Serenissima Regina, Clementissima Domina
POstquam de matrimonio Clementissimi Regis nostri et Serenissimae Maiestatis Vestrae laetissima fama increbuit, tantum omnino Senatus Ordinumque Regiae Civitatis Gedanensis gaudium fuit, quantum vix animis concipi, nedum verbis explicari possit. Florem enim decusque Viraginum in hunc Orbem Sarmaticum, in complexum Optimi Maximique Regis, conciliante atque auspicante ipso Numine transferri, merito laetati sunt, qui in VLADISLAO IV, qui nunc feliciter imperat, id omne sunt consecuti, quodcumque in his terris a Supremo Numine indulgeri
fidelibus subditis, aut desideriis votisque ipsorum concedi potest. Auctum est in dies istud gaudium, quoties Serenissimam Maiestatem Vestram ex Gallia movisse, quoties aliquot iam spatia confecisse et ad decerpendum summae felicitatis fructum properare nuntiatum est. Tandem eum certo constitisset ingredi Borussiam, et in vicinia Regiae Civitatis Gedanensis versari Pignus Depositumque illud Caeleste, spes ac vota Regis felicissimi, Regnique gloriosissimi, iam superfundenti se laetitiae Gedanensium non temperatum est, quin per nos in occursum praemissos, tamquam testes atque interpretes publicae hilaritatis, humillima et devotissima hac gratulatione erumperet. Gratulantur itaque Serenissimae Maiestati Vestrae senatus totaque Universitas Gedanensis, qua possunt animorum religiosissima submissione, quod, superatis tanti itineris, asperrimaeque hiemis infinitis difficultatibus, feliciter has terras ingressa, inusitati gaudii, raraeque festivitatis causa exstitit, cuius memoria meritissimis praeconiis ad omnem posteritatem transmittenda erit. Id dumtaxat ad summam votorum Gedanensibus deest, quod hactenus in vicinia tantum, nec dum etiam intra sinum Ditionis, Urbis, moeniumque suorum tantam Reginam venerantur. Quoniam vero ad spem fruendi voluptate incredibili et ab urbe condita ipsis inexperta [(transcriber); sic: in experta] nunc admoti videntur, id supplices Maiestatem Vestram humillimeque orant atque obtestantur, dignetur clementissime propius ad devotissimam sibi Civitatem accedere, et coram cognoscere gaudia fidelium subditorum, inter plausus gratulabundos, quemadmodum
vota sua, ita manus paene ipsas caelo inserentium, idque pro conditione temporum viriumque suarum seduli enitentium, quo observantiae suae promptissimae tantaeque laetitiae plenissima ratio Maiestati Vestrae constare possit, Quae insuper votorum alacritas, quae gratulatio debetur auspicatissimo Matrimonio piissimorum Regum ac felicissimorum, (cum, praesertim in hoc celebri gratulantium concursu, Maiestatem Vestram prolixo sermone onerare religio nobis sit) ea desideratissimo isto adventui, quam nobis pro divina plane gratia ac benignitate Maiestatis Vestrae iam pollicemur, merito reservamus.
Serenissima Regina, Clementissima Domina
SI summae laetitiae paria verba reperirentur, Senatus Regiae huius Civitatis, qui Serenissimae Maiestati Vestrae, pro subiectissimae observantiae suae debito, hic sese humillime sistit, totaque adeo circumfusa multitudo, quos publici gaudii celebritas excivit, et extra ipsas Urbis portas gratulabundos effudit, polixe omnes testaremur, nihil huic Civitati contingere potuisse ad summam gloriam, summamque felicitatem exoptatius, quam quod prima Urbium Borussicarum LUDOVICAM MARIAM (in quo nomine augustissimo tituli laudesque omnes continentur) inexperto [(transcriber); sic: in experto] hactenus supremi Numinis beneficio, intra pomeria, vel ut intra bracchia sua gratissimo laetissimoque complexu recipere cernitur.
Sed cum tantae rei explicandae ne
exquisitissima quid facundia sufficiat, id saltem profitemur, hodiernum diem inter felicissimos totius vitae nostrae, immo tot saeculorum, quibus hisce in sedibus Gedanum feliciter effloruit, adeo faustum auspicatumque Civitati huic Regiae illucescere, ut, quod vitae nobis supererit, immo quod nobis supererit posteritatis, in eo potissimum occupari debeat, quo memoriam eximiae festivitatis, desideratissimaeque istius ingressus gratissima recordatione perpetuo veneretur.
Neque sane gaudii nostri mensuram Regalis pompae aut spectaculorum sollemnitate, sed omnium VLADISLAI IV. Regnorum ac ditionum nova publicaque felicitate definimus: cuius prima certissimaque auspicia, pariter cum serenissima Maiestate Vestra hisce nunc moenibus inferuntur. Ita enim statuimus, post tot illustria matrimonia, numquam sese indulsisse luculentius Sarmatico isti Imperio Divinam Benignitatem: quam cum serenissimam Maiestatem Vestram incomparabili VLADISLAO IV Coniugem incomparabilem, tot Regnis, tot populis Reginam destinavit, cuius insignes animi corporisque dotes nec admiratio ulla exaequabit, nec ullae laudes pares esse possunt admirationi.
De illustrissima Gente Gonzaga, de Nivernensium Ducum splendore, quibus tot Imperatorum, tot Regum propinquitates affinitatesque innexae sunt, supervacaneum foret prolixe disserere. Id saltem arbitramur, vel ipsa fatente Maiestate Vestra, praecipuum decus ad eximios titulos tam praeclare originis accessisse [(transcriber); sic: accessissie] , quod tot Regum Principumque serenissima Neptis, humanam prope sortem ingenio, formaque supergressa, Regum,
qui hodie vivunt, felicissimo, fortissimo, augustissimo nupserit. Qui cum hostibus ferocissimis aut feliciter domitis, aut fortiter repressis, aut gloriose pacatis, eas laudes consecutus sit, quales vix caelo capi posse videantur: nullum tamen toties Victor, aut inter pacis merita maius illustriusve opus perpetravit, quam iungendo sibi Venerem istam Caelestem, et in tanti Imperii Maiestatisque communionem adsciscendo LUDOVICAM MARIAM, Galliarum nuper, nunc Orbis sarmatici, totiusque Christianitatis columen, decus, delicias. Inter bracchia ergo tam gloriosa requiescet Rex bellicosus, Victor, pacificus, quosque sustinuit feliciter labores, incomparabili mercede ista compensabit. Quin iam nunc quoque Inclita Polonia, in primis Borussia et Gedanum perfruuntur laetitia Regiae prosperitatis, votorumque suorum successum spe dulcissima, quam hodiernae lucis sollemnitas eximie auxit, percipiunt. Gratulantur meritis virtutibusque tuis, INCLITA VIRAGO, quod Regum maximo et laudatissimo nubendo REGINA MAGNA facta es: sed pariter gratulantur sibi, quod futura es MATER populorum, quorum ille PATER est. Id sibi de Maiestate Vestra omnis Borussia, haec quoque in primis Civitas promittit, quae in eo potissimum gloriae suae palmam suam positam esse arbitrantur, si Regibus suis inconcussam, et adversus quascumque tempestates immotam fidem, aeternorumque obsequiorum constantiam probare possit. Ista freti conscientia portum Gratiae Reginalis, et clementissimae protectionis Iurium Privilegiorumque nostrorum, humillima subiectissimaque
fiducia iam nunc capessimus. Adiungimus votum religiosissimum et ex intimis fidelium pectorum praecordiis profectum: Det Deus Ter Optimus Maximus Regibus mitissimis, desideratissimis, Coniugibus augustissimis, solida, sincera, nullisque calamitatibus interpolata faustissimi Connubii gaudia: det prolem florentissimam ac Regiam, in quorum vultibus ac oculis legere liceat fortitudinem paternam, virtutes maternas: det vitae longaeve, Regnique pacati (in quibus omnium nostrum salus continetur) perpetuam supraque vota fluentem felicitatem.
Cum Munus Honorarium offeretur Gedani.
SUpra votum ac meritum Regiae huic Civitati is honos contigit, quod Serenissima Maiestas Vestra iam aliquoties clementissime profiteri testarique dignata est, grata acceptaque ipsi fuisse publicae laetitiae indicia, quae pro mediocritate facultatum exhiberi potuerunt, quaeque in frontibus gestibusque singulorum exuberarunt. Ceterum si ipsa pectora Gedanensium inspicere liceret, iam aliquid maius augustiusque Maiestas Vestra deprehenderet. Senatus in primis huius Civitatis eo profundius gaudet, quo penitius cognoscere divinas Maiestatis Vestrae dotes, et incomparabilem erga se clementiam, omnia denique fama, votis, exspectatione maiora experiri potuerunt. Unde id quoque certatim operam daturi sunt, ut obsequiorum suorum promptitudine, omnique observantia
gratiam benignitatemque Optimae Reginae perpetuam sibi propriamque efficiant. Tesseram et velut arrhabonem animi consiliique illius munusculum hoc offerunt, ea omnino fiducia, quam de Tanta Principe concipere par est: scilicet Serenissimam Maiestatem Vestram positam in fastigio felicitatis humanae, et fortuita omnia infra se despicientem, nobilissimam possessionem sincerae et innocentissimae observantiae fidelium subditorum omni auro, omnibusque thesauris, aestimatione vere Regia, anteferre [(transcriber); sic: ante ferre] .
