REx illo Syrius faciebat tempore bellum
Israelaeae rectori gentis Achabo:
Antiquis Benadadus avis ex urbe Damasco
Editus, et diris Rex immanissimus ausis.
Triginta huic alii Reges socia arma ferebant,
Et duo, commoti rapidissima fulmina belli.
Primam ibi Samariam dura circumdedit urbem
Obsidione Syrus, furiosaque misit Achabo
Nuntia, quibus [Orig: queîs] aurum tradi sibi et omne petebat
Argentum, uxoresque viri, et sua pignora lecti.
Annuit huic Syrii voto formidine turpi
Incitus Amraides, et se sua dedere dicit.
At non contentus verbo Benadadus amico,
In cives, etiam vim deinde minatur eandem:
Missurumque inquit, qui limina cuncta pererrent,
Et sibi pro lubitu expilent tectumque laremque.
Haud mora, concilium maerens indicit Achabus
Civibus, et procerum turba in sua tecta vocata,
Atque haec tristis ait:Iuvenes fortissima frustra
Pectora, quid rebus non suscipiemus in arctis?
Perfidus huc misit leges mihi pacis iniquas,
Vxoresque meas, et dulcia pignora lecti
Divitiasque petit, sibi debita munera nostras.
Non renui, et tanta pacem cum clade redemptam
Tam mihi quam vobis volui: nunc amplius instat
Et vestras violare domos, et ducere praedas
Expetit, uxores et opes prolemque subactam.
Haec Rex, at proceres morem praestare recusant,
Nec sua, nec Regem, nec dedere moenia prompti:
Sed tutari armis, et rem decernere ferro.
Quae postquam responsa sibi Benadadus ab urbe
Obsessa accepit, Regi fera dicta remittit.
Dii me, inquit, perdant, si tantum pulveris ista
Vrbe iacet, quantum pugillo cuilibet huius
Sufficiat turbae quae me comitatur euntem.
Amraides illi contra iubet ista referri:
Non eadem iactare licet, cum sumpseris arma,
Armis quae positis licitum partoque triumpho.
Audit ut hoc verbum Syrus inter pocla suorum
Hebraei Regis, rapidam commotus ad iram
Ocius armari edicit, pugnaeque parari.
Tunc aperit quidam fatis oracla futuris
Praescius arcani vates, Regique profatur:
Amraide, Hebraeae gentis qui frena gubernas,
Haec tibi supremo DEVS aethere nuntiat auctor:
Immensum Syrii vidisti militis agmen,
Sed tamen hoc totum dabitur victoribus agmen
Hebraeis: per quem? per servum ignobile vulgus,
Tuque hanc incipies primus committere pugnam:
Scilicet ut noris Dio duce, et auspice, palmam
Hostibus edomitis, sine vi maiore tenendam:
Dum quoque tu discas vanum contemnere Belum.
Saepe DEVS magnis dat parva exordia rebus.
Protinus Amraides servos sibi deligit omni
E numero, cum triginta reperitque ducentos,
Milliaque e reliquo coetu septena virorum.
Inde ubi Sol medium caeli transiverat axem,
Largo indulgebat sua per tentoria vino
Rex Syrus, et dulci socios humore replebat:
Cum subito erumpunt cives e moenibus urbis,
Inque acie prima servi truduntur in hostem.
Excitus hoc Syrius iubet explorare tumultu,
Arma quid ista velint? dubius pacemne requirant,
An pugnam cupiant: Quin omnes ocius, inquit,
Prendite, sive velint pacem, pugnamve lacessant:
Prendite quisquilias, inquit, gregis, inque catenas
Conicite, ut poenas fuso mihi sanguine pendant:
Haec securus ait fati sortisque futurae.
Cum subito servi strictis mucronibus instant
Hostibus, et ferro valido obvia quaeque trucidant.
Fit via vi, rumpunt aditus, et castra subintrant.
Occiduntque Syros, et inundant sanguine fossas.
Corripuere fugam victi, et sublatus obeso
It Benadadus equo, turmaeque sequuntur equestres:
Amraides vero fugientibus instat Achabus,
Et volucres prosternit equos, currusque iugales,
Ac magnam Syriis stragem legionibus infert.
Hic tum fatidica quidam de gente propheta
Regum adit Hebraeum: >Vade, inquit, collige vires,
Teque para bello, quoniam volventibus anni
Mensibus, hi Syrii numero maiore redibunt.
At proceres regni Benadado certa dederunt
Consilia, auspicium belli fatale futuri:
Hebraeos, aiunt, quaedam montana tuentur
Numina, quosque alto venerantur vertice Divos:
Hoc illi vicere Syros, sine, nostra vicissim
Arma resumentes, campo pugnemus aperto,
Omnis et in manibus fuerit victoria nostris.
Imprimis socios remove a certamine Reges,
Qui primi dant terga fugae, pugnamque capessunt
Postremi, potiusque Duces tibi delige fortes
Viribus, et valido qui in proelia milite pollent.
Praeterea numerum caeso pro milite supple,
Restauraque equitum turmas, celeresque covinos
Tunc tibi cernere erit vacuo palatina campo
Agmina, prostratae Syrio sub acinace gentis.
Paret Consilio Benadadus, et arma resumit,
Instauratque acies revolutis mensibus anni,
Prima ibi sub patriam tum castra locabat Aphecam
Illinc Hebraeis ut gentibus inferat arma:
Obvia fert contra sua signa impellis Achabus,
Et frumentatus vallo tentoria figit,
Hostibus opposita, et pugnae se firmat iniquae:
Nam similem gregibus caprarum in valle reducta
Dixisses aciem Hebraeam: Syrus agmine totum
Implerat campum, et steterat mucrone corusco.
Ilicet Amraiden vates accedit Achabum
Haec fatus: Quando Syrii furialibus ausis
Contempsere DEVM solis ceu montibus hostem
Vincat, et in campo nil polleat aeger aperto:
Has omnes stricto caedes mucrone cohortes.
Vt discas me nosse DEVM terraeque polique
Et campi pariter Dominum montisque potentem.
Iamque duo septem steterant adversa diebus
Agmina, conserto cum tandem proelia ferro
Committunt hostes, et mutua vulnera miscent.
Sed domiti, cessere Syri, retroque tulerunt
Agmina victa pedem, centumque hac luce Syrorum
Millia procubuere solo, reliquaeque cohortes
Praecipiti petiere fuga munimen Aphacae,
Millia viginti numero et septena virorum.
Hos super everso cecidit fundamine murus,
Oppressitque viros. Adeo non tutus it usquam,
Quem DEVS ad poenas fatali retrahit orsu.
Ipse etiam trepidus veniens Benadadus Aphecam
De tecto in tectum fugit, interioraque semper
Dum loca tuta putat, mentis sine viribus errat.
Huic igitur servi: celebrat clementia Reges
Hebraeos, nullosque refert mala fama tyrannos:
Induti saccos igitur colloque gerentes
Restim quisque suo, veniam pro Rege petamus,
Forte tuam eripiet tanto e discrimine vitam.
Non renuit Syrius, veniunt ad limen Achabi
Regale, et pacem servi vitamque precantur
Edomito Regi, ne morte occumbat acerba.
O quam dissimilis Regis Rex ille prioris
Qui contra Hebraeos voces iactaverat [Orig: iactârat] inanes,
Ipsum etiam caeleste ausus contemnere numen,
Nunc trepidus toto nusquam requiescit in orbe.
At Rex Hebraeus placido sic pectore fatur:
Si vivit, nec adhuc crudelibus occubat umbris
Non servus sed frater erit: tum protinus illo
Arrepto verbo: vivit tuus, utque superstes
Vivat, nos humiles tanto pro fratre rogamus.
His iterum Amraides; Ite huc adducite fratrem.
Mox ubi venisset Regi Benadadus Achabo
Obviat, ille suo caput exsecrabile curru
Accipit, et leni dignatur voce tyrannum:
Quas tibi noster, ait, demit pater Amrius urbes,
Has tibi restituam, et totam permitto Damascum.
Namque ut Samariam genitor possedit habendam
Sic tu regali iam nunc potiare Damasco.
Quin etiam pacto dimittam foedere salvum,
Et placidae tecum servabo munera pacis.
Exstitit hic quidam praesago ex agmine poscit,
Percute me dicens: quod cum renuisset amicus,
At quia tu Domino obsequium praestare recusas,
Inquit praeco DEI, feriet te immanis hiatu
Iam Leo digressum, nec vox ruit irrita fatis.
Namque ut primum abiit, datus est sua praeda Leoni.
Tunc alium alloquitur prior ille, et percute quaeso
Inquit, et ad Domini signa me vulnere iussum:
Obsequitur dictis, et sauciat ora rogatus.
