30 November 2001 Susanne Mussmann
TEI header added
14 June 2002 Susanne Mussmann
correcting structural tagging, suggestions: include speaker names (only partly included so far)


page 221, image: s269

HEBRAEIDOSLIBER OCTAVVS VLRICI BOLLINGERI, P.L. [Abbr.: ?] Monostichon. In Lib. [Abbr.: Librum] eundem. Octavo pugnant nati Salomone nepotes.

[Note: 1. Reg. [Abbr.: Regum] 12. Rehabeas succedit patri Salomoni, infelicibus auspiciis.]
At Salomoniades rapto super aethera patre
Sichaeos adiit muros: quo venerat omnis
Isacidum [Orig: Isacidûm] populus, Regem hunc uncturus olivo,
Si vulgi votis ipse annuat ore benigno.
Tunc quadraginta vitae compleverat annos
Rehabeas patriae carpens vestigia laudis:
Necdum Ierobeas ex orbe revenerat exsul
Niliaco,Pharia tantisper in urbe moratus,
Dum posset mentem patriae cognoscere gentis.

Hunc igitur revocant proceres, unaque frequentes
Rehabean adeunt, scitatum pectora Regis.

Tum senior quidam fandi doctissimus auctor

Incipit: Ille tuus iuga non toleranda ministris
Imposuit genitor (sic est audacia vulgi
Ore magistratum nimis incusantis iniquo)
Nunc tu deme iugum nostris cervicibus asprum
Et patris imperium leni: sic nostra vicissim
Serva tibi officium praestabunt corda paratum.

Rex his auditis iubet ad sua tecta reverti,
Tertius in nitido cum Sol fulgeret Olympo.
Inde senes quorum prudentia cognita magno,


page 222, image: s270

Ante patri fuerat, dubio stat quaerere casu,
Et procerum explorare animos, quae danda rebelli
Responsa huic populo, qua mente arte regendae.

Huic illi contra: Si morem gesseris, aiunt,
Isti hodie populo, si lenia verba petenti
Reddideris, si quid modo cesseris, et iuga collo
Demturum dices, ipsorum utere benigno
Obsequio, imperii quantisper frena tenebis.

Vtile consilium, si mens non laeva fuisset,
Namque senes ut deliros cum sperneret amens,
Ille alacres animi iuvenes, annisque coaevos

Consulit: Ecquod, ait, fortissima pectora vestrum
Consilium, aut quaenam sedet hic [Orig: hîc] sententia menti?
Quidnam commoto fas respondere popello?

Sic Rex: Sic iuvenis fert contra pauca Senatus:

Si nobis parere libet, sic dixeris isti
Commotae populi feci: mihi dextera non est
Viribus inferior, quam magno erat ante parenti.
Quid si vestra iugo pater olim pectora pressit,
Ipse novum huic addam veteri, si terga flagellis
Concidit genitor, caedam vos ipse colubris:

Sic isti consulta dabant temeraria Regi.

Tertia iamque dies aderat, cum subdita plebes
Et regni proceres, Salomonia tecta revisunt:
Quid ubi tam duris iuvenili consule verbis
Rex compellasset, scuticas et flagra minatus
Isacidis, quoniam regni sic fata ferebant,
Antea Nebathidae promissa a fate nepoti.

Offendit populum his proles Salomonia dictis,

Vulgo nulla fides, quid enim tam mobile vivit
In terris, multi capitis quam bellua vulgus?
Tunc ergo irati sic Regem affantur Hebraeum,
Et quid sit nobis isto cum Rege negoti?
Quid cum Davide? quid cum Salomone? quid usquam


page 223, image: s271

Possit Iessaeum genus hic damnive bonive
Addere? quin isto deserto Rege revisat
Limina quisque sua, ad patrios redeatque penates:
Viderit Isaidum [Orig: Isaidûm] domus, et Davidica proles,
Quid sibi sit regnum iusto sine cive futurum.

His dictis abeunt, denaeque a limite regni
Iudaici partes scindunt se luce sub una.
Protinus hic Roboas quaestorem mittit Adoram,
Commotos populi qui animos, et pectora verbis
Mulceat, obsequium sceptris praestare paternis:
Concita sed furiis saxorum grandine plebes
Obruit, ut tristes expendat funere poenas.
Quo Salomoniades viso conscendere currum
Festinat, Solymamque redit properanter in urbem.

At postquam patriis passim inclaresceret oris,
Nebathidae reducis Phario praesentia Nilo,
Concilio hic magno tota dicione coacto
Israeligenae, Regem clamore salutant
Sublato, et sacro caput ungunt Regis olivo.
Nec Salomoniaden quisquam de gente secutus
Hebraea, praeter Iudaeque et Beniamidarum
Oppida, tam subito facies mutata tumultu.
Atque ubi iam Solymaé tenuisset sceptriger urbem
Rehabeas celeri collegit in agmina motu
Indigenas omnes, centum octoginta virorum
Millia, ut ultrici superet virtute rebelles,
Et populum sceptro fugitivum subdat avito.

Tunc diviniloquus profert oracla Semaeas
Indigenae Regi, nitido sibi reddita Caelo:

Vade age, Rehabeae Iudaeque a stirpe nepoti
Beniamidumque tribu refer haec mandata Tonantis:
Non tali auxilio, non pugnatoribus istis
Tempus eget, ne tanta animis assuescite bella:
Ponite, quae temere sumpsistis, ponite tela,


page 224, image: s272

In propriasque reite domos: hoc nobile regnum
Sic fuit in fatis, in binas scindere partes.

Haec ait: obsequium divinis vocibus illi
Mente gerunt fida, sua quisque in tecta reversi.
Ierobeas vero Sichaeae moenia sedis
Instaurat, tectum regale uti ponat in urbe:
Nec non Ephraeis constructam in monitbus arcem
Innovat, antiquo Phanuelis nomine claram,
Olim quam Gedion ultricibus eruit armis.
Hinc sibi consilium stabili de culmine regni
Sumit, qua possit partum ratione tueri.
Haec igitur secum: Solymae si templa quotannis
Terve quaterve sacro populus de more frequentet:
Non dubium a nobis aversa mente recedent,
Pertaesique vias, et templi illustris amore,
Rehabean quaerent huic sceptro arcessere Regem,
At mihi cum morte exitium fatale parabunt.

Talia dum secum tacito sub corde volutat
Nebathides, geminos ex auro forte iuvencos
Conflat, et in geminis Hebraeae finibus orae
Erigit, hinc ubi Dana suis stat condita muris,
Illinc sublimes qua tollit Bethela turres,
Ac magno tandem sua convocat oppida coetu,
Sic illis coram placido sermone locutus:

Israelisgenae fortes, animosa iuventus
Non haec sacra dedit, non haec sollemnia nobis
Vana superstitio caecos molita penates:
Hi sunt e solido quos hic [Orig: hîc] conflavimus auro
Niligenae vituli, veri simulacra Tonantis,
Qui vos Aegypti servos e carcere duxit.
Hic priscae pietatis honos, haec prima parentum
Religio, et multis longe antiquissima saeclis,
Namque etiam ex auro vitulos radiante Sacerdos
Ammonides Aron conflavit, et ordine certo


page 225, image: s273

Iussit honorari: nec numinis ira maligni
Hunc tulit indigne cultum, solumque perosus
Luxuriam, saltusque fuit, choreasque salaces,
Et quae magnifico stabant convivia sumptu.
Quid quod religio haec effloruit ante sacellum
Foederis erectum, et Solymi nova limina templi?
Et quaenam secum fert alter commoda cultus?
Annon deserta periere in valle parentes
Hos ausi vitulos rapido evertisse tumultu?
Annon ipse pater Salomon, cum conderet aedem
Magnificam Solymae, vidit mea sacra placere
Caelitibus, fecitque Deorum [Orig: Deûm] cultricibus aras?
Non igitur DEVS est montem constrictus ad unum
Nec velut angusto cohibetur carcere clausus,
Vivit ubique DEVS, vasti pius arbiter orbis.
Denique quos habeat pietas Salomonia fructus
Cernitis, amisso bifidi diademate regni:
Cur igitur Solymae usitatis templa quotannis
Ter, quater, et vana vos ipsos mole gravetis?
Tot passi aerumnas, tot taedia longa viarum?
Quin sinite iratum Solymaea ut moenia numen
Deinde colant, patriosque observent postmodo ritus:
Nobis sunt etiam constructae in montibus arae,
Et qui nos omni tueantur ab hoste penates.