Serenissima Regina Clementissima
Descendenti ex hac Urbe, et ad consummationem publicae felicitatis properanti Serenissimae Maiestati Vestrae, denuo se sistit Senatus Regiae huius Civitatis, et pro perpetua observantia sua abeuntem faustis ominibus prosequitur. Favet porro gratulaturque reliquae Borussiae, inclitaeque Poloniae, quibus desideratissimo adventu suo Maiestas Vestra eam serenitatem et sollemne illud gaudium inferet, quo Gedanum hactenus ad invidiam paene perfruitur. Quin ipsius Regis nostri Invictissimi Optimique desideriis, votis, ac suspiriis hoc solacium debebatur, ut gratissimo tandem innexa complexu Maiestas Vestra tot palmis , tot laureis conspicuum matrimonii illius felicitate supra sortem ceterorum, qui
nunc imperant, Regum extolleret. Ad opus tam augustum pergenti, et tot vestigia incomparabilis gratiae ac clementiae ad memoriam omnis posteritatis impressa nobis relinquenti, Senatus, adeoque Universa haec Civitas fausta feliciaque omnia precantur. Quodsi aliqua humillimorum studiorum nostrorum ratio Serenissimae Maiestati Vestrae consitit, si aliquo indicio apparuit, nullos uspiam subditos, fide et obsequio ante Gedanenses esse, satis iam uberem fructum devotissimae observantiae nostrae tulimus, quod nempe (largiente id ultro et liberalissime Maiestate Vestra) Patronam ac Protectricem Iurium, Privilegiorum, id est, Incolumitatis ac salutis suae omnis iam calamitatis secura Gedanum dimittit. Quae id votis ardentissimis a supremo Numine exposcit, ut diutissime et felicissime populo suo imperet VLADISLAUS IV. Pater Patriae, Pius, Felix, Triumphator, in cuius animo pro meritis divinarum virtutum suarum regnatura est LUDOVICA MARIA, Regina incomparabilis, Mater subditorum, Patrona Gedansium.
Serenissima Regina Clementissima Domina
QUae circa initia inchoari matrimonii piissimorum Regum suorum Senatus Regiae Civitatis Gedanensis iam aliquoties vota suscepit,
ea, pro feliciter consummato libens meritoque nunc repetit. Idque ea animorum humillima sinceritate ac candore, ut, quam Coniugibus Augustissimis apprecantur supremi Numinis indulgentiam, eandem et non ampliorem, pro mediocritate conditionis suae, in iis, quae ad publicas suas privatasque fortunas pertinent, sibi suisque evenire exoptent. Incomparabilis benignitatis clementiaeque Maiestatis Vestrae, quam Gedanenses coram experti sunt, quamque sibi perpetuam fore augurantur, is plane insignis cumulus erit, si nuptiale hoc munus ab eadem non ex pretio rei evanescentis, et quae tempore consumitur, sed ex animo donantium aestimetur. Quem ad immota obsequia aeternamque observantiam paratissimam, tamquam munus, quo in facultatibus suis Universitas Gedanensis nihil habet pretiosius, qua possumus laetissima pectorum alacritate offerimus.
FElicitatem tam Regum et Principum quam populorum variis varii metiantur et circumscribant limitibus, et vel ex potentia armorum, vel ex opum affluentia, vel ex soli fertilitate, aut Commerciorum diversitate, vel ex quam plurimis aliis rebus, quas beneficum Numen diversis Terris et Provinciis impertiri solet, tam hos quam
illos felices ac beatos existiment, non tamen ullum verum felicitatis culmen attingere poterunt, nisi quod prius firmissima iecerit fundamenta, et altissimas egerit radices, felicitas nempe Principum in amore populi felicitas populi in benevolentia Principum, duo haec fortissimis quibusvis potentiora vinculis, quae nulla alia adversitas, ipse tantum necessitas fatorum abrumpere potest. Ubi alterutrum horum exulat, nec Reges et Principes perennare, nec Regna vel imperia diuturna esse possunt. Non autem multa retro actis petenda exempla saeculis, recentiora dolenda cottidie praebent oculis spectacula. Reges et Principes per funestas populi caedes, populus per inauditam, et quae in cor hominis adscendere non adhuc [(printer); sic: ad huc] potuit, in Reges saevitiam docent, quaenam sit vera felicitas Regum et Regnorum, quae ultima eorundem ruina. Infelicia in unico hoc ac certissimo Imperiorum firmamento regna, et infelices Reges Rei p. nostrae ac Serenissimis Regibus nostris eam invideant felicitatem. Unica haec et illius, et horum semper fuit coram externis, et est gloria, nec maiorem facile quis inveniat. Gloriosissimorum Regum Poloniae et Divorum Maiorum suorum in Regimen Rei publ. felicissime adsumptus Successor Serenissimus IOANNES CASIMIRUS etc. Omnis quidem gloriae, sed huius vel maxime in primordiis statim felicissimi sui Regiminis se esse avidum satis abunde declarat, dum omnia benevolentiae Regiae argumenta in omnes subiectas sibi Provincias liberalissime diffundit, et ubi fata votis non respondent, ut per praesentiam non liceat, per suos exsequitur delegatos. Non
postremam nobilissimam hanc quoque Terrarum Prussiae Provinciam, maioresque illius Civitates hac in parte S.R. Maiestas habere voluit. Et quidem praesentia sua terras has illustrare, seque conspectu sui fruendum praebere in animo fuit, sed imminentia in Rem publ. pericula et S.R. Maiestati, et huic Provinciae eam invident felicitatem. Eo enim effrenata plusquam barbarae colluviei rabies progreditur et prorumpit, ut non ullis aliis mediis, quam sola S.R. Maiestatis Praesentia in Castris et felicitate sisti possit. Illuc itaque libenter salutem suam, quam semel saluti Rei publ. devovit, fert, quo fata vocant. Me vero officialem et Delegatum suum huc misit, et id muneris dedit, ut et aliis quidem, et huic potissimum Civitati, omnem primum Gratiam et benevolentiam S.R. Maiestatis declarem, deinde vero homagium fidelitatis ab eadem recipiam. Novit quidem S.R. Maiestas hanc Civitatem totam et fidelitatis et debitae observantiae in Serenissimos Praedecessores suos praestitisse specimina, quibus merito eorundem semper in se conciliavit gratiam et benevolentiam; nec dubitat eadem in S. quoque R. Maiestatem semper praestituram: Sed uti omnium Iurium Regni et consuetudinum Provinciarum observantissimus custos vult esse hanc mihi mandavit provinciam. Dum ergo mandata mei Principis exsequor, omnia, quae ab optimo Principe sperari possunt gratiae et benevolentiae argumenta, quae vel ad conversationem iurium et immunitatem istius Civitatis pertinere, vel ad augmentum ornamentorum ipsius accedere posse videbantur, nomine S.R. Maiestatis Domini Mei Clementissimi
uti spectabili Magistratui, ita toti Civitati declaro. Ad excipiendum vero hoc Sacramentum, quod candido ore et pectore fidelitates Vestras dicturas credo, aures erigo.
Serenissimi ac potentissimi Principis ac Domini, DN. IOANNIS CASIMIRI, Dei Gratia Regis Poloniae, Magni Ducis Lithuaniae, Russiae, Prussiae, Masoviae, Samogitiae, Livoniae, Zmolensciae, Ozernichoviaeque nec non Svecorum, Gothorum, Wandalorumque hereditarii Regis, Domini Regisque nostri Clementissimi Excellentissime Domine Commissarie, Illustrissime ac Reverendissime Domine, Domine Gratiosissime.
CUm nullum acroama fidelibus subditis, Principemque suum serio amantibus possit esse iucundius, quam quoties cordato sermone praestantissimae ipsius virtutes, et in primis accurata erga subiectum populum benevolentia commemorantur: mirum non erit, quod Senatus ceterique huius Civitatis ordines hic congregati attente, devotisque animis, incredibili insuper cum voluptate audiverunt Reverendissimam Celsitudinem Vestram de utrisque facunde graviterque
disserentem. Quod autem pro benignitate Regia adeo efficaciter declarata reponant, non habent, nisi subiectissimae devotionis et obsequiorum suorum perpetuam atque immotam constantiam, votaque flagrantissima, ut supremum Numen Principi, Patrique Patriae incomparabili ac benignissimo sanitatem, et in seros annos vitam felicissimam largiatur: quo et animo, et fortuna semper maximus, post adsertas restitutasque procumbentes Rei publ. partes, post triumphatam barbariem, aeternamque cum vicinis prosperoque successu sancitam pacem, Rex Pius, Iustus, ac Pacificus (quo nullum praestabilius ac pulchrius Dei munus mortalibus continget) diu sospes ac felix subditis fidelissimis, tantoque Imperio praesit, ac imperet. Illud unicum deesse videtur Ordinibus huius Civitatis ad felicitatis summam, quod venerabundi ac totis inclinati animis Principi suo coram ac praesenti haec vota nuncupare, seque, fortunasque, ac vitam suam religioso fidelitatis sacramento addicere ac devovere iam non possint; quandoquidem ipse maxime arduis Rei publ. negotiis districtus, pro salute eius contra hostes publicos in statione esse cogitur. At vero quis non videt hoc desiderium abunde pensari, tam exspectatione, quam quod vices nunc Regias exples Illustrissime et Reverendissime Antistes, inter praecipuos Regni Proceres, natalium, dignitatum, virtutum in primis ac meritorum luce conspicuus, adeoque eminens. Gratulatur sibi universa Civitas de isto quoque Regiae benignitatis luculento indicio, promptique ac arati adsunt Ordines, ut in praestando homagio,
interque manus tam illustres consignando, inclinationem nutumque Regiae voluntatis, maiorum insuper suorum vestigia ac instituta sequantur. Ipse quidem Senatus non ita pridem, cum annua munerum publicorum alternatio more sollemni, et a maioribus accepto institueretur, sacramentum Regi suo dixit; idemque fecerunt quotquot post felicissimam Maiestatis suae Coronationem ius Civitatis a Senatu datum est. Sed nin diffugiunt repetito atque sollemniori illo vinculo Universi nunc denuo obligari Principi suo desideratissimo, ad cuius auspicatissimam electionem ipsi quoque, ut Status Terrarum Prussiae suffragium suum libere alacriterque contulerunt: quoque ad Rei publ. gubernacula feliciter admoto publica Civitatis laetitia in festivas celebrationes sollemnissime erumpens, documento fuit quantum sibi quisque privatim gauderet. Auctum est id gaudium, plurimumque redintegrata alacritas, cum Corona Regni suscepta Regem benignissimum Iura, Privilegia, immunitates, tam sacrorum cultum ac religionem, quam Civitatis publicum statum concernentes plene, sollemniterque confirmasse, ab Internuntiis Civitatis renuntiatum est. Cumque iniquitas superiorum temporum varios abusus, et gravissima adversaque Iuribus nostris incommoda invexisset, iis quoque tollendis idonea remedia Princeps Regia liberalitate pollicitus est. Atque inde Senatus iste, ceterique Ordines, adeoque Civitas universa post discussas plurimarum afflictionum nebulas in spem certissimam erecti sumus, novae alicuius et duraturae serenitatis. Inde fiduciam cepimus, libere legitimeque Iuribus privilegiisque
nostris deinceps perfruendi, et afflictas, ac propemodum exhaustas Civitatis opes publicas, aliquando refovendi. Quod igitur felix faustumque sit, Senatus Ceterique Ordines in verba Regis exoptatissimi libentibus promptisque animis ac vocibus iurabunt, confirmaturi hoc velut signaculo honestissimum propositum, laudem constantissimae erga Reges suos, semperque invictae fidei illibatam, integramque, uti eam a maioribus acceperunt, ad posteros transmittendi.
