[Note: 1. Sam. [Abbr.: Samuelis] 17. Monomachia Davidae cum Golia Philistaeo.]
Tempore tunc illo bellum instaurare Philistus
Coeperat, et lati fines ingressus Iudae,
Castra inter Socho veteremque locarat Asecam.
Vallis erat late ramosa consita quercu,
Huc Rex et cunctis collectum ex urbibus agmen
Fixerat haud metuens sua castra, aciesque paratas
Ad pugnam duris venturam instruxerat armis.
Tum tres Isaidae fratres, Eliabus, et acer
Aminadabus, et infracto vir pectore Samma
Magnanimum Regem funesta in bella secuti
Exierant, patris ipse domum tunc Rege relicto
Servabam, ad noti conversus ovilia ruris.
Hic me sollicitus genitor pro sospite vita
Natorum, tosto frumento, et lacte coacto,
Paneque triticeo castris me immittit onustum
Abnerem hoc donans legatum munere Regis,
Laetaque natorum iubet ad se dicta referri.
Nam grandi senio pridem confectus ad annis
Anxia pro caris turbarat pectora natis.
Mane igitur summo, segni decedo cubili,
Custodique pecus mando, res inde paratas
Baiulo, et extructo propero succedere vallo.
Iamque suis acies castris utrimque paratas
Pugnae Cissides, et Rex eduxerat Achis:
Ast ego, quae mecum portabam vasa, relinquo
Calones inter lixasque onerumque ministros,
Et pugnae accinctos festino invisere fratres.
Vallis erat geminos inter latissima montes,
Quorum hoc Isacidae tentoria fixa tenebant,
Illo constiterant prompti pugnare Philisti.
Hic ego dum fratres dicta compello salute,
Ecce, ferox quidam monstrosa mole Golias,
Sex ulnas palmamque altus, genitore creatus
Immani Rapha notae intra moenia Gathae:
In medium vallis campum sese arduus infert.
Huic caput aerta munitum casside, pectus
Lorica squamis hamata, humeroque rigenti
Ferreus haerebat clipeus, contectaque ferro
Tibia lata viro, dextram gravis hasta regebat
Crasso aequanda iugo textoris: quinque librarum
Millia pendebat diri lorica Gigantis:
Sescentum siclos hastae sua ferrea cuspis.
Armiger hunc medium tunc praecedebat in aequor.
Atque ibi consistens horrenda voce Golias,
Omne lacessebat turbae Israelidos agmen
Ad pugnam: Et quae vos, inquit, dementia iussit
Vestra Palaestini inferre cohortibus arma?
Nonne Palaestini ego sum de gentibus unus?
Et vos Cissidae servi, Quin ocius unum?
Eligite ex omni numero peditumve, ducumve,
Qui pede collato sese huic committere pugnae
Audeat: occiso nam si me victor abibit,
Serviet aeternum vobis cum Rege Philistus.
Sin autem nostris manibus cadat ille, vicissim
Serviet Isacides immota lege Philisto.
Ecquis adest? Nemone venit? proh caelice mavors:
Quam vos ista diu ludibria nostra feretis?
Quin agite, et vestris aliquem producite castris.
Haec quadraginta clamaverat ante cruento
Ore dies, quovis et mane, et vespere quovis.
Obstupuere animis omnes, nec credere contra
Se quisquam audebat, conspectoque ore Gigantis
Quisque pedem retro castra in sua tuta ferebat.
Vox tamen haec trepidis aegra formidine cunctis
Vna erat: Isaciis ea dici opprobia castris.
Rex etiam Saulus victori munera tanto
Pollicitus, natae thalamum spondebat, et una
Promittebat opes amplas, domuique paternae
Libertatem omnem, quae nullo intercidit aevo.
His ego perceptis medium me confero ad agmen
Et quod erit munus, quae debita praemia dextrae
Incircumcisum quae vi prostraverit istum?
Nam cui tandem homini Cyclopica bestia dixit
Isacidum nisi probra DEO? Non istud inultum
Sic feret, et meritas dabit hic mihi poenas,
Talia dicentem verbis me Eliabus amaris
Corripit: ah, novi quae te fiducia caecae
Mentis agat: Nam cur vacui tu ruris ovile
Deseris, et tiro castra ad Mavortia tendis?
Nam furor est puerum saevis se immittere pugnis,
Huic ego: Quodnam igitur furioso pectore tantum
Commisi facinus? nonne hic e moenibus assum
Bethlaeis, animi referam ut mandata paterni?
Nec plura et reliquas iterum respecto cohortes.
Nuntia tum de me Saulaeas fama per aures
Vt subito venit: subito in tentoria Regis
Advocor, is placidas venienti accomodat aures.
Tunc ego: Ne quisquam terrore gigantis inani,
Optandum victo desperet ab hoste triumphum:
Ipse ego non vasta quantum vis mole videndus,
Hac dextra immanem sternam victrice gigantem.
At Saulus contra: Non defensoribus istis
Hoc iam tempus eget: puer es, virtute nec aevo
Firmus: At hic miles duris exercitus armis.
Contra ego subicio: Pecudes in rure paternas
Pascebam, ruit, ecce, Leo, ruit efferus una
Vrsus, ovemque rapit crudo Leo saevus hiatu.
Insequor, et pecudem rictu ex atroce Leonis
Eximo: Qui postquam valido me invaderet armo,
Ore inhians: rigidam forti hoc ego pollice barbam
Prenso, ferumque neco, Simsonis more, Leonem
Setigerumque ursum: Nunc unus hic esto Philistus,
Vni horum similis, quos haec mea dextra cecidit.
Nam vivi castris Domini maledixit Alastor
Impius, et nostris illusit belua sacris.
Qui me diri ursi, qui saevi e fauce Leonis
Eripuit DEVS, hoc etiam servabit ab hoste.
Haec ubi dixissem Saulus me fortibus armis
Induit, et capiti galeam quae sutilis addit,
Loricamque humeris, laterique accomodat ensem.
His ego tunc primum experior tentamen in armis:
Incipioque gradi, et partes annitor in omnes.
Verum ubi me insuetum video, nec talibus aptum
Vestibus, hoc posito castrensi tegmine sumo
Pastorale pedum, et Balearis verbera fundae:
Et quinos capio silices, peraque repono,
Atque Palaestino fero mox adversa giganti
Signa pedum: ominibus sequitur vox regia faustis.
Ipse autem spissos figebat in auquore passus
Immani se mole ferens atque ore Golias,
Armiger ante ipsum tum postquam vidit euntem
me sibi in occursum reprobus: prior incipit ultro:
Quisnam cum baculo peraque incedis inani?
Num videor canis esse tibi? sic numina servent
Astarates, hodie tua pulpa volucribus altis
Esca erit, et dentes comedent tua membra ferini.
Excipio contra. Tua dextra potentibus armis
Freta venit: me sola animat clementia divi
Numinis, insano cur tu infers probra tumultu.
Et nunc ille DEVS, quem tu contemnis Alastor,
Te dedit his manibus nostris, ut vindice dextra
Abscissum immani caput a cervice recedat:
Tuque feris terrae caelique volucribus esca
Fies projectum super hac tellure cadaver.
Noverit hinc omnis regio, quam circuit aether,
Esse suum Isacidis Caeli super ardua numen,
Quod ferat auxilium sine vi, sine fortibus armis.
Nam DEVS hanc isto certabit in aequore pugnam,
Teque dabit nostram cum toto hoc agmine praedam.
Vix haec finieram: cum vasta mole Golias
Infert se campo, cui tunc fero tramite recto
Obvia signa pedum, sensimque propinquo Giganti,
Et filicem fundae impono: simul impete facto
Ter circum caput hoc validi roto funis habenam,
Et lapide adversae perrumpo tempora frontis.
Ocius ille cadit pronoque in pectora vultu
Labitur, hic ensis me deficiebat acutus:
Accurro, et gladium vagina libero fusi
Hostis, et immani caput a cervice recido.
