DRAMATA SACRA COMOEDIAE ATQUE TRAgoediae aliquot e Veteri Testamento desumptae, quibus praecipuae ipsius historiae ita eleganter in SCENAm producuntur, ut vix quicquam in hoc argumenti genere, iuventuti Christianae proponi utilius possit: magna parte nunc primum in lucem editae. Earum vero Catalogum statim a Praefatione invenies. BASILEAE.

STUDIOSIS ADOLEscentibus, Antonio et Bartholomeo Saileris, clariss. [Abbr.: clarissimi] viri domini Hieronymi Saileri filiis, Ioan. Oporinus S. D.

ARISTIPPUS interrogatus quo modo differret homo doctus ab indocto, graviter resopondit: Sicut equus domitus ab indomito. Voluit significare vir sapiens, ut quemadmodum homo ineruditus rapitur suis depravatis affectibus, quasi per devia et praecipitia humanae vitae, tamquam equus indomitus ac praefractus: sic etiam qui est liberali doctrina excultus, praeceptisque philosophiae mansuefactus, non modo ut in hac vitae consuetudine cum quadam suavitate ac dignitate

inter homines vivere possit, magis erit accommodatus, sed etiam sibi et toti rei pub. ingentes adferet utilitates. Nam qui gubernacula tenent rei pub. homines ineruditi, quid aliud quaeso [(transcriber); sic: queso] videri possint cum pro tribunali sedent iudicaturi de gravissimis controversiis, quam quod vulgo dici solet, canis in balneo? aut iuxta Aristippi quoque sententiam, lapis super lapidem? Vera profecto eruditio in primis utilis ac necessaria est ad omnem vitae functio nem, quam verum
[Gap desc: greek text]
silvestris ac depravatae naturae queas appellare. Haec una liberalis philosophicae doctrinae institutio vere medetur animi morbis, iuvenibus adfert sobrietatem, senibus solatium, pauperibus divitias,

divitibus ornamentum. In hac igitur una summis ingeniis e- laborandum est, ut quam plurimum crescant eruditione ac doctrina, suamque rem pub. augeant dignitate. Itaque serio cum animis vestris reputare debetis, optimi adolescentes, cum frequenter, tum etiam diligenter, non aliquo casu aut fortuna vos editos esse in hanc lucem, ut in otio aut suavitate vivatis, communi hominum more, servientes voluptatibus: sed certo supremi Numinis consilio vos esse natos, ut pericula Ecclesiae Christi recte intelligatis, et onera rei pub. Christiane, quoad fieri poterit, vestris humeris sustineatis. Nam quo quisque est vel nobiliore loco natus, vel fortunis amplioribus ornatus, eo magis

debet existimare publica pericula Ecclesiae reique pub. ad se ipsum pertinere. Dum in hac mortalitate versamur, utrumque oculum nostrum ad utranque vitae gubernationem intendere debemus. Primum ergo illud nobis proponendum erit in vita, ut aeternam salutaremque doctrinam Ecclesiae Dei accuratissime perdiscamus. Deinde, ut rem publicam ipsam honestis, et iuxta praescriptum verbi divini traditis legibus graviter et sapienter pro viribus nostris gubernari, administrarique curemus. Pro illustranda gloria Dei, pro conservanda doctrina caelesti, eaque ad posteros nostros integra incorruptaque [(transcriber); sic: incoruptaque] trans- mittenda, pro iusta defensione patriae, non modo qui ex animo

Christiani sunt, sed etiam qui inter ethnicos meliores fuerunt, sanguinem suum profundere non miserum, aut pertimescendum, sed gloriosum quoque, aut etiam expetendum sibi putaverunt. Haec vos perpetuo cogitare decet optimi adolescentes, hec sine intermissio ne meditari: et quoties in manus sumitis vestros libellos, toties arma vestra, et quasi divina quaedam instrumenta vos accipere existimate, ex quibus doctrinam verae religionis percipiatis, et omnem praeterea liberalem eruditionem vobis comparetis: quarum cum altera ornabitis olim Ecclesiam Dei vestro exemplo et doctrina, cum altera vero rem pub. etiam prudenter atque utiliter administrabitis cum magna, Deo

bene fortunante, dignitate. Ut autem utrumque hoc adipiscamini, omnia vobis domi forisque parata sunt, quae ad summam doctrinam cum singulari etiam virtute ac pietate coniungendam videri cuiquam mortalium possunt necessaria. Vestri enim ambo parentes, quorum virtutem ac pietatem quottidie cum ingenti admiratione debetis intueri, duo clarissima lumina sunt, quae ad capessendum alacriter et animose studium virtutis ac pietatis, quasi in sublimi atque illustri quodam loco posita vobis praelucent. Nam pater vester, vir clarissimus, nihil omnino praetermittit, eorum quae ad institutionem vestram putat esse utilia, aut necessaria, ut vos quamplurimum eruditione, virtute, ac pietate ceteris

vestri ordinis adolescentibus praestetis. Mater vero ea excellit pietate, prudentia, et integritate, eamque in omni actione tuetur gravitatem admirabilem, ut vel haec sola saeculi nostri ornamentum videri possit, quae in istis summis virtutibus cum antiquis illis Heroinis conferenda videatur. Vos ipsi testimonium illi praebebitis luculentum, quanta cura et sollicitudine vestram teneram aetatem instituat, quanta pietate illa ipsa precationis formulas vobis quo tidie prescribat, quanta gravitate orationis vos et totam familiam ad amorem religionis, ad studium virtutis soleat cohortari. erit profecto anima istius mirandae atque imitandae heroinae custodita qua si in fasciculo viventium apud Deum,

sicut alloquebatur sancta illa mulier Abigail Davidem regem: cuius mulieris simulacrum haec mater vestra repraesentat evidentissimum. Cum vero tanta virtute procreati sitis adolescentes, nequaquam satisfacere poteritis vestrae, quam de vobis conceperunt boni omnes, exspectationi, nisi pietate ac eruditione reliquos aequales vestros longo intervallo superetis. Nam a talibus parentibus degenerare, vobis sane fuerit turpissimum: eorum autem virtutem superare, cum gloriosum, tum etiam pulcherrimum. Permoveri sane debetis imitatione paternae virtutis, vestraeque digni tatis cogitatione, ne qua contingat, ut sedentes in publica sapientum hominum congregatione.

cum gubernatio rei pub. vestrae industriae permittetur, lapis super lapidem sedere videatur.

Quod si ab hoc exemplo virtutis domestico vestros oculos deflectatis, foris quoque videbitis non paucos eruditione ac virtute prestantes, apud quos certissimam pene opinionem de indole vestra concitastis: quorum aliquos ego novi minime sane vulgares, qui ut vos augere possint omni ornamento virtutis ac doctrinae, sollicite procurant. Pervenietis autem ad istam quam parentes vestriatque omnes boni optant eruditionem, si scientiarum studia, omnesque viros eruditos, non solum amabitis, sed etiam cum admiratione quadam tamquam caelestia numina intuebimini.

Nam ut gravissime docet Socrates apud Platonem,
[Gap desc: greek text]
Ego quoque ut studia vestra promoverem, vos que ad amorem pietatis excitare, istos libellos Dramatum sacrorum nomini vestro inscribere volui: quos propter argumenti varietatem, cum utilitate non vulgari coniunctam, arbitror vobis fore gratissimos. Cum autem legetis argumenta sacra, latina oratione in SCENAm producta, videbitisque non pauca ex illis esse partim a studiosis adolescentibus vestrae civitatis, partim eruditis viris, civibus quoque vestris composita: cogitate in animis vestris, vobis esse a me propositum exemplum, atque etiam

calcar additum, ut vos quoque simili studio incensi, et honestissimo gloriae stimulo concitati, vel haec ipsa, vel ornatiora prestare aliquando contendatis. Valete:

Basilee, Calendis Ianuariis. Anno Domini 1547.

PROTOPLASTUS. DRAMA COMICOTRAGIcum, Hieronymo Zieglero auctore.

PERSONAE DRAMATIS.

Deus, Adam, Eua,
Raphael, Gabriel, Michael, angeli.
Lucifer, Satan, Belial, daemones.
Serpens, Cherub custos paradysi.

PROLOGUS.

SI quid vetustati sacrae debebitis
Unquam, viri spectatores, decernite
Ludo novo, cui Protoplasto nomen est:
Quod hic priores actionis continet
Partes Adam, unicus parens nostrum omnium.
Veterem, atque rem antiquam, novam ad vos profero.
Animum ad id huc quod ego loquor convertite.
Res digna visu maxime, quamquam antea
Periculo proprio fuit notissima.
In hoc sumus cuncti quidem proscenio,
Et ludimus hodie, atque longo tempore
Tractavimus, fere illius satias tenet:
Nec huic quis insit finis novimus.
Quanto magis praesenti luditur statu,
Tanto minus molestiae dissolvitur.
Augescit indies Adami crimine,

Qui nos suo lapsu gravis fecit reos
Noxae, dolis Serpentis atque daemonis
Seductus, horti possessor tam splendidi.
Qui posteros secum trahens misere adfligit.
Nec spes fuit, nisi Dei per filium
Venisset in mundum salus. qui conterens
Mali caput Serpentis, almo sanguine
Lavit, tulitque originis peccamina:
Salutis auctor omnium fidelium.
Sicut prophetarum ore dictum est antea,
Quam ventre nasci dignaretur Virginis:
[Note: Gen. 49.] Non auferetur sceptrum de Iuda tribu,
Donec veniat huc, qui suis mittendus est,
Et ipse gentium exspectatio fuerit.
[Note: Gen. 28.] Post haec sub illo benedicentur semine,
Omnes tribus terrae sacrato numine.
[Note: Agg. 2.] En commovebo caelum, ac terram, et omnia,
Desideratus veniet unus gentibus.
[Note: Mich. 1.] Exibit e sancto loco Dominus suo,
Descendet, et calcabit terram gressibus.
[Note: Esa. 35.] Deus veniet, et salvabit nos protinus.
Propter Sion tacebo nullo tempore,
Quieveroque numquam donec omnium
Salvator, ut splendor veniat eius mihi:
Iustum videbunt, gentesque inclitum tuum.
[Note: Psal. 131.] Iuravit ipse verum, et non
frustrabitur:
[Note: Psal. 88.] Eiusque semen permanet per saecula.
Hic ille qui Serpentis contudit caput,

Adamque restituit suis splendoribus,
Et nos sequentes posteros salvos facit.
Non fabulam damus, rem aeque cognoscite.
Arbitrium vestrum, vestraque existimatio
Valebit, an sit digna res tractarier.
Quod argumentum spectat, est sane breve,
Et omnibus vobis diu notum satis.
Quare pii sitis futuri iudices,
In re bona, ac probabili, dubio sine.
Quae res mihi atque vobis vertat optime.

PERIOCHA.

Postquam creatus est homo primus, Dei
Manu, sacri pomarii custodiae
Praeponitur, quem summa rerum erat penes.
Dominatur omnibus super viventibus
Terram. beata iungitur coniunx Eua.
Et unica sub lege viverent, Deus
Sancivit arboris ne fructus caperent
Scientiae. Sed legis obliti statim,
Mulier ex astu Daemonis subducitur:
Malum rapit, gustavit, et porgit viro.
Hinc lapsus est Adam, suo periculo:
Secumque damnavit sequentes posteros.
Quare miserrimi sub orbe vivimus.

SCENA PRIMA.

COELI plagas postquam vagi creaveram,
Terram rudem mox fluminis cavi sinu
Circumdedi, et lucem produxi protinus,
Quae coepit e caelo statim lucescere,
Et terra claro cernitur sub lumine.
Quod cum bonum vidisse laetabar, diem
A nocte certo dividens discrimine,
Caeloque terras, et solo undas abscidi,
Vernare coepit odore, et in medio nemus
Herbas virentes prata per concrescier,
Fructusque terra fertili de germine,
Et arbores iussi darent fructum suum.
Post haec olympo clara fixi lumina
Quae lucidam cunctis hanc mundi machinam
Facerent: diei Sol, et Luna noctibus
Praeesset. statim fit unico verbo sacro,
Quod iusseram brevi momento temporis.
Cunctis aquis tum piscium dedi genus,
Et bestias terrae, simul cum reptili,
Surgunt volatilia levi sub aethere.
Atque universa quae forent viventia
Moventur: astrorum diem cursus facit.
Mirantur Angeli caelorum spiritus,

Et me creatorem unicum esse praedicant.
Nec ulla stat regio suis animalibus
Orbata. spiritus tenent caeli gradus,
Et unda piscibus suo cedit loco,
Solum feras capit, uloucrium aer capax
Est factus, et sacro reguntur numine
Elementa quatuor suo sub ordine.
His expeditis, singulis animantibus:
Replete terram plurimo cum foenore,
Dixique, Crescite, multiplicamini super
Eam, creator omnium vestrum sum ego.
Et factum ita est, suaque natura duce.
Hinc tu suturus quisquis es, cognoscere
Facile potes factum manu Dei mea,
Et qua regantur firmiter per saecula
Potentia divina, et sacro numine,
Quaecumque caelum, pontus, terra sustinent:
Nec fit sub orbe quippiam temere cavo.
Ego fide tangam quaevis viventia
Tanta, ut per unum me, ex me, a me, in meque omnia
Fieri, creari, permanere, et insuper
Mori, interire, in nihilumque redigi probe
Intelligant: soli mihi vivant volo.
Veruntamen nec mundus per sapientiam
Suam, Deum cognoscet autocratora.
Quare necessum est, sola intelligant fide,
Quae facta sunt opere Dei mirabili,
In quo potens divinitas cognoscitur,

Quod ex nihilo sint universa condita.
Quod non erat, feci aliquid esset protinus.
Nec usus ullo sum instrumento, nec manu,
Sed unico verbo, quod ore protuli,
Quod ante principium fuit, nec praeterit,
Et tam potens verbum, quod ex nihilo creet.
Dixisse nanque, fit simul facere, meum.
Igitur manu forti regam, custodiam,
Et cuncta conservabo sacro spiritu.
Sed quis rudes plantabit hos nobis agros?
Hic sanctius deest animal, et capacius
Mentis, quod et dominari posset ceteris,
Scilicet homo, simile cui nil factum antea.
Faciamus ergo hominem ad nostram hanc imaginem.
De terra eum sumemus, et formabimus,
Ut discat unde ceperit vitae suae
Status, quid esset antea, et quid postea
Futurus, ex quo vel sit factus primitus:
Et quam nihil sit sine divino spiritu.
Nam quid superbiat pulvis, lutum et cinis?
Nunc Deus facta ex luto figura hominis parva,
proiectaque ea, ex fovea praeparata educit
hominem, et in faciem eius inspirans,
dicit:
En spiritum tuum vitalem percipe,
Ex quo sacrae rationis fias particeps.
Te fecimus puro quidem sumpto luto,
Ex pulveris globo. nunc vivere incipe,
Prodi, pedes figas tuos, rectusque sta.

Cunctis creaturis praeficiam te novis:
His ipse solus omnibus dominaberis,
Oboedientque tibi, cum propter te modo
Creata sint, hic quae sub sole vixerint.
Cetera creavi sine te, et ante te quoque,
Ad gloriam maiorem nominis tui.
In belluis vestigium mei datur,
Sed in te imago vere noscitur Dei.
In hoc triumphabo opere, et gaudeo nimis:
Igitur
[Gap desc: greek text]
post diceris mihi.
Sed interim terrae memento te levem
Fuisse massam spiritu tractabilem,
Quem de ore sufflavi modo in vultus tuos:
Vitam innocentem, puram ab omni macula
Post vive felix, summa cum sapientia,
Cumque reverentia cognitionis Dei.
Non vestibus, vel ornatu alio quopiam
Opus tibi est, cui cuncta serviunt quidem.
Angelicus et beatorum grex inclitus
Obambulabit una tecum sedulo,
Et collocutor ego tuus semper Deus.
Nihil tamen superbias in hoc velim,
Quia te ex levi terra membris coniunxerim.
Ego artifex, mundique rerum originis
Opifex: vide, cum terram spectent cetera
Animantia, os tibi dedi sublimius,
Caelumque cernere, erectos usque ad sidera
Iussi, timore nullo, vultus tollere.

Haec si probe consideras, tuum statum
Ter nobilem prae bestiis, at interim
Fragilem esse multum, protinus cognoveris.
Sequere: quid amplius velim, dicam tibi.

SCENA II.

RA. Mirabilia sunt quae facit Dominus Deus:
Quod cogitavit, hoc simul fecit sine
Mora, diebus sex, quies cui parva fit.
Caelum paravit ceu tectum cultissimum,
Et pavimentum terra facta splendidum,
Possessio et opes eius sunt animalia,
Cum omni apparatu nobili terrae et maris.
Quorum omnium unus est homo dominus, Deo
Cretus, per eius unius potentiam,
Cui deest nihil, creata abundantissime
Omnia: diem dixit Sabbatum septimum,
Ex quo laborum finis, et quies data est
Homini, creatur aeter nobilissimae.
MI. O qui dedisti fructum terrae, et imbrium
Creator omnem copiam, et posthac dabis,
Ex unico fecisti verbo exurgere
Herbas, et arborum fructus suavissimos,
Vitae necessaria, quibusque homo indiget
Nunc plurimum. Quis enarrabit omnia?
Quis facta comprendet Deus per singula?

Bonus es, bonum facis, nihil quicquam mali
Operaris, ab quid amplius dicam tibi?
Auctor bonorum, non malorum, maximus.
Quaeso quis illum corriget? cui displicet
Quod fecit? aut quis porro prave conditae
Dicturus est, haec qui videbit proxime?
GA. Nemo omnium viventium, quotquot erunt.
His insuper pius creaturis Deus
(Ne forte dicerent caremus principe)
Hominem dedit, ad imaginem creatum suam,
Multo creatur arum nobilissimam.
Namque haec imago quid aliud? quam lumine
Sacro Dei perfusa sapientia, boni
Iustitia, gloria exornata maximi.
Cui lepra peccati nullatenus fuit
Innata, nec rationis sensus pravior,
Purissimus rerum intellectus, optima
Memoria, voluntas omnium sincerior,
Mortis metus nullus, morumque puritas.
Sublimitatem spectemus sancti Dei
Auctoris, et quo pacto talem fecerit.
Nam non potest leve esse, quod Dei manus
Confinxerit, flatusque caelestis regit,
Animavit in substantiamque mobilem.
Quem cum faceret imaginis similem suae,
Plenum atque perfectum absque fecit crimine,
Et dignitatem valde habentem in se sacram:
Qua ceteris praestans regit animalia.

Cui serviunt quaecumque sub terra vigent:
At ipse solus nulli, praeterquam Deo,
A quo esse coepit, aeternaliter manens.
Ut imperaret mundo, et seruiret suo
Solum creatori, hunc tantum sincere amet,
Et ceteras creaturas compelleret
Parere soli sibi, nec non intelligat
Oboedientiae tantum debere se
Deo, ipse quantum a ceteris exposceret.
RA. Tanto est homo prae cunctis quoque praestantior,
Quanto magis consilio usus Deus novo.
Nam qui hactenus de singulis paucissimis
Pronuntiasset Fiat, et factum est statim:
Fructumque terra proferat, mox protulit:
Nunc voce mutata, sedens lassus quasi,
Faciamus, inquit, hominem ad nostram imaginem,
Et ecce factus est homo beatior.
Repleatur ergo os nostrum laude perpetim.
Et magnitudinem illius tota die
Cantemus una gloriose sedulo.
MI. Et hac necesse erat creatura quidem,
Cum nemo qui terram fecundaret fuit,
Nisi vapor rigavit illam funditus,
Ceu ros super campos sparsus latissimos
Felicius florem producit graminis.
Quare creavit hunc Deus quasi omnium
Rerum magistrum, principiemque fructuum,
Terram super, qui seminaret semina,

Coleret agros, et imperaret omnibus
Animantibus, siquidem non rationalibus.
Nec hunc creavit frustra, sive simplici
Modo, nec ex quovis limo terrae nigro,
Sed candido, molli, levique pulvere
Formavit, et digitis manus sacris suae,
Fecitque natura fragilem cum corpore,
Possit superbiae fastusque frangere
Stimulos, feroces discat animos ponere.
Modestiamque quaerat, postquam cogitat
Qualis, quis, et quantus primo, unde sumpserit
Initium sibi: plasmatorem Deum
Agnoscat intime, nec se persistere
Credat sua virtute posse, corporis
Pulcherrimis bonis, vel ullis artibus.
RA. Quid vero opus magni Dei beneficia
Referre longius? cum nil fecit male.
Nec nunc tamen quiescit otiosior,
Operatur omni temporis sui gradu.
Nec factus est ab aeterno mundi globus,
Sed cepit esse nutu maximi Dei.
Et ante quid nam fecerit, non nos decet
Scrutarier, nec est necesse scire nos.
Hoc sit satis, quod omnia bene facta sunt,
Et nil melius esset per orbem conditum.
Fungamur officio nostro, nobis dato:
Nec quae supra sunt, anxii scrutabimur.
GA. Bene admones frater quidem, quare ibimus.

SCENA III.

DE. Ecquid placet mundi tibi ornatus novi,
Adam? quid ipse miraris molis gravem
Tantae, altitudinemque caeli sidera?
Numquid vides quod nolis, aut quod tempseris?
AD. Domine, nihil non optimum quod feceris.
Et ecce me, quem condidisti proxime,
Praeter meum consilium et praescientiam,
Qui certus huius vitae aeternalis siem
Hinc melior est eo status praesens meus,
Quod audiam, sciamque te verum Deum:
Et ita vocatus, et creatus in bonum
Finem, voluntatis nutu vivam tuae,
Hominem quia ex terra creasti me Deus.
DE. Nunc universa subdo denuo tuae
Animalia potestati, et ipsa servient
Soli tibi, nec alteri: dominaberis
Tam piscibus, quam belluis, et reptili,
Caeli volatilibus, idque omni tempore.
Et quia tu Adam quicquam nihil sollicitus es,
Ego rogatus numquam prospexi tibi
In omnibus, quae vita humana postulat,
Feci, dedique in promptu essent nulla mora.
otia rogas, pacem cupis, solus feres.
Quos comedas habes cibos, quid vel bibas.
Igitur mihi quantae sies curae, vide.

Quid porro opus mihi his, tuo quae nomini
Subiecerim? vel quid vita indigeo tua?
Quam tibi dedi, quamque aufero quando lubet.
Nam gratia uteris mea gratis data.
Nec posse te quicquam tuis ex viribus
Confide, si me amas, manus opus es meae,
Plasma es meum, Deus creator ego tuus.
Tibi meam rem publicam communico.
Sub te domum hanc novam volo disponere.
Habitaculum quoque ordinavi commodum
Ut esset in mundo, vicem geres meam.
Subiecta sunt tibi, quae vivunt, omnia.
AD. Soli tibi subserviam Domino meo,
Quoniam per unum te salus omnis venit.
Meque omnium rerum locasti principem,
Et imperare me viventibus
Animalibus, terramque omniparentem super.
Nunc cuncta serviunt mihi quo quo die:
Solus ego nemini subiectus vixero,
Nisi tibi meo Deo autocratori.
Bis igitur, et crimen duplex incurrerem,
Ubi minus pro dignitate debita
Deo meo seruirem, poena dignior.
Caelum tibi vestitur, et fulgoribus
Solis, dies sua vicissitudine
A noctibus cernuntur, aptis terminis.
Ornantur arbores sub frondeum [(transcriber); sic: frondium] comis,
Et silvae frondescunt omnes, floribus

Amoenus est campus, virescunt prataque,
Edunt suos nunc iam fetus animantia,
Parent tuo imperio, obsequia praestant sua.
Amnes fluunt, fontes suis scatent locis,
Maria coercenturque, augentur ordine:
Nec fit sub orbe frustra quicquam concavo.
DE. Vide quid amplius boni paraverim.
Hortum elegantem fructuum prae copia,
Locum voluptatis dulcis cultissimum,
Et omnis ignarum tristis molestiae.
Hunc destinavi tibi sedem vitae tuae,
In hoc quasi custos relictus sedulo
Operaberis, quamvis labor nullus tibi
Erit gravis, solatio futurus est.
Et interim fideli ibi custodia
Tueberis, quae culta diligentius
Sunt, his geres curam, coles hortum frequens.
Huc colloco te tamquam in arcem regiam,
Provinciam hanc tibi administrandam dedi:
Vasallus es mihi, dominus feudi sum ego.
Et liberum est hinc egredi quando voles:
Perambulare, ceteras terras licet,
Spatiari in illa, cumque brutis laudere
Tua voluntate, et nihil deerit tibi.
Haec in salutem praeparavimus tuam:
Cuius voluptate frui te concessimus.
Terrenus est quidem locus, sicut vides:
Nec conditus mundi extra terminos procul.

In quo genus ligni produxi multiplex,
Pulcherrimum, visuque delectabile,
Et insuper vesci multo suavissimum.
Hinc noveris plantantis diligentiam:
Cum deficit nihil, suoque foenore
Passim arbores fructus abunde proferant.
Et hoc tui solius factum est gratia,
Namque angelis caelum, sed paradysum tibi
Debebitur. Nunc unam oboedientiae
Collo tuo legem imponam, quo te mei
Cunctis diebus esse memorem intelligam.
De omni quidem ligno paradisi comedes,
Praeter scientiae lignum, boni et mali:
Quod hic in horti medio collocabitur,
Crescitque suavi semper cum fragrantia
Quocumque enim die de illo gustaveris,
Morte effera morieris aeternaliter
Subito, dolebis inque conspectu meo.
Et hoc tibi signum est, te habere me Deum,
Qui possiem mandare, legem imponere,
Frenare cunctos mentis affectus tuae,
Damnare, conservare, aut prorsus tollere,
Hinc facile nosces, humanae quid possient
Vires, tuum vel unde sumas vivere:
An ex te ego, vel tu de me dependeas.
Nihil boni omnino tuis in viribus
Fateberis fuisse, vel posthac fore.
Nisi quod a me habebis, et gratis datum,

Praeter tuum meritum: bonitatem conspice
Meam, Deique divitias considera,
Quarum usus est tibi datus legitime [(transcriber); sic: legittime] .
Ego te in secreta consili misi mei,
Una omnium mecum futurus particeps.
Fons largus ortus est tibi salienti aqua,
Ex quo suum ortum lata ducunt flumina
Quatuor, ad irrigandum mundi terminos
Omnes, nec unquam desinunt prolabier.
His ipse fine sine frueris splendide,
Multa voluptate irremissibiliter.
Restabit, ut cunctis animalibus sua
Des nomina: et quo vis vocabis nomine,
Vocentur usque in saeculorum saecula.
Et ecce coram te ambulant pecorum greges.
Abi cito: quod iussi, fiat ordine.
AD. Domine, vide paratum me votis tuis:
Tuus quidem, tuoque vivo munere.
DE. Bene facis, ubi cognoveris qualis sies,
Aut unde vitam sumpseris primus tuam.

SCENA IIII.

AD. Ecquis meae finis voluptatis potest
Nunc esse, sub medio deliciarum? vide,
Nihil tibi defit, solus quem diligat
Deus, manuque cuius sic compactus es
Homo, tuis meritis nullis. ex gratia

Mera, nec hoc contentus, insuper mihi
Hortum paravit elegantem maxime,
Frugumque copia praedivitem nimis.
Custodiamque commisit soli mihi
Huius, quid amplius? dedit legem unicam,
Ne comedam [(transcriber); sic: commedam] de vitae ligni fructibus.
Servabo diligenter, nec necessitas
Urget, sub illa rerum opulentia omnium,
Transgressor ullius mandati sim Dei.
Quid debeam porro patri, et Deo meo,
Agnosco, seruitutis omnis debita:
Denique meam vitam, qua nil est dulcius.
Nec hoc satis futurum pro tantis suis
Beneficiis, quin gratulationibus,
Et laudibus cantabo magnificentiam
Eius, nec unquam desinam, dum vixero.
At tanta beneficiorum multitudo me
Vincit, meosque sensus auferet scio,
Et cogitationes rumpit funditus.
Et si oris obsequia totum tempus tenent,
Praeterque laudes concinent aliud nihil,
Et gratiarum insistat sedula actio,
Numquam recompensabo minimum quod foret.
At hoc agam, quicquid mihi mea fragilitas
Aufert, pia id devotio cum foenore
Reddat, sua mera coniuncta gratia,
Eius Dei in quam, qui dedit mihi vivere.
En solis aestus me premit, lassum facit,

Hinc iam parum natura dormitorio [(transcriber); sic: dormiturio] .
Igitur lubet viridi paulisper gramine
Dormire, stratis hac sub umbra corporis
Membris, aqua currente dulci proxime
Sono, levem somnum susurrus incutit.

ACTUS SECUNDI,

SCENA PRIMA.

DE. Nihil, quod orbi desit, esse cernimus,
Protoque plasto cuncta rite serviunt,
Posthac nec illi quicquam defore arbitror.
Ornatus omnis mundi perfectissimus
Constabit, et virtute sacra firmior
Semper movebitur suis in terminis,
In commodum viventium perenniter:
Cunctis homo dominabitur, tamquam suis
Et subditis, et servitutibus [(transcriber); sic: servitoribus] quidem.
At esse solum hominem in terra non convenit.
Nec est bonum: quid ille nam solus facit?
Iungamus ergo illi suum adiutorium,
Simile sui, rationis atque particeps,
Tamquam vir est, nisi quod inter se siet
Utriusque sexus quaedam differentia.
Hic vir manet, sed illa mulier sit, decus
Viri, suppellexque omnium purissima.
Ex his mihi duobus humanum genus

Sancta propagetur sobole terram super.
Namque ex viro maritum solitario
Faciam, daboque coniugem legitimam [(transcriber); sic: legittimam] ,
Ut de suo producant prolem semine.
Est etenim homo praestantior substantia,
Quam terra, caelum, vel sub illis quicquid est:
Beatitudinis futurae gloriae,
Et insuper divinitatis particeps.
Quid? belluis perliberaliter data est
Generationis causa, iuncta societas:
Et hac homo carebit solus omnium?
Nihil minus. Quamvis Adam quae sunt opus
Habet, tamen quod optimum est, hunc deficit:
Donum, puta, sibi gignendi liberos,
Amoris et successionis pignora,
Connubiique dulce vinculum sacri.
Nec hoc habebit unquam, si solus manet
Sine socia vitae, quae sola femina est.
Nec illa sit tantum viri adiutorium,
Sed instrumentum, quo vir utitur, sacrum,
Terrae plagas complendi prole gratia,
Turbamque sanctorum repletam reddere.
Quare gravem somnum dedi, quo longius
Dormiret ingratis Adam, nec surgeret.
Quoniam meorum operum, necesse non erit,
Exactam homo rationem intelligat statim:
Quantum ipse vel vigilet, quantumvis expetat.
Haec scire non oportet illum sensibus,

Qui sunt foris: hinc illos somno clausimus.
Sub mente vigilans noscat ea, sibi est satis:
Posthac id etiam quod nescit, resciverit.
Deus eripit Adamo costam ex
latere, dicens:
Ex osse duro protinus fiat caro,
Et una discernatur in carnem duplam,
Sic, ut tamen duo sub uno mentium
Versentur usque affectu indissolubili
Connubii postquam leges iniverint.
Heus surge, surge tandem, Adam expergiscere:
En hic tui simile, nisi quod femina est.
Haec sit soror, consors perennis gratiae.
Hanc do tibi, propriamque [(transcriber); sic: propiamque] coniugem dico,
Maritus illi sis fide constantior:
Quam procreandi liberos causa dedi.
Sumptam e latere tuo, tuisque ex ossibus,
Firmum [(transcriber); sic: Frimum] tibi adiutorium, solatium
Certissimum feci, ut foret semper tibi.
Quid porro opus costa fuit ad hanc rem mihi,
Quando licebat hanc simili tecum modo
Sub temporis creare nulla instantia?
Verum caro de carne nata gratior
Venit, paritque semper insolubile
Amoris et amicitiae sacrae vinculum.
Denique quid ipse coniugi debes vide.
Et quos ego iunxi, nec quisquam separet.
Benedictio mea provehat connubium

Vestrum, simulque castior Genius torum
Defendat: insuper multumque crescite,
Replete terram, multiplicamini nimis.
Nec in labore sociam habebis, nil opus
Sudore vestrarum manuum: quin liberis
Operam propagandis dabitis, et mutuo
Amabitis, solum his voluntas mea posita.
Adicientur [(transcriber); sic: Adicientur] affatim quibus opus est.
Ego videbo (nam curare frustra erit
Vos) si datam legem meam servabitis.
AD. Ex ossibus meis hoc es, et mea caro est.
Quare vocabitur virago nomine,
Quod ex viro desumpta, pars virilis est
Carnis mulier, at imperfecta dicitur
Caro viri, quae per sacrum connubium
Perfecta redditur, suoque cum viro
Fit una, quae divisa partibus fuit.
Nam propter hanc relinquit homo matrem et patrem,
Et huic adhaerebit soli carissimae:
Quod sint duo facti sub uno corpore.
Ita nunc fit inter nos inseparabilis
Amoris, atque affectuum coniunctio.
Et bestiis Domine dedisti feminas,
Suum genus quo conservarent longius.
Nunc bene facis, qui nos simul respexeris,
Ut posteros tibi relinquamus Deo,
In testimonium profundae gratiae
Tuae. Mea haec est uxor, et mea permanet.