Sacra et serenissima Regia Maiestas. Domine et Rex noster Clementissime.
EVenit tandem per supremi Numinis benignitatem, et S.R. Maiestatis Vestrae singularem indulgentiam, ut exoriretur lux illa tot votis hactenus expetita, qua Civitas universa Gedanensis Regis sui incomparabilis ac plane desideratissimi exoptato conspectu coram perfrueretur. Non potest ignorari, quod fuerit gaudium fidelissimae Civitatis, quanta exsultatio, cum fastigio rerum sarmaticarum imponerentur virtutes IOANNIS CASIMIRI, Principis in exemplum Orbis terrarum nati. In cuius amplexum iam tum festinabamus omnes, et videbamur ad felicitatis nostrae consummationem
posse pertingere, ostensa spe Regii adventus inter ipsa regnandi felicissima primordia. Sed inciderunt tempora, quae, quamvis hactenus obstetisse votis nostris videantur, quicquid tamen in dilatione molestiae fuit, tanta rerum felicitate, et tot erectis trophaeis abunde compensarunt. Erat scilicet in fatis, ut Regem ac Dominum suum Gedanenses reciperent, non diademate tantum insignem, sed laurea in primis, post tot res fortiter gestas, condecoratum, et praeclarissime portas adoreas pariter una moenibus inferentem utque gratulandi materiam nobis non nostrum saltem gaudium, sed publica praecipue felicitas largiretur. Itaque quem universa Res publica non iam Regem dumtaxat suum, sed Conservatorem Liberatoremque salutat, cui non tantum dignitatem, splendorem, maiestatem, pacis decora atque ornamenta, sed belli quoque felicissime gesti gloriam, et actorum de ferocia hostium et perduellium impietate triumphorum fructus saluberrimos, libertatem, salutem, vitam se debere profitetur, eum nunc Principem merito faustis festivisque acclamationibus universa Civitas ista prosequitur. Adest autem omnium nomine Civitatis Senatus, publicae laetitiae testis ac interpres, gratulaturque S.R.M. Vestrae Domino suo Clementissimo, quod post profligatos hostes, et tumultus repressos, post adsertam Rei publ. securitatem, ad illum pacificum verumque vri Patris Patriae habitum reverti, in eoque per subiectos sibi populos salva, sospes, incolumis, una cum Serenissima Regina, Domina nostra Clementissima incedere potuit. Idem Senatus inconcussae fidei suae obsequia S.R. Maiestati Vestrae,
Serenissimaeque Reginae venerabundus defert, tesseramque fidelissimae subiectionis claves Civitatis inter manus S.R. Maiestatis Vestrae Regis ac Domini sui consignat, idque ea fiducia, qua iam pridem fortunas omnes, vitamque ipsam universa Civitas Principi suo clementissimo devovit, quaque adeo post Deum Ter. Opt. Max. praesidium ac tutelam omnimoda Iurium ac Privilegiorum, incolumitatis nempe ac salutis suae, in benignitate ac gratia S.R. Maiestatis Vestrae Domini sui Clementissimi reposuit. Unde eundem benignissimum Deum ardentibus precibus obtestatur, dignetur quam diutissime sospitem salvamque praestare hanc ipsam tutelam, et hoc praesidium, largiendo Clementissimo Regi nostro, et serenissimae Reginae nostrae valetudinem prosperam, vitam longaevam, eosdemque cumulando succrescentibus in dies felicitatibus, in tranquillo, pacato, et per omnia glorioso imperio, inter obsequia devotissima fidelium subditorum, mutuis utrinque tam Regiae Clementiae, quam subiectissimae propensionis incitamentis. Quicquid porro fieri poterit, quo venerationem suam fidelissimam erga S.R. Maiestatem Vestram, et Serenissimam Reginam pro tenuitate sua, et ratione temporis Senatus hic praesens totaque Communitas contestentur, in eo sperant se probaturos Maiestatibus Vestris voluntatis saltem suae subiectissimam promptitudinem atque alacritatem: et confidunt apud animos Regios valituram prae omni pompa ac sumptu, sincerissimam piorum pectorum devotionem amorisque veri integerrimique, quo subditos Principes suos complecti fas est, non obscura, minimeque fucata testimonia.
POst exantlatos belli labores et molestias, post superata mille periculorum genera, post domitos hostes, et servatam feliciter Patriam quod maius felicibus Victoribus et gloriosis Triumphatoribus solacium et praemium, quam fidelem populum suis videre laetantem victoriis, quam in occursum sibi ruentia cernere Urbium capita, faustissima quaeque gratulantium, et optima omnia ominantium: quam publico applausu, publicis vocibus, non plateas modo et fora urbium, sed ipsa Deorum Templa audire circumsonantia. Sed et fidelibus subditis ac devotis Civitatibus, quae maior felicitas, quod decus et ornamentum amplius evenire potest, quam optato conspectu et praesentia eius frui, quia non modo benignissimi Regis, sed felicissimi Victoris, gloriosissimi Triumphatoris non habet, cuius illae beneficiis ornatae, cuius fortitudine et felicitate servatae. Ad tot Civitatis istius, quibus aliquando gloriari potuit, vel potest, decora et ornamenta, potuitne quid vel pulchrius vel gloriosius adici, quam, quod adhuc aliis non licuit, S.R. Maiestatem, Dominum Nostrum Clementissimum, parvo licet adhuc Regiminis suo tempore, iam vero magnis victoriis, et magnis plenum Triumphis intra sinum suum recipere. Felicissima profecto, et in omnem Civitatis istius posteritatem celeberrima dies, qua primus S.R.
Maiestatis huc illuxit adventus, et qua aliis praesentiam cernere, aliis triumphalem exosculari dextram datur facultas. Sed et S.R. Maiestas Dominus Noster Clementissimus, dum spectabilis Magistratus cum debita subiectione vota, dum publicum effusi populi et multitudinis excipit applausum, non potest nisi grato complecti animo, et quicquid hactenus laborum, molestiarum, periculorum fuit, totum id gratum videtur, dum a gratis subditis gratis accipiuntur animis. Quicquid itaque Gratiae, quicquid benevolentiae S.R. Maiestas vel in alias Regni istius Provincias vel in praecipuas eiusdem Civitates, derivare potest, hoc idem S.R. Maiestas, Dominus Noster Clementissimus huic Civitati offert, quam uti D. suis Praedecessoribus, ita sibi semper fore fidelem, semper obsequentem non modo non dubitat, verum et claves Civitatis fidelitati spectabilis Magistratus restituit, et eundem ad osculum triumphalis dexterae admittit.
Serenissime et Potentissime Rex et Dn. Domine et Rex noster Clementissime
COnstat eas gentes, quae ad extremum Septentrionem remotae degant certo anni tempore aliquot mensium perpetua nocte involvi, sole utpote scaturigine lucis et fonte ultra aequatorem meridiem versus longius recedente. Quae tenebrae, quando reciprocanti exoptati almique sideris cursu dispelluntur,
non tam dies et sol, quam salus atque ipsa vita obscuris hactenus miserisque mortalibus, summo et incredibili ipsorum cum gaudio reddi videntur. Sane feliciori sub siderum positu illud late patens Imperium Sarmaticum situm est, quod divinum Numen S. R. Maiestati Vestrae Domino nostro Clementissimo regnandum commisit, quam ut per naturae ordinem istiusmodi infelicitati possit esse obnoxium. Sed alias tenebras, aliam omnino noctem in Poloniae inclutum Regnum, terrasque annexas superiori anno idem fatalis ille septentrio invexit: sive potius Deus Optim. Max. infensus sceleribus peccatisque populi, et iustissimam ultionem expetens, horribiles illas tempestates, profundamque caliginem florentissimis antea Provinciis superfudit. Quae exinde consecutae sunt calamitates et miseriae infinitae, eas hoc tempore recensere, id vero foret interpolare hodiernae lucis celebritatem, gaudiumque publicum corrumpere, et erit profecto pietati convenientius, Deo nostro laudes gloriamque tribuere de omnibus, quaecumque a suprema ipsius Iustitia, sapientia infinita, et liberrimo de rebus mortalium, pro ipsorum bono, decernendi arbitrio hactenus fuerant profecta. Quin imo propemodum iam necesse est luctuosa omnia dissipari, postquam laetiora exoriri tempora animadvertimus, peractis prope, ut speramus, mandatis fatorum, et numine placato: inprimis postquam coram conspicimus Poloniae Prussiaeque plusquam septentrionalibus tenebris hactenus immersis, redditum ac restitutum optimum piissimumque Principem, id est solem nostrum non tantum esse reductum, sed vero post
immensos labores exhaustos, superatas difficultates et discussa pericula infinita Regiae fortitudinis et magnanimitatis, tam paternae quoque pro fidelibus subditis curae et sollicitudinis radios, veramque lucem longe lateque diffundere. Ad hunc itaque desideratissimum laetissimumque conspectum, Serenissime Rex, Gedanenses Tui confertim provolant, et ultra, quam dici possit, exsultant, omnium praeteritarum miseriarum paene obliti. Cuius publicae laetitiae Civitatis Senatus, qui hic adstat, interpres est, eo breviori alloquio, quod ad demonstrandam et comprobandam devotissimae subiectionis suae fidem et sinceritatem verbis opus non esse, sed se in gratia et clementia Regis et Domini sui benignissimi tutè et securè acquiescere posse confidunt. Porro venerabundi inter Regias manus consignant portarum claves, subiectionis tesseram, non minori animorum fiducia, et alacritate, quam qua ista civitas fortunas omnes vitamque et sanguinem suorum Regi Clementissimo iam pridem devovit: collocantes insuper post Deum Opt. Max. in S. R. Maiestate Vestra spem omnem et fiduciam salutis et incolumitatis suae, et fortunas facultatesque suas exhaustas planeque afflictissimas a benignissimo et propitio sole illo collustrari et refoveri desiderantes. Pro cuius spei, voti, ae desiderii feliciori augurio ad osculum Regiae manus illius gloriosae et victrices admitti supplices expetant.
