.]

ASarias vero postquam suscepit aviti
Frena throni, populo Rex omni lectus Iudae:
Protinus Elothiam priscis dicionibus urbem
Restituit caro genitori nuper ademptam.
Inde Palaestinis ultricia finibus arma
Intulit, et validae destruxit moenia Gathae,
Et murum Asoti, portasque evertit Iabnae.
His ubi post firmas exstruxit in urbibus arces,
Praesidiisque hostem contra munivit atrocem.
Quin Arabes etiam, populumque Ammone creatum
Contudit, et victas stipendia pendere gentes,
Et subiecta sibi demittere cola coegit.
Illius hinc lata dicione potentia crevit,
Famaque terrarum toto percrebuit orbe.
Nam [note: Asariae pietas.] pietatis erat sincerae cultor, et aequi
Iustitiaeque tenax, rigidi et servator honesti.
Illi Sacharias vates, quo consule qiucquid
Eregat eventus habuit, Iove dante, secundos.

Turribus hinc Solymam tranquillo tempore pacis
Muniit, et muros ex omni parte refecit,
Textilibus circum pinnis, atque aggere tutos,
Essent ut Solymae sua propugnacula sedi.

page 326, image: s374

Cisternas itidem effodit tellure sub alta,
Ne qua suum undarum premeret penuria civem.
Praeterea [note: Asariae opulentia.] avorum et ruris studiosus amator,
Et pecudum dives iumentorumque beata
Fetura, in campis armenta et vallibus imis
Plurima pascebat, tum multus collibus altis
Vinitor, et terrae Carmeli in rure colonus.

At [note: Asariae potentia bellica.] bellatorum Regi huic exercitus ingens:
Qui Scribae, Hananiae Duci, turmaeque Magistro
Nomina Maseiae solito de more professi.
Sescenta, et capitum duo millia, vivida bello
Pectora: quibus [orig: queîs] suberant equitum peditumque catervae,
Ter centum lecti septenaque millia coetus,
Quingentique viri vibrandis ensibus apti.
Omnes magnanimi, et fortes praestantibus ausis:
Seu pro Rege suo pugnandum, et finibus orae,
Sive armis inferre aliquam vim posceret usus

Cives quin etiam clipeis instruxit et hastis,
Loricasque dedit, galeasque, arcusque recurvos,
Et teretes fundas mittendis glandibus aptas.
Denique ballistas tulit, ingeniosus ut auctor,
Et catapultarum tormenta in turribus altis
Disposuit, nervo quae concita saxa rotarent.

Mens [note: Asariae polupragmosu/nh.] tamen Asariae rebus sublata secundis,
Dum nescit servare modum, quodam impete caeco
Corruit in vetitum, Caelique exasperat iram:
Nam Salomonaei ingressus sacraria templi,
Turicremam sese confert furiosus ad aram,
Quodque Sacerdotum est votiva adolebat acerra.

Hic vero Asarias cognominis, ora Sacerdos
Exerit in Regem, simul octoginta ministri
Levigenae, doctique viri, Legumque periti:

Non est, Asaria comissum Regibus istud
Munus (ait praesul) solis Arone creatis

page 327, image: s375

Convenit, incenso suffire altaria ture:
Illos quippe DEVS solos huic destinat usu,
Et sibi sacratos pingui perfudit olivo.
Egredere hoc templo, ne quid temerarius error
Committat, cuius possit piguisse furentem,
Nam nullum hac referes fugienda nomen ab ara,
Nec magno haec rabies umquam tibi cedet honori.

Dixit: [note: Asarias lepra corripitur.] at Asarias manibus dum gestat acerram
Indigne hos monitus tulit, iratusque benigno
Pontifici, coepto demens, persistit eodem.
Cum DEVS exardens dirae contagia leprae
Immittit Regi, et niveo notat ora colore.
Expellit subito conspecta fronte Sacerdos
Aedibus Asariam, ne quam contagio labem
Aurato aspergat, leproso a Rege, sacello.
Territus ipse etiam tam foedi semine morbi
Dum metuit gravior ne saeviat ira Tonantis,
Accelerat [note: Asarias consortio hominum exclusus vitam cum morte commutat.] gressum, seque illa proripit aede.
Post etiam coluit secreti limina tecti,
Commendans regni nato moderamen Iothae.
Isque vices miseri patris tantisper obivit,
Donec eum expleto leprosae tempore vitae
Eriperet terris optandae sors sua mortis:
Non tamen augusto Regum tumulata sepulcro
Membra viri, dio sed tecta sub aetheris axe.

[note: 2. Reg. [abbr.: Regum] 15. vers. [abbr.: versus] 8. Sacharias Rex Samariae.]

Illo Rege tamen vivo, atque superstite terris,
Tristia Ierobeae magni post funera Regis,
Samariam Domini rexerunt quattuor oram.
Vltima nam soboles sceptro restabat Iaehu
Promisso, cultus demens imitator aviti
Sacharias, illum populo spectante trucidat
Sallumus, sexto regnantem mense, nec ultra
Sed [note: Ibid. [abbr.: ibidem] vers. [abbr.: versus] 13. Sallumus Rex Samariae.] tamen iste etiam poenas paricida citatas
Persolvit, nec enim mensem ultra praefuit unum

page 328, image: s376

Imperio, regnumque amisit sanguine, partum
Sanguine, crudeli sublatus caede Menaemi.
[note: Ibid. [abbr.: ibidem] vers. [abbr.: versus] 15. Menaemus Rex Samariae.]

Namque hic Thirsaea Regum de sede profectus
Samariam venit, Sallumumque obruit armis,
Demisitque Orco non sicca morte tyrannum.
Nec mora, vicinos adiit cum milite pagos,
Caedibus et flammis grassatus in obvia Thapsae.
Moenia, nam cives venienti occludere portas
Ausi, crudelis violaverant [orig: violârant] iussa tyranni.
His expugnatis omnes occidit in urbe
Tapsaea, nullique seni puerove pepercit:
Praegnantes etiam secuit, fetusque peremit,
Vt prius occiderit, quam posset nascier infans.
Heu, quo non adigit furvi mortalia Ditis
Corda furor, quoties humanis sensibus orba?
Impius hic etiam Mosis contemptor, et arcae:
Nebathidae vitulos, et dirum altare colebat.

Tum Rex Assyrius duxit magna agmina Phulus,
Vrbibus e patriis notam Isaelis in oram:
Sed non opposuit Phulo sua castra Menaemus,
Insuper auxilium crudeli a Rege poposcit,
Vt cives posset sibi debellare rebelles.
Imperat ergo suis argenti mille talenta
Vrbibus oppressis, et quinquaginta viritim
Imponit siclos, munus regale tyranno
Assyrio, et pretium pro sceptro Regis emendo.

[note: 2. Reg. [abbr.: Regum] 15. vers. [abbr.: versus] 23. Pecaias 1. Rex Samariae.]

Filius huic heres successit in urbe Pecaias
Samaria, binos patriae Rex forte per annos:
Omnia maiorum similis, pietate fidoque
Et nemorum cultu: tantum contagio morbi
Dira potest, serpitque diu: ceu quando per agros
Grex cadit unius taetra porrigine porci.
Hunc vero contra coniuravere Pecaias

page 329, image: s377

Dux belli, Argobusque audax, et durus Arias,
Et [note: 2. Reg. [abbr.: Regum] 15. vers. [abbr.: versus] 25. Pecaias 2. Rex Samariae.] quinquaginta geniti de stirpe Manassis:
Ingressique boni secura palatia Regis
Clam ferro incautum superant, diadema Pecaias
Remuleo natus rapit, in solioque resedit.
Aulae rara fides, quisquis sapit arbiter aulae
Suspectos habeat, quos aspicit aula ministros.

Nec tamen hic melior fuit ulli aetate priorum
Sive fidem spectes, seu Religionis honorem:
Rege sed hoc iustam Iehovas exercuit iram,
Ob spretas pietatis opes, Mosaeaque sacra.
Nam Rex Assyrius terras ingressus apertas
Et vacuas armis, et defensoribus, urbes
Nephtalidum [orig: Nephtalidûm] cepit, civesque adduxit in oras
Assyrias secum, vinctis post terga lacertis

[note: 2. Reg. [abbr.: Regum] 15. vers. [abbr.: versus] 30. Hosaeas Rex Samar. [abbr.: Samariae] .]

At Regem ignavum clam ferro sustulit Elae
Filius Hosaeas, regnique invasit habenas.
Vsque adeo pauci sine caede et sanguine Reges
Occumbunt fatis, et sicca morte tyranni.

[note: 2. Paral. [abbr.: Paralipomenon] 27. Iothas Rex Iudae prospera fortuna utitur.]

Flexerat interea regni moderamen Iothas
Arce Sionaea, patriae virtutis, avique
Aemulus, et priscae pietatis idoneus auctor.
Atque hic pace fruens, delubri in limite portam
Magnificam exstruxit, largo et praedivite sumptu.
Inde instauravit positas in montibus urbes,
Aeriasque arces tutae munimina terrae
Extulit et turres, et amoenis saltibus aulas,
Et quae secessum exhibeant praetoria Regi.
Bella quoque Ammonem contra felicia gessit,
Et genti imposuit stipendia maxima victae,
Argenti centum numeranda talenta quotannis:

Triticeaeque decem cororum millia messis,
Ac totidem coros hordei: nam iussa secutus
Caelica, successus habuit sine labe secundos.

[note: 2. Paral. [abbr.: Paralipomenon] 28. 2. Reg. [abbr.: Regum] 16. Regis Achae impietas.]
page 330, image: s378

Post illum regni sceptrum capit impius Achas,
Heu, quam dissimilis patrum, quam degener heres?
Non ille umbrosa sub qualibet arbore tantum
Numen adoravit fictum, non collibus altis
Tura cremare modo est ausus, non quicquid ubique
Peccaverunt [orig: Peccârunt] alii, solum peccavit et ipse:
Quin etiam, proh triste nefas, sua cara Molocho
Pignora combussit flammis, animaque litavit
Humana dirae devota in valle Gehennae.
Insuper et statuas erexit, et aurea Beli
Signa, suas illi sacravit ritibus aras,

At [note: Achae Regis Hierosolym. [abbr.: Hierosolym(ae)] calamitas e bellis.] non hanc rabiem sivit DEVS aequus inultam,
Retribuitque viro sua praemia danda profano:
Nam Syriae Regem patriis attraxit ab oris.
Qui victos acie cives delevit Iudae,
Abduxitque viros cum praeda ingente Damascum.
Nec minus ex alia contrivit parte Peiacas
Samariae Dominus, viginti millia centum,
Vna quos pugna et miseranda strage cecidit.

Sichrius hic [orig: hîc] etiam Ephraeo de sanguine quidam
Heros eximius, conflictu stravit eodem
Maeseiam Regis natum, Asricamque, Ducemque
Elcanam Solymae furioso a Rege secundum:
Millia bis centum imbellis tum capta catervae,
Matres atque senes, pueri, innuptaeque puellae.

I nunc et patrios revereri disce penates,
Et cole quos Mosis praescripsit pagina ritus.

Post [note: Hierosolyma obsessa.] etiamSolymam coniunctis viribus urbem
Obsedere duo Reges: Rasisque Syrorum,
Samariusque Pecas, sed non valuere potiri
Obsessa, et patriae sua limina quisque petivit.
Aelathiam tamen Hebraea de gente recepit
Rasis, et huc Syrios eiecto cive colonos
Indigena induxit, spoliis ditatus opimis.


page 331, image: s379

Praeco fuit quidam, quem numen agebat, Obedus,
Praescius arcani vates, casusque futuri.
Ille Israelaeis legionibus obvius ibat,
Samariam captae raptantibus ora caterva:

Atque ait: Ecce DEVS vestrorum magnus avorum,
Succenset tribui scelere irritatus Iudae,
Inque potestatem dedit haec imbellia vestram
Pectora: cur tandem praeceps victoria iustum
Nescit habere modum? quot corpora caesa virorum?
Qui cruor effusus? penetrat furor aethera vester.
Nunc etiam matres viduas, orbosque parentes,
Pupillosque inopes, Solyma raptantis ab urbe,
Vt servi vestro dein, ancillaeque capistro
Subiecti, reliquos miseri famulentur in annos.
An non peccatum satis est? an crimine nullo
Foeda manus vestra est? an ab omni labe remota?

Audite haec igitur, nec temnite verba prophetae,
Reddite captivos, patriaeque reducite ad urbes:
Ne consanguineo natos e semine fratres,
Durius aggressi, Iehovam stimuletis ad iras,
Nam furor a Domino vobis furor imminet ingens.

Dixerat: [note: Clementia erga captives.] Ephraea cum quidam stirpe creati
Repressere gradum, Asarias, atque Amasa princeps,
Barachias atque Ezechias, sic farier orsi:

Ne socii, ne captivos ducamus in urbem,
Ne Dominus iustam vindex exasperet iram,
Nosque gravi multet facto ob crudelia damno.
Nam cur peccato peccatum, crimine crimen
Et scelere augendum scelus? hac satis ante malorum est
In vita, Domini quibus irritavimus iram.

Haec illi: at subito morem gessere catervae
Samariae, et manibus dempserunt vincula captis.
Insuper et nudos texerunt vestibus artus,
Languentesque refecerunt potuque ciboque

page 332, image: s380

Et laesos unxere homines, fessosque labore
Corporeque infirmos, cura imposuere sequaci
Iumentis fratrumque manu duxere benigna,
Vber qua Hierichus palmetum moenia cingit

Tempore [note: Achas Rex Iudae invocat auxilium Regis Assyriae.] tunc illo, Assyriam transmisit in aulam
Regni oratores Achas, qui nuntia Regi
Ferrent Tiglatho:

Servus tuus, alme Monarcha,
Aut potius natus, tua nos ad limina mittit
Auxilia oratum, succurre potentibus armis,
Et fer opem Syrium contra, contraque Pecaiam:
Qui mihi vim faciunt, et duro Marte resistunt.

Addidit his verbis donaria cernuus Achas,
Argenti atque auri, quicquid penetralia templi,
Quicquid servaverant [orig: servârant] laqueata palatia Regis.