SCENA II.

AD. Dilecta coniunx, consolatio mea,
Veni, mihi adiutorium a Deo datum.
Ecce hic voluptuosus est nostrae locus
Habitationis, plena vita gaudii
Futura nobis, quae nec unquam deficit,
Augescit imo (fine nullo) plurimum.
Quid dulcius fructu? quid est pomario
Vel pulchrius, magisve delectabile?
Haec cuncta sunt potestati nostrae data.
Quid nam rogo pote esse gloriosius
Hac sorte nostra? qua beavit nos Deus.
En bestiae terrae, et volucres blandulae
Deserviunt nobis, doctae acquiescere
Tam iussibus nostris, quam nutui Dei.
Quod maximum porro est, tuos hic liberos
Dolore nullo enixa sufferes diu.
Partus levis futurus, educatio
Facilis, et ingens liberorum copia
Nascetur ex te matre fecundissima,
Benedictione maximi sacra Dei.
Tu mihi domus, refugium, mansio mea.
Merumque gaudium, quo saepe conferam
Me, quando natura utriusque postulat.
Parere soli uni Dei legi decet,
Ne nos voluntatis suae promptissimae
Oblitos esse sentiens, ac puniat.

Hoc cogita, mulierem honestam nunc sui
Fulgere gloria mariti splendide.
At quid mihi est, quod non idem tibi siet?
Quid possides, quod non pariter fiat meum?
Adeo nihil non inter nos commune erit.
Labore nullo eges, cum crescant omnia
Sua quidem sponte, et semper perenniter.
EVA. Hem mi vir, edoce Deus quid iusserit.
Talem me habebis, qualem optas permaxime.
AD. Ergo vide. Ex omni ligno licet edere,
Excepto eo quod in medio pomarii
Crescit, scientiae boni et mali ferens
Pomum, suaque ceteris dulcedine
Suavius, sicut videtur proxime
Spectantibus: plenum tamen periculi.
Hoc est Dei mandatum, serium nimis:
Quod integrum servari a nobis postulat.
Quare mea uxor, sis memor dicti mei.
Nam quo die quicquam ex eo gustaveris,
Morieris atro genere mortis funditus.
Habes amoenas arbores, et fructuum
Plenas, graves, curvasque dulci pondere.
Sume hoc, placebit: gusta, delectabile
Malum est. EVA. Nec ullum credo dulcius fore.
AD. Deambulabimus per horti terminos
Paulisper hic, quas delicias habet vides.
Variis en ornatum solum coloribus
Florum, quid esse amoenius quaeso potest?

Viride sub ipso pratum ridet gramine,
Multae feraces arbores cum frondibus
Stant, eriguntur altius, pendentibus
Foliisque placidas umbras e purissimo
Aere ministrant suavius recubantibus.
Ex fonte liquido proruunt dulces aquae,
Argenteis vadis, et alveo cavo,
Scaturiginis mirae, tinnitu quopiam,
Facilique flexu prata rigant omnia
Campos inundant rivulis plenissimis:
Nec siccitatem sentiunt, nec in super
Fluidus liquor campis nocet viridantibus.
Audi nemus volucrium canentium
Sonare dulcius melos, altissimo
Gutture, dies noctesque resonant arbores.
Quid est opus multis? habemus sidera
Propinqua nobis semper, et Solem aureum
Sub circulo maiorem visu splendido,
Lunam magisque candidam, numquam vagam.
Splen dentibus puris radiis lucescere
Caelo videmus clara noctis lumina.
Hic est serenitas, ab omni turbine
Quieta, tempestatibus, numquam madens
Aer, gravisque nulla surgit aethere
Pluvia, vel in alto caeli coruscatio [(transcriber); sic: corruscatio] .
Hic nulla regnat cura multum noxia,
Securitas, et otium, tranquillitas
Integra manet, pax sempiterna caelitus

Demissa vires usque corporis fovet.
Tum collocutor unus est nobis Deus:
Praesentia cuius laetantur omnia.
Nostri ministri spiritus caeli, cohors
Angelica seruit diligentia sua.
Et ne vager per infinita longius,
In comparabilis data est felicitas
Nobis. Quid amplius potest facere Deus?
Quid non dedit duplici suis cum foenore?
EV. Hem mira, mi vir, cernimus nutu Dei.
Hic summa virtus, petitur hac caelum via.
Tanto voluptatis thesauro nos frui?
Studio Dei, summaque diligentia.
O quanta erit beatitudo posteris
Nostris futura, quanta tum possessio
Datur bonorum, quis potest finis precor
Fieri sub his opibus? huc qui deduxeris
Nos gloriae plenos, tibi sit gratia.
Qui nos tuos elegeris, nihilo creans,
Vitamque iocundissimam largitus es.
Quid non tibi debemus omnium patri?
AD. Quid? quo loco morentur vidisti greges
Animalium, vel quo modo per pascua
Errent ferae? sequitur ubi usque masculam
Mas, lege natur ali, amor docet viam.
Hic crescit utriusque proles plurima
Sexus, cavus repletur orbis terminus
Viventibus animalibus varii ordinis.

Ubi sunt? videre gestio. duc protinus
Me: nulla satias pectoris tenet intima,
Cor mihi salit prae gaudio, quando licet
Videre, tu tamen decus domus tuae,
Et coniugis sacrum columen omni loco.
AD. Veni, videbimus, licet quod postulas
Praestare primum, non erit votis opus.
Aderit creator, qui pedes nostros regat.
Nec fera nocebit ulla, quamvis pessima:
Quibus imperare nostrum erit. EV. Abi prae, sequar.

SCENA III.

LV. Livoris atri rumpor impetu miser,
Nec quo diutius modo invidiam pati
Possim invenio, conditionis nostrae memor.
Deperditi, caeloque pulsi funditus,
Nec quo gradu ascensus daretur scibimus.
Quis nam iste, nostri generis exitium, ac lues!
Quis tam potens sua manu casum parat?
Unus creator, generis humani sator,
Et conditor mundi, arbiter mali et boni.
Pudet profecto ob noxiam tam parvulam
Nos ire deiectos, dolor me maximus
Tenet: recordor quando nostrae pristinae,
Et obsoletae gloriae fit mentio,
Nec coeptus [(transcriber); sic: ceptus] unquam cedet ex animis furor.
Ulciscar hanc iniuriam novo dolo.

Possessor horti regnet? hunc tantae domus
Fortuna sequitur clara, spretis omnibus
Nobis, Homo pulvis, cinis levissimus?
BEL. Nec nos iuvat praeterita verbis plurimis
Memorarier. sententia lata semel,
Superbiae dedimus graves poenas: satis
Contemptui cunctis sumus viventibus.
SAT. Quid tam moleste tulerit, omnes novimus.
Cum dicerem, Ascendam in locum caeli sacrum,
Meumque ponam solium, sede qua lubet,
Super astra maximi, superque nubium
Longe altitudinem, similis altissimo
Ero: sed ipse fregit omnem mentium
Spem, cuncta nutu qui regit suo omnia,
Deiecit usque in Tartarum, tenebras graves,
Et segregavit nos ab angelis suis:
Hominem creaturam novam sibi eligens,
Exaltat illum super omnes choros sacros.
LV. In quem quid ego possim, videbo protinus.
Inveniam, ubi referam parem illi gratiam.
Captare praedam posse me spero quidem,
Industriae vires dolus dabit malus,
Struere docebitque homini iam fallacias.
BEL. Quid ergo faciendum putatis optimi
Socii, quod homo molestius posthac ferat,
Quando videbit ire se deperditum,
Humana gens, intercidatque funditus?
SAT. En quae voluptatis genera homo possidet,

Animal luto facili creatum primitus,
Et tanta possidere dignum gaudia?
Tot et frui deliciis sine cura decet?
BEL. Haec res, ubi nervos tuos extendere
Possis, data est, excogitataque: accingere.
SAT. O Lucifer, summa ad te solum nunc redit.
Feremus hunc diutius versarier
Inter sacros horti fructus, magno malo
Nostro? nihil minus. vide quid debeas,
In hoc saluti publicae, solus potes
Ulcisci, et illi auferre tantum gloriae.
BEL. Qui si statu praesenti salvus permanet,
Quis omnium nostrum similis illis foret?
LV. Iam cogito. Hem falli quibus habeo potest:
Sola superbia, et maioris gloriae
Spe, si Deum sese futurum crederet.
SA. Heus, non virum tentabimus, mulier erit
His rebus aptior. viri ingenium, scio,
Flecti nequit, frangi potest muliere duce.
Proinde antequam de firmet, aut vires paret,
Mulier petatur plurimis et sedulo
Tentationibus, parta est victoria,
Si quid modo suadebimus tamquam bonum:
Peribit ipsa prorsus, et perdet virum.
BEL. Constantior multo vir est, quam femina,
Quem si nihil movet, tamen mulier movet
Blanditiis, solum hoc quibus capitur genus.
Quid si prior suadebis ipsi feminae,

Fructum a Deo vetitum, saporis optimi,
Et esui esse ceteris vel dulcius?
Qua lege transgressa Dei, poenas luent
Inobedientiae suae nimium graves:
Deus scio quod nil inultum sufferat.
LV. Recte mones. Et qua via primum aggredi
Hanc debeam, novi. comes Serpens erit:
Qui callidus magis quidem quam cetera
Animalia, quibus solus homo mandare habet.
Eo utar instrumento ad hanc rem quam paro.
Hunc ego subornabo. nam tentandum est nefas
Atrox, nec unquam scelera ulciscimur, nisi
Vincamus. et quid esse tam bonum potest,
Quam si mulieri suadet, utque comedat [(transcriber); sic: commedat]
Ex arbore illa quam Deus fecit sacram,
Et praebeat pomum viro, communicans
Tantum boni, fiatque poenae particeps.
Et quid loquatur edocebo callide,
Subiciens verbumque verbo proxime.
Serpens ad hanc rem maxime fit commodus,
Pulcher, bonus, benedictus est, amabilis
Prae bestiis cunctis super viventibus
Terram, insuper quo cum libenter victitat
Homo. nec est dubium, facit me compotem
Voti. videbitis statim quid possiem
Facere, quod ex usu futurum est omnibus.
Quod si fit, ipse res meas probissime
Constabilisse puto, nec aliquid conquerar.

At singulari industria est opus tibi.
LV. Quin novimus, mandata quae Deus dedit.
Audivi enim auribus meis cum diceret,
Ex fructibus pomarii cunctis licet
Edere tibi, praeter quod est sub hortuli
Medio: sacrum quoniam mihi lignum illud est,
Et integrum manebit omni tempore.
Sed si tibi legem datam neglexeris,
Morieris, et mors poena sceleris est tui.
Hinc lege fracta, extemplo in exitium ruunt,
Et gloriae summo gradu mox excidunt.
BEL. Ita est: age omnes advocat [(transcriber); sic: advoca] , si deficis.
Nullum scelus putabis, aut fraudis locum:
Nil non licebit tibi, licet ulciscier.
Quicquid potes, nunc perge, nunc aude, incipe:
Et quod minus potes, cito nos invocamus [(transcriber); sic: invoca] .
Struantur omnis generis impii doli.
Fortuna causam, qua volet, nostram premat.
Tibi id negotii datur, praesta virum.
Quod si redieris victor nobis, ecce tum
Laeti triumphabimus, et ingens gratia
Debebitur soli tibi, praeque omnibus.
Abi, futuri seduli tecum sumus
Consilio, et ipsa re, quando usus postulat.
LV. Eo timere non opus vobis erit,
Invidia mihi laetam dabit victoriam.
Forti manu deiciendi [(transcriber); sic: deiciendi] sunt mihi,
Qui gloriosi partibus mundi imperant.

Id vero est quod mihi puto palmarium,
Numen meum iam fiet implacabile,
Sursum deorsum cupio cuncta subruant,
Modo pares damnatione effecero
Mihi, penes quos summa regnorum est satis.
Et ecce sola nunc venit deambulans:
Hanc alloquatur ipse Serpens protinus.
Vah, quam sibi pulchre placet, mala bestia.
I, quid moraris tardius? Serpens, face
Tuum modo officium, beneque cedet tibi.
Huic obviam procede, quid velim tenes.

SCENA IIII.

SER. Cur te, mulier, hic conspicio solam, obviam
Fieri mihi? maritus ubi cessat tuus?
Quo te pedes? vel quid dubia circumspicis?
EV. Ego ambulandi gratia foras eo,
Ut qualis esset hic status cognoscerem
Rerum: viri progressus sum venia mei,
Iussitque, mox redeam domum: nocet mora.
SER. Dic quaeso, quid valetis in pomario
Voluptuoso, fructuumque copia
Tanta? placet ne cultor horti tam boni?
EV. Quid ni? per illum enim patet caeli via.
Deest nihil nobis, parata cuncta sunt,
Quibus necesse vita nostra habet: cibi,
Potusque copia est abundantissima.
Cur igitur hic male viveremus cogita.

Ex arborum fecunditate colligo
Quoscumque fructus optimos: una tamen
Quae stat sub horti medio, interdixit Deus,
Ne vesceremur ex ea, nisi cito
Vellemus omnium mori miserrimi.
SER. Quare Deus priuavit huius arboris
Fructu, creaturam tam nobilem?
Cur non facit participes omnium magis,
Quae sunt in hoc loco (nefas) crescentium?
Spectare concessit, frui vetuit quidem.
Quae porro vobis utilitas, versarier
In copia tanta, nec hac frui dari?
Igitur dolor tum nascitur maior, quia
Oculis videbitis quidem, sed tangere
Nulli licebit omnium viventium.
Putas ne posse perpeti diutius
Vos? credite mihi, ipsum Deum nil serio,
Praesertim in hac re prohibuisse, quod ipse non
Posuerit ad iudicium, in arbitrium quoque
Vestrum. quid ipse curat haec? vel comedas [(transcriber); sic: commedas] .
Vel non? Sed hic uni timet scientiae
Boni malique, si ex eo gustaverit
Ligno vir, aut tute, futuri maximi
Dii, qualis ipsus est, scientes omnia.
EV. Nec nos decet similes Deo esse, fragiles
Cum simus homines, et creatio illius.
SER. Qui posset in Deum cadere tantum mali
Livoris, ut privaret vos sapientiae

Tanto bono? EV. Nulla in Deum potest, scio,
Invidia cadere tanta: sed quicquid facit,
Id nostri amoris fit causa, ne nos fera
Mors opprimat, vitamque nostram perditam
Reddat. SER. Nequaquam fiet hoc, moriemini
Numquam, sed incipietis multo sanctius
Vivere. quia Deus novit oculos omnium
Protinus apertum iri: quare eius arboris
Fructu quidem interdixit, ore callidus.
Dii iudicabitis bonum, et denique malum
Quid sit, vel unde possit illud nascier.
Confide, gusta, crede mihi, non paenitet
Me tibi dedisse hoc consili, nec te piget
Obtemperasse consultori commodo.
Nec in virum peccabis ipsa plurimum.
Si quando participem boni tanti facis.
EV. Nunc si aquievero, statim legis Dei
Oblita, fecero viro quod displicet.
Nam solus est qui me voluntatis suae
Obtemperantem fecit, atque obnoxiam
Legi sacrae, quam docuit ipsus integre.
SER. Ah stulta, quid legem times, quae nil nocet.
Nescis quod omnes arbores plantaverit
Vestra quidem causa, nec alterius, quia
Nemo est adeo similis Deo. et quo nam modo,
Tam dulcis arboris fructus (quibus nihil
Vel crescit unquam suavius, magisve nil
Salubrius) prohiberet invidus nimis?

In bestias terrae potestas integra
Vobis data est, et interim ne fructibus
Vesci liceret singulis? quod creditu
Difficile, quin potius apud te cogita,
Quando omnium rerum Deus concesserit
Vobis potestatem, quid nam secluderet
Unius arboris fructus dulcissimos?
Is si dedit pecori, late dominarier,
Et omnium crescentium ius strictius,
Sine dubio usum quoque dedit vobis bonum.
Nec ipse frustra quid, scio, creaverit,
Quin commodo vitae futurae cresceret:
Ita neque pomo vesci delectabili
Prohibuit. igitur hoc a Deo factum nihil
Puta. Quod hic crescit, hominis proprium fuit
Semper, nec eius iuris esse desinet.
Ah stulta, nimis ignara consili Dei
Es. sequere me, Genius tuus bonus sum ego.
Tuae salutis gratia venio, tibi
Utile dabo consilium, nil causa mea:
Verum misertus sum tui, te libero
Omni metu, vera sollicitudine tua.
Quare tibi consilium quod verum dedi,
Animo bono, fortique nunc amplectitor.
Lex illa quam tulit Deus, non hoc modo
Intelligi debet, quasi strictissimam
Voluerit illam servari, nihil minus.
Edite: quid haec arbor nocere querit?

EV. Haec lex oboedientiae signum datur.
Nec pomo opus adeo est, nam crescunt plurimae.
Hic arbores, vescique commodissimae.
SER. Bene est, sed interim sub horti terminis
Huic similis arbor nulla crescit omnium:
Nec ulla tantum gratiae sub fructibus
Habet, nec est aliud genus vel suavius
Ligni. Taceo, quis huic color sit exterus.
Intus viget virtutibus, mirabile
Dictu, futuri Dii quam primum paululum
Gustabitis, nec ulla te satias capit
Eius scio. Quid stulta cessas? accipe,
Quod maxime cupis. salva es, si modo voles.
EV. Si commedo, morior cito, certo scio.
Hinc quod cavere possum, stultum admittere est.
SER. Adeo tyrannum esse. atque crudelem Deum
Putas? ut ob pomum gustatum te occidat?
Vah stulta mulier, cur creasset vos, rogo,
Si vellet occidere momento proximo,
Ob noxiamque parvulam? Quin age rape.
Quid ante rem subsidis? audendum est, age,
Gusta, moneo quod optimum vobis erit.
Quid nunc moraris stulta? quid dubitas diu?
Quod est in ipso scelere praecipuum nefas,
Hoc ipse sexus excusat: mulier facit.
EV. Et si licet, quid sentiam, mihi dicere,
Est elegans pomum, atque delectabile
Visu nimis, dulcissimum gustu arbitror.

SER. Ita est, vide, verum tibi praedicier
Intelliges. EV. credo, et scio: quare statim
Experiar, ubi primum introgressa videro.
SER. Hoc fac, et inde cum viro suavius
Vives, mihique gratias magnas ages.
At quo citius, hoc fiet ipso gratius.
EV. Iam nunc eo, degustatura paululum,
Quis insit huic pomo sapor, properandum erit.
SER. I sane: ego te, ut digna sis, tractavero.
Malis nocebo, quibus opem quaeris tibi,
Tu ne fruaris ibi voluptate optima?
Dum nos profundae claustra laxamus Stygis,
Nunc vos, penes quos summa regnorum est, atras
Invisere decet umbras, implacabile
Ditisque numen deprecari perditos.
LV. Exspecto quo pacto meae processerint
Technae: studeo perdere virum, cum muliere.
At at, vide, quis est? bene est. Adam venit.
Habeat quid haec sermonis, auscultavero.

SCENA V:

EV. Vix posse me exspectare, donec venero
Ad arborem scientiae boni et mali,
Credo, quod adeo illexit Serpens hic meam
Mentem mihi, fructus cupio: gustavero,
Et deferam viro. Vah quis nam affectus abstulit
Mihi me? nec ille viribus potest premi.
Ita meus animus tabescit mirabili

Magis atque mage desiderio gravi. vide
Haec arbor est dulcissimi fructus bona.
Decerpere hoc malum placet, quando licet.
Nescio quid animus sperat, et solito amplius,
Supraque fines cogitatus nunc tumet.
Sed grande quiddam est, ita sic hoc anime incipe.
Heu quam suavis est fructus? quid dulcius
Quam haec poma mitia, et saporis optimi.
Uno hoc iuvabit vescier, nec ceteris
Totius horti fructibus: hanc eligo
Mihi arborem, reliquas facio prorsus nihil.
Quod si antea id scissem, tantam dulcedinene
Inesse malis hic, edissem protinus,
Nec ipse Serpens falsa dixit, ecce me,
Non morior, ergo mox marito impartiam.
AD. Quid agis mulier? heus quam diu cessas mea
Tu? EV. Mi vir, ego tua sum, redeo quod iusseras.
Deambulare vix satis mihi datur.
En arbor illa dulciora ceteris
Fert poma, si scires. Quid amplius tibi
Dicam? boni malique simul una haec habet
Scientiam, reconditam sub fructibus
Suis. Vide quam sit coloris splendidi.
Gusta, rogo, mi vir, nec ipse dulcius
Quid comedes [(transcriber); sic: commedes] . si modo me amas, quin accipis?
AD. Hem quid iubes? insanis: aut nescis Deum
Hac arbore inter dixisse, et gravissime
Ne vesceremur prohibuisse plurimis

Verbis? et ipsa nunc contra faciam iubes?
Vide quid hic agas, quid fiat denique
EV. Nihil quidem, nec serio prohibet Deus.
Futurus es tamquam Deus, sciens bonum et
Malum, nec ipse plus timebis postea
Ne mors inopinatum supprimat. viden
Me liberam periculis mortis ferae?
Ede, mi vir, haud me paenitet tanti cibi.
AD. Quis haec tibi monstravit, aut dixit prius?
EV. Serpens amabilis, Serpens subblandulus.
AD. Et quando vis faciam, tuique gratia
Gustabo: nam delector illo plurimum.
Dulcissimus, nimisque delectabilis
Est fructus hic. Hem qualis est mutatio
Haec sensuum meorum? externorum quidem,
Oculi reclusi penitus sunt. Vah quid facis
Mulier? quid ascultaverim? o quam dolet,
En perdidisti utrumque nostrum funditus.
Nisi melius aliud Deus dispiciat, ah
Perimus ipsi. nuda cernis corpora?
Ubique pudet nudos (malum) hic incedere.
EV. Quid? AD. Non vides nuda esse nostra corpora?
EV. Video: pudet, quod antea nil advertimus.
AD. Imago mortis errat ob oculos meos,
Et membra pallidus timor mea occupat,
Quod est in isto scelere praecipuum nefas,
Hoc ipsa fecisti: dolo capta es malo.
Diabolus ubi blanditur, captatum venit.

Nostros dabis perductos in laqueum pedes.
Cui tanta credes? Quis fidem pacis dabit?
Mandata negligis Dei, spe pessima,
Hoc facinus ingens ausa, nunc rapta in scelus:
Hinc omne cladis mutuae fluxit malum.
Per regna maestus exul errabo vagi
Orbis, nec est quo me licet defendere.
Pars nulla nostri tuta ab insidiis vacat.
Vae mihi, Deum timeo nimis quem offenderim.
Decepta coniunx, imperii quassa est fides.
Custodiam amisi hortuli suavissimam,
Ob parvulas voluptates, muliere duce.
Membra aegra, dubius sanguis est, certi nihil:
Nil, quod doloris capiat accepti modum.
Nulla est relicta spes, nec ulla venit salus
Regno meo, pro vita nunc mors imperat.
Hem, qua siem fretus, quae me conieceris
In hunc statum ex re tranquillissima malum.
An non futurum hoc esse praedixi tibi?
Quid merita? sed tempus cavere mihi modo,
Haud te, mulier, ulciscier procax sinit.
En quo redactus sum? tantis nunc excido
Bonis, Deique legis transgressor [(transcriber); sic: trangressor] vocor:
Qui liberaliter fovit me sedulo.
Doloris et laboris expertem dedit
Vitamque longaevam, perenniter bonam:
Pro qua relictus flebilis gemitus mihi.
Quam facile possem, si haec quiesset, vivere.

Quae iam parata est, scelere linquetur domus.
Tremenda caelo pariter ac terris mala
Conspicio miser, ah gravior exurget [(transcriber); sic: exurgit] dolor.
Eversa spes est funditus, regna occidunt
Haec nostra, nobis nulla restabit fides.
Ah quod nefandas hauseris statim dapes.
Nec hoc satis, quid? fuerat hic animus tibi
Instruere similes inscio viro cibos,
Simileque [(transcriber); sic: Similque] leto sternere. hoc unum potest
Sciri, dedisti mortis hanc causam meae.
Nec effugis tamen, prior tanti mali
Auctor misera. nunc luce non grata fruor,
Trepidante semper corde, non mortis metu,
Sed sceleris. o bone Deus, haec quae fata sunt?
Mori iuvabit, poena nam gravior nece est.
Extrudimur, mentemque deserit quies.
En fraude capta, me capere non desinis.
Nunc huius horti quis per annorum vices,
Totoque in aevo poterit delicias senex
Referre tot, quas unus eripuit dies!
Poenas luemus pro tantis meritis, scio.
Quid ipsa faciendum putas? dic libere.
EV. Hem mi vir, nos pudenda nostra frondibus
Tegamus. AD. Adsunt, faciam subligacula,
Ne nos Deus nudos videat incedere.
EV. Recte mones. et hic ficus folia tibi
Sumas, mihi parabo rite singula.
AD. Ah suasor ille pessimus Serpens tuus

Consilia suggessit: quid illi obtemperans
Demum malo accepto sapere stulta incipis?
Audire visus sum Dei vocem sacram.
Fugiamus hinc, abscondentes sub vepribus
His paululum, videat ne nudos esse nos.
Nec confitebor, dum latere quero.
Facti pudet quidem: nec id reddi potest,
Factum quod est semel. Sequere tu uxor mea:
Sub haec folia repere libet, quod optimum est:
Si forte quaeret hic, ne inveniat ipse nos.

ACTUS TERTII,

SCENA PRIMA.

LV. Euge bone, rem numquid bene expedivimus
Ex instituto animi, nostra sententia?
BE. O optime, nec pote quidem melius fore.
SA. Abi, virum te iudico, functus tuo
(Uti decet fortes) officio sedulo.
LV. Hac unica causa debetur gratia
Soli mihi a vobis, quod impetraverim
Quae nullus ausus aggredi, vel peragere.
Quod angeli, Deusque maxime dolent,
Sibi molestum quoque futurum perpetim.
En habet Adam: quid gloriabitur sua
Felicitate, prae nostro infortunio?
Cecidit, uterque morte damnati iacent.
Inobedientes sunt Deo facti, rei

Praevaricationis. Et satis quidem
Videbitis poenae sequi, nulla mora.
SA. Heus tu fatere quo modo seduxeris,
Dic inquio: mirum nisi per callido
Consilio opus erat. Quid? solus congressus es?
Vel lubrici serpentis usus es opera?
Rem ipsam dolo nobis nullo effare ordine.
LV. Illuc reverti certum, et conata eloquar.
Rerum malarum facilis est persuasio.
Principio ut ipsam egressam conspicio foras
Solam mulierem, absente longius viro,
Suborno Serpentem: statim sequitur meum
Consilium. abit, doctus fuit quid diceret.
Coepit [(transcriber); sic: Caepit] mulieri illud voluptatis genus
Laudare, quod placebat unum maxime:
Et increpat utriusque somnolentiam,
Cur non suis rebus prospicere consulant:
Cum dis facile fieri possent, si modo velint.
Monet arboris vetitae vim tantam fructibus
Inesse, quo ligno nil unquam suavius,
Aut dulcius, per omnes horti terminos
Crescat. iubet malum gustare, et carpere,
Monente me, qui cuncta praesens subdidi.
Et hac superbia persuasa, protinus
Gustavit e ligno sacro, vetito sibi:
Et obtulit malum viro, qui comedit [(transcriber); sic: commedit] .
Deus volebat esse vir cum femina,
Bonum et malum scientes praeter ceteros.

Successit ille mihi dolus feliciter,
Obnoxius maritus est cum coniuge
Factus sua, poenaeque subiacent gravi.
Ipsus miser nunc deflet tristes exitus
Frustra, nec unquam deprecarier licet
Culpam, stat animi rata Dei sententia,
Poenas luent temerariae superbiae.
Illis tremunt ira Dei praecordia,
Instat metus, tristisque membra dolor ferit.
SA. Et ecce dii sunt facti Adam, atque uxor sua,
Norunt bonum malumque probe cernere.
Ubi morantur nunc, dei clarissimi?
LV. Nudi iacent absconditi sub vepribus,
Foliisque contecti arborum, Deum timent.
Fugiunt, sui pudetque facti turpiter.
BE. O bene quidem factum, beasti me tuo
Tam nuntio laeto. mihi melius erit
Nunc, quod habeam socios gravis poenae meae,
Et posterorum maximum numerum, nec hoc
Facile abolebitur, triumpho splendide.
Scio, dolebit hunc genus hominum diu
Casum. sed actum aget: quisquis causam dedit,
Hic ora frenis domita substrictis ligat:
Stimulus gravis peccati, nescit quiescere.
BE. Ilicet, Adamque gloriare si lubet,
Quae sint tuae voluptatis genera refer,
Quibus nec integro die datum est frui.
Ingressus es vix, egredi nunc incipis.

Me me puderet parvulae tam gloriae,
Si non frui daretur amplius mihi.
LV. Ridebimus, parta est nobis victoria:
Triumphus insuper ducendus agmine
Armis decorato, quod vicimus genus
Hominum. quid est, solidum si non hoc gaudium est?

SCENA II.