Vidit ut hoc acies adverso in monte Philista,
Diffugiunt omnes, et castra infensa reliquunt.
At laeti Isacidae fugientum tota sequuntur
Agmina sub portas Ecronis, et obvia Gathae
Moenia, correptosque fuga fervente trucidant.
Hinc post conversi magnis clamoribus assunt,
Diripiuntque hostis praedando castra Philisti.
Ipse caput manibus geminis immane gerebam
Raphigenae, et spoliis cinctus gradiebar opimis.
Saulus ibi quaerit, qui sim? quo patre creatus?
Nam meus exciderat furioso e pectore vultus:
Huic refero Isaeumque patrem priscosque penates.
Ille autem casus comitem iungebat in omnes,
Nec permittebat patris umquam ad tecta reverti.
Quod tamen attuleram caput huc immane gigantis.
Portabam hanc Solymam victor sublimis in urbem.
Tempore namque illo Iebus parebat Iudae,
Iunctaque cum nostris Iesubaei tecta colebant:
Arma sed ad veteris referebam limina Nobae,
Postibus affigenda sacris, ubi forte sacerdos
Ahimelechus erat, divi cum foederis arca.
[Note: 1. Sam. [Abbr.: Samuelis] 18.]
At me tum Genitor tuus, o Mephibosa, fidelem
Esse sibi socium multo delegit amore:
[Note: Regis Sauli gratia erga Daviden in acerbissimum odium conversa.]
Mutua namque fides arcto nos foedere fratres
Iungebat, firmoque ligabat pectora nexu:
Qui duo corporibus sed mentibus unus eramus.
Ipse suas Genitor tractas de corpore vestes
Tum mihi donabat, tunicaque amicibat, et apto
Pallio, et huic validum lateri suspenderat ensem,
Cingulaque aptabat pharetramque arcumque recurvum.
Rex autem peditum mihi commendare cohortes
Meque sui in bello socium captare laboris.
Ecce autem, ut nihil est ex omni parte beatum,
Nec diuturna manet magnorum gratia Regum.
Forte Palaestino nobis ex hoste reversis,
Occurrunt laetae matres, et carmina dicunt,
Et fidibus ludunt, et sistro tympana pulsant.
Vtque novum paeana canunt: Rex mille cecidit:
Millia uno decies Davides sustulit ictu.
Hic subitam Sauli furor exardescit in iram:
Et mihi mille, inquit, decies sed mille dederunt
Davidae: hic heres regnis succedet habenis.
Hic torvo cepit primum nos ore tueri,
Nec mihi post animo fuit umquam deditus aequo.
Postera iamque dies primo surgebat Eoo,
Cum genius Regem tecta inter avita sinister
Obsidet, eventus caneret quo deinde futuros:
Hic ego, more ego, nervos intendo canoros
Maestiticasque abigo grassanti e pectore curas.
Ille autem telum quod dextra forte gerebat
Conicit, ut latus hoc missa transverberet hasta:
Sed bis ibi teli declino corpore iactum.
Nam qui Saulaea de mente recesserat aulae
Spiritus aetheriae, is nostrae in penetralia mentis
Auspice migrarat Domino: sed plurimus horror
Occupat hic Regem, sibi multa ac vana timentem.
Me quoque tunc a se removet, tum mille virorum
Destinat esse Ducem, quibus aequo pectore fidus
Auctor eram patrii mandata capessere Regis.
Nam ne forte quid imprudens committeret umquam
Mens mea, sollicito fuit una haec cautio cordi.
Hoc ubi sensisset, timuit me perdere Saulus:
Isacidaeque omnes tam provida coepta probabant.
Filia maior erat Regi formosa Meroba,
Hanc mihi desponet lecti vitaeque sodalem,
Verum hac lege tamen bellis ut alacribus hostem
Aggradiar, magnaque evertam strage Philistos.
Nam positum assiduo duri in certamine belli,
Sperabat tandem deletum a pluribus iri.
Tunc Regi refero: Quis ego, aut quae vita, quod ortus
Stemma mei, ut generum me Rex sibi summus adoptet
Cumque esset thalami tempus geniale sacrandi,
Ecce, Meroba alii datur associanda marito.
Me tamen, o mihi cara Michal, ardenter amabas,
Et mihi te Genitor sociam pangebat, ut armis
Me quoties vellet furibundi exponeret hostis.
Hoc illi in votis, haec illum cura tenebat,
Hoc per missitos [Orig: missitios] agitabat in urbe ministros,
Multis tandem ultro et citro sermonibus actis,
Tandem hac lege sibi generum deposcit, ut icto
Hoste Palaestino referam praeputia centum.
Nil hic cunctando potiundae impulsus amore
Coniugis, ante mihi praescriptam temporis horam
Mille viros mecum furialia in agmina duco:
Bis centumque uno certamine caedo Philistos,
Et centum refero victae praeputia gentis.
Sic pugnace manu fuit haec mihi regia coniux
Parta, suo quae me studio complexa vicissim,
Infido magnum horrorem dabat aegra parenti.
Nam quia me carumque DEO carumque maritae
Viderat, et patriae dilectum ante omnia genti:
Non prius hoc odiis caput infestare remisit,
Quam bello victus feralibus occidit umbris.
[Note: 1. Sam. [Abbr.: Samuelis] 19. Exsilium Davidae ab aula et domo.]
Ergo ubi flammato concepit corde furorem,
Hortatur Ionathan, omnes aulaeque ministros,
Vt me crudeli properent occidere leto:
Sed me tum Ionathas, non foederis immemor icti
Admonet, ut diri fugiam scelerata parentis
Consilia, et caecis latitem bene conditus antris,
Dum mentem patris exploret, referatque latenti.
Pareo consiliis mihi tam cupientis amici,
Meque extra Gibeam caecis abscondo latebris:
Cum tali Ionathas affatur voce parentem,
Ne vero genitor, ne tantam concipe bilem,
Isaiden generum adversus; ne pollue mentem
Sanguine non nocuo. Nihil in te criminis ille
Commisit, sed rite tibi prodesse laborat:
Et tua damna cavet, regnique exauget honorem.
An-non ille ferum dextra victrice Goliam
Sustulit an nobis non attulit inde salutem
Omnibus? hic oculi, sunt hic tua lumina testes.
At tibi qui magno peperit tot laeta triumpho
Gaudia, nunc istum crudeli funere tollas?
Aut cur insontis macules te sanguine civis?
Talibus impulsus Ionathae Rex vocibus, atra
Caede manus prohibet, testatus numina Caeli
Victurum Isaiden: tum me Saulaeia proles,
Adductum patris ante oculos statuitque, patrique
Conciliat, nimium iurato fisus amori.
Tempore non longo diri post alea belli
Concita, cum rursus ferrent huc arma Philisti:
Hos ego tum victos intra sua tecta fugaram.
Sed malus hic rursum Genius fera pectora Regis,
Dum videt incolumem magna de strage reversum,
Laetantesque viros furioso obsederat oestro,
Namque ubi dulcisonis fidibus mulcere furentem
Aggredior, iacet ille manu, quae tela tenebat,
Vt me traiciat, paries sed proximus hastam
Excipit, averso dum vito corpore iactum.
Protinus arripio (quis enim se crederet oestro)
Qua datur ire fugam, meque intra tuta recondo.
Ille suos mittit nostra haec ad limina servos,
Qui circumsaeptus noctis munimine caedant:
Coniunge teste loquor, quae ni tum fida fuisset,
Nec tuus Isaides, nec natus viveret ullus.
Namque ubi cara Michal tanto in discrimine vidit
Versantem, suadetque fugam, positoque timore,
Me per laxatam demittit fune fenestram.
Ipsa sed effigiem contectam veste virili
Componit lecto, capiti pellemque caprinam
Addit, ut aegrotum praesentet ista maritum.