Paruit his votis Tiglathus, et alta Damasci
Obsidione premit tecta, expugnatque capitque
Et Regem occidit Rasin, civesque subactos
Cyrenen ducit patria tellure remotam.
Tum vero hoc Achas Tiglathi ingente triumpho
Excitus in Syriam cum magno occurrit ovatu.
Grataturque viro palmam, templumque frequentat,
Et sacra Assyriis offert sua munera Divis,
Auspicibus tantorum operum, captaeque Damasci.

Viderat hic Achas, dum singula perspicit, aram
Ingentem, augustam, Maiestatisque refertam,
Exemplumque capit stimulante libidine caeca,
Omnem depingens arae speciemque situmque:
Mox et Pontifici transmittit ab arte figuram
Et iubet hui similem Solymaea per atria templi
Extruat, haud ullis parcendo sumptibus aram.
Non renuit summus mandata facessere praesul,
Oblitus simul ipse sui, magnoque paratu
Aedificat temploque novam locat impius aram.

Vtque Damascena Rex urbe revertitur Achas

page 333, image: s381

Approbat [note: Achae Regis deploranda superstitio.] obsequium Vriae, Divisque Syrorum
Hoc super altari, sua sacra cibaria demens
Atque holocausta offert, spargitque cruoribus aram
Sacrificam, et fuso libat libamina vino.
Tum Salomoniacum de sede altare removit,
Et Boream versus delubri in pariete ponit,
Substituitque loco quam praesul fecerat aram.
Grandior haec illa multoque augustior esse
Visa bono Regi, quam summus in aede Sacerdos
Praecipue coloret divosque adoleret honores:
Hac super et quicquid praescribit pagina Mosis
Vero offerre DEO: seu Sole cadente sub umbras,
Seu matutinos tollente e noctibus ortus.
Nec Regi obsequium renuit tam turpe Sacerdos
Impius Vrias, adeo regnabat ubique
Foeda superstitio: veterumque oblita parentum,
Regis ad exemplum se subdita turba gerebat.

Fusile quin etiam labrum detraxit ab aeneis
Bobus, et imposuit saxisque soloque pavito.
Nec non et basium clausuras, impete caeco
Abscidit, eque ipsis mallubria sancta removit.
Quid furis ab demens Divam Salomonis in aedem?

Desine, nam veniet lustris labentibus aetas
Cum Rex Assyriae flammis haec omnia vertet
Limina, teque ista grassandi mole levabit.

Sed postrema tamen fuit haec quoque cura tyranno
Esset ab insidiis ipsa ut sat tutus in aede,
Securoque novos spectaret lumine cultus.
Nam quo stare loco per sabbatha festa solebat
Rex tabulis saepto, quoque ipsi ad grande sacellum
Publicus ingressus regali e sede patebat:
Hunc ita convertit intra penetralia templi,
Cernere nequis cum posset, seu sacra petentem
Atria, seu noti redeuntem ad limina tecti.


page 334, image: s382

Aspicit [note: Regis Achae fortuna adversa ab hostibus.] haec oculis dudum DEVS aethere iustis
Iratusque novos Regi passim excitat hostes.
Tunc et Idumaeae praedas egere cohortes.
Illius e terris, nec non et multa sub Austro
Firma Palaestinae coeperunt moenia dextrae,
Aialon, et Socho, Gadarothum Bethsameenque
Et Gimso, et Thimnam, cum vicis undique captis,
Ereptas Achae furiatis viribus urbes.
Nam DEVS auxilio populum nudaverat omni
Ob scelus, et spretos verae pietatis honores.

Haud minus Assyriis actus Pilnesser ab oris
Intulit arma viro, e veteri novus hostis amico,
Et Solymam obsedit, sed non tamen eruit urbem.
Illum muneribus sacro de limine raptis,
Priscorumque opibus Regum, procerumque crumenis
Exhaustis cepit, turbata ut cederet urbe.

[note: 2. Paral. [abbr.: Paralipomenon] 28. vers. [abbr.: versus] 16. Achae pertinacia et induratio in impietate.]

Ante tamen Syrios stauit pacare penates
Impius, et divis sua sacra offerre Damasci
Haec secum tacito demens sub corde volutans:

Dii Syriae Regum praesto cultoribus adsunt,
Auxiliumque ferunt, sua numina rite vocanti:
Hos ego nunc etiam caesis placabo iuvencis
Vt mihi clementes adsint faveantque precanti.

Dixit: [note: Templum Hierosol. [abbr.: Hierosolymae] raptis et fractis vasis sacris clauditur.] et Assyrio pacata in regna reverso,
Omnia diripuit Salomonia vasa sacrorum,
Occlusitque fores templi, Solymamque replevit
Et reliquas omnes diris altaribus urbes,
Tus ubi votiva mystes adoleret acerra
O stolidas hominum mentes, o pectora caeca
Quae semel impietas a sancti tramite veri
Flexit ad errores, et vanis imbuit aris.
Iamque ubi vicenos regnasset perfidus annos
Sublatus fatis feralibus occubat Achas.
Non illum celso domus est dignata sepulcro

page 335, image: s383

Patria, nec cineres inter tumulavit avitos,
Sed vili posuit contectum rupe cadaver.
[note: 2. Reg. [abbr.: Regum] 17. Regni Samaritani interitus sub Rege Hosaea.]

Rexerat interea, post caesum, Hosaea, Pecaiam
Samarias urbes nonum infeliciter annum:
Haud ullo melior Regum pietate priorum,
Omnia Nebathidae similis cultusque fidemque
Hunc contra Assyria Rex Salmanasser ab ora
Ingentes equitum duxit, peditumque catervas,
Samariamque omnem cinxit legionibus urbem.
Hosaeas impar cum sese opponeret hosti,
Crudeli victus pugna, seseque suosque
Dedidit, et frenos serviles ore momordit,
Assyrio mittens sua iussa tributa quotannis.

Mox tamen occulto feriit nova foedera pacto,
Impius Aegypti cum Rege fidemque fefellit
Assyrio, frustra tum reclamante propheta.
Iamque recusabat stipendia solvere Regi
Debita, et excussum pellebat ab ore capistrum:
Tunc iterum saevas affraxit in arva cohortes
Samaria Assyrius, terram populatus et urbes,
Cunctaque permiscens flammis ac caede cruenta.

Inde triennali Rex obsidione premebat
Moenia Samariae, debellataque potitus,
Omnes abduxit patrio de limite cives,
Assyriasque gregem captum dispersit in urbes,
Halam translatos, Heboramque, et in extima Medi
Oppida, servitio addictos, frenooque perenni.
Capta sed Assyrios traduxit in arva colonos,
Ammathiae cives, Cuthaeque et divitis Avae,
Eque Sepharvaea, et magna Babylone vocatos,
Moenia possessum qui bello capta venirent:
Samariae vero Dominum (mirabile dictu)
Abripuit vinctum, et tenebroso carcere clausit,
Hic finis regni Samariae, hic exitus ingens

page 336, image: s384

Tercentum totos quod iam duraverat annos,
Impia Nebathidae primordia fine probante.
Nam patrios postquam ritus, legesque sacrorum
Neglexere, Deosque sibi finxere profanos,
Numine deserto, quod rubra per aequora longis
Tractibus Hebraeos in terram duxerat istam:
Has [note: Accusatio neglectae Religionis et doctrinae verae.] sibi pro diro pepererunt crimine poenas.
Nullum etenim scelus est, aeterna dignius ira
Quam verum non nosse DEVM, vel temnere notum.
Hanc adeo ob causam Chanaae de semine natam
Progeniem, patriis DEVS ille eiecerat arvis:
Impia quod colerent vetitorum numina Divorum [orig: Divûm].
Non tamen exemplo Isacidae sapuere reiectae
Gentis, et huic ipsi scopulo impegere cavendo.
Omnia nam statuas posuere per oppida lati
Limitis, et celsi quovis in vertice collis.
Aras quin etiam patula statuere sub omni
Arbore, et vetito coluerunt numina ritu.
Nec satis hoc illis auro conflasse iuvencos,
Qualem Niliacus veneratur liniger Apim:
Lunam etiam Solemque viri, stellasque micantes
Supplice adoraverunt [orig: adorârunt] cultu: votisque vocaverunt [orig: vocârunt].
Hinc etiam casus divinavere futuros
Astrologi, rabidus quae verteret oppida Mavors,
Quos Venus utiliter positos attemperet ignes,
Figida Saturni quos orbos stella crearet.
Insuper et volucrum linguas, aviumque volatus
Stulti observabant: imprimis impia Beli
Heu, toties vetito venerati numina cultu,
Cuncta profanabant terrae loca: tum sua flammis
(Horresco referens) natorum care suorum
Pectora sunt ausi sine mente cremare Molocho.
Qua scelerum Lerna, quo diri crimine cultus
In se irritaverunt [orig: irritârunt] commoti caelitis iram.

page 337, image: s385

Plurima tum sacri cecinere oracula vates
Et regni casus praesagivere futuros:
Sed nihil Esaias potuit, nihil inclytus Amos,
Efficere aut zelo Ieremias excitus alto.
Omnia nam rapidis dederant hortamina ventis,
Et stolidi Reges, et peior Rege Sacerdos,
Atque intra templum populus peccabat, et extra.

Dum tandem iusta Dominus succensuit ira
Assyrioque dedit populum frenare tyranno
Isacium, et patrias victori tradidit urbes.
Discite mortales verbum caeleste salutis
Quaerere, iustitiamque sequi, nec temnere divum.

Ecce [note: Colononia [perhaps: Colonia] in locum et terram Israelitarum a Rege Assirio deducta.] autem, antiquis iam possessoribus actis
Flebile in exilium, peregrinus ut arva colonus
Obtinuit, saevi passim irrupere leones:
Et iugulant homines, atque obvia quaeque trucidant.
Quae res Assyrii postquam devenit ad aures,
Et quod causa mali tanti, ignorantia Divorum [orig: Divûm]
Samariae: propere captis ex omnibus unum
Levigenam mittit, doceat qui sacra colonos
Assyrios, patriosque DEVM pro more vereri.

Cumque Sacerdotum rediisset ab urbibus unus
Exul, in Hebraeas Euphratae a flumine terras,
Edocuit ritus gentem, quos tradidit olim
Corniger Amramides populo: sed sacra profanis
Dum permiscerent irato caelite gentes
Effecere chaos sibi religionis avitae.

Nam positis passim super alta cacumina fanis
Quique suo coluere Ioves, ex lege sacrorum
Quae sibi fatidico Moses praescriberet ore.
At [note: Samaritanorum [correction of the transcriber; in the print Samariatanorum] confusa religio.] non hic placuit confuso foedere cultus
Caelicolae Domino, socium qui nescit honoris.
Ferre sui, et solus vult casta mente vocari,
Solus adorari, solus sine fine timeri.

page 338, image: s386

Aurea fatidici ceu mandat pagina Mosis.
Tempore post longo terris duravit in istis
Mista superstitio, quae partim numen amabat
Hebraeum, partim statuis sua sacra ferebat.
[note: 2. Reg. [abbr.: Regum] 18. 2. Paral. [abbr.: Paralipomenon] 29. Regis Hierosolym. [abbr.: Hierosolymae] Ezechiae pietas.]

At vero melior regni sors stabat Iudae,
Et Salomoniacam sua prisca redibat in aedem
Religio, Ezechia rerum sceptrique potito.
Namque hic Davidae sapiens imitator, avitum
Restituit cultum, et verae pietatis honorem.
Ac primum clausi reseravit limina templi,
Et parietinas valvae instauravit et aedis,
Quicquid [note: Aperit templum.] et insani violavit dextera patris,
Inde Sacerdotes Solymaea ad templa reduxit
Dilapsos tristi exilio, latumque vocatos
In vicum, laetos sic est affarier orsus:

Principio ritu vos-met felice piate,
Vt mundi intretis veneranda sacraria fani,
Tum sordes auferte domo: quibus ante paternae
Foedavere manus tam sanctae altaria sedis.
Imprimis Syriam lacerate bipennibus aram:
Nam nostri Dominum male deseruere parentes,
Tergaque legitimo vertere fugacia cultu.
Non ipsi templum ingressi, non denique passi
Huc intrare alios: sed praeclusere furentes
Ostia, et accensas misere exstinxere lucernas,
Moseque neglecto nec ture, aut farre litaverunt [orig: litârunt].
Hinc furor ille DEI exarsit, Solymaeaque duris
Diripienda Syris dedit arva, focosque sacratos.
Vt nos abiectos (oculis quod cernitis ipsi)
Barbarus, heu, sannis exsibilet hostis acerbis.
Hoc illud scelus est, contempto numine DIVI
Ense quod hostili nostri cecidere parentes,
Et nati, et matres simul, innuptaeque puellae.
Et nostrae exilio servitum abiere maritae.

page 339, image: s387

Nunc placet ergo mihi foedus renovare, quod olim
Cum nostris pepigit patribus DEVS, et prece casta
Quas meruere patres, et nos, avertere poenas.
At vos filioli, quos gignit amabilis aura
Flaminis aetherii mihi: vos, quibus ista potestas
A summo commissa DEO, pia tura cremare,
Et caesis iram Domini placare iuvencis:
Eia agite, officii curam tractate fidelem,
Sublataque mora, mundate sacraria templi.

Dixerat: illi omnes Regis mandata capessunt,
Seque octo mandant solita de lege diebus,
Et thalamum in vetitis numerant, cunctique laboris
Immunes, modico celebrant ieiunia victu.
Post [note: Repurgat templum.] templum ingressi, statuas aramque Damasci
Et quicquid foedi inventum, rapiuntque trahuntque
Et liquidi abiciunt vastas Cedronis in undas,
Restituuntque loco divinum altare priori,
Et mensas renovant, pollutaque vasa sacrorum.
Totos octo dies reparandae a sordibus aedi
Consumpsere viri, tantum prior obfuit aetas.

Demum confectis praescripto ex ordine rebus,
Regi haec significant: procerum qui ingente caterva
Saeptus, adit sancti purgata sacraria tecti:
Hic [note: Iterum consecrat templum solennibus sacrificiis.] septem tauros, totidem cum patribus agnos,
Atque hircos septem, regalia munera, mactant
Linigeri, toti sua sacra piamina regno.
Quicquid enim populus, quicquid cum Rege Sacerdos
Peccarat, sacris sparsoque cruore litatum,
Et quod tingebat votiva altaria, tabo.