Praeco sed aetherius crudeli hoc saucius ictu
Occursat Regi, conspersus pulvere crines,
Et procul exclamat, servus tuus arma capessens
Intereram pugnae: cum quidam ex agmine quendam
Captivum Syrio, mihi dat compagibus arctis
Servandum: custodi, inquit, qui traditur hostem.
Nam si forte manus elapsus fugerit istas,
Tu pro illo tristem persolves funere poenam,
Aut multam appendes argenti, grande talentum.
Dumque ego, quod gererem paulum procuro negoti.
Verbero diffugit, manibus dilapsus ad istis.
Cur igitur moriar? cur pendam tale talentum?
Huic Rex Hebraeus tua te sententia damnat:
Nam quia tu tali captivum lege, libenti
Accepisti animo, mortem pro morte rependes.
Haec ait absterno cum vates pulvere vultus,
Emicat, et Regi qui vatem agnoverat istum,
Talia voce refert: quoniam tu morte tyrannum
Plectendum, incolumem patrias dimittis ad urbes.
Illius mortem noris tibi morte luendum,
Proque Syro populo, Hebraeum tibi deinde necandum
Scito tuum populum, qui scis Duce et auspice Dio
Vincere, sed palmis nescis victricibus uti.
Dixerat: at furiis ardens discedit Achabus,
Inque suae properat victor penetralia sedis.
Vinea forte fuit coniuncta potentis Achabi
Aedibus, hic intra muros Iesrelidos urbis
Multos tunc annos Domino possessa Nathabo.
[Note: 1. Reg. [Abbr.: Regum] 21. Exemplum tyrannidis in Nabothum civem Iesrelaeum. ]
Expetit hanc emptum Rex civi haec pauca locutus:
Da mihi, quae vineta colis contermina nostris
Sedibus, ut mihi faxim herbis fragrantibus hortum,
Pulvinosque olerum, pretium quodcumque rogabis
Solvetur iustum: si vinea forte placebit
E nostris melior, dabitur tibi quaeque legenti.
Huic Iesrelites: istud prohibuerit [Orig: prohibessit] Olympi
Arbiter, ut vetitis vendam patrimonia nummis,
Quemque suos servare iubet sacra pagina fundos.
Audit ubi haec furiis stimulantibus aeger Achabus,
Dentibus infrendit repetitque palatia tristis,
Componitque toro languentes corporis artus
Averso vultu potum pertaesus et escam.
Cum tristem accedens quaerit Regina maritum:
Quid te animi crucias? unde hic tibi maeror iniquus?
Cui Regina uxor, Tu regni sceptra gubernas
Israelaei, tibi fas est cedere civem
Non civi Regem: sine, erit mihi res tua curae,
Faxo ego ne turpem tu Rex patiare repulsam:
Quin surgis recreasque cibo tua corpora iusso.
Haec dicens, tabulas scribit sub nomine Regis,
Et gemma obsignat Regis, mittitque senatu:
O patres ista ieiunia luce frequentes
Curatae, id regni tractanda negotia poscunt.
Ponite sublimi damnandum in sede Nabothum,
Et geminos illum contra producite testes
E Beliale satos, qui Maiestatis acerbo
Ore reum peragant, damnatum deinde sequatur
Poena virum, et nimbo saxorum, et grandine densa
Obrutus occumbat merita cum caede Nabothus.
Obsequitur dicto Regis tabulaeque Senatus,
Criminis et falsi convictum testibus atris
Damnat, et insontem saxorum, grandine caedit.
Hac tum morte viri laetata Isabella maritum
Solatur dictis: tibi quae vineta Nabothus
Pro pretio renuit Regi divendere civis,
Haec tibi iam gratis nostro sunt parta labore,
Non etenim vivit sublatus morte Nabothus
Et soboles etiam solvit pro crimine poenas:
Quorum morte tibi bona cedunt omnia Regi.
Laetior hoc igitur verbo consurgit Achabus,
Vinetumque viri demens invadit habendum:
Sed DEVS aggreditur verbis iratus Eliam:
Vade age, Samario, vates, occurre tyranno,
Atque illi mea dicta refer: tu saeve Nabothum
Caede peremisti, tu contra iusque piumque,
Vinetum, et reliquas rapuisti o [Orig: ô] improbe dotes.
At qua perfusum lapidati parte cruorem
Obsceni linxere canes, hac sanguis eadem
Lambetur quondam tuus, acri vindice Dio
Rex illi contra: Cur haec mihi tristia narras?
Nam quo te offendi pacto, quo crimine laesi;
Aut umquamne tibi sensisti forsitan hostem?
Imo, inquit vates, divini numinis hostem
Te sensi, et diri video te flebile Ditis
Mancipium, artificem scelerum, culpaeque pudendae.
Haec igitur verba DEVS denuntiat ore
Fatidico: En, venient fatis properantibus anni.
Cum domus Amraidae ferro procumbet, Achabi
Excidio devota domus pestique futurae,
Nec tenerae parcam aetati, nec carcere clausis.
Sicut Nebathidae stirpem et genus omne Baesae
Funditus everti, sic exstirpabo penates
Taeter Achabe tuos, nam tu me crimine multo
Dudum irritasti, tu cultum arasque profanas
Auxisti, latam vitiis aperisque fenestram.
Vrbe sed hac etiam, regalia moenia iuxta
Dente canes caesae discerpent coniugis artus.
Quisque in urbe cadet de stirpe peremptus Achabi
Discerpent hunc ore canes, at quisquis in agro
Occidet, hunc volucres inhumatum rure vorabunt.
Non fuit hoc vitiis immanior alter Achabo
Manicipium is Sathanae, quem saeva Isabella flagello
Impulit, horrendas armare ad crimina dextras.
Heu dirum iratis caelestibus omen Achabus
Iste fuit, ritus qui signaque muta secutus
Gentis Amorrhaeae, fatique oblita prioris
Corda gerens, meritam Dium stimulavit ad iram.
Vt vero horrisoni voces audivit Eliae
Impius, extemplo mollem discindit amictum:
Et vili se veste tegit, dormitque cubili
Villoso, et lento gaudet procedere passu:
Nam tot dira suis incumbere fata dolebat
Praescius eventus habitura oracula certos.
[Note: 2. Paral. [Abbr.: Paralipomenon] 17. Iosaphae Regis Hierosolymae pietatis.]Tum DEVS alloquitur Thesbiten: Numquid Achabum
Aspicis, ut lento incedat per moenia gressu?
Vt caput inclinet, demisso lumine vultus?
At quando ille minas non aspernatur atroces
Pectore securo, non illo talia vivo
Exsequar, immanes tangent fata aspera natos.
Aetherias vero postquam migrasset ad arces
Gentis Iudaeae dominatus moenibus, Assa:
Filius interea patrium successerat heres
In solium, divae pietatis Iosapha cultor:
Aemula quem pietas Davidae, et plurima veri
Religio, atque ardens evexit ad aethera virtus.
Non Israelaeos gentilia numina Belos
Ille sequebatur, non se communibus aris
Polluerat, verum sonitus coluisse Tonantem.
Vtque novi patrias regni cepisset habenas,
Delectas bello primum castrisque cohortes
Disposuit, murisque urbes atque aggere cinxit:
Et simul Ephraeas, genitor quas ceperat Assa
Praesidiis passim validis communiit urbes.
Tum reliqua hic etiam turritis oppida tectis
Auxit, et excelsas instruxit moenibus arces.
Namque DEVS faustis successibus orsa iuvabat
Illius, et stabili firmabat pondere regnum.
Munera certatim tunc omnis Iuda ferebat
Eximio Regi, praesignem quem sua famae
Gloria reddebat, magnaque ornabat opum vi:
Nam postquam pietas succenderat aenula pectus
Magnanimi Regis, primus labor impulit ipsum
Ficticios abolere Ioves, et fana Deorum.
Ergo ubi iam regni transisset tertius annus,
Iudaeas passim proceres dimisit in urbes
Cum grege linigero, qui sacra volumina Mosis
Et populum antiqua de religione docerent.
Nemo pium contra sumpsit temeraria Regem
Arma, nec est ausus fervente lacessere bello,
Omnius ille adeo fuerat toto orbe timori.
Ipsi quin etiam addebant sua dona Philisti,
Pastoresque Arabum ducebant mille bidentes
Ter quater, et totidem patriis e finibus hircos.
Sic opibus crevit, sic crevit Iosapha fama
Notus ab Hesperiis et Eois notus ab oris.
Ductores idem belli magno agmine fovit
Moenibus in Solymis: quorum fortissimus Ednas,
Ter centumque virorum [Orig: virûm] coniuncta millia coetu:
Quem iuxta armorum clarus virtute Ioannes,
Amasiasque alacris bello, Eliadasque peritus
Et clipeum gerere, et valido contendere nervo,
Atque alii quorum numero me [(perhaps: grammar)] copia turbat.