Dixit at excelso succensens aethere Divus
Horruit admissum scelus, et furiale Tyrannis
Nebathidae facinus: Domini qui numine vero
Contempto proprios auderet fingere Divos.
Nec populum piguit Danaeo a limite, templum
Ire ad Bethelium fictae pietatis amore.

At non contentus vitulos posuisse colendos,
Praecelsis etiam construxit montibus aras,
Et delubra Deis: tum vulgi e fecibus imi
Linigeros legit sprevitque Arone creatos,


page 226, image: s274

Qualis enim cultus talis solet esse sacerdos.
Annua quin etiam ritu posuisse recenti
Festa ausus lecto octavi sibi tempore mensis:
Cur iam messe nova complesset rusticus alta
Horrea, et expressas biberet vindemitor uvas.
Tum quinta decimaque die solemne paravit
Betheliae sacrum, caesis de more iuvencis,
Instituitque novi collegia maxima coetus
Linigerum, certis facerent qui sacra diebus
Excelsasque Deorum [Orig: Deûm] imbuerent ab ovilibus aras.
Namque novos istos averso pectore ritus
Finxerat ut populus faceret sua sacra quotannis
Turaque votivis mystes imponeret aris.

[Note: 1. Reg. [Abbr.: Regum] 13.]

Ecce autem vates Iudaeo e sanguine quidam
Caelitis impulsu Bethelaea ad moenia venit
Ierobea accendente sacros altaribus ignes.
Eminus hoc viso , diraque exterritus ara,
Exclamat vates, divino percitus oestro:

Ara, ait, ara nefas hominum pestisque Deorum,
Tempus erit, cum Iessaea de stirpe nepotum,
Iosias quidam exsistet regnator Iudae:
Ille sacerdotum profuso sanguine flammas
Imbuet has, et dira tui gregis ossa cremabit
Te super, humanaque nefas hoc carne piabit.

Tuque haec signa tibi cape: iam nunc vindice dio,
Ara haec in gemias scindetur diruta partes,
Et cinerem vacuas longe disperget in auras.

Rex hic extenditque manum vatemque prehendi
Mandat, Betheliae qui crimina fecerit arae:
At protenta manus contracto exaruit artu,
Nullo uti reflecti possent iam brachia motu.
Ipsaque dissiluit totis e sedibus ara
Et cinerem longe vacuas effudit in auras.

Hic Rex ad vatem placa mihi numinis iram,


page 227, image: s275

Inquit, et intercede tuo pro Rege propheta,
Vt flecti haec vivo possit manus arida motu:
Annuit aetherius praeco, Dominumque precatus
Caelicolam nullo sanat medicamine dextram.
Mitior hinc factus semotabile Tyrannus,
I mecum pie praeco, inquit, mensaque recumbe
Regali, hinc nostro donatus munere abibis.

Haec Rex: cum vates contra sic farier infit:

Tu mihi dimidium rerum si forte tuarum
Contribuisse velis, nullo persuaseris ore
Vt potum capiamve cibum tam sede profana:
Nam vetat hoc Dominus, ne cme vult deinde reverti
Tramite quo veni:sci fatus ab urbe recessit,

Atque alia in patriam rediit regione viarum.

Forte senex quidam Bethelaea in sede propheta
Tunc erat, et caros audiverat omnia natos
Narrantes, quaecumque sacram fecisset ad aram
Praeco DEI, Regi non ficta voce locutus.
Mox hominis scitatus iter, quo forte redibat
Ad patrias sedes, pandum sibi mandat asellum
Insterni senior, profugi et vestigia vatis
Insequitur patulae qui tum sub tegmine quercus
Sederat, atque aestu frigus captabat opacum.

Huic senior vates: Tune ille, ait, ore propheta
Fatidico, Regem qui sic aggressus acerbum?
Eia age, rumpe moras, nostramque revertere ad urbem,
Et mensae conviva meae, cape prandia mecum:

Huic hospes contra: Non tutum est pone reverti,
Nam non esca sapit non ista potus in urbe
Me iuvat, atque alia iubet hinc deflectere Dius.

Huic iterum senior mendaci sublita fuco
Corda gerens, tales depromit pectore voces:

Ipse etiam vates eadem gero munia tecum,
Et me fatidico monet angelus ore profatus:


page 228, image: s276

Vt pransum mecum te nostra in tecta reducam.

Annuit his dictis praeco, sequiturque vocantem,
Verum ubi iam mensa consessum canus haruspex

Incipit: Ah, hospes tristem tibi promere vocem
Cogor, ab excelso quam nuntiat aethere Dius:
Nam quod iussa DEI contemnis, et ista frequentas
Moenia, discumbens mensis communibus hospes,
Vt comedas mecumque bibas, vetuere quod ante
Numina magna tibi, idcirco sublatus acerbo
Funere, non umquam patrio condere sepulcro.

Finierat senior, saturoque insternit asellum
Praeconi, et tectis hominem dimittit amicis:
Vt vero in lucos perventum, et trita viarum,
Ecce, leo immani silvis erumpit hiatu,
Occiditque virum ferus exanimumque cadaver
Proicit, inque via protractum dente relinquit.

Forte illa-c tendebat iter conferta pedantum
Turba viatorum, cernitque cadaver asello
Stante virum iuxta occisum, saevoque leone.
Diditur hic subito Bethelaeam fama per urbem
Fatidicique senis stupefactae allabitur auri:

Cum tristis secum: Certe hic est ille Propheta,
Ille DEVS vates, quem nunc ultricibus iris
Poena secuta sua est: nam diro praeda leoni
Factus Olympiacae complevit fata loquelae
Sternite vos pueri, pandum mihi sternite asellum.

Sic ait: ingrediturque viam reperitque cadaver,
Atque asinum iuxta stantem, saevumque leonem.
Nec tamen aut asinum Leo proiectumve cadaver
Fregerat, illaesi restabant corporis artus.
Haud mora, cum senior sublatum informe cadaver
Imponit pecudi, secumque in tecta reducit
Et gelidae commendat humo, lugetque sepultum:

Sicine care iaces rabiosi praeda Leonis


page 229, image: s277

Frater? ait, quam te nos perdimus omine laevo,
Heu desiderum capitis ter amabile cari?

Tum natos senior multis singultibus orat,
Vt cum frigida mors ania seduxerit artus,
Cum praecone DEI terra tumuletur eadem,
Et sua iungantur tam sacris ossibus ossa:
Nam certo eventu vatis praedicta futura,
Impia qui fama et Bethelaeam destruat aram.