Mox etiam cytharas, et nabla sonora, tubasque
Cymbalaque inferri Rex iussit, et organa vocum,
Et laudare DEVM cantu, et clangore tubarum,
Donec magna sacros consumeret ara iuvencos.
Inde solo incumbunt et Rex proceresque virique

page 340, image: s388

Et veniam exposcunt scelerum, et prece numen adorant,
Cantoresque iterum suavi modulamine cantant,
Quae quondam Isaides docuit, quae magnus Asaphus.
Rursus ibi Ezechias curvato poplite supplex
Accinit, et laetas hilari dat gutture voces.
Postremo et grates hominum testantia mentes
Sacra iubet fieri, pro religione reducta,
Proque pio et merso densa caligine ritu.

Hic animis cives prompti, atque volentibus ultro
Ingentem expediunt numerum pecudumque boumque:
Agnos bis centum, centumque holocausta bidentes,
Sescentosque boves, et septuaginta iuvencos,
Atque ovium rursus tria millia, munera grati
Pectoris, et plausum sibi, laetitiamque diei.
Nec iam mactandis tot sufficiebat ad aram
Turba Sacerdotum tauris, lectique caterva
Levitae e media, qui munus onusque ferebant.
Tandem festivi completa luce diei,
Omnibus in laetae profusis gaudia mentis.
Et Rex et populus templum sollemne reliquunt.

[note: 2. Paral. [abbr.: Paralipomenon] 30. R. [abbr.: Rex] Ezechias indicit festum Paschatis.]

Ipse sed Ezechias divina percitus aura
Reliquias parvae vocat ad sua sacra Manassis,
Ephrigenasque viros, scriptis de more tabellis:
Paschatos ut secum celebrent sollemnia festa,
Quae iam nunc proceres Solymaeo proxima templo
Decreverant [orig: Decrêrant] veteris sacrare ex ordine ritus.
Sed rident illi missas a Rege tabellas
Exiguos numero praeter, quos inclytus Asser
Et Sabulo, et nondum captivus ab urbe Manasses,
Propulerat festum Solymaei invisere templi,
Magnaque confluxit pascha ad sollemne caterva.
At quando huc multi non mundo corpore cives
Passim adventaverant [orig: adventârant], primus labor aede sacrata
Expurgare nefas taurorum caede, virosque

page 341, image: s389

Sanguine conspersos purgare, ut paschatis agnum
Puris tractarent manibus, puro ore cibandum.

Ipse quoque Ezechias duplices ad sidera palmas
Extende:

Esto mitis DEVS, esto benignus,
Inquit, et hospitibus recto te corde professis
Ne vitio vertas, quod non sat corpore mundi,
Istius visunt sanctissima festa diei.

Audiit hanc vocem DEVS, indulsitque popello.

Insonuere tubae, cantusque dedere Levitae
Officio functi septemque epulata diebus
Turba Sacerdotum, divini paschatos agnum,
Et sine fermento panem comedebat edendum.
Et quia tot numquam celebratum pascha per annos,
Septenis festum sibi produxere diebus.
Rex vero reliquae lauta ad convivia plebis
Mille dabat tauros, oviumque huc millia septem.
Millia dein ovium proceres, et mille iuvencos
Fratribus addiderant peregrino a limite gressis.
Omnis laetitia tunc urbs, plausuque virorum
Perfusa, atque hilares hilari cum Rege catervae,
Grandia sollemnis celebrarunt festa diei,
Et laetum Paeana viri matresque canendo
Iubilaeo celsum complerunt aethera plausu.

Tunc etiam Solymae latis altaria vicis
Diruta, et undisonus proiecta Cedronis in amnem,
Egressique sacris festivae e moenibus urbis
Iudigenae, lucos exstirpavere profanos,
Et nemorum statuas et testas frontibus aras,
Hoc imitatus idem fregit sua signa Manasses,
Fregit et Ephraeus statuas in montibus altis,
Vivus enim mentes acuebat, et arduus ardor.

[note: 2. Reg. [abbr.: Regum] 18. vers. [abbr.: versus] 4. 2. Paral. [abbr.: Paralipomenon] 31.]

Et in secessu nemorum locus, aereus in quo
Stabat adhuc serpens, quem Moses fecerat olim
Suspensum e ligno, morsae solatia turbae:

page 342, image: s390

Hunc precibus cultum populi dixere Nehustam,
Tureque honorabat ceu Divi numinis aram.
At vero Ezechias durum exsecratus honorem,
Aenea comminuit veteris simulacra colubri.
Vera fides quos non stimulos in pectore vertis?

Nemo [note: Rex Ezechias distribuit officia Ecclesiastica.] huic Ezechiae par ulla aetate priorum,
Nemo illi maior vera pietate nepotum.
Ille etiam pulcro componens ordine turmas,
Certa Sacerdotum tribuebat munia coetu:
Rite ministrarunt ut festis sacra diebus,
Laudarentque DEVM suavi modulamine vocum.

Insuper et proprio fundabat praemia censu,
Materiamque sacris quavis bis luce ferendis,
Sabbatha quos sumptus poscebant, quosque Calendae.
Tum [note: Prospicit Sacerdotibus et Levitis, de stipendio et decimis.] populis etiam praecepit ut alma ministris
Munera sacrificis, largo cum fenore ferrent:
Vnde suis ille studiis operisque vacare
Possent, nec tempus quaerendo insumere victu.
Ocius imperio parent, et praemia ruris
Primitias decimasque ferunt, de divite cultu:
De vino, atque oleo, de melle, et quicquid ubique
Producit tellus hominum largissima nutrix.

Quin et Samarii si qui de limite regni
Exosi crudele nefas, ritusque profanos,
Migraverant [orig: Migrârant] aliquas Iudae dicionis in urbes,
Rite dabant decimasque boum, niveaeque bidentis.
Et quae suscepto praestanda piamina voto.
Hinc frugum cumulus pecudumque excrevit acervus,
Vt saturi haud possent tantum consumere victum
Levigenae et semper remanerent plura comestis [perhaps: sense].
Horrea tum primum Rex et granaria fecit
Delubrum circa, laudato civis amore
Largifluaque manu, qui tanto fenore curam
Susciperet, sanctique gregis, rerumque piarum.


page 343, image: s391

Denique et Ezechias, simul Asariasque Sacerdos
Praefecere viros servandis frugibus aptos
Ceu condos promosque suos, qui tempore iusto
Horrea concludant, et egeno clausa relaxent.

Ianitor hic etiam templo delectus Iemna
Patre satus Coreus, reliquis praeesset ut unus.
Cura illi, quae quisque daret votiva sacello
Sponte sua dona e manibus sibi sumere vulgi,
Inque Sacerdotum puras transmittere palmas,
Ante levanda DEO, quam Caelica flamma cremaret.
Inde aliis etiam pagos et moenia circum
Qui colerent, templi merces sua missa ministris:
Dante suum Coreo tum cuique ex ordine munus,
Quisquis enim altari servit foveatur eodem.

Praeterea et manibus sua dona triennibus apta,
Et qui maiores natu Salomonis adibant
Limina Levigenae, facturi ex ordine sacra,
Quique Sacerdotum venerando sanguine creti,
Bis denos pluresque aevi feliciter annos
Linigeri attingerant, nec non infantibus horum,
Et pueris, matrumque choro, innuptisque puellis,
Totius e magno sacratoque agmine coetus
Publica de reditu templorum alimenta dabantur.

Postremo his etiam qui multa suburbia terrae
Vrbem extra Solymam tota dicione colebant,
Certa ministrabat maribus stipendia quaestor,
Subsidioque gregem felice levabat egenum.

Haec tunc Ezechiae cunctas sua cura per urbes,
Hoc Regi studium delubri alimenta ministris
Largiri, et dignum Levitis addere victum.
Quicquid enim curae sacris operaeque locabat
Ritibus augendis, et civibus aequa ferendo
Iura suis, legesque fori, patriamque tuendo:
Omne id sincero praestabat amore supremi

page 344, image: s392

Numinis, et vera motus pietate sacrorum.
Hinc fortunatis illi successibus, orsa
Omnia, nec coepto bonus exitus abfuit ulli.
[note: 2. Reg. [abbr.: Regum] 18. versus 13. 2. Paral. [abbr.: Paralipomenon] 32.]

Ecce autem Assyrio Babylonius orbe tyrannus
Improvisus adest, terramque ingressus Iudae
Et ferro et flammis, et caedibus omnia miscet
Obsessasque capit totis in finibus urbes.

Rex [note: Ezechias tegit aquarum scaturigines contra hostem Assyrium.] Solymae metuens fontes occultat aquarum
Vrbem extra, procerum sic exhortante corona:
Scilicet ut limis cassum salientibus hostem
Excludat campis et ab obsidione repellat.
Insuper et muros collapsaque tecta refecit,
Exstruxitque altas turres, unde eminus hostem
Armati telis possent detrudere cives.

Tunc [note: Munit urbem et disponit praesidia.] etiam Millo, quae pars coniuncta Sioni
Tunc erat, effecit valido munimine firmum,
Constituitque suis nova propugnacula muris
Et catapultarum iaculorumque addidit arma:
Ipsos sed clipeis cives instruxit, ut omnem
Assyriae valeant vim propulsare [correction of the transcriber; in the print populsare] catiae.

Denique [note: R. [abbr.: Rex] Ezechias animum addit suis civibus.] concilio lata regione viarum
Collecto, ad portam proceres affatur amicos:

Este viri fortes, maestumque e corde timorem
Pellite: pro nobis plures huc tempore pugnant,
Quam pro tot Medis: illos fiducia regni
Armataeque manus, et equestria robora firmant.
Nobis auxilio DEVS est, qui protegit alis
Nos et nostra suis: hoc urbs erit auspice tuta.

Haud minus interea captis Sanheribus in agris
Grassatur late, et propius castra admovet urbi,
Lachide iam domita debellataque potitus.

[note: 2. Reg. [abbr.: Regum] 18. versu. [abbr.: versus] 14. Ezechias muneribus placat hostem.]

Ipse sed Ezechias hoc casu territus urbis
Mittit legatos pacem a Babylone redemptum,
Haec Regi Assyrio caduciferi ore locutus:


page 345, image: s393

Peccavi fateor, quod caeca mente rebello,
Impostumque patri natus non pendo tributum,
Da veniam fasso, nostroque ex orbe recede,
Iusseris hinc quicquid dabitur tibi deinde petenti.

Haec trepidus pater Ezechias: petit ille trecenta
Argenti demens triginta aurique talenta.
Cum Rex Iudaeus fano sacro omne repostum
Abstulit argentum, et tectis regalibus ipsis
Thesauros veteres pro pace exprompsit emenda,
Aurea quin etiam quae fixerat antea valvis,
Delubri, nudis detracta est bractea valvis,
Et pro serata Assyrio transmissa salute.
Nulla fides pietasque viris, qui castra sequuntur:
Namque ubi tam dives retulisset ab hostibus aurum
Cyclops Assyrius, legatos mittit ad urbem:
Thartanem, magnaeque magistrum Rabsacin oris.
Qui valida comitante manu venere sub urbis
Moenia, lustrantes aditum, dictaque salute,
Regem ad colloquium magno clamore vocabant.
Illos auditum fidos ex urbe ministros
Ezechias mittit, Ioam Scribamque Sebenam,
Atque Eliachimum, dicenda tacendaque doctum.

Hos [note: Oratio Legatorum Assyriorum ad R. [abbr.: Regem] Ezechiam.] tum Rabsacides verbo est affatus acerbo:

Dicite Iudaeo Sanheribi nomine, Regi,
Quid struis? aut qua spe magnam Babylona lacessis?
Consiliumve tibi et vires superesse potentes
Confidis, tanto ut possis opsistere bello?
An te Aegyptiaci tumidum vanissima reddunt
Promissa, et vana spe perfida pectora lactant?
At quid Niliacus Pharao, nisi tristis harundo,
Fractaque, cui tuto non quisquam inititur aeger?
Nam neque sustentat, nitentemque insuper ictu
Sauciat, ac saevo pertransit vulnere palmam:

page 346, image: s394

Desine tam miseri, telis, confidere Regis.
Quod si dicatis Caeli vos numine fretos
Bella parare hosti, quaenam fiducia quaeso
Occaecat mentes, qui Divos creditis aequos
Et lenes vobis, quorum delubra, nemusque
Atque aras, rabido fregistis ubique tumultu?
An soli Solymae atque uni confiditis arae?
Quin imo? si forte placet, stipuletur Iuda,
Cum Rege Assyrio: duo millia noster equorum
Huc Saneribus aget, num sint ex agmine vestro
Tot vobis equites, qui frenent ora lupatis
Tergaque conscendat sellata, equitare huc satrapa plures
Educet castris, quam vos ex omnibus oris.
At neque Niliacos si detur flectere currus,
Niliaci poterunt iam vos defendere currus.
Quid? quod sunt etiam nobis oracula vatum,
Quae vestros iussere armis populare penates,
Polliciti eventus felici Marte secundos.
Nec DEVS hoc prohibet vester (si quis modo vester
Est DEVS aut aliquod numen respectat Iudam).
Sed vestros vastare sinit, vestri immemor, agros.

Dixerat: Hebraei demissis vocibus orant,
Vt Syrio deinceps illis sermone loquatur,
Ne populo norit, qui stabat moenibus altis,
Quaenam inter sese comissa negotia tractent.

Altius at vocem Assyrius cum murmure tollit:

Audite Hebraei magni dictata Monarchae,
Ne vos Ezechias, ne spe deludat inani.
Nam numquam Assyrio vos eximet ille capistro,
Nec vos auxilium deinceps sperabitis ullum
Caelitus, Ezechias Divos sperante benignos.
Sed si quid vobis restat iam pectoris aequi
Neglecto Ezechia, nostro parete Monarchae,

page 347, image: s395

Et vos praescriptas sub pacis mittite leges.
Dedite vos vestrosque lares, aperite reclusas
Assyrio portas: hinc sedes fata quietas
Attribuent vobis, tranquillaeque otia vitae:
Quisque frui ut possit patrii proventibus agri,
Assyrias donec laeti migretis in oras,
Est ubi pingue solum, quod lacte et melle redundat,
Terra ferax Cereris, Bachique et pinguis olivi,
Sic mihi vivetis nullo discrimine pressi.
Quid iuvat Ezechiae monitus audire furentis?
Quid spes fallaces animo captatis inani?
Ceu vos ex alto DEVS adiuturus Olympo
Afforet, rebus et cupiat succurrere lapsis?
Num vero Assyriis potuere resistere telis
Di, quibus ereptas bello superavimus urbes?
Vah, DEVS Emathiae, DEVS Arphados urbis, et Avae,
Atque Sepharvaeae, quibus in regionibus errant?
At quo proripiunt? quibus occultantur in antris?
Quid? num Samarium nuper sua numina Regem
Eripuere manu Assyrii vinclisque Monarchae?
Scilicet huic Solymae DEVS insuperabilis urbi
Restat, et his possit nostris obsistere telis.