Filius huic fuerat Regi praelustris Ioras,
Cui pater ominibus diris thalamoque iugaverat [Orig: iugârat]
Athaliam, reprobi natam genitoris Achabi.
Iamque duo exierant horis genitalibus anni,
Cum socerum imprudens invisit Iosapha Regem
Samariamque venit, pro quo populique salute,
Caedebat multas solito de more bidentes,
Instituens laetis convivia splendida tectis.
Forte ibi compellans Regi sic fatur Iudae
Amraides: urbs est quaedam Gileadide terra
Dives opum belloque potens, quam prisca Ramothum
Fama vocat, nostris erepta parentibus olim,
Quam Syrii retinent captam victricibus armis,
Et nos neglegimus quae nostra reposcere bello.
Quid tu Rex Iudae? veniesne in proelia mecum
Dum subitis cingo nostram obsidionibus urbem?
Dixerat Amraides: cui reddit Iosapha vocem:
Qui tuus est animus, meus est quod noveris idem,
Et meus hic populus tuus est, et equester hic ord
Est tuus, e Solyma mecum qui prodiit urbe.
Sed tamen ante velim divina oracula captes,
Quam bello Syrios forte infelice lacessas.
Sic ait: Ille omni cogit dicione prophetas
Israelaea, centum quater agmen opacum.
Vtque adiere virum vates, Rex consulit omnes
Expediatne armis circumvallare Ramothum:
Omnes unanimi respondent corde, probantque
Consilium, et fausti promittunt omnia belli.
At Regi suspecta horum praesgia vatum
Iudaeo fuerant, socerumque affatus Achabum
Quaerit, an hos alius praeter non assit haruspex.
Cui socer: Vnus, ait, superest de caede maritae.
Cetera qui reddet nobis responsa Michaeas.
At nihil ille boni maesta praesagiit umquam
Voce mihi, hinc vatem cane peius et angue perodi.
Rex Iudae contra: ne dicas ista precamur,
Nam vox indigna est, te tanto Rege: vocatum
Quid vetat hunc etiam de bello audire prophetam?
Mittitur hic subito Eunuchus, qui Rege Michaeam
Exposcente vocet, portaeque in limine sistat.
Nam Rex in porta trabeatus uterque sedebat
Magnifico in solio: qua curia magna tribunal
Explicat, et senior venit ad subsellia coetus.
Hic tum Ezechias inter mala monstra prophetas
Augur erat, miro pingens mendacia fuco:
Ferrea namque suae addiderat duo cornua fronti
Et Regi eventus belli praesagit Achabo.
His, inquit, Syrium feries Rex, arcubus hostem
Prosternesque viros ceu cornu taurus obunco,
Haec eadem ingeminant reliqui, faustisque sequuntur
Ominibus, docti regalem obtrudere palpum.
Nuntius interea adductum sermone Michaeam
Hoc vafer aggreditur: reliqui felicia vates
Omnia promittunt Regi eventura, cave ergo
Ne tua sint istis oracula dissona verbis.
At Iemla natus: Sic vivat in aethere numen,
Vt quaecumque DEVS caelo denuntiat alto
Eloquar, et nihil hic [Orig: hîc] tantilla ex parte silescam:
Sic ait, et diri se sistis ad ora tyranni.
Illi Rex patrius: Quid censes, quaeso, Michaea?
Ibone, et fausta notam obsidione Ramothum
Persequar? an bello cessandum reris ab isto?
Imo inquit praeco, bellandum censeo Regi:
Nam tibi victricem promittunt omnia palmam.
Illi Rex iterum: Quaeso mihi dicere verum
Ne pigeat, teque obtestor per numen Olympi
Aeternum ne dissimules quae conscia veri
Mens iubet, arcano Caeli mihi prodere motu.
Tum praeco: Video dispersum in montibus agmen,
Ceu cum diffugiunt pecudes pastoribus orbae:
Et Dominus Caelo clamorem tollit ab alto:
Regem ubi miles habet? iubeo in sua tecta reverti
Quemque virum, placida dum posthac pace fruatur.
Dixerat haec augur: cum Regem affatur Iudae
Rex Israelaeus: Nonne istud Iosapha, nobis
Mens praesagibat, quod vates fata sinister
Cuncta inausta mihi vano praenuntiet ore?
Rursus ibi praeco: Domini quin percipis aeger
Has etiam voces, nam vidi nuper amoena
Sede sedere DEVM, fulgenti in vertice Caeli
Militiamque omnem dextra laevaque parentis
Aeternum stipare latus, vidi aethere vultus
Circumferre DEVM: Ecquis, ait, mihi fallet Achabum
Vanidicus praeco, celebrem obsidione Ramothum
Vt cingat? varia hic animis discordibus orta
Consilia, in medium cum Spiritus insilit agmen,
Sit mihi fas, inquit, mendaci fallere fuco
Regem Israelaeum: dic quomodo, subicit orbis
Arbiter: Egrdiar, mendaxque per ora canentum
Praeconum implebo mendacibus omnia dictis.
Annuit huic DEVS auspicio, fraudemque probavit,
Et nunc implentur non vanae visa quietis.
Nam vatum mendax obsedit labra tuorum
Spiritus, ut Regum ficta spe pectora ludant.
Atqui ego vera tibi fatorum arcana revolvi,
Et quascumque DEVS clades tibi destinat ultor.
Dixerat: at genitus Cenaena patre Michaeam
Percutit, et malis infligit verbere pugnum,
Mene, ait, aetheriae iam totum spiritus aulae
Deservit, soli insinuans arcana Michaeae:
Hic vir fatidicus: Mox illucescet in orbe
Clara dies, cum tu audito rumore sinistro
Pugnae infelicis, de tecto in tecta recedes:
Mutabisque locum, nullo sat tutus in antro.
At Rex iratus: Vesanum tollite vatem
Tollite, et Ammoni, natoque adducite Ioae,
Carcere conclusum teneant, et pane doloris
Atque unda aerumnae foveant tantisper, alantque:
Donec ab edomito referam mox hoste triumphum.
Tum praeco: Si tu fueris cum pace reversus,
Dicam ego, quod nullo mea concita pectora flatu
Caelesti, vano impulerint terrore loquentem.
Audiat hoc omnis populus, probet exitus acta
Dixerat hic: armis cum se Rex cingit Achabus
Vilibus indutus sagulis, venitque Ramothum:
Nam prius indiciis cognoverat omnia certis,
Quae procerum turbae Syrius mandata dedisset,
Vnum uti pugnantes ferro aggrederentur Achabum:
Ceu caput infidum belli, causamque malorum,
Impia qui rupto sumpsisset foedere tela.
Sed trabea cingi Regem exhortatus Iudae,
Impius affinem Syriis obiecerat armis.
Iamque ubi consertae steterant mucrone corusco
Contra sese acies, animis pugnare paratae,
Concurrunt subito funestaque proelia miscent.
Hic cum Regali fulgeret Iosapha veste
Suspicio Syrios invasit, et impete facto,
Hunc Regem esse rati (vestis prodebat) Achabum,
Circumdant armis: tensis sed Iosapha palmis,
Numina magna rogat, Syrias avertere dextras.
Agnoscunt errorem hostes, et Rege relicto
Iudaeae, in solum densi glomerantur Achabum.
Forte hic dum quidam fatalem dirigit arcum
Missurus iaculum in turmas: venit, ecce sagitta,
Incertum qua missa manu, Regemque cruentem
Verberat, hamato qua fibula sutilis aere
Iungebat lateri clipeum, tum saucius ictu
Letali, aurigam iubet acri excedere pugna,
Et retro currus agere, et reflectere lora.
It cruor, inque sinu manat, currumque iugalem
Imbuit, ipse animam vacuas exhalat in auras.
Hic finis saevi fuit eventusque tyranni,
Contra homines, contraque DEVM, qui sumpserat arma
Perfidus, et nullo servaverat [Orig: servârat] foedera pacto.
Praeco igitur signum curvo dedit aere receptus,
Atque omnis campis exercitus exit apertis,
Quisque domum remeans, Regisque exsangue cadaver
Samariam portant servi, conduntque sepulcro.
At currum impurae meretrices sanguine mundat,
Obscenique canes manantem tabe cruorem
(Fatidica ut praesagierant oracula) lambunt.
Ipse sed ut Solymis successit Iosapha portis
Servatus tanto e bello, sine laude triumphi:
Occurrit Regi fatorum gnarus Iehus,
Atque haec orsa refert: Tune [Orig: Tun] auxiliaribus armis
Regi debueras, ale subvenisse profano:
Regi Belicolae, numen caeleste peroso?
Tune [Orig: Tun] conferre pedem, temereque exponere vitam
Casibus incertis? dignus tu caelitis ira
Puniri fueras istud qui feceris ausum.