RA. Ah quid querar? scelere doleo fratre novo.
Tam neglegenter [(transcriber); sic: negligenter] agere, tantam ne decet
Rem? Vah pudet me criminis, Adami loco:
Ipsum virum auscultasse stultae mulieri.
Quem sibi Deus similem primo creaverat.
Fastigio cecidisse tanto gloriae.
Qui fuerat immortalis homo perenniter
Formatus ex sola divina gratia.
MICH. Miris, vide, diabolus hunc circumdedit
Suis dolis: fallaciis imponere
Non destitit, postquam semel id inceperit,
Donec sub illa spe maioris praemii
Abduxerit captivam. allexit subdole,
Suggessit ut mulier sapere deposceret,
Quae dignitatem vincerent longe suam.
Inflata tandem spe fallacii perdidit,
Quod erat potestatis suae. Namque antea
Aeternam habebat vitam, illa nunc excidit,
Pomum boni malique postquam comedit [(transcriber); sic: commedit] :
Unde oculi aperti sunt, quibus praesentia

Cernunt, vagantur: et cum se nudos vident,
Fugiunt, quasi quicquam latere possiet
Deum, qui habet iustum oculum cuncta cernere
Absconditum cui nihil fit orbis circulo.
GAB. Nec ipsa contenta fuit, et viro dedit
Malum: quid o mulier fecisti pessima?
Quare doloso accepto consilio, sacram
Legem Dei pedibus conculcasti tuis?
Unde tibi tanta intemperantia venit?
Quo luxus insuper tuos sensus tulit?
Nonne satis hac fruitione splendida
Frui, bonorumque omnium pomarii
Dominam esse te? quid amplius? nil defuit
Ad commo dum vitae tuae, temeraria
Etiam ausa contrectare interdictos cibos?
Quanto satius erat fame tabescere,
Quam noxiam hanc admittere imprudentia?
Habita fide verbis, tibi quae dicta sunt
A callido serpente suasu daemonis,
Decepta permanes, serpens immunis est.
Cuius fideliora consilia putas,
Quam sint Dei mandata, commodo tuo
Sancita. Nunc decepta cum sies sciens,
Nulla quidem venia digna es. Quid cogitas?
Qui consuluit haec Serpens, tibi subditus
Erat, neque eiusdem naturae ut credere
Oportuisset illi tanta: denique
Suberat potestati tuae, tuum fuit

Mandare Serpenti, iugumque imponere:
A' quo tibi iam tanta constructa est lues:
Quare perire maluisti funditus,
Te ipsamque penitus o misera confundere.
Quare relicto illo cuius facta uxor es,
Ad cuius auxilium producta primitus,
Cuiusque dignitatum semper particeps
Fores, et eiusdem cum quo es substantiae:
His singulis spretis, societatem eligis
Serpentis, hostis nescii miserescere:
Ut a Diabolo per illam bestiam
Persuasa, sequeris Deo contraria.
Nec si es aversata consilium illius,
Ut de cibo vetito ausa sies edere, mali
Causam dedisti, ducta spe vanissima.
RA. Si se modo solam duxisset perditam,
Honore maximoque privasset suo,
Parum esset. at quod perdidit secum virum,
Tantae ruinaeque socium fecit sibi,
Miserandum erit, semperque abominabile:
Cuius saluti adiutrix esse debuit,
Eius fit inimicissima omnium quidem,
Et reddit infensum divinae gratiae.
Quae insania hanc induxit, ut tantum ausa erat
Facinus facere? quamvis vicem doleo viri
Tantum: ipsa namque pretium ob stultitiam serat.
MICH. Non sat fuit forsan, beatam degere
Vitam, omnibusque in paradiso crescentibus

Frui, nisi maioris etiam gloriae
Fastigium pertingeret, mulier nequam.
Sed hoc scelus poena gravi novit Deus
Ulciscier, virum ne impune luserit.
GA. Quare suam vitam vocant in exitus
Dubios, vir et mulier, nimis quorum dolor
Serus futurus est, et paenitentia
Nulla iuvat. malus quin hostis interim
Ridebit affatim, quando illos prospicit
Lapsos. nefanda fraude turpiter sua.
MICH. Ergo vide a quanta deiecti gloria,
Ad vilitatem miseri sint turpissimam,
Antea qui erant vita terrestres angeli:
Quorum potestati fuerunt omnia
Subiecta, quorum imperii fines clauserat
Orbis cavus late reges per omnium
Circumferentias, quas mundus continet.
Quid? imperabant ceteris qui bestiis,
Uni creatori suo et Deo negant
Seruire. dominatum exercebant inferum,
Tamen recusant Dominum rerum agnoscere,
Cuius manu facti fuerunt, negligunt
Eius subesse mandatis, vel vivere
Iuxta voluntatem Dei ter maximi.
Dominum time, patientem, quamdiu datur,
Ne sentias severum posthac iudicem.
At quem iuvat peccare turpiter semel,
Hunc propia segnities [(transcriber); sic: segnicies] subagitat mentis, aut

Temerarii actus, aut vitaeque vanitas
Sic mancipat viciis, ut iam sit omnium
Materia peccatorum, et servus impudens
Iniquitatum, falsorumque criminum
Minister, omnis culpae seminarium.
Quare suo pro merito exspectet praemium:
RA. Et ecce progreditur Deus, quid nescio
Circumspiciat, exspectandum hic est paululum.
Quid fit videbimus: peccato irascitur.
O homo, quid ipse fecisti? iudex tuus
Venit, tibi magnum daturus est malum.

SCENA III.

DE. Heus heus Adame, ubi es? quid agis? ubi es? veni.
Tacent, et ora pallor albus inficit,
Mentesque perculsae stupent, arguit timor.
Putasne quod latitantem te non viderim?
Prodi. AD. Domine, post quam tuam vocem audio,
Exterritus, me abscondi sub pomarii
His frondibus, quia nudus incedo miser.
DE. At nuditas tua haec creaturae est mea,
Numquid tu eam ut rem turpem damnare ausus es?
AD. Non. DE. At scio quod nuditas confuderit
Te, non mea haec vox terruit. Quid denegas?
Et conscientiae stimulus hoc arguit.
Quid te ipse lacerans tam meum aspectum fugis?
Mens tua scelestum facere, non casus solet.
Haec est fuga tua, hinc lacrimae illae fluunt tibi,

Ille est pudor tuus, geris quem pectore.
Dic unde didicisti, esse nudum? Quid hoc?
Nescio quid est, tibi times, membraque tremunt.
Nihil gravius est, crede conscientia
Ex lege territa Dei, male conscia
Sibi. Quid? arborisne fructus comedis [(transcriber); sic: commedis]
Vetitae? ego qua interdixi sola serio
Ne sumeres tibi? numquid haec lex est mea,
Quam tu procax transgressus es? quoniam pavor
Ille tuus ostendit, reumque te iudicat.
AD. Domine, fateor, edi fructus ex arbore
Vetita. DE. Scio legis inobediens meae
Transgessor es. Num effugere manus putas
Meas? fugit semper perversus impius
Culpa sua, atque persequente nemine:
Et pessimus fervet sicut tumidum mare.
Nec est amica pax, nec est tranquillitas
Commoda. Malum qui fecerit, lucem statim
Odit, nec audet progredi, se surripit.
Ita tu fugis oculos meos, tenebras amas,
Et irrepis sub umbras frondium nigras.
Haec est enim peccati natura, ut statim
Cupiat in occulto [(transcriber); sic: oculto] manere proxime,
Nec innitentem lucem quoque ferrier.
Cur hinc fugis duris contectus inguina
Perizomatis? Quare fugam, dic mihi, paras?
An te putas tutum sub frondibus fore?
Quem ferrei montes, nec ulla ianua

Servare possent immunem: quid cogitas?
AD. Angustior mundus erit, quam ut tutus siem.
DE. Crede mihi, qui timet, non pude fieri potest:
Iustusque quasi leo fit ipse confidens:
Rectaque conscientia vivit pius.
Non effugit Deum, diu qui latuerit:
Absconditus nec est Deo, qui effugerit.
Cur tam bonus videbaris, quando tibi
Praeceperam, ne fructus eius arboris
Ederes? quis haec putasset omnium? nihil
Veritus meam vocem, ut dicis: quumque antea
Audire me dignatus es cum gaudio,
Quis iussit ut pomum tibi decerperes?
AD. Haec ea mihi quam iunxisti, pomum dedit,
Et prima come dere iubet dulcissimum
Malum quidem. Nec ego, sed ipsa corruit
Prius: sequutus mitior carissimam
Sum coniugem: et nisi dedisses, non erat
Factum: tum amorem coniugalem praetuli.
Edi, quid videbam nocere illi nihil,
Nec esse mortiferum putavi maxime,
Nullamque culpam subsequi, certus fui.
Ergo quod hic peccatum est, imprudentia
Peccatum erat mea: mulier causam dedit.
Hoc est penes te: si placet, damna ream.
DE. Ubi est ea? AD. Ecce Domine ibi est. DE. Ehem bona,
Quare mulier hoc fecisti? quid'nam taces?
EV. Decepta sum a Serpente, comedi [(transcriber); sic: commedi] , impio,

DE. Quoniam istuc ipse Serpens feceris, modo
Maledictus eris inter animantia omnia,
Terraeque bestias, super pectus tuum
Vitae diebus omnibus gradieris, et
Cibus tuus pulvis futurus turpis est.
Et insuper tantas inimicitias tibi
Cum muliere excitabo perpetuum graves,
Interque semen eius et semen tuum:
Id conteret tibi caput, tuque atteres
Calcaneum illius, gravi odio simul.
Quaecumque tibi fuere communia prius
Cum homine, statim nunc eiectus consortio
Eius, quasi ex mensa, propter crimen tuum:
Adeo ut ne pomo, vel dulci pyro tibi
Vesci liceat, immo rudem terram cibum
Habebis. In te tua multum mutabitur
Natura, nec retinebit illam pristinam
Vim, qua creatus eras statu sub altero.
Audi mulier, et quid posthac faciam tibi.
Tuum dolorem multiplicabo plurimum,
Si quando gravida eris, feresque liberos,
Paries eos omnes dolore maximo:
Et sub viri potestate es posita tui,
Ipse dominabitur tibi omni tempore.
Dominus tuus erit, tu illi contra subdita
Vives: viri iugum feres, nil mussitans.
Ast liberos illi dabis carissima,
Benedictione divina facies patrem.

Sed interim partus gravis, periculo
Plenus suturus omnis est, culpa tua
Retinebis attamen viri sexum tui.
Hoc te quidem dum vives consolabit,
Quia ex tuo nascetur olim semine
Semen, quod huic Serpenti conterat caput,
Qui tibi dedit causam infortunii illius.
Tibi porro Adam, quid ego velim, paucissimis
Dicam. Quia tuae uxoris audisti lubens
Vocem, obsecutus [(transcriber); sic: obsequvius] insuperque es iussibus
Eius, licet praeciperam [(transcriber); sic: praeceperam] tibi antea,
Non commedes (dicens) fructus scientiae,
Qui sunt sub ipsius medio pomarii:
Hoc negligens sumpsisti, quod placuit tibi
Edisti, et in nihilum putas haec me loqui:
Maledicta terra propter hoc facinus tuum.
Nam proferet spinas, dabitque tribulos,
Et germinabit zizania cunctis locis,
Dolore commedes diebus omnibus
Cibos tuos, herbasque campi devorans,
Errabis incertis locorum sedibus,
Sudore vultus pane vesceris tui:
Donec sub illam, de qua primo sumptus es,
Terram revertaris. quia levis pulvis es,
In quem reverteris vicissim postea.
Terra ex sui natura fecundissima
Est, innocensque ferret omni copia
Quod optimum foret: sed impeditur hac

Maledictione, quae scelera propter tua
Mala est, agri incipient statim sterilescere,
Tuique criminis campi poenas luent.
Cum nulla pars terrae sterilis antea fuit,
Fecunda quin, et fertilia passim omnia:
Nunc nil minus, meatuum clausa est via.
Panem tibi lassa tua quaeres manu:
Sudoribus cibos parabis corporis:
Labore vitam transiges gravissimo.
Nullus calamitatum finis tibi datur,
Praeter ferocis terminos mortis tuae.
Namque est futurum, utque resolvaris denuo in
Glebam, tuisque meritis sumas praemium.
Sic est tuus lapsus de vita in pallidae
Mortis graves poenas, in morbos plurimos
A'sanitate, soliusque iniuria
Tua: feras, culpare quod numquam potes.
Fit vita nulli mancipi, sed omnibus
Nunc usui conceditur, nec amplius.
Haec vestimenta pellicea feci nova,
Induite vos, ornati pulchra chlamyde.
Ecce unus ex nobis Adam ille factus est,
Sciens bonum et malum. Elegantes dii: vide.
Nunc ergo, post hac forte ne suam manum
Mittat, sibique sumat ex illa arbore
Vitae, ac edatque vivat aeternaliter,
Abi Raphael, et quod volo fieri face.
Expelle protinus virum cum femina

Ex hoc voluptatis loco, iube exeant
Nulla mora paradisi sacros terminos.
Abite, terram colite, de qua estis prius
Sumpti, periculis subiecti plurimis
Eritis, ego videbitis quid possiem.
Quid feceritis, ibi docebimini probe.
Illis prohibui ne fructus attingerent
Mortis: sed haec frustra sunt dicta singula,
Nec abstinebant a proprio suo malo.
Quare profecto curandum est, ne postea
Etiam arborem vitae tentent consumere,
Ut fata praeter viverent longissime.
Abite, dixi satis, haud ulli in posterum
Licebit hos paradisi fructus tangere.
Multo minus gustare: stat sententia.

SCENA IIII.

RA. Exi hinc Adam, quae sit Dei sententia
Intelligis: quin coniugem una ducito
Tecum. Mora nocet, exite hinc: nullus locus
Hic diutius vobis manendi linquitur.
Quo vos pedes ferant, vide sub tempore.
Nobis nihil curae amplius, quo commode
Vivere tibi detur loco: merito tuo
Tam splendidae ius sedis amisti sacrum.
AD. Hem, mihi quis est finis miseriae? perditi
Quid fecimus? vel quo ibimus? nullus mihi est
Notus locus totius orbis, insuper

Nec quid sub illo scimus fiat tramite.
RA. Heus nihil agis, cunctationem quid petis?
Frustra est, eas, advesperascit proxime.
Tempusque postulat, claudendus hortus est,
Post cautius, sultis, mercari discite.
Verum memoriam praeteritorum amittere
Cave, ne quod de gratia Dei datur,
Temere aliquando amittas, curandum tibi.
AD. At quo ibimus? duc nos parumper, optime.
Vel redde comitem. fugere cur solos iubes?
RA. Quasi locus desit sub orbe maximo.
Abi. Veni Cherub tuo cum flammeo
Gladio, viam ligni vitae custodias.
Ne quis subintret, diligenter videris,
Remove procul quisquis propius accesserit.
Ne quando Adami quaesituri patriam
Posteri, sequantur huc vetera vestigia.
Haec est Dei voluntas nostri sanctior.
AD. Quando redibimus, reduc quaeso cito.
RA. Tace modo tu. de istoc cum usus venerit
Videbimus quid opus sit: nunc istuc age.
AD. Peccata coniugis num ego dissolvam?
RA. Doceat maritus coniugem, non est meum.
Iam exisse decuit, quid seris fando moras?
AD. Supplex recedens illud extremum precor,
Ne culpa natos matris insontes trahat.
RA. Originis peccata sufferent tui
Tam liberi, quam successores [(transcriber); sic: sucessores] omnium.

Quandoquidem ambo exibitis pomario.a
Posthac cavete plurimum, vigilabitis
Multum, qui horam qua venturus est Deus
Nescibitis: praedictum sit vobis volo.
AD. Abeamus ergo, quando visum ita est Deo
Nostro, quis illi unquam resistet omnium?
EV. Hem mi vir, haec quae vita nostra dic mihi
Futura sub rerum tanta ignorantia?
Periculosa quidem videtur maxime.
AD.Exul fugio, me quippe iam poenae expetunt.
Quis iste, celerem concitus fugam facit
Sathan doli magister, et vanissimus.
Stat ecce Titan dubius emerito die,
Miratur hanc fugam: nec ulla pax dari
Potest, aegestas turpis est, magnum scelus
Commisimus nostra perversa audacia.
EV. Unum est tamen quod consoletur exulem
Me, scilicet successio per posteros,
Quorum data est utrique nostrum firma spes.
Quid tibi timendum est? pone iam trepidos metus.
AD. Ponam. Sed haec vita interim plenissima
Curarum erit, laboribus circumdata.
Terram colemus fructuum causa rudem,
Sterilemque factam ob nostra solum crimina.
Porro mihi deinceps uxor unica
Futura, quare sacro semper nomine
Euaque vocaberis, ceu mater omnium
Viventium. Serus quid hesperus ferat,

Nescimus. Omnis terra forti patria est.
Vale, locorum Paradise amoenissime.
EV. Ego necis, vitaeque consors ero tibi:
Quocumque abibis, te sequar comes unica.
AD. Sequere. Facis quod te decet, coniunx mea.

SCENA V.

CHER. O quanta calamitas sequitur Adam scelus
Inobedientiae, miser andum saeculum
Eius, quis enarrabit hunc lapsum gravem?
Quantum periculi miser sibi colligit,
Deprensa culpa eius? Quis omnium potest
Tantum expiare sceleris? o silvae, o ferae,
O caelum, et o mare, et quicquid'nam illic erit
Vivum, dolete fatum hoc omni tempore.
Quanto fuisset satius, hoc operam dare
Ut viveres Deo, quam intemperantiae
Tete dares? Proh dolor, Adam manu sacra
Compositus, et rerum dominus unus quidem,
Praeterea homo immortalis ab ipso Deo
Cretus, Deoque familiaris, incola
Sanctissimus paradisi, cultor omnium
Crescentium, soli datus custodiae
Horti sacri, tam graviter poenas incidit?
Ob noxiam, ut videtur forsan, parvulam:
Crimen inobedientiae peius dolet
Ipsi Deo, quam quod erit unquam maximum.
Verum nec is solus qui peccavit, luit

Poenas: sed etiam terra quae nihil nocens
Fecit, gravi maledictioni subiacet.
Domine Deus, quam admirabile nomen tuum est
In universa terra, et in caelo supra.
Qui cuncta regis, solus tenes, dominaris et
Orbi, et quod ipsa terra sub se continet.
Hostem tuum verbo necas, et conteris
Dolos, ut hostibus tuis virtus tua
Sit nota. dextrae omnipotentis vires tuae
Cognovimus, mundi spatiosa ubi volumina,
Aut vidimus rutili caeli flammantia
Sidera, tuis manibus sub orbe condita:
Sensus subit nostros statim admiratio,
Quae'nam manus faciat haec? ergo talia
Cum facias, homo quid inanis est curae tibi?
Quem dotibus dignum putasti talibus?
Locasti Adam dilectas interres tibi.
Nec id satis fuit, corona ornasti eum,
Dominumque super opera instituis hunc omnia
Manus tuae, qui cuncta possedit simul.
Paulo minus minuisti eumque ab angelis,
Imo tui similem, post te quoque feceris
Ipsum secundum, quod nec nobis contigit.
Armenta, pisces, volucres, bestiae, ferae,
Omnia pedibus eius fuere subdita.
Quam gratus ille possessor fuit, vide.
Legem recusans unicam, posuit iugum.
Quantum boni tulisset homo, sinon Adam

Lapsus fuisset Protoplastus perdite?
Infausta certe nimium erit, lacrimabilis
Mortaliumque conditio. Quae filiis
Adam quies futura? quae est securitas?
Maerore, luctu, gemitu, voceque lugubri
Peragent dies suos, veteris umbram vident
Vitae: nec hoc integrum illis conceditur,
Hostis generis humani numquam desinet
Circumvenire posteros per callide
Astu, dolisque fraude novit optime,
Nunc a sinistris, nunc adest a dexteris.
Donec capiat, oppugnet, prosternat suis
Fallaciis quam plurimos Quis illius
Dolos, furorem, machinas, artes novas
Depinxerit? mille artifex, omnia probat.
Quis se putabit a tot, atque incursibus
Tantis, fore omni tutum puncto temporis?
Nemo est. Adamum suasu mendacissimo
Mortalium primum expulit tanto loco.
Cui vita nondum criminis fuit rea.
Quid de suis fore successoribus putas?
Quorum caro infecta est Adami crimine.
Propter quod omnis terra noxium feret
Loliumque avenas steriles, urticas rudes.
Etiam venena, noxiasque bestias,
Quae propter illius peccata invecta sunt
In universos mundi late terminos.
O quam fuisset vita felix, antea

Quam lapsus erat Adamus, omnium malo.
Possessor horti splendidi, solus fuit.
Ubi aura spirans salubrior, mali insciens
Odoris, aqua fecundior, fructiferaque
Mage terra, neminique noxiae ferae
Vivunt bonorum commodo, robore vigent.
Nunc saevus Auster cuncta disturbat freta,
Placidumque pelagus tumida tempestas agit,
Tremuere terrae, fugit attonitum pecus
Passim per agros, domini Adam non amplius
Memor, latet nunc omnis in saltu fera.
Imperia solvit, seque luctatur iugo
Eripere: cecidit quoniam Adam, praesentiunt.
Sensere facinus hoc caelum, et magnum mare:
Equidem malorum maximum hunc cumulum reor,
Si abominanda casus optata efficit.
En improbo labore terra arabitur,
Et vix sudore maximo fructus dabit,
Si modo boni quid proferat homini usui.
Omnia Dei ira deformata sunt nimis.
Ubi prius recubabat, et amoenissimas
Adam inter arbores, pratorum gramine,
Campique floribus, fragrantibus rosis,
Herbisque passim dulcibus perambulans:
Illic rudes herbae, sentesque pullulant
Hodie, molestum crescit urticae genus
In copia tanta, ut si quid boni venit,
Fere obruatur hominis cum dispendio.

Hoc tu malorum machinatrix facinorum
Eua efficis, donec virum seduxeris.
Cui feminea nequitia ad audendum omnia
Innata, nulla famae memoria est bonae.
Hoc dedecus numquam, vel vix absterseris,
Nec ipsa perpetuo impunita iam manes,
Poenam feres tuo peccati in corpore.
Labore magno cum viro panem tuum
Quaeres, eoque vesceris sudoribus.
Quae causa tanti criminis vos implicat?
Ambo novi tam mundo, quam loco hospites,
Et incolae cura soluti obambulant,
Gaudent, nihil malique suspicarier
Visi, fruuntur fructibus cum gaudio:
Amoenitate tanta vir cum feminae
Sperant in aeternum frui, mox concidunt.
Namque adfuit commotus invidia malus
Hostis, status hominum tam felicissimi,
Suggestione falsa primo mulieris
Illexit animum in ardorem legis Dei
Superandae, at illa suasit haec eadem viro:
Sic fit, quod ambo vetitos fructus ederint.
Ut omnibus caecus vitiis inest amor:
Ita quoque futurum despicitur omni modo,
Et in brevem suadent fructum praesentia.
Damni libido semper in vetitum ruit,
Secura poenae, dum mora est lucro, utile
Putatur instans, serum creditur malum:

Donec futurum damno praesens obruat.
Sic Eua boni praesentis ex dulcedine,
Nihil videt quid sit venturum proxime,
Rapit, viro porgit malum, qui comedit [(transcriber); sic: commedit] .
O caeca rerum, stulta quoque cupiditas.
Hi sunt, quibus Deo volente dominium
Mundi fuit datum, regnique aeternitas.
Et dum putant se per inobedientiam
Unam, Deo similes (volent modo) effici
Miseri esse sic cepere mortales statim:
Qui mortis imperium timebant antea
Nihil, metu nullo victuri perpetim.
His esus unus detestabilis, mali
Radix, et humani generis exitium erat.
Per hunc, quasi reseratis terrae postibus,
Vitia subintrant victricia mundum simul:
In posteros ruent Adami, quos cito
Sternent, agent, vertentque, mox pessum dabunt [(transcriber); sic: pessundabunt] .
Quorum malorum nunc est copia undique.
Hinc nuda paupertas venit, morbi genus
Varium, febris, cephalea, pestilentia,
Et lepra, lethargus, dirusque hydrops,
Eiusmodique multa alia. Gravissima
Peccata surgent indies mundo novo,
Caedes, adulterium, furtum, rapina, fraus,
Et pauperum despectio, cupiditas
Regni, libido turpis, et luxus cibi,
Potusque, bellum, pax rursus, doli mali.

Ludus frequens, ebrietas res turpissima,
Usura proximi, superbiae gradus,
Alterius insuper rerum invidia tetra.
Ingens pecuniae sitis, avaraque
Manus, calumniae studium, amor impii
Cultus, deorum relligio vanissima.
Praeterea et anxiae curae, tum seruitus,
Nec non suo gravis senectus pondere,
Manuum labor non deficiens, fastidium
Vitae. Sed ut multa in fasces recolligam,
Ludibrium fortunae, quae mundum regit,
Et occupabit iura per fas et nefas.
Haec sunt nihil, nisi sequeretur maximum,
Heu mors ferox, parcens omnino nemini:
Quae qua veniat hora, nescitur ab omnibus.
Incauta prorumpit multo ante tempora,
Hominem opprimens, inque nihilum cuncta redigens.
Quid haec tamen numerarier necesse erat?
Tremo, horreoque, post quam tanta dixerim.
Usus docebit, rerumque experientia.
Atqui his Adam si solus subiectus foret
Cum femina, parum esset hoc: sed noxiam
Fecit suo posteritatem omnem crimine.
Qui perpetrato peccato, atque lumine
Abeunte, quo fuere tum circumdati,
Intelligentes propriam ignominiam suam,
Quaerunt sibi latebras quo se contruderent,
Fugerentque praesentem Dei iracundiam,

Verum nihil iuvabat illos cognitos
Latuisse, iam Deus vocatos corrigit,
Et splendida patria expulit miserrimos,
Primos parentes omnium mortalium,
Qui nascituri sunt olim per ordinem.
Hi virgines paradisum egressi, liberos
Sub lege parient sacrati connubii.
Nec hoc quiete, sine fiet molestia:
Nam saepe sentient famem laboribus
Iunctam suis. Immite caelum algoribus,
Nunc frigore, aut aridum aestu intolerabili
Solum, videbunt nunc pruinas aethere,
Nives cadent, glacie constabunt flumina,
Crebrasque coruscationes [(transcriber); sic: corruscationes] perferent,
Et impetus ventorum, saepe fulmina
Ignita cernent, audientque tonitrua.
Serpentium morsus, ferarum incommoda,
Fugientque, liberos ab his custodient.
Quid porro opus multis? rerum pericula
Mille, sibique ultro quaesitam expavescere
Mortem incipere satagent: tamen frustra omnia
Fient. nihil lacrimae prosunt, queruli dies,
Noctesque nil iuvant:'est paenitentia
Sera, omnis et frustra lacrima cadet oculis.
Cupido denique pacis inanis, quies
Nulla est, loco laetitiae primas continent
Curae anxiae: tum miseriae eorum regunt
Mentes. Quibus potuissent omnibus quidem

Facile carere, si quiesset haec modo.
Quos' nam dolores ante, quas lacrimas sibi
Incognitas usque huc, timere intelligent?
Quanto igitur est res nova magis, tanto etiam erit
Amarior, illisque semper durior
Post toleratu. Urgent gravius incognita.
Vide, boni quantum Deus Adamo facit:
Ne solus esset, sociam iunxit coniugem,
Et virginem de carne transsumptam sua:
Ex qua sibi sobolem quaesisset plurimam,
Nihilo minus sub paradisi ipsis terminis.
Denique sibi crescebant sponte singuli
Fructus, laborare nihil opus illis fuit.
Verum volebant aliud esse sanctius,
Similes Deo fieri. quod ille intelligens,
Divinitatem morte punit acriter.
Adeo nihil relinquit et inultum Deus,
Ut nec suis etiam parcat carissimis.
Miror quid hic praesens illorum vita sit
Aliud, respectu praeteritae, quam mors ferox,
Cui subiacent, incipiuntque omni hora mori.
Nec ulla spes salutis his relinquitur,
Nisi sua agnoscant utrique crimina.
Ac paenitentia gravi pectus premant,
Donec misericors Deus illos respexit,
Et hoc quod ex illis futurum semen est
Serpentis illius caput fallax terat,
His qui dedit causam malis. Hac spe viget

Animus eorum, membra languent sedulo.
Conclusus hortus est, pedes nemo huc suos
Feret. Beatis hic locus fit angelis:
Excluso homine primo, propria culpa sua.
Felix ubi, ni peccasset, quiesceret,
Quam gloriam lapsus malus sibi abstulit.
Estote mihi caelum, arbores, montes, mare,
Flumina, ferae, testes rei certissimi,
Quam male Deo creatus homo Adam fecerit,
Intemperantia sua cum perderet,
Quod vix in aeternum requiritur bene,
Quamvis nihil nobis curae, illi luditur.
Quem penitebit serius facti tamen:
Et posterorum vox damnabit publica.
Haec est dies signandus atro calculo,
Quo generis humani periit misere salus.

FINIS.

EVA. MYTHOLOGIA PHILIPpi Melanthonis redacta in Actionem ludicram, per Xystum Betuleium Augustanum.

EX EPISTOLA PHILIPPI MElanthonis ad generosum Comitem Ioannem de Weda.

Sed quoniam in hanc commonefactionem ingressus sum, facere non potui, quin adycerem narratiunculam, quae in quodam poemate exstat, non illam quidem historicam, sed venustam, et erudite confictam, admonendae adolescentiae causa: ut cogitet, et discrimina ordinum divinitus instituta esse, et unicuique laborandum esse, ut virtute suam personam tueatur. Quod si Platonem decuit gravissimis disputationibus inserere interdum
[Gap desc: greek text]
, concedatur et nobis in epistola, quae non multum est absimilis familiari colloquio, figura aliqua uti. Fertur autem haec narratio. Longo intervallo post conditionem Adae et Euae, cum primi parentes iam haberent familiam, visum est Deo semel prodire, ac se illis patefacere, ut in illa mundi solitudine quottidianis conflictantes aerumnis consolaretur. Forte igitur e fenestra prospiciens Eua, vidit venientem Deum conditorem cum comitatu angelorum: et quoniam postridie festus dies futurus erat, liberos coeperat lavare, affuturos patris sacrificio, et contioni. sed nondum omnes laverat. Verita igitur squalentes ac sordidos producere in conspectum Dei, iussit

ut hi se in foeno et straminibus occultarent, quae ad usum pecudum proxime congesta erant. Ceteris comptis mandat, ut stent ordine, exspectantes Deum in atrio. Cumque fuerit ingressus, et a matre salutatus, accedant ipsi, porrigant dextras paululum flexo poplite: et dicta salutatione, postea taciti suo loco atque ordi ne consistant. Haec cum imperasset, ingreditur Deus in atrium, procedit obviam pulcherrima mater, pudorem ac pavorem vultu significans, et venientem reverenter excipit amplexu. Deus comiter eam affatur, ac iubet bono animo esse, se patrem miseris esse, et non defuturum ipsis, quibus et vitam, et mentem, imaginem divinitatis, impertivisset. Postea accedunt pueri ordine, ut iussi erant: porrigunt dextras, salutant, deinde taciti ingrediuntur. Laudat Deus matris diligentiam, quod non modo ornasset liberos, sed etiam ad morum elegantiam assuefaceret. Sed hi gestus (inquit) elementa sunt disciplinae. Alia gravior doctrina accedere debet, ut sciant se praecipue nasci ad agnitionem Dei, ad propagandam eius notit iam, ad conservanda promissionem vobis traditam, ad exercendam oboedientiam erga Deum. iubet doceri eos de immortalitate, de poenis impiorum aeternis. Mater respondet, sedulo haec inculcari ipsis ab utroque parente. Et addit illachrymans: Memini miserandi lapsus nostri, et quanta benignitate nos receperis: eoque omni contentione annitimur, ut soboles nostra sit in officio, ne gravius te offendamus. Prospicimus quantae poenae impendeant posteritati nostrae, si te deseruerit. Haec igitur praecipua nostra cura est, ut te conditorem ipsis monstremus, et doceamus ipsos quae officia requiras, et quam

proposueris nobis spem salutis. Sed ipse velim eos audias: ut si quid non recte didicerunt, tua voce emendetur. Iubet igitur stantem Abelum primo loco recitare parentum dictata, et iubet clare ac praesenti animo pronuntiare'. Puer incipit: Credo unum esse Deum omnipotentem, sapientem, iustum, ac bonum, conditorem totius mundi, qui in hac rerum mole admirandam varietatem operum proposuit, certissimum ordinem caelestium motuum, temporum vices, leges ac vires nascentium, ut haec omnia testarentur mundum non casu exstitisse, sed ab aliqua aeterna mente conditum esse. Nobis vero hominibus mentem indidit, in qua tamquam imagine lucere divinitatis notitiam voluit. Addidit et intellectum, quae officia requirat, quae improbet, ut ipsi oboediamus. Addidit et mandatum parentibus, quo ostenderent se conditori suo libenter parere, et debere oboedientiam. Quod si paruissent, sine peccato, sine morte vixisset genus humanum. Et in hac vita fulsisset multo illustrior notitia Dei, arsisset in pectoribus nostris ingens amor Dei, et sine pravis cupiditatibus Deo fuissemus morigeri. Sed odio Dei diabolus, ut de formaret opus divinum, circumvenit nostros parentes, et obiectis falsis opinionibus, caliginem mentibus corum offudit, ne cogitarent quantum Deo deberent, quantopere requirat Deus, ne a suo verbo discedamus. Ita impulsos perdidit, quia violata lege Deum offenderunt. Quare cum omnia divinitus condita, bona essent, peccatum non a Deo, sed a diaboli et hominum voluntate ortum est. Hinc mors secuta est, et tyrannis serpentis, qui adversus genus humanum hostiliter grassatur,

et omnibus calamitatibus homines opprimit. Sed tamen ut essent in hoc mundo cultores et praecones Dei, noluit Deus prorsus perire genus humanum: ideo admiranda misericordia promisit semen nostrae matri, propter quod velit placatus esse generi humano, nos exaudire et salvare, ac reddere nobis aeternam vitam, lucem, sapientiam, et iustitiam. Praecipue vero immanitas odii in serpente inflammabitur adversus hoc semen, infiget serpens dentes suos calcaneo, et crudelissimo morsu lacerabit omnes ei addictos. Sed interea caput serpentis ab hoc semine conculcabitur: vivet enim in hoc semine divina natura. Ideoque mortem abolebit, et tyrannum serpentem in horribiles cruciatus abiciet. Credo etiam sacrificia, quae a patre fieri video, signa esse sacrificii, quod pro nobis illud semen offeret ad placandum Deum. Sic enim nobis Deus fit propitiius, si credimus non propter nostra sacrificia, sed propter illud semen nobis ignosci, nos exaudiri et salvari. Et quamquam in hac mortali vita haerebunt, peccatum, mors, et ceterae calamitates, tamen inchoatur divinitus nova lux et vita, in his qui haec credunt: qui quidem placent Deo, propter illud semen, ac incipiunt ei obedire, quod veniet etiam ut iudicet mundum, reddat vitam iis qui ipsi credent, et puniat aeternis suppliciis diabolum, et omnes qui semen promissum contemnent. Ad hunc cultum credo vocatos esse omnes homines, ut haec admiranda Dei opera et beneficia praedicent, ut Dei ira et misericordia innotescant, ut Deus timeatur et glorificetur, et multi salui fiant. Nec deterreri homines ullis periculis debent, quo minus hunc cultum praestent.