NOn potest non gratissimam habere S. R. Maiestas Dn. Noster Clementissimus Spectabilitatum vestrarum salutationem, qui singulari merito benevolentiam et affectum S. R. Maiestatis Domini Nostri Clementissimi Vobis, Urbique vestrae devinxistis. Quippe cum res adversae virtutem maxime explorent, Vobis certe excellentis virtutis, observatam integre fidem, decus, et palma ista debetur, ut Viri prudentes, Principi vestro et Reip. fidi ac salutares, orbis iudicio, perennatura etiam ad posteros fama, audiatis. Adduxerat plane in ultimum discrimen rem Polonam felix perfidia; grassabatur tumidus per Provincias Regni hostis, ac dormiente fortuna velut reti civitates et arces capiebat. Vos tamen spem meliorem semper alentes nec blandiente primis initiis felicitate, nec privatarum rerum detrimentis, aut ingentibus promissis, aut ferocibus minis dimoveri officio potuistis. Sed eximia virtute, fide, et constantia S. R. Maiestatis Domini Nostri Clementissimi, totiusque Rei publ. partes difficillimis temporibus sustinuistis. Recte itaque aestimat S. R. Maiestas Dominus Noster Clementissimus, quantum incrementis hostium nocuerit, spectabilitates Vestras infractas stetisse. Deus prohibuit, virtutemque Vobis instinxit, ut in una Urbe Orbis Polonus a vi, tyrannide, et fraudibus taeterrimi hostis
serviretur. Ceterum spectante Orbe universo collaudat S. R. Maiestas Dominus noster Clementissimus virtutem Spectabilitatum Vestrarum, nihil antiquius habere se pollicetur, quam ut prudentiae, fidei, et fortitudini Spectabilitatum Vestrarum gratitudine Regia, et Rei publ. omni, qua par est, ratione respondeatur. Et cum in vim debitae Principi suo observantiae, claves Civitatis huius S. R. Maiestati Domino Nostro Clementissimo redant, vicissim in vim maioris confidentiae easdem S. R. Maiestas Spectabilitatibus Vestris restituit, personam suam Regiam, ac Senatus sui, suorumque, custodiae vestrae committit, et in maioris testimonii symbolum, ad exosculandam manum Regiam gratiose admittit.
Serenissime Rex etc.
REquisivit debitae venerationis summa ratio, ut Praeconsules et Consules fidelissimae huius Civitatis hoc loco sese sisterent, iter, in cuius procinctu nunc est S. R. Mai. Vestra piis votis, faustisque ominibus prosecuturi. Optaveramus sane omnes non nisi compositis bellis ac pace reducta S. R. Maiestatem Vestram hinc discedere, sed postquam praefracti hostium animi sinceras S. R. Maiestatis Vestrae intentiones hactenus frustrantur, merito excitatur Regium pectus ad fortiora remedia, quia lenibus nihil proficitur. Neque dubitamus quin iustarum partium Protector atque Adsector Deus piis,
et pro pace obtinenda expeditis armis favorem caelitus sit adspiraturus. Quae istius Civitatis sunt afflictiones, quae miseriae, toto iam paene biennio sub gravissimo onere gemiscentis, S. R. Maiestas Vestra coram nunc inspexit, indoluitque. Veniam itaque clementer dabit egestati publicae, si praeter devotissimae subiectionis et immotae fidei tenacissimum propositum, parum, aut nihil praesentiae Regiae praestitum est ex iis, quae exhiberi felicitati temporum consueverunt. Sollenne ac vetus est, etiam ture placari Deos, si victimae, quae mactentur, sacrificantibus desunt. Maximum vero esse honorem in pia rectaque voluntate colentium Numen. Ad hanc Te imaginem, Rex Serenissime, utpote Principibus convenientissimam conformare soles. Et de Gedanensibus Tuis certus esse potes, conservaturos eos sincerae rectaeque voluntatis cultum, licet per asperitates temporum fortunae bona exhauriantur. Atque ideo post S. R. Maiestatis discessum, unicum istius inter tot pericula et discrimina versantis Civitatis erit solatium Recordatio summae Clementiae ac Gratiae Regiae tot experimentis comprobatae, et solida spes quod S. R. Maiestas Vestra aliquando nobis tranquillitatem pristinam vel fortiter eiecto, vel per honestam pacem emisso hoste, Inclito Poloniae Regno, Terris Prussiae, et isti Civitati, supremo favente Numine, sit redditura. Faxit idem benignissimum Numen, ut, quod reliquum est laborum, feliciter superetur, et S. R. Maiestatem Vestram valentem, vegetam, post adoreas et triumphos, tranquille et beate diutissime regnantem sospitet et conservet. Pro ulteriori
demonstratione Regiae Clementiae Praeconsules et Consules ad Regiae manus osculum benigne admitti, supplices rogant.
Serenissime et Potentissime Rex et Domine, Domine Clementissime. Serenissima Regina Clementissima Domina.
IUcundus omni tempore laetissimusque fideli populo est Principis sui conspectus, praesertim mitis, placidi, benigni, deque suorum salute Regie paterneque solliciti; qualem, uti antehac semper, ita hoc potissimum adventa S. R. Maiestatem Vestram Dominum suum Clementissimum Terrae Prussiae, et in iis Gedanensis ista Civitas nunc experiuntur et contuentur. Iniquissimo enim et difficillimo anni tempore iter in Prussiam Maiestas Vestra suscepit, laboris et molestiarum plenissimum, quo et virtute fortissimi exercitus, maiores adhuc praesentia Regia adderet stimulos, et instans pacis negotium eo efficacius atque expeditius promoveret. Inter quae fidele quoque Gedanum suum una cum Serenissima Regina adire dignata est, sed ita, ut in antecessum Utraeque Maiestates Vestrae pudori afflictae et exhaustae Urbis opportuna et salubri moderatione subvenientes, sollennitatum pro veteri instituto adornandarum, dapesque Regales sumptuose struendi obsequium non
remitterent duntaxat, sed ultro ac diserte prohiberent. Ostendit eo ipso S. R. Maiestas Vestra quod non tam uti Rex ad subditam Civitatem cum apparatu ac strepitu accedere, quam velut indulgens aliquis Pater ad dilectos sibi liberos familiariter invisere voluerit: raro, ac vix recepto Principibus exemplo. Utique Senatus Urbicus hic coram adstans, et cum ipso communitas tota non immerito laetantur documento incomparabilis clementiae; adeo ut iam inde certa spe et fiducia ab eadem illa aequanimitate maiora in dies spectent, pluraque aerumnarum solatia, bellicorum inprimis onerum sub quibus ita fatiscimus ut ferendis amplius non simus, salutare levamentum. Ut autem nunc cessent, ita iubentibus Maiestatibus Vestris, pleraque externa sollennia, constans tamen perpetuaque est, eritque interior fideliorum animorum, ac religiosa veneratio. (In qua verus et praecipuus Principum cultus consistit, quemadmodum supremum quoque Numen non tam victimis aut holocaustis, quam pura mente colentium delectatur) et perdurabit invariabilis devotionis sinceritas, nullis temporum calamitatibus, nulla egestate publica labefactanda aut imminenda. Ergo in Regia illa indulgentia, mansuetudine, benignitate ac clementia praesens Urbis Magistratus acquiescens, speique ac votorum suorum collocans anchoram, et pro testificanda subiectione sua portarum claves inter manus Regias humillime consignans, salutem atque incolumitatem tam suam, quam universae istius populosae Communitatis Regiae paternaeque protectioni ac gratiae submisse commendat; denique pro
consequendo pretioso fiduciae suae arrhabone venerabundus petit ad osculum Regiarum dextrarum admitti.
Serenissime ac Potentissime Rex etc. Serenissima Regina etc.