Sed quia sacrilegos properasti evertere lucos,
Sincero aeternum veneratus amore parentem:
Hoc impune feres (pigeat modo) labile crimen.
Dixerat: ille aequo tulit pectore voces,
Inde peragratis totius finibus orae,
Iussit honorari vero pia numina cultu,
Et vetitos vitare DEOS, cultusque profanos.
Post etiam legit, qui ius dare civibus aequum
Novissent mitesque viros iustique tenaces,
Vrbibus in cuntis, sic ore affatus amico:
Huc agite, et vobis commissae munera sortis
Exercete viri: largiri civibus aequum
Non opus est hominis, DEVS hoc sibi vendicat uni,
Fons legum, fomes iuris, pietatis origo:
Iustitiae est iudex hoc quilibet orbe Sacerdos.
Ergo DEVM in medio praesentem credite vestri,
Pondera qui vocum, qui noverit [Orig: nôrit] scrinia mentis:
Hunc colite, huic vero servite timore parenti,
Vt bene concesso, liceat bene munere fungi.
Non amat ille nefas, non voto gaudet iniquo
Nec male personas recipit, nec munera captat.
Postremo, et summum Solymaea in sede tribunal
Constituit, finem quod tandem imponeret ortis
Litibus atque graves posset decidere causas.
Atque huic Levitas, iuris legumque peritos,
Eximiosque sacerdotes civilia doctos
Iura fori, et regni proceres delegit aviti:
Mandavitque viris, tali sermone locutus,
Eia timete DEVM, latorem legis et aequi,
Sinceraque fide causas cognoscite fratrum,
Non ullo corrupti odio, non munere largo.
Seu lis de furto, seu sit de caede pianda,
Seu quaecumque foro moveatur quaestio legis,
Aut de mandato Mosis, rituve sacrorum:
Tum quaenam sit vera sacrae sententia legis
Vestrum est ambiguos recte dissolvere nodos
Iudiciis ne forte DEVS laedatur iniquis:
Offensusque feris poenas immittat habenis
Haec ubi feceritis servato foedere, numquam
Incutient vobis peccata aliena pudorem.
Amarias vero summus pia iure Sacerdos
Dictabit templo, lites dirimetque sacrorum:
Civica Sabadias dirimet certamina iudex,
Et causas patrii cognoscet nomine Regis.
Nec vobis desunt Levitae, dicere docti
Quid fas, quidve nefas, quae sancti regula iusti:
Este viri fortes, et provida sumite corda,
Et DEVS auspiciis ornaverit orsa secundis.
Tempore non longo post efferus arma Moabus
Intulit Hebraeis, socium cui perfidus Ammon
Se dedit et rabidos secum protrusit Idumos:
Gentis Iudaeae populatum hi rura laresque
Finibus exierant, iamque Engaddaea tenebant
Avia, vallatis Thamarina ad moenia castris,
Immensae numero peditumque equitumque cohortes.
Iosapha quae postquam accepit rumores, tremescit
Perculsusque metu Regem dum quaerit Olympi,
Ocius indicit toti ieiunia regno:
Conveniunt omnes Solymam, sedesque reliquunt
Finitimas, Dominum submissa ut mente requirant.
Constitit hic medio divinus Iosapha coetu,
Conduplicatque manus et tali voce precatur:
Omnipotens aeterne DEVS, DEVS alme parentum
Nostrorum, nutu totum qui concutis orbem:
Et iusto regis immensas moderamine gentes.
Te penes est robur, vastique potentia mundi,
Nec tibi vis hominum quantumvis magna resistat:
Tu quondam indigenas pepulisti his sedibus ultro,
Moenia largitus generi promissa vetusto,
Thariadaeque patri, quem tu dignatus amicum
Esse tuum, seros defendis ubique nepotes.
Nam Duce te prisci terram hanc tenuere parentes
Auspice te sanctum posuere hoc vertice templum:
Hic ubi pollicitus clementi es pectore, nostras
Exaudire preces, quoties pestive famesve
Ingruat, aut duri serpant discrimina belli.
Aspice nunc igitur quo saeviat ense Moabus,
Quo ferus armorum strepitu circumsonet Ammon,
Quosque viros in bella trahat crudelis Idumus.
Scilicet his ideo nostri parsere parentes,
Niliacae quando progressi e finibus orae
Has invaserunt armis victricibus urbes.
Haecine pro meritis iam gratia redditur istis?
Vt qui per nostros terram tenuere parentes,
Eiciant seros tota dicione nepotes.
O DEVS haec animo patieris an arbiter aequo?
Nobis exiguae contra tanta agmina vires,
Nec nostrae possunt numero huic obsistere dextrae,
Quod solum rebus superest solamen in arctis,
Ad te confugimus, tua numina poscimus aegri.
Haec Rex, haec eadem ingeminant matresque virique
Et pueri, immensus ferit aurea sidera clamor:
Cum subito mentem de Caelo Spiritus alto
Iehasielis agit, verbisque his ora resolvit:
Ne trepidate viri, tantasve timete catervas,
Nam vetat hoc Dominus: non vestra hic proelia cives,
Nostri haec pugna DEI est, qui nos tutabitur omnes.
Cras tamen et vestras ducetis ab urbe cohortes,
Obviaque arma viris, quando iam tramite Zizae
Conscenso, deserta agri Iervelis habebunt,
Hic spectatores vacuo consistite campo,
Nam qui pro vobis bellum geret, obruet hostes
Fatali pugna per mutua vulnera caesos.
O Iuda, O Solyma, maestum seclude pavorem
Pectore, cras Domino ducetis ovante triumphum.
Dixerat, et prono terram Rex ore salutat,
Hoc facit et populus, caelesteque numen adorat.
At Canthae soboles, Coraeque a stirpe nepotes
Laude DEVM celebrant, et magna voce sonantes
Harmonicis totam replent concentibus aedem.
Postera iamque dies primo surgebat Eoo,
Cum Solyma egressi deserta per avia tendunt.
Obviaque opponunt diris vestigia turmis,
Constitit hic princeps populumque hortatur euntem
Iesapha: Magnanimi Domino confidite fratres,
Et pede securo referetis ab hoste triumphum.
Credite fatidicis propensa mente prophetis,
Et coepta evenient successibus omnia faustis.
Ite via indubia: nec enim via tutior ulla est,
Omnibus in rebus, quam sacro credere verbo.
Dixit, et agminibus cantores addidit aequis,
Praevia qui figant alacri vestigia turbae,
Hymnisonisque DEVM psalmis et carmine laudent.
Nec spes caeca viros acie veniente fefellit,
Namque ubi cepissent Levitae attollere vocem,
Victorique DEO praeconia dicere laudum:
Protinus Ammo ferus, iunctusque Moabus Idumo,
In sua victrices convertunt viscera dextras.
Turma erat insidias Hebraeae ponere genti
Iussa: sed haec mediis sociorum illapsa catervis
Vulnera saeva subit, proque hostibus agnita duris
Supplicium crudele luit. simul agmen Idumum
Invadunt Ammone sati, praecepsque Moabus.
Nec prius absistunt dare mutua vulnera ferro,
Quam se delessent internecione suorum.
Iamque ubi venissent campum ad Iervelis apertum
Iudigenae, procul aspiciunt rura obvia caesis
Plena cadaveribus, nec iam superesse virorum
Agmine de tanto, qui mortem evaderet unus:
Vera DEI usque adeo non umquam oracula fallunt,
Rex ergo accurrit, cumque ipso Rege catervae
Hebraeae, et spoliis prostrata cadavera nudant:
Hic auri inveniunt aerisque albique metalli
Vim magnam, et torques, pretiosaque munera terrae,
Viribus invalidi praedam portare recentem:
Nam spolia haec ternis vix collegere diebus.
Vallis erat, vallem dixerunt postea Laudum.
Hic [Orig: Hîc] Rex, hic [Orig: hîc] populus toto de pectore grates
Persoluere DEO, pangentes carmina laudum:
Inde triumphanti Solymam rediere boatu,
Laetitia plausuque alacres, quod numine dextro
Armorum sine vi cecidisset Idumus et Ammo.
Ingressi hinc urbem citharis sonuere tubisque,
Grataque pulsarunt tacto psalteria nervo,
Et multa occubuit votito victima templo.
Tum pavor invasit latissima regna per orbem
Ad quaecumque huius pervenit fama triumphi,
Ceu pro Iudaeis armatus militet aether,
Et coniurati veniant ad proelia Divi.
Nec quisquam Solymos audace lacessere bello
Tentavit Reges, sceptrumque quievit Iudae,
Atque omnes aluit circum pax candida gentes.