Dixerat, et populi demens responsa moratur.

At nihil hi contra, sic Rege vetante, superbis
Respondent dictis, donec de rure reversi
Legati, Assyrii referunt dictata tyranni.

His [note: Esechias consulit Isaiam prophetam.] Rex auditis, trabeae dirumpit amictum
Induiturque artus sagulo, templumque frequentat,
Et precibus multis numen coeleste fatigat.
Tandem etiam Isaiae scitatum oracula vatis
Mittit legatos, qui coram haec maesta locuti:

Haec est illa dies, luctus et plena doloris,
Casibus insultat qua nostri impius ore
Assyrius, summoque DEO convicia dicit,

page 348, image: s396

Nosque ipsi in diro versamur turbine mortis.
Vt mulier quondam quae partus aegra dolore
Concidit, et toto amisit de corpore vires.
Audiit ipse DEVS quae opprobria dixerit amens
Rabsacides, et quo vivum proscindat Iudae
Numen, et Hebraeis quam dira pericla minetur.
Tu precibus pater alme tuis, ad sidera fusis,
Reliquias serva crudelis ad ense tyranni

Haec tum legati, vates quibus ista vicissim

Dicite pacifico Regi, ne mente pavorem
Concipiat trepidum, quando istaec crimina gentis
Audiat Assyriae: non haec impune tyrannus
Probra DEO dixit, iam nunc formidine mentem
Illius opplebit non grato nuntius ore,
Regressusque domum patria occidetur in urbe.

Interea Aethiopum Assyrias exercitus oras
Rege actus Taracha validis invaserat armis,
Rura Nini vastans: quod postquam resciit audax
Contemptor Divorum [orig: Divûm], et iusti Sanheribus et aequi:
Ocius accelerat patrios defendere fines,
Sed Solymae tamen ante cupit sibi moenia dedi,
Missis [note: Litterae Regis Assyrii ad Regem Ezechiam.] Ezechiae quas scripserat ipse tabellis,
Plenis opprobrii atrocis, plenique minarum.

Ne te seducat vani fiducia Divi
Quem colis, et sacris nimium venerare profanis,
Ceu belli vitare vices, Solymamque tueri
Auspice tam certo possis: quod numen in orbe
His quaeso potuit sine clade resistere telis?
Aut quosnam populos Dii servavere priores
Ne caderent manibus Sanheribi, armisque parentum?
Nonne patres nostri regionem Gosan et Haram
Et Respham, civesque Edenae, et Telassaris oram
Ceperunt, nullo divorum [orig: divûm] loca numine tuta?
Rex ubinam Aemathiae latet? aut Rex ille Seraphus?

page 349, image: s397

Aut Rex Arphadiae? quos nostris ante lacertis
Vicimus et divum frenavimus ora lupatis?

Has ubi crudeles Sanheribo a principe chartas
Rex accepisset, delubri adit atria sancti,
Expassisque orat numen caeleste lacertis:

Isacidum custos DEVS, o pia cura tuorum,
Qui fano hoc habitas ad sacram foederis arcam.
Tu solus DEVS es, tu solus numine Caelum
Et terram torques, quae tu pater alme creasti,
Solius imperioque tuo terrestrio parent
Regna: tuas nostris resera clamoribus aures,
Exaudique preces, et res pius aspice nostras.
Probra tibi dicit Sanheribus, et ingerit ore
Et chartis maledicta suis, te laedere vivum
Nil veritus Caeli Dominum, et proscindere dictis.
Vera quidem memorat, quod cetera numina terrae
Fictitiique Ioves, nec se defendere contra
Assyrium possent, nec caeco pectore fretos.
Nam quid ligna queant? quid saxea signa? quid istae
Effigies hominum manibus ferroque politae?
Tu vero DEVS es nulla formabilis arte,
Qui terras omnes, qui sidera celsa gubernas,
Eripe nos miseros hostilibus eripe telis.
Vt discant gentes Dominum te nosse potentem
Regnorum, et solum Regem te dicere Regum.

Vix [note: Vaticinium Isaiae contra Assyrios.] dum desierat Rex inclytus ista precari,
Cum DEVS hac illi Isaiae de pectore voces
Reddit, et egregio praebet solamina Regi.

Quae tu me Assyrium contra divine rogasti
Ezechia, haec alto percepi Dius Olympo,
Statque haec adversus Sanheribum certa voluntas.
Filia dilectae spernit te virgo Sionis,
Subsannatque minas, Solymae te filia ridet,
Commotatque caput, manuumque Ciconia pinsit.

page 350, image: s398

Nam quem sprevisti? cui tot convicia dixti?
Quem contra voces iactasti nuper inanes?
Alta supercilii quem contra nubila tollis?
Nonne DEVM irritas? nonne Israelica temnis
Numina? nam quorsum vocum tua lingua superbas
Proicit ampullas et sesquipedalia verba?
Conscendi haec, inquis, sinuosa cacumina montis
Curribus innumeris, Libanique in vertice Cedros
Succidi, et venies ad diversoria silvae
Carmeli, extremum lustravi indagine saltum.
Tum puteos fodi, et labris arentibus hausi,
Nostrorumque pedum siccaverunt [orig: siccârunt] flumina plantae.

At non tu audisti, qui mos meus esse soleret
Tempore iam longo nam quod periere profanae
Edomitae per te manibus victricibus urbes
Hoc nostrae virtutis opus, tu virga furoris
Vna mei rapidum quae proicieris in ignem.
Ergo quod eversae gentes, quod diruta bello
Oppida, quod nullae possunt obsistere vires,
Quod trepidi turpem sibi contraxere pudorem
Numinis est nostri, non vestrae a robore dextrae.
Ac velut herba virens, curva quae falce resecta
Arescit subito, aut tecti quod culmine gramen
Nascitur, ante perit quam maturescat apricum:
Sic et regnorum Maiestas concidit omnis,
Tu quae evertisti, vires me dante secundas.
Novi ego, novi omnes egressus, saeve Monarcha.
Ingressusque tuos, sessusque, et cuncta viarum
Quae tu me contra passim vestigia figis.
Tu furis in me unum, tuus has temerarius aures
Impellit fervor, caecaeque superbia mentis.
Iam nunc ergo tuis ferri orbem naribus indam,
Et labia immisso posthac frenabo capistro,
Teque via per quam venisti ad saepta reducam.


page 351, image: s399

Haec vero Ezechia tibi signa illustria dicam,
Vnde meae videas in te pietatis amorem:
Quicquid sponte sua tellus hoc protulit anno,
Quicquid et hinc eadem feret anno deinde sequenti,
Hoc fruere, et reliquae proventu vescere messis.
Tertia cum demum propeaverint [orig: properârint] tempora veris
Arva sere, et segetem fecundae collige messis,
Pampineasque altis passim cole montibus uvas,
Vnde tibi plenis spumet vindemia labris.
Tum demum regni vires acquiret Iuda
Radicesque domus Solymaeo aget orbe deorsum,
Et fructum pariet fecundo tempore sursum.
Scilicet hac Solyma prodibunt urbe furentis
Reliquiae belli, incolumesque e monte Sionis,
Haec mens iusta DEI praestabit, et aemula virtus.

At Rex Assyrius non hanc accedet ad urbem,
Nec iaculum immittit tectis, pennisve sagittam,
Nec scutum huc ibit, nec muros aggere cinget:
Sed pede quo venit, pede convertetur eodem,
Non intraturus cui vim parat impius urbem:
Nam [note: Clades et interitus Regis Assyrii.] sic sermo DEI est, sic caelitus alma voluntas.
Hanc urbem ut servem me gloria numinis urget,
Vrget et Isaidae promissum in saecula regnum.

Sic ait, et vatis quae nox praedicta secuta est,
Angelus hac subito Caelo demissus ab alto
Obruit Assyrii letali castra tyranni:
Centum octoginta caesis et quinque virorum
Millibus, atque una missis ad tartara nocte.
Iamque ubi prima novos aurora reduxerat ortus
Aspicit Assyrius stragem, castrisque cruentis,
Omnia plena necis foedoque cadavere plena.

Nec mora, cum subito turbatus pectora casu,
Arripuitque fugam patriasque recessit in oras:
Regia qua stat clara Nini, quam condidit olim

page 352, image: s400

Coctilibus saxis animosa Semiramis urbem.
Hic dum forte suos delubrum ingressus amoenum
Poscit opem Divos, sacram Sanheribus ad aram
Occumbit telo natorum occisus atroci,
Qui diras patrio maculaverunt [orig: maculârunt] sanguine dextras,
Assarhaddo tamen regni successit habenis.

I nunc, Hebraeum numen Rex saeve lacesse,
Irritaque tibi divinam caelitis iram.

" [note: 2 reg. [abbr.: Regum] 20. 2. Paral. [abbr.: Paralipomenon] 32. versu. [abbr.: versus] 32. Ezechias R. [abbr.: Rex] letali morbo correptus preces fundit.]

At pater Ezechias morbo correptus acuto
Languida dum ponit moribundus corpora lecto,
Ecce, huic Isaias astat, tentatque iacentem:

Res, inquit, dispone tuas, legataque conde,
Nam te mors isto rapiet certissima morbo.

Rex hic turbatus vultumque avertit, et orat
Caelicolam Dominum, sic tristi mente precatus:

Omnipotens genitor, precibus qui flectere iustis
Si te sincero colui pietatis amore,
Si feci quae grata tibi, si grata locutus
Sum tibi, si veteres auxi cum fenore cultus:
Respice me miserum praesentique eripe morbo.
Nam tu pollicitus longaevae tempora vitae
Omnibus, haud ficto qui te amplectuntur honore.

Sic ait illacrimans, et fletibus irrigat ora.

Ante tamen vates quam progrederetur ab arce
Longius, aetherio venit vox rursus Olympo.

Vade, [note: Vaticinium Isaiae de valetudine Regis Ezechiae.] refer gressum, Regique haec nuntia porta:
Audivi gemitusque tuos, et verba precantis,
Et vidi lacrimas: ubi tertia surget Olympo
Orta dies pulso tam dirae semine pestis,
Invises iterum, quae exoptas, atria fani.
Namque tuae denos et quinque adiecimus annos
Aetati: et stabilem venturo tempore pacem,
Ista nec Assyrius pulsabit tecta tyrannus,
Quae memor Isaidae, memor et, quae gloria nostra,

page 353, image: s401

Hostiles contra defendam hac arce catervas.

Dixerat Isaias, et facto emplasmate ficus
Imponit pesti, dirum maturet ut ulcus.

At pater Ezechias, quo signo certior, inquit,
Confirmabo fidem, quod sint ventura deinceps
Quae tu tam largo promittis ab aethere vates?

" "

Huic praeco Isaias: Cernis solaria patris?
Vine [orig: Vin] tu autem, gnomon de se quam proicit umbra
Ante decem gradibus iam progrediatur, eundo
Ocius assueto, an (quod erat mirabile visu)
Retrogrado decima haec tangatur linea motu.

" "

Huic iterum Ezechias, faciles progressus eunti,
Vt denis crescat gradibus proclivior umbra.
Malim ego retrogrado Solem decedere passu,
Namque hoc maius erit maiori pondere signum.

Protinus [note: Signum miraculosum.] hic Dominum sancto invocat ore propheta,
Quodque petit supplex hoc obtinet, aetheraque omnem
Voce sua sacer unus homo Solemque reducit.
Vt quando currum prudens auriga volantem
Reprimit, et retro properantes flectit habenas,
Tantum hominis possunt Caelo impetrare vocatus.

Rex [note: R. [abbr.: Regis] Ezechiae insolentia, reddita sanitate.] Babylonis erat Berodachus, semine Beli
Editus, Ezechiae qui gratabatur amicis
Litterulis, dira erepto de peste, datisque
Muneribus tanti captabat Regis amorem.
Ille sed Assyrii legatos ore benigno
Accipit, et magnis dignatur honoribus hospes.

Quid non ambitio, quid non designat honoris
Importuna sitis? Thesauros protinus omnes
Argentumque viris, aurumque, et aromata terrae
Ostendit, victusque boni nutrimen olivum,
Et firmae imprimis armamentaria sedis.

Nam nihil in totis fuerat penetralibus aedis
Quod non monstrasset peregrinis indice dextra.

page 354, image: s402

At [note: Vaticinium Isaiae de excidio urbis Hierosol. [abbr.: Hierosolymmae]] non Isaias tulit aequa mente Propheta,
Ezechiamque inopinus adit, tacitusque profatur:

Omnia dissimulans: Quidnam voluere petentes
Hi peregrini homines: quibus hic [orig: hîc] e finibus adsunt?

Tum Rex Ezechias narrat Babylone profectos
Legatos Regis: quibus omnia vasa palati
Omnes thesauros gratus monstraverit hospes.

Huic praeco Isaias: Audi mea verba vicissim
Aut potius tibi verba DEVS quae caelitus effert:
Adveniet tempus, cum Rex Babylonius urbem
Hanc capiet, gazasque domus, atque omnia secum
Auferet haec prisci quae composuere parentes,
Nec quicquam ex opibus tantis restabit egeno.
Prolem quin etiam quam tu pater ipse creasti,
Captivam abducet, servique palatia Regum
Assyriae vigiles nati in statione tenebunt.

" "

Tum pater Ezechias: Iustus DEVS, inquit,ubique est,
Illius arbitrio staboque cadamque: sed unum
Hoc peto, me vivo regni tranquilla sit aetas
Pacatosque mei reliquos ut demorer annos.