DIscessurae ex hac Urbe S. R. Maiestates Vestrae una cum Serenissima Regina, humillimam venerationem Magistratus hic coram adstans, et per cum Universa Communitas contestantur, tanto maiori animorum devotione, quanto post salutare pacificationis opus peractum gloriosior iste discessus est. Nihil pulchrius, nihil praeclarius, nihil maius denique tribui potuit fidelibus subditis, quam quod S. Maiestates Vestrae, dum hic Gedani, et circa eam commorantur, eidem Gedano, imo toti Regno, imo Universo Orbi Christiano tribuerunt. Maiestatum enim Vestrarum post Deum Ter. Opt. Max. hic labor, hoc opus fuit, quod profligatae sunt calamitosi belli miseriae, quod pacis, id est, omnis humanae felicitatis nova nunc redintegramus auspicia. Vestrae pietati, vestro Zelo tantum hoc meritum unice debetur, cuius indelebilem nobis totique posteritati nostrae discedentes nunc relinquitis [(transcriber); sic: reliquitis] memoriam gratissimis semper praeconiis celebrandam. Porro iter, quod S. R. Maiestas nunc ingreditur, Senatus Civitatis faustis, felicibus omnibus prosequitur, Deumque ex animo precatur,
ut quicquid adhuc vel intra Regnum, vel circa illud est turbidum, eadem componatur felicitate, atque ita gloriose iste operis pacificatorii Orbis omni ex parte absolvatur. Tranquillitate enim publica plene reducta atque adserta, eo prolixius promptiusque impendi poterit Regia sollicitudo refovendis rebus per haec bella miserrime collapsis, eritque occasio luculentior in hanc quoque Civitatem fidelem gratiae ac munificentiae Regiae derivandae. Cuius interea temporis iura, immunitates, atque salutem Regiae protectioni humillime commendamus, et pro uberiori Regiae Clementiae confirmatione ad Regiarum dextrarum osculum admitti supplices rogamus.
Nobilissimis, Magnificis, Amplissimis, Prudentissimisque Viris, Dominis Praetori, Consulibus, Syndico, Senatuique Rei publicae Lugdunensis in Batavis, S. D. VINCENTIUS FABRICIUS, Hamburgensis. QUae nuper in celebri frequentia, in Academia vestra a me dicta, ingenti autem studio audita, et omnium gratulatione excepta sunt, Viri Magnifici et Amplissimi, ea, cum ad aures quorundam ex ordine vestro pervenissent, ad manus omnium ut venirent, aequum existimavi. Laudes Civitatis vestrae ex parte heic complexus sum. Quas si vobis nulla alia ratione probare potero: saltem ideo minus displicituras confido, quod omnino parum amori, quo Rem publicam vestram prosequor, nihil vero dederim odio. Sane puerilis semper, et angusti pectoris morbum arbitratus sum, aliorum invidia splendere velle; et, ut alteri parti placeas, commendationem ingenii ac Doctrinae ab oppositae partis contumeliis ducere. Quasi convicia in hostes congerere, hoc demum sit Batavos demereri, et eloquentiam
ostendere. Quod profecto nos a sapientissimis Viris accepimus, hominis esse et alienae magnanimitatis, et suae libertatis obliti. Ego in Republ. libera natus, quemadmodum favere illis numquam potui, qui quacumque ratione, etiam iniquissimâ, alienam libertatem conantur convellere: ita nefas esse duxi, vel gentibus totis, vel summis principibus per libidinem et petulantiam conviciari. Alienae autem gratiae decus suum, aut animi magnitudinem gratificari, non hominis esse credidi, nisi dissoluti, et ad infimas adulationes abiecti. Indixi itaque hoc temperamentum verecundiae meae, ut cum eas laudes referrem, quibus numquam adeo irascuntur Hispani, quin easdem admirentur, non permitterem mihi, ut aliarum gentium vel factum usque quaque onerarem, vel fatum. Praesertim a quibus nec ipse laesus essem, et quibus cum eadem fere foedera, quae cum Batavorum Rei publ. sunt, Civitati nostrae intercedere non ignorarem. Ceterum qualiacumque ista sunt, quae diximus, ut tamen in publicum proferrem, cum ipse initio ambigerem, ii persuasere, quorum mihi auctoritas facile pro ratione sufficit. Eo enim provecta est quorundam, etiam clarissimorum hominum benignitas, ut (quod ne optare quidem fueram ausus) et satisfactum sibi dicerent, et quod digna isto loco, istis rebus gestis dixissem, homo peregrinus, et hac aetate gratularentur. Quibus ut vestrum iudicium accedat, Eximii Proceres, spem fortassis nondum tamen fiduciam habeo. Quam animo concipere tunc potero quam primum hunc meum in Civitatem vestram affectum vobis non invitis accedisse cognovero. Lugduni Batavorum Non. Octobr. Anno Christi M DCC XXXII.
Magnifice Academiae Rector, Consul, Syndice, Amplissimi, Consultissimi, Professores Celeberrimi Doctores, et quotquot adestis Viri Clarissimi, Generosi Nobilissimi, Eruditissimi Iuvenes.
IN hoc publico omnium gaudio, tot viris consummatissimis sedentibus, et dum inter cives sibi quisque privatim gaudet, nemo palam omnibus gratulatur: meam potissimum in celeberrimo loco vocem exaudiri, hominis, et adolescentis, et exteri, reprehendent fortasse quidam; reliqui mirabuntur. Video enim eam in animis hominum invaluisse opinionem, ut credant, indecorum esse Patriae vocem suam subtrahere: eam autem aliarum gentium laudibus transscribere, ambitiosum eum pietatis officium sit ad ornandos suos quicquid adest eloquentiae conferre: in referendis vero iis quae ab aliis fortiter gesta sunt, nescio quae gratia videatur esse quaesita [(reading uncertain: print faded)] . Mallent proinde non pauci in praeclaris Germanorum laudibus potissimum occupari orationem meam: Belgio vero quibus et decora ingenia non desunt, et quos communis Patriae amor huc ducit, vices suas non eripi: Sed profecto qui ita sentiunt non meminisse mihi videntur, se dum Belgium a Germania dirimunt, egregiam laciniam a pulcherrima veste distinguere nec exiguum cumulum a Germa norum laudibus diripere; dum quae a Belgis omni tempore fortissime gesta sunt ad eos ullo modo
pertinere negant. Porro Hercules verecundiae meae non efficere, quo huius Urbis Cives in patriam minus pii fuisse videantur, cum nec ea in me sit dicendi facultas, ut aliquid tantis laudibus posse adstruere arbitrer: nec animus intercedere praeclaris conatibus aliorum. Mea sic est Oratio omnes omnium gentium Virtutes praedicatione dignas esse, quas qui dignè commemorare possit, merito summam laudem referre, in eo autem, qui conatus quidem sit, sed oneri succubuerit, pietatem tamen debere commendari. Quo excusatius mihi erit, si dum a maxima huius diei laetitia silentium meum interpellari patior, dicturus quaedam de laudibus huius Civitatis, quae et fortiter obsidionem tulit, et ratione inusitata liberata est, non usquequaque omnibus satisfecero. Nihil est difficilius, quam maximo gaudio paria verba reperire: et saepe hic exercitam quoque eloquentiam videmus destitui. Audientibus autem non solum tot eruditissimis Viris et ingeniis sed etiam iis, qui ingeniorum arbitri, totius Orbis, quem fama nominis sui impleverunt, consensu omnis doctrinae principes sint, placere etiam posse, divinae cuiusdem est eloquentiae. Nec eò usque unquam votorum meorum modestia se porrexit. Ne autem arbitrer ab invitis me audiri, et istorum, quos dixi virorum etiam alibi expertus favor. Vestra quoque singularis attentio, et omnium in me coniecti oculi videntur prohibere. Inde etiam aliquam auram sermoni meo adspirare posse existimo, quod, dum alia ornamenta desunt, ei hic felicitatis publicae auspex dies et communis omnium laetitia lenocinantur. Confessa est enim se publica hilaritas, nec latet
inclusa in pectoribus et mente singulorum, sed exstat in fronte et animorum iudicia in oculis omnium et affectuum proditore vultu perleguntur. Illud optandum relinquitur, ut talis mihi contingat oratio, cui et libertas constet et in qua veritas ne desideretur. Hoc enim tempore ne grata pro veris loquar etsi ingenium meum non moneret, quod hactenus nondum adulari cuiquam didicit saltem necessitas cogit. Profligati enim pudoris esset, mentiri in re fere recenti, quaeque quoniam multorum, qui adhuc supersunt, conscientia constricta tenetur, fingendi utique tempus non habet. Nec vero profecto periculum est, ne quis fidem meam requirat in narranda re pulcherrima, quae etiam omnium iudicio fidem antecessit. Angustae sanè virtutes Batavorum et fortunam exdunt, quisquis de iis tantum, quod fieri potest, credit. Annus iam agitur post quinquagesimum octavus, cum Deo et satis placuit, ut pulcherrimam hanc Civitatem aliquando non indulgenter haberent: dum tantae excellentiae aptant, in qua nunc est constituta. Voluit sors non obscura campum dare, in quo excurrere cognoscique ab omnibus posset. Ostendebatur [(reading uncertain: print faded)] summa gloria. Sed ad quam tranquillo m.. [(reading uncertain: pint faded)] non pe..enniretur [(reading uncertain: print faded)] . Vadendum per fluctus erat, et propositum praemium per infinitorum laborum experimenta quaerendum. Equidem hoc fatum esse arbitror gentis Bataviae, ut numquam eam hostis tentet, quin illustriorem faciat; Cumque ipsi bella inferendo multa fortiter fecerint: illata tamen maiori laude propulsent. Nimirum ante annos tres, ut fortuna pulcherrimae victoriae dum silva ducis, et Vesalia