Filius interea successerat unus Achabo,
Congener Achasias, nequam patris impiaproles,
Omnia Nebathidae similis mentemque fidemque,
Hoc cum foedus init caelestis Iosapha verbi
Immemor, ut socias mittat trans aequora naves,
Allatum terris aurum felicis Ophirae.
Ergo communi fabricabant maxima sumptu
Navigia, opposito Austrinis in litore terris.
Hic quidam vates Eleasarus increpat ore
[Note: 2. Reg. [Abbr.: Regum] 1. Legatio Regis Achasiae ad Idolum Beli.]Fatidico Regem Iudae: cur foedera iungis
Impia, Rex magna, Achasia cum Rege profano?
Ecce, tuae subito quassatae turbine naves,
Nec mare transibunt, nec sunt sine divite sumptu.
Ipse sed Achasias annis cum forte duobus
Regna gubernasset, tecto delapsus ab alto,
Summa universae subiit dicrimina vitae.
Tunc propere servos Ecronem misit in urbem
Scitatum patris muscarum oracula Beli:
Vivere num possit casu servandus ab isto,
An vero Regi violenta morte cadendum
Astitit hic [Orig: hîc] subito, vatemque hortatur Eliam
Angelus, ut Regis legato occurrat eunti
Ecronem, et verbis hominem castiget amaris:
Ergone iam nemo DEVS Israelidos orae
Restat, ut Ecronem scitatum oracula Beli
Regibus ire necesse meis? Sic ergo minatur
Arce DEVS caeli residens: Quia numina Beli
Consulit Achasias, non ist deinde resurget
Incolumis lecto, sed certa morte peribit,
Sic placitum fatis, mea nec capit ira regressum.
Dixerat, inque leves evanuit Angelus auras.
Imperio vates paret, Regisque ministris
Obviat, et tristi narrat memoranda tyranno:
Ocius hi referuntque pedem, monitusque prophetae
Exponunt Regi: nobis occurrerat, aiunt,
Tramite in hoc quidam verbis cum talibus augur:
Ite redite domum, Regique haec dicite vestro
Caelitis ore DEI: nullusne superstes in orbe
Israelaeae gentis DEVS, ut male saevus
Ecronem mittat, quaesitum oracula Beli?
Insuper hoc idem crudeli voce minatur,
Non tibi de tristi surgendum deinde cubili,
Sed dirum infelice nefas tibi morte luendum.
Tunc Rex: Qua specie, quo vates ibat amictu
Obvius,
exquirit: respondebantque ministri,
Vestis erat villosa, coriaceaque illud
Cingula praerigidi stringebant tegmen amictus.
Certior hoc noto Rex signo agnoscit Eliam
Esse hunc sortilegum: mittitque repente virorum
Quinquaginta Ducem, tota stipante cohorte:
Qui captum adducant Regisque in limine sistant.
Invenit is celso residentem in monte prophetam
Alloquiturque virum: Rex haec tibi nuntiat aequus,
Vir bone, praeco DEI, ut mecum Duce moenibus urbis
Succedas hospes, Regisque palatia visas.
Haec Dux: haec contra iratus respondet Elias:
Si sum praeco DEI, Caelo cadat ignis ab alto,
Teque voret comitesque tuos, cum talia fantem
Audiit omnipotens, rutiloque immittit Olympo,
Qui Duce cum rigido comites absorbeat, ignem.
Rursum ergo Achasias aliam turmamque Ducemque
Mittit ut ex illo deducant vertice captum.
Rursus ibi praeco flammis ultricibus hostem
Perdit, et esse virum se caelitis arguit igne.
Nec tamen Achasias moliri retia cessat,
Nec prius absistit, ductor dum tertius iret,
Cum quinquaginta scutatis, agmine denso,
Vnum contra hominem, qui monte sedebat inermis.
Vt vero vidit Thesbitae hic tertius ora,
Procidit, atque humili vatem sic ore salutat:
Vir divine, DEI praco, sanctissime vates,
Orantis miserere mei, nec caelitus igni,
Derepto, me perde Ducem, fidosque ministros:
Vltrix flamma Duces geminos, geminasque cohortes
Eruit, ah nostrae pigeat ne parcere vitae,
Si libet, incolumis mecum pete limina Regis
Angelus hic timidum posita formidine vatem
Ire iubet: ductore DEO nihil obstat eunti.
Ergo Ducem sequitur perfertque ad limina gressum
Regia, et Achasiae fatorum arcana recenset.
Tu quia legatos misisti Ecrona rogatum
Muscarii responsa DEI, ceu nullus ubique
Israeligenis restet DEVS: ecce, cubili
Affixus deinceps, lecto non ante recedes,
Eruta languenti quam corpore vita recedat.
Sic ait: Achasian cum mors properata iacentem
Abripit, et diro contristat funere tectum.
Nullam tamen proles de Rege superfuit orbo,
Successitque loco frater germanus Ioras.
At pater aetherius dudum miseratus Eliam,
Cogitat aerumnis, et duris casibus aevi
Ereptum, superas Caeli traducere ad arces,
Sed sine morte tamen sublatum turbine venti,
Et curru ignito, et vivo cum corpore raptum.
Praescius ergo sui vates ex aethere fati,
Gilgalia egreditur fido comitatus Elisa:
Dumque a se removere cupit, ne cernat euntem
Quisquam Thesbiten, et sidera celsa petentem.
Tum se Betheliam simulat discedere Elias,
Et comitem durare iubet: sed Elisa recusat
Stare loco, nusquam avelli tria numina Caeli
Testatus, quocumque abeat, quocumque recedat.
Discipuli hic etiam quasi fata occulta magistro,
Caelestem referunt ignita ad sidera raptum,
Qui iam iam divo a fatis instaret Eliae:
Imperat his vero praestanda silentia vates.
Mox alio simulat cursum rapiendus Elias,
Ceu Hierichunta petat, sua certa negotia gestum:
Rursum ibi Sapphatides: testor praesentia Caeli
numina, quod nusquam cado a te patre recedam.
Atque hic discipuli, qui tunc Hierichunte prophetas
Audibant, notum Caeli super ardua raptum
Thesbitae: fido praenarravere magistro
Sapphatidae: ille viris praestanda silentia mandat.
Rursum instat senior, comitem subsistere poscit,
Ipse profecturus rapidum Iordanis ad amnem:
Sed renuit rursum discedere fidus Elisa.
Cum tandem ambo abeunt, quiquagintaque sequuntur
Discipuli vatum, spectatum fata parentis
Thesbitae, aetherios visurique eminus ignes.
Pons aberat fluvio, quem tunc transire parabat
Fatidicus praeco nec erant vada tuta meanti.
Arripit hic subito, et convolvit rite plicata
Pallia Thesbites, et vastum perculit amnem,
Cum simul in geminas cesserunt flumina partes,
Et quasi siccatis, exaruit alveus undis.
Transiit huc ergo senior, sequiturque per amnem
Sapphatides siccum, quem sic compellat Elias:
Nunc est tempus, ait, quo me vocat hora, tuisque
Eripit ex oculis, tu si quid poscere Eliam
Forte velis, nostri monumentum et pignus amoris,
Posce age, quicquid erit, precibus DEVS annuet aequis.
Sapphitides ergo: Nil, inquit, postulo quicquam
Ni tuus heredi mihi detur Spiritus alto
Aethere, sed duplo sit ut hac mihi gratia maior.
Contra Thesbites: nostris maiora petisti
Viribus, a solo quae fas est poscere Dio.
Si tamen hinc nitidos me videris ire sub axes,
Certior indicio hoc capies, pie praeco, quod optas.
Talia Thesbita memorante, patescit Olympus,
Ignitusque venit fulgenti ex aethere currus,
Et medios inter vates, mirabile visu,
Irruit, inque vicem divulsos separat ambos.
Ocius hunc currum caelestem ascendit Elias,
Abripiturque poli vivo cum corpore ad arces.
Territus hoc viso vates exclamat Elisa:
Ah, pater, ah pater, Hebraei, quo deinde recedis
Currus et arma soli? quantum, te ad sidera rapto,
Praesidium tellus divisi amittit Heberi?
Dixerat: ex oculisque viri disparuit augur:
Maestus at in geminas scindit velamina partes
Sapphatides, solito testatus more dolorem.
Lapsa quoque e curru sursum fugientis Elisa
Pallia sustulerat, rapidum progressus ad amnen:
Vtque illa stetit in ripa, qua pervius ante
Alveus ingressum siccis porrexerat undis,
Invocat ore DEVM: Si quis mihi restat Eliae
Spiritus, et Caeli numen quoque curat Elisam:
Fac DEVS, ut tantum heredis sua pallia possint,
Quantum Thesbita Domino potuere levante.
Dixit: et immensam percussit fluminis undam
Et pede transivit sicco, qua constitit amnis.