Erit enim semper coetus aliquis praeconum Dei, et si serpens et contemptores Dei immanem saevitiam adversus eos exercebunt usque ad iudicium, in quo immortalis gloria piorum patefiet: qui et si erunt imbecilles, tamen in certaminibus suis divinitus adiuvabuntur, ac servabuntur. Hunc igitur Deum conditorem nostrum, qui pollicetur nobis salutem propter promissum semen, timeo, invoco, adoro: huic me commendo: ab hoc peto, ut mihi propter semen promissum propitius sit, gubernet verbo suo, defendat me adversus serpentem tyrannum, inserat mihi suam lucem et pios affectus, ac credo me vere propter promissum semen exaudiri ac respici. Oro item, ut conseruet et augeat inter nos veram notitiam irae et misericordiae suae, ac promissi seminis, nec sinat obrui veros cultus astutia serpentis, ut regat meos mores, ne ipsum offendam, et ne mea exempla ceteris noceant. et quoniam ipse nobis vitam impertit, et ut alat nos terram facit fecundam, rogo ut suppeditet corpori victum, et conseruet valetudinem, seruet etiam parentes nostros, ne desint nobis doctores, et gubernatores; seruet et regat meos fratres et sorores, ut pie et feliciter vivant, et ornent gloriam ipsius. Cum Abel finem dicendi fecisset, interrogati ceteri, Seth, et sorores, recensent eadem. Deus igitur non modo studium eorum, et pietatem laudat, sed etiam orationis et sententiae
[Gap desc: greek text]
et concordiam. ac hortatur eos, ut hanc sententiam constanti pectore amplectantur, ac profiteantur, diligenterque de doctrina parentes audiant, nec opinionibus adulterinis contaminari doctrinam caelestem patiantur. Iubet et in reliqua vita

parentibus morigeros esse. Testaturque hos cultus sibi gratos esse, ac pollicetur se ipsis opitulaturum esse in omnibus periculis. Deinde matrem alloquens, parentum diligentiam comprobat. Iubet accersi ceteros liberos, maximum natu Cain, et sorores reliquas. Obiurgat Euam, quod existimarit minus cerni occultatos, quam praesentes. Soror igitur accersit reliquos, prodit et accidit Cain ad fratres, stat rigidus, torvitate vultus contumaciam animi et ferociam prae se ferens. haerebant in crinibus stipulae, et foeni gramina: non gestu, non voce salutabat Deum. Interrogatus ut parentum doctrinam recitet, incipit, et mutilatam ac corruptam
[Gap desc: greek text]
recitat: Credo unum esse Deum, omnipotentem, conditorem totius mundi, quem colendum esse censeo sacrificiis, propter quae fecundat agros nostros. Sed an exaudiat invocantes, an peccata remittat, ambigo. De immortalitate etiam tunc videro, cum ex hac vita discessero. Sentio autem, bonos mores colendos esse. Haec cum ille contumaciter dixisset, obiurgat eum Deus, quod oblitus sit promissionis, quod fidei doctrinam non teneat, ac iubet redire cum in viam, et integram pietatis doctrinam discere. Deinde inquit: Cum vos parentes humani generis futuri sitis, velim vos posteritati etiam praelucere doctrina, pietate, et virtute. Non minus vos oppugnabit serpens tyrannus, quam oppugnavit parentes vestros. Sed his qui meam promissionem conservabunt, opitulabitur adversus serpentem promissus Heros. Et quoniam regi genus humanum verbo Dei, et coheraeri disciplina volo, deligam ex coetu vestro idoneos.

Tu igitur Abel ad me accedito, ut manus impenens capiti tuo, te consecrem: tibi meum spiritum impertiam, ut sis sacerdos, eritque tuum munus, doctrinam divinitus traditam ceteris omnibus proponere, et sacrificia facere divinitus monstrata, eaque recte interpretari. Nec defugies pericula, quae propter hanc professionem subeunda erunt. Nam agones tui testabuntur, piorum aerumnas esse cultus gratissimos, et significabunt quale sit futurum sacrificium promissi seminis. Te vero Seth, regem ceteris praeficio, sciesque et tuum munus geminum esse. primum, doctrinam, quam frater professus est, omnibus viribus tueberis, et impios qui convicia adversus Deum dicunt, punies ac tolles: punies et ceteros, qui societatem vestram turbabunt. Vobis duobus ventura posteritas obtemperet: et hunc rusticum Cain, qui ut est inculto corpore, ita mores habet agrestes et feros, servum esse volo, et metu legum et poenarum coerceri [(transcriber); sic: coherceri] , ne aut religionem contumelia afficiat, aut conturbet societatem vestram. Ita distributis ordinibus, Euam rursus alloquitur, eique curam liberorum regendorum, et erudiendorum committit. Illa lacrimans, testatur se consumi perpetuo dolore et cruciatu, quem adferebat horrendi lapsus recordatio. Tandem inquit: Re ipsa comperi, caelestes minas non esse irritas, quae mortem nobis irrogarunt. Assiduam enim mortem mecum circumfero. Quoties aspicio liberos, ac praesertim hunc rigidum filium, et prospicio ventura mala, toto corpore perhorresco, et exanimor. Veniam igitur gravissimi errati mei iterum peto, et mitigari calamitates

oro. Deus affirmat se illi ignoscere: et quamquam genus humanum exerceri calamitatibus velit, tamen rursus admonet eam promissi seminis. Hunc Heroa, inquit, non defuturum esse invocantibus ipsum, et iis olim daturum caelestem vitam, et gloriam. Hac consolatione cum nonnihil levasset luctum eius, discessurus porrigit dextram pueris. Mater abeuntem comitatur. Cumque incensa studio sermonum dulcissimorum, et amore conditoris procul iam a domo progressa esset, amplexus eam iubet Deus ad liberos redire, et pollicetur et ipsi et marito opem suam: docet etiam hos suos comites Angelos, custodes esse familiae, qui gerant perpetuum bellum, et
[Gap desc: greek text]
cum serpente. Quare solitudinem minus moleste ferre iubet. promittit deinde futuram maiorem familiaritatem angelis cum tota familia, ut taedium solitudinis minuant. Haec cum dixisset, nube tectus in caelum rediit.

IACOBUS CRELLIUS Lectori.

[Gap desc: greek text]

EVA.

XYSTUS BETULEIUS BARbarae carissimae coniugi suae S.
HUnc ludum tibi rectius quadrare,
O coniux puto, cui Deus benigne
Prolem multiplicem dedit, amoris
Nostri pignora cara, nec maligne
Illis munera pro suo favore
Largitus, tamen ista sunt colenda.
Tu cultrix cole, sicut Eua, recte.
Istuc officium tuum requirit.
Nam situ genitrix voles haberi,
Quae natis sua iura diligenter
Praestet, quod pietas monebit ipsa:
Primum sit pietas, Deique cultus,
Hinc mores doceas eos fideles:
Hoc munus genitricis est fidelis.
Quod munus patris est fidelis, ipse,
Affectus patrius, Deique verbum:
In hoc gloria sola detur ipsi,
Qui prolem dedit elegantiorem.
Huc omnis scopus ecce Christiano
Tendatur, Deus ut solus colatur.
Hic ludo scopus esto semper omni.

PROLOGUS.

Festiva sunt, nec sunt absurda Dramata,
Res tota sit licet conficta, si modo
Sub fabulae sensu latebit veritas.
In arduis rebus Plato gravissimus
Admiscet istius modi scriptis suis
Festiviores non inepte fabulas.
Non venditamus vera, nec oracula,
Foliisve quod Sibyllae conferri queat
Auctoritate, sed myth
[Gap desc: greek text]
tantum
[Gap desc: greek text]
,
Vim qui suam latentem vel sermonibus,
Vel quaestionibus praebent, loco suo:
Cuiusmodi est quae nunc agetur fabula.
Sub fictione non inepta veritas
Latet, gravis Dei magna sententia.
Est hoc quidem puerile, et valde ludicrum,
Sed moribus formandis certe proderit.
Cum nuper admodum legens Melanthonis,
Melanthonis viri longe doctissimi,
Pervolverem scriptum, occurrebat fabula,
Quae digna visa est actione ludicra:
Hanc offero bonis piisque mentibus,
Catonibus non ista, crede scripta sunt,
Aut Stoicis tam relligiose tetricis,
Quis ista semper magna sunt piacula:
Istos ab actione nostra arcebimus,
Hoc candidis acturi spectatoribus.
Tu fabulae summam paucis osten diot.

ARGUMENTUM.

Mortalium genus postquam divinitus
Et conditum fuerat annis prioribus,
Et ob scelus paradiso eiecti, Conditor
Adae volebat res domumque visere.
Festus dies erat futurus crastinus:
Quapropter Eua sedulo natos lavat,
Ad sacra patris, quo lauti Deum suum
Purique adorent. Audit haec Iova, et videt.
Haec disciplina arridet optime Deo.
Benedicit his Deus natis ex ordine:
Cain tamen maledicit, ob mores suos.
Servum facit, mulieri mandat cetera.
Horum angelis mandat suis custodiam,
Abitque in auras, seque subducit Deus.

PERSONAE.

Iova. Seth.
Eua. Noaba.
Abel. Cain. Angeli.

DRAMA.

IOVA.
ADibimus visuri quid rerum gerat
Nunc exul illa mundi solitudine,
Adamus ille Protoplastus, omnium
Mortalium parens in terris gentium
Futurus. Ecce coniux e tugurio

Prospectat, obviam gressura, liberis
Comitata: mater Eua certe sedula est.
EVA. Nati mei ridete eia dulcissimi,
En nos Iova est visurus, en noster Deus,
Creator ille noster, numen maximum,
Comitatus ecce incedit angelis suis.
Huic obviam compti Deo procedite,
Vos squalidi latete in foeno et stramine.
At vos in atrio exspectantes comptuli,
Postquam Deum salutavit matercula,
Acceditote iuxta aetatis ordinem,
Huic porrigentes quisque dexteram suam
Reverenter, atque flexo pulchre poplite,
Dicta Deo salute cum modestia,
In pristinum sistentes rursus ordinem.
Heu quam pudore vultus nunc suffunditur,
Quam cor salit, hac maiestate territum.
Gratus tuus mihi est adventus conditor,
Parensque noster, semper cultibus piis
Nobis colende: nil nobis est gratius,
Quam quod videmus res nostras clementiae
Tenues tuae esse curae, et providentiae.
IO. Virtutis hunc tuae colorem femina
Laudo. Interim bono mulier animo sies,
Et integro et constanti mecum pectore.
Miseris bonus sum semper: sed bonis quidem
Illis benignus, qui fideliter mihi
Pectus suum patri purum sacraverint.

Non defuturus illis qui sincerius
Nomen meum piis venerantur cultibus,
Quibus meus character est divinitus
Insculptus, et quibus divinam imaginem,
Tum cum daremus vivendi spiraculum,
Impressimus. EVA. Reverenter nunc puelluli
Dominum Deum excipitote, ut par est, singuli.
AB. Salva Deus pater, rerumque conditor.
SE. Salvato nos creator mi dexterrime.
NO. A te salus nobis contingat, o Iova,
Deus creator. IOVA. Hanc industriam tuam
O Eua neutiquam improbo, quod filios
Tam diligenter comptos educas tuos.
Magis tamen probo, quod moribus bonis
Tuos ab annis istos primis imbuis.
Nam disciplinae sunt elementa isthaec quidem
Non improbae: maior sed his industria
Requiritur, Dei nimirum agnitio.
Ad hanc enim nascuntur, et quae tradita est
Proli tuae promissionem divitem,
Oboedientiamque exerceant Dei,
Iubeto: et edoce quod digna praemia
Sient bonis, aeterna nempe gaudia:
Contra malis ignes inextinguibiles [(transcriber); sic: inextingnibiles] .
EV. Haec o Iova inculcantur istis sedulo,
Memores tuae bonitatis, qua receperas
Miseros, id in nostris posthac nunc liberis
Sarcire visum est, ut colant constantia

Numen tuum, maneantque in officio suo.
Adam meus, pater, nihil cur at magis.
Reversus ex agro, hoc unum negotium
Sumit sibi, ut natis innotescat suis
Bonitas tua ista, quam praestabas largius.
Idem iubet, laboribus cum se parat,
Ut sit mihi inter prima istud negotium.
Adnitor id quidem, nec succedit male:
Nec displicebit, ut puto, tibi Iova,
Nostra ista tam fidelis institutio.
Sed quin tibi specimen doctrinae praebeant,
Ut si minus quid recte traditum siet,
Id corrigat tua mi Deus emendatio.
Abel, Iovae recitato clare, quae pater
Materque te docuere. dic apertius,
Animoque praesenti, citra formidinem.
AB. Unum Iova Deum te credo maximum,
Te cuncta posse, et aequitate dextera,
Bonitate summa, summa providentia,
Te conditorem mundi sollertissimum [(transcriber); sic: sollertissimum] ,
Et hunc regis ratione non scrutabili.
Rerum vices, vigor terra nascentium
Testantur, et docent tuam potentiam,
Non exstitisse casu mundi machinam,
Sed providentia tua polum regi
Pictum, tuaeque mentis nostras lumine
Mentes, tuique spiritus accendier.
Divinitatis nanque nos imaginem

Habemus in nobis, honesti legibus,
In corde nostro scriptis omnes utimur.
Tua viva vox Iova nostris parentibus
Deder at quidem praecepta oboedientiae:
Quod sit ibi paruissent, non mors ius suum
Nunc obtineret in genus mortalium,
Essetque maior cultus nominis tui,
Arderet in nostris nunc cordibus magis
Flagrantiusque amor tui. Sed pravitas
Maligna daemonis miseris caliginem et
Opiniones offudit, ne crederent
Verbo tuo, istis artibus nos perdidit.
Illud foret nefandae ingratitudinis,
Si quae bene et prudenter sunt divinitus
Creata, culparemus te rerum sator.
Istud malum est totum ex maligno daemone.
Hinc mors sequuta est, hinc tyrannis, hinc quoque
Mortalium exstitisset interitus miser,
Ni tu Iova pro divina clementia
Tua, salutis instaurator, nominis
Quosdam tui praecones esse maximi,
Piosque cultores voluisses amplius,
Serpentis ut caput diri semen meae
Matris tuo iussu calcabit fortiter.
Et si latens ex insidiis calcaneum
Nostrum petat letali semper vulnere,
Superat tamen bonitas istud malum tua,
Qui spem salutis nobis isto in semine

Reliquam pia fecisti summam gratia.
Porro sacra ista quae pater tibi facit,
Credo esse signa perfecti et veri sacri,
Placare quod numen tuum solum queat.
Peccata nanqvenon propter nostrum sacrum,
Sed propter illud semen condonarier
Intelligo, credoque. Deinde quamlibet
Peccata, mors, vigent mortali corpore,
Vita tamen nova et lux est credentibus,
Illis videlicet qui complacent tibi,
Illis videlicet qui matris semini
Habent fidem, quod iudicabit saeculum.
In hac fide cunctos credo salvos fore.
Quare Iova ex tuo isto totus nomine
Ego pendeo, te solum adoro et invoco.
Timeo te solum, et soli supplicans tibi,
Commendo me soli tibi, ut faveas mihi,
Tuearis a serpentis diri morsibus,
Et inseras lucem mihi et mentem piam.
Nec ambigo quin propter nomen seminis
Exauditurus me sis, et notitiam
Veri augeas, nec obrui verum sinas
Serpentis astu cultu, et ut mores meos
Tuo regas divino spiritu, malis
Ne quem meis offendam moribus: quia
Nobis Iova vitam dedisti, nos alas.
Fecunda nobis terra fructus proferat,
Nos et parentes nostros serva sospites.

Da qui regant, ecclesiam mortalium:
Feliciter quo vita agatur undique,
Quaeratur ut nil praeter gloriam tuam,
Ut nunc, ita et per multa deinde saecula.
IO. Mihi satis probatur indoles tua:
Probatur et vestra, Eua, isthaec industria:
Probatur et praeclara isthaec confessio.
EV. Nunc ceteri recitate vos quoque ordine.

IO. Haec institutio probatur optime.
Studium pium laudo, placet symphonia,
Concors tenor, modus, mores castissimi,
Macte piis deinceps studete moribus,
Sententiamque istam constanti pectore
Servate, vestris et posthac parentibus
Parete semper, nec opinionibus
Adulterinis hanc doctrinam admittite
Vitiarier, hortor, dilecti sedulo.
Hic verus est cultus, qui maxime placet.
Hunc propter ipse opem vobis semper feram.
Teque Eua nunc compello (namque industria
Vestra haec placet) vos laudo, vestrum comprobo
Studium pium. Sed quin producis ceteros,
Illum Cain praesertim natu maximum?
An tu putasti me latere quippiam?
Cui cuncta nota sunt, priusquam mente vel
Concepta, vel meditata sunt cuiuslibet.

EVA. Ignosce quaeso, si quid hac re mi Deus
Parum satis prudenter factum est: candide
Muliebris istius meae imprudentiae
Rationem habere digneris. Sententia
Mihi fuit, meliores huc producere:
Ineptiores istos atque torpidos,
Et moribus qui sunt agrestioribus,
In stramine et stipulis illic abscondere.
IO. Produc eos. EVA No aba vade, accerse eos.
NO. Eo, quemadmodum iubes matercula.
Cain veni, venite vosque ceteri,
Iova iubet. CAIN. Venio quidem, sed non libens.
Abhorreo maiestatem. Quid nam mihi
Cum rebus istis arduis? BV. Viden' Iova,
Viden' Deus benigne, quam torvus siet,
Viden' quae luminum sit ista torvitas?
IO. Frons ipsa prae se fert quid contumaciae.
Quis vultus iste? quaeve est haec ferocia?
Quis hic rigor mentis? non isti flectere
Norunt genu? non signa sunt reverentiae.
Ecquid sibi stipulae istae in crinibus volunt?
Cur non eos docuistis ut hosce parvulos?
EV. Non est in illis neglecta institutio.
IO. Recense tu Cain, natu qui maior es,
Quibus tuis edoctus sis parentibus.
CA. Credo Deum, Deum quendam potentia
Valentiorem singulis mortalibus,
Qui condidit mundum vasta amplitudine.

Illum sacris ob id colendum censeo:
Ob haec enim fecundat agros fertiles.
Sed an vocantes audiat, nunc ambigo:
Veniamve det peccatis, prorsus nescio.
IO. Post hos dies credis ne vitam tum fore
Quandam? CA. Nihil certum statuo, sed ut puto
Fortassis est quoddam vitae consortium,
Sed inter istos caelites. Mortalibus
Quid sit futurum, nescio. Sed videro
Id forte, quando ex hac vita migrandum erit.
IO. Sed quem Deum tandem putas, quem tu colis?
CA. Soror mihi iam te Iovam esse dixerat.
IO. De moribus vero quid censes? CA. Censeo
Non negligendos esse. IO. Tu quidem
Pulchre, probeque (scilicet) responsitas.
Qui sunt tui mores compti, quos excolis?
Ecquid sibi isthaec contumax responsio
Praefert? tuo sic contumaciter Deo
Responsitas? Quid de promissionibus?
Quid de fide? deque hisce nullum verbulum.
Viden? silet prorsus, nequam prorsus stupet.
Culpa vacant parentes, qui fideliter
Pro viribus fidei tibi negotium.
Sicut tuis vere piis fraterculis
His, tradiderunt. Omnis negligentia
In te redundat. si quid negligentius
En hactenus commissum est a te, tempore
Dein sequenti sarcias. hoc ceteros

Vos admonebo, si vestro vultis Deo
Frui, loquor vobis cunctis, adtendite
Quoniam quidem parentes estis singuli
Deinceps futuri, et progenitores gentium,
Hoc par erit, vos anteire ceteris,
Et luce quadam praefulgere splendida
Virtutis et doctrinae et officii pii.
Nec vos minus serpens vetus crudeliter
Invadet, atque vestris his parentibus
Infestus exstitit. sed quis promissio
Servata erit, promissus hos servaverit
Heros, nihil serpens nocebit invidus.
Sed sic habet profectores: verbi volo
Vos disciplina in officio tenerier.
Quapropter ex coetu nunc vestro deligam
Quosdam gerendis rebus hic idoneos:
Prae ceteris Abel mihi indoles tua
Probatur, huc ad me puelle accedito,
Capitio tuo imponam manus, quo consecrem
Te principem sacrorum: hinc spiritum meum
Imperitam tibi, ut sacerdos sis sacer.
Munus tuum fuerit docere, quae meum
Numen monebit et dictabit, quae sacra
Mihi placebunt, et quae sint divinitus
Rite indicata, eorum agas interpretem
Dexterrimum atque longe fidelissimum
Haec per manus ad posteros transmittito:
Animo interim forti sis, ne te terreant

Si quae tibi ingruant ob hoc pericula.
Luctandum erit tibi sacro certamine,
Paradigma eris piis per cuncta saecula,
Testaberis gratissimos cultus mihi
Fore istiusmodi semper certamina.
Sacrificiumque tale erit promissi seminis
Olim futurum longe perfectissimum.
Accede Seth, propius accede, quo tibi
Benedictionem impertiam. Tu rex eris
Futurus, et penes te sit potentia:
Munus tuum geminum esto. Nam gladio tuo
Tueberis doctrinam, quam frater tuus
Confessus est Abel sacerdos. Haec tibi
Sit cura prima: et impii convicia
Coherceas: et qui Deo blasphemias
Dicunt, luant poenas meritas, te iudice:
Et punies eos qui pacem publicam
Turbare sunt conati pravis ausibus.
Vobis duobus omnis tunc posteritas
Obtemperet, vos esse agnoscant principes
Populi, per orbis cuncta passim climata.
Cain sed ille torvus atque rusticus,
Stipulas olet, olet foenum atque stramina,
Qui moribus feris est atque agrestibus,
Hunc legibus vestris multo dexterrimis
Volo parere servum, et hunc legum metu,
Pavore poenarum, subiectum vivere:
Ne turbet inter vos vitae concordiam,

Ista sua ferina contumacia:
Aut ne profanus relligionis dogmata
Qua contumelia volet contemnere.
Nunc Eva te de rebus istis alloquor.
Non parva rei publicae ista portio est,
Si liberi domi tenelli rectius
Tibi educantur, inde ab incunabulis.
Quapropter inter primas haec tibi cura sit,
Ut moribus regundis esse sedula
Pergas, ut incepisti: macte gnaviter.
EV. O mi Deus, tua maior est benignitas,
O mi Iova, tua maior est clementia,
Quam cui satis faciant conatus quamlibet
Magni. Dolore virque egoque maxime
Consumimur. cruciatus conscientiae
Animum meum consternit, perdite
Lacrimis meis genas semper rigo meas,
Quoties recordor nos peccasse turpiter.
Legem tuam sanctissimam negleximus,
Quae res dolorem adfert nobis tristissimum.
Ad haec, Iova, re comperi minas tuas,
Non irritas nobis fuisse. sentio
Quod mortis irrogarunt poenas maximas.
Diras enim mortis poenas circumfero
Mecum in sinu, quoties contemplor liberos:
Prae ceteris rigidum istum filium tamen,
Artus meos trementes horror occupat:
Quoties recordor quanta me sequuta sunt,

Et orta posteritati ex me nostrae mala,
Et ingemisco, et tota languens palleo.
Quare Iova, in maior sit benignitas
Tua, quam meum delictum longe maximum.
De spe salutis iam suerit actum meae.
Immensa sed Iova tua haec clementia,
Animum meum spe fulcit atque sustinet
Quare Iova veniam rogo mitissime
Et calamitatem nostram pro clementia
Tua levato nam licet digni sumus.
Parum, quibus salus contingat: sed tamen
Tu dignus es, qui nobis praestes maxime
Tuum favorem per clementem gratiam.
IO. Quamquam volo, ut miserum genus mortalium
Exerceatur aerumnis graussimis,
Dono tamen latam vobis culpam, sed hoc
Tui istius respectu tantum seminis.
Heros enim futurus ille maximus,
Non deerit ipsum ex pectore invocantibus,
Olim piis caelestem gloriam dabit.
Valete nunc spe firmiore, quam prius
Fueratis, hinc discedam. EV. Nunc puelluli
Hem dexteras Domino vestras nunc tendite.
Dulcis mihi Domine fuit sermo tuus,
Adeoque me illexit virtute vivida,
Ut te relinquere nunc gravissimum siet.
Quapropter o Iova boni istud consule,
Si paululum progressa te comitata sum.

IO. Ad liberos tuos redito femina,
Et gratia mea valeas cum coniuge.
Opem meam vobis praestabo singulis,
Quibusque temporibus per angelos meos.
His cura vestri mandate est divinitus,
Noctu diuque pro vobis custodiam
Gerunt fidelem, contra Serpentem malum
Bellum gerunt
[Gap desc: greek text]
. Quare ponite
Curas, et hancce vestram solitudinem
Animo integro debetis ferre, et angeli
Frequentius post sunt visuri, et taedium
Vestrum levaturi. Vobis mandaverim
O spiritus caelestes nuntii mei,
Redibimus nunc ad suprema climata.
AN. Faciemus o Iova, quae mandas, sedulo.
CAL. Abite quisque, et laeti cuncti plaudite.

EPILOGUS.

Istius actionis summam, pauculis
Audite. Christus est ecclesiae caput.
Non vero est, ut Petrus clare disserit,
In quo salus sit, quam solo isto nomine.
In hoc Adam, sobolesque eius, salvatus est,
Alio quin ipsa gens antiqua funditus
Periisset in peccatis, in semen foret
Promissionis, quod caput nequissimi
Serpentis illius quassaret fortiter.
Certamen illud hic habemus splendidum,
Et gloria plenum victrici. Regna sunt
Duo videlicet, Christi atque Daemonis.
Tyrannis est mera istud regnum Satanae,
Cuius typus Cain homo est nefarius,
Qui Christianis semper est iniquior,
Affligit ipsos. ast Abel Christi gerit
Clare typum, sacerdos nempe regius.
Seth obtinet magistratus dexterrimi
Claram figuram. sic habes mysterium
Tam sacrosanctae fictionis splendidum.
Hic fructus est huius sacri spectaculi.

FINIS.

ISAACI IMMOLATIO, COMOEDIA EX GENEseos cap. 22. Hieronymo Zieglero auctore.

AD SPECTATORES Chorus.

PRaesens quisquis ades Vindelici soli
Concivis, pueris dulce loquentibus,
Gratus porge tuas auriculas modo:
Quo possis melius noscere quid velint.
Solvunt haec, pueri, vota sollennia
Caelorum domino Christiadum Deo,
In terrisque magistratibus omnibus:
Quorum ius superum tangit imaginem.
Haec figura mali perdomuit nefas,
Qua promissus erat Christus ab aethere,
De poena eriperet nos miseros gravi,
Solvens purpureo sanguine, non nocens.
Unus nostra Deus debita per crucem,
Per quem vita reditque antea perditis
Nobis, quos Stygiis fluctibus abstulit,
Puros restituens iustitiae patri.
Soli laus igitur sit sibi maximo,
Quo non est alius sanctior omnium,
Post vitam miseram ducat ad exitus
Felices pariter corpora mentibus.

PERSONAE COmoediae.

Thare pater Abraae
Hismael.
Abraam.
Isaac.
Sara.
Puer Abraae
Deus.
Aminadab.
serui Abraae.
Loth.
Bether.
Agar.
Eleasar oeconomus Abraae.
Geta pastor ipsius
Loth.
Rebecca.
Laban frater Rebeccae.
Gabriel. Raphael. Michael. Angeli tres.
Bathuel pater Rebeccae.
Melcha mater Rebeccae.

PROLOGUS.

ADeste mystae, populus maximi Dei,
Audite Bibliae veterem historiam sacram,
Quam nos sumus nunc acturi plane novam.
Non est Terentii res ficta, aut Accii
Plauti, quibus serui currunt heris suis
Solliciti amicae de negotiis malae.
Non hic iniqua mulier rem facit suam,
Saevas superbus nec miles parat minas.
Edax parasitus, sycophanta hic nec impudens.
Leno nec ipse quaestum quaeritans male,
Nec tristis, et durus, vel saevus Demea
Hic ambulabit, vobis spectatoribus.
Sed summa caelorum Dei benignitas,
Qua nos suam creaturam, a poena gravi
Absolvit, et de inferno liberaverit.

Quare Deus de caelo misit unicum,
Sub carne filiumque aequalem gloria:
Id quod suis testantur testimoniis
Sancti prophetae, litterae sacrae undique:
Et mihi manus foderunt, et pedes meos.
Mittemus in panem eius lignum maxime.
Quae sunt in medio manuum vestrarum graves
Plagae? tibi vita quasi pendens tua.
Est captus hic in peccatis crudeliter
Nostris. ut haec levaret morte funditus.
Corpus meum dedi percutientibus ego.
Figura passionis Christi Isac erit,
Quem nunc pater mactare conatur suus.
Rexque Moabitarum, cum morte filii
Cives suos captivos reddit liberos.
Sic Christus in carne humana nos liberat:
Occisus ad redemptionem hinc Israel.
Et ipse pergit tamquam ovis sub victimam,
Nihil loquens, patiens usque ad mortem crucis.
Serpens loco deserti pendens aeneus,
Christi crucem signat sanctam fidelibus.
Haec actionis causam nobis plurimam
Dedere: res est sancta, qua non sanctior.
Id ita esse vos iam iudicare poteritis,
Si cum silentio animadvertitis.
Favete, adeste aequo animo, et rem cognoscite,
Ut rite pernoscatis actor quid velit.
Nullum est hic dictum, quod non sit dictum prius,

Tamen comoediae formam induit novam,
Quae legibus subiecta alias historiae erit.
Rogamus omnes pariter, vestra aequanimitas
Nobis agendi plus augeat industriam.

ARGUMENTUM.