expugnantur, magis commendaretur arcessendus [(transcriber); sic: arcescendus] hostis in Velaviam erat. Hoc unicum condimentum deerat consummatissimae felicitati. Proximo autem anno classe advehendus miles erat, qui vinceretur et, ne seges et materies deesset virtuti Batavicae per tot annos erant colligendae vires quae uno effunderentur die. Ita huius foederis hostes conantur multa, ut diu deliberata, ita audacter: quae deinde nec consulte, et timide relinquant, et cum omnia fecerint, hunc tandem fructum laboris ferant, ut quos constituerant opprimere, eosdem ad summam laudem, quasi humeris suis, evehant. Ut ergo Batavorum Lugdunum fortibus factis aeterna esset, unus Hispanus deerat, ad quem tamquam ad palum quendam, se victus fortissimorum civium experiretur. Adest itaque ille, ad peragenda decreta fatorum; ferox facinorum, propterea quod prima provenerant: et alte caedes, terrorem, incendia circumferens, tandem ad hanc Civitatem sistitur. Coeperat iam fortuna communis Hispanorum redire ad paenitentiam suam, et frenum tot successibus inicere meditari. Male enim collocari sensit beneficia apud tales, qui eorum fraudatores essent, et victorias non nisi foedissime in captos exercerent. Fecit itaque elatas supercilio cervices, modum suae infirmitatis agnoscere: postquam cum istiusmodi hominum virtute stulte ferocientes commisit, quae aut ultionem tot malorum erat paritura, aut finem. Invenerat viros Valdesius, homo strenuus et qui tantum cuperet, quantum spes spopondisset, invenerat inquam viros, qui se animo suo non fiducia hostium mentirentur quorum nec blanditiis expugnari
patientia nec fortitudo frangi egestate, nec infinitis calamitatibus debilitari acerrima et usque in extrema obstinata pertinacia posset. Atque adeo ut magis invictus animus civium enitesceret, in eo rerum suarum articulo deprehensi sunt, ut inter tot ingruentium malorum minas destituti, maximam tamen calamitatem intra urbem cernerent: quae nec militum praesidio, nec sufficientibus alimentis erat instructa. Ipsi ergo cives arma capere: ipsi bellatore gladio cingi: ipsi et soli in muris excubias agere; propugnacula tueri; vocare quoque quandoque hostem, et vulnera mereri: ipsi armis virtutem Batavorum, notam omnibus, maxime Hispano, et constantiam affirmare. Cuius rei non exiguum documentum dedere primo obsidionis initio. Egressus cum paucis andreas Alardus, vir acris et pro causa libertatis expertae virtutis, ut hostem munitionibus arceret: impar viribus, non animo, cum plerisque suorum optime de Republica meritum spiritum reddit. Strenuissimi Viri Sanguine perfusus miles Hispanus urbem una caede absolvit. Adeo ut videatur fatorum invidia paucorum sanguine debuisse placari. Credetne posteritas, optimos cives, ipso difficillimo tempore, cum iam lassitudine et fame plerisque vires effluerent tantum in dextris suis et causa credidisse praesidii, ut etiam liberos praedones, quos vocant, qui in Civitate erant, commeatum flagitantes urbe sponte emitterent, Tantum inter arma bona conscientia sibi vindicat, ut copiarum sibi salis cum Deo et numquam nimis hostium arbitretur. Quamlibet festinanti orationi huc manus inicit Iohannes Dousa, et in se morari
cogit. Cuius inprimis eo bello et animus enituit, et fides, quique virtuti in studiis et omni eruditione expertae pulcherrime in maximis periculis, et iis quae manu geruntur, respondit. Magno Theatro spectata est viri summi generositas. Cui, quo utriusque rei, et literariae et bellicae gloriam egregiam consequeretur, etiam Hispanus profuit. Stabat inconcussus, periculorum contemptor animus et vim illam aeternitati destinatam, iam conferebat ad studia, iam in hostium capita effundebat. Cum saepe una eademque horâ modo publicae libertati sanguinem commodaret; modò immortalitate dignum carmen pangeret. Iugulavit Vir insignis perversorum hominum opinionem, qui et literatos a Republica eximunt: et virtutes publicas adimunt libertatis, Fecit sentire hostes Dousa qualis miles esset, qui poëta erat. Ostendit quam generoso temperamento cum summa eruditione in una sede moraretur maxima fortitudo. Sed cum hostis omnem occasionem internuntiis exemisset [(transcriber); sic: eximisset] ; Dousa cognatum caelo animum, ad caelum misit, ibi viam invenit, ubi quottidie divina mens illa vagabatur. Misit ergo avem, quo virum non potuit et scrupulosam hostium diligentiam pulcherrimo astu elusit. Huius Viri mentione, si quis me aliquam gloriam studiis quaesivisse dicet; fatentem arguet. Ita enim a prudentissimis Viris acoepi; iustum sine mendacio candorem nemini apud bonos crimini esse debere: Praeeunte itaque Dousa et aliis quibusdam generose omnia faciendi fortissimis civibus non tam imposita necessitas, quam inconcussa voluntas est, quamquam miseris: quamquam inter
atrocitatem crudelissimi hostis et summas domi calamitates destitutis. Civitatem enim cum viribus non posset, sedendo expugnate constituerat Hispanus; et quorum fortitudinem lacessere non audebar, corum exspectare famem. Ad quam arcendam cum pauca obsessis praesidia superessent; illud tempus est consecutum, cuius fortunam nec deflere quisquam satis digne potuit: adeo ego exprimere verbis non possum. Nullum genus esse miseriarum potest, nulla tanta calamitas, in qua illos libertatis vindices cives fortuna Rei publicae non exercuerit. Et sane mihi metus est, praesentis laetitiae lucem tristium commemoratione fuscare. Sed profecto si aliter ad istam praestantiam, in qua nunc est, civitas pervenire non potuit, nisi varia malorum forma et omni imagine tristium: paene est, ut exclamem [(transcriber); sic: exclamen] , tanti fuisse. Prima omnium egestas afflixit miseros: tormentorum acerbissimum, et quo nec Tyranni quicquam invenere crudelius. Absumptis praesentibus, eo tandem inopiae perventum est, ut et profana foedaque in usum necessitas verteret. Simul equi, canes, glires, et huiusmodi minime ambitiosam expellerent famem. Quae alimenta etiam plerisque ab ore rapi; et saepe litium inter coniunctissimos quoque causa esse. Istis vero consumptis, homines deficientes et semi mortui, ex sterquiliniis et fimetis lautitias quaesivere etiam foedissima convellentes, tristissimum patientiae, miseriarumque fuere documentum. Haec calamitas omnes exhausit: plerosque crudeliter exstinxit, cum alii pro libertate in propugnaculis excubantes, aegre haerentem spiritum dimitterent: alios in viis publicis saepe invocata mors occuparet. Quin ad nondum
natos haec miseria pertinuit: cum multi pro Patria, quam nondum viderant, cuius auram nondum hauserant, vitam profunderent. Adeo iniqua fuit, fortuna eorum temporum: ut miseros fieri doceret, etiam qui nondum essent. Exhaustos tot malis relati parùm afflicti forent, postea et pestilentia laceravit. Illa et creberrimas in vulgus mortes distulit; et pari sensu doloris omnes adfecit. Cum nemo unus adeo mali expers esset, ut non aliquam mortem maereret. Eritne ulla unquam posteritas, quae nobis praestet tam gloriosam fidem, ut, rot malis obsessos cives, nulla unquam calamitate, constantiam egregii propositi mutasse? Nemo facilius persuadetur, quam cum servari cogitur, vitaeque, retinendae proposita sp es plerumque magnos animos et nullis aliis blanditiis penetrabiles, infregit. Soli Lugdunenses, cum et in finitis calamitatibus impeterentur, spe quoque ingenti sollicitarentur ab hoste, nihil tamen quicquam iis animis accepere, qui aut, flecti, aut a sententiâ dimoveri possent. Erant in castris Valdesii viri quidam foedissimi, ex eo hominum genere, qui libertatis transfugae ut lautius cenarent, dominationi alienae turpissimam vitam transscripserant, eo autem tempore partes Hispanorum acerrimo ministerio adversus patriam, et causam libertatis iuvabant. Hisce et praeter eos Lanoeo Licquioque praecipuis genere et nomine inter suos, tamquam aliqua machina admota, capi pertinaciam civium egregiorum Valdesius posse sperabat. Consilium itaque spei non audacis modo, sed etiam impudentis ceperunt, ausi sunt fortibus viris deditionem suadere:
et quod viribus suis ac animo deerat blanditiis ineptissimis supplere sunt conati: Implebant ergo perituras chartas speciosissimis verbis, quibus et salutem et pacem, Regis etiam sui pulcherrimam gratiam et inanibus nominibus iactabunt. Quin Validioris occuparent gratiam, dederentque se, ne rationes suas ad eos scopulos appellerent, et quos vicinorum, suorum adflictam navem, et in quibus quorundam, etiam naufragium fortunarum vidissent. Ne victoriarum impetum, qui usque eo inoffensus percurrisset ipsi aut interrumperent, aut sisterent: nullo postea ad poenitentiam regressu. Valdesium virum mitissimum, quique ignoscendo libentius, quam saeviendo belia transigeret sanguine fortissimorum non, egere. Modo ne ipsi munus misericordiae pertinacia corrumperent: et eum qui non facile disceret, crudelem esse, ad resistendum obstinati docerent. Non magis ab huiusmodi blanditiis permoti sunt cives, quam Hercules ille Xenophontius a voluptate. Cumque alias aliter saepe etiam notissimo versu respondebant: quo dulcissimum canere aucupes, dum aviculis insidias et retia meditantur, significare consuevimus. Postquam animadvertit hostis, omnia, apud obsessos pudore clausa esse, nec ullis blanditiis pervia; simul etiam dolore tantae ad irritum cadentis spei: mora tandem repugnantes statuit frangere. Ibi cives quibus constitutum erat omnia inter defensionem mortem re certa desperatione abrumpere etiam cum invictissimi Guilielmi, quo Auctore et Principe, ad spem libertatis exarsit nomen Belgicum, crebris hortationibus roborarentur; ibi, inquam, alter alterum