" FINIS LIBRI Vndecimi.
page 355, image: s403

HEBRAEIDOS LIBER DVODECIMVS. VLRICI BOLLINGERI, P. L. [abbr.: Poetae Laureati] Monostichon. In Lib. [abbr.: Librum] eundem. Vltimus, heu, transfert regnum Babylonis in oras

DIxit: [note: 2. Reg. [abbr.: Regum] 21. 2. Paral. [abbr.: Paralipomenon] 33. Manassis R. [abbr.: Regis] Hierosolym: [abbr.: Hierosolymae] enormis impietas.] at e vivis ipso super aethera rapto,
Filius imperii suscepit frena Manasses,
Bissenos vitae qui nondum excesserat annos.
Hunc etiam in salebras fidei levis error adegit
Degenerem natum, et verbi caelestis inanem.
Nam quascumque pater quondam destruxerat aras,
Et quodcumque nemus ferro vastaverat [orig: vastârat] et igni,
Omne instauravit furiosa mente Manasses.
Belicolis etiam non pauca altaria fecit
Sidoniisque DEIS, exempla imitatus Achabi.
Praeterea nitidi veneratus sidera Caeli
Numen adorabat Martis, Venerisque Iovisque,
Et sacros ipsis demens adolebat honores,
Exstruxitque focos divina per atria templi,
Quem DEVS ille locum soli sibi legit et uni.
Nec puduit rabidum volucres audire canentes
Auguriumque sibi captare, e praepete cursu.

Astrologos itidem sciolos, fortesque magosque
Consultare ausus Iehovae praesagia tempsit.
Denique filiolum flammis sacrare Molocho
Non dubitavit inops animi, vecordibus ausis.
Quid? quod et e luco quem fecerat ipse Manasses,
Transtulit in divi simulacrum limina templi

page 356, image: s404

Ingens, horrendum, quo sanctam polluit aedem:
Immemor aetheriae vocis legumque sacrarum,
Nam Solymae fano praesentia numina priscis
Pollicitus fuerat DEVS ipse parentibus olim:

Haec, inquit, Iehovae sedes, hic [orig: hîc] rite vocari
Me volo, et humanos promitto audire vocatus.
Quod si Iudigenae teneant mea iussa fideles,
Nusquam abero, et stabilis firmabo palatia regni.

Haec DEVS: at stolidi seductus ab arte Manassis
In praeceps abiit populus, Divumque reliquit.

Sed [note: Prophetarum minae.] non hanc speciem vates sine voce tulerunt
Aetheria, tali complentes moenia quaestu:

Dirius admisit crimen sine mente Manesses,
Pluraque peccavit, ritus et fana sequendo
Impia, quam Chanaae nati de stirpe nepotes,
Quos DEVS ob cultus hoc expulit orbe profanos.
Nec solus crudele nefas foedumque Manasses
Perpetrat, at cives etiam seducit, et iisdem
Imbuit ora sacris subiectae amentia plebis,

" "

Haec ergo Iudae crudelia fata minatur
Sede sedens celsa DEVS: huic ego desuper urbi
Adducam tantas isto pro crimine clades,
Audiat ut quisquis, stupefactis auribus horrens
Audiat, et gelido percellat frigore pectus.
Nam qua Samariae nuper sum mensus amussi
Flagitia, hac ipsa Solymaea remetiar ausa:
Et quod retribui devoto pondus Achabo,
Hoc aequa referam trutina tibi dire Manasses.
Vtque olim scutella solet bene tersa deorsum
Inverti, ut sordis nihil ulla in parte supersit:
Sic Solymae expulsis evertam civibus urbem.
Et quas Assyrio servavero [orig: servâro] ex hoste popelli
Reliquias, praedaeque dabo, tristique rapinae.
Namque meum haud uno laeserunt crimine numen,
Assidua quadam nobis feritate rebelles,

page 357, image: s405

Ex quo Niliaci fugerunt frena capistri,
Pristina vecordes in fata subinde relapsi.

Haec sancti vates narrare: sed omnia surdis.

Quin [note: R. [abbr.: R(egis] Manassis immanis crudelitas.] etiam (proh triste nefas) grassatus in omnes
Qui sibi restiterant, immani caede Manasses
Sustulit innocuos, et sanguine polluit urbem.
Creditur hoc inter serra dissectus acuta
Isaias monitor, quem dira mente tyrannus
Non tulerit cultus castigavisse profanos.
His accensa super violati numinis ira,
Assyrio Regem turmasque excivit ab orbe
Qui Iudaea suas adduxit in arva cohortes
Et terrae vastavit agros, subvertit et urbes
Atque expugnatae cepit sua tecta Sionis.
Ipsum vero aegris vinctum post terga lacertis
Compendibusque arctis Regem, ferroque ligatum
Abduxere viri patriam ad Babylona, Manassen.
Tunc demum sensit quid sit contemnere Divum,
Atque aliena sequi vetitorum signa Deorum

Taetro igitur clausus, dum carcere singula volvit
Crimina, sipplicibus confugit ad aethera palmis,
Exoratque DEVM veniam, sic ore precatus:

Omipotens [note: Deprecatoria oratio Regis Manassis.] aeterne DEVS, pater alme parentum
Abrami, et nati DEVS Isacidaeque nepotum,
Qui Caelum et terram mundique elementa creasti,
Et quicquid per te factum complectitur orbis:
Tu mare firmasti, tu litora porrigis undis,
Vnde tibi tuus exstet honos, et gloria surgat,
Nominis, haud ullo posthac delebilis aevo,
Teque omnes metuunt, quos aether lucidus ambit.
Sicut enim quem tu reprobis minitare fuorem
Iustitiae, non est homini tolerabilis ulli:
Sic quem siderea promittis ab arce favorem
Vera mente piis immenso foedere servas.
Nam tu regna soli, tu terrae flectis habenas

page 358, image: s406

Aequanimis genitor, mansueto pectore lenis
Et cui poena sua est meritis infligere poenam.

Tu quoque pollicitus veniam, te rite vocanti
Et quia iustorum pater es, custosque piorum:
Non tu promittis veniam concedere iustis,
Abramo, et nato iusto, Isacidaeque nepoti
Qui nihil in te ausi patrem committere turpe:
Ast ego te offendi, te multo crimine laesi,
Pluraque sunt huius vitae peccata nefandae,
Quam stat harenoso qui parvus litore pulvis.
Et mea crura sonant ferrato compede vincta,
Nec mihi laeta quies, nec nocte supervenit aegro,
Qui te irritavi foeda impietate, nefasque
Patravi horrendum, deserto tramite patris.

Ergo animi curvare genu, veniamque precari
Non cesso, et supplex mihi opem tua numina posco.
Peccavi fateor, peccavi, et plurima feci
Quae non sani hominis,non sanus iuret Achabus,
Sed te oro, miserere mei, largire precanti
Quam posco veniam, nec me sine gurgite vasto
Submergi scelerum, sed tristibus eripe fatis,
Et fer opem misero, mentemque adverte benignam:
Tunc ego perpetua dicam tua numina laude,
Grataque submissae testabor pectora mentis.

Talibus [note: Rex Manasses liberatus abrogat cultus impios.] orabat vinctus sua crura Manasses,
Illacrimansque genas largo velut imbre rigabat.
Audiit omnipotens non ficta voce precantem.
Inflexitque animum saevae Babylonis, ut antro
Carceris exemptum, Solymaeae redderet urbi.
Protinus hic templo simulacra removit, et aras
Subruit, et rapidas fluvii proiecit in undas,
Instauratque altare DEI, pecudumque cruore
Imbuit, et Iehovae quam moverat, expiat iram.

Post etiam muros collapsa in parte refecit,
Constituitque Duces belli, et praemuniit urbes,

page 359, image: s407

Praecepitque suis Iehovae servire potenti.
Tandem ubi quinque annos et quinquaginta Manasses
Imperium terrae et sceptrum gessisset Iudae,
Compositus placida per mortem pace quievit.
[note: 2. Reg. [abbr.: Regum] 21. vers. [abbr.: versus] 10. 2. Paral. [abbr.: Paralipomenon] 33. vers. [abbr.: versus] 21. R. [abbr.: Rex] Ammo contemptor DEI, tragica morte sublatus.]

Filius huic Ammo successit idoneus auctor
Insani cultus, scelerumque, araeque profanae.
Nam nihil ille DEVM veritus, nil patris iniqui
Territus exemplo, lucos et signa Deorum
Auxit, et horrendo vitiavit moenia ritu.
Ergo illum contra coniuravere ministri,
Et clam compressum magnae in penetralibus aulae
Demisere neci: sed casum lumine vitae
Est ultus Solymae populus, sontesque peremit.

[note: 2. Reg. [abbr.: Regum] 22. 2. Paral. [abbr.: Paralipomenon] 34. R. [abbr.: Rex] Iosias valde Religiosus instituit reformationem Ecclesiasticam.]

Octennem vero puerum praefecit Iudae
Iosiam, docto cinctum et sapiente Senatu.
Et sancti imprimis Ieremiae legibus usum.
Hic proavi exemplum caeleste piumque secutus,
Verba DEI coluit, praeceptaque Dia sacrorum:
Quae dum purus amat, non ulla parte recessit.
Iamque decem vitae postquam geminaverat annos,
Helciae scribam transmittit ab arce Saphanem
Pontifici, ut lectam delubri in limine summam
Quaestori numeret, qui sacra aeraria cruet:
Isque fabris numeret, reparandis inde ruinis
Murorum, et lapidi lignoque decenter emendo.
Nec tamen expensi ratio quaeratur ab ullo,
Sed fidei credat, dum curet singula certae.

Paruit Helcias summus tum forte Sacerdos
Dumque instaurandae vacat undique sedulus aedi,
Mosaeum reperit Legum et caeleste volumen
Idque modo densa exemptum caligine, et alto
Pulvere contectum, tradit fido ore Saphani.
Ille sed ut legit properat ostendere Regi,
Et simul huic narrat vigili curata labore
Omnia, quae fieri reparandae iusserat aedi,

page 360, image: s408

Inde librum profert, longo non tempore visum,
Mosaeos qui praescribat sacro ordine ritus,
Et densis mersus latitaverat [orig: latitârat] in aede tenebris.
Tantum aevi vitiosa valet nocuisse vetustas
Ritibus antiquis quos caeca oblivia condunt.

Rex ubi iussisset recitari ex tempore librum
Cognoscitque DEI leges, arcanaque sacra,
Discindit vestes, et magnam caelitis iram
Seque suosque super videt exarsisse penates.
Quandoquidem tanto maiores sacra veterno
Scripta profanassent densis submersa tenebris,
Protinus et scribae mandat templique Magistro,
Exquirant Iehovae pro toto oracula regno.

Holda fuit vates illis divina diebus
Nobilis aeditimi Sallumi nobilis uxor:
Hanc Regis legati adeunt Helcia Sacerdos,
Asaiasque aulae custos, et scriba Saphanes,
Diva quibus fata haec praesago est ore locuta:

Dicite Iosiae, qui vos oracula Caeli
Consultum misit: Iehovae quod certa voluntas
Fatidico legit quaecumque volumine Mosis,
Verba DEI, quascumque minas, quoscumque futuros
In populo casus, qui leges temnit et aequum,
Cuncta fidem parvo nancisci tempore certam.
Namque DEO patrum deserto aliena secuti
Numina, adoraverunt [orig: adorârunt] manuum figmenta suarum.
Hinc adeo exarsit divini flamma furoris,
Nulla uti iam possit restinguere fluminis unda:
Nam non ista prius sedabitur ira tonantis,
Quam regnum evertat Solymaeum e sedibus imis.

At vero Regi, qui verba minacia legis
Non male contempsit, nec surda transiit aure,
Mollia sed trepido perculsit corda pavore,
Exposcens veniam, discisso tegmine vestis,
Profusisque DEO lacrimis:

DEVS aequa vicissim

page 361, image: s409

Tempora promittit, tranquillaeque otia vitae.
Nam mala quae venient oculis non cernet acerbis
Rex pius, ante patrum tumulatus membra seplucro.
" [note: 2. Reg [abbr.: Regum] 23. 2. Paral. [abbr.: Paralipomenon] 24. vers. [abbr.: versus] 29. R. [abbr.: Rex] Iosias coacto concilio divinum foedus renovat.]

Dixerat: Illi abeunt Holdaeque oracula narrant
Turbato Regi: terrae cum protinus omnes
Concilio cogit proceres, populumque frequentem.
Inde Sacerdotum et vatum stipante caterva
Templum adit, et propere suggestum ascendit in altum,
Divinumque legi iubet alta voce volumen,
Eruerat tenebris quod nuper forte Sacerdos.
Tum quoque praesentis testati numina Dii
Antiquum renovant, et non violabile foedus,
Vt praecepta colant, a prisco condita Mose,
Et tota praestent anima, ritusque sacrorum
Pactaque iussa DEI, quaecumque volumen Iudae
Imperet, et Iehovae verbum caeleste requirat.

Postquam Iosiae morem gessere quieti,
Ocius Helciae mandat, turbaeque sacratae
Levigenarum [orig: Levigenûm], et reliquis divae custodibus aedis,
Vasa uti templorum Belo fabricata profano
Et nemorum statuas, et Solis signa corusci,
Et Lunae effigiem, ferro populenter et igni.
Tum demum in cineres tot signa redacta minutos,
Betheliam tulit horrendis altaribus urbam.
Praeterea Monachos quorum Collegia Reges
Sacraverant [orig: Sacrârant], adolere suis tura impia lucos
Et positis passim venerari ligna sacellis,
Tam Solymam circa, quam cetera moenia Iudae:
Omnes delevit, seu Beli supplice cultu
Numen honorarent, seu clari sidera Caeli
Et Solem Lunamque suo de more piarent.

Insuper et structum Moriae in vertice lucum
Delubrum iuxta, iussit succidere ferro,
Exurique igni rapidum Chidronis ad amnem,
Et cinerum in tumulis conspergi pulvere manes

page 362, image: s410

Hinc scortatorum latebras, et lustra luparum
Diruit, illustri quae stabant proxima templo,
Picta ubi magnificis texebant stamina lucis.

Inde [note: In urbibus totius regni.] Sacerdotum passim magno agmine lecto
Impia qui Divis fecissent sacra nefandis,
Qua Geba extollit, qua celsos Berseba muros,
Omnes, ceu pecudes, diram mactavit ad aram.
Forte duas intra partes fuit urbe sacellum,
Notus qua patrium servabat Iosua limen,
Diruit hoc etiam Iosias vindice ferro.