Ex patria profectus Abraam senex,
In Chanaan, una cum Sarai coniuge, venit.
Ubi sibi gnatum famula genuit Agar
Suasu Sarae: facti tamen post paenitens
Exclusit hanc cum filio, quam parvulo.
Nam ei Deus sterili ventrem recluserat,
Et filium seni ex Abraam viro dedit:
Patriis bonis successorem, spem gentium
Magnam, patri pignus carissimum.
Hunc sibi Deus puram paravit victimam.
Offert pater, dum filium sontem nihil
Mactare cupit, e caelo cognovit Deus
Abrahae fidem: manu defendit parvulum.
Regressus hic ducit Rebeccam coniugem.

ACTUS PRIMI,

SCENA I.

O Mihi nimis saeclorum optato tempore
Fili mi Abram, tuisque amicis omnibus
Pignus quidem carissimum, quem a parvulo

Eduximusque habuimus, et amavimus, ut est
Aequum parentes liberos, facere suis
Gnatis: id adeo naturae ductu bonae,
In te me oblecto, solum id est carum mihi:
Ipse ut item contra me habeas, facio sedulo.
Post quam ex ephebis Abram nunc excesseras,
Liberius vivendi fuit potestas, quam antea:
Verum cavebam ne peior licentia
Euaderes, malis praeveni moribus.
Hanc tibi dedi uxorem tum adhuc iuvenculam,
Eademque ob hoc ut apud te quam gratissima
Esset, quibus sub corpore uno animae duae
Forent, amice vitam iocundissimam
Feliciter ageretis, sacri nominis
Connubium auspice Deo felix cederet.
Hanc sic tibi inquam spondeo mea manu
Nunc denuo, tuaeque commendo fidei
Quod ego per hanc te dextram oro, et genium tuum,
Tuam fidem, perque huius solitudinem
Te obtestor, ne abs te hanc segreges, neu deseras.
Site in germani fratris dilexit loco,
Sive haec te solum semper fecit maximi,
Seu tibi morigera fuit in rebus omnibus,
Te isti virum dedi, amicum, tutorem, patrem.
Ut solam ames hanc, quam diu vult Maximus.
Verum quod sterilis est, mihi nimis dolet
Patri. nam ego ibi partem nunc maximam fero
Lubens, et haec forsan voluntas est Dei:

Et nescis olim quid tecum faciat Deus.
Cui potestas servandi soli datur,
Cuius manu caduntque, stant et omnia.
Hanc sume tecum, consortem vitae tuae,
Necisque, perpetua fidei constantia.
Ad nos ego Loth meum nepotem convoco,
Ut eamus hinc in Chanaan, electum locum
Habitationis, per nostrae vitae dies.
Abi, para omnia quae domi paranda sunt.
ABR. Fiat pater mi optime, iussa capesso tua,
Et quid velis manda amplius. THA. Facis ut decet,
Cum istud quod postulo, impetro cum gratia.
AB. Sodes mi pater, hem egone istud conari queam,
Egone propter me illam decipi miseram sinam,
Quae mihi suum animum, atque omnem vitam credidit,
Quam ego animo egregie charam pro uxore habuerim,
Bene et pudice eius doctum atque eductum sinam
Coactum aggestate [(transcriber); sic: agestate] ingenium mutarier?
Non faciam. TH. Haud vereor. nam in te solo hoc est situm.
AB. Hanc habeo pater uxorem votis optimis,
Neque illius me paenitet: nec displicent,
Vitae ratio, morum integritas, industria
Animi probi, gestus pudici corporis,
Formae gratia, venustatis felix decus,
Aetatis ipse flos, pietasque candida.
Accepi, acceptam servabo. THA Ita spero quidem.
AB. Quin tu domi Sarai quae agenda sunt vide,
Et omnia quae nobis opus sunt, praepara.

Namque est iter longum, et satis durum nimis:
Deus velit felix esse quod instituimus,
Cui meliora vota dehinc persolvimus
Quo noster esse dux dignetur optimus.
SAR. Mi vir, faciam omnia quae modo me iusseris:
Quoquo ibis, est certum quasi umbra te sequi.
Tua sum, tuaque dicar oportet castissima
Coniunx, fidelis omnis fortunae comes.
Tu contra mihi spes, portus, et aura tutior,
Nostrum omnium refugium, et consolatio.
THA. Ita facite ut dixi, ego conveniam Loth, qoud hic
Actum sit ut sciat. pergite vos, mox sequar.
ABR. Ita quaeso pater, abi dum tu Sarai. SAR. Abeo.

SCENA II.

ABR. Quam dulcis haec nobis erit ambulatio
Cum patre, cum uxore mihi carissima,
Meisque cognatis? Sed cesso pergere.
DE. Abram. AB. Domine quid vis. DE. Sum exercituum deus
Ego. auribus tuis vocem percipe meam.
Egredere de terra hac, atque relinquas eam,
Tuus pater requiescet hic tumulo suo.
Sed tu fuge a cognatione tua, et domo
Tua, atque ab omnibus tuis affinibus.
Veni, et sequere me aliam in terram, quam tibi dabo,
Propriamque perpetuo dicabo semini
Tuo, fluentem lacte, melleque suaviter.
Ibi ter faciam in gentem multo maximam,

Benedicamque tibi semper benedicentibus,
Atque maledicam maledicentibus tibi.
Ego tibi ero Deus, tu mihi populus meus.
Cognationes omnes terrae, nomine
Sacro tuo benedicentur multipliciter.
ABR. O Domine Deus pater caelorum altissime,
Ego tuus servus quocumque iusseris
Vado, nec ulla prohibet temporis mora.
Tu me Deus custodies pace optima,
Et proteges salutem hinc ambulantium.
Servans viam bonorum, sed peccantium
Perdes, ad inferosque poenarum locum
Pravissimos deducis, et iustos beas.
Valeant qui malefaciunt, et gaudent in malo:
Et insuper rebus subsultant pessimis.
Vivat Deo beatus corde simplici,
Quem veritas linguae suae non deserit.
Nec ore maledixerit altissimo Dei.
Beatus homo qui nam affluit prudentia,
Et invenit sapientiam, nec abicit [(transcriber); sic: abicit]
Correctionem Domini, sed diligit eam.
Et disciplinam eius gaudens assumpserit.
Nec deficit si a Domino poenam sentiat.
Dominus enim in latere pedem custodiet
Eius, ne capiatur manibus ab improbis.
Deludit ipse illusores, sed erigit
Iustos, et animo mansuetis dat gratiam.
Benedictus est homo, qui timet dominum Deum

Suum, et malorum non intrat malas vias,
Qui diligit iustum, atque peccatum oderit.
Indomita virtus colitur, et mundo vago
Narratur, hominesque evehit ad alta aethera:
Felicibus superis iungit terrestria,
Si sub Dei moriuntur iustis legibus.
Bene novit omnipotens Deus qui sunt sui.
Iniustus, impius, perversus, improbus,
Transgressor ipse legis, fallax, invidus,
Culpa sua pereunt post vitam funditus.
Cum iustus in caelo vivat perenniter.
His fretus ego spe vivo, et ducor maxmia.
Et ambulabo per vias Dei mei.
In nomine tuo gressus nostros dirige,
Et aequitatis semitas hinc ducito.
Sed eccam video ipsam exire Sarai foras.

SCENA III.

SAR. Hem mi vir hic sumus, Loth, et ego. AB. Bene facitis.
Ubi sunt alii? SAR. Ceteros praemisimus.
Quoniam pedes nostros non possunt consequi:
Quod plura secum portant. LOT. Et gravia onera
Ferunt, aurum, vestes, et res quam plurimas
Alias, igitur eos praeire paululum
Decet. brevi illos consequuturi sumus,
Vacui, sine impedimento ullo ponderis.
ABR. Bene est. sed heus, noverunt ipsi'ne viam?
SAR. Probissime. AB. At sequimini vos quam maxime.

SAR. Sequimur. sed hinc advesperascit protinus,
Et lassa sum. nam aestus diei magnus est:
Mea mihi membra frangit, debilia facit
Omnia, Deus spero nostris laboribus
Finem dabit, meminisse olim nos haec iuvet.
ABR. Bono animo fac sis Sarai, et te ipsam quod
Fac consolere, nam fatorum terminus
Hic est, et insuper hanc communem patriam potes
Meis tuisque liberis puta fore,
Quod est Dei voluntas, et sententia.
Deponite huc pondus Loth grave, tu uxor mea,
Haec nostra fiet sedes, haec domus mea.
Ingredere, et hanc orna, lava, purga, et vide
Quid amplius sit opus: ego statim subsequar.

SCENA IIII.

ABR. Laus sit Deo meo, et perennis gloria,
Qui me sua benignitate duxerit
Huc, rebus omnibus salvis, et corpore.
DE. Abram. AB. Domine. DE. Terram hanc vide tibi dabo,
Et semini dicabo in aeternum tuo.
Hic permanens mihi fige tabernacula,
Altariaque meo tibi fac nomine.
Hic servies soli mihi, nec alteri.
Zelotypus fortis tuus ego sum Deus.
Postquam sacram aedificaveris domum mihi,
Rite ibi sacrificabis pro peccatis tuis.
Et ad placandum me facias istud, memor

Mei immolabis vitulum, coramque Domino
Hinc sanguinem eius circum fundito manu
Arae per universum septies nota.
Et pelle detracta artus concidas probe
In frusta, et ignem lignorum strue facito,
Ac membra quae sunt caesa, scilicet caput,
Et cuncta iecori quae adhaerent, fixaque manent.
Et quae sub intestinis numerantur bona
Exure statim in holocaustum mihi suavissimum.
De pecore vero masculum tantum offeres
Sine macula Sed si oblatio de grege ovium
Fit, sive de columbis tum gementibus,
Vel de pudicis turturibus ipsis siet,
Ferro secabis minime, sed sanguine procul
Fuso in odorem Domini accendito tui.
Oblatio omnis quae offertur Domino Deo,
Haec absque fermento fiat purissime.
Nec meills aut fermenti quicquam tradier
Igni decet. Sed quod fertur ad altaria,
Hoc condies sale sacrificium maxime:
Et in omnibus rebus tuis sal offeres.
Peccans anima nimium per ignorantiam
Contra Deum. et mandata eius, male egerit,
Haec offerat pro peccato vitulum suo.
Qui tetigerit sub se quod est immundius
Peribit, et si per feram sit mortuum,
Aut a suae naturae fato ceciderit,
Immundum erit, numquam Deo acceptabile.

Iurans anima lingua sua contra Deum,
Haec paenitentiam pro peccato gravi
Agat, offerens, agnum de gregibus, aut capram.
At si pecus non habet ut offerat, satis
Est offerat columbarum pullos duos,
Aut turtures binos, marem cum femina:
Quod si neque id potest, panis partem ferat.
Spiritus enim contribulatus sacrificium erit.
Cor humile, neque contritum despicio, quia
Holocausta me non placant, neque sacrificium.
Sed qui per errorem peccans veniam rogat,
Exaudiam eius vocem, atque dabo gratiam.
Multum misericors sum, remittens plurima.
Lentoque commotus gradu me vindico.
Et semper exspectans procedo tardius,
Ad puniendum peccatores pessimos.
Et distraho diu gravem sententiam,
Sua via num convertantur improbi.
Sed si nihil me acturum iam perspexero,
Hanc tarditatem, poenae gravitate reputo.
Ignis mihi perpetuus ex ara ardeat,
Quem nutries reponens largius foco
Ligna super: ut numquam deficiat igneus
Calor, sed in dies in honorem splendeat
Dei tui, vestris diebus omnibus.
Omnis sacri ordinis sacerdotum hostia
In igne consumatur rutilo protinus.
Nex ex ea quisquam partem gustaverit.

Et qui sacerdos sacras offert victimas,
Hic possidebit pellem eius, nil amplius.
Si pro actione gratiarum oblatio
Fit, panis absque fermento coctus siet.
Adipem ovis, et bovis, capraeque non edes:
Nam quisquis ex his est, peribit sine mora,
Et nomen eius de populo delebitur.
Animalis etiam sanguinem nemo omnium
Gustabit, immixtum cibo. qui fecerit
Contra, peribit ille de populo suo.
Vinum, et quod ebriat, nullus bibat hominum,
Ut melius habeatis recti scientiam,
Possitis aequum et iniustum discernere.
Ego Dominus unus, Deus vestrum omnium:
Audite me, negligite divos ceteros,
Quis ora stulta sunt, nihil loquentia,
Aures habent, quicquam tamen non audiunt,
Manus habent nil palpantes, vanos pedes.
Ita similes illis erunt et ceteri,
Quicumque faciunt ea, qui vel fidunt eis.
Soli Deo tuo mihi da gloriam.
Et mea facite iudicia, et praeceptum meum
Servabitis per vestros vitae terminos.
Nolite morem populi huius terrae sequi,
Vivere neque ex eiusdem consuetudine.
Nolite fac ere quae vos ante fecerint,
Nec ambuletis in malorum semitis,
Nec polluamini pravis ductoribus,

Estote sancti, ego etenim sanctus sum Deus.
Idola non servabitis, reicite procul.
Dominus ego vester sum, quare attendite.
Leges meas qui diligens custodiet,
Vivet per illas felix [(transcriber); sic: felix] aeternaliter.
Non ultionem diram quaeras, nec memor
Iniuriae tuorum civium sies:
Sed diligas quemcumque proximum, quasi
Te ipsum. Nec observabis vana somnia.
Coram capite cano surgens, ama senem.
Time Deum dominum tuum omni tempore:
Et advenas ne negligas in aedibus
Tuis, sed esse te nunc cogita advenam.
Dein septimus dies erit sanctus mihi,
In hoc opus nullum fiat perniter [(transcriber); sic: pernniter] .
Ego dabo pacem vestris in finibus,
Et dormietis, nec sit qui vos terreat.
Quod si illa negligitis, et contemnitis, ego
Vester Deus faciam vobis haec scilicet,
Velo citer vos visitabo grandine,
Ardore molesto, aggestate [(transcriber); sic: aegestate] turpiter
Semen seretis, frustra terra arabitur.
Ponam meam faciem contra vos serio,
Fugietis hinc, et persequente nemine.
Quin ego recordabor pacti semper mei,
Quod fecerim tecum voluntate propria:
Nihil negans stabo promissis firmiter.
Si vixeris secundum me, vives diu,

Terra bona frueris omni saeculo.
AB. Faciam Domine quaecumque inssisti ordine.
Numquam tui obliviscar, donec rexerit
Hos spiritus meos artus per corpora.
Tu mihi Deus, tibi vivo, tibi morior.
Quid hoc negotii? satis decernere
Nequeo, nisi felicem me esse sentiam.
Hic non amandus? hic non venerandus Deus?
Itaque adeo magnam fecit curam mihi
Verbis suis, benignitate et gratia,
Ne forte faciam inprudens quod nolit, sciens
Cavebo. Sed cesso ire intro, ne nunc mora
Sin egomet meis, quod exspectant diutius.

EX PSALMO XXXI.

Qui templa caeli numine commoves,
Iudex piorum tempore cor dium,
Qui nunc, et in patrum diebus
De tenero meditaris aequum.
Non sordidus mi pectora contudit
Fastus, superbum non animum male
Vexans Erinnys restringit,
Lumina celsa tuli nec unquam.
Non ambulavi sub lare divitum,
Auro superbus: nec rebus arduis
Immiscui vires meas, nec
Quae mihi sunt graviora tento.
Si mentiar, poenam meritus luam,

Et pono gaudens hanc animam meam:
Infans velut nutrice abiectus,
Qui valeat nihil absque lacte.
Nunc vivat Israel sub Domino suo,
Sperans in illum perpetua fide,
Omnesque per vitae dies, qui
Imperio regit unus aequo.

ACTUS SECUNDI,

SCENA I.

AB. Quam bene apud illos divina regit gratia,
Curae quibus fit inter se concordia,
Ut nos diu feliciter vitam egimus
Una, nec ulla nascitur discordia:
Quod ego sciam. avare rerum omnem copiam
Nobis sua largitus est Deus manu.
Ad haec voluntatem inter nos bonam satis.
Fortuna sed quae numquam perpetuo es bona,
Hanc auferes cito, nisi prohibet Deus.
Videre videor etenim nunc illum diem,
Quo nostra amicitia periret funditus,
Nisi animus aliter esset in nobis situs,
LOT. Ita est. sed heus quid sollicitet te, dic mihi:
Ego facile his rebus medebor omnibus.
AB. Nihil est quod ex culpa fiat frater tua.
LO. Quid'nam est? AB. puerile. LO. Quid est? AB.
Nihil. LOT. Quin dic, quid est?

AB. Et si iubes, nunc dicam rem tibi ordine.
Vides utrisque nobis esse gregem ovium
Magnum satis, nec hunc unquam diminui,
Sed plus in omnes augeri nimis dies,
Ut iam domus vix nostra capiat, sat scio.
Quid commedent? porro quid nobis miserius?
Et maximum quod est, res ipsa me monet.
Discor diae sunt inter pastores meos
Tuosque magnae, ut timeam nobis quid mali.
Sic est profecto, sic hercle ut dico tibi.
Sed quaeso nihil horum inter nos sit omnium,
Fratres enim sumus simul re et nomine.
Ecce universa terra coram te, obsecro
A me recede paululum quovis gentium.
Et fiad sinistram pergis, ego per dexteram.
Situ eligis dextram, sinistram mihi dabis.
LOT. Aequam tuam conditionem frater probo,
Utrisque non inutilem. nec est opus
Multis, quasi hoc a me impetrare oporteat.
Alium esse censes nunc me, atque olim, cum antea
Dixi tibi nil commodi in me claudier?
si in rem est utrique ut fiat, hoc parabimus
Iter: ego dextram tenebo, tu hic manes.
Namque hoc ego puto in primis esse utile
Ad nostram amicitiam conservandam. quia
Quo longius disiuncti, tanto firmius
Nostrae futurum foedus est concordiae.
Et praeter hoc odiosa res Deo foret,

Et ceteris nostris vicinis scandalum,
Nos litibus nos inter discordarier.
Quare ne fiat per amicitiam te rogo,
Quae incepta a paruis cum aetate accrevit simul,
Idem quibus velle et semper nolle fuerit,
Frater mihi es meus, una a pueris parvuli
Sumus educati, una semper suimus domi
Ambo, gravia pertulimus una plurima.
Quapropter nitar, faciam, experiar, denique
Animam relinquam potius, quam te deseram.
Ergo id repente nobiscum dissolvi
Absit, neque velim, neque necessum esse arbitror.
Etsi locus disiungit nos, animus tamen
Aequaque voluntas perpetuo iunget scio.
ABR. Quid istuc? si istuc animum in duxti nunc tuum
Fiat, tuus totus sum, et animo et corpore.
Iter iuvabo, consiliis, re, opera tuum,
Quantum potero. LOT. Non esse opus puto, mane.
Sed si quid est, indicabo quidem tibi.
ABR. Veniam, nec ulla unquam in me erit tibi mora.
LOT. Cras ibimus, vale. ABR. Et tu qui feliciter.
si fecerim quod placeat minus, ignoscito.
LOT. Tace rogo, nihil est quod tibi succenseam.
ABR. Abit, ac rogasse vellem. sed melius fore
Cras arbitror. Bene sit ei. o dii boni,
Nae illiusmodi iam nobis magna civium
Penuria est, homo antiqua virtute ac fide:
Haud cito mali quid ortum ex hoc sit publice.

Quam gaudeo, ubi etiam huius generis reliquias
Restare video, vah quam vellem illi omnia
Cedere bene, ex suique animi sententia.

SCENA II.

DB. Abram leva sursum tuos oculos, vide
Ab hoc loco in quo stas omnes terrae plagas:
Hanc ego tibi quam conspicis terram dabo
In sempiternum, et semini propriam tuo.
Faciam tuum semen quasi pulverem soli:
Ut si quis hominum quit numerare pulverem,
Semen quoque tuum numerabit, dubio procul.
Surge ergo, vade, perambula terram hanc, quia
Illam tibi daturus sum per saecula.
Noli timere, ego protector sum tuus
Merces ego tua magna sum, nec altera est,
ABR. Quid mihi dabis domine? vide absque liberis
Vado, nec haeres ullus mihi legitimus est:
Et filius procuratoris parturit
Sibi liberos, et vernaculus ipsus meus
Haeres mihi futurus est. Ah dolor ingens
Patri, carere sibi natis heredibus.
DE. Confide, non est sic futurum, ut cogitas.
Haeres tuus fiet qui de tenascitur,
Et ex tuo utero progreditur filius.
En suspice, numera stellas caeli vagi,
Ita tuum erit semen. confide, et credito.
ABR. Credo Domine sine dubio verbis tuis.

DE. Ego Deus qui te duxi forti manu
De terra Hur, ut patriam relinqueres tuam.
Et hanc tibi terram, quam possides, darem,
Post te tuis possessione filiis.
AB. Genitor supreme, caelorumque conditor,
Dic unde scibo quod possessurus sum eam.
DE. Scito futurum peregrinum semen tuum,
In non sua terra, atque servitutibus
Sub dent eos, annis quadringentis sibi.
Verum vide, cui servituri sunt, ego
Gentem manu illa iudicabo fortiter.
Sed tu, sepultus in senectute optima,
Ibis quidem requiescens ad patres tuos.
AB. Certum mihi, quod ita futurum domine sit.
Non est enim mendacium in lingua Dei.
Quin dixit, et sunt facta, quae voluit semel,
Creavit, et creata sunt, nulla mora.
Quaecumque voluit, recte fecit omnia.

SCENA III.

SAR. Domine Deus, qui me creasti feminam,
Legi viri per omnia sui subditam.
Igitur Abram mihi virum carissimus
Maritus, ex tuo solius numine
Amandus et venerandus omni tempore,
Qui mihi caput, sacraque meae vitae anchora.
Et me scio semper fecisse sedulo,
Ex illius, meum pararem commodum.

Ne nostro amori incideret mala vel calamitas.
Nam esse expedit nobis bonas mulieribus,
Quae illis honori sumus, et laudi maxime,
Per quas sibi generis ducunt sobolem sui:
Quae res amorem coniugum conglutinat.
Sed ego quid aut peccavi, aut quid feci Deus?`
Cui clausa ventris sterili mihi sunt viscera,
Nec prole patrem feci longo tempore.
Nullius etiam rei mihi sum conscia:
Sed tamen ob hoc sum iustificanda a nemine.
O dura fata semper, et sortem asperam,
Quae saevit, et non parcit ex aequo mihi.
Quo modo marito mater prolis parvulae
Dicar, mihique ludat in aula parvus puer?
Quid nunc? nihil demiror ego decrepita anus,
Cum idem minus iuventute mea fecerim.
Tamen voluntas maximi fi at Dei:
Cui laus, honor, gloria soli per saecula.
Verum scio quid faciam, si mihi datur
Gratia Dei, et mariti consensus mei.
En nunc famulam charam introducam Agar,
Ut dormiat cum Abram, quo nascatur mihi
Heres ex Agar hac patriae substantiae.
Tu mihi Deus da gratiam, fac compotem
Voti tuam ministram, ut vir consentiat
Precibus meis, et eius in sinu cubet.
ABR. Nescio quid uxor secum tacita murmurat.
Nisi quid est, nunc iam volo scire ex ea.

Atque ecce pergit horsum. salve uxor mea,
Quid est tibi salvae satin res sunt? ais?
SA. Mi vir, si ego invenio famula tua gratiam,
Audi loquentem, ut quid porro velim intelligas.
Ecce dominus matricem conclusit meam,
Ne quando parerem liberos tibi patri.
Ingredere ad Agar, hanc igitur ancillam meam
Si forte suscipias ex illa filios
Meae, tuaeque senectutis solatium,
Legitimos bonorum heredes omnium.
AB. Age fiat uxor, si vis. et quid amplius?
SA. Abi mea Agar, et sit felix quod coepimus.
AG. Fiat secundum verba tua domina mihi:
Faciam lubens, spero idque adiuturum Deum.
AB. Abeamus hinc intro, et quid fit videbimus.

SCENA IIII.

LOT. Iamne parata sunt, et curasti probe
Omnia viae necessaria, ne quid mihi,
Vobisque desit, hinc iter facientibus?
GET. Non fit tibi dubium domine, curavi enim
Singula, nec est quod desit, pergamus modo.
LOT. Frugies. sed heus, dic, quid tibi regio placet,
In quam pari studio pergentes tendimus,
Ubi fata sedes longaevas piis dabunt?
GET. Quid ni? bene esse consultu omnibus puto.
Nam fertilis regio est, abundans omnium,
Ne iure quicquam possis unquam conqueri.

Ubi satis patebunt lata pascua,
Nec tibi malum laedet pecus contagium,
Hinc proximi vicini de latere tui.
Cythisum capellae carpent pratis succidum,
Boves, ovesque, pecora viridi gramine
Pascentur, usque floribus virentibus.
Nec lac novum frigore defit tibi, nec in
Aestatibus, redibunt pleno ubere domum
Vaccae, dieque bis pastor mulgeat eas.
Non deerit ingens lactis pressi copia,
Atque butyrum, condimentum cibi optimum..
Fortunate senex hic inter fontes sacros
Captabis ipse frigus, et somnum levem.
Fructus dabit tellus omnis generis: ibi
Crescunt nigrae castaneae, et poma plurima,
Olus, rapum, glandes, varia legumina.
Species bonae tritici, frumenti maxima
Pars, hordeum, et si quid melius isthoc erit.
Et bis serunt Cereris in anno munera,
Vuis nec est alia terra hac feracior.
Pascuntur hic apes mellis dulcissimi,
Doctae sua arte longe Hyblaeas vincere.
Nec interim turtur gemere cessat tibi,
Et tua palumbes cura ibi circumvolant.
Dices profecto fortunatas insulas.
Et gaudeo vitam meam isthic degere.
LOT. Laudo quidem. sed quo modo illuc ibimus?
GET, Facile, via est etenim cuivis tutissima.

Ego ceteros iussi praeire paululum:
Et credo eos itineris facere non parum.
Nos mox sequemur hos pedum lento gradu:
Nec est quod adeo properemus, cras ibimus,
Clarus priusquam phoebus attollet diem.
Nam etiam celeritas in desiderio mora est.
LOT. Cum liberis uxorem abire iube tuam
Hodie, ne sint molesti nobis per viam.
Si quid supererit, interim curabimus.
TET. Bene est: solemus omnes obliviscier
Aliquando prae nimia cura, quod melius est.
LOT. Non arbitror fieri, qui bene praevideris
Omnia, nihil praetermissum abs te conqueror.
GET. Si tibi quid feci, aut facio quod placet Loth,
Id gratum fuisse adversum te habeo gratiam.
LOT. Et nunc magis vel te quam oculos meos amo:
Propterea quod seruisti liberaliter.
Igitur apud me iusta tibi sit seruitus
Semper. GE. Habeo ergo gratiam. LO. Haud muto quidem,
Eo magis curae sunt mihi, quae agis omnia.
Et nunc tibi commendo res uni meas.
GET. Confide, tuto commendasti isthaec mihi:
Tuas agam res quasi meas, et candide.
LOT. Quid haec? aliud est quod restat maius etiam.
Tu perge facere quod tibi concredidi.
Nunc est eundum, ne quid simus in mora
Aliis. GET. Eamus igitur. LOT. Eo, tuque sequitor.

SCENA V.

AG. Quam bene egit nobiscum Deus meus,
Quae cum gravida sum facta ex Abram semine,
Fructusque floret, ac tumescit pondere
Alvus, vide astris gradior, et cunctas super,
Altum superbo vertice attingens polum.
Nunc decora regni teneo, nunc Abram me amat
Prae ceteris, et summa votorum attigi.
Bene est, abunde est, iam sat est etiam mihi.
Quid porro faceret cum vetula vir coniuge?
Cui clausus est venter, ne possit gignere.
Sed ego parentem prole facio Abram meum.
SAR. Quid dicis omnium? si non pol omnia
Haec nunc. Ita ego contemnor abs te pessima,
Reddam, et tibi poenam dies non auferret [(transcriber); sic: aufferet] .
Hem mi vir, opportune mihi venis obviam.
ABR. Quid est mea uxor? irasceris? hem dic quid est?`
Ah ne lacrimes, quid trepidas? pergis dicere?
Animum recipe. SA. prorsus. AB. quid ergo id prorsus est?
SAR. Agar. AB quid ea. SA. neque liberalis, neque bonae
Est functa nunc officio, quin prae se meum
Nomenque famam, fortunamque et omnia
Contemnit, et me habet vulgo despectui.
Haec illa, quam tibi dedi in sinum tuum,
Magnus dolor, probrumque grave: causam tamen
Possum tueri iudice infesto meam.
Nam me scio vixisse virtute comite,

Semperque honestatem fecisse maximi.
Diiudicet Dominus inter me et te Deus:
Non patiar, in me culpa multarum redit.
Id nunc rogo, defendas me miseram tuam.
Si unquam fuit tempus, cum ego fuerim tibi
Mi vir, voluptati, aut sum dicta uxor tibi
Olim voluntate, obsecro eius memineris:
Inopisque nunc tantum te miserescat mei.
AB. Cave, si me ames, istud posthac ex te audiam.
Animo bono sis, recipe turbatum malis
His pectus, animum mitiga, quo perferas
Adversa: nam tempus dolorem sublevat.
Ecce uxor ancilla in manu tua tibi:
Illa modo, per me, arbitratu utere tuo.
Hanc etiam ego conveniam, colloquar rogans,
Si est factura id ut sit officium suum
Faciat: sin aliter de hac re est eius sententia,
Respondeat mihi, ut quid agam quam primum sciam
Ni faciat, illam quae aequum est, haud sic auferet.
SA. In te omnis haec spes est Abram mihi sita,
Te solum habeo, tues patronus, tu mihi parens.
Ille tibi moriens me commendavit pater:
Si deseris, perii. ABR. Quicquam cave dixeris.
Neque faciam, neque me pie posse arbitror.
SAR. Abeo. dominam me exspectant dudum, scio.
ABR. Nescio quid hoc negoti sit, nisi mihi
Male time am, ne quam turbam faciat ea
Ipsa intus, et nisi praeveniam. nam ita est homo,

Cum placo, adversor sedulo, et deterreo,
Et vix tamen humane patitur verba optima.
Haec (pia licet) praesertim mulier id facit.
Hinc quod solet dici verum est diverbium,
Per quatuor hanc moveri terram maxime:
Cum servus ex plebe superbus regnaverit,
Si stultus est satur ciborum munere,
Si mulier odiosa in coniugio permanet,
Et cum suae dominae ancilla haeres facta sit.
Id mihi quidem evenire video nunc nimis.
Quare penes meres haec est, meque attinet.
Quid hoc (malum) infelicitatis est? nisi
Me credo natum his rebus nunc miserrimis.
Primus ego sentio et rescisco omnia mala,
Et primus obnuntio, solus et aegre fero
Si quid fit, aut minus me vel illos decet.
Haec, me quidem non indicente facta sunt:
Ne fiunt etiam, quod testor, iussu meo.
Nunc redeo, num pacem componere liceat:
Ne maior ira fervens crescat. optimum est.

EX PSALMO XXXIII.

Quae ligat unanimes, pax sacra, fratres
Fructus ingentes utilitatis
Fert, quis nam dubitet dicere pacis
Commoda? per barbam balsama gratae
Flectit ab ore pii, vestibus haerent,
Suavem dant pulchri floris odorem.

Sicut ros Libani in montibus altis
Spirat, et hinc Sion reddit ubique
Fertiliorem. Ubi concordia fratrum
Regnat talis, sanctus deus ipse
Transmittit bona caelestibus oris.
Illa quies nummis non redimenda est.

ACTUS TERTII,

SCENA I.

GAB. Ancilla Sarai, dic unde huc Agar venis?
Vel quo cupis, per huncce desertum locum?
Heus quid taces? dic sola cur hic desides?
AG. Ego fugio a facie Sarai, dominae meae,
Quae me modis duris tractaverit nimis,
Offensaque observat, factorum Abrae memor
Veterum. melius est igitur abscedere procul,
Quam multa me non digna pati diutius.
Ego me in manus domini commendo: nam ipse me
Enutriet, conservabit famulam suam.
Nec alius est super hunc, deus, ter maximum.
GAR. Revertere ad dominam tuam citissime,
Et humiliare sub illius pia manu.
Veniam pete, ipsa enim miserebitur tui.
Filia, si inique peccasti, nil adice
Tuis novis erroribus, de pristinis:
Peccata quasi de facie serpentis fuge.
AG.. Lubens redirem, redeam quo pacto refer.