hortari omnes casus magno animo ferre: cuncta denique tolerare potius quam ut se vel certae irae, vel dubiae clementiae hostis permitterent. Videbant egregium resumendae libertati tempus adfulsisse: quae nisi ipsi deessent, videbatur posse reviviscere. Indixerat fortuna de possessione Hollandiae novissimum certamen, de qua partim conservanda: partim acquirenda denuo, tantum poterat sperare libertatis vindex pars, quantum virtus obsessae civitatis promisisset. Secundum ista, qua clementia ab hoste crudelissimo exspectanda foret, iam pleraque oppida, viciniora etiam Harlemum et Nardenum exitio suo docuerant. Traiecerat iam ad eos incendium quo conflagraverant vicini qui omnes ferocissimi hostis saevitiam innocentium sanguine, cupiditatem etiam satiaverant publica paupertate. Tantus illorum temporum dolor inustus erat omnium animis; ut non homines solum, sed ne pecudes quidem ista passurae inderentur. Auditae itaque sunt ex muro plenae animi et Constantiae voces: Falli eos, qui, quod benignitate consequi non potuissent, impetrare perseverando confiderent. Ut se egestate aliisque incommodis territent: ut omnia desint: spem tamen adesse; virtutem etiam superesse. Nec unquam eo inopiae posse, redigi, ut non arma et animos armorum memores fortuna relinquat. Bene naturam disposuisse quae brachia mortalibus duo creaverit. Alterum pro cibo fore: alterum in hostem publicum se usuros. Illo absumpto, et si fortuna dubitare persisteret, constituisse imminentem servitutem voluntario exitio praevertere. Ipsos fame lassatum spiritum facile
emissuros: ignes etiam superesse, qui urbem absumerent. Non ad pereundum sibi minus animi fore, quam fuisset ad resistendum. Fortia facere et pati Batavorum, et libertatis amantium esse. Insignis animus eo tempore feminarum apparuit quae modô a collo maritorum pendentes, modo genua tangentes, ne causam libertatis et patriae proderent, ne paterentur pudorem suum inexhaustae turpissimi hostis libidini proscribi obtestabantur. Corroboraverat se iam pulcherrima pertinacia, ita, ut nulla vi, etiamsi ruens orbis cervicibus praefractis illaberetur, diceres potuisse concuti. Sed dum cogito, quibus audientibus verba faciam, video quanto omnia cum transcursu mihi dicenda sint. Infinita etenim cum supersint enarranda, et quae vix sine suspicione praevaricationis omitti possint, oneraret tamen verecundiam meam, si potius quid referri debeat respiciam, quam quid aures vestrae patiantur. Unum, quod vel maximum est, si commemorari verbis speciosis non potest, quis tamen sine scelere praetereat? Post tot insignium virtutum documenta fortissimis viris docendi avari erant, quantum tandem illud sit, propter quod fora, conterunt, maria abeunt, noctes insomnes ducunt, animo denique semper inquieto discurrendo transigunt vitam. Videbantur civibus pecunia deesse posse ea ut cuderetur, non vita temere proicienda erat, non exhaurienda Indiae, et ob luti paulo splendidioris particulam toti populi exscindendi. Penes ipso erat quod petebant: et rebus suis contentis etiam charta sufficiebat in monetam. Equidem saepissime res humanas cum animo meo exigens quaesivi, an quicquam
esset propter quod aurum, argentum, gemmae, hoc est aut putridae [(transcriber); sic: pudridae] terrae soboles, aut excrementa aestuantis freti, tanto pretio aestimarentur, quam quod tale humanae constituerant libidines. Et sane quid causae est, cur minoris habeatur, illa ingeniorum propagatrix, et conservatrix omnis memoriae papyrus, quam nescio quod metallum: quod profecto ad inquietandas mortalium mentes productum esse praecipue videtur. Tandem in eam devolutus sum opinionem, ut existimarem, erecti animi hominem esse, quicumque sic charta utitur quemadmodum argento: veluti nec ille minor est, qui argento utitur, quemadmodum charta. Arripuit ergo egregium omen propugnatrix publicae libertatis civitas; et eam materiam inter opes assumpsit qua aliquando terris omnibus ostendenda, et ipsi erat transcribenda aeternitati. Eant nunc avidi mortales, cupiditatum suarum mancipia: pervolent orbem terrarum vestigent aliam naturam: ipsius telluris viscera extrahant ut a fortuna potius impetrent nescio quas opes, quam eas a se petunt, nos sane discemus a fortissimis viris illos cumprimis omnium rerum pretio finem facturos, quicumque fecerint cupiditati. Hactenus variis experimentis probata erat constantia egregiorum virorum: cum tandem ultimam, sed vero gravissimam machinam in eos fortuna emisit: qua si non concuterentur, aliquando decretum erat finem tot malis et difficultatibus imponere. Usque huc viri fortes, in maxima quidem omnium rerum inopia destituti, animo tamen beatissimi et spe sua, et causae bonitate freti, nihil minus,
quam hostem metuerant. Cum ecce, quam a vi externa non speraverant, animadverterunt in venis et ipsis visceribus rei publicae inclusam calamitatem. Inventi sunt homines sed ii admodum pauci, qui animo quidem parato pro patria, ceterum si id sine labore contingeret. Nimiis tandem malis fracti facillare coeperunt: et cum alia nondum auderent, occultas quasdam voces sibi, etiam suspicax interdum silentium quod peius esse solet, in magistratus permiscere. Occurrit tunc quidem mature Theodorus Bronchorstius, summus urbis praefectus; vir insignis, et cuius numquam in causa fides virtusque contremuit, is pulcherrimo temperamento, aperte turbantes puniendo, reliquos praetermittendo providerat, ne et imbecilles mentes nimia severitate exulceraret; ne lenitate sua occultae nequitiae, quae adhuc latentibus [(transcriber); sic: lantentibus] seminibus incendebat, viam patefaceret latam, ac illustrem. Sed viro egregio communi calamitate absumpto, coepit recrudescere repressa seditio, et in dies magis magisque iudicia sua denudare. Etiam malitia ingeniosa est et quo primo palam non audet contendere, eo sollerti astu obrepit. Quidam intempesta nocte cadaver in publico repertum ad fores consulis statuere: quasi communem calamitatem eius pertinaciae exprobantes. Ita apud improbas etiam Virtus convitium est. Sederat, quod ulterius sibi concedere quorundam [(transcriber); sic: qnorundam] perversi mores possent. Irrumpere quidam incuriam, et bos a Senatu flagitare ausi sunt. Audita tunc vox est cuiusdam e Consulibus: se tempestatem querelarum diutius ferre non posse; certumque esse, siquidem in manu sua, id sit, afflictissimae civitati ultimum casum remittere.
Compertum est in tantum discrimen rem fuisse deductam; ut plurimi occulta domi consilia coquerent, vi armata Praefectos et urbis Magistratus aggrediundi, et foedissimam deditionem fortissimis viris palam extorquendi, sed omnes petitiones ab insidiatoribus sollertissime coniectâs, prudentius cautela [(transcriber); sic: caudela] et vigilantia senatus discussit. Bene rebus humanis Deus immortalis consuluit; cum fecit eminentem ac proiectam audaciam aut consiliis aut eventu destitui. Alia itaque via turbulentae mentes patientiam Magistratus [(transcriber); sic: Magistratrus] aggressae, quaerelas suas in aures Adriani Wervii, immortalitate digni, exonerarunt: Inciperet consul fortissimus (nam et blandientis personam sumit pro tempore nequitiae) inciperet tandem velle servare exhaustos tot malis cives. Sentire ipsum Deo magis irato, quam hostibus bellum iam geri, desisteret aliquando ad spem longinquam, et huius moram nunc pati fortuna obsessorum non posset reicere fame evanida, corpora. Nihil iam superesse sanguinis tabescentibus, quod dari pro Patria possit, si omnia publico impenderent: et saltem spiritum suum vilem non esse, debere. Quin occuparet ipse eam gratiam, et oblatae obsidentis clementiae occurreret. Praeciperet ea, quae in vitis tamen aliquando essent ferenda: tunc enim, amissa e manibus venia, nihil ultra, quam ut, frustra paeniteret, superfore. Tolerari denique aerumnas continuas diutius non posse, quae quod nondum finirentur, cuius id iniuria fieret, se Deum immortalem nunc quidem testem, aliquando etiam ultorem invocare. Incendebant haec fletu, et fortissimi consulis animum varie inter decus flagitiumque
distrahebant, cum tandem erupit pulcherrima et immortalitate digna vox: Hispanos in urbem intromittere si non fides mea me moneret, at privatim animus me prohibet, cibos subministrare tamen meis commilitonibus [(transcriber); sic: comilitonibus] possum. Ecce hic meum auferte corpus. Si viri estis, concidite, distribuite inter vos, et crudelitatem famis domare carnibus consulis vestri, ne erubescite. Legem fratri mei, quae sponte aliquando accipienda erat, melius a civibus meis exspectabo. Erubuit ad hanc vocem audacia, et sanè res incredibilis contigit: quod eosdem represserit verecundia, quos nequitia praecipitaverat. Fecit improborum hominum perversitas, ut magis inconcussa constantia reliquorum enitesceret: qui numquam animis tardati quamquam sicci fame, aegre sequentia corpora quasi quandam sui appendicem traherent, ad spem unicam se erexerant, quod crederent, vim sanitatem, copiam, omnia in victoria habituros. Satiata iam, erat quodammodo fortuna miseriis obsessorum: itaque quomodo impeditos tot calamitatibus expediret, videbatur meditari. Quamquam dicere audacter, possimus, nihil hic tibi fortuna deberi secundum DEI immortalis auxilium, in id ingenti animo incubuerat Guilielmus Princeps invictissimus ut primum quantum posset. Subveniret pro libertate pugnantibus; deinde etiam periculis eriperet. Ausi itaque sunt et ipse, et Ordines rem plus famae apud posteros semper habituram quam fidei: Mosam et Isaliam fluvio ipsum etiam Oceanum Bataviae immisere quasi nuntios praemittentes, qui forissimis civibus auxilium iam pone sequi indicarent. Numquam certam