Haec ubi vidissent ripa ulterioque piorum
Discipuli vatum, qui tunc Hierichuntis ab urbe
Quinquaginta aderant: omnes uno ore fatentur,
Sapphatiden rapti stimulari numine vatis,
Et propere occursant, et prono vertice honorant.
Tum sic affantur:tibi quinquaginta ministri
assumus, et tristes huc unum poscimus omnes,
Concede, ut raptum nobis quaeramus Eliam.
Forsitan in montem seduxit spiritus aura
Aetheria, aut imae divertit in avia vallis.
Abnuit his vates: Illi nihilominus instant,
Dum tandem stolidos permitteret ire ministros.
Tres igitur totas moliti quaerere luces
Non usquam reperere virum, patriamque reversi
Hierichunta petunt: illis tunc infit Elisa:
Annon praemonui frustra, ceu nostis, ituros:
Irrita qui scirem tam vani coepta laboris?
Vivit enim vivit, super aethera raptus Elias,
Alteriusque ivit vestigia praevia vitae.
Dixerat: et cives querulo sermone prophetae
Auxilium poscunt: Nostrae nil deficit urbi
Praeter aquas, sterili et sicca tellure salubres.
Protinus ille iubet pateram sibi ferre recentem
Purifico sale completam, fontemque requirit
Irroratque salem, Domino auspice pauca locutus:
Hunc fontem DEVS ipse iubet post esse salubrem,
Nec morbos parere aut steriles producere campos,
Dixerat: et vivis vitium omne recessit ad undis.
Post quoque Bethelii conscendit in ardua montis:
Cum pueri notis egressi e moenius urbis,
Illudunt vati, et capiti convitia dicunt:
Eia recalvaster, quo te via ducit euntem?
Huc age calve senex: tum sanctus respicit augur,
Et pueris poenam caelesti ex arce precatur.
Ocius immanes assunt e saltibus ursi,
Et quadraginta pueros saevo ore trucidant.
Ardua Carmeli petit ipse, atque inde reversus
Samariae felix succedit moenibus hospes.
Iamque hic fraternas regni tractabat habenas
Impia Nebathidae delubra secutus Ioras
Et nivei cultor Nilaeo e more iuvenci:
Hoc uno melior devoto natus Achabo,
Quod Beli immanes subverterat igne colossos.
Rex tum Mesa fuit dominator in orbe Moabi,
Quam gentem Isaides quondam subiecerat armis,
Pendere Iudaeis praescripta tributa quotannis
Compulsas: ovium centum de millibus aequa
Vellera, et agnorum totidem de millibus aequa.
Achasiae vero stipendia Mesa negaverat [Orig: negârat]
Solvere, nec Regi se submittebat Iorae.
Ergo Samaria reliquas disgressus ad urbes,
Delectus habuit lati per moenia regni.
Insuper et Regi legatos misit Iudae,
Auxilium qui forte petant, ut viribus addat
Vires ille suas, communemque opprimat hostem,
Annuit huic Regis propensus Iosaphas voto,
Seque suosque viros, et equos, et robur Iudae,
Totum pollicitus, consanguinitatis amore,
Oblitusque sui, nec sat memor oris Iehu.
Dumque viem quaerit, qua forte exercitus ingens,
Traduci nullo rerum discrimine possit:
Avia legati censent silvestris Idumi,
Qui Rex imperio Regis parebat Iudae.
Coniunctis igitur totius viribus orae
Tres instructa acie producunt agmina Reges,
Quae postquam audierat sibi bella parata Moabus,
Accit in arma viros, armis quicumque gerendis
Sufficerent, crudas hostis progressus in oras.
At vero nulli quae prima pericula vitet
Sat notum, nulli cautum, quod qualibet hora
Effugiat: nam cum septem nemora omnia circum
Errassent luces, avidi struxisse Moabo
Insidias, duri subeunt discrimina casus.
Nam loca sicca sibi rivis et fonte carebant,
Et sua iumentis deerant iam pocula fessis,
Languidaque arebat sitibundo lingua palato.
Hoc igitur casu exanimis turbatur Ioras
Desperatque omnem pecudumque hominumque salutem.
At Rex aetherio firmatus Iosapha verbo,
Praesentem castris postquam rescivit Elisam
Discipulum magni Thesbitae:
Huc ocius omnes
Conveniamus, ait: vox isti caelica vati,
Nam quaecumque canet divino ex ore Sacerdos
Omnia fatalis post exitus orsa probabit.
Ergo adeunt vatem tres uno tempore Reges,
Consiliumque petunt rebusque levamen in arctis.
Ille autem torvo conspectu ut vidit Ioram,
Quid mihi tecum, inquit, Rex impie quaeso negoti?
Aut mea cur oracula petis? quin consule vates
Belicolas, delecta tuae tot pectora matri.
Non haec ista sibi tempus (respondet Ioras)
Postulat, en mecum iuncto tres agmine Reges
Praesentes miserae subeunt discrimina mortis:
Dum nos destituunt, quas sicci quaerimus, undae.
Cur DEVS insenso tradat tam sancta Moabo
Pectora? cur omnes hodie moriamur inulti?
Dixerat: at contra vates respondet Elisa:
Sic Dominus vivat, quo coram teste Sacerdos
Vaticinor, si non Regem venerarer Iudae,
Nulla ego te, nulla condigner parte favoris.
Haec ait, et Psaltem nervos impellere doctum
Expetit, isque lyrae postquam modulamine dulci
Luderet, et digitis tractaret fila sonoris:
Occupat aetherius divinum flatus Elisam,
Atque haec fata canit: Fossas his vallibus, inquit,
Eruite (haec Domini fieri iubet alma voluntas?
Nec iam ventus erit pluvii praenuntius imbris,
Nec Caelo venient resoluti nubibus undae,
Et tamen haec liquido complebitur agmine vallis.
Multa quidem vobis videor promittere vates,
Plura sed immenso DEVS his largitur Olympo:
Regia vestra omnem qui tradat in arma Moabum,
Omnes ut capiant Hebraeum hac luce capistrum
Vrbes infestae, et munitae turribus arces,
Omnes imperio subsint: tum fertilis arbor
Omnis procumbat, vestra succisa bipenni.
Omnes quin etiam fontes perdantur aquarum,
Atque omnis lapidum mergatur grandine tellus:
Hoc precor, hoc quoniam veri mens augurat, opto.
Dixerat, et primo cum sancti farre litarent
Mane sacerdotes, quos dius Iosapha secum
Duxerat, e terra manant arentis Idumi
Rivi felices, et inundant flumine fossas.
Vt vero Hebraeis orienti luce Moabus
Signa adversa tulit, radiis de more coruscis
Sol rubefecit aquas, quod ubi videre cohortes
Crediderant fuscum Iudaeo ex hoste cruorum,
Militis emittant quam mutua vulnera caesi.
Ergo se praedae accingunt, furor omnibus idem,
Omnibus idem animus spoliare: sed impete caeco,
Ibat in exitium damni secura libido.
Namque ubi Iudaeis rabidi nullo ordine castris
Iam successissent, inopinum protinus hostem
Aggressi Hebraei, magna cum strage fugaverunt [Orig: fugârunt] ,
Atque aciem duris omnem fudere lacertis;
Mox cultos ingressi agros, ultricibus armis
Omnia vastaverunt [Orig: vastârunt] sata laeta, boumque labores,
Et fecunda albis opplerunt iugera saxis:
Arboreosque omnes stravere bipennibus hortos:
Quin etiam iniecto delerunt pulvere fontes.
Ara fuit gentis caput, illo regia sedes
Tempore, terrigenae quondam possessa Giganti
Hanc etiam oppugnant contortae verbere fundae
Glandibus immissis, et ferro moenia vertunt.
Vrbis ut hunc casum vidit regnique Moabus,
Nec pugnae sese esse parem, nec viribus aequum:
Mox septingentos clipeis atque ensibus armat,
Castra parum validi subito irrupturus Idumi.
Irrita sed postquam vanae conamina dextrae
Sensit, opem patrii poscit sine numine Chami:
Vtque feros hostes obsessa pellat ab urbe,
Censuit humano placandum sanguine Chamum.
Arripit ergo furens animi, sua viscera, natum
Qui patrio quondam sceptro, si fata tulissent,
Heres debuerat succedere: et hostis in ipso
Conspectu, dirae iugulatum in moenibus urbis
Immolat: heu, demens quid non mortalia cogis
Corda superstitio? non, non hoc farre litandum est.
Territus hoc diro mansuetus Iosapha sacro,
Atque indignatus cum Rege exercitus omnis
Discedunt celeres, atque obsidione soluta
In patrias redeunt superatis hostibus urbes.