Exclusit, et numquam admittet, certa hoc scio.
Exul, pavens, invisaque incerti laris,
Deserta, pauper, quid precer? freta aut quibus
Abeam? gradus vel quis dux diriget meos?
GAB. Ego, redi ergo, vade veloci via.
Nam haec res nihil consilii habet, tace modo.
Neque perpeti poteris hanc miseriam diu:
Quin fac, redi, atque potius ita te compares,
Perferre: nam res ipsa docet, et admonet:
Patientia nihil homini melius fore.
Conside, tecum sum futurus ego Deus.
Semen tuum multiplicabo nimis super
Terram, neque id numerabitur prae copia.
Quia ecce concepisti, et paries filium,
Cuius vocabis sacrum nomen Hismael.
Eo quod audierit duram Dominus tuam
Afflictionem, et liberavit te manu
Forti sua. laus tua tibi per Hismael.
Hic homo ferus fiet, manus eius quoque
Omnes erunt contra, et contra hunc quidem omnium
Manus vicissim: bellator fit fortior.
AG. Tu quia Deus vidisti me, defende me.
Ibo ad meam dominam Sarai iussu tuo.
Quae libera fui dudum, nunc contra in metus
Revoluor, animus haeret, ac retro cupit
Corpus referre, moveo nolentes gradus.
Quid anime pendes? quidue consilium diu
Difficile torques rebus in certissimis?

Vanum putas quod dixerit Dominus? eo, et
Quemcumque dederit exitum casus feram.
Horresco semper ubi pultare occipio nunc
Hasce ad fores. heus heus, Agar sum ego tua.
Prodit quis et nescio: concedam huc paululum.

SCENA II.

SAR. Et nunc quis hostium pulset, scire cupio.
Hem quisquis adsies, intro mecum huc eas.
Nil mihi respondes? pepulisti tun has fores?
AG. Etiam domina, supplex fores pulso tuas,
Miserae mihi veniam des, poenam deprecor,
Per has meas molles adhuc rogans comas,
Atque ubera ista, pene materna obsecro,
Depone tumidas pectoris laesi minas,
Dolorque fractus cedat e pectore tuo:
Et saepe donum in pluribus veniae fuit.
Precor furorem siste, teque ipsam adiuva.
Per ego auspicatos sacrati thalami toros,
Per spes futuras, per honorem Sarai tuum
Precor, brevem largire peccanti moram
Mihi tuae. Cumque insciens peccaverim,
Defende saltem infelicis vitam meam.
A me ipsa damnor: peccavi nimium tibi,
Merui manus praebere turbinibus tuis.
Agnosce parvulam prolem meo in utero,
Redde mihi vitam, fata ne extendam mea.
Veniam mihi da, recipe me comitem tui,

Agnosceque famulam. pro peccato gravi
Poenae parum satis tibi esse ducito.
Si digna sum, rursum adde me comitem tuis.
Me vel sororem Sarai, vel famulam voca.
Famulamque potius, omne servitium feram:
Te imperia regere, me decet iussa exsequi.
Si vera pietas Sarai quaerenda est tibi,
Iam mihi manus miserae pias porrige tuas:
Remittere scelus hoc, erit pietas mihi.
Nil te malorum moveat vox clamantium:
Hanc ecce quam exstrusit, rursum recipit eam.
Nec te moveat, quod totus in vultus tuos
Decurrat orbis, hinc et hinc populi fremant,
Totusque poscat vindicem mundus suum.
Contemne famam, fama vix vero favet,
Peius merenti melior, et peior bono.
Mentemque saevam flecte, non memor meae
Noxae, Deus vult hoc servator cordium,
Veniam petenti, quo praestetur gratia.
Caelestis ira quos premit, miseros facit,
Humana nullos: ergo posse consequi,
Me gratiam spero abs te largam protinus.
O misera pietas, si matrem mori vetas,
Et vivere optas, si mori pateris tamen,
In matre pecces, et prolem custodias.
Et si nil hic uterus, aut pietas te movet,
En sum parata, si tibi iugulo placet
Mersisse ferrum, sive maternum libet

Invadere uterum, intrepidum mater tibi
Praebebit animum. sed si non totum scelus
A te peractum est, dextra sternar tua.
SAR. Tam fortis animus omnium mentes movet
Ad misericordiam, ut mihi nunc fit quidem.
Nam obstare primus est gradus factis malis:
Pudor est secundus, si quisquam peccaverit.
Veniamque pro peccatis petere, est tertius,
Igitur ego veniam dabo quarto loco.
Hem quae siem cognosti tandem? et quam bene
Volui tibi semper? locoque filiae
Amaverim? satisque spectata haec fuit
Amicitia mea erga te, quam fecerim
E servula liberta modo ut esses mihi.
Satis pericli adire coepi pro tua
Vita. obsequique dum studeo meo viro,
Pene meam illusi vitam. et res ita tulit
Tum, nunc tamen non fert, ego non amplius
Dolore proprio me dicabor bono tuo.
Dubiis tamen miserta rebus, consulam
Tibi, tuoque nascituro fructui.
Recipio in aedes te lubens rursum meas.
Ergo sequere me nunc intro, facito tuas
Res ordines, ut cum partus tibi adsiet,
Desit nihil. AG. Faciam domina quae iusseris,

SCENA III.

DE. Abraam, tuus ego omnipotens unus sum Deus,

Perfectus esto, et rectus coram me ambula.
Ponam meum foedus nos inter firmiter.
Vehementer etiam te multiplicabo nimis.
AB. Domine Deus meus quid vis? servus tuus
Ego sum. DE. Vide pactum ponam tecum meum,
Et eris pater posthac multarum gentium.
Nec amplius vocabitur nomen tuum
Abram, sed hinc Abraam mihi appellaberis,
Quia te patrem feci multarum gentium.
Faciamque crescere te dehinc vehementissime.
In gentibus ponam genus nobile tuum,
Regesque plurimi ex te egredientur boni.
Ponam meum foedus, eritque inter nos sacrum,
Ut sim Deus tuus, tuique seminis
Solus. daboque semini post te tuo
Hanc terram peregrinationis Chanaan, et
Quam possidebunt semper cuncta saecula.
AB. Domine rogo dic quo pacto haec futura sunt.
DE. Foedus meum perpetuo mihi custodies,
Tuumque semen omne post faciet idem,
Studio sacro in generationibus suis.
AG. Summe Deus, o pater, nunc serva me obsecro.
Der Deus opem miserae parturienti mihi.
ABR. Quid, quod Domine faciam tibi, mandas mihi?
DE. Hoc est meum pactum, quod obferuabitis.
Circumcidetur omnis statim masculus,
Scindatur ex praeputio carnis frustulum,
Ut hoc sit in signum inter vos pacti sacci.

Octo puer dierum scindatur probe
Vernaculus. servus tibi quem paraveris
Circumcidatur, quo mihi sanctus siet.
Et sic erit pactum carne in vestra meum,
Dei tuique in foedus aeternaliter.
Et masculus, cuius caro non scissa [(transcriber); sic: scisa] sit,
Delebitur de populo, et de terra sua:
Quia fecit irritum meum pactum mihi.
ABR. Custodiam quaecumque mihi mandaveris.
DE. Nec amplius tuam uxorem Sarai voces,
Immo Saram: nam benedicam illi Deus ego,
Et tibi dabo ex illa (crede mihi) filium,
Cui sum benedicturus per cuncta saecula,
Ex quo genus reges multi ducent suum.
ABR. Putas ne centenario mihi filius
Nascatur ex Sara nonagenaria?
Utinam superstes Hismael vivat modo,
Coram Deo Dominoque te sancto meo.
DE. Confide, coniunx pariet filium tua
Tibi, et vocabis Isaac nomen illius.
Pactumque constituam solum in illo meum,
Et semini eius post eum aeternaliter.
Super Hismaelque exaudivi vocem tuam:
Ecce benedicam ei, atque augebo illum nimis.
Illeque duces duodecim generabit mihi,
Et crescere faciam illum in gentem maximam.
Pactum meum tamen statuam ad Isaac tuum
Quem tibi pariet uxor senectute optima,

In proximo hoc anno felici tempore.
ABR. Forsan putet quis, hoc non verum: mihi tamen
Nunc esse sic verum, quo nil magis libet.
Ego deorum sempiternam adeo arbitror
Vitam, quod illis sunt voluptates pares,
Propriaeque. nam mihi immortalitas bona
Iam est parta, si nulla aegritudo accesserit.
Deus velit perpetuum hoc fiat gaudium,
Mali nec intercedat aliud quippiam.
Nunc ibo, et exspectabo promissum Dei.
Sed quam procul venire huc ad me conspicor,
Est ne haec Agar cum filio iam parvulo?
Ea est, salutabo nunc illam, et colloquar.

SCENA IIII.

AG. En filius tuus, quem genui, tibi patri.
Scitus profecto puer, ut sit salvus modo
Quaeso Deum, qui mihi dederit hanc gratiam.
ABR. Fili veni, meorum dilectissime,
In quo mihi spes est futuri seminis,
Promissione maximi Dei mei.
Et ipse te benedicet omni tempore3
Nunc fac Agar, curae sit hic soli tibi,
Ne aut uspiam forsan cadit, neu algeat.
Ex lacte sit cibus, potus recens aqua.
Sit iusta noctu requies, sitque interdiu.
Assuefacito timere in pueritia Deum,
Ut ipse longaevus sit in terra sua.

Nam qui timet Dominum, huic non occurrunt mala:
Sed servat hunc pie in tentationibus.
Et qui timet Deum, non trepidabit diu,
Et non pavebit, quoniam ipse est spes omnium:
Oboediat tunc natu se maioribus,
Amet senes, nec quemquam prae se temnere
Praesumat, aut os alteri cui laedere.
Sic vita sit, facile omnes perferre ac pati,
Cum quibus erit, cumque una his sese dedere,
Numquam praeponens se aliis: ita facillime
Sine invidia laudem iuveniet, et amicos pares.
Demum omnia peragat vitae mediocriter.
Comis sint in omnes, atque adversus nemini,
Denique pius, clemens, arridens omnibus:
Sic illum amabo, bene faciamque sedulo.
Neque quid suo iure agere tentet turpiter,
Ut liberorum nunc mos nostrum est pessimus.
Mendacium fugiat, rem iuveni libero
Turpissimam, sit in ore veritas suo.
Et si facit quae fert adolescentia sua,
Ea me te celet, consuefacias protinus.
Nam qui mentiri, aut fallere insuerit patrem, aut
Audebit, tanto magis audebit ceteros.
Id quod videri nunc passim est hoc saeculo.
Vae vae parenti qui connivet liberis.
Et haec patrum iam sunt communia omnium.
Nam quod senex in animo vix nunc cogitat,
Audet puer, nil interim considerans

Aequum, bonum, pravum, prosit, obsit male,
Peiusve sit: nihil videt, nisi quod lubet:
Ad quo patrum benignitas iuvat frequens,
Hoc tempore malum tam tritum, quam pessimum.
Puer rogatus vix pro se respondeat,
Si etiam necesse fuerit, loquatur semel.
Sit inscius multorum, quasi mutus tacens.
Neque cogitet medio virum loqui senum.
Si diligis materno affectu filium,
Illique bene cupis, per vitae terminos,
Impinge multum illi flagella saepius:
Ut ipse laetetur novissimo suo.
Qui filium docet, cum illo laudabitur.
Qui illum docet sub medio amicorum bene,
Ex hoc super prudentes gloriabitur.
Nam quo modo iuvenem formabis filium,
Ita senties eum in senectute optima.
Et si pater moritur eius, nunc est quasi
Vivat, quod hunc parem sibi reliquerit.
Indomitus equus est valde durus, et ferox:
Ita filius remissus praeceps fit nimis.
Qui delicate a pueris servulum suum
Nutrit, is eum post contumacem sentiet.
Ne des potestatem in iuventa filio,
Curva cito cervicem eius, dumque liceat.
Vetulus canis duram non patitur virgulam.
Et tunde latera eius, dumque est infantulus,
Ne forte post induret, et credat nihil,

Hinc tibi dolor fiet animae maior tuus.
Eius ne quicquam vide in turpitudinem
Scienter offendas, neque causa sis mali,
Dominus enim peccatum de manu tua
Requiret, in generationem tertiam.
AG. Ego faciam quicquid mihi praeceperis,
Custodiam mandata diligenter haec.
AB. Abi, te ego recta sequar post paululum.
Nunc confitebor tibi Domine, laudabo te,
Et nomen insuper hinc exaltabo tuum.
Solus Deus, quo non alius est sanctior:
Tibi nullus unquam similis fuit, o conditor
Terrae omnis, et caelorum, elementorum omnium,
Et quae in eis sunt spirituum, magni maris
Dominator, ago tibi gratias o bone Deus,
Quod mihi dedisti semen ex serva mea,
Ex quo tibi nomen meum prae ceteris
Carum esse dignoscatur cunctis gentibus.
Nunc alterum est, quod me consoletur senem,
Quia ex Sar apromisisti prolem unicam.
Utinam meos ille oculos. et matris suae
Claudat, diesque nostros iam videat senex:
Patriisque solus utatur, post me, bonis.
Hunc esse genitum nemo non ex me sciat,
Ad gloriam Domine tuam feliciter.
Aestus diei quam numquam gravissimus,
Titan diem lumine suo nunc dividit
Medium, vapor surgit calidus, sudo graviter.

Recreare vires gelido sub tegmine libet,
Tantisper, usque currus flectit candidos
Phoebus suos, dum noctis tempus subruat,
Clarumque caeli sidus, et noctis decus
Hinc luna, terris transmittat lumina sua.

SCENA V.

CA. En servus Abraam meus, arboris umbra levi
Lassus cubat, captans opacum temporis
Frigus, lubet nunc alloqui paucissimis.
AB. Dominus in hoc vere loco est, salus mea.
Nisi parum prospiciunt oculi, certe is est.
Si gratiam Domine inveni in oculis tuis,
Ne transeas servum tuum, Domine obsecro.
En adferam pauxillum vobis huc aquae,
Qua sic pedes laventur vestri puriter.
Requiescite sub arboris umbra, ire non sinam,
Ponamque bucellam panis cocti bene:
Quo melius, et cor confortetur intime,
Post haec licet transite quo volueritis.
Idcirco enim ad servum declinastis, scio,
Vestrum, facite igitur quae dixerim modo.
RA. Fac ut loquutus es, festinans adfer huc
Quicquid parati habes, vel quod penu potest.
AB. Audi Sara accelera, quicquid habes promito,
Tria sata similae misceas probissime,

Et subcinericios panes fer optimos.
SA. En mi vir, hic habes penu quod continet.
AB. Edite viri sancti, praeter id habeo nihil:
Gustate quantum vultis, et bibite merum.
MI. Ubi est Sara uxor tua? cur nos non visitat?
AB. Ea intus est, subque tabernaculo sedet.
MI. Ad te revertens veniam in isto tempore,
Vita comite, et habebit uxor filium
Tua parvum. SA. Ha ha hae, mulier senex puerpera.
Sic nos senectus nostra praecipiti sinet
Partu parentes fieri? credi non postest.
Mutatur habitus, nulla iam Veneris subit
Cura, et Cupido vadit incerto pede.
Iam viribus defeta, non idem vigor,
Non ora tingens nitida purpureus rubor.
Populatur artus cura, iam gressus tremunt,
Tenerque nitidi corporis cecidit decor.
Et, qui tenebant signa Phebaeae facis,
Oculi, nihil elegans, nec suavius micant.
Et desinunt muliebria iamdudum mihi.
Meus maritus vetulus est, anusque ego.
Cur nam voluptati operam, quaeso, nunc darem?
MI. Quare Sara uxor tua risit, secum loquens,
Num ego paritura sum iam facta dudum anus?
Numquid Deo difficile quicquam? credito,
Ad te revertar iuxta condictum meum.
Et hoc eodem tempore, uxor tua Sara
Habebit ex te filium iuvenculum.

SA. Non ego domine risi. MI. Nam audivi, ne nega.
Risisti, et hunc sermonem contemnis meum.
RA. Advesperascit: surgamus, abeamus hinc.
AB. Ducam domine mi te in viam recta bonam.
RA. Possumne celare Abraam, quae iam peragimus?
Cum sit futurus in gentem magnam nimis:
In quo benedicendae sunt gentes omnium.
Scio quoque quod praecepturus sit filiis
Suis, et omni domui post sese suae,
Ut bene viam Domini Dei custodiant,
Atque faciant iudicium, et iustitiam bonam.
Clamor Sodomae et Gomorrae ascendit aethera,
Et multiplicatum scelus eorum pessime,
Ultroque magis huc aggravatur mihi nimis.
Descendo igitur, ut inter iudicem pios
Et impios, exemplum sint aliis grave.
Solvantur igni, sulpure, pice sordida:
Corpora virum insepulta ferientur solo
Rastris, arator, perque campos pascuae
Hinc ventus vehet, et prorutus tumulo cinis
Mergetur, ossa fluctibus spargi sinam
Disiecta vastis: pretium peccati sui
Dignum est, et hoc si quicquam possit amplius.
Nunc quod minari maximum Deus potest,
Contingat, illos fata maturo exitu
Facilique solvant, in suo condant solo,
Et patria tellus peccantes graviter premat,
Ut luce careant, inter exstinctos male.

Sic visito errantes, sed hos moneo diu,
Vias scelestas in bonum flectant suas.
Sed mortuis frustra loquor, verba facio
Parietibus: verum est, et veritas latet
Numquam, quia Deum neglexerunt me suum.
MI. Nec abominandae mortis auspicium pavent,
Auspicia tamen hi metuunt, qui nil mage timent.
Fidem alligavi iureiurando meam.
Si peiero, timere quis Deum potest?
Sic omnibus faciam, quicumque negligunt
Praecepta mea, neque vocem exaudiunt meam.
AB. Numquid Deus perdes iustum, cumque impio,
Absit, Domine, longe ut iustus etiam occidat.
Fiatque iustus, sicut coram te impius.
MI. Si invenio quinquaginta perfectos ibi
Omni loco, dimittam propter hos viros.
AB. Quid si quadraginta forent, dimittis his?
Triginta quid? viginti quid? sed si semel
Coepi loqui, quid si inveneris ibi decem?
GA. Propter decem non delebo, dico tibi.
AB. Quam misericors Deus, qui iustus et pius.
Soletur omnes peccantes, vox unica haec,
Propter decem dicens non delebo locum.
Quantus vide numerus erat peccantium:
Vide Dei quanta siet veniae gratia.
Considera quisquis peccaveris male
Hanc misericordiarum multitudinem.
Igitur homo ne despera, veniam pete,

In hunc Deum confide, qui solus potest
Ad inferos ducere, salvosque reddere.
In hunc respice, nec mundi spectes gloriam.
Nil sunt Cupi dines, formae praestantia
Nil, divitiae cadunt sicut folia arborum,
Gloria, decus corporis, honor mundi vagi
Transibit, ingens fastus divitum perit.
Regum potentia, regna volitant perditum.
Stabile nec est quod mundus maximus colit.
Et miror usque adeo turbatur omnibus
Locis, et hoc nemo secum perpenderit,
Quod pariter omnes simus terrarum hospites.
Sed non minus quasi immortales nos fore
Aedificat omnis homo, nec quisquam sibi tamen
Aedes facit divas, aeternumque stabiles,
Ubi perenni vivat sanus gloria,
Cuiusmodi Deus dat diligentibus
Se. quod si homo secum mortalis cogitet,
Non esset impius vani lucri furor:
Nec tanta apud mortales imperii sitis,
Pro iure nec vires essent mortalibus,
Non esset inter nos egens pauperrimus,
Nudus suam vestem ferret, nec alteri
Molestus esset quisquam, nec ius vim ferat.
Ascrea nunc felices terrae terminos
Regeret. sed haec hominum fugit mores feros.
Totum per orbem maximum exortum est malum,
Luxuria, pestis blanda: cui vires dedit,

Roburque longum tempus, atque error gravis:
Collecta vitia per tot aetates diu
In nos redundant, saeculo premimur gravi.
Sed has quid hic frustra rationes deputo
Mecum? satis mihi sit, qui certus scio
Omnia perire praeter gratiam Dei.
Quae pia viget per saeculorum saecula,

EX PSALMO XXXIIII.

NUnc Deum coetu celebrate toto,
Qui Dei statis sapienter aede,
Consulat vestris precibus, benignas Applicet aures.
Virginum turbae, iuvenem, senumque,
Tollite et serui duplices in altum
Hinc manus vestras, sacra sublevate, Dicite laudes.
Sit Deus celsa benedictus aula,
Qui mare et terras superumque caelum
Fecit in verbo, posuisse sancto Nos velit orbe.

ACTUS QuARTI,

SCENA I.

SARA.
ID omnibus scio innatum mulieribus,
Stulte nimis nostris in rebus credulae

Simus, sed interim sollicitae non parum,
Et nil videntes quod futurum sit tamen.
Contra mihi nimium fit nunc haec omnia:
Nam contigit quidem, quod ego non credidi,
Fore ut ex me iam anu nasceretur filius.
Hem natus est, et gaudeo permaxime.
Risum mihi fecit Deus: quique audiet,
Ille mihi corridebit gaudens protinus.
Quis omnium auditurus haec nam crederet
Abraam? sibi quod Sara lactaret filium,
Quem tum senex peperisset admodum seni.
Dimitte nunc servam domine Deus tuam
In pace, quae fructum ventris vidit sui,
Spem gentium multarum, sub cura tua.
Quam ceteris in rebus fortunata sum,
Si haec unares numquam foret, praesentia
Pueri Hismaelis, utinam abesset longius:
Perfuncta sum satis, satias me iam tenet
Eius, mei Isac servibo nunc commodis.
Hunc me pietas matris suadet solum sequi.
Segreganda mater est procul cum filio,
Cuius tuli mores, mea modestia
Diu satis: tempus aliud nunc postulat.
HI. Isaac ego mittam, tu mihi signa locum.
IS. Mitte igitur. HI. Heus huc huc telum meum feras.
IS. Tibi tela frangam nostra, tibi nostrum puer
Rumpemus arcum cum pharetra, nolente te.
HI. Da mihi sagittas citius, da, dico tibi.

IS. En mater haec sunt mea tela, arcus quoque meus.
HI. Arma arma Sara, flagito, cura propere mihi
Detracta reddi, servo invitis omnibus.
SA. Profecto praedico tibi Hismael, cave.
Delet hoc, pater sed nihili pendet. vae mihi,
Utinam hic prope adesset alicubi, atque audiret haec.
Isaac veni, sequere parentem me tuam.
Dimitte matri filium probum suae,
Tam bene similes lactucas labris sinito.
Tu meus es unicus, soli vivo tibi.
Nunc abiit ille. te curo, tu me attines.
IS. En mater obsecro. SA. Vidi, atque aegre fero.
Quicquam cave cum isthoc unquam post aegeris.
Sine, ego videbo quid nunc porro consulam.
AB. Hem tu mea uxor, quid sit, aut quid est tibi?
SA. Quid sit, rogas? si me vivam mi vir cupis,
Eice procul, cum filio ancillam suo.
Non est enim haeres cum Isaac nostro filio.
Neque patiar diutius mea in domo
Hanc vivere: aut illi cedam, si vis, ego.
AB. Abi domum. quis ferre posset amplius
Verba haec tua, vel mores, ingenium pertinax:
Quicquid facis, esse mulier nunc quam desinis,
Nequeo mearum rerum principium bonum, aut
Idoneum invenire, aut unde exordiar,
Ita tam repente, nihil opinanti, accidunt
Quae credidissem numquam, tamen oculis meis

Partim video, partim accepi etiam his auribus.
Quapropter exanimatum reddunt protinus,
Nec quid faciam de me, plane nunc cogito,
Vivus vidensque pereo, nec quid agam scio3
Si illum relinquo, eius timeo vitae nimis:
Sin opem fero, iam huius verba, et fugio minas.
Nam si me amare hunc ipsa paulum senserit,
Vel si libitum fuerit, causam aliquam ceperit,
Quo iure, quaque iniuria det mihi malum.
Abeo, et quid huic rei sit opus plus consulam.

SCENA II.

ABraam tibi nihil videatur asperum
Super puero, et hac ancilla cara tibi.
Omnia tibi quae dixerit Sara, facito.
Audi illius vocem, quia in Isaac tuum
Semen vocabitur sacrum omni tempore.
Quin filium etiam ancillae, in gentem maximam
Faciam, nam et hic tuae natur semen est.
AB. Quando iubes faciam Deus nomine tuo.
Et si mihi carus, cum matre sit meus
Gnatus, tamen neglecto amore te sequar,
Heus evocate Agar, sed ipsamet venit
Cum filio. nescio quid turbatum domi
Absente me sit. non frustra est, quicquid siet.

SCENA III.

AGAR.
NOn hic quidem durare quisquam nunc potest,
Si sic fit. ergo quot mihi sint domini, volo
Scire, aut procul ab oculis Abraae discedere.
In tempore ipso. iam opportune te mihi
Ostendis Abraam, Sara nos exclusit foras,
Abire iussit longius. nequeo satis
Quam hoc mihi videtur factum prave proloqui.
AB. Ne sollicita sis, quod minus redeas domum:
Nam haec est voluntas mea, nostri iussu Dei,
Ut segregem vos: hinc tu discedas rogo.
Ne me tamen facere istud cogites mea
Causa, sacrum Dei responsum me admonet.
Quod ego tuam in rem sentio fore maxime,
Et Hismael tuum una hinc tecum ducito.
Abi in aliam terram, quam monstrabit tibi
Dominus, ubi tu et filius manebitis.
Hunc sibi Deus faciet in gentem maximam.
Et ipse erit vobiscum, tibi timeas nihil.
Heus heus puer, defer plenos utres aqua,
Panesque coctos nuper huc fer optimos,
Mox. PU. Iam hic adero. AG. Quid ita? quoniam iubet Deus
Fiat, nihil negabo tibi, manda amplius.
Quia dominus nobiscum, diriget vias

In pace nostras: ibimus, quando iubes.
HI. Sic tam cito dimittes parvulum pater?
Quo nam puer vadam, viarum nescius.
Cur me hinc patriis detrudis sedibus, quid est?
Itane brevi spatio prorsus de me patris
Animum abicis? quid ego tantum sceleris miser
Admisi? hei mihi. AB. Non sic fili mi cogites.
Haud ego minus patior aegre id, quam tu feras.
Nec aliud est, nisi quod tibi bene ex animo volo.
Ast nunc Dei sequor consilium, quod dedit:
Meum tamen te filium esse credito.
Cum matre nunc eas, ipsaque custodiet
Vitam tuam, cui sis proles carissima.
PU, En hic Domine sunt, quae iusti adferri omnia.
AB. Bene est. Agar nunc accipe haec humeros super,
Et vade quo te recta ducit haec via.
Abi, vale mea Agar, hunc diligas rogo.
HI. Vale pater suavissime. AB. Fili mi vale,
Hismael, et hinc patris fac sis memor tui.
HI. Meus hercle vero, et animo, et natura, pater.

SCENA IIII.

DEUS.
ABraam heus, Abraham. AB. Domine quid vis? adsum tibi.
DE. Vidi quod omnia facis, quae te iussero:
Me ipsum timens, custodis praeceptum meum.
Quare tuus semper futurus sum Deus,

Et mortuo te seminis sacri tui.
Nunc laudo quod famulam ablegaveris tuam
Cum filio. cui ego providebo bene.
Ecce tibi filium dedi, quodque senibus
Vobis erat durum credere, soli mihi.
Ille tibi carus, et dilectus unice.
Hunc tolle tecum, unigenitum tuum, et mihi
Eum super montem, quem tibi monstravero,
Offer in holocaustum, sine mora, suavissimum.
Nunc vade, nec quicquam quod iussi differas.
Hunc filium tuum, quem diligis pater,
Carissimum hunc Isaac macta, offer mihi:
Hoc volo, iubeo, postulo, quod ut fiat vide.
AB. Novi, Domine, quod sis bonus in opere tuo,
Nec quid mali facias unquam, nec cogites.
Ibo, faciam quod iussisti servum tuum:
Et offeram tibi filium carissimum
Mihi, senectutis dulce baculum meae.
Domum prius revertar, unde huc filium
Vocabo mecum: et si grave sit, faciam tamen.
Quod ita iubet Dominus, fiat, ius postulat
Suum, quia is mihi illum dedit: ergo auferat.
Nec quicquam ego molestus sum, nec verbulum
Hodie quidem commutabo tecum Deus.

SCENA V.

AM. Herus, relictis rebus iussit omnibus,

Nos, dum exeat, se exspectare hic solos foris.
Et nescio, nisi rem divinam Deo
Facturus ipse sit: namque hos fasces iubet
Portare nobiscum. sed ipse exit foras
Una cum Isaac, ferens faculam ardentem manu.
AB. Isaac veni, fasces hos statim subleva,
Tecum ferens me sequere, una ambo hinc ibimus
Vis hic pueri exspectate, dum redeamus huc.
Ego et puer profecturi soli sumus.
Postquam Deum his adoraverimus montibus,
Revertar ad vos protinus cum filio.
BE. Here quam diu voles, hic exspectabimus.
Felix modo siet quod inceptas precor.
IS. Pater vide. AB. Mi fili quid nunc vis tibi?
IS. Ecce ignis, et ligna adsunt. sed ubi victima?
AB. Deus sibi videbit pro victima bona:
Nesis sollicitus fili mi, perge citius.
IS. Eo pater pro viribus meis. AB. Vide,
Huc pone lignum, sacrificabimus Deo.
Altare sacrum hoc est, ignis fac ardeat,
Fumus iuvat Deum hinc ascendens aethera.
Si quisquam adest vos inter praesentes viros
Homo, paternis subiectusque affectibus,
Is quaeso secum perpendat quid sibi velint
Haec iussa caelorum Dei, summi arbitri
Rerum omnium: et quae sim facturus protinus.

In victimam iugulabo filium meum.
Vide quot impellat ad hoc machinis Deus.
Hunc tolle filium tuum (inquit) unicum.
Cuius parentis animum nomen filii
Non commoveret? labefactaret quoque?
Et quo esset etiam hic aries fortior, addidit,
Carissimum. nec hoc contentus nomine,
Quem diligis, dicit. Satis poterant quidem
Videri ad expugnandum haec patris pectora,
Quin addit insuper Isaac vocabulum.
A quo Deo audivi, In Isaac erunt tibi
Promissiones: plurimae gentes sacrae
Ex hoc tibi, nascenturque eius semine.
Et posteros optavi mihi dudum antea:
Nunc nulla erit posteritas, occiso meo
Gnato unico, per quem quidem futura erat.
Et hoc tamen non simpliciter facere iubet,
Sed imperat sibi immolari serio:
Ut inter apparandum identidem patris
Excruciet animum. miseroque mihi, orbo seni.
Nunc ubi meus paternus animus? ubi manet
Affectus ille pietatis? quis patris amor
In filium? si me roges, nullus foret.
Neque id sibi satis visum fieri fuit,
Ut sine mora interficeretur: namque insuper
Montem iubet procul me excelsum ascendere,
Ad quem die veni nunc tandem tertio.
Quibus putas mihi cogitationibus

Mentem patri piam subverti, et concuti?
Hinc sollicitante affectu humano percite,
Urgente contra hinc iussu divino Dei.
Quanto putas pulsata ariete pectora,
Med manu cum ducerem huc hanc victimam?
Quem non miseresceret obsequentis filii?
Cuius mihi patri simplicitas cognita est.
Hic innocens moritur, manu fera patris.
O homo, pater qui unquam fueris circumspice,
Cui liberi fuerunt cara pignora,
Qui nominis sui successorem sibi
Optavit unquam, quae sit haec crudelitas
Vide, patrem suo non parcere filio,
Et unico, et dilecto, denique parvulo.
Quem filii nihil miseresceret sui?
A patre vero credis hoc posse effici,
Ut filium occidat, maius monstro est nefas.
Quod si esset alienus, nec nominis mei,
Quid facerem? hoc non facerem, tam impium scelus.
Natura mea nunc legibus cedet suis,
Nefasque quod non ulla tellus barbara
Commisit unquam, ego commitam audax manu.
Nunc si quid in me peccasset, non grave foret
Ulcisci inimicum. at cui noceret hic puer?
Cuius tenella aetas, suam innocentiam
Sic indicat, quod quasi ovis venit ad victimam.
Quam diligenter hic custodiat vide
Ignem, futurum quid sit ipse nesciens.