At non Ierobeae mens est conversa, nec usquam
Deseruit fictos immania numina Divos:
Sed summis delubra iugis Rex impius auxit,
Linigerosque dedit populi de faecibus imis
Delectos, quibus et Caelum venale DEVSque:
Hinc sibi Nebathides pariter seroque nepoti,
Diro arcessivit fatales crimine poenas,

[Note: 1 Reg. [Abbr.: Regum] 14. Ierobeae filius moritur.]

Tempore forte illo languebat regia proles
Morbo Abias aegro, cum Rex sermone maritam

Aggreditur vafro: muta, inquit, tegmina vestis
Regalis trabeae, et villoso cingere amictu,
Sileamque invise domum, quam caelicus augur
Facundusque Ahias habitat, quo fata canente
Hoc sceptrum regni felici numine gesto
Vilibus hunc orna donis, ceu rustica mater:
Et panem modicum deprome, et roscida mella,
Ac demum pueri de duro consule morbo,
Nam tibi fata augur canet, eventusque futuros.

Paret consilio Regis Regina petitque
Siloi vatis tectum, cui grandior aetas,
Iam caligantes nebulis hebetaverat [Orig: hebetârat] ocellos.
Sed DEVS adventum vati praedixerat almae
Reginae, et quid ei super aegro dicere vellet.

Ergo ubi iam mulier limen praeconis adisset,
Perciperetque pedum sonitus, sic farier infit

Fatidicus vates: Cur te Regina sub ista


page 230, image: s278

Occultas larva? propius vestigia fige:
Nam tibi durus ero caelesti nuntius ore.
Vade age, dic Regi mea caelica verba marito:
Te DEVS admovit solio Israelis eburno,
Constituitque Ducem populi, post fata Sionis
In duo diviso terrae consinia regno.
Tu vero Isaidae recto de tramite patris
Avia sectatus, tempsisti iussa, sacrosque
Aurea quos Mosis praescripsit pagina ritus.
Ille DEI servus Davides recta sequenda
Ex animo fecit, quicquid fecisse necessum
Et quicquid placitum superis: tu crimine foedo,
Atque profanato tua per sacraria cultu,
Exsuperasti omnes toto super orbe tyrannos.
Tu statuas, tu signa Deorum [Orig: Deûm] lucosque parasti,
Impiaque aeterno vertisti terga parenti,
Illius ut diris stimulares cultibus iram.
Pro quibus insanis quaenam tibi praemia coeptis
Debentur? DEVS, ecce, DEVS tua regna domumque
Funditus evertit: nec erit de stirpe superstes
Nebathidum [Orig: Nebathidûm] , tener ore puer, vel carcere clausus,
Aut vitae obscuros degit qui inglorius annos.
Sicut enim scopis lutulenta everritur aedes,
Donec ab immunda purgentur limina sorde:
Sic DEVS hanc vestram caeno decrevit ab omni
Expurgare domum, ne labes ulla supersit.
Quisquis Nebathidum [Orig: Nebathidûm] patria morietur in urbe,
Illius ossa canes, et foeda cadavera rodent:
At vacuo quemcumque ferox occiderit agro
Ense manus, rapidae fiet sua praeda volucri.
Haec nam vera DEI qui nescit fallere vox est.

Tuque age regressum cape, et hinc tua tecta revise:
Nam vix in primo continges limine portam,
Dum tuus occumbet properato funere natus:


page 231, image: s279

Omnis enim populus deflebit, et ossa sepulcro
Condet: solus enim numen caeleste verendo
Ierobeae nondum fuit impia fana secutus,
Solus et hinc sicco condetur funere raptus.
At Regem DEVS ille alium sibi deliget, omnem
Nebathidae stirpem ferro qui tollat et igne.
Scilicet egregiam laudem et spolia ampla profanus
Nebathides hac arte refert sed et aethereus Rex
Omnem Israelem fatis multabit acerbis.
Sicut enim tremulis in aquis agitatur harundo,
Huc illuc impulsa Notis: sic impete crebro,
Nunc hos nunc illos adducent fata tyrannos,
Mutatis vicibus, nec in una stirpe quietum
Durabit regnum, quovis agitabile vento.
Quondam etiam gentem DEVS hanc exscindet, et aegro
Damnatam exsilio, Syrias traducet in oras,
E felice solo, partibus quod tempore lapso,
Post varios rerum casus donaverat [Orig: donârat] habendum.
Nam sibi fecerunt lucos, nemorumque sub umbris
Fictitios coluere Deos, ut numen Olympi
Aetherium diro stimularent crimine ad iram.
Hanc tuus emeruit cladem, Regina, maritus,
Hoc populum exitium fatalibus attrahit ausis,
Qui mentem a priscis avertit ritibus aequam.
Et totas secum seduxit in avia gentes.

Haec ubi dixisset vates abit ocius illa
Et Thirsam repetit, primoque in limine nati
Resciscit mortem, tunc tota planctus in urbe
Exsistit, lugentque Abiam tumulantque sepulcro.

Haud minus in Solymae tectis Salomonia proles
Sacra profanaverat [Orig: profanârat] : Nam quamquam a Rege tyranno
Exsulibus pulsis fuerat mitissimus hospes,
Matre tamen suadente Deos simul ipse secutus
Fictitios, laudis vestigia liquit avitae.


page 232, image: s280

Nam genetrix illi de prisco Ammone Naema
Vana sui docuit venerari fana Molochi.
Pauci adeo nati superant virtute parentes,
Maxima pars vitiis, si quid defecerat, addit.

Iamque sub aeris fumabant montibus arae,
Arboreisque umbris, lucoque, et signa Deorum
Prostabant passim circa nemora omnia cultu.
Tota etiam turpes aderant regione cinaedi
Et pathici, et quicquid dirum est caelestibus omen:
Hi quodcumque nefas immanes ante patraverant [Orig: patrârant]
Indigenae, Phanaae nati de stirpe nepotes,
Hoc ipsum fuerant omni sine mente secuti.
Immemores casus, qui priscos ante colonos
Expulerat patria, aut tristi damnaverat Orco.

Vix dum Rehabeas quintum regnaverat annum?
Ecce, Aegyptiacae dominator Sisacus orae
Advenit innumera peditumque equitumque caterva
Stipatus reflui collecta a flumine Nili;
Quam terra Aethiopum Lybiaeque et natio Mauri
Auxerat, his urbes tunc est agressus Iudae,
Et Solymam posuit fatalia castra sub urbem.

Hic vates aperit subito sacra ora Semaeas
Atque haec fata canit patribus Regique coactis:

Indigenae caeci, quae vos amentia Dium
Diserere, et vanas sectari compulit aras?
Iure DEVS vestras etiam nunc deserit urbes,
Sisaciasque manus in vos iratior armat.
His Rex auditis proceresque patresque coacti
Demittunt animos humiles veniamque precantur,
Promeritas fassi Divo se pendere poenas.

Vidit ubi haec pater aetherius sermone Semaeam

Tali compellat: Quoniam delicta fatentur
Et veniam poscunt, reprimam laxata furori
Frena meo, et Phario ponam sua claustra tyranno:


page 233, image: s281

Non uti subvertat, sed ubi sua sub iuga mittat,
Sic namque advertent, quid sit servire tonanti,
Quid fictis servire Deis, Dominisque profanis.
Sisacus interea Solymeam pace sequestra
Ingressus sedem, templum spoliavit opimum,
Thesaurosque omnes, omne explicavit et aurum,
Scuta quoque e solido constantia sustulit auro:
Pro quibus e vili clipeos Salomonius aere
Rehabeas fecit, quae servet deinde satelles
Excubitorque domus primos sub limine Regis,
Nam quoties templum Rex ingrederetur amoenum,
Armatis ibat saeptus fido agmine gentis.
Post ubi tresque decemque annos moderamen agendo
Insuper addiderat, vitae fata ultima clausit.