Saulus ubi tristis fixum aegrotare cubili
Audivit, et lectum iubet in lectoque iacentem
Afferri,ut diras exsolvam sanguine poenas.
At Regi fertur vacuo recubare cubili
Vestibus ornatam effigiem, cum percitus ira
Protinus hanc tali compellat voce Michalam:
Et cur ludificas carum tu nata parentem?
Cur sinis e manibus dilabi, qui meus hostis?
Istane danda fides Regi quae debita patri?
Huic mea tum coniux respondet: at ille minatus
Horrendam, fuerat mortem, ni evaderet insons.
Digressus propero vicinae ad moenia Ramae,
Huc ambo fugimus: sed regis in urbe satelles
Insequitur, geminus vatum chorus obvius illic.
Praesagas voces Samuele Regente Magistro
Fata satellitibus canit obventura: canuntque
Ipsi etiam missi me captum a Rege ministri.
Tunc alios mittit sed vaticinantur et ipsi:
Tertia turba venit, quae indat mihi vincula capto,
Tertia turba etiam venturi it praescia fati.
Cum tandem Rex ipsus adest: sed et ipse prophetae
Accipit immissum Caeli de culmine statum.
Deponitque humeris trabeam, pronoque subinde
Pectore pulsat humum, totam noctemque diemque.
Interea tacitus Gibeana ad tecta revertor,
Et Ionathan adeo, maestumque hoc alloquor ore:
Quod tantum admisi? quod tam crudele patratum
In vita facinus? quam feci denique culpam?
Aut qui commerui, insidias ut ponat ubique
Rex genitor vitae? Ionathas respondet amice:
Absit, ut occumbas crudeli funere mortis:
Absit ab humano scelus hoc immane parente.
Nam nihil ille meus Genitor molitur in aula,
Aut magnum aut parvum, mihi quod non ante revelet.
Cur igitur mentis me celet iniquae
Propositum? vanos age pectore pelle timores.
Excipio hunc contra: quo foedere simus,
Quamque arctis dudum coniuncti mentibus ambo:
Atque ideo Ionathae vult haec incognita nato,
Ista tuam mentem ne cura remordeat aegram.
Testor enim hoc Caeli et terrae spirabile numen
Et Ionathae vitam: passu non longius uno
Abfuit a nobis extremae linea vitae.
Sic ego: sic Ionathas: Faciam quod postulat a me
Iste tuus praesens animus mensque inscia falli.
Huic ego: Cras tacitae coeunt nova cornua lunae:
Cum me regali fas est accumbere mensae,
Nunc tres hos-ce dies campis latitabo propinquis.
Quod si forte pater de me quaesiverit ultro:
Tu me Bethlemicae dic urbis adisse paternae
Limina, solemnis quo sim convivia diei:
Si pater annuerit, res est in margine portus.
Sin autem irato monstrarit nubila vultu,
Certus eris diro quod secum pectore volvat
Exitium nobis instanti afferre ruina.
Tu vero miserere tui Ionatha optime, servi:
Nam tu, teste DEO, sanxisti foedera mecum.
Quod si me penes hic culpa est, occide, quid, oro,
Sub patrii vultus me lumina saeva reducas?
Tunc Ionathas: Absit, patrius ut sit nota voluntas,
Quae paret exititum, aut statuat te tollere ferro:
Nec mea de fatis moneat te lingua futuris.
Hic ego solliticus: Sed quis tamen, inquio, certum
Fecerit, hostili si quid Rex pectore promat.
Tum Ionathas patulos solum seducit in agros,
Atque ibi sublato praecelsa ad sidera vultu
Incipit: Esto mihi DEVS Israelis avorum
Testis: et a Ionatha vultus averte paternos:
Si quid in Isaiden triduomoliminis isto
Comperero, sive infesti, seu forte benigni,
Quod struat in partem genitor firmatus utramque,
Ni meus Isaides me certior indice discat.
Tu modo, mi frater, dura, rebusque secundis
Te serva: Ille DEVS te mente gubernet eadem
Quam patrem solitus. Sin vano pectore fallo:
Me quoque quantisper vitalis Spiritus artus
Hos reget, et vacuas cum se extenuabit in auras:
Omni spe castum caelestia numina fallant.
Hoc tamen, hoc te etiam sincero corde precamur:
Si quando DEVS ille tuos exstinxerit hostes,
Vndique, et hinc sedes, dederint tibi fata quietas:
Ne Ionathae, ne quaeso domum serosque nepotes
Desere (quid lacrimas Mephibosa effundis inanes?
Durat , et aeternos mens haec durabit in annos)
Mutuaque immoti conserva pacta favoris:
Atque, en, te fervore pari quo me-met amantem.
Sollemni cras laeta tuo te quando sedili
Mensa exspectabit, biduoque sequente vacarit:
Huc tu deinde redi, teque hic sub rupe cavata
(Asela nomen habet) cum lux erit orta reconde.
Ipse ego mox adero, et vacuas iaculabor in auras
Te super, ac puerum mittam qui tela reportet.
Hic tu clamantis non irrita verba notabis
Augurium tibi: nam misso si dixero vernae:
Me versus mea tela iacent, te pone minister:
Tunc erit infenso nihil a genitore timendum.
Dixero, te versus, teque ante minister habebis
Spicula: tum certam fugiendo quaere salutem.
Cetera, quae inter nos hodie sancimus, et ante,
Horum sunt nobis aeternum numina testes.
His ita consultis propere discedimus ambo:
Ruri ego me condens, patris ille in tecta reversus,
At iam luce sacra postquam genialibus escis
Accubuit Saulus, solioque resedit acerno,
Abnero claudente latus vacuoque sedili
Davidae: nullus de me sermo ortus in aula,
Quod socio immundum Rex crederet esse cubili.
Luce sequente tamen Ionathan rogat ore maligno:
Atque ubinam latet Isaides hoc tempore festo?
Non heri, non hodie quod sacris assidet escis?
Cui Ionathas: Festum tectis sollemne paternis
Institui aiebat, quod nostro ut pace liceret
Concelebrare sibi, germano a fratre vocato
Orabat veniam: nunc causa haec distinet illum
Regali a mensa. Tum diram accensus ad iram
Cissides: Ionathan his verbis increpat atris:
O fidens animi nebulo, patrique rebellis,
Novi, novi inquam, quod tu delegeris istum
Isaiden probroque tuo matrisque nefandae,
Quae mihi te peperit: nam quanto tempore vivit
Isaides, numquam regni tibi firma paterni
Gloria, nec stabile hoc solium successor habebis.
Quin ergo huc revoca Isaiden, ut sanguine poenam
Solvat, et ob scelus hoc funestis occubet umbris.
Huic Ionathas iterum: Cur mortem hic oppetat insons?
Et quodnam scelus admisit? quae crimina fecit?
Saulus ibi arreptam furiosus conicit hastam
Qua feriat Ionathan: Sed teli missilis ictum
Declinat Ionathas, mensaque iratus acerna
Surgit, eam totam patiens ieiunia lucem.
Nam mihi praesentem soceri furor undique mortem
Decrerat: Ionathaeque animum turbaverat aegrum.
Postera vix Caelum roseo rubefecerat ortu
Leucothoe, et campo Ionathas succedit aprico:
Et loca nota petens, telum iaculatur in auras
Me super, acclamans quaerenti spicula servo:
Te versus, teque ante iacet, quae missa sagitta est.
I, nec siste gradum, qua te via proxima ducit:
Omnibus hic iaculis puero a referente receptis,
Ignarum pacti illius dimittit, et arma
Haec, inquit, nostri refer in penetralia tecti.
Illo digresso, caecis erumpo latebris,
Terque meo Ionathae demisso supplico vultu:
Mutuaque alternis infigimus oscula malis,
Effusi in lacrimas ambo. Tum pectore tristi
Subicit haec Ionathas: I quo tua fata vocabunt,
I pede felici, iurataque foedera serva,
Communesque olim mecum tutare penates.
Dixerat, et patriae redit ad sua limina sedis.