Femina forte fuit, viduum quae casta cubile
Servabat, vatis cuiusdam pauperis uxor,
Haec tum fatidicum sic compellabat Elisam:
Vir meus ut nosti, cultor pietatis et aequi,
Et divi metuens, mihi debita plurima, nullas
Orbe reliquit opes, nec enim permisit egestas,
Quaeque pios gaudet penuria laedere vates.
Creditor at quidam nimio dum debita quaestu
Exigit heu miserae pupillos demere matri
Filiolos properat, servoque addicere freno,
Vt pro manicipiis dominus mea viscera tractet:
Affer opem afflictae, et miseram solare parentem.
Quaerit ibi vates, inopi quid restet in aede:
Nil mihi, ait, reliquum est, olei quam lecythus una.
Tum praeco aetherius: Vade, inquit, et undique posce
Dolia vicinos vacua, et tua limina claude,
Eque tuo reple quae sumpseris omnia vase:
Plenaque cum fuerint oleo iam dolia fuso,
Vende, et cum magno tua dilue debita lucro.
Dixerat: illa gerit Divino credula morem,
Vasaque vicinis accepta ex aedibus implet
Vase suo, donec iam deficientibus urnis
Lecythus immensum cessaret fundere olivum.
Longius hinc alias vates progressus in urbes
Docta frequentabat sacrorum tecta virorum:
Dicipulos vera qui de pietate docebant,
Caelica monstrantes quid mandet pagina Mosis.
Parva Isaschariae fuit urbs contermina genti,
Sunemam dixere viri, sat tuta vetusti
Conditione loci, cultrix studiosa piorum.
Huc crebro ad sanctum veniebat Elisa Lyceum,
Hospitio civis propensi et divitis usus.
Coniugis is monitu proprium conclave prophetae
Fecerat,et lectum mensamque ornaverat [Orig: ornârat] acernam,
Tum candelabro, et sella, reliquoque paratu:
Fessus ubi vates lassatos poneret artus.
Namque virum multo cognoveran [Orig: cognôrant] numine sanctum
Acceptumque DEO, imprimis castissima mater,
Quae primum fuerat tecto dignata, torisque
Dapsilibusque epulis venientem exceperat ultro,
Fata recensentis toto pendebat ab ore.
Cumque die quodam conclave ingressus Elisa
Languida iucundo reparasset membra sopore:
Quaesitum mittit matrona ex hospite servum,
Quaenam pro donis poscat sibi praemia reddi?
An commendari sua forte negotia Regi
Militiaeve Duci velit, aut quae vota moretur?
Ille refert, parva contentam vivere sorte,
Aulica non ullo curare negotia pacto.
Rursus ibi vates: Quid postulat ergo Gehasi?
(Id famulo nomen)senis, inquit, labe mariti,
Nec dulces natos, nec pignora cara fovebit.
Tum iubet acciri, et praesenti talia fatur:
Annus ubi exierit tu prolem enixa virilem
Mater eris, natum gremioque fovebis: at illa:
Ah, Domine, ah noli vana spe ludere servam.
Nam nihil in vita eveniat mihi gratius omni
Quam dukcem natum caris amplectier ulnis,
Dixerat, et nondum totus transiverat annus,
Cum parit optato promissum tempore natum.
Creverat hic carae nutritus ab ubere matris,
Vnica grandaevi spes patris, et una voluptas.
Heu nihil humanis fas quemquam fidere rebus:
Quos labor exercet, quos mors inopina profanat.
Ecce, senex fessis aderat messoribus, aestu
Sole sub ardenti, frumentaque rure legebat:
Obruit hic subito febris languore puellum,
Accurritque seni maesto, queriturque dolorem
Verticis, et calidi languentes corporis artus.
At pater afferri genetrici praecipit aegrum,
Quae gremio exceptum, cura infelice levabat,
Nil profecturis praebens medicamina succis.
Namque ubi Sol mediitransisset septa diei,
Occidit, et maestos conturbat morte penates.
Credula sed genetrix, et freta potentis Elisae
Pectore mirifico puerum in conclave reponit
Fatidici lectum supra, poscitque maritum
Vt famulum stratumque asinum sibi iungat iturae,
Quaesitum in regno sanctum Israelis Elisam.
At genitor dissuadet iter: nec sabbatha nobis,
Inquit, sunt hodie, nec iam rediere Calendae:
Festa quibus sacro celebrantur tempora ritu.
Haud minus illa instat stratumque inscendit asellum
Sublataque maro, vatem disquirit Elisam.
Sederat is celso meditans in vertice montis
Carmeli, et sancti de more orabat Eliae:
Vtque Sunamitin venientem aspexit, amici
Hospitis uxorem, causam miratus eundi,
Obvia mox illi vestigia ferre Gehasum
Mandat, et annosi de vita quaerere patris,
Deque sibi ignota puerique domusque salute.
Dissimulans autem maestum nurus arba dolorem
Accedit propius vatique advolvit Elisae
Poplite succiduo: Famulus sed restitit aegrae,
Et querulam matrem, Domino admittente repellit.
Cui senior miserae ne sic obsiste parenti,
Nam video illius magno turbata dolore
Pectora, nec Dominus, quicquid sit, ad aethere vati
Ignaro prodit, sed me tam tristia caelat.
Dixerat haec famulo: mulier cum talia fatur,
Non ego te fueram caram mii poscere prolem
Ausa, sed hoc tanto me dedignabar honore:
Ipse mihi tu pollicitus nil tale petenti
Filiolum annueras: numquid tamen ante rogabam
Ne spe vaniloqua velles lactare maritam.
At nunc ille iacet mihi praecore funere raptus,
Heu, quanto satius numquam vidisse parenti
Quam cum tanto animi maerore amittere natum:
Affer opem, rebusque orbae succurre maritae.
Dixerat, at servum divinum praeco Gehasum
Amandat, baculumque iubet, senis arma prophetae,
Sumere, er accelerare viam, nullumque morari
Tempus, ut imponat baculum super ora puelli:
Namque revicturum depulsa morte canebat,
Maesta sed huic mulier: Sic vivat Olympius aevi
Arbiter, hinc nusquam sine te comitante recedam.
Incitus hoc verbo miserae genetricis Elisa
It comes, et famulum praemittit ad aegra Gehasum
Limina, qui baculum pallenti imponeret ori:
Sed vox nulla super, non ullo spiritus artu
Regrediturque repens, et fatis narrat ademptum.
Postquam igitur lugens intrasset Elisa cubile
Impositumque toro funus iam cerneret atrum,
Omnibus amotis solus lecto astitit aegro,
Occlusitque fores, Regemque precatur Olympi:
Imponens oculos oculis, et labra labellis,
Implicuitque manus manibus, dum exstincta rediret
Vivus in ossa calor: tum lecto exinde resurgens
Ambulat, et rursus dispassas explicat alas,
Ors super pueri, veneratus numina Caeli.
Hic tum terque quaterque puer redivivus anhelo
Oscitat ore, caputque levat, ceu surget alto
Excitus e somno, clausosque recludit ocellos.
Praeco Sunamitin vocat ocius, omine dextro,
Datque piae reducem matri, nova gaudia, natum.
Procidit ante pedes mulier senioris Elisae
Et se submitto testatur pectore gratam.
Magna fames illo penuria magna premebat
Tempore, Gilgalicae vicinaque moenia sedis.
Hic ergo invisens discentem oracula coetum
Veridica, hortatur famulum fido ore Gehasum,
Pulmentem ut grandi pueris coquat omnibus olla:
Ne miserum turpis consumat inedia coetum.
Vnus ubi ergessus dum campum forte pererrat,
Falce metit curva virides colocyntidas, herbae
Deceptus specie, quae fructu splendet amoeno:
Vt quae sylvestres aperit labrusca racemos.
Hos ergo famulus fervente lebete coquebat,
Discipulisque viris mensa apponebat egena.
At gustum infelix puerorum torsit amaror,
Exclamatque omnes olla letale venenum
Excoctum, et miserae moriendum hac peste catervae.
Ocius hic senior pulmento, ollaeque farinam
Inspergit, posuit viris, tunc omnis amaror
Desiit, et saturo sapuit grata esca palato.
Advenit hic quidam Balaea ex urbe Salisae,
Primitiasque affert culti sua munera ruris,
Pinguia quos dederant vicenos hordea panes,
Veste simul pura frumenti grana ferebat
Cruda, ecxussa recens, sacratae pabula turbae.
Accipit haec vates, famulo mandatque Gehaso,
Discipulis istae-c alimenta apponat ut aegris.
At famulus: Quidnam tantilla cibaria possint
In magno coetu? iubeas adducere plaustrum
Pro centum rurale viris:
huic rursus Elisa,
Appone huic coetu, quid perplexare minister?
Consecrante DEO comedent, saturique recedent,
Et tibi reliquiae largo de pane manebunt:
Dixit: nec vatem vox haec divina fefellit.