[Note: 1. Reg. [Abbr.: Regum] 15.]

Filius huic Abias laudis successit avitae
Aemulus, e Maecha cara genetrice creatus:
Nam quamquam genitor multas de more maritas
Duxerat, hanc reliquis ter sex tamen omnibus unam
Praetulit, Isaidae Regis de semine neptem,

[Note: 2. Paral. [Abbr.: Paralipomenon] 13. Abias heres regni suscipit difficillimum et periculosissimum bellum contra Ierobeam.]

Huic atrox Abiae bellum fuit, auspice Dio,
Nebathiden contra rapti post funera patris;
Namque simultates cum vivo gesserat idem
Rehabea, veritus magni Salomonis amore,
Exosam vitulos a se desciscere gentem.
Quadraginta virorum [Orig: virûm] bello delegerat isti
Millia Rex Abias, numerum geminaverat alter.
Cumque aciem pugnae rex instruxisset uterque,
Praecelsum ascendit Zemaraeum nomine montem
Armipotens Abias, hostemque affatur iniquum.

Inclyte Nebathide, tuque Israelica turma,
Percipite has animis voces nunc auribus aequis:
Oblitine estis, quod sceptra potentia terrae
Commisit DEVS Isaidae, stirpique nepotum,
Foedere tam certo, quam Sol putredinis expers


page 234, image: s282

Permanet, et nullo facile corrumpitur aevo?
Nebathides vero, servus Salomonis in aula
Cum fuit, infida Regi dum mente rebellat,
Colligit ima e fece viros, et mobile vulgus,
Progeniem Sathanae, quorum adiutricibus armis
Succubuit palmamque dedit Salomonius heres:
Nam rudis armorum, pavido dum corde resistit,
Tela nec opponit, sceptrum divisit avitum.
Nunc etiam in manibus certa est victoria vestris,
Vt spes vana iubet, numerosa freta phalange,
Et vitulis confisa, DEVS quos respuit, aureis.
Et cur exsilio natos Arone nepotes,
Linigerosque sacerdotes multasti iniquo?
Cur ima de plebe viros, quibus [Orig: queîs] cura sacrorum
Illicita est, populi legisti more profani?
Nam quicumque bovem iuvenem, septemque bidentes
Immolat impensis propriis, sit nempe Sacerdos,
Fictitiosque Ioves vetita veneratur acerra.
At DEVS hic noster, DEVS est sine crimine verus,
Quem non deserimus Iudae de stirpe nepotes,
Linigerique ipsi pronati Arone ministrant.
Tum iam quisque suo concessae munere sortis
Fungitur, et votiva DEO sacra immolat arae
Turaque mane adolet quovis, et vespere quovis,
Apponitque sacros in mensa divite panes.
Nobis sunt auro vestitae ex ordine mensae:
Nobis candelabra auro radiante coruscant:
Nobis ardentes cum sole cadente lucernae.
Nam praecepta DEI, quae vos liquistis iniqui
Nos observamus, pro nobis ipse cruenta
Induit arma DEVS, primamque tuebitur ultor
Iuris, et aequi aciem, clanget simul aere Sacerdos
Horrisono, et saevum terrebit comminus hostem.
Ponite crudeles, haec impia ponite tela,


page 235, image: s283

Nec pugnate DEVM contra, caeleste parentum
Vestrorum auxilium, ne vobis noxia pestis
Ista sit, aut aliquam ferat haec audacia cladem.

Haec ait: insidias Rex Israelicus hosti
Cum struit, atque Abian a tergo et fronte premebat.
Vidit ut hic populus sese undique cingier armis
Protinus ad Dominum demisso pectore, et alto
Ore preces fundit: nec enim praesentius ullum
Quam sunt arma precum rebus tutamen in arctis.
Nec minus et clangor levium ferit astra tubarum
Et magno Solymi clamore feruntur in hostem.
Cum subito trepidam afflictus formidine mentem,
Rex Israelaeus, dispersaeque agmina turmae
Diffugiunt, diraque cadunt cum strage cohortes.
Nam quingenta virum ceciderunt millia ferro:
Fortia Nebathidae pro sceptris vulnera passi.

Tunc humiles primum populi Israele creati
Demisere animos, non ausi attollere cristas,
Duraque Iudaeis inferre penatibus arma.
Illos palantes Abias cum Rege secutus
Betheliam cepit cum pagis Iesana et Ephra,
Finitimasque aliquot vacuas custodibus urbes:

Ipse autem pugna domitus victrice tyrannus
Ierobeas, denos postquam geminaverat annos,
Addideratque duos regno, fra lumina morte
Clausit, et infernas Erebi descendit ad undas.

Clausit et ipse diem sub eodem tempore raptus
Rex Abias, postquam tota trieteride regnum
Triste gubernavit, patriaque creavit in aula
Viginti natosque duos, Rex prole beatus,
Bisseptem thalamo ductis uxoribus uno.
Illum Iessaeo nati posuere sepulcro.

[Note: 1. Reg. [Abbr.: Regum] 15. vers. [Abbr.: versus] 25.]

Nebathidae vero successit in urbe Nadabus
Thirsaea: Solymis Abiae sub moenibus Assa:


page 236, image: s284

Natus uterque patri: sed par similisque Nadabus
Ierobeae patri, lucos et signa colebat
Impius, ac positas fundabat ritibus aras:
Necdum regnando binos finiverat annos
Quando Palaestinam valida obsidione Gibethon
Cingeret, et patrias agitaret in arma cohortes.
Tunc Isascharidum quidam de stirpe nepotum
Exstitit, infelix Ahia genitore Baesa:
Qui Regum insidiis orto per castra tumultu
Sustulit, et regni rapuit successor habenas:
Delevitque domum saevi radicitus omnem
Nebathidae, implevitque Ahiae praesagia vatis.

[Note: Ibid. [Abbr.: Ibidem] vers. [Abbr.: versus] 9. et 2. Paral. [Abbr.: Paralipomenon] 14. Assae Regis Hierosolymae Pietas.]

ASSA autem carpens vestigia lauddis avitae,
Aemulus Isaidae, lucos tollebat, et aras,
Succisis nemorum silvis: tum rite vereri
Numen Olympiacum iussit legesque tueri,
Quicquid et arcano mandasset codice Moses.
Illo pax sub Rege fuit tranquillaque regni
Ocia, cum validis munivit in arcibus oras,
Et fossis circum vallavit, et aggere cinxit,
Obdidit et portas, et dura repagula portis,
Mollia dum placidae florerent tempora pacis.
Nam DEVS ista pio concesserat ocia Regi:
Omnia quod vani vertisset fana Molochi.
Quin et armatas bello expediisset cohortes
Ter centum scutatorum sua millia quibat
Iudigenae, his centumque octogintaque virorum
Millia Beniamidorum [Orig: Beniamidûm] , lectissima pectora bello.

Ecce, autem Aethiopum Seras veniebat ab oris
Agmen agens equitum, decies centena virorum
Millia, ter centum aeratos in proelia currus.
Hic terram ingressus celsas qua Maresa turres
Attollit, fines passim vastavit Iudae.