[Note: 1. Sam. [Abbr.: Samuelis] 21. Exsilium Davidae in urbe Gatha.]
Ipse sed exsilii subeo discrimen iniqui,
Et patria profugus terra, peto moenia Nobae
Hic ubi divinam pater Ahimelechus ad aram
Grata DEO caesis faciebat sacra iuvencis.
Isque ubi me solum venientem ad limina vidit,
Obstupuit primum: tum verbis quaerit amicis:
Quae sit causa viae, quae solum ducat euntem?
Huic ego tum ficta cautus respondeo voce:
Sunt a Rege mihi commissa negotia regni,
Arcana, et nulli facile credenda ministro.
Tu mihi si quid habes victus panisve cibive
Da quaeso, et fessas repara, pater optime, vires.
Sic ego: sic humili respondit voce sacerdos.
Non mihi sunt ulli panes hos praeter in aede
Mensis impositos, atque hos tollunto ministri,
Dummodo femineo sese abstinuere cubili.
Tertia lux haec est (sacro respondeo Mistae [(perhaps: sense)] )
Ex quo digressi sua quisque cubilia liquit:
Nostraque feminei sunt vasa expertia tactus
Si tamen haec inmunda via est, pro tempore fiet
Munda via: an nescis quod mundis omnia munda?
His ille auditis panes ex aede sacratos
Fert manibus ponitque alios de more recentes.
Tunc etiam gladium peto, si quis in aedibus istis:
(Sicut inermis eram) properantemque omnia regem
Incuso, qui me nullis instruxerat armis.
Porrigit ille mihi contectum vestibus ensem,
Ex adytis templi, spolium praelustre Goliae:
Huius (dicebam) similem non aspicit orbis.
Viderat hoc quidam de stirpe Doegus Idumi
Pastorum Sauli praeses, qui forte latebat
Abditus hoc templo, furiis huc omnibus actus:
Ipse abeo, sacra non longum sede moratus,
Atque Palaestinae gressus ad moenia Gathae
Dirigo, non tutam venturus in Achidids aulam.
Sceptra Palaestinae qui tum Rex gentis habebat.
Me vero victi notum de caede Goliae
Prodiderunt servi: Namque hic est ille vir, hic est,
Aiebant, de quo laetum Paeana canebant:
Rex mille: at decies Davides mille cecidit.
Quae postquam accipio mentem turbatus acerbam,
Dissimulo moros, alienumque induo vultum,
Gesticulans manibus, foribusque allido supinum
Occiput, in barbam manabat ab ore saliva.
[Note: 1. Sam. [Abbr.: Samuelis] 22.]Achis ad servos: Ipsi vos cernitus, inquit,
Non huic esse caput sanum: cur sedibus hospes
Hic nostris subiit? cur haec ad limina venit?
Edat ubi specimen rabiosi pectoris amens?
An mihi non fatui satis ampla est copia coetus?
Discedo hinc igitur latebras subiturus Adullae.
Sublatisque polo manibus sic voce precabar:
[Note: Psalm. [Abbr.: Psalmus] 56. Implorat opem divinam contra iniuriam Regis Sauli.]
Esto mihi clemens misero, DEVS, esto benignus,
Nam me homines leto cupiunt mersare profundo
Assidueque angunt, multis circumdor ubique,
Hostibus, et multi mortis mihi retia tendunt.
Sed tibi me credo, nec quid mihi terrea possit
Massa inferre mali, secura mente timebo:
Oppugnant ille mea verba, huc pectore toto
Intenti, ut misero possint afferre periclum.
Illi cenfertim vitae insidiantur, et omnes
Obsevant passus, dum possint addere noxam:
Quicquid delinquunt ipsi sibi quisque remittit.
O DEVS hos homines furvas demerge sub undas,
Connumeraque fugas Davidae, et collige in utrem
Quas fundo lacrimas: nam certe colligis omnes
Sic hostes mihi terga dabunt, sic ora precantis
Percipies, ut te videam mihi numen amicum.
Sic etiam verbum referam caeleste salutis,
Vni namque tibi fido, formidinis expers:
Nec metuo quid massa mali det terrea nobis:
Vota DEO feci, quae feci vota rependam,
Et laudes memorabo Iovae: Nam mortis ab umbra
Tu DEVS hunc servas animum, tu denique firmas
Hos gressus, animae ut vescar vitalibus auris.
Haec ibi demissa numen sic mente precatus,
Antra peto, nemorum sub rupe latentis Adullae,
Quo postquam ventum patrias it fama per urbes
De nostro exsilio, comitum huc manus, ecce, novorum
Confluit, e portis Bethlemae egressa vetustae:
Septeni numero fratres, natique sororum,
Grandaevusque pater genetrixque effeta senecta,
Et quadringentum pubes animosa virorum.
Clara Ammonaeo iacet urbs in limite Rabba,
Rabba caput gentis, sedes notissima Regum
Notus ubi ipse Nahas solio residebat avito.
Huc eo, et hostili terrae commendo parentes:
Hospitio ut Regis non infelice fruantur,
Dum videam rerum quo vertat cardo mearum:
Annuit, et patri dat sedem hac urbe Moabus.
Ipse ego desertis teneo regionibus arcem,
Imploroque DEVM tensis ad sidera palmis:
[Note: Psalm. [Abbr.: Psalmus] 63. Canit Davides quanto desiderio teneatur erga templum Hierosolymitanum.]
Alma DEVS, meus es DEVS, ad te lumina tollo,
Vt primo mane evigilo, te sicca parentem
Meus sitis, et te nostra caro desiderat unum,
Arenti hac terra, quam non liquor irrigat ullus:
Hinc tua respicio divi sacraria templi,
Nam manus haec aris imponere gestit honorem:
Mens laudes celebrare tuas, dum vita superstes,
Proque tuo duplices attollere nomine palmas:
Nam nomen memorare tuum mihi summa voluntas.
Te meditor quoties declino lumina somno:
Et quando evigilo, te cogito, te loquor unum,
Tu meus adiutor, tu alarum me tegis umbra:
A te animus solo pendet meus, alma iacentem
Me tua dextra fovet. Vitae componere nostrae
Insidias pergunt isti incautumque necare:
Sed mihi quam foveam diri fodere tyrannis,
Huic illabentur: suus ipsos opprimet ensis,
Praedaque erunt avidae mox optatissima vulpi:
Rex tamen exsulet, pereant qui vana loquuntur.
Talia dicentem superosque in vota vocantem
Alloquitur Gadus, divinoque admonet ore:
Ne castro hoc maneam sed Iudae tecta revisam.
Protinus hinc abeo, silvamque ingressus Haretham ,
Exspecto, quo fata trahant retrahantque sequentem.
Ecce autem interea Gibeano limite Saulus
Consistens, hastamque tenens, septusque suorum
Agmine: flammato sic incipit ore profari:
Ieminidae duri, quae vos dementia iussit
Conspirare omnes? capitique huic ponere nostro
Insidias? utrum Iemini de stirpe creatis
Omnibus, Isaides vineta daturus et agros?
Praeficietque suis iam deinde cohortibus erro?
Nam mihi quis restat fidus, qui nuntia portet
De profugo Isaide : ut quaenam molimina rerum
Mente agitet, certis possim resciscere signis?
Quippe etiam Ionathas profugi defendere partes
Audet, et infaustum cum hoc exsule foedus inivit.
Nemo-nec [(reading uncertain: lig)] e vobis superest, quem sortis iniquae
Commiscerescat, et has veniat qui fidus ad aures
Nuntius, ut, quid agat, quae rerum exordia tractet,
Experiar? servum nam contra me incitat ipse
Filius, ut factis loquitur res ipsa nefandis.
Dixerat: At medium procedit Idumus in agmen.