sui fiduciam dare potest non fucata fortitudo, nisi cum innumerae difficultates hinc inde apparuerint, tunc demum exserit sese et quid in animis egregiis efficere possit, ostendit. haudquaquam satis fideliter gubernatoris virtus explorabitur, qui procul a Scyllaeis rupibus tranquillo mari vehitur: at vero cum stridunt funes, curvatur arbor, gubernacula gemunt, tum ille periculorum provocator animus emicat; et spe atque constantia tempestatibus respondens, clarus, et caelo proximus intrat portum. Sane nobilissimo experimento spectata est eo tempore foederatorum Ordinum et summi principis magnanimitas, qui nihil magis, quam pulchritudinem libertatis intuentes, per damna, iacturas exitia Ad eam evadendum sibi esse existimarunt. Permiserant ergo sibi, ut florentissimam provinciam incredibili clade afficerent; dummodo causae libertatis non deessent, ne obsessae civitatis aut fidem non agnoscere aut spem, viderentur frustrari: Senserat iam hostis in cassum adversum illos pugnari, qui inusitata fortitudine, indurati, ne semel comprehensam libertatem amittant, elementa miscent, rerum naturam confundunt; ad reprimendum publicum hostem, ipsum Oceanum monstrorum omnium patrem, in partes arcessunt. Senserat inquam et ex successu praeteritorum quid deinde exspectandum esset, coeperat posse agnoscere serio tandem coeptum est afflictis civibus succurri: cùm sociis undique auxilia conferentibus docerentur Hispani; etiam ipsas terras navigare Batavos, et ubi numquam, fuerant, undas sibi et maria conficere, Iuvabat publicam libertatis causam ipsa tempestas, et ille
septentrionis in durator Aquilo fortissimae iuventuti vim suam commodabat, cum enim, ut fieri consuevit, aquae novilunio auctae essent, ventus eas ingenti impetu, opportuno auxilio versus civitatem egit. Ita ut iam nihil quod curarent, praeter hostem viis egregiis superesset. Ibant ergo pleni animi et fiduciae; et hostes, paulo post ultioni et gloriae mactandos, iam votis conficiebant. Praecipua virtus Sclandorum erat; qui Oceani, quem habitaverant, feritate induti, ignem omnes ex oculis, et flamma spirare videbantur. Unus eorum, cum Hispanum occidisset, furore et odio illius gentis impulsus, quam viro iracundiam persolverat, in corpus etiam mortui contulit, ereptum cadaveri poenae ad huc vivum, cor, ipse admordens, deinde canibus obiciens, documentum dedit, quo animo Hispanorum dominatum Belgae. Eo impletu imperterriti perrexere. Quicquid interea aut hostium, aut castellorum irruenti virtuti obstitit; tamquam torrente quodam correptum, dissipatum, comminutum est. Ita sane placuit Hispanis numerus suus, ita virium fiducia; ut ubicumque [(transcriber); sic: ubicunqe] tales milites essent, nihil in se reponerent. Unus Petrus Ciacovius Hispanus non perdet nobilissimi facti gloriam, is inter multos attractus, et saucius fidem fere peractae mortis impleverat. Sed postquam animum recepit, erigens sese ac telum arripiens [(transcriber); sic: arripens] , in cautos ac nihil exspectantes nautas aggressus, omnium oculos in se incredibili animi ardore pugnans, convertit donec partem occisis, partim, exturbatis repugnantibus onustam variis spoliis naviculam ad suos, cum immortali sua laude, avertit.
Si ingentis animi hoc factum, si rarissimi exempli esse dixero, non metus est, ne cuiquam videar nescire, quo in loco, et quibus audientibus verba faciam, cum hoc libertatis receptae primum munus sit, ut liceat virtutem etiam in hoste positam admirari: Sed profecto, si quae toto hoc tempore, antequam ad urbem, perveniretur memoratu digna gesta sunt narrare instituerem, magis omnino de evolvendo exitu, quam inveniendo principio laborarem. Succumbam itaque aperi, quo me iam dudum et animus mens, et vestra, ut arbitror, voluntas vocabat. Disiectis omnibus impedimentis. Boisotus cum classe victrici urbem, in occursum se effundentem, tandem ingressus est: illo ipso die, cuius memoria et heri, et hodie tantae sollemnitate celebratur. Tunc vero iam superfundenti laetitiae non temperatum est: et contingit, quod in maximis gaudiis consuevit, ut plerique omnes, cum iam liberatores afflictae urbis in oculis versantes, dubitare amplius vetarent, magis tamen vellent credere quam auderent. Ingenti deinde frequentia templa oppleta, et gratiae Deo Restitutori ab omnibus actae sunt. Quis laetitiam illius diei digne narraverit? quis convulsae fere sedibus suis civitatis concursum et rotae poene inserentium caelo manus. Cum plurimi, modo elatis clamoribus aërem incendentes, modo liberatorum suorum generosas dextras osculis terentes, quantum gaudii animis concepissent, lacrimis quoque effusissimis proderent. Iam demum parentes liberorum, quos generaverant, non paenitere: mariti in uxorum, liberi in parentum oscula ruere, quasi nunc tandem amplexibus redditi essent, qui
libertatem non amiserant. Ad diem tertium Octobris omnium ingeniis celebrandum, quam felix non saluti tantum oppressorum civium; sed totius Bataviae libertati affulsisti! Tunc demum, cum te tot afflictis mensibus pulcherrimum diem DEUS immortalis imponeret, tunc demum vinci tantis successibus elatus hostis didicit: illi autem libertatis patroni, de causa, et republica sua optimè, tamquam signo aliquo erecto iussi sunt sperare. Eant nunc Graeculi esurientes, et fabulas suas otiosis auribus venditent. Utantur libertate, unde mentiendi traxerunt licentiam: perfodiant montes: epotent flumina, addant infinita alia, quae fidem tempori debent: Batavi elementis imperant; non quae turpiter ferulis castigent, sed quibus et consolentur suos, et hostes terreant. Batavi et in aëre viam internuntiis, et in terra navibus inveniunt. Batavi denique iis, quae omni tempore ratione incredibili gesta sunt, fidem conciliant; sed miraculum detrahunt. Sed profecto. O. A. dum animus meus quasi turbine quodam abreptus se non invenit; Dum etiam mea in exprimendo illius lucis maximo gaudio quodammodo lascivit Oratio; paene ista praetervecta est, quae satis pie taceri non possunt. Nocte ista quae pulcherrimam illam lucem antecessit, qua nulla unquam huic civitati faustior illuxit, murus, circa eam partem civitatis, quae meridiem versus est, tantam ruinam, traxit, ut per eam vel ingenti exercitu transiri in urbem posset. Sed Hispanus iam terrore vagus, etiam, quae natura pavoris est, ipsa auxilia formidabat. Contigit ergo illud fugam maturare metuentium, quod sistere debuerat. Postridie autem felicissimi
dici Vulturnus vehementius spirans istas aeterna memoria digni facinoris ministras undas urbe summovit, et Oceano, quasi peractis iam mandatis fatorum, reddit: Utrumque illud praecipue, si reliqua non memorentur, argumento esse, praesens adfuisse. Numen rebus eo tempore pulcherrimè gestis, soli dubitant, quos ullum credere perversi sui mores non sinant. Ingressus deinde urbem Gulielmus princeps, fortissimis civibus virtutis suae testimonium praesens reddit; quorundam etiam tot miseriis collapsus fortunas inusitata liberalitate restituit. Sed vero misericordiam summi Herois, humentibus oculis eminentem innumeri viderunt, cum quot homines, tot propemodum cadavera occurrent. Cernere enim licebat in corporibus fortium virorum quot defectus tot egregiae fortitudinis testimonia cum alii aegre emacitum corpus trahentes, plurimi vulneribus insignes, omnes inedia deformes et pallidi, quantum quisque laborasset pro publica libertate, vultu quoque praeferrent. Sed tot malis, tot laboribus erat exercenda Civitas quae summae fortunae, quae aeternitati erat destinata. Tanto enim amore, tanta liberalitate maximis civium meritis obviam itum a Principe, et Ordinibus est, ut nec plus sperari potuerit, nec spei responderi felicius. Accepere itaque dignum factis suis praemium: ut ibi omnis eruditionis domicilium esset, ubi fuerat fortitudinis, et unde prodierant qui causam communem armis tutati, et Constantia fuerant, ibi formarentur, qui eandem aeternae memoriae commendarent. Verum enim vero, moderari necesse est orationi meae ne, dum impetum suum sequitur, ea aggrediatur
praedicare, quorum dignitatem disserendo minorem faciat. Vos o ingentes animas, vos omni laude maiores patriae vindices alloquor. Vestrae virtutis fructus sunt tot celeberrima ingenia, quae nomen vestrum mori non sinunt. Vestrae virtutis opus est, quod famosissimus hic locus tot illustribus vocibus personetur; quod ad eas florentissima totius Europae iuventus confluat. Vos toti orbi ostendistis: Batavos post tot inusitatae virtutis experimenta res etiam diversissimas, quod difficillimum esse solet, coniungere, immensam belli gloriam, et eruditionis ac optimarum artium incredibile studium. Sed de iis quae secuta sunt, modo loquor. Vos fugientem propemodum libertatem primi estis ausi reprehendere. Vos acerbati hostis, qui quasi torrente quodam ferebatur, corpora Vestra obiecistis Vos, ne ad reliquos incendium traiceret primi exarsistis pro Patria. Vos denique illa vestra in miseriis patientia, fortitudine in periculis, constantia in omnis generis difficultatibus palam ostendistis omnibus: deesse patriae ac libertati quoad vita suppetat aliis turpe, Batavis etiam nefas esse.