Est quaedam vallis, nobis fecere Gehennam
Insignis templo, populi dixere Tophetum,
Hic fuit immiti constructum altare Molocho,
Cui sua vesani iugulabant pignora patres,
Et flammis exusta sacrum ferale cremabant.
Edicto hinc vetuit ne quis sua pignora flammis
Exanimet, dirove ferat sacra dira Molocho.

Quin et Solis equos, primo quos limine fani
Cum Phoebi ignivomo curru, et Phaetonte locaverant [orig: locârant]
Insani Reges, Iosias eruit armis,
Exussitque citos flammis ultricibus axes.
Sed neque tum celsis deerant altaria tectis,
Achas quae rabidis quondam construxerat ausis,
Et quae fundaverat [orig: fundârat] veneranda per atria templi
Ezechiae natus: nam cultus plena nefandi
Omnis adhuc tellus, omni suus angelus orae:
Vindice Iosias sed diruit omnia ferro,
In cineremque redacta, vagum dispersit in amnem.

Quid loquar a prisco reliquos Salomone vetustos
Et lucos, arasque iugis quas ille sacraverat [orig: sacrârat]
Divae Sidoniae Astarathae, Chamoque Moabi?
Atque Ammonaei quid dicam signa Molochi?
Omnia quae ferro simulacra attrivitet igni,
Et loca complevit funestis ossibus heros.

Ara [note: Iuvicinia.] fuit niveis primum constructa iuvencis,

page 363, image: s411

Tempore Ierobeae, qui sceptrum avulsit Iudae:
Stant ubi Bethelii latissima iugera campi.
Hic dum forte oculos circumfert, omnia lustrans
Rex Ammoniades, videt illo in monte sepulcra
Sacrificae gentis, positis quae farra iuvencis
Obtulerat primum, et fatuos adoleverat ignes:
Ocius infandis retrahi iubet ossa sepulcris,
Imponique foco, flammaque ultrice cremari.

Cippus ibi et veteri monumentum nobile cippo:
Quem postquam vidit, quaerit quis clausus in isto
Sacrificus recubet tumulo: cum grandior aevo
Respondet quidam, maiorum accepta relatu:
Hic iacet exstructam qui primus dicitur aram
Fatidicus vates verbis taxasse severis,
Hocque evertendum tibi praedixisse sacellum,
Et nemus humanis foedandamque ossibus aram.
Ipsum Iosiae (si rite audita recordor)
Nomen ab hinc quadringentis qui protulit annis.
Inde gradum profert, comitante satellite cinctus,
Samariamque intrat, Syrioque habitata colono
Rura loci, et celsis positas in montibus aras
Diruit, exaequatque solo nemora obvia Divorum [orig: Divûm].
Ante tamen luco super ipsa altaria vivos
Sacrificos iugulat, flammaque exurit edaci.

[note: 2. Reg. [abbr.: Regum] 24. vers. [abbr.: versus] 21. 2. Paral. [abbr.: Paralipomenon] 35. R. [abbr.: Rex] Iosias festum Paschale celebrat.]

Hinc nemorum domitor Solymam regressus in urbem
Pascha DEO sollemne parat, populoque coacto,
Imperat agnini celebrare piamina festi
Caelica ceu iubeat divini pagina Mosis
Namque ubi vere novo Phryxaeum vellus adiret
Auricomus Titan, Zephyrisque tepentibus aura.
Mollior apricos reseraret gramine campos:
Iamque dies quartus decimusque nitesceret orbe,
Rite Sacerdotum sua numina quemque subire
Imperat et populum de Religione monere,
Et sibi praescriptos a Mose ostendere ritus,

page 364, image: s412

Ipse exhortatus, Levitis talia mandat:

Principio sanctam templi in penetralibus Arcam
Ponite, non illa post umquam sede movendam:
Nam pater ex adytis fas contra protulit Ammo
Inde ministrantes populo servite DEOque:
Perque domos vestras partiti munera certi
Officii Isaides quae Rex praeceperat olim
Rite vices obeat, quas debet obire minister,
Ordine quisque suo: manibus dein omnia puris
Vt fiant, solito mundetis corpora ritu,
Et fratres etiam ritus doceatis eosdem,
Vt digni comedant epulis paschalibus agnum:

Haec ait, et turbae auxilium quo praestet egenae
Ipse suis profert ultro pecuaria caulis:
Millia triginta haedorum pariterque bidentum
Agnorumque, quibus iungit ter mille iuvencos.
Nec non et proceres exemplum illustre secuti
Sponte levant populo sua munera larga DEOque
Helcias templi Antistes, Iahielque Sacerdos,
Sachariasque alacer, reliquis dant dona ministris
Tercentumque boves, et mille bis agmine misto
Sescentasque ferunt pecudes: ut paschatis agnus
Sit suus, et septem sua fercula cuique diebus.
Chamnias vero et cum Nathanaele Semaias,
Hasabiasque pius, Iehielque, et Iosaba primi
Levigenas inter fratres, opibusque potentes:
Dant inopi turbae pecudum sua millia quinque,
Quingentosque boves, sollemni pabula festo.

Ocius ut festae venerunt tempora lucis,
Quisque suae domui profert vir providus agnum:
Et sine fermento, quos coxerat antea, panes
Apponit septem comedendas lucibus escas:
Masculus agnus erat, non uno grandior anno,
Omni labe carens: hunc sero vespere caesum
Mactaverat [orig: Mactârat] pater ante domus, et sanguine postes

page 365, image: s413

Et superum limen consperserat ordine ritus
Quisque suo, et proprio quisque in conclavibus aedis.
Non agnum rapido fas elixare lebete:
Sed proponebant prunis candentibus assum,
Nec clara sub luce illum, sed nocte profunda
Totum absumebant: accincti tegmine lumbos,
Armatique manus baculis, ceu forte viator
Qui maturat iter: reliquis exinde diebus
Invetitis numerant operas manuumque labores,
Excepto dapibus quo lex dedit aequa parandis:
Et fermentatos formidant mandere panes.
Prima luce tamen sacram glomerantur in aedem,
Verbaque percipiunt divi caelestia Mosis,
Iosia mandante legi, quae voce sacerdos,
Clara commemorans, suggestu enarrat ab alto.
Inde datas iugulant pecudes, aramque cruore
Aspergunt solito ritu, validisque lacertis
Deripiunt pellem costis, et viscera nudant.
Tum partem exurunt, partemque epulantur opimam,
Tertia pars vulgo, quod confert munera, cedit
Ipsum paschalem mox afflant [correction of the transcriber; in the print affant] ignibus agnum:
At reliquas ollisque coquunt, curvoque lebete
Elixas carnes, properantque apponere plebi.
Namque Sacerdotes una tot luce sacrandis
Dum bobus gregibusque vacant, vix nocte profunda
Lassatos poterant reparare cibatibus artus.

Interea nusquam vocum modulamina cessant,
In mediis resonare sacris, nec guttura cantor
Claudit nec cytharae, nec nablia muta quiescunt.
Ianitor imprimis sua munia servat, agitque
Pervigil excubias, aurati in limine templi,
Nec latum a valvis cedit bipatentibus unguem.

Nullum pascha fuit pompis maioribus actum,
Nec simili cultu, nec splendidiore paratu:
Rex Ammoniades quam quod Solyma urbe peregit,

page 366, image: s414

Venturi renovans paschalia foedera Christi.

Quid? quod et Ariolos simul Astrologosque Magosque
Daemonis afflatu furvi ventura canentes
Sustulit, eversis e toto limite signis.
Nam stimulos animo Mosis caeleste volumen
Addiderat, sacra quod nuper in aede repertum
Helcias Regi mandaverat [orig: mandârat] ubique sequendum.
Non illo quisquam Iehovae metuentior umquam
Rege fuit: nec iustitiae servantior ullus
Nec vera pietate, fide nec simplice maior.

Non tamen irati potuit sedare furorem
Numinis, aut regno venturam avertere pestem:
Tantum irritaverat [orig: irritârat] Caelum terramque Manasses
Criminibus foedis et Religione profana
Ex quo mortificas maculaverat [orig: maculârat] sanguine palmas,
Nam DEVS excidium Solymae fatale minatus
Samariae poenas luiturum [perhaps: grammar] dixit Iudam,
Nec templo nec se parsurum moenibus urbis,
Quamquam ibi fixisset stabilis penetralia sedis.
Tempore forte illo Nili de limite Necho
Progressus Pharao aeratas in bella cohortes
Duxerat, Assyriae popularet ut oppida gentis,
Euphrates gelidis quae praeterlabitur undis.
Obviat huic igitur magnis legionibus auctus
Rex Ammoniades, patria detrudat ab ora,
Nec transire sinat quamquam sine clade suorum.

At Rex Niliacus Solymaeo haec nuntia mittit:

Quid mihi iam tecum Iosia dive negoti?
Aut quorsum ista geris levis adversarius arma?
Non ego bella tibi facio: non finibus assum
Hostis ab orbe tuis: sed nos quae sumpsimus arma,
Auspice sumpta DEO, tristique parata tyranno
Assyrio, nobis quem dant oracula victum.
Desine tu pugna violante lacessere Memphim,
Atque ipsum Caeli Dominum irritare supremum,

page 367, image: s415

Quo Duce bella gero: ne te temerarius ardor
Praecipitem rapiat pereasque hoc impete pugnae.

Haec [note: Rex Iosias suscepto bello temerario telo ictus expirat.] Aegyptiacus: sed nil deterritus isto
Fulmine, Iosias aciem producit in hostes,
Et patulam vallem, quae tum vicina Meggido
Occupat, ut crudas vetet hac transire cohortes.
Pugna sit, et totas acies Aegyptia vires
Egerit, insanum telis ut pellat Iudam.
Icitur hic iaculo, dum fortibus fortius instat in hostem
Rex Ammone satus, traiectaque pectora saevo
Vulnere confossus, curruque levatus et ostro,
Excedit pugna, et Solymam deducitur urbem.
Longius haud recubans, tam diro saucius ictu
Occubat, et vitam cum sanguine fundit in auras.
Illum magnifico postquam posuere sepulcro,
Turbati lugent cives Solymaeaque pubes,
Et regni omnis ager, lacrimas habet angulus omnis.
Tempore non alio scripserunt plura Poetae
Carmina lugubri tristissima carmina versu
Maesta quibus rapti deflerunt funera Regis.
Fatidico imprimis Ieremias ore Propheta
Triste [note: Threnodia Ieremiae.] melos cecinit, dilecti Regis amore

Concitus, heu quantum columen tu perdis Iuda?

Lex quoque tunc sancita fuit, quae tempore longo
Duravit, sua lex cantoribus atque poetis,
Laudibus ut celebrent divini funera Regis,
Vtque suum plorent pueri innuptaeque puellae
Regem immatura Iosiam morte peremptum.
Bina viro coniux quarum Libnaeis Hamutal
Ioachidem [note: Regis Iosiae Successores.] peperit Regem, cognomine Sallum
Mathaniamque patris post funera summa decennem,
Ipsum etiam, nato germani e sedibus acto
Flebile in exsilium, non fausto sidere, Regem.
Altera sed genetrix Ioachimum enixa Nehusta
Praefuit undenos qui Iudae sceptiger annos.

page 368, image: s416

In tam praecipiti stabant regalia casu
Culmina, tresque sibi tam parvo tempore fratres
Succedunt subito Reges, subitoque coloni.
Alta suis citius ventis agitabitur ornus
Quam quae semota latitat convalle myrica:
Et lapsu graviore ruunt sublimina turris
Culmina, quam tuguri congestum cespite tectum.

Rege [note: peripe/teia adversa R. [abbr.: Regis] Ioachae.] igitur fatis Iosia ad sidera rapto
Iudigenae sceptrum suscepit Ioacha natus
Degener, et nemorum cultor Belique nefandi:
Illum Aegyptiacus Riblatae in limite Necho
Detinuit captum, regnoque amovit avito,
Ante novum Phoebe quam tertia compleat orbem.
Mox terrae imponit grandi cum fenore mulctam
Solvendam, argenti centena talenta: sed auri
Vnum: uti Iosiae temeraria vindicet arma.

Regem post Solymae faciente libidine mentis
Auspicium sibi, substituit qui grandior annis,
Atque Eliachimi mutato nomine, Regem,
Vult [note: Rex Ioachimus tributarius.] Ioachimum a subiecto cive vocari.
Praestitit hic primum, quod Rex repetiverat aurum
Argentumque dari, certam pro crimine mulctam,
Imposuitque suis solvenda tributa viritim
Civibus, ut vires patris cuiusque ferebant.

At fratrem captum Pharao deduxit in oram
Memphidos, extremum qua vinctus Ioacha clausit
Tristi morte diem: moderantibus omnia fatis.
Namque malum hoc illi (si mens non laeva fuisset)
Saepius augurio Ezechiel praedixit amico
Chaldaeas acies temploque urbique minatus.

Rex erat Assyria Nebucadnezarus ora,
Qui tum Niliacos fines ingressus Anubin
Terruit, et forti repressit milite Regem.
Quicquid enim Euphrates liquidis disterminat undis
Aegypti ad fluvium, regnis adiecit avitis

page 369, image: s417

Assyrius domito fecundi flumine Nili.
Nec iam vim poterat munitae inferre Sioni
Crudelis Pharao, Assyriis imbellior armis.
At non cessavit populum Babylonius heros
Vexare Hebraeum, Regemque oppressit Iudae
Subiecitque iugo: sed vix dum exiverat annus
Tertius et rupta Ioachimus pace rebellat.
[note: 2. Reg. [abbr.: Regum] 24.]