Et Regem alloquitur tali sermone Doegus:
Vidimus Isaiden venientem ad moenia Nobae,
Votivasque aedes quibus Ahimelechus adorat
Sacrificans, parvo stipatum accedere coeptu,
Huic responsa dedit divino ex ore sacerdos,
Et panes sacros, gladiumque atque arma Goliae.
His Rex auditis Ahitobo patre creatum,
Atque sacerdotes illo de stammate natos,
Omnes accersit, verbisque obiurgat acerbis:
Heus, Ahitobi, inquit, fili: cur foedus inistis
Me contra Regem, tuque o periure sacerdos?
Isaidesque tuus? cur das responsa petenti
Caelica? cur panes illi largiri sacratos?
Vt quod res loquitur stimulante libidine mentis
Impellas hominem sceptris se opponere nostris?
Haec Rex: haec Regi pater Ahimelechus ibidem:
Et quis,ait, servis superest ex omnibus, aequa
Praeditus in Regem velut hic est mente fideque?
Quis gener est Regis? quis regia dicta capessit
Promptior hoc ipso? quis tota Regis in aula
Maius nomen habet, maiore ornatus honore?
Num pro Davidae iam primum oracula nobis
Sunt consulta hodie? procul hoc, procul omen abesto,
Vt Regem contra cum quoquam foedera iungam.
Nec tu, quaeso tuo tribuas haec crimina servo:
Nam si quid forte Isaides molitur iniqui,
Teste loquor Domino, quod sim tibi criminis insons.
At Rex contra infert: Iam nunc tibi morte piandum
Hoc scelus, et domui pereundum hac luce paternae.
Vosque adeo telis instructi, armisque ministri,
Huc agite, et sacros istos occidite mystas:
Nam manus illorum Isaidae sociata rebelli
Auxilium confert profugumque tuetur amicum.
Sic ait: At sacros renuunt iugulare ministros
Ieminidae, et Regi obsequium, praestare recusant.
Tum Rex alloquitur crudeli voce Doegum:
Vtque Sacerdotes tollat cum praesule mandat.
Qui non cunctatus furioso interficit ense
Omne sacerdotum, quod Noba advenerat, agmen
Quinque haec et decies octo lux sustulit una
Linigeros, post ingressus sacra moenia Nobae,
Matres atque viros, natosque ab ubere raptos
Infantes, crudo ferus ense trucidat Idumus:
Nec pecudi aut bobus nec inerti parcit asello.
Vnus ibi elapsus de caede furentis Idumi
Abiathar, tantae stragis qui nuntius iret
Liniger, et sacras afferret pectore gemmas.
Ad me tendit iter maestum caedesque suorum
Ore refert tristi: quem tum solamine nostro
Erigo, et has aegro deduco pectore curas.
Hoc praesagibat mens ista luce Doegum
Vt vidi in templo, dicturum haec omnia Saulo.
Et nunc culpe mea est, tali quod funere mersus
Ahimelechus obit, simul omni stirpe perempta.
Tu remane mecum posita formidine praesul:
Quae sors cumque mihi fuerit, quae denique fata
Haec eadem tibi erunt: qui vitam hanc auferet uni,
Auferet ambobus, sed tu servabere mecum.
Inde DEVM precibus compello, et supplice voto:
[Note: Psalm. [Abbr.: Psalmus] 52. Detestatur immanissimum et nefarium furorem Doegi et Sauli.
]
Quid te effers animo doctus dare damna tyranno?
Vivit adhuc qui te reprimet, DEVS arbiter orbis
Lingua tua exitium struit, et mendacia profert,
Exacuitque sonos ut acutae cuspidis ensem.
Plus tibi vana placent, quam vera, et dicere mavis,
Quae mala, quaeque nocent, quam quae sine crimine pros [(reading uncertain: end of page)]
Destruet ergo domumque tuam camposque feraces,
Teque aget extorrem patrio de limite Dius:
Et tua ridebunt vitae discrimina iusti,
Ecce, hic ille vir est dictur, numine tempto,
Qui magnis opibus fidit, dare damna paratus.
Ipse autem viridis florebo hic instar olivae,
Aedibus in sacris, Domini que dicabo favori
Me totum, et toto referam tibi pectore grates,
Magne DEVS, magno solius numine fretus.
Tu quoque cara Michal, illo dicrimine rerum
Turbata, heu, monitus sequeris dum maesta paternos,
Venisti in thalamos mihi tunc erepta secundos:
Gallaeo coniux sine legibus addita Phalti
Venerat interae qui nuntia maesta ferebat:
Hoste Palaestino raptarie divitis urbis
Horrea, cui priscum nunc est quoque, Chegila nomen.
Consulto hic Domino, nostras Dux armo cohortes,
Profligaturus patriis a finibus hostem.
Vnus ibi comitum:Quaenam struis orsa? Quid istis
Inceptas armis? patrias habitare timemus
Nos urbes, cupimus castra oppugnare Philisti?
Ergo iterum capio divinae oracula gemmae,
Meque iterum coeptis Dominus confirmat in istis:
Et iubet oppressae succurrere moenibus urbis,
Plurima pollicitus victricis praemia palmae.
His ego firmatus dictis, ac voce suprema,
Sescentos educo viros totum amgen in hostes,
Chegileasque domos pulsis propugno Philistis,
Atque acie victis adimo pecus omne, potitus
Ingenti praeda, spoliisque ornatus opimis,
Quae postquam Saulus furiatus auribus hausit,
Dicta sibi, quod Chegileis in moenibus hospes
Degeret Isaides: Nunc, hem, nunc inquit, habemus
In manibus nostris multumque diuque petitum.
Nam DEVS ipse mihi conclusum moenibus urbis
Tradidit, et portis terratoque obice saeptum:
Hactenus in campis qui passim errebat apertis.
Ite hinc, ite citi mecum qua Chegila muris
Stat munita suis, atque urbem cingite vallo.
Nuntia fama ruit nostraeque allabitur auri
Cissiden acies adducere, claudat ut intra
Moenia Daviden inopem, captumque trucidet.
Hic primum Abiatar divina oracula mecum,
Consulit: Alme DEVS, nostras it fama per aures
Adventare acies Sauli, haec ut moenia flammis
Cingat, et eversam tollat cum civibus urbem:
Nunc tu fare mihi, verusne hic rumor ad aures
Pervenit nostras? et utrum me civica Saulo
Perfidia, in saevae tradet discrimina mortis?
Finieram, DEVS affirmat Regemque propinquum
Affore mox urbi, nec fidos confore cives
Ilicet inde pedem moveo, vallumque reviso,
Avia deserti perlustrans aequora Siphi.
Dum moror, ecce, meus Ionathas discrimine tanto
Improvisus adest, et me solatur amicum.
Ne paveas, inquit: Numquam manus impia patris
Te capiet, regnum DEVS hoc tibi destinat uni.
Tuque ibi consiliis socium me semper habebis,
Et lateri iunctum, et toto tibi pectore fidum:
Nec pater hoc nescit, meque aversatur et odit,
Talia tum Ionathas lacrimis memorabat obortis
Et redit ad patrium renovato foedere tectum.
Interea cives Siphi Gibeona frequentant
Limina, et hic produnt Regi me vocibus hosti:
Rex, genus egregium, cui tot DEVS annuit urbes:
Nos inter latet Isaides, atque abditus arcem
Hachileo impositam colli tenet hic ubi dextrum
Deserti nemoris latus eminet. Eia age, longas
Rumpe moras, nostris manibus tibi traditur hostis.
Hic contra Saulus: Dii vobis digns rependant
Praemia, qui tales talem mihi proditis hostem:
Et Regis vestri pariter regnique miserti.
Ite ergo, et certis hostem perquirite signis:
Quas teneat latebras, et se quibus occulat antris.
Nam mira est homini versutia, plurimus astus:
Demum explorato, quem quaerimus, hoste redite.
Vt sequar, et nostro circumdem milite campum.
Nam pede si profugo nostras miser attingit [Orig: attigit] oras:
Ipsum multa inter latitantem millia prendam.