Tunc Assa ad Caelum tollens cum lumine palmas


page 237, image: s285

Omnipotens, inquit, Genitor DEVS orbis et urbis:
Pluribus an paucis nostros tueare penates
Te penes,o Genitor, nullo discrimine refert.
Quondam etiam innumeros manus exiguissima vincit:
Fer modo, tu fer opem, et rebus succurre popelli,
O DEVS alme, tui: qui te confidit in uno,
In te uno ponit certae spem denique palmae.
Tu DEVS es noster, praeter tua numina nullus
Hic colitur nobis: ne praevaluisse profanas
Iudaeis sinito gentes, ne dicere probra
Ritibus antiquis, et legem temnere Mosis,

Dixit, et armatas in proelia fausta cohortes
Impulit, et magno vicit certamine Seram:
Tergaque vertentes vi magna deinde secutus
Aethiopes, totas internecione phalanges
Delevit, Gerarae dum ventum ad moenia sedis.
Nam DEVS hoc bellum pro caro gesserat Assa.
Inde Palaestinas invasit milite terras,
Atque urbes coepit, populumque pavoribus hostem
Terruit, et praeda rediit bene onustus opima:
Pastores itidem nudato rure cecidit [Orig: cecîdit] ,
Avertitque greges pecudum, fortesque camelos,
Et Solymae rursum magno successit ovatu.

[Note: 2. Paral. [Abbr.: Paralipomenon] 13 Oratio vatis Asariae ad Regem habita.]

Obvius huic patriae subeunti moenibus arcis
Asarias ibat vates, Regemque salutat:
Atque has fatidico depromit pectore voces.

Rex genus egregium, tuque o praelustris Iudae
Beniamidorum [Orig: Beniamidûm] domus, audite haec mentibus aequis:
Vos quia Rectorem non deseruistis Olympi,
Nec vos deseruit magni regnator Olympi.
Hunc si quaeretis fidenti corde parentem
Invenietis: at abiectus quod abominor auspex,
Vos rursum abiciet: Nam posthac tempore multo
Nullus in hoc populo divini cultus honoris,


page 238, image: s286

Nullaque religio, nullus cum Lege sacerdos
Stabit, et haec pessum mutatis ritibus ibunt.
Si tamen a vana post religione recedant,
Et dominum quaerant, quaesitum mente fideli
Invenient vestri, sic volvunt fata, minores.
Tempore tunc illo non ibit in arva viator
Tuta satis, nec tutus humum proscindet arator.
Omnia sed passim saevis ardescere bellis
Incipient, gentes nam gentibus, urbibus urbes
Oppositae duris miscebunt omnia pugnis.
Vos ergo durate viri, nec vestra remittat
Dextera, caelestis servando patris honore:
Quae dabitur, merces non est moritura labori.

Dixit: at Assa pia sermones mente reponit,
Et reliquos omni regni de limite lucos
Abstulit, et magna reparavit cultibus aram:
Quae sibi sacra DEVS ferri praeceperat auctor.

Insuper et magno Iudaeos undique coetu
Beniamidasque omnes accivit, et advena si quis
Aut collem Ephraeum verae pietatis amore,
Aut Simeonaeas urbes liquisset, et exsul
Sede Manassaea Solymam venisset ad urbem:
Foedere tunc inito, coniuravere frequentes
Mente DEVM solida quod vellent rite vereri,
Caelicaque illius mandata capessere toto
Pectore: qui vero statuas lucosque sequantur
A minimo ad summum, seu vir, seu femina faxit,
Vindice mox omnes gladio tollantur et igne.

Haec ubi iurassent et Rex, et subdita pubes,
Protinus insonuere tubae, vocemque dedere
Buccinae, et aetherias pulsaverant [Orig: pulârant] iubila sedes.
Nam iuramentum toto de corde profectum
Quod pepigere DEO, compleverat omnia laeto
Tecta DEI plausu, regnum namque ipse quietum


page 239, image: s287

Annuerat DEVS, et firmo stabiliverat orsu.

At neque materno cultu Rex Assa pepercit
Namque ubi terrifici genetrix simulacra Priapi
Stulta vereretur, nata Vriele Michaea.
Munere dimovit sacro, statuamque pudendam
Fregit, in cineres magna pietate redegit,
Proiecitque ipsos rapidum Cedronis in amnem.

Et quamquam excelso remanerent vertice passim
Israelaeae quam Rex subiecerat orae
Et signa et luci: solido tamen Assa timore
Numen honorabat, stellati numen Olympi,
Donec in hoc aevo vitales carperet auras.

Vas quoque et fulvi pondus regale metalli,
Argentumque sacri penetralibus intulit aedis:
Quae pater ante suae dederat cultoribus arae,
Et simul ipse etiam cultu sacraverat [Orig: sacrârat] opimo.

Pax hinc longa diu fovit tranquilla Sionem:
Nec prius in toto fuit ullum limite bellum,
Quam sex regnasset trigintaque Assa per annos.
[Note: 2. Paral. [Abbr.: Paralipomenon] 16 [(reading uncertain: not deciphered)] Regis Assae fortuna adversa.]
Tunc etenim subito Rex Israelicus ausu
Ingressus fines Iudae, nova moenia Ramae
Munivit muris, sibi praesidiumque locavit:
Vt Regem propriis conclusum finibus Assam
Frumento, et tuto prohiberet tramite regni:

Hic Assa infelix animi perterritus aegro
Belli huius casu, profert penetralibus aurum
Argentumque sacris, et ab ipso Regis acervo,
Ac Syriae mittit Benadado munera Regi:
Vt pretio precibusque Syros compellat ad arma
Israeligenas contra: nam talia Regi

Assa iubet ferri: Foedus coluere parentes
Aeternum, foedus duret nos inter et ipsos.
Ergo cape hoc, quod mitto, argenti pondus et auri,
Et quod habes pactum iniusto cum Rege Baesa


page 240, image: s288

Scinde, paraque illi disrupto foedere bellum.

Haec ubi compererat Benadadus protinus auro
Illectus Syriis regna Israelica complet
Agminibus passim, totas invadit et urbes:
Nephtaliumque solum, qua frumentaria terrae
Oppida florebant Ahionque et Dana, vetusque
Abelmana, sui nomen genitoris adepta.

His vero auditis Ramam munire Baesa
Desinit, inceptos intermittitque labores,
Vt patriis Syrium depellat viribus hostem.

Illo digresso, Ramam festinat ad urbem
Assa, trahitque una totas in bella cohortes,
Et lapides aufert, et regna dolata Baesae,
Ac Mispam et Gibeam communit turribus urbes.

Tunc hortante DEO secreta oracula pandit

Hanahias Assae: quia te fiducia Regis
Inflavit Syrii, patrio ne credere divo
Teque tuosque velis, alieno numine fretus:
Idcirco Syrii afligent tua moenia Reges
Perpetuaque tuos vincent virtute nepotes.
Annon Aethiopes Lybiesque huc pluribus armis,
Et numero maiore equitum, rapidisque quadrigis
Pluribus advenere tibi: sed credula Divo
Spes tua quam certis evertit viribus hostem?
Nam quaecumque piis mortalibus hoc super orbe
Eveniunt, oculis cernit DEVS omnia iustis,
Fidentique sibi praestat solamina turbae.
Dira tuis igitur favit dementia coeptis,
Bellaque sunt reliquis fato ventura sub annis.

Dixerat: iratus cum taetro carcere claudi
Assa iubet vatem, sacram indignatus habenam:
Multos post etiam morosabile [Orig: morosâbile] senectae
Incitus, iniusto cives tractamine pressit

Tandem ubi supremae tetigisset limina vitae


page 241, image: s289

Nodososque pedes dolor invasisset acutus,
Quaesivit medicam per pharmaca certa salutem,
Praeteriitque DEVM: Sed mortuus ossa sepulcro
Deseruit, vivus patria quod in arce paraverat [Orig: parârat] .