Hoc modo cupit, patris obsequatur iussibus.
O mens iniqua, et dura patris pectora,
O fata inevitabilia, gravia nimis.
Quisnam dolor, tremor manuum, quis mihi timor
Incessit animum? vel quis horror me mihi
Aufert, ut omnino animi vix compos siem.
Animus dolore contabescit maxime.
Ex hoc ego miser sollicitus sum die.
In hoc mihi fuit filio solatium.
Ecce omnis adempta est spes, omne gaudium.
Ego senex morior vadens sine liberis.
Nam quid ego nunc dicam matri Sarai suae?
Quid porro amicis? quem si forsan quaeritent,
En ille filii occisor post clamitent.
Sed quid mea, quid haec frustra mecum puto.
Quin iam Dei perficiam mandatum mei.
Hinc cedat affectus patris, cedant procul
Vanique cogitatus pectoris mei,
Et nominisque generisque propago mei
Cedat procul: nam quod iussit Deus, exsequor
Nulla mora, satis sit mihi quod iusserit,
Potensque tota mente dominetur Deus.
Tibi Domine fido, et in te omnis mea fides
Posita sit. Et nunc adeo cur id differo?
Quoniam Deus vult ita, fiat, nomine suo.
Dilecte mi fili, sacrificium Deus
Elegit omnipotens sibi vitam tuam.
Hoc iussit, et vult, qui creavit omnia.

IS. Omipater, tuo parce mihi filio.
AB. Accipe Deus sacrificium gratus meum.
DE. Abraam Abraam. AB. Domine. DE. Non extendas manum
Super puerum, neque facias illi amplius
Quicquam, satis cognovi quod timeas Deum,
Et non pepercisti gnato proprio tuo,
Propter meam laudem, et sacrum nomen meum.
Is. Omipater, solve ocius mihi vincula.
AB. Ecce illum arietem, inter vepres, adducito.
Laudo Deus tuum nomenque opera tua:
Quia nil facis, nisi quod sit bonum mihi.
Accipe sacrificium hoc, tener caper est quidem,
Sit in holocaustum semper tibi suavissimum.
DE. Abraam Abraam, iuravi ego sanctissime
Per memet ipsum, quia rem gratam feceris.
Et non pepercisti unigenito filio.
Tibi benedicam, multiplicans semen tuum,
Sicut per aethera stellarum numerus erit,
Et velut arena quae nunc est littore maris,
Sic quoque tuum semen futurum est plurimum.
Semen tuum portas inimicorum malas
Vi possidebit, et in hoc gentes gentium
Salvae futurae sunt: quia sermoni meo
Obtemperasti, quod tibi reputabitur
Ad iustitiam rectam, per ora gentium.

SCENA VI.

ISA. Quid nunc pater fiet? cur non imus domum?

ABR. Recte mones, nunc igitur hinc una ibimus.
Aram super sine ignem hunc ad honorem Dei.
Sit laus, decus, gloria, Deo sanctissimo
Nostro, quod omnia quae voluit effecta sunt.
Isaac veni, spes unica nostri seminis.
ISA. Sequor pater te, non minus, quam antea lubens.
AMI. Dominus venit, vide, suo cum filio.
ABR. Recte facitis o pueri, quod sedetis hic
Adhuc redeamus ergo nunc propere domum.
BET. Timui domine, nec quicquam evenisset tibi,
Qui tam diu, discedens hinc, cessaveris.
ISA. Mater, scio, nos iam desiderio gravi
Exspectat. ABR. Ergo properabimus ipsi domum.
Quam gaudeo nobis animi ex sententia
Procedere quae volui, non ex merito meo,
Sed gratia Dei: cuius manu omnia
Consilia mea ponam, et me illi dedam unice.

EX CAPITE XX. EXODI.

Vitam quae faciunt beatiorem,
Iam dicam tibi Christiane quae sint.
Unum crede Deum. modesta lingua
Iurandi male nesciens per aevum.
Solis culta dies sacrata siet:
Maiorum timor, atque amor parentum.
Non armata manus, sed absque rixis
Vivas perpetuo. pudica vita
Sit, luxu sine, nec Cupido vexet

Te, nam dulcia mixta sunt amaris.
Non sis fur malus, aut iniquus ulli
Testis, quin studeasque veritati:
Hinc omnis ratio tuetur aequum.
Vicini domus, hortus, arbor, uxor,
Non debent animo placere nostro.
Fratrum cetera sunt in orbe nostrum.
Haec si rite tenes, dies per omnes,
Gaudebis magis, et minus dolebis.
Vitam quae faciant beatiorem,
Iam dixi tibi, Christiane, quae sint.

ACTUS QUINTI,

SCENA I.

ABR. Servum haud illiberalem praebes te mihi
Semper, lubens igitur bene faxim tibi quidem:
Verum est, et ipsa re experiere propediem.
Nam is mihi est profecto servus spectatus satis,
Cui dominus curae est, ita ut tibi sensi, suus.
Nunc, quid ego te velim facere mihi, nota:
Manum tuam subter femur ponas meum,
Ut per Dominum rerum creatorem omnium,
Caelique, terraeque adiurem te firmiter,
Ne quando filio uxorem accipias meo,
De filiabus Chananaeorum pessimis,
Quos inter habitamus. sed in terram hinc eas
Nativitatis nostrae, et nostrorum patrum,

Et ad meam cognationem, nobilem
Pietate, genere, tempore, conditionibus,
Substantia, potentiaque, moribus.
Inde accipe meo filio uxorem suam.
EL. Si noluerit huc mecum tamen ire mulier,
Numquid tuum istuc filium ducere iubes?
AB. Cave, ne quando filium istuc ducas meum.
Dominus Deus caeli, solique conditor,
Qui de domo patris me deduxit mei,
Et de meae nativitatis terminis,
Qui mihi locutus est, et iuravit loquens,
Hanc semini propriam dabo terram tuo,
Ipse angelum coram te est missurus suum,
Ut accipias meo inde uxorem filio.
Sin te mulier sequi nolit, nullo modo
Teneris hoc iuramento mihi praestito.
Tantum meum ne ducas illuc filium.
EL. Ego tibi hoc iusto servitio debeo
Conari manibus, pedibus, noctesque et dies,
Capitis periculum adire, dum prosim tibi.
Quare domine, bona praesens iuro fide,
Quod diligenter sim facturus omnia
Quae iusseris: neque ulla in me fiet mora.
Iam vado, dominus sit viae dux, et comes.
Domine Deus domini mei Abraam te obsecro,
Occurre mihi servo, quod constitui iuva.
Fac misericordiam cum domino Abraam meo.
Ecce ego sto prope fontem hunc cura confectus, et

Lassus, nec quo vadam, aut quid nunc agam scio.
Sed filiae huius civitatis, huc aquam
Ad hauriendum venient iam sub vespere:
Igitur puellae cui dico, mihi da ut bibam,
Si id fecerit, dicens, bibas quantum cupis:
Haec ipsa sit, quam servo Isaac domine tuo
Paraveris, quam ducat coniugem sibi:
Quodque misericordiam cum domino feceris
Meo, hinc facile cognoscam ego servus tuus,

SCENA II.

BL. Salve puella, rogo pauxillum aquae mihi
Ut praebeas hydria tua, quo modo bibam.
RE. Bibe domine mi quantum libet, et quantum sitis.
Quin et tuis camelis dabo, si huc duxeris.
EL. Accipe tuam virgo munus formam decens.
Et dic mihi modo cuius sis filia.
Est in domo patris ad manendum mihi locus?
RE. Sum filia Bathuelis filii Nachor,
Quem peperit Melcha sibi longa ante tempora.
Palearum quoque sat, tum foeni habeo plurimum.
Et insuper spatiosus hospiti locus.
EL. Benedictus et laudabilis dominus Deus,
Qui veritatem mihi suam non abstulit:
Et misericordiam mecum fecit bonam.
Qui me manu sua duxit feliciter
Ad hanc domum fratris domini Abraam mei.

SCENA III.

LAB. Sunt mira quae modo narrasti intus soror,
Etiam satis nequeo mecum mirarier.
ELE. Itane domine spondes? BAT. Cur non, quin spondeo,
Hinc tolle tecum illam, domumque ducito.
ELE. Domine Bathuel itane spondes, hem? BA. Spondeo.
ELE. Benedictus in saecula Dominus Deus meus,
Qui me reddiderit omnis voti compotem.
Nam quid ego dicam plura? hoc confit quod volo.
En haec tibi sponsalia [(transcriber); sic: sponsalitia] munera iubet
Dari suae sponsae, en xenia tibi patri,
Et haec tibi matri socrui porbissimae.
Et fratris, affinis suavissimi sui,
Haec sunt. nihil restare video. nunc libet
Vivere etiam. Cur non imus recta domum?
MEL. Bene dicis. ite prae. nam ego cum patre sequar.

SCENA V.

Non est dubium quin uxorem Gnato ferat
Servus fidelis, quem misi potissimum
Hac gratia, quod eius mihi cognita fides
Sit maxime: neque animus me fallit meus.
Praeterea ut est captus servorum, non malus,
Neque iners: nam solus meamque familiam
Sustentat, et meae gerit curam domus.
Cui ob eam rem, si quid usus tandem venerit,
Lubens benefacim [(transcriber); sic: benefaxim] : namque de me meritus est.

Qui habet bonum servum, hunc sibi seruet diu:
Nam nostra nunc aetas parum fidei gerit.
Tam dominus opus habet bono servo quidem,
Quam servus optimo domino seruit lubens.
Servus iunctus beneficiis animo facit
Omnia, tibi praesens, absensque idem ille erit.
Malo coactus officium suum facit
Nullo ordine, negligenter domino serviens.
Expertus haec dico: dominus haec qui nequit,
Fateatur se nescire imperare servulis.
Sed cur diutius absit miror, cogito
Tamen, omnia ex voto sibi succedere.
Defessus ambulando, nunc vero domi
Certum obsidere est, usque donec redierit.

SCENA VI.

LAB. Ecquid placet nostra haec regio frater tibi?
Prae illa tua, quam multo dicis optimam.
ELE. Non mala quidem, sed obsecro dimittite
Me, ut dominum vadam, quod tempus postulat.
MEL. Maneat puella nobiscum decem dies
Saltem, quibus finitis tandem transeat.
ELE. Nolite me retinere, quia dominus Deus
Viam meam direxit mihi feliciter.
Nunc igitur expeditis rebus omnibus
Vadam, ne culpam in me dominus hac transerat,

Satis diu gaudentes hic permansimus.
Praeterea dominus me domi exspectat, scio.
BA. Vocemus huc puellam, ut possis protinus,
Quid habeat animi, praesens iam cognoscere.
Abi sororem ad nos Laban voca tuam.
Et si potest fieri, mane hos dies decem.
Audi Rebecca, dic, placet discedere?
RE. Vadam pater mi, cum servo sponsi mei.
EL. Vade igitur, o mi filia, in pace domini:
Fac sis memor nostri, dum vivis filia.
LA. Nostra es soror, crescas in mille milia,
Semen tuum portas inimicorum in malum
Possideat, aeternaliter regnet super
Cunctas soli generationes fortiter.
Benedicta sis soror, vade in pace, et vale.
RE. Omnes valete, tu pater carissime,
Et mater, et frater. BA. Dominus tecum siet.

SCENA VII.

ISA. Exeo, patris iussu, num venientem meum
Huc conspicer servum. nam constitutum abit
Tempus. Sed hinc quos video ire obviam mihi?
Nisi me animus fallit, profecto hic ipsus est,
De quo tacens agebam modo. nunc me nihil
Fefellit, et secum ducens hominum gregem
Horsum pedes pergit. quid sit, vix suffero,
Quin obviam illis nunc eam. sed melius est,
Hic, dum veniat huc, exspectare paululum.

RE. Quisnam hic adolescens est, nos qui intuetur
Quique per agros in occursum nobis venit? (hinc?
EL. Ipse est Isaac dominus meus, sponsus tuus.
Here mi, tua venit sponsa nunc, filia tui
Cognati Bathuelis, quam tibi dominus dedit
In coniugem, hanc tibi commendo domine mi.
ES. Veni Deo dilecta, mea coniunx veni
Exoptata, meique thalami magnum decus.
Ingredere mecum sponsa mea, charaque soror.
RE. Isaac ego tua famula, fiat quod iubes.
IS. Num fuit haec tibi molesta deambulatio?
RE. Certe nihil propter teque, et amorem tui.
EL. Ite intro nunc, nam exspectat vos dudum senex
Abraam, diutius illi fuimus in mora.
Et vos foris frustra, moneo, exspectatis hic.
Nam si quid est quod restabit, non hic quidem
Agetur, intus transigentur omnia,
Intusque despondebitur. Vos plaudite
Sponso novo, et sponsae hymnum dicite thalami.

EX PSALMO CXXVIII. In laudem matrimonii,

BEata feminae et viri coniunctio,
Quae sub sacrato fit toro.
Qui bina iungunt, uno sensu, corpora,
Ex lege maximi Dei.
Et esse gratas nuptias, Christus, sibi

Monstrat Chanae sub limine.
Haec angelos caelis, terrisque corpora
Parit, fovens mortalia.
Connubium multis probant omnes modis
Dei, deaeque caelites.
Maris nam arenam quivis ante computet,
Quam dona ter sacri tori.
Felicius quod fit, si iam timor Dei
Praecedit, et sequi solet.
Tunc te parentem coniunx prole plurima
Facit, domumque liberis
Implet. tuae stabunt domus in limine
Perchara vitae pignora.
Nihil secus quam si tenella vitis, est
Amplexa ramos, et gravat.
Fertilis oliva vel cum surgit palmite,
Extendit umbras longius.
Sic et lare aucto, spes parentum maxima
Astabit ingens liberum
Cohors, tuam circum mensam perambulans:
Donec tibi sub vertice
Cani seni crescant, manusque languidae
Solvantur imo corpore.
Haec thalamus adfert sacra vitae commoda,
Quae fine longo permanent.

FINIS.

IOSEPH, COMOEDIA EX GENEseos Cap. 39. et sequentibus, Cor. Croco Amsterodamo auctore.

DRAMATIS PERSONAE.

Mago servulus.
Sephirah matrona.
Ioseph oeconomus.
Potiphar herus, praefectus satellitum regiorum, ut qui etiam praefuerit tum carceri, tum ipsi praefecto carceris, ut videre est Genesis 40.
Lorarii.
Hanno pocillator regius.
Puer.
Gulussa carcerarius.

PROLOGUS.

QUod esse felix omnibus velit Deus,
Pariterque faustum, quot quot estis candidi,
Nigros enim nihil moramur, ni prius
Sese abluant, novae voluptatis novos,
Grege a novo, sum nuntius vobis datus.
Apporto nanque, non Plauti aut Terentii,
Quas esse fictas nostis omnes fabulas,
Vanas, profanas, ludicras ac lubricas:
Verum veram, sacramque porto, et seriam,
Castam, pudicam, sic ut ipsas virgines
Dictasse Musas, ac Minervam deieres:
Novamque, iam scriptam recens comoediam,
Cui iure, cui ex re, Ioseph nomen inditum.

Nil addo qualis cetera siet: ceterum
Vostrum illud esto iudicium. At si illae tamen,
Merito omnibus omnium eruditorum notis,
Censentur esse vitae speculum, atque eas
Spectare cuncti gestiunt, dum copia est:
Nihil minus, idem huic deferri historiae
Aequom est: ne quid maius dicam, sed verius.
Hanc exhibere hic iam cupit, si operam datis,
Vostri favore, vostrae item in spem gratiae,
Encaeniorum ferias, quibus potest
Modis, honestatura sacras, auspice
Christo, simulque Gratiis faventibus,
Auctore Croco, publicae pubes scholae.
Ceterum hoc agamus, huc qua ventum est gratia,
Ut argumentum disseram comoediae.
Ioseph fideli pectore reverens Dei,
Clari parentis filius clarissumus,
Pudore plus quam virgineo, cana fide,
Totaque virtutum catena praeditus,
Domi malignis fratrum odiis exercitus,
Et demum ab iisdem venditus, in Aegyptias
Delatus oras, seruitutem serviit
Satellitum praefecto regiorum hero.
Hic dum gubernat creditam sibi domum,
Aetate florens lubrica, et forma pari,
Lubidnosis captae amore amplexibus
Herae petitus, nesciit corrumpier:
Fugiens, relicto quo prehensus pallio est.

Quod recipienti se domum illa coniugi
Praetendit, immerentem Ioseph criminans.
Eumque falsis percitus querimoniis
Herus, profundo mancipat mox carceri.
Annis ubi duobus, aut eo amplius,
Clausus, profecta regi dum divinitus
Interpretatur prodigiosa insomnia,
Et missionem, et rem parit sibi simul,
Dei favore, et auspicatas nuptias.
Sic vincere animum sueti, quam quos animus, hi
Maiore semper post triumphant gloria.
Aeste sacri: res sacra est ut maxume.
Profani adeste: res profana est, sed sacre
Tractata: quae reddat sacros, lubentibus,
Ut par est, auribus recepta, ac mentibus.
Omne is proin opere maxumo oratos volo,
Linguis favete, et rem totam pernoscite.
Quod comicam si forte quis licentiam
Pedum putarit incessendam, huncce moneo,
Faciat ne intelligendo ut nihil intelligat.
Exstant bonorum exempla, qui cunctis placent,
Plauti ac Terentii: quibus, aliis idem
Licere facere, quod illi fecerunt, puto.
Quorum aemulari praestat neglegentiam [(transcriber); sic: negligentiam] , ac
Morosulorum obscuram diligentiam.
Quos ut quiescant potius, et faveant, rogo,
Novo, pioque puerilem pietatulam
Iuvandi publice studio, et mores bonos:

Quam ut tam religioso oblatrent negotio,
Superstitione livida. et veteri in nova
Re verbo ut utar, dent crescendi copiam,
Novarum qui spectandi faciant copiam.

PROTASIS COMOEDIAE. ACTUS I.

SCENA I.

UT dura res est Dii, servom prolibero
Esse, alieni simul iuris et iniuriae?
Iniquos adeo dominos hoc saeclum tulit
Noctesque diesque, plus satis usque est, et super,
Quo facto aut dicto est opus, quietus ne sies.
Aequom an iniquom imperent, nihil iam pensi habet
Quodcumque collubitum eis, licere postulant.
At olim heris, tum quom meliora tempora
Fuere, humanitais certamen fuit:
Non, ut nunc servos eodem, quo mulos, habent
Loco. Verum illud duplicat molestiam,
Morosioris forte servom esse domini
Si contigit, Deo irato, quales fere
Plerique. Ceterum multo ille miserrimus,
Heram morosam ferre quisquis perpetim
Cogitur, itidem ut nos hancce, iurgiis sine
Modo modestiaque quae scatet muliebribus,
Nulla adeo ex causa. rixarum ipsa auctor sibi.

Quocirca me foras eduxi ex aedibus
Parumper, hic ut nauseam levem, modo
Intus conceptam, quae quidem quam commodis
Pridem esse moribus solet, nulli gravis?
Herus sed postquam liberius coepit suis
Iampridem inseruire officiis, domo frequens
Abesse, Hebraei fretus oeconomi fide,
Aut bile oportet, aut amore percitam.
Sed comprimenda vox est, atque oratio.
Crepuit fores: mirum ni ipsa exit. ut nihil
Quieti loci relictum? eccam, ipsa adest tibi.
Utinam mihi hic esset quo me praecipitem darem.
Iam iurgio enecabit credo, imo scio.
Proin ocius hinc me ut intro coniciam optumum est.
Nam si responsem, irritem magis.[Note: Hic senarius perficitur initio SCENAe insequentis.]

SCENA II.

SE. Hem, quid rei
Tibi hic cessator? iamne missus obsecro
Manu? quid hic monstri alis? MA. Eho, dixin' hoc fore?
SE. Hoccine agis, an non? MA. Ego vero istuc mea domina. SE. Ut
Te Iuppiter Diique omnes perduint scelus,
Quo nullus est scelestior qui vivat hodie.
Nequeon ego te interdictis audientem meis
Facere? abi intro, et quod facto opus est, face: ni velis

Cerebro hic tuo vias dispergier. MA. Lubens.

SCENA III.

Pro dii immortales, quod genus hoc hominum? quae
haec coniuratio est?
Uno omnibus animo unum aeque studium est, esse
advorsos herae?
Iamne abiit ille? dicere hic quiduis licet? nimis male
Ego hunc metuo, ne mihi ex insidiis verba imprudenti duit,
Circumspectator, cum oculis emissitiis: ita usque me
Observat malus. ah Ioseph, Ioseph, quid ego nunc te laudem?
Ut dissimilis es servorum aliorum? sane numquam quidquam
Ita magnifice dici potest, virtus quin id superet tua,
Quae mentem animumque excantat mihi, prorsus oblita sim mei:
Non ista volgaris, quae spe metuque officium facit suum,
Verum germana, vero quae studio facit.
Sed mihi nimium proba, advorsus animi sententiam mei,
Vel proxume qui graviter appellanti respondit, Deum
Scelerum esse vindicem, nullum quem praetereat flagitium?
At qui maiores hi sunt ignes, verbis qui qui exstingui
Queant. respondet par virtuti forma, plus qui humana
Conveniunt mores divini, morumque amabilis gratia,

Tum index ingenii, animique speculum, oratio, quam cordata?
Quid verbis opus est? nihil pote supra. credo equidem virtutem
Una et naturam, in hoc certasse ornando: quidquepossent,
Vires periclitari suas voluisse. ut non pudori
Mihi esse iure debeat, uni hunc culpae succubuisse.
Nequeo durare, tantum mihi in pectore amor facit incendium:
Qui amarore et maerore me implet nimio. perii: at ipsa
Sperabam infelix, et gratiam inituram ab eo, mihique
Favore tam obvio sic devinctura, nihil ut quidque
Recusaturus esset: quis etenim servos homo tanta
Benignitatem herilem non cupide amplectatur, atque
Etiam bene secum esse actum dicat? imo non magnae ducat
Felicitatis loco, heram habere supplicem sibi suam?
Quid igitur faciam? quid restat miserae mihi? eheu, nequeo
Quin lacrumem. quanto minus spei est, tanto magis amo.
Nulla est me miserior: domi quae quod amem assidue videam,
Neque potiri liceat: nec qua via sententia eius
Flecti possit scio: saepe iam eius tentavi animum, saepe
Prehensum [(transcriber); sic: Praehensum] solum adorta: monui, cum bona potius mihi
Ut obsequeretur gratia, qui cum mala. frustra omnia,

Repulsa, spreta: rursum illi supplex fiam, qui precibus
Magis indurescit? meque aliarum ex moribus extimari
Patiar, iniuria quibus amorem addit misere? non faciam:
Et si me amor graviter tenet. Potius me ita comparabo,
Non perpeti superbi fastidia. quod utinam possem,
Nihil prius, neque fortius, magis lubet putare,
Haud obstinatione mihi negasse, sed pudore.
Illud cogito, si forte tandem expugnari queat, tanto
Deinde in amore futurum mihi constantiorem.
Experiar itaque, etsi iam saepe me spes haec frustrata est.
Deos quaeso, benignus erga me ut sit: quod cupiam, ne gravetur.
Aggrediar blande, ac benedice: spero emollescet. satisne
Sic culta incedo? satin' haec me vestis decet? dedi equidem
Operam sedulo. ita poliendo atque ornando hunc contrivi diem.
Vah, Salus mea servasti me. optume, ipse exit foras.
Diem festivom, et amoenitatis plenum hunc. o faciem bene
Pulchram. quantum ore egregio decus enitet? quae gratia?

SCENA IIII.

IO. Hic heram astare aiebat Mago: atque eccam.

SE. Nunc est mihi
Adeundi ad eum tempus: accessero. IO. Quid huic hic est rei?
SE. Dii mihi vortant bene. IO. Pax tibi hera. SE. Ioseph mi, maxume
Animo exoptate meo, mea vita, mea voluptas unica
IO. Ecce autem iterum. SE. In quo uno spes opesque sunt sitae meae
Omnes. IO. Eia. SE. Per ego te deos, oro, misereat mei
Te, cuius tibi potestas summa servande datur.
IO. Missa isthaec face. SE. Quid, missa? o loseph,
Ioseph, utinam mihi,
Utinam esset pars aequa amoris tecum, IO. Ah odio me enecas.
SE. Itane odisse tibi videor, amore quae pereo tui?
IO. Obtundis. an ego, quaeso, toties de eadem re audiam?
Equidem te alia de causa adii. si pateris: quod mihi tua
Intus pera sit opus. SE. Et mihi hic tua, mea amoenitas.
IO. Si quid vis aequi ac boni, tua est: utere, atque impera.
Si quid honesti est, non defugiam auctoritatem. SE. Hem, dignior
Fuitne quisquam amore qui esset? non humanum est per Deos

Credo: nec mirum si te mihi difficilem praebeas,
Tam bellum, atque praeclara virtute. IO. Ne te longius
Amor, ac veritas provehat. SE. Hau, sic est: vera Praedico.
IO. Si quid istiusmodi est, Dei munus id est: non mihi
Ad alienam datum iniuriam, sed ad honestatem propriam.
SE. Hei quid formose avertis ocellos istos, solis mihi
Huius luce gratiores?aspice in me: ita te beet
Semper amor. IO. Decet non animum habere modo, sed oculos item
Continentes. SE. Eia, nihil nimis. summa vitio nihil
Interest virtus. decebat te quidem, prioribus
Neutiquam repugnare precibus meis: tum quod tibi
Hera sum, quae imperare meo pro possum, et cogere
Quae velim, ut facias: tum, quod vehementi capta amore tui.
Qui mihi tantum abest ut se remittat, ut magis ac magis
Crescat indies: neque iam par esse diutius queam,
Meque cogat dignitatis obliviscier meae.
Tu contra, obliviscere modo conditionis mihi tuae.
Et quod ultro defert domina, votis etiam, si sapis,
Optandum, accipe, dum tibi copia est, dumque aetas fert tua.
Quae tua forma sit vides. IO. Formae atque aetatis gloria,

Fluxa et fragilis est: virtus demum una, clara, aeternaque.
Vera forma est, oculis quae placet Dei, quaeque provocat
Ad honestatem, non quae mentes lubricas mortalium
Sauciat. sed non est consilium hera. SE. Cur non, lux mea?
At quaeso, in rem hoc tuam erit. IO. Ut quidem emoriar, prius quam eo
Dementiae veniam. SE. Quae haec pertinacia est? non credidi
Equidem, adeo inhumanum fore. eodem tu nempe, ac ceteri
Ingenio es: qui semper muliebri lubentes sunt malo.
Obsequere sane: ac corrige, quod pridem peccasti: novas
Nec preces exspecta. haud decet istos mores tam amabiles,
Istam formam ita liberalem, istam denique animi indolem
Adeo generosam, superbia, ne in principe quidem viro
Toleranda satis. IO. At decet constantia. neque moribus
Convenit, nec legibus Hebraeorum, ut alienum torum
Violent: sed prima tuendi pudoris cura est, integri
Nuptiarum foedere iungantur sponsis ut integris.
Ne tu igitur mihi, quem amare dicis, noceas: sed sine
Quam tribuit deus sortem, tueri, SE. Imo, ita volo, respice
Seruitutem tuam. IO. Equidem corpore servos sum,

non item quoque Animo. hoc me, haud illo, metiri par est. et tuum
Si respicias animum, potius quam istam, quae te huc impulit,
Conditionem herilem, et feminae tibi laudem probae
Auferas, et mihi demas molestiam, quottidie
Qua me obtundis misere. nam vel sermones isti tui
Lapides mihi videntur meri: unde aestumes licet,
Quanto res sit ipsa odio. neque iniuria. non mihi,
Ne quid erres, seruitute cessit exstinctus pudor,
Saepe indignum quem premit virum. proinde istam, precor,
Exue mentem, mea hera: spemque consequendi omnem abice.
Quae quidem, ut temere sumpta, huc te cupidinis perpulit.
Ita penitus abiecta, in tranquillum cito restituet statum.
Quam multas fuisse nobiles matronas credere est,
Quae forma captae aliena, tamen animo temperarint suo,
Nec turpi voluptati decus pudoris cesserint?
Iudicium, non affectum, qui semper inconsultus est,
Adhibe in consilium. finem respice. nec tam considera,
In praesentia quid, quam quid semper placiturum siet.
Nunc velle iuvat: mox voluisse pigebit. at quanto quidem
Satius, eas cupiditates proponere in animo sibi,
Quas et expetere honestum sit, et assequi praeclarum? Illud

Scitum est, non admittere, quicquid corrigi numquam potest.
Nulla reparabilis arte, semel laesa pudicitia est, hera.
SE. Facile tu isthaec fabulare, mei securus: ast ego
Sentio misera. non potis est: nam si tam tibi amari grave est,
Quid mihi sit amare cogita. emoriar, nisi impetrem.
IO. Isthuc sane praestat, quam sese scelere nefario
Comaculare. SE. At volgo id faciunt. vitium commune omnium est.
IO. Ut sit, tanto nos eam maculam effugere gloriosius.
Cogita tibi matrimonii non violandam fidem,
nec mihi servitii. talem etiam maritum neutiquam
Fallendum tibi, neque mihi herum, de me tam meritum bene.
Quod si cogites, remittas iam me onerare iniuriis.
Ei ne ego tantam male gratus reponam contumeliam,
Pro immortalibus eius beneficiis? tum vero pessumo
Peior, ac malo quovis dignus siem. SE. Amandus is quidem,
Digna qui praemia praeclaris meritis reddiderit tuis.
Sed beneficium promeruisse, retulisse gratiam est.
Neque nos nihil meritae sumus. at enim illum facile latebimus:
Ne quid te hoc sollicitet meticulose. IO. At non Deum: neque
Latebra ingenuo impunitatis spes, sed innocentia est.
Adeon me ignavom putas, aut porro ingratum, aut perfidum

Aut profanum, ut neque benignitas me, neque pudor, neque
Relligio commoveat, neque commoneat ut seruem fidem?
Tum, novi probe heri animum: advortit graviter. quae non censeas.
SE. Oh, illene, qui ipsus me negligit? ne quid vereare, mihi
Isthuc curae erit. IO. Et mihi quidem, ut ne, cavere quod queam,
Stulte admittam, nam. SE. Hau, numquamne concedes mihi? frequens
Solitudo domi, illius porro quottidiana absentia,
Pax. et si quid maxume subsentiat, putabit eo
Te mihi carum esse, quia ipsi intelligam esse carum: ita
Ut virtus meretur tua. IO. Decet ingenuum sinceritas
Sine fraude, etiam si latere possit. nam sibi reus
Quisque est prius, quam aliis. SE. Olim isti virtuti quondam fuit
Laus apud saeculum prius: nunc hoc, aliam iam vitam
Affert, alios mores postulat. Isthuc sapere est, numquam ita
Offirmato esse ad vitae institutum animo, quin suadeat
Si quid conducibilius res, aetas, aut usus tibi,
Amplectare. IO. Quin, cum turpitudine esse nihil potest
Conducibile. SE. Ohe, ne tam severe quaeso.

oculos age
Horsum in me tuos deflecte, mea lux: intuitum simul
Et basiolum largire, isthuc ut fas sit pignus tui
Mihi ferre. IO. Atqui tu illud scito, flamma fumo est proxuma.
SE. Hoc nihil dicis. abi, numquam cresces: nescis obsequi.
IO. Nil laboro crescere per flagitium et turpitudinem. SE. Hei,
Ne tam obfirma. acerbum hero funus facies, nisi tui
Mihi copia fit. exorem sine, gerito amanti morem mihi;
Ita herum industria, me obsequio demerueris: et gratiam
A me solidam perpetuamque inieris, ac bene stabilem.
IO. Auortat Deus, ut animum humani favoris gratiae
Ad malas unquam adducam partes demens. potior bene
Natis institutisque esse debet semper ingeniis,
Ratio honeste vivendi, quam gratiose. SE. Ah desine,
Frustra tu isthaec fabulare, quae mihi animum accendunt magis.
Si unquam erga te animo esse amico, mi Ioseph, sensisti, uti
Hanc mihi unam gratiam des pro illa, nunc ego te rogo:
Misereat te mei, bis miserandae, et amantis, et feminae.
Quod ego te per has lacrumas oro, et Genium tuum: per mala
Mea, quorum tu unus potes esse levamen. IO. Ah,

ne me obsecra
En, dominus meus cuncta meae fidei mandavit, mihique
In manum adeo tradidit, omnium ipse securus: neque
A mea quidquam exemit potestate, extra unam te hera.
Quid tandem ergo in animum inducere potero tantum mali,
Ut peccem in Deum?
SE. Quod gratis datur boni, amittere, Ioseph, inscitia est.
IO. Atqui isthoc bono nihil peius, nec est mihi, nec ibi [(transcriber); sic: tbi] .
Sed nusquam me avelles: sat habeo offirmatu istuc, Deo
Excelso fretus. SE. Miseram me: ergo disperii. hei mihi.
Ioseph, Ioseph, pro, pro, ego iniquis nata fatis: siccine
Decipis me, ita blanda fronte dirum adeo animum tegens?
IO. Imo tu me decipis. Nam ego tibi nihilo aliter sum, ac fui.
Tu, mutatis moribus, iniuria pro benevola es mihi.
SE. Ingrate, nuncubi benevolentiam meam
In te sensisti claudier?
IO. Non equidem eo dico, mea hera: sed quod quottidianis tuis,
Surdas iam aureis reddidisti mihi, appellationibus.