Digressi hinc Saulo vestigia praevia figunt.
Certior at factus de proditione nefanda
Siphaei cives, fugio loca perfida Siphi,
Maoniasque peto deserta per avia rupes:
Atque iterum palmas ad caelum tendo supinas.
[Note: Psalm. [Abbr.: Psalmus] 54. Accusat Sauli et Siphaeorum perfidum et crudelem animum.]
Fer DEVS auxilium, quod per tua numina supplex
Te precor, et nostram vi summa protege causam:
Exaudi pater, et miseris ne vocibus aures
Odbe tuas, populi namque opposuere superbi
Se mihi, et huic animae laqueos ac retia tendunt:
Nec metuunt, DEVS alme, tuum violabile numen.
Sed tu me servas, tu casibus eripis istis,
Tu periuro hosti, sua praemia digna rependis.
Eia age surge DEVS totasque hic exsere vires,
Notae in me fidei: et violentas disice turbas:
Tunc tibi (multa cadet de nostris victima saeptis),
Multaque dicentur meritae praeconia laudis.
Nam tu me exemptum miseri de cladibus aevi
Afferis, ut merso in tenebras ex hoste triumphem.
Vix haec finieram, et comitum manus, ecce, novorum
Accurit, Gadaeque Duces ex urbibus assunt:
Esarus, Obadias, Eliabus, et inclytus armis,
Masmannas, et Ieremias, atque acer Athaeus,
Infractusque Eliel, et Ioannes, et honesti
Cultor Machbanaus, nec non bonus ense corusco
Elsaba, et aeriis felix Ieremia sagittis:
Omnes caetrati, et cincti radiantibus armis,
Aspectuque truces hosti, similisque Leonum,
Et cervos rapido qui possent vincere cursu.
Maximus illorum patrio sub limite ductor
Mille virum: minimus ducebat in agmina centum.
Atque hi transierant Iordanis flumina pleni,
Cum iam vere novo, zephyri spirantibus auris,
Proluerent undae, pluviis vernalibus auctae,
Atque omnes campi fluvio superante laterent.
Ipsis quin etiam Iudaeae e moenibus orae
Beniamidumque domo, me convenere frequentes
Tesqua peragrantem deserta, et lustra ferarum:
Eximii fortesque viri pugnaeque parati.
Quos ubi conspexi, nostris accedere castris
Incipio super his: Iuvenes, fortissima bello
Pectora, si mihi fertis opem, certoque venitis
Auxilio, innocuum quem vis inimica fatigat:
Hic se animus vobis casus coniunget in omnes,
Quo sors cumque feret. Sin fraudes mente dolosa
Nectitis, ut noxam insonti mihi detis amico,
Puniat ille DEVS nostrorum ex aethere patrum
Tam crudele nefas profusi sanguinis ultro.
Talia dicenti verbis Amasaeus amicis
Pauca refert, Caelo sed verba profecta sereno:
Hic quotquot sumus, ecce tui sumus, inclyte ductor
Isaide, et tecum sunt nostrae foedera mentis.
Pax tibi, pax assit, pax assit et aurea nobis,
Qui tua turba sumus tibique auxiliamur amico:
Nam DEVS ipse favet clemens tibi numine dextro.
Haec ait, et reliqui dant signa sequacia plausu.
Iamque ut Maonii latitantem in vertice montis
Congnosset Saulus, totum circumdare montem
Aggreditur: dextrumque latus Rex omne tenebat,
Laevum ego: sed tanto quia Regi viribus impar
Miles eram, heu, subito circumdatus agmine claudor:
Nec mihi iam spes ulla fugae, non ulla salutis.
Ni DEVS ipse suum caelesti ex arce tulisset
Auxilium miseris: nam dirum nuntius hostem
Improvisus adit, narratque instare Philistos,
A tergo, et vastis agmen consurgere campis.
Hic Saulus, quamquam premeret nos undique cinctos
Regreditur tamen, atque acies convertit in hostem,
Nosque sequi cessans manibus dimittit iniquis.
Nomen adhuc retinet tanti vestigia casus
Quod fecere loco: sed nos tamen auspice Dio
Servati tutam petimus sub rupibus arcem
Aeriis, cives Engeddum nomine dicunt
Iamque pedem victo referebat ab agmine Saulus
[Note: 1. Sam. [Abbr.: Samuelis] 24. Describitur Sauli crudelitas et Davidae humanitas.]
Qui postquam Engeddi versari in rupibus altis
Adiit, armatus ter mille [(reading uncertain: ?)] mucronibus instat,
Et rupes scandit, timidaeque cubilia damae [(reading uncertain: ?)] .
Est in secessu contectum frondibus antrum
Quod prope pastores ovium sua saepta tenebat:
Huc nos ingressi caecis abscondimur umbris,
Et prece sollicita numen caeleste vocamus,
Ferret opem miseris, nec tanto occumbere casu
Insontes sineret, tutosque ex hoste bearet [(perhaps: sense)]
Fors ibi naturae Regem parere volentem
Compulit, huic ipsi ut solus succederet antro
Hortantur socii crudelem occidere Regem.
Quem DEVS ipse nigro vindex induxerit antro:
Vt meritas pendat profulso sanguine poenas.
Accedo tacitus partemque a veste recido
Talari, referoque pedem, sic farier orsus,
Demissa voce: At Regem Dominique ministrum
Caelitis unctum oleo, crudeli occidere ferro
Hoc me magna vetent supremi numina Caeli.
Ipsos quin etiam vim Regi inferre volentes
Arceo: et oro manus caede abstinuisse nefanda.
Post ubi digreditur nostro Rex Saulus ab antro,
Subsequor, et Regem inclamans, et prona volutus
In genua, abscondo talari a veste resectam
Particulam, attonitumque ipsum mox alloquor ultro:
Cur hominum de me fictis sermonibus aures
Rex praebes? quasi qui sceptrum Regnique coronam
Eripuisse tibi comissa caede laborum.
En DEVS ipse tuae vitaeque necisque potentem
Fecerat hac hora, nostrisque hac rupe cruenta
Tradiderat manibus, nec te tamen ista cecidit
Dextera, nec cuiquam comitum nocuisse meorum
Permissum fuit: a nobis procul istud abesto
Horrendum facinus, Domino feriamus ut unctum.
Ah, mi care pater, mi Rex, hanc aspice partem,
Quam tibi secessum quaerenti his rupibus antri,
Haec manus, haec, inquam, talari [(reading uncertain: about 1 word not deciphered)] e recidit.
Hinc cognosce animum, nulla tibi parte rebellem,
Insontemque doli, saevoquea crimine purum.
Nil ego commisi quo tantam pectoris iram
Saulaei merear, nec tu venarier usquam
Me cessas, vitam mihi dum tuus auferar ensis.
Sed causam hanc utriusque suus, nisi fallimur, olim
Nos inter dirimet divinae calculus urnae.
Namque erit, ut vindex a te DEVS ille reposcat,
Quas hoc immani meruisti pectore poenas:
Ipse tibi parcam, nec Regis sanguine nostras
Commaculabo manus: Nam foedae a gurgite mentis
(Vt populi sermo est) foedissima crimina manant.
Et quem persequeris tandem Israelidos orae
Rex magne? aut istis quemnam venare catervis?
Exstinctumne canem, qui te nullo ore momordit?
Vilis ego pulex, tantis si viribus impar,
Me Regi opponam caecoque furore resistam?
Sed DEVS hanc trutina mox causam examinet aequa
Eripiatque tuo nostram tentamine vitam.
Finieram: cum Rex lacrimis respondet obortis,
Ah, Fili Davide, inquit, carissime fili.
Iustior es, longe socero tu iustior ipso:
Nam male pro factis, mihi tu benefacta rependis.
Qui tibi vindicta quadam divinitus hostem
Oblatum, in manibus cum me iam certus haberes,
Non occidisti tamen, atque hac caede parentis
Abstinuisti animum: nam quis sibi cardine tanto
Oblato rerum, capitali parserit hosti?