Ipsum autem cives lecto posuere cadaver
Vnguentis pleno sapidis, et messe Sabaea,
Et cineres cari tumulaverunt [Orig: tumulârunt] Regis in urna
Quadraginta annos postquam regnasset et unum.

At neque fatidicus praesagia certa Baesae
Distulit Hananiae natus, praesagus Iehus:
[Note: 1. Reg. [Abbr.: Regum] 16. Vaticinium Iehu contra Baesam.]

Hoc dirum aggressus praeco sermone tyrannum.
Tu quoque, quem prisci divino a tramite Mosis
Impia sacrilegi flexit contagio luci:
Saeve Baesa dabis meritas pro crimine poenas.
Te DEVS ex humili magna ad fastigia regni
Evexit, gentemque dedit frenare superbam:
At tu, omnem populum cultu, Rex dire, profano
Foedasti et iussos fecisti temnere ritus.
Ecce, ego Nebathidae poena te compare plectam.
Nebathidae quoniam vestigia turpia carpis.
Namque domum everram dispulsa labe Baseae
Qualem Ierobeae purgavi a sordibus aedem.
Quisquis in urbe cadet genitus de stirpe Baesae
Hunc catuli comedent: quisquis morietur in agro
Certa olim rapidae fiet sua praeda volucri:

Haec vates, nec dicta fide caruere secuta.

[Note: 1. Reg. [Abbr.: Regum] 16. versu. [Abbr.: versus] 6 [(reading uncertain: not deciphered)] Interitus R. [Abbr.: Regis] Ellae.]

Filius Ella fuit, patriae non degener artis,
Artis sacrilegae, sceptri successor aviti:
Qui populum vexit gemino non longius anno.
Namque illum facta mox seditione minister


page 242, image: s290

Simrius occidit, turmae praefectus equestris
Forte ubi Thirsaeo celebraret prandia tecto,
Cum custode domus, vino Rex ebrius Ella.

Vtque hanc atroci caedem patraverat auso
Simrius, imponit capiti diadema, thronoque
Insidet, et totam mandat delere Baesae
Progeniem, matrumque infantes ubere raptos,
Cognatasque manus, et iniqui Regis amicos:
Caelica fatidici complens oracula vatis.
Nam talem impietas meruit temeraria poenam,
Et quem praestiterat statuens domus improba cultum.

Sed tamen hanc etiam regali e sanguine caedem
Non impune tulit, septem Rex iste dierum
Simrius: ah nimium properato funere mersus.

[Note: Ibid. [Abbr.: Ibidem] versu [Abbr.: versus] 15.]

Forte Palaestinam gens Israelaea Gibethon
Cinxerat atque urbem validis obsederat armis,
Vtque feram caedem sublati comperit Ellae:
Extemplo Regem votis communibus Amram
Declarant, summus qui Dux erat agminis Ellae:
Inde omnes Thirsam properant, vallisque coronant
Vlturi caedem Regis saevo ense perempti.

Simrius ut vidit cinctam obsidionibus urbem,
Nec se posse fuga certam reperire salutem,
Interiora petit sine mente palatia Regis,
Incenditque domum flammis, seseque cruentis
Ignibus exanimat: fatalis hic exitus illum
Sorte tulit, vani sectantem fana Molochi,
Et Regis caesi maculantem sanguine palmas.

Tunc etiam scissum studia in contraria vulgus,
Nam pars una sibi Regem delegerat Amram:
Altera pars solio te optabat ponere Thibni:
Sed sceptrum obtinuit studiis maioribus Amra,
Et regnum simul infelix, et Thibnius aevum
Clausit, inhumano exstinctus maerore repulsae.

[Note: Ibid. [Abbr.: Ibidem] versu. [Abbr.: versus] 24. Amrii res gestae et mors.]

Iamque ubi regnasset Thirsae sex Amrius annos,
Samariae iuga montis emit praecelsa talentis
Binis, a Domino, qui nomen Semer habebat.
Condidit hic validis munitam turribus urbem,


page 243, image: s291

Imperii sedem, et firmam superaddidit arcem:
Sed cultus auxit Dio irascente profanos,
Nebathidae sectatus iter, fatoque peremptus,
Cum sex Samariam tenuisset perfidus annos,
Mentem Orco, nomen probro dedit, ossa sepulcro.

filius huic heres sceptri, successit Achabus,
Impius, et scelere ante alios immanior omnes:
Cui coniux Isabella fuit Sidonia nupta,
Rege fata Etbalio: cultrix operosa Deorum,
Et Iovis et Beli, ritusque exosa probatos.
Huius amore igitur nimio stimulatus Achabus,
Sacra Iovi posuit Belo delubra, nemusque
Samaria in media, votivamque addidit aram:
Impia fictitii veneratus numina Beli.

Illis forte etiam quidam Hierichunta diebus
Aedificavit Hiel, devotam caelitus urbem.
Cumque urbis iaceret nova fundamenta futurae:
Primigenam fato rapiente amisit Abiram,
Portaque cum staret natum mors atra Segubum
sustulit, augurium quod Iosua fecerat urbi.

[Note: 1. Reg. [Abbr.: Regum] 17. Acta Eliae Prophetae.]

Ecce autem, rerum quidam praesagus Elias,
Thisbites patria, Gileadae e finibus orae,
Tunc erat, immani qui fata canebat Achabo:

Non illis pluviam, non imbres caelitus annis
Lapsuros, omnique solum sine rore futurum.

Iusserat hunc etiam ad ripam concedere Crithae.
Iordanem iuxta DEVS, atque furentis Achabi
Conspectum fugere, et tuto latitare recessu:
Nom corvos illi laturos pabula, rivum
Pocula vecturum: his dictis obtemperat augur
In ripaque sedet, corvosque exspectat, at illi
Mane ferunt quovis, et quovis vespere panem
Et sacro carnes vati, mirabile dictu:
Verum ubi post nimio torrens exaruit aestu,


page 244, image: s292

Nec pluviae caderent, nec densis nubibus imbres
Exhortante DEO, petiit longinqua Sareptae
Moenia, Sidoniis fuerant quae condita terris.
Nam DEVS hic ipsi viduae tecta hospita sedis
Curaverat [Orig: Curârat] , Divo quae vati porrigat escas.

Vt ventum est igitur monstratae ad limina portae,
Obvia sit mulier vacuis lignata plataeis:
Hanc praeco tunc poscit aquam, quam sedula mater
Dum properat, modici petit ille cibaria panis,
Vt fessos nimiis reparet fervoribus artus.

Cum mulier: vastum quam vere temperat orbem
Ille DEVS, non est tantillum panis in aede
Pauperis ancillae, nec quantum forte pugillus
Hic capiat, vacuo restat mihi vase farinae,
Et paulum servat ampulla recentis olivi.
Et nunc ligna lego, puero quibus esca mihique
Vltima fervescat, dum nondum tabida tristis
Obruat ora fames, et leto mergat acerbo.

Haec vidua ad vatem: cui contra talia vates:

Ne trepida mulier, sed pare vocibus istis,
Et mihi fer panem primum, tibi deinde tuoque
Filiolo, nova fercla para: namque ista voluntas
Certa DEI est, numquam tibi me praesente farina
Deficiet, numquam ampullae decrescet olivum,
Donec humum sterilem fecundior irriget imber.