Exciit hunc contra Regem Babylonia Dius
Agmina, quibus [orig: queîs] Syrius vires addebat, et Ammo,
Diraque in Hebraeos Lernaea propago Moabus:
Nam fore sic illa vates aetate canebant
Excidium genti et terris fatale minati.
Nec dum etenim Iehovae scelera exitialia Regum
Exciderant animo, manet alta mente repostus
Ammonis furor, et rabies horrenda Manassis:
Qui Solymae fuso foedaverat [orig: foedârat] sanguine tecta,
Et [note: R. [abbr.: Regis] Ioachimi cyclopica impietas.] gregis innocui compleverat [orig: complêrat] caedibus urbem.
Ipse sed ante alios vitiis immanior omnes
Rex Ioachimus erat: nec enim caeleste salutis
Curabat verbum, nec sancta oracula vatum:
Sed templo fretus sumulacrorumque sacellis
Numen adorabat Beli, numenque Molochi,
Namque illi studium falsos audire prophetas,
Devia sectari, populumque avertere vero

Tum [note: Ieremiae conciones fatidicae.] DEVS excelso Ieremiam impellit Olympo,
Vt ventura canat rabido discrimina Regi,
Interitumque urbis, captivaque brachia civis.
Ocius ille petit sancti prima atria fani,

Atque haec deinde canit: Vox haec est caelice cives,
Ni [orig: Nî] mea servetis posui quae foedera legum,
Quae praecepta fori, quae denique iura sacrorum,
Et nisi honoretis fidos, quos mitto, prophetas:
Siloae domus haec posthac aequabitur aedi,
Dirutaque istius squalescent moenia sedis,
Civibus, heu, nudata suis, desertaque fient

page 370, image: s418

Lustra feris olim, rapidisque cubilia cervis
Qua nunc stat templum magnique palatia Regis.
" [note: Ier. [abbr.: Ieremiae] 25. vers. [abbr.: versus] 3.]

O cives, cives, o Rex, o caece Sacerdos
Tertius et decimus nunc exit, ut auguror, annos
Et quo fata cano, surdaeque oracula turbae
Quem tandem capiet, quem vestra rebellio finem?
Et quando mores semel emendare lubescit?
At quia non vultis Iehovam audire minantem,
Adveniet notis Nebucadnezarus oris,
Qui Solymam terris aequabit et alta Sionis
Tecta solo, et flammis templum hoc ultricibus uret,
Nudabitque DEVS totam cultoribus oram
Nemo hic aut sponsis genialia carmina panget:
Nemo canet molitor, nemo frondator ad auras,
Et misere patriis abducta penatibus orbi
Serviet Assyrio plebs septuaginta per annos.

Dixerat, [note: Ier. [abbr.: Ieremiae] 26. vers. [abbr.: versus] 7.] at stolidus tota cum plebe Sacerdos
Praeconem capitis damnant, procerumque coronae
Innocuum sistunt, ut poenas sanguine pendat.

At diviniloquus vates:Me misit Olympo
Ipse DEVS, vobis ut caelica nuntia portem.
Corrigite hos mores, voci parete paternae:
Tum DEVS avertet quas vobis caelitus iras
Nuntias: in manibus sunt haec mea pectora vestris,
Aut servare licet, vel nobis demere vitam.
Ne tamen innocui maculetis sanguine dextras
Cautio sit vobis: nam quae loquor auspice Divo
Omnia [note: Ibid. [abbr.: Ibidem] vers. [abbr.: versus] 18. Oratio defensoria Ahicae qua Ieremias servatur.] verba loquor: Sic fanti acclamat Ahicas:

" "

Tempore quo regni Ezechias moderamen habebat,
Praeco Michaea fuit, celebri satus urbe Maresa.
Ventura ille etiam sed caelitis ore locutus,
Hanc urbem lapidum quondam fore dixit acervum,
Desertumque nemus, templum hoc arcemque Sionis
Vomere proscissam, miseris fore rura colonis.
Nec tamen Ezechias, nec plebs occidit Iudae

page 371, image: s419

Fatidicum vatem: ac Dominum timuere Tonantem
Paenituit DEVM quam tunc conceperat irae:

His dictis leto Ieremiam exemit Ahicas.

Namque alius quidam casus dum forte futuros
Praecinit Vrias urbi, Regique superbo:
Incidit in vitae discrimen, et ultima Nili
Regna petens, illinc violante reducitur ore
Regis Iudaei, ferro qui colla recidi
Imperat, et vili tumulari membra sepulcro.

[note: Ier. [abbr.: Ieremiae] 35. vers. [abbr.: versus] 2.]

Tunc Anathotiades oracula plurima dixit:
Obsequiumque DEO iussit praestare potenti,
Quale Rechabitae Ionadabo haud futile patri.
Quin etiam manibus consignat fata Baruchi
Praedicta, et voces divinis sedibus haustas,
Iosiaeque librum nato sua munera mittit:
Vt legat insanus, quae verba audire recusat.
Ille [note: Ier. [abbr.: Ieremiae] 36. R. [abbr.: Regis] Ioachimi deplorata induratio.] furens animi recitata volumina flammis
Mox abolet: sed non et flamma caelitis iram
Sustulit, atque ignem fervens superaddidit igni.
Insuper et Scribam cum Dictatore Baruchum
Praecipit, heu, caeco Ioachimus carcere claudi.

At DEVS ereptos tutis protexerat umbris:
Et iubet hinc aliud scribae dictare volumen,
Vestibuloque operis titulum praefigere talem:

Combussisti equidem librum Ioachime priorem,
Quod tibi vaticinor damnum Babylonis ab urbe
Incumbens, vastumque soli sine frugibus arvum,
Et vacuam pecudum, nudam cultoribus oram.
At tibi quid Caelo Dominus denuntiet, audi:
Nemo tua de stirpe thronum sceptrumque tenebit
Isaidae, nemo succedet tertius heres.
Proiectum iaceat tellure cadaver, et aestum
Luce ferat, gelida tristissima frigora nocte.
Nam poenis adero natisque tuoque nepoti,
Et civi Solymae, et populo dominantis Iudae

page 372, image: s420

Exitium crudele feram, qui diva minanti
Fata meas surda contemnunt aure loquelas.

Sic Iehovas vati, Iehovaeque obtemperat, omnis
Praescius eventus, ustum reparatque volumen,
Consignatque iterum digito calamoque Baruchi,
Pluraque quam fuerant prius edictata redictat.

Ah stolidi Reges, quid sacris vestra paratis
Arma voluminibus? quid ab ista sorte timetis?
Littera si muta est, quid littera muta nocebit?

Charta quidem ferro manibusque aboletur et igni:
Sed non sic poterunt enses consumere verum,
Non imber, non ignis edax, non ulla vetustas.
Rege malo fatis Ioachimo ad tartara merso,
Alter et ipse malus regno Ioachimus avito
Successit, patris vitiosi pessima proles:
Omnia Nebathidae similis, similisque Manassi.
Nulla fides pietasque viro: nec iuris et aequi
Vllus amor, terraeque datum, quod postulat aehter

[note: Ier. [abbr.: Ieremiae] 22. Alia contio Ieremiae multa mala praedicentis.]

Tunc aperit fatis Ieremias ora futuris:

Audi Rex Iudae, populusque haec audiat omnis,
Quae DEVS ille velit, quid ab alto vertice mandet.
Fas colite, et vestris ius dicite civibus aequum,
Ne puteal quisquam multa vibice flagellet,
Pupillos servate, domos servate relictas:
Nec viduas dextra temere expilate rapaci.
Vim nullis inferte viris, nulloque cruore
Commaculate manus, insontes caedis iniquae.

Haec ubi feceritis, porta cernetis aperta
Ire redire Duces, stipantiaque agmina Regem.
Sin neglexeritis, iuravit ab aethere Dius
Iuramentum ingens, aedem hanc radicitus iri
Eversum: nam sic DEVS omnia fata revolvit.

Ah, Gileada, caput Libani, quam iugera vasti
Cerno inculta soli? quam fidis nuda colonis
Omnia? conduxi qui ferro accidere Cedros

page 373, image: s421

Iam properent, ignique crement, atque omnia vastent.
Tunc ubi transierint vastatae moenia terrae,
Sic dicent gentes. Solymam quae causa potentem
Vrbem diripuit? quae vis a culmine turres
Praecipites? quodnam ferrum iista palatia vertit?
Tum respondebunt: Populus caelestia rupit
Foedera, quae casti quondam pepigere parentes
Desertoque DEO coluerunt numina Beli.

Ne lugete viros placida iam morte quietos,
Abductum deflete gregem: qui nulla reviset
Tecta domus patriae: Sallumus Ioacha quonam
Hinc abiit: non ille domum non crede, redibit:
Sed procul exstinctus Pharia tumulabitur ora.
Et quis deploret Ioachimi funera Regis?
Quis gemitu hunc Regem desideret? ille sepulcro
Non alio dignus, quam quo tumulatus asellus.

I nunc, et Libani supera iuga montis, et altum
Tollito, clamorem: dum vocem terra Basanis
Audiat, et maestum tellus Abaraea dolorem:
Nam cecidere tui crudeli funere fratres.
Atque haec ante polo sum vaticinatus ab alto,
Comprobat eventus quam fata arcana magister.
Sed tu more furentis equi monitoris habenam
Respuis, atque odio vatum praedicta venenas.
VErum mos tuus iste fuit a limine vitae,
Nolle audire DEVM, praescriptaque temnere iussa.
Sic vivam, si Iechanias mihi gemma, rubensque
Annulus in dextra haereret, iam protinus ipsum
Detractum abiciam, Regi tradamque potenti
Assyrio, tantum devotum hunc nauseo Regem.

Improbe Iechania iam nunc Babylona videbis
Tuque parensque tua, in vivam quae te tulit auram.
Ibitis hinc alio, et dulcis natalia terrae
Arva relinquetis, morituri in finibus aegris.
Ah, quam nullus homo est, quam Rex inglorius iste

page 374, image: s422

Iechanias? quam stirpe miser, quamque indignus exsul?
Quam procul ignotis regionibus erro vagatur?
O patria, o tellus, audi mea verba monentis:
Iechaniam numerate viri, pro Rege perempto,
Aut misere abiecto, quem deseruere salusque
Vitaque, et infaustae comitantur praemia sortis.
Nemo illa de gente thronum successor habebit
Iessaeum, nemo Hebraeae dominabitur orae
Iechaniae de stirpe nepos: Sic fatus inani
Exserit ora sono, dum comprobat exitus acta.
[note: 2. Reg. [abbr.: Regum] 24. vers. [abbr.: versus] 10.]

Nec dum tres menses compleverat [orig: complêrat] sceptriger omnes
Cum Solymae Assyrius munitam exercitus urbem
Aggreditur bello, vallisque atque aggere cingit.
Ipse etiam tandem patria Babylone relicta
Rex inopinus adest, oppugnet ut acrius urbem,
Atque viris animos addat, finemque labori.
Excitat haud raro mentes, praesentia Regis,
Et ducis os turmas in proelia trudit inermes.
Sed [note: Rex Iechanias (alio nomine Ioachimus 2.) cum aulicis in exilium Babylonicum abducitur.] cum non posset vim sustinuisse furentis
Assyrii, captam Ioachimus deserit urbem
Portis egressus, seque et sua moenia dedit
Victori, veniam submisso poplite poscens.
Proicit ante pedes et se simul ipsa Nehusta
Luctifici mater Regis, miserabile visu:
Hoc faciunt itidem proceres, hoc aulicus omnis.
Accipit hic subito mentem Babylonius heros
Clementem in miseros, animoque amplectitur aequo.

Hinc urbem ingressus delubrum expilat, et omne
Eximit inde aurum, vasa aurea, quicquid ad usum
Sacrorum aurata Salomo Rex aede paraverat [orig: parârat]
Regia mox etiam praedatus limina, gazas
Effert, et Pharao quae forte reliquerat hostis.
Inde omnes regni proceres, omnemque Senatum
Omnem Nobilium coetum, membrisque valentes,
Et bellatores alacres, Babylonis in urbem

page 375, image: s423

Secum aufert, simul et Regem cum matre Nehusta.
Artificesque omnes una, fabrosque peritos,
Millia paene decem exsilio collecta virorum:
Nec Solymae quemquam nisi vulgus inerme relinquit.

Praestituitque [note: Sedechias ultimus Rex Herosolymit. [abbr.: Herosolymit(orum]] orae Regem, genitore creatum
Iosia, patruum tecta ad Babylonia ducti,
Sedechiamque ipsum mutato nomine dicit.
Tantae sunt animis Iehovae caelestibus irae:
Siquam pro scelere admisso, pro turpibus ausis
Destinat excidio gentem, pestique futurae.
Degener hic etiam Iosiae filius, aras
Et nemorum statuas furiosa mente colebat.
O pudor, o immane nefas, sua signa Molocho
Tunc erecta iterum, flammaque furente Gehennae
Exanimata iterum dilectae pignora matris.

[note: Ier. [abbr.: Ieremias] 28. Vaticinium Ieremiae de captivitate Babylonica.]

Vidit ut hic [orig: hîc] casum Ieremias praescius urbis
Induitur cervice iugum: ceu quando iuvencum
Temoni adiungit, stivam prensurus arator.
Et iam quartus erat regni, qui coeperat, annus
Sedechia moderante thronum: cum caelicus augur
Colla iugo cinctus, dat diva per atria vocem:

Haec ait Omnipotens: terrae quam numine finxi
Me penes arbitrium est et vis et norma regendae,
Et cuicumque volo, terrem permitto tenendam.
Iam vero Assyrius Nebucadnezarus omne
Iussus habere solum, quod mens mea destinat uni:
Huic Regi, natoque huius, seroque nepoti
Et servire ferae debent populique rebelles,
Et reliqui terrae (sit stat sententia) Reges.
Quisquis at imperio spreta Babylone repugnat,
Nec sua cola iugo submittet, et ore capistrum
Excutiet, quantas clades, quae damna subibit?
Illum conficiet gladius, pestisque, famesque
Dum populos iustis Babylonius opprimet armis:
At quicumque colet dominam Babylona minister

page 376, image: s424

Euphrataeque iugum patietur: is otia deget
Lenta, solo patrio, regnumque tenebit avitum.
Ah, miseri cives, quae vos dementia cepit,
Falsiloquis patulas aures praebere prophetis,
Hariolosque audire leves, qui somnia vobis
Enarrant, qui signa poli, cursusque planetae
Et Martis Venerisque vias, qui carmina Caelo
Deripiunt Lunam Magica nituntur et arte.
Decipiunt isti vanis sermonibus aures
Oestro infernali, non sacro flamine moti,
Vt vos in salebras errorum, et devia mentis
Praecipites rapiant: noli venerande Sacerdos
Credere vaniloquis, qui vasa sacrata reductum
Iri promittunt, saevo Babylonis ab amne.
Hoc mare, quod Salomo de duro fecit aheno,
Haec quae nunc solae restant ex arce columnae,
Atque hi luteres, venient Babylona: quid usque
Promisso vacuas aures lactatis inani?
Si sunt verloqui,si missi ex aethere vates,
Exorent Dominum praesagia ut irrita fiant
Quae cano, sitque domus salvo cum Rege superstes.