Dius persolvat tibi grates, inclyte fili,
Hac quod luce tui specimen tam dulce dedisti
Pectoris, et nostro non polluis arma cruore.
Sed quoniam et novi, quod tu successor in istud
Pervenies regnum [(reading uncertain: 2 words not deciphered)] , folii certissimus haeres,
Iura, age, per Caeli, per terrae [(reading uncertain: ?)] numina iura,
Quod nolis nostros armis delere nepotes,
Nec Sauli nomen, nec stirpem abolere paternam.
Dixit, et accepto iuratae pignore mentis,
Regalem repetit Gibeam: nos alta subimus
Maoniae et muro praestructa cacumina rupis.
Tempore tunc hominum fatis migrarat [(perhaps: grammar)] eodem
Veridicus Samuel quem casum lumine cives
Lugebant, populusque omnis, patrioque sepulcro
Condebant veteris nota intra moenia Ramae.
[Note: Asperitas Nabali erga Daviden exsulem.]
Avia nos petimus nemorosae robora Phari,
Heu, inopes rerum sine victu et pane benigno:
Quos iam longa fames, atque ardor habebat edendi.
Vrbs est Carmelus deserta in Maonis ora,
Gentis Iudaeae quae tum parebat habenis:
Hac tum degebat quidam improbus urbe Nabalus,
Vir tuus Abigail, dictorum tu mihi verax
Testis eris, nam tu pars horum magna fuisti.
Stat locuples erat ille quidem pecorumque redundans
Divitiisque potens multis, sed moribus asper,
Et stolidi ingenii, vitaque alienus honesta:
Vt bene sit Domino, bene sit domuique larique,
Et quaecumque DEVS daret illi munera terrae.
Deinde petant iubeo Davidae nomine missis,
Eroget ut larga quae possit fercula dextra,
Munificusque aegri restaurat militis artus,
Et sinat istius fecunda sorte dici
Laetitiaque frui: numquam nos ulla dedisse
Damna viri gregibus, nec servis probra, nec ullis
Iniecisse manus, quo tempore Maonis oram
Perlustraverimus taciti: pecudumque magistros
Affore militibus testes. His vocibus illi
Instructi amentis veniunt ad tecta Nabalis,
Et referunt, quaecumque ipsis mandata dedissem:
Quaeque petunt, humili ore petunt, servosque fatentur.
Ille autem stolida respondet vanus ab ira:
Quisnam Davides? inquit: Quis filius iste
Isaei? unde domo? nunc passim haec avia circum
Errones cursant fugitivi, altisque rebellant
Regibus: an panes, et aquam, carnesque paratas
Tonsorum mensis ignotus hic auferat erro?
Dixerat: illi abeunt mihique haec responsa reportant.
Protinus hic iubeo se pugnae armare cohortes,
Accingoque meum saevo latus ense, virosque
Ad quadringentos educo: at pone ducentos
Abdita qui silvis tutentur vasa relinquo.
Stat totam insani stricto delere Nabalis
Ense domum captam, nec cuiquam parcere ferro:
Non ulli servo, aut vernae, non matribus ullis
Non ulli qui tunc equitaret harundine longa
Nam mihi pro meritis ea gratia reddita magnis
Tum fuerat, pecudes qui illi pecudumque Magistros
Servarem, ne quid paterentur ab hostibus ullis.
Tum servus quidam stolidi responsa Nabalis
Quae nobis dederit, Dominae maesto ore recenset:
Ah, Domina Abigail, inquit, venere ministri
Huc a Davide missi, et dixere salutem,
Et petiere sibi de nostris fercula mensis:
Quandoquidem nobis laeti tonsura diei.
Hos erus a sese misere dimisit inanes:
Et probro affecit. Non illi damna dederunt
Vlla tuis gregibus, non ulla iniuria nobis
Accidit ex ipsis: sed nos communibus armis
Defendere, gregis ceu propugnacula nostri.
Nunc tu quid miseris istis sit rebus agendum
Dispice: nam certum est toti impendere ruinam
Huic domui: nec enim Davidae miles inulta
Tam fera probra feret. Noster (scis ipsa) Nabalus
Futilis est nimium, nec dicta ullius amici
Aequo fert animo, cunctis monitoribus asper.
Haec ubi percepit mea nunc, tunc serva Nabali,
Coniux Abigail, properat panesque ducentos
Arripit, et geminas vini sapidasque lagenas,
Et quinas illa coctas pro luce bidentos
Tum modios itidem decussae quinque farinae
Et ficos, passosque acinos, et quicquid ubique
Repperit, hoc litellatis [(perhaps: sense)] imponit asellis.
Mox ibi praecedunt famuli, conscendit asellum
Ipsa, et pone subit, nebulosi in margine montis.
Vtque in conspectum venit tum obvia nostrum,
Illicet e pando Abigail descendit asello,
In terramque cadit, pedibusque advolvitur istis,
Et sic divino tunc incipit ore profari.
Ah, Domine Isaide, patrii gener inclyte Regis,
Cui sceptrum exstincto DEVS annuit hoste supremum:
Ancillam haec me culpa tuam penes esto, meumque
Istud sit facinus: tu fidae verba ministrae
Accipe, et his praebe facilem sermonibus aurem:
Ne tantum insano succense, quaeso, Nabali,
Qui dudum impositi complevit nominis omen,
Vir vere fatuus, vere qui dicitur esse.
A te nescieram missos venisse ministros,
Qui victum peterent: si scissem, optata dedissem
Munera: sed Domino, loquor haec tibi, teste supremo,
Impedisse DEVM temere tua coepta morando:
Ne tu forte tuam maculares sanguine dextram
Innocuo, aut in te derives numinis iram.
Hostibus eveniat dementem aequare Nabulum
Consilii: animi furiosi et talibus ausis:
Atque, en, parva tua non aspernare ministrae
Munera, quae mecum Domino tibi porto iubenti:
His repara fessi languentes militis artus:
Ancillaeque ignosce tuae, veniamque roganti
Da mihi: quod regnum tibi Dius ad aethere celso
Conciliat, multos firmum durabit in annos.
Nam quae bella geris, Donino geris auspice bella,
Et tibi terra parens, tibi summus militat aehter.
Ergo, cave in praeceps rapiare, et pectore laevo
Quicquam committas, dum spiritus hos reget artus.
Quod si etiam demens aliquis furialibus ausis
Infestare tuum caput, insidiasque parare
Coeperit isti animae: tum coram caelite Divo
Vita mei Domini vivorum in fasce virorum
Collecta, immanes nil prorsum expaverit hostes.
At quicumque tuae tendent sua retia vitae
Horum animae rapido Balearis verbere fundae
Excussae vacuas longe spargentur in auras.
tunc ubi promissi Dius memor aethere ab alto
Omnia praestiterit, quaecumque est ore locutus
Fatidico, et sceptris solique admorit eburno,
Vt elavum teneas regni, non ulla tuorum
Pectora turbabit, nec te vir summe pigebit
Abstinuisse manus insonti a sanguine, et ipsi
Consuluisse tibi: quin et tibi praemia reddet
Digna meo Domino, Caelum qui torquet et aequor,
Tuque tuae vives memor isto tempore servae.
Dixerat Abigail: sic contra ego farier orsus:
Gratia summa DEO sit [Orig: siet] Israelis avito,
Hac qui luce tuos coram mihi cernere vultus
Fecit, et armatis voluit te occurrere nobis.
Gratia sermonique tuo verbisque decoris,
Tu quibus usa animos potuisti invertere motos.
Gratia magna tibi, quae nostra incepta secundo
Reprimis occursu, ne nostrum sanguine ferrum
Innocuo imbuerem, meque ipsum a crimine diro
Praeservem: nam sic Caeli tria numina vivant,
Quae me praepediunt tibi ne qua iniuria fiat
Ni tu occurisses, non ista luce superstes
Insano fuerat, quod tu mihi crede,Nabalo,
Vel qui iam didicit equitare in harundine longa.