Illa abit, obsequiturque viro, monitusque capessit,
Plenaque mulctra illi non deficiente farina
Perstat, et ampullae numquam decrescit olivum.
Tempore non longo languebat filius aeger
Maerentis viduae, vitamque exhalat in auras.

Tunc vati mulier: Quid tecum dive negoti
Vir mihi? nam nostrae venisti ad limina sedis,
Vt commissa tibi transactae crimina culpae


page 245, image: s293

Nati morte mei solvam: te spiritus almi
Aetherius intus agit, tam diri funeris auctor.

Haec ait: et lacrimis tectum omne replebat obortis:
Cum senior vates pueri in conclave receptat
Funus, impositum super alti stragula lecti,
Ter solvet, et passas ter desuper explicat alas,

Inclamatque DEVM: Cur hanc DEVS alme misellam
Afficis aerumna viduam? cur funere tristas
Hospita tecta DEVS? redeat sine vivus in ossa
Spiritus, atque animam corpus letale receptet.

Dixit: et hanc vocem DEVS exaudivit Eliae,
Atque anima puer in corpus redeunte revixit.
Ocius adductum maternis sistis ocellis
Praeco DEI, et superis hortatur solvere grates.

Cui mulier: Nunc novi, inquit felicibus ausis
Esse DEI te , praeco, virum: qui noctis ab umbra
Educis raptos, et lumina morte resignas:
Nam tu veridicae profers oracula linguae.

[Note: 2. Reg. [Abbr.: Regum] 11. [(reading uncertain: not deciphered)] ]

Tertia transierat iam lapsis mensibus aestas,
Cum DEVS Eliam crudeli mittit Achabo,
Vt Caelo ruiturum alto praesagiat imbrem:
Namque horrenda fames omnem pervaserat oram,
Pabula nec pecudi fuerant, nec farra colonis.

Obadias vero quidam vivebat in aula
Amraidae, et clavum regali in sede tenebat,
Vir metuens Divi, et pietatis idoneus auctor:
Namque ubi mactaret sacros Isabella prophetas,
Ille viros caecis passi, abscondebat in antris,
Paneque pascebat, viva recreabat et unda.

Huic tunc Amraides: Vade, inquit, undique fontes
Scutare, et rivos, herbam si forte virentem
Invenisse queas, et equis et pabula mulis,
Ne pereant iumenta fame: sic fatus Achabus

Agmine diviso misit per certa viarum


page 246, image: s294

Obadiam, ipse alio quaesivit tramite fontes.

Forte hic Obadiae in campis occurrit Elias,
Quo viso procumbit humi, Divumque Prophetam
Agnoscit, Dominumque suum mox pronus adorat:
Ille autem poscit, crudeli ut dicat Achabo
Thesbiten venisse, DEI nova fata ferentem.

At vero Obadias: quid tantum criminis umquam
In te commisi, tradas ut deinde ministrum
Me pie praeco tuum, manibus grassantis Achabi?
Crede mihi non est, non toto hoc angulus orbe,
Quo te quaesitum non miserit acer Achabus:
Tum quoties missi te non reperisse negabant,
Iuramento homines verum stabilire coegit.
Cur igitur te praesentem, ter maxime, prodam?
Nam si tu subito, Domino rapiente recedas,
Nec tu quaesitus post inveniare: quid aegrum
In me non credas ausurum hoc tempore Regem?
At tuus hic servus divinum numen honorat,
Aeternum metuitque DEVM: num cognita non est
Nostra fides, et quae servandis ante prophetis
Fecimus, immanis si quos Isabella premebat:
Centum haec fatidicos servavit dextera vates,
Hinc quinquagenos, illinc totidemque benignis
Dum foveo dapibus, caecisque abscondo latebris:
Cur igitur nostro merces haec danda labori?
Cur isti-c pietatis honor [Orig: honos] , ut tradat Achabo?
Excipit hic vates, Sic vivat in aethere numen,
Militiae DEVS aeterna, quo teste supremo
Ista loquor, iam nunc me Regi te indice sistam.

Talibus auditis furioso occursat Achabo
Obadias, divumque ait adventasse prophetam.
Nuntia qui portet venturae praescia sortis.

Obviat ergo pio crudelis Achabus Eliae,
Quem procul ut vidit venientem, his vocibus instat:


page 247, image: s295

Tune [Orig: Tun] ille Isacios qui turbat praeco penates?
Causa mali tanti, et tu dirae cladis origo?

Haec Rex: cum Divus contra sic incipit augur:

Non ego conturbo regnum Israelis avitum,
Sed tu tantorum fomes et causa malorum:
Tu Rex, et tua tota domus, qui lege reiecta
Mosis, Avernales colitis nova numina Belos.
Verum age, concilio tota Israelica coge
Agmina, Carmeli super alta cacumina montis:
Et quadringentos quinquagintaque prophetas
Belicolas huc siste mihi, nemorumque tuorum
Sacrificos quadrigentos, quos divite victu
Pascit, dapsilibusque epulis Isabella sagniat.

Haud mora fit, dictisque viri Rex paret, et omnes
Linigeros Beli, tota Israelide cogit,
Concilioque omnes accit proceresque Ducesque.

Tunc infert medium sese divinus in agmen
Thesbites claro ad populum sic ore locutus:

Quo tandem usque viri Isacidae, nam dicite, vestra
Claudicat in geminas pietatis opinio parte?
Si DEVS hic noster DEVS est, et conditor orbis,
Conditor humanae gentis qui foedere certo
Gaudet honorari, cur non sectarier ipsum
Vos iuvat, et soli cur non servitis amici?
Sin DEVS est, quem vos colitis sub nomine Beli,
Cur non hunc solum vos observatis, et unum?
Quid commista volunt sibi tot divina profanis?

Nil populus contra: rursus sed Divus haruspex,

Solus ego Domini de coetu resto Propheta:
Sed quadringenti quinquagintaque profani
assunt Belicolae: nunc binos ducite tauros,
Atque hic sacrificis unum date, quam sua ferro
Dextra in frusta secet, votiva et ponat in ara:
Et nullis tamen accendat ligna arida flammis.


page 248, image: s296

Alter sed nobis detur, quem altaribus addam,
Ipse nec admoveam scintillam comminus ignis.

Tum vos sacrifici Belum clamoribus altis
Implorate DEVM, numen sed et ipse vocabo,
Aeterni caeleste Iovae, quemcumque precantem
Hic suus audierit DEVS, atque accenderit aram,
Verus is esto DEVS, Dii cetera turba profani.

Dixerat: applausu populus cum dicta frequenti
Comprobat, et geminos partitur utrimque iuvencos:
Ipsi autem dempto imponunt altaribus igne,
Dissectos ferro tauros, Belumque profani
Sacrifici implorant, a summo mane diei
Exorsi, medium dum Sol attingeret axem.

Iuppiter exaudi: nos audi Bele vocantes

Clamabant, circumque aras ceu polite claudo
Sese incurvabant: sed surdi numina Beli
Huius erant, sannis cum praeco irridet obortis

Thesbites: Clamate inquit, vocesque remissas
Tollite, forte aliquid Belus meditatur iniquus,
Aut abiit peregre, aut somni sua munera cepit,
Hoc aestu fessus: quin istum voce veternum
Sublata excutitis: Magnum cum protinus omnes
Clamorem tollunt, et saevus corporis artus
Dilaniant cultris, et saucia membra cruentant.