Dixerat: [note: Hananias pseudopropheta.] at contra Hananias sic ora resolvit

Vaniloquus vates: Caelo hoc DEVS edit ab alto:
Triste iugum Assyrii fregi, frangamque tyranni,
Et prius exactis abeant quam mensibus anni
Iam duo, servitio abductos Babylone reducam,
Vasaque restituam templo Regemque Sioni.

Haec ille: at vates Ieremias talia contra:

Sint utinam rata verba tui, quae proicis, oris,
Eventusque probet tua dicta: sed omine laevo
Suspicor haec vana iactari somnia lingua.
Nemo prophetarum lapso quos miserat aevo
Ipse DEVS, populum spe delectavit inani:
Omnes arma suis pestemque famemque locuti,
Impleverunt [orig: Implêrunt] reprobas trepida formidine gentes.

page 377, image: s425

At pacem quicumque suis, firmamque quietem
Succinet, eventu praesagia vera probabit.

Dixerat: Ille iugum vatis cervicibus aufert
Et frangit manibus simul istaec ore profatur:

Sic DEVS ipse iugum captivo deniet Iudae,
Confringetque prius, geminus quam diffluat annus.

" "

Tum reliquit vates, incantatusque Sacerdos
Ingeminat: Templum Domini, venerabile Templum.
Templum ingens Domini, quod nulla abolere vetustas
Non ensis, non flamma minax, non arma valebunt:
Huic se praesentem DEVS affore dixit, et inde
Exauditurum quos fundimus ore vocatus.
Non hac deficiet summus suus aede Sacerdos
Non lex destituit celsum Mosaea Sionem,
Nec suis Isaidae solio Rex deerit avito.

Talibus [note: Regis Sedechiae rebellio.] oraclis mendacisque arte prophetae
Credita res, captique dolis: nec ferrea curant
Iam iuga fatidici: nec praebent vocibus aures.
Rex etiam Assyrio (quoniam sic fata ferebant)
Sedechias rupto servandae foedere pacis,
Ac iuramenti violata lege rebellat:
Annua nec pendi solvenda tributa Monarchae,
Et iam nonus erat quo sceptrum gesserat annus

Chaldaeis [note: Rex Babilonicus obsidet capit et evertit urbem Hierosolymam.] igitur Nebucadnezarus oris
Egressus, magnas educit in arva cohortes
Iudaea, et Solymam premit obsidionibus urbem,
Et vallo muros, atque aggere cingit, et omnem
Praesaepit portis aditum, ne pabula quisquam
Inferat obsessis, neu quisquam erumpat in hostem.
Omnes ille suas contraxerat undique vires,
Omnibus e terris, totum domiturus Iudam:
Nec Regum quisquam fuit illo tempore clarus,
Qui non auxilium Chaldaeo in bella tulisset.
Tanta erat in populum fatis ultricibus ira
Chaldaei Regis, devotum exosa Sionem.

page 378, image: s426

Nec iam restabat cunctis ex urbibus una
Limitis Hebraei, quae non subiecta potenti
Chaldaeo, dudum viridem porrexerat herbam:
Lachin adhuc praeter munitam, et moenia Asecae.

Hic iterum satis aperit divina futuris
Ora pius praeco, stolido non credita Regi.

Audite hoc verbum saevo quod ad aethere manat:
Me duce, ait Dominus Caeli, Babylonius urbem
Hanc capiet, flammaque uret, Regemque prehendet
Et secum, abducet manibus post terga ligatum.

" [note: Ier. [abbr.: Ieremiae] 37. vers. [abbr.: versus] 3.]

Venerat interea Pharao de Memphidos ora
Subsidio obsessis, durumque represserat hostem:
Rex ibi Sedechias consultum oracula vatis
Legatos mittit, simul ipsum poplite flexo
Pro se exhortatur numen caeleste precari.

His [note: Vaticinium Ieremiae.] tum respondet Ieremias: Dicite Regi:
Qui venit auxilio vestrae huic exercitus urbi
Obsessae, patrias hac luce redibit ad oras.
At Rex Assyrius Chaldaeo Marte superbus
Iam nunc armatas acie ductare cohortes
Apparet, et pulsum virtute redintegrat agmen.
Nec prius absistet quam saevis ignibus urbem
Subruat, et templum in cineres, arcemque resolvat.

Dixerat: at proceres irati prendere vatem
Et miserum vinclis, et carcere claudere taetro.

At Rex ambiguus fati, casusque futuri
Liberat e taetro captivum carcere vatem,
Inque sua tacite seductum interrogat aula:

Sitne salus reliqua, aut restentne oracula divorum [orig: divûm].

" "

Huic vates: Captum ducet Babylonius heros
Sedechiam, flammaque urbem templumque cremabit:
Haec est vox Domini, sunt haec praesagia Caeli.
Et quid ego potui in populum committere, et in te,
Vt me tam rigido teneatis carcere vinctum?
O ubi falsiloqui latitant hac urbe prophetae.

page 379, image: s427

Qui tibi Chaldaeos vanis sermonibus arcent:
Nec fore clamabant, umquam Baylonius urbem
Obsessum ut veniat, nedum tua moenia captum?
Parce pio vati, et propius res aspice nostra,
Carcereque exemptum, nec ferro occide nec igni,
Nec me compedibus, vinclisque prioribus inde.

Talia poscentem servari in limine primo
Carceris ille iubet, nec taetro abscondere fundo,
Mitior ut relevet vati custodia poenam:
At non hic [orig: hîc] presso vinclis obmutuit ore.
Nam quoties aegrum vidit transire popellum,

[note: Ier. [abbr.: Ieremiae] 38. Contio Ieremiae suadentis deditionem.] "

Voce acclamabat: Captam quin deditis urbem,
O cives, frustra fortissima pectora bello.
Nam qui Chaldaeis demente furore resistet
Hauriet hunc gladius, saevae aut contagio pestis,
Aut miseranda fames leto submerget acerbo-
At quisquis dederit seque sua iura potenti
Assyrio, vitam redimet, ceu munus opimae
Inventum praedae: nam captae moenibus urbis
Chaldaeus praedo potietur, et arce Sionis.

Audit [note: Ieremias demersus in paludem opera Aethiopis cuiusdam liberatus.] ubi haec ingens procerumque ducumque caterva,
Regem adeunt omnes, vatemque occidier orant.
Ne quem militibus trepido sermone pavorem
Iniciat, vanisque minis perterreat urbem.
Quandoquidem optatae solum contraria paci
Proferat, et duros denuntiet undique casus.

His Rex Sedechias: Non fas obsistere vobis
Me Regem, in manibus stat praeco, quod autumo, vestris.
Protinus illi aegrum rapiuntque trahuntque Prophetam,
Inque olidam mergunt, demissum fune, paludem,
Illic ut miserum consumat inedia vatem,

Forte erat Aethiopum quidam de gente minister
Aulicus: esse bonus qui vir malebat et aequus,
Quam dici, aut stolido vulgi de more videri:
Is Regem supplex adit, et pro vatem precatur.

page 380, image: s428

Namque fames iam dira cibum consumpserat omnem,
Nec quicquam panis turbae restabat egenae,
Praesentemque viris geminabant omnia mortem.

Tum [note: R. [abbr.: Rex] Sedechias iterum petit oraculum Ieremiae.] Rex Aethiopi Ieremiam solvere mandat,
Exemptum fovea, ne tristibus occubet umbris:
Et simul adductum verbis affatur amicis,
Vt sibi venturos casus denuntiet urbi,
Nec quicquid caelet, cum libertate loquendo.

Huic vates: Si vera canam, mea praemia mors est,
Si bene consultem, obsequium praestare recusas.

Dixerat: arbitrio cum Rex procul inde remoto:

Teste loquor Domino, qui mentem hanc condidit auctor,
Conscia quae linguae est: nec te mea dextra necabit,
Nec sinet insidias huic quemquam nectere vitae.

" "

Tunc Amathotiades: Si porta egressus aperta
Te Ducibus dedes, quos huic Babylonius urbi
Praeficit obsessae: vives nec moenia ferro,
Nec templum flammis, nec cives ense peribunt
At nisi dedideris teque et tua moenia Regi
Chaldaeo, non effugies hostilia dextrae
Vincula, nec templi servabis tecta, nec urbis,
Omnia quae ferro Assyrius subvertet, et igni.

Rex tum Sedechias: At enim ludibria gentis
Hebraeae timeo, quae iam Babylonis in ora
Exsulat, ut capto dicant convitia Regi:
Si forte Assyrius populo me tradat Iudae.

Excipit huc iterum vates: Depelle timorem
Tam vanum ex animo: nec enim tradere catervae
Nec mala probra feres, nec deridebere sannis.
Tantum morigeram praebe sermonibus aurem
Quos loquor ore DEI: Sic Regi denique salvo
Vita superstes erit, nec sors tibi prospera deerit.
Sin ruis indomitus, cepto et persistis eodem,
Ecce, tuas rapiet Babylonia turba maritas,
Et proceres facient ductis ludibria sannis:

page 381, image: s429

Vbi sunt vates, qui seduxere dolose
Verba tibi dantes mendacibus oblita fucis?
O ubi, in has foedas qui coniecere paludes,
Vos inopes, retrahuntque pedem, mersosque reliquunt

Dixerat haec Regi posita formidine praeco:
At Rex sollicitus fatis, vitare periclum
Hortatur vatem, ne talia proferat orsa:
Sed tacitus simulet Regem exorasse benignum,
Mitior ut misero detur custodia vati.
Paret is, et reliquum consumit tempus in urbe
Captivus, donec caperet sua moenia victor.

[note: 4. Reg. [abbr.: Regum] 28. Ier. [abbr.: Ieremiae] 39. Ier. [abbr.: Ieremiae] 32.]

Paene biennali Rex obsidione Sionem
Cinxerat Assyrius, grassantibus undique poenis,
Vrbem in devotam: tandemque exercitus omnis
Omnes ductores coniunctis viribus urbem
Expugnant, portisque ruunt, et moenia vastant.
Rex [note: R. [abbr.: Rex] Sedechias fuga salutem quaerit.] ubi iam Solymam vidisset ab agmine captam
Hostili, capit ante fugam, quam tecta Sionis
Occupet Assyrius, quoniam spes nulla salutis.
Porta fuit geminos inter tutissima muros
Qua via coniunctum Regis ducebat in hortum:
Hac omnes fugere Duces, Regemque secuti
In campos veniunt, Ierichaeique aequore ruris.
Sed manus insequitur Regem Chaldaea ruentem,
Dispersisque fuga sociis comprendit inermem,
Et praedam Assyrii deducit in atria Regis.

At bellatores Syrii, princepsque Sarezar,
Et Sangarnebo, telis immanibus ardens,
Et Nebusardan ductor, tria fulmina belli:
Regis pervadunt custode palatia saepti,
Thesaurosque adeunt omnes, et quicquid ubique
Ornatus tectis passim regalibus haeret.
Inde sacram ingressi strictis mucronibus aedem,
Obvia quaeque necant, maculantque cruoribus aras.
Parcitur hic nulli aetati, non sexibus ullis,

page 382, image: s430

Instat virginibus raptor Chaldaeus, adulter
Matronis, latro senibus, trux praedo puellis,
Trux homicida viris: iam limina sacra redundant
Sanguine, iam fuso destillant moenia tabo.

Ipsum pontificem capiuntque trahuntque Seraiam
Aurea cui sacros circumdabat infula crines,
Et te Sophonia redimitum tempora vittis.
Nec non tres primos custodes liminis, aequos
Viribus, ingenioque pares: tum quinque ministros
Regis, quique cibum dederant et pocula mensis:
Praeterea Solymae custodem, equitumque magistrum.
Et sexaginta praestantes corpore cives:
Hos omnes praedae asservant, sua munera Regi.
Inde suum templi muris deglubitur aurum,
Arcaque nudatur divini foederis auro,
Aurea surripitur cum sacra pelvis acerra,
Quicuquid et argento, quicquid constabat et auro
Eximitur templo: quin et mare fusile aheno,
Luteresque beseque omnes, geminasque columnas
Prae foribus templi, quas Rex conflaverat aere
Antiquus Salomo, hostiles fregerunt [orig: fregêre] catervae:
Aesque illud nullo librandum pondere, in oram
Mittunt Assyriam, spolium de gente rebelli.

Hinc [note: Incendium Hierosolymae.] capti flammis incensa palatia Regis
Et templum augustum rapidos dominata per annos,
Magnificaeque domus ardent: mons Hermo relucet,
Et Libani iuga celsa, volvat vapor actus in auras.
Vrbs antiqua ruit multos dominata per annos,
Quodque pius Salomo, septem construxerat annis,
Subruit una dies miserum et lacrimabile templum,
Aequaturque solo subversae a culmine portae.

Riblata nota fuit, Nebucadnezarus urbem
Quam tunc subiecta victor dicione tenebat:
Huc omnes Regi apportant nova munera praedas,
Ignibus ereptas, captivaque terga virorum,

page 383, image: s431

Pontifices geminos, proceresque ducesque prehensos:
Quos omnes rabido Nebucadnezarus ense
Imperat, occidi, captivae ante ora catervae.
Regem ipsum, magna procerum censente corona,
Perfidiae accusat, qui rupta pace rebellis,
Nec iuramentum fidei servasset, et aequi.

Protinus [note: Sedechias occisi filiis privetur oculis et catenis vinctus Babyloniam transfertur.] adductos, regali a semine prolem
Conspectu in patris, natos interficit ensis
Chaldaeus, matrum caedes spectante caterva.
Ipsi perfusos lacrimis excaecat ocellos
Saeva manus, vinctumque suo cum cive catenis
Abduxit crudus patriam Babylona tyrannus.

Hic finis regni, sit et idem carminis huius
Finis, ut optatum tangant mea carbasa portum.

FINIS LIBRORVM HEBRAEIdos Nicodemi Frischlini, P. L. [abbr.: Poetae Laureati]