Quae tamen huc affers tam larga munera dextra,
Accipimus gratoque animo, manibusque benignis,
Tuque age tranquillo redeas ad limina vultu:
Nam te respicio, tibi parco et vocibus istis
Parco, quaeque petis, ceu sint mandata capesso.
At postquam Abigail notas rediisset ad aedes,
Ecce, domi demens epulum regale Nabalus
Struxerat, et secum convivia solus agebat,
Et laetus potu madidum se fecerat ipse:
Cui nihil Abigail illa tum luce locuta.
Postera sed primos ubi iam produxerat ortus
Clara dies vomitu cum se vacuasset amaro
Ebrius, hic demum verbis aggressa maritum
Increpat: et magni exponit discrimina casus:
Illi corda metu subito marcescere cernit
Abigail sensimque mori: ceu quando perusta
Gramina sole suo languescunt deflua campis.
Diriguit tandem saxo praedurius omni
Pectus, et ipse dies post denos funere tristi
Occubat, heu, poena deflendum ultrice cadaver.
[Note: 1. Sam. [Abbr.: Samuelis] 26. Davidae fides et pietas erga R. [Abbr.: Regem] Saulum.]Haec ubi rescivi grates ago, mente benigna
Alme tibi vindex DEVS, haec qui probra tuorum
Sic esses ultus, capitique Nabalis iniquo
Omnia commeritae retulisses praemia culpae.
Unde meos ad te selectos mitto ministros,
O lux Abigail, te consortemque cubilis
Expeto, ne profugi thalamos et foedera temnas:
Tuque mihi morem non tarda mente gerebas,
Lavistique pedes servorum ancilla meorum,
Et mihi te propriam Carmelo egressa dicasti,
Post etiam casus profugum comitata per omnes.
Nec vero Ahinoama tuam dulcissima consors
Hic reticebo fidem: nam tu quoque coniugis exsul
Exsulis uxor eras primum, Ieserelide terra
Egressa et multos post mecum experta labores.
Fortunatae ambae, si quid mea regia possunt
Sceptra, fidem nobis numquam servasse pigebit.
Ecce autem cives habitantes moenia Siphi
Regem adeunt Saulum, crudisque hortantur ad arma
Vocibus, Hachileos ut cingat milite colles,
Et me desertae peragantem devia silvae
Opprimat incautum: dictis obtemperat istis
Saulus, et infidae deducit avia Siphi
Ter, puto, mille viros, omnes florentibus annis,
Hachileique locat sua castra in vertice montis.
Hic exploratis montana per ardua castris,
Ipse locum observo, quem tum Rex asper habebat,
Et fixa Abnero tentoria, proxima Regi,
Quae vallo cincta, et multis circumdata carris,
At circum excubias miles confertus agebat.
Alloquor hic fidis te vocibus Ahimeleche,
Et te Serviade: quis mecum in regia castra
Tendere nocte velit: respondet Abisaus ultro
Seque mihi socium tanta in discrimina iungit.
Digredimur noctu castrisque subimus apertis,
Cum tacet omnis ager, silvaeque rura quiescunt.
Rex intra currus valido munimine cinctus
Altum secura carpebat nocte soporem.
Stat regis fixum tellure hastile, propinquum
Occipiti, et circum somno iacet obrutus Abner:
Excubitorque omnis somnoque umbrisque sepultus.
Tum me Serviades hortatus Abisaus infit:
En, DEVS ipse tuum tradit tibi caelitus hostem,
Quid prohibet proprio Saulum transfigere telo,
Et necuisse semel, ne post iterare necessum?
Huic ego: Ne Regem perimas: Quis caelitus uncto
Iniecisse manus ausit? Quis vindice Divo
Hoc impune nefas ferat? Absit, et o procul absit
Hoc scelus a nobis. Nam sic tria numina vivant,
Ni vel morte cadat sicca, vel caelitis ira
Occubet, aut aliquo pereat certamine pugnae:
Numquam uncto Domini crudelem inicere dextrem.
Tu vero cape tela manu, et quae proxima telo
Obba sedet, nostras mecumque revise cohortes.
Haec fatus, rursum egredior, nec sensit euntem
Tunc quisquam: quando hic omnes sopor altus habebat,
Lumina caeca premens, udus caelestibus alis.
Postera cumque dies primos attoleret ortus
Praecipiti montis consisto in fronte vocoque
Abnerum et magnis clamoribus impleo vallem:
Nonne animum gestas Abner generose virilem?
Namque tui similis toto quis vivit in orbe?
At cur sic stertis? cur non pia pectora Regis
Pervigil observas? Nam quidam regia miles
Castra adiit, Regique hastam subtraxit, et obbam.
Hocine custodire decet munimine Regem?
Sic, Dominus vivat, vobis est morte cadendum,
Qui male neglegitis Domino sacra corpora Regis:
Atque, en, haec Regis, manibus quam gesto, sarissa est,
Haec obba: occipiti stabant quae proxima Regis.
Agnovit vocem Saulus, quaeritque vocantem,
An-non Davide vox haec tua? maxime fili.
Immo, inquam, mea vox quam tu pater optime sentis
Et cur me rursum premis his atrocibus armis,
Ah, servum, Rex magne, tuum? Quid quaeso nefandi
Criminis admisi: quibus [Orig: queis] tantam audacibus iram
Promerui coeptis? quae culpa huic pectori adhaeret?
Audi igitur, referaque tuas his vocibus aures:
Si DEVS ista iubet nobis te bella parare,
Liba tuus sacra Domino offerat aede Sacerdos.
Sin te homines istaec instigant rursus ad arma
Eveniant illis divino a numine poenae
Exsilio quod me multant, et finibus orae
Eiciunt patriae, ne huius sim limitis heres,
Fictitios [(perhaps: sense)] que lares sequar, et simulacra Deorum,
Ac mea sacra feram Belis hoc orbe profanis,
At magnus me deinde DEVS prohibisset, ab ipso
Spiritus ut noster quocumque sub axe recedat:
Neu labet, aut animum passim despondeat aegrum.
Nam Rex Hebraeus se fortibus induit armis,
Pulicis ut caput evertat, nemora omnia circum
Venatur: ceu eum perdicem in montibus altis
Pastor agit telis, et caecis excutit umbris.
Sic ibi fatus eram reddit cum talia Saulus:
Peccavi fateor, dilecte revertere fili:
Et gressum Regis nostra in penetralia perfer.
Iam nihil a nobis ulla tibi parte pericli
Imminet: in media vives tutissimus aula.
Nam preciosa fuit Regis tibi vita, sub ista
Nocte, quod in mediis voluisti parcere castris.
At mea quod gravior passim te dextera pressat
Impulit huc rabidi stolidum vesania cordis.
Tunc ego: Procedat iuvenum quis ab agmine vestro,
Telum hoc qui Regi surreptum, obbamque reportet
Sed sua cuique DEVS meritorum praemia solvat
Iustitiae vindex: nam nocte hac praeda fuisses
Tu mea, ni nostra haec pasisset dextera Regi.
Vt tua vita igitur magni fuit hactenus uni
Isaidae, sic nostra DEO sit vita vicissim
Non parvi: et saevas evitet ubique procellas.
Hic mihi Cissides. Vive, o mihi vive superstes,
Fili, inquit, tu perficies tua coepta secundis
Omnibus fili, ut portum tua carbasa tangant
Eluctata malis, his eluctata procellis.
His dictis redit ille domum, turmasque reducit:
Ipse meo, quem fata dabant, me tramite sisto.
Vnde Palaestinas venio novus exsul ad urbes,
Cumque meis sociis totum illic demoror annum:
Donec Gathaeo cecidisset ab Achide victus,
Ah, miser: et sine mente suum prolapsus in ensem.
Haec pater Isaides intentis omnibus unus
Narrabat, tandem factoque hic fine quievit.