Haud minus in Syrios etiam miracula praeco
Edidit, et patrium docuit non temnere Divum.
[Note: 2. Reg. [Abbr.: Regum] 5. Elisa Naemam Syrum a lepra mundat.]
Regis erat quidam Naemas illustris in aula,
Militiae princeps, quo non studiosior alter,
Res Domini curare sui, nec promptior ullus,
Sive fidem, seu quis pacem est expertus in armis:
Namque viri coeptis DEVS aspirabat, et orsa
Successus fati non infelicis habebant.
Vna sed egregium vexabat lepra Dynasten.
Serva sed uxori Naemae fidissima quaedam
Tunc erat, Hebraeis quam captam eduxerat oris
Militiae iurata manus, grassantibus armis.
Haec Domini studiosa sui lepraeque miserta
Sic affatur heram: O utinam meus aeger Elisae
Afforet Hebraeis Dominus sub moenibus hospes.
Certa mihi spes est mundatum a semine morbi
Hinc iri, tantum vatis valet alma potestas.
Audit ut hoc Naemas tabulas a Rege poposcit
Ilicet, Hebraeo quibus [Orig: queîs] commendetur Iorae:
Atque his acceptis, argenti dena talenta
Et sex mille una scutatos divitis auri,
Sollemnesque capit vestes, sua munera vati,
Et tabulas secum Regi transportat Iorae.
Scripserat huic Syrius: Naemam tibi mitto ministrum
Illius informi pellas ut corpore lepram.
Littera sed postquam praelecta fuisset Iorae,
Tristior hinc factus sua vestimenat fruentur
Discidit, et quaenam haec, inquit, dementia Regem
Invasit Syrium, quod talia poscit Ioram?
Numquam ego DEVS excelso delapsus Olympo
Tollere qui possim vivos, et reddere vitae:
Aspicite hic [Orig: hîc] quanto causas discrimine captet,
Barbarus, ut pacem violato foedere turbet.
Haec postquam populi sermone audisset Elisa
Mittit ei famulum qui Regi nuntia portet
Verba suo: Cur tu mollem discindis amictum?
Adveniat Naemas ad nostra haec limina princeps,
Faxo ego, teste DEO, me noverit [Orig: nôrit] ut esse prophetam.
Nec mora: cum Naemas bigis instructus equisque
Advolat, inque sacri consistit limine vatis.
Nuntiat huic igitur famuli ore fidelis Elisa,
Iordanis sese demergat fluminis unda
Ter quater, et puro cessuram a corpore lepram
Promittit Naemae: multa tum percitus ira
Se quia contemni Naemas a vate superbo
Crederet, has aegro rumpit de pectore voces:
At mihi longe alium fueram Syrio orbe prophetam
Pollicitus: non ille meum dignatur adire
Conspectum, et caeco demens latet abditus antro.
Nam persuadebar, deserta sede prophetam
Huc egressurum, patrium numenque vocando
Tacturum hanc pellem digitis, lepramque nivali
Corpore pulsurum: Quid enim: num flumina nobis
Pharphar, et antiquam qui pulsat Amana Damascum?
Scilicet hoc Syriis flumen praepolleat undis:
Aut si Iordanes tanta virtute recursat
Cur tot leprosi Hebraeis in finibus errant?
Dixit: et indignans cursum ad sua tecta reflectit.
At famuli quorum melior sententia menti,
Obsequium praestare iubent tam parva monenti:
Care pater, sui quid tibi grandius imperet istis
Fatidicus, morem tu non renuisse iubenti
Debueras, quanto potius tam munere vili
Rem tibi tam magnam vates dum caelicus offert.
His dictis animum Naemas ex tempore mutat,
Iordanemque petit, septemque immergitur unda
Purifica vicibus, subito cum lepra recedit,
Mundaque sit pellis, sine labe, infantis ut olim
Pulpa recens nati: liquido tunc amne reversus
Limen adit vatis grates acturus Elisae:
Et coram haec: Scio iam rerum hoc edoctus ab usu,
Non aliud numen Caelo restare sub alto,
Hoc Israelis praeter spirabile numen,
Cuius ope a nobis depulsa haec lepra recessit:
Hoc veneror solum, soli me denique dedo.
Tuque adeo memorem officii testantia mentem
Munera pauca cape, et dextram ne temne benignam.
At vates: Sic me salvum velit aetherius Rex
Munera non capio, votis absiste precari.
Tum Naemas: At mihi [Orig: mî] liceat de divite terra
Tollere humum gemini quod portent pondus aselli
Hanc super ut Syriis ponam mihi sedibus aram.
Nam post nulla meis exibit victima saeptis
Remnoni sacrandi Iovi, mihi solus Iudae
Sincera DEVS aeternum pietate coletur.
Hoc tamen, hoc unum iam deprecor, ut mihi nulli
Vertatur vitio, quoties delubra petentem
Remnonis socio Regem deduxero passu.
Nam solet illa meae niti fulcimine dextrae,
Remnonem quoties in templo prons adorat.
Tunc sic curvato pocumbam poplite supplex,
Non statuae, sed enim Regi si grater honesto
Officio, ne forte DEVS felicis Iudae,
Quod facio, durae vertat pro crimine culpae.
Dixerat: at praeco, vade, inquit, fungere iustis
Partibus atque animo pavidum seclude timorem.
Iamque ubi disgressus nota regione viarum
Tenderet in patriam Naemas, puer, ecce, Gehasus
Pulsus avaritia caecaque cupidine nummi
Haec secum tacitus: Naemae meus ist pepercit
Munifico Dominus, nec dona accepit Elisa,
Sic me Dius amet, sequar, et data munera sumam.
Dixit, et arrepto Naema vestigia cursu
Infelix urget, quem cum vidisset euntem
Miratus causam Naemas, e praepete curru
Desilit, et num salva satis sint omnia, quaerit.
Salva, inquit famulus: sed herus me misit Elisa
Pauca suo Naeman oratum nomine fratrem.
Nam duo fatidicae iuvenes venere catervae,
Te modo digresso, celsis e montibus Ephrae,
Pauper uterque ta virtute et dote levandus.
Da quaeso argenti Naema divine talentum,
Da geminas illis Hebraea ad sabbatha vestes.
haec fato Naemas argenti bina talenta
Donat, et invitum quasi, munera sumere cogit:
Insuper et geminas vestes, mandatque duobus
Munera qui portent ad vatis tecta ministri.
Vt vero ventum prope moenia sedis Ophellae
Illo fasce levat servos Dominoque remittit,
Ipse autem furtiva domo donaria condit [(reading uncertain: spot of ink)] ,
Cunctaque dissimulans ad herum se vertit Elisam.
Quaerit ibi vates famulum, quibus assit ab oris,
Vnde domo veniat? nusquam venisse locorum
Respondet mendax animo fallace Gehasus.
At vates illi: Num tu me credis iniqua
Furta latere tua? an Naeman emungere donis
Fas tibi, qui curru sic occursaret ab alto?
Quid? num tempus erat argentum et sumere vestes,
Vt vineta tibi coemas pecudesque bovesque
Servorumque greges, ancillarumque catervas?
Audi nunc igitur, maneat quae poena vicissim
Furta tua, heu, manibus quam poena immanis avaris:
Quae Naemae fuerat morboso in corpore lepra,
Haec tibi adhaerescet deinceps seroque nepoti.
Dixit, et in morem nivis undique lepra Gehasum
Obruit, haec merces, hoc menti munus avarea
[Note: 2.Reg. [Abbr.: Regum] 6. Elisa revocat securim e flumine.]
Tum quoque fatidici iuvenes adiere Lycei
Aetherium vatem tali sermone locuti:
Quas colimus vates angustae, ut cernis Elisa,
Sunt nimis, et tanem nequeunt cepisse catervam.
Pace tua liceat ripa Iordanis utraque
Caedere ponendo sua singula ligna Lyceo.
Annuit, atque una tum forte rogatus Elisa
It comes, et densam monstrat succidere silvam.
Fortior hic unus valido dum concutit ictu
Arboris immensae truncos, instatque bipenni,
Decidit huic ferrum rapidoque illabitur amni.
Dum puer exclamat: miserum me, cui neque ferrum
Iam superest, nec erat proprium mihi: quippe petenti
Vtendum dederat mihi egeno, civis egenus.
Huic vates: ut forte locum pueri ore notavit,
Lignum praecidit, rapidamque immittit in undam:
Qua ferrum inciderat, subitoque supernatat undis,
Naturae inverso sublimius ordine ferrum.
Credite mortales summo parere parenti
Omnia, nec mentem Naturae lege teneri:
Ille opifex mundi petris DEVS elicit undas,
Ille potest Solis currus inhibere volantes:
Nec vis ulla DEO, Natura nec ulla resistit.