Post ubi iam mediae transissent tempora lucis
Assiduas fecerunt [Orig: fecêre] preces, dum vespere sero
Sacro solent prisco offerri libamina ritu.
Nec tamen orantes DEVS audiit, ulla nec ignis
Scintilla emicuit, tam surdo nomine Beli,

Tandem fatidicus propius se accedere, vulgo
Imperat, ut videant mirabilis orsa prophetae
Namque aliquam primo restaurat cultibus aram,
Tempore quae longo misere destructa iacebat,
Bissenosque locat lapides, numerumque Iacobi


page 249, image: s297

Natorum exaequat, tum fossa altare capaci
Cingit, et occisum secat in sua frustra iuvencum,
Imponitque foco, mox quattuor implet aquales,
Et iubet infundi caeso, bis terque, iuvenco:
Donec aquae totam complessent undique fossam.
Et iam tempus erat sacra cum libamina fiunt,
Accedensque novam genibus procumbit ad aram,
Imploratque DEVM, sic supplice voce precatus:

Abrami, natique DEVS, DEVS alme nepotum,
Hoc ostende die, quod tu sis arbiter aevi
Omnipotens DEVS, et quod ego tibi rite ministrem
veridicus vates, teque auspice talia fiant,
O DEVS exaudi, DEVS audi rite vocantem,
Discat ut hic populus tua caelica iussa vereri,
Teque sequi, et verum deinceps agnoscere numen.

Haec ait, et subito Caelo delabitur ignis
Cnsumitque bovem, lignumque aramque recentem,
Et terram ingestam, et fossae quam fuderat undam.
Vidit haec populus Caelo miracula ab alto,
Procidit in faciem, caelesteque numen adorat.

Hic DEVS est, DEVS est, hic verus et arbiter orbis,
Quem nostri coluere patres, DEVS Iraelis.

Protinus apprendi falsos iubet inde prophetas
Augur fatidicus, raptatque Chisonis ad amnem,
Occidit [Orig: Occîdit] viros populo spectante profanos:
Et Regem simul alloquitur, mandatque deinceps
Convivari hilarem, Caelo quando imber ab alto
Ingruat, et sonitus ceu densa exsistat in aura
Ipse autem celsi petit alta cacumina montis,
Et prono vultu curvus supplexque precatur:
Tum puerum spectare iubet, nubecula si qua
Forte mari exsistat: qui cum nil cerneret usquam
Terque quaterque ipsum pelagi iubet alta tueri.
Demum ubi palmae instar vidisset ab aethere nubem


page 250, image: s298

Attolli laeto rem nuntiat ore prophetae.

Hic puerum affatur vates: Vade inquit, Achabo
Pauca refer, properet celeres ut iungere currus,
Ne pluvius campo Regem obruat imber aperto.

It puer, et Regi denuntiat: ille iugales
Iungit equos, properatque domum, cum desuper actae
Eripiunt subito nubes caelumque diemque
Et densi toto fluxerunt aethere nimbi.
Dumque iter accelerat pavidus Iesraelida in urbem
Amraides, currum divus praevertitur auspex:
Robore firmatus caelesti, et pectore forti,
Et iam certam ausus populi sperare salutem.

[Note: 1. Reg. [Abbr.: Regum] 19. Eliae exsilium diversis in locis.]

Reginae interea demens memoraverat [Orig: memorârat] Achabus
Omnia, quae spreto fecisset numine Beli
Thesbites, utque ense viros necuisset atroci
Belicolas, densa populi spectante corona.
Hic animi Regina furens, sua mittit Eliae
Nuntia quae certae promittant funera mortis:
Postera cum pronas aurora reduceret ortus.

Ille his auditis trepidum formidine mentem
Bersabeen tendit, famulumque hac urbe reliquens
Vltriora petit, donec deserta viarum
Ingressus caecis sese occultaret in antris.
Forte ibi iuniperum subter consederat auspex,
Exoptansque mori, maesta sic voce precatur:

Quando semel calcanda via est mortalibus aegris
Funerea, et nostros rapuerunt fata parentes:
Eja age, rumpe moram, meque huic DEVS eripe saeclo.

Dixit iuniperique nigra dormire sub umbra
Occepit, dulci quaerens oblivia somno.
asstitit hic subito Caeli de vertice lapsus
Aliger, apponitque cibum, somnoque iacentem
Excitat, et vesci caelestibus imperat escis.
Obsequitur vates potuque ciboque refectus


page 251, image: s299

Mox iterum dulci declinat lumina somno.
Angelus illi iterum potumque appomit et escam
Hortaturque virum magno reparare labori
Membra, viaeque illinc deserta per avia longae.

Paret Thesbites quadragintaque diebus
Progreditur nulla recreatus dote ciborum:
Donec ad excelsi iuga pervenisset Horebi.
Cumque ibi seclusus caeco latitaret in antro,
Scitatur DEVS ipse virum, quid forte negoti
Consiliive agitet, cur his versetur in oris.

Respondet vates: magno pietatis amore
Incitus, amentem dum culpo decenter Achabum,
Belicolasque loco e medio dum tollo prophetas,
Huc intentatae fugio discrimina mortis.
Namque Israeligenae deserto foedere Mosis
Destruxere tuas sacris cum ritibus aras,
Et veros vates gladio necuere cruento:
Insuper huic etiam tendunt sua retia vitae,
Solus enim vatum verorum ex agmine resto.

Tum DEVS: Egredere huc, inquit, secessibus antri,
Et sta sublimis super alto vertice montis.

Dixerat, et vehemens increbuit aere ventus,
Omnia prosternens, frondesque et grandia saxa:
Nec tamen hoc DEVS ostendit se turbine venti.
Haud minus ingenti tremuit terra incita motu:
Nec tamen hoc DEVS exhibuit praesentia motu
Ora videre sua, et vatem suspendit anhelum.
Mox flamma emicuit, flamma tamen abfuit auctor:
Nec se praesentem voluit ostendere flamma.
Postremo placidae fuit ortus sibilus aurae,
Cum faciem vates talari velat amictu
Proceditque antro, sistitque in limine gressum.

Hic iterum vatem rector scitatur Olympi,
Vt prius: ille DEO rursum respondet, ut ante.


page 252, image: s300

At vero omnipotens genitor qui temperat aevum

Talibus ora modis solvit: convertere rursum,
Quo pede venisti notaeque ad tecta Damasci
Te subito perfer, Regem Syrii orbis ut ungas
Haselem, illustri Benadado patre creatum.
Nimsiaden vero Regem Israelis Iaehum
Vnge mihi, et vatem tibi qui succedat Elisam.
Nam quicumque feros Hasaelis fugerit enses,
Hunc gladius perimet saevi grassatus Iehu
Tela, sed immanis qui devitaverit [Orig: devitârit] Iehu:
Illum fatidici ferrum concidet Elisae.
Nam mihi servabo deinceps septena virorum
Millia qui numquam curvato poplite Belum
Sunt veriti, aut mutis fixerunt oscula signis.

Audierat vates, primoque occurrit Elisae.
Sapphatidae, pinguem scindenti vomero terram,
Bissenisque iugis: quorum unum hic ipse regebat,
Intentusque operi, stivaeque admotus aggressi.
Illicet huic viso divus sua pallia praeco
Circumdat, vatemque vocans, caput ungit olivo.

Deserit ille boves, veniamque indeptus eundi,
Vltima dat caris genitoribus oscula vates:
Mactatisque hilari geminis ex more iuvencis,
Atque viris fisso laetus parat hospes aratro
Prandia, sollemni celebrans convivia rure:
Inde abit, et fido servus famulatur Eliae.

FINIS LIBRI octavi.