SE. Crudelis, quum tam commodum conseruis prae beat tuis,
Egon' una tam durum experiar? an me in misera periculum
Facere vis, gravitas et inhumanitas quid nam possit tua?
Si amore non flectare, senties quae odium ferat meum.
Vel ex coacto, amorem explebo meum tamen.
IO. Amor affectu exhibetur, haud vi cogitur.
SE. Ultor ad virum querelam deferam. IO. Falsam.
SE. Quem sic tibi
Incensum reddam, ut ne restinguas, lacrumis si extillaveris.
IO. Non sunt isthaec iam, amantis dicta. SE. Senties iam, quae siem.
Virum si novi, debitas scelestus hero poenas dabis.
IO. Miseret me tui. SE. Ten me irridere inultum servom hominem sinam?
Mortuam me malim. IO. Quod ferundum erit, feram: denique animam
Potius relinquam. SE. Itan' solido ex adamante pectus est tibi,
Ut neque lacrumis, neque precibus, neque pretio flecti queas?
Vide quid agas. IO. Stat sententia. SE. Nimis praefractus es. IO. Mihi
Sum. SE. Imo vero mihi miserae, merito haud meo.
Sed per Deos, si quis precibus locus, cave: neu me adegeris

Ut talis in te suero Ioseph, qualem neutiquam vellis.
IO. At tu cave commiseris, ut ipsa talem te mihi
Exhibeas, qualem neutiquam decet probam. SE. Hei cur ita
Aperte indicas malitiam? saltem lactares spe aliqua IO. Haud meum est.
SE. Si non ames, tamen odium tegeres. sed quid stulta hunc rogo?
Satis' ne fastidit mei? o facinus indignum, nunc ego
Et illum scelestum esse, et me miseram sentio. nec quid agam scio.
Abeo intro, quando proficio nihil. tu videris, scelus.

SCENA V.

Abiit. Deum immortalem, ut insanum est amare? prohibeat
A me Deus tantam amentiam. sed quantum intellexi modo
Eius sententiam, aliquid haec mihi conficiet mali. neque
Quid agam, aut quid consilii capiam scio. si huic obsequor, Deum
Offendo: sin repugno, huius minas timeo, novi probe
Ingenium mulierum, vehemens in utranque sic partem nimis,
Sive in amorem, sive in odium. neque Deum, neque homines respiciunt:
Nec aequi ratio ulla constet, aut boni, dum quod studet

Effectum reddant sibi. se quid mea? quid timui autem belua?
Praeter culpam et peccatum, nihil homini accidere potest grave.
Quiduis satius est perpeti, qui virtutem relinquere.
Cedat, quod cedere aequom est: appetitus rationi pareat,
Voluptas virtuti, corpus animo ancilletur vile suo.
Ne sic insaniam, ut tranquillam recti conscientiam, et
Quietam mentem, maxumum utrisque in rebus solatium,
Turbida et inquieta permutem. Tum castitatis usque sunt
Amplexus dulces: mellis plurimus, fellis nihil trahunt.
Amoris contra etiam mel, fel merum est, ex vero si aestumes.
Lubido, ut avaritia, inexplebilis est: meliusque cavetur haud
Experta. non sic mei me assuefecere parentes, ut tori
Subsessor alieni fiam. Verum pudicitiam, simul
Pudorem rectum, et sedatum cupidinem, Dei metum,
Bene factorumque amorem docuere, et fidem. Ego'ne ergo domum
Eam, in qua clementer aedo sum habitus ac liberaliter,
Incesto polluam impius? perii, hanc ferat virtus no tam?
Nimis ignavos sim, si quom fratres, ob sororis

liberae
Puellae raptum amoris violentia concubitum, nuptiis
Pensandum regiis, viris ad unum caesis, relliquam
Spoliarunt urbem, ego tantum facinus mollitia admittam mea.
Si obliviosior sum, vel locus hicce redigat in memoriam,
Severe castigatum a Deo Parhonem, cum domo sua,
Ob verbum Sarae proaviae meae, et vicini Abimelech
Simili in re coercitam voluntatem. Quid Noah ille generis
Nostri orbisque instaurator? ac Loth item, avi patruelis mei?
Nonne inter omnis summam turpitudinis licentiam,
Honestatem sancte tutati sunt? nec illum totius
Exemplum mundi fregit, hic contra regionis vitia
Totius tenuit sanctitatem proin ille diluvio a Deo est
Ereptus, hic incendio. Non ego nunc primum scilicet
Advorsa ferre didici: sed quicquid feret Deus, cui
Sic est placitum, feram usque, et perferam, ipsius ope fortiter.
Malum qui patitur, idem post potitur bono.
Sed sic verba hic facio, quasi negotii nihil siet.
Ibo intro. Hei, quam timeo, quorsum haec res eva= sura sit mihi.
Ita obstinate operam dat, ut me illiciat. o Deus, tibi
Me commendo, et salutem meam. quaeso impium cupidinem

Compesce dominae, et me adiuva, ne animum labefactet mihi.

ACTUS II.

SCENA I.

PErii misera, vae mihi, vostram fidem obsecro.
Properate: ferte auxilium imbelli feminae.
IOSEPH EFFUGIENS.
Sancte o pudor, quae haec est audacia? hoccine est
Muliebre factum, aut inceptum? hoccine officium
Herae? modo ut introii, forte illa solitudinem
Nacta, ferox, pallio me apprehendit: ad se trahit.
Procax et importuna lubido est: tum impotens
Autem femina. si pergas advorsarier,
Ex insana insaniorem facias. sentium
Similis est: quem quem attigerit, malo aut damno afficit.
Atque illud ipsa discit experientia
Semper, cui cum illis res incidit. itaque
Cuius finem haud vidi, abrupi negotium.
Vestem amisi; pudorem sed mecum extuli.
Nudus non est, nisi culpa quem nudaverit.
Pudicitia, decus ipsa suum est. Videlicet
Quae extra nos, nihil ad nos: animi demum bonae
Solius, et propria sunt, et aeterna. fuerit
Sane, fuerit patientiae, hactenus improbas
Tulisse preces, seruitutis respectu meae: at
Tam apertam ferre contumeliam, mera

Quidem sit ignavia. mori me satius est.
Dum verbis egit, verbis verba rettuli.
Nunc ita tulit necessitas, res ut forent
Referendae rebus. invitus feci, nisi
Quia necessum fuit. nam quid agerem, nisi
Ut me, quam minimo possem, captum redimerem?
Sed quum cogito, succensere illi, iniurium
Me sit: quando otio perpetuo, fomite
Nimirum summo amoris, corruptae, nihil
Quod faciat superest, praeter amare: ceterum
Mihi nulla iure sit peccati venia.
Utinam hoc sit defunctum modo. Unde quomodo
Me expediam, incertus sum: ita subito obiectum est mihi.
Neque cunctandi copia est. herus iam aderit, scio.
Peiore non potest res, quam in quo nunc mea est,
Loco esse. Vah numquam servorum aeque modo
Mihi dura visa est conditio. papae: quae illa
De me iam confictura hero est, ut vidi eam
Esse habitam? imo quae non confictura est? satis
Eheu constat, quam amari sint in femina
stimuli, lubido et ira. quae viros quoque,
Quae non audere scelera cogunt? quid igitur
Faciam? aut quamnam causam afferam? dicam ordine
Ut res habet? meque expurgem? minime opus est:
Neque placet, tantas ut turbas domi excitem.
Quod sane nolim, maxume heri causa mei.

Scitum est profecto, et in mediis malis ea
Sapere secum, quae sapere est opus: tum ipsum id male
Metuo ut credat mihi, soli, aetate lubrica,
Et indulgentia tanta. sat est, meum
Fecisse officium, si non id fama approbat.
Tacebo, et si mihi magnum ex hoc malum scio
Paratum. praestat suum tolerare incommodum,
Quam male alienum labefacere commodum.
Illiberalis prorsus est animi, sui
Sudio, alienam extimationem laedere.
At at, eccum: herum video. actum est, nisi quid opis Deus
Dat, disperii. abeam, an maneam? adeam, an fugiam,
Incertum est. una haec spes est, quidquid accidat,
Dei sumus. postremo, quando conscius
Ego sum mihi, a me culpam esse hanc procul, nihil
Mali accidere, innocentia incolumi, potest.

SCENA II.

Magnam sibi quietem comparavit, servom qui bonae
Frugi comparavit sibi, per quem praesens absensque item,
Defecato esse animo possit. uti ego, quom Ioseph meum
Emi, felix, de Ismaelitis negotiatoribus.
Qui mihi iam inde usque serviit obsequenter maxume

Iuxtaque fideliter, atque ex animi sententia mei:
Nec minus etiam, quod vel primum puto, feliciter.
Ut, quo cum Deum esse prosperantem cuncta sub manus
Eius, sensi. Itaque feci, ut iusta illi apud me seruitus
Esset: neque adeo indulgentiam desiderare meam,
Nec benignitatem posset. ac denique cunctis eum
Praefeci, otioso mihi ut esse liceat, atque animo obsequi.
Sic vita est: heris morigerus esse, eorumque per omnia
Inseruire commodis, incommoda atque iniurias
Omneis conservorum ferre, et tegere contumelias
Sibi studio habet: nulli laedere os, advorsus nemini,
Compositus, pudens, modestus, placidus: scire est liberum
Ingenium, atque animum, sic siet modo, ut nunc est, quaeso Deos
Deasque omneis. Atqui hic profecto captus est rarissimus [(transcriber); sic: rarissumus] ,
Id genus quis sortiatur ut servom. contra improbum
Et servom frugi malae, nihil negotii ubilibet
Nancisci: qui ad heri fraudationem demum, callidum
Ingenium gerunt: in quibus hero nihil quidquam est praesidii
Si absit uspiam, aut ubi si cesset. Itaque iam heris quide
Pene tamquam aegris ex medicorum praescripto viventibus.
Vix pedem, miserum, efferre domo conceditur. Ab hac ego
Expedivi me molestia, pariter ac rem meam

Constabilivi. Tum est et alterum, unde iure mihi placeam,
Quod habeo uxorem, ut volo, placidam, probamque, quae me amat,
Et magnifacit, suos pudicae itidem ut viros solent:
Quam ego contra amo. Proinde duas has res habere me,
Praeter alios, praecipuas arbitror; velit deus modo,
Ut sint perpetuae. Sed quid hoc negotii est?
Proh Dii immortales, quem conspicio exanimatum, expeditum
Pro foribus? est'ne hic ipsus, quo de agebam? et certe is ipse est.
Perii: hoc quid sit vereor. nequeo satis mirarier. neque
Conicere scio, mihi nescio quid animus praesagit mali.

SCENA III.

IO. Eheu, nec quid agam, neque quid huic respondeam scio. et pudet
Carere lacrumis, in maximas subito redactum
Has calamitates: quas oculi, mentis bene consciae testes,
Recusant fundere. nisi sic faciam, ut constitui.
POT. Per tempus advenio. Hem, quid istuc obsecor est mali? satin
Salvae? dic mihi. siles mi homo, atque ora pudibundae contegis?

Quid est pudendum? Hei mihi, quid'me absente turbatum est domi?
Quid sic ingemis? ecquid taces? divinus haud sum, nec, nisi
Audiero, cognosse queam. Heus heus, prodito aliquis actutum.
IO. Here mi. PO. Quin dic, quid est? IO. Perii. PO.
Dii melius faciant: sed
Quid peristi? quidquid est, eloquere age ocius mihi.
IO. Ah. PO. Quid ah? age, ingenue mihi fatere, uti soles.
Haud clam te est meus in te animus, ille amans tui, et propensior,
Scito, ceteris quam erga suos esse famulos solet.
IO. Fateor mi here, et immortales tibi gratias habeo atque ago.
MA. Praesto sumus here, si quid vis. PO. Quae nova
res domi? quae res nova est
Quaeso? tacetis? Hem quid tandem hoc est rei,
Quod mihi eodem omnes sitis affecti modo?
IO. Mi here, equidem id te arbitrari, quod est, velim:
Quidquid huius factum est, culpa haud factum est mea,
Sed ita tulit necessitas: in eum res redierat locum. PO. Quae, malum res?
Cesso hinc ire intro, ut hoc quam primum, quidquid est, certum sciam?

Vos istum asservatum curate mihi tamen.

EPITASIS COMOEDIAE. ACTUS III.

SCENA I.

Pro deum atque hominum fidem, ex illon tam illiberale esse facinus
Ortum? SE. Sic res habet, ut dixi, mi domine. vel hocce pallium
Documento est, ipsusque fuga, et tota clamoris testis mei,
Ut audisti, familia. PO. Me miserum, ut nulla homini est felicitas
Diturna in vita? quin si laeti quid evenit, ilico
Acerba multa se cumulant: quae mihi nec opinanti accidunt.
Euge serue bone, columen vero familiae,
Cui maxumam habui fidem, tun' illam, scelus? heram? aut
Me adeo dignum putas quem illudas? IO. Occidi.
Hem, mortuus quam vivos nunc sim felicior.
SE. Nimia illa licentia evasit tantum in: malum.
Non te ille virum, sed feminam retur. PO. O novam
Audaciam: quid agis impure? an non est viri
Istuc scelerati prorsum, et perditi? SE. Istane
Indigna, et intoleranda, quaeso per Deos?
IO. Tacen tu' SE. Minitatur etiam carnufex.
Mirum ni quod concinnat iam mendacium.
Cave isti quidquam credas, mi vir: qui, in malis
Ut fit, quae conferant sibi, loquetur. PO. O'

Ingentem confidentiam. tantamne rem
Tacita ut ferat postulas? ita depuditum est semel?
IO. Here, ne me spectes. PO. Ego te furcifer,
Si vivo. haeccine te flagitia facere? haeccine
Te admittere indigna esse ausum domo mea?
SE. Ec' quid pudet? IO. Pudere oportet eatenus,
Qua res ferat. SE. Ubi nunc fas, fidesque est, et qui erat
In falso tibi plurimus ore Deus? PO. At vide,
Quam immerito haec Ioseph aegritudo oritur mihi
Abs te potissimum, qui te pene a puero
Cur avi sedulo: docui, monui, bene
Praecepi et feci semper, quae potui, omnia.
Neque semel complexus, fovere destiti:
Propterea quod serviebas liberaliter.
Habui, amavi atque ornavi pro meo, denique
In omnia mea ius tibi feci, adductus tua
Ista modestia, moribusque, omni a dolo
Et perfidia, visis usque alienissumis.
Nunc derepente, benignitatis iam meae,
Tuaeque fortunae immemor, pro maxumis
Meritis hanc ingratissume gratiam refers
Mihi? promerito optume hoc praemii rependis? SE. Ut
Semel hypocrisis omnis se detexit tua?
Nunc quod fidelis et modestus antehac
Visus es, id non fuisse ex vera vita, neque
Animo ingenuo, palam nempe est. IO. Mi here.

PO. Quid mi here?
IO. Vix contineo, sed me reprimam. Unum hoc quaeso, ne mihi aetas
Obstet: neve ex aliorum iudices ingeniis sodes.
SE. Os impudens, et ferro inurendum. Imo iam ea
Aetate es, ut non sit peccato ignoscier
Aequom. IO. Nam quid peccavi, aut commerui? an quia
Non prorsus iniusta obsequor?
SE. Quid ais venefice? istuccine tu me rogas:
Qui me, et herum, et familiam dedecoras? vel fuga
Tua id tibi, quod quaeris, respondeat. quid hoc
Loquitur pallium? POT. Eho propudium: qui me stipitem,
Haud hominem censes. etiam sperasti inficias
Tantum ire posse nefas? adeo ne te neque
Pietas, neque ius et aequom, in officio improbe,
Continere potuere? SE. Vide, impudentia quid facit,
Et praeceps cupiditas? PO. Proh ingratitudinem,
Diis hominibusque invisam. SE. Ingrato homine nihil
Quicquam scelestius. nimio praestat mortuum
Quam ingratum esse. IO. Istanc cavi turpitudinem
Sedulo. PO. Parum est cavisse, non cavere. IO. Nil
Ego peccavi: nisi peccare est, hero magis
Fidum esse, quam sibi. PO. Quomodo sacer rume?
Fuisti, non es fidus. tum benevolentiam

Expertus es: meam nunc iram senties,
Quando huc provocas.
SE. Aequom est, gratiam qui ferre nescit, offensam uti
Ferat. IO. Here, ut servom inculpatum usque gesserim, domumque
Ut commodis haud aspernandis auxerim tuam, isthuc
Et ipse conscius testabere: ita ut, sive introires,
Gaudio fruerere tecum, seu prodires foras. PO. Ridiculum:
Verbis solvere postulas, quod re male feceris?
IO. Si quidem malefeci. PO. Si quidem? conatus mihi
Pro facto est. IO. Tot iam annos tibi servio, an tibi unquam a me ulla
Est orta iniuria? PO. At id restabat scilicet.
SE. An non est haec magna satis tibi? Quisquam ne ita
Animo est omisso, tantam ut contumeliam
Ferat? IO. Casus humanos qui norit. SE. Impudens,
Hocne evenire maius, aut gravius potest?
PO. Iam parce, sodes, coniunx. heus lorarii.
IO. Here, per clementiam tuam te oro. PO. Satis
Iam satis Ioseph, spectata erga te mea
Est clementia. SE. Satis et ipsa periculi adii.
PO. Faxo haud dicas, nactum esse, quem derideas.
LO. Quid vis here, aut quid imperas? PO. Abducite

Hunc intro. LO. Quem'nam? PO. Ioseph. IO. Siccine mecum agis?
SE. Patiundum est. PO. Meritoque id tuo. quom, quae non licent,
Haud veritus patrare, tolera quae non libent.
IO. Si deliqui, nullam causam dico here. sed etiam atque etiam
Vide quaeso, quae in tuos exempla familiariis [(transcriber); sic: familiareis] statuas,
Nam deinde causae quaelibet suffecerint uxori, aut
Alii, si quis cui servos ex sententia non sit satis:
Occasione tantum opus fuerit levi. SE. Tun'me scelus
Tam diri ausis facinoris insimulare? PO. Rapite
Inquam, atque auditin'? quadrupedem constringite.
IO. Nunc tandem apparet, amorem qui vocatur et videtur
Stultis, eum haud amorem esse, sed odium. SE. Odiosus es: tace, ac
Sequere infelix. IO. Infelix est, non qui accipit, sed qui facit
Iniuriam. pulchrum est, fidei, vel mortem obire gratia.
SE. Enimuero si vir sies, dignum hic iam supplicium luat.
PO. Nimis iracunde. censen reperire [(transcriber); sic: repperire] posse ullum servom,
Vitio qui careat? an quia non delinquont herae?

SE. Eho Potiphar
Aut tu morere, aut sceleratum illum pro meritis perde: exemplo uti
Sit, ne quis posthac temerarius, herili ausit pudicitiae
Insidiari. PO. Ohe uxor, ne saevi tantopere. SE. Quin tu parum
Perspexisse mihi eius videre audaciam.
Ita me Dii ament, ut video ineptam lenitatem nunc tuam,
Et facilitatem pravam: dimissurum eum credo, quo suam
Etiam sic exaedificet inchoatam perfidiam. PO. Inscitia est,
Nimium irae credere, quae nescit modum. post statuam. SE. Non tu illum
Capitis potius, quam te perdas, et familiam?
Equidem cupio misera, in hac re iam defungier.
Sed quae spes est, illum fore frugi? num pudor
Corriget? at iam depuduit. aetas grandior?
At ea, nunc ut fit, semper addit nequitiam.
Quisquis semel degeneravit, numquam bonus.
PO. Nescias uxor. multa accidunt mortalibus
Saepe in vita, atque aetate agunda, quae volunt,
Quae nolunt. SE. Improbitas alia aliam trahit.
PO. Hem, quid nam hoc rei? quid haec volt improbitas sibi?
Abi intro, ego quid facto siet opus videro.

SCENA II.

Vae misero mihi: quanta spe decidi? hoccine de improviso
Mali mihi obici tantum? o tempora, o mores. quid iam
Credas, aut cui credas, quemue fidelem habeas, ne scias. adeo
Exulceratissumo iniquissumoque hoc saeculo, sunt
Fermentata omnia, fides, fidelitas, amor, pietas,
Amicitia, sodalitas, officia, beneficiaque
Omnium omnia. sese omnes amant, sua quaerunt, si bibene esse
Volunt solis. heu me infelicem. siccine dum ego tua fretus
Fide, domo absum demens, regi inserviens, Ioseph,
Tu interea rem tuam curasti, et me in tantum coniecisti
Mali? quem ego semper pudore et liber alitate
Prae ceteris retinui. quo vicissim, omnibus e seruis,
Heri nemo observantior fuit semper. quae nunc res
Repente mores vertit tuos, virtutem uti lubidini
Iam posthabeas tuae? an qui serui sunt, dimidio mentis
Capti sunt, ut nonnullorum est sententia? nam alioqui
Non est verisimile, neque inducere in animum meum queo,
Tantam virtutem tam subito degenerare potuisse.
Frugi, usque frugi est. sed quam mira rari pectoris erat

Praesentia? quae constantia vultus? quam ingenua modestia? at
Res est pavida et clamosa, mens sibi male conscis forsan illum
Atque hanc quispiam lusit dolis. sed qui tacet, fatetur.
Atqui genuina virtus, innocentia fidit sua.
Illi verbosi sunt, qui turpia facta oratione
Dissimulant. et verecundiam eius novi, liberalem,
Et reverentem mei. ac quom cogito, haud scio an, quae dixit
Uxor, sint vera omnia. quin nonnullum mihi scrupulum odio
Illo inecit suo. multa saepe verbis exagitantur,
Quom res secus habeat. Tum fieri solet, ut qui ipsi iniuriam
Fecere, expostulent. Iam, ut sit ita, peccatum magnum fuerit,
At primum. nemo sapit omnibus horis, nec ita sum calidae
Iucentae immemor, aut tam imperitus rerum, ut quid amor valeat
Nesciam. mea potius culpa est, qui nimium lubricae eius
Dederim aetati licentiae: cui tuta, etiam timenda
Sunt omnia. si eum occido, servom perdo, qualem haud temere
Iterum invenero, per quem plurima mihi commoda contigere

Tum autem, Deum eius metuo, quem mihi per eum usque sensi
Esse propitium. Illud existimo esse hum ani ingenii potius,
Ut includam, dum defervescat aetatis calor: ne
Posthac idem queat, tamen usus mihi ex eo non pereat. hunc unum
Hactenus expertus sum fidelem servom, heriliumque rerum
Amantem multa qui bene fecit, eius errorem ferre
Acquom est. iuvenis est, corrigi pensarique potest, quod iam
Mutari non potest. Satis profecto mali est ei, qui et
Servos, et peregrinus, et vinctus est simul. Itaque corrigendi
Quod deliquit, si deliquit, spatium dabo. mansuetudine
Et clementia nihil homini melius in vita. Ceterum
Non usus est, me illi temere aperire. Eho, ubi estis vos? foras
Agite huc, corruptorem isthunc servom meum Ioseph educite.

ACTUS IIII.

SCENA I.

Adsumus here, si quid nos vis, impera. PO.
Age tu, huc procede bone vir,

Lepidum mancipium meum. Iam, ubi loci fortuna sient tuae,
Facile intelligis. equidem efficiam, ut, qui fueris apud me, et quis prius,
Scias: quando ego te video immutatis moribus esse, atque ingenio
Ingrata atque irrita omnia habere, quae benefecimus tibi.
Tune pudicitiam potuisti tentare herilem?
IO. Ah. PO. Quid mihi
Respondes? quid nunc sic taces? IO. Quia me eloqui indignum est, here.
PO. At tu factu esse indignum, cogitare debebas, scelus.
Ceterum, equidem nondum spem omnem salutis ab ieci tuae,
Ioseph: proinde quo te ad frugem recipere queas, vinculis
Tibi domare lasciviam contentus ero, graviora merito,
Pristinae id virtutis respectu tuae. Abripite eum in carcerem,
Tanti ut sceleris paeniteat. IO. Here, animum istum
laudo, atque amo tuum:
Quo usus benigno, et amico sum, dum licuit: nunc dum non licet
Mihi, ut possum fero. at abripite sane: confido fore,
Ut res me ipsa reduc at aliquando in gratiam.
PO. Non mihi negotium hoc volgaribus dolet modis: sed

Quid me frustra cruciem? quid me afflictem? quando iam infectum
Fieri haud potest. casus humani communes sunt, non mihi
Primo, neque soli, nec solus a deo hicce accidit. in re (ut aiunt)
Mala, bonus animus dimidium adimit mali.

SCENA II.

Quid isthuc quaeso Ioseph est negotii? siccine te
Subito miserum aedibus eiecier [(transcriber); sic: eicier] in carcerem?
IO. Non in carcerem eieci [(transcriber); sic: eici] , sed carcere dignum admittere
Aliquid, miserum est. saepe vincula probis iuxta atque improbis
Accidere. dum ne ob malefacta patiar, parui aestumo.
LO. Dixisti honeste, Ioseph: verum huic dolor adest honesto.
IO. Est qui cito corrigere et mutare potest laetis tristia,
Deus: cui nota est causa calamitatis, et veritas rei. et
Ut perviam [(transcriber); sic: pervivam] in his ad summam usque aetatem, tamem breve
Spatium est perferundi miseriam.
LO. Sapis, qui nec, praeter quas carcer habet, addas molestias:
Et quas habet, recte feras. IO. Nam si me afflictem,

quid mihi
Lucri sit? nonne eadem sunt ferenda? nolenti tamen?
Quodcumque Deus ille facit, ferundum est aequo animo: cui
Pugnare, et frustraneum, et impium iuxta est. Inscitia
Est vero, gratis malum esse velle, quom liceat bono.
LO. Verum. Proin obdura, rebusque te serva secundis.
IO. Equidem semper ea volui, et feci, ut non modo secunda mihi
Sperare, sed advorsa contemnere queam. LO. Dii vostram fidem,
Hominis ingenium constans, ac praesens. lacrumas excussit
Mihi, miseretque me eius. hoc nemo fuit commodior
Semper, nec ad herilia negotia quisquam attentior: cui
Domus parebat tota modo. ehem, quo redactus subito
Est? ut mortale nihil florere diu potest.

SCENA III.

Pro summe Deus, auctor, rectorque omnium, et mundi arbiter,
Quem tandem gravibus laboribus statues modum meis?
Perpetuo tenore adversis succedunt advorsa mihi

Aspicis haec Deus: nam te nihil fallit. domi gravem
Pertuli fratrum invidiam diu, immerito meo, a quibus
Etiam caedi destinatus, verum praesenti tua
Servatus ope, ab eis venditus, dulcem patriam exilio,
Libertatem seruitute commutavi auream. sed haec,
Tua benignitate, levia expertus sum satis: quasi
Me ita fratrum odio liberatum volueris. ecce aute, res nova
Orta est porro, quae omneis mihi rationes conturbavit, et
Extremam in sortem coniecit simul, o Deus. at pro fide,
Continentiaque, hoc praemii fero? Sed ne me paeniteat
Fuisse pium. sic praestabat, quam perpetua domi dissidia
Conflare. ego solus quom sim, facile hanc pertulero iniuriam,
Qui graviorem olim tuli. quid enim faciat aliena, quom
Ipsi in me fratres ad eum saevierint modum mei? ceterum,
Qui me ab iis eripuisti Deus, tute viam inveneris:
In te omnis spes est mihi. saepe qui, re gesta pessume,
Gestu ut sit probe facis. fortasse et sic mihi tua

Consulis bonitate, tutus ab impudica ut sim. sequor,
Quo me tua sancta voluntas vocat. addam et hanc tolerantiam
Superioribus. quid mihi refert Ioseph esse nomen, nisi
Factis probo? homo sum, humanis natus casibus obnoxius.
Cui nihil recusandum, quod communis fert conditio:
Neque gravius ferundum, quod vitari non potest.

CATASTROPHE. ACTUS V.

SCENA I.

Nae alba iam raraque in hominibus avis, fides et gratia
Est: quarum locum, perfidia ingratitudoque obtinet,
Ita bonis intermorientibus moribus iam, affatim
Succrescunt mali, magis ac magis indies: posterioribus
Semper deterioribus. haec mihi ex ipsa adeo re incidit
Cogitatio, dum concaptivi in mentem venit mei,
Ioseph Hebraei. quem ego in tam advorsa, aut evorsa potius,
Miserum fortuna, tantum temporis intervallum male
Gratus deserui. cuius me paenitet nunc, et pudet:
Miseretque eius. qui mihi in contubernio nuper carceris,
Qua non comitate sermonis, qua non ministerii

Sedulitate leuavit miseriam? quam sollerti [(transcriber); sic: sollerti] mihi
Coniectura, insomnii aperuit veritatem? Visus ut
Forte per quietem eram, triplicem videre palmitem
Botris oneratum; grandibus iam, et vindemiae idoneis:
Quibus a me resectis, expressisque in poculum regium,
Mustum regi offerre bibituro pergratum ei officium
Retuli ad ipsum anxius. ille, bono protinus animo iubet
Esse, portendique pristinae intra triduum mihi
Dignitatis restitutionem. quod vinum Deus
Exhilarandis creavit animis, solandisque laboribus,
Quo et amicitia conciliatur, diluitur inimicitia
Mortalibus. at te (inquit) obsecro Hanno, memineris mei,
Quom bene erit tibi: redde operam mihi apud Parhonem, carcere
Eximundum ut cures: quo detrusus sum nulla mea
Culpa neque merito, sed furtim Hebraeo huc adductus solo:
Dein ob innocentiae studium, indigna haec nocentium
Sustineo supplicia, sed cessatum a me usque adhuc fuit,
Captanti semper opportunitatem: ita, ut fit, iam duo
Effluxere anni. simul secunda fortuna ebrio,
Advorse oblivio, illiusque mihi obrepsit securitas.
At nunc eam pensasse utcumque tandem neglegentiam [(transcriber); sic: negligentiam] ,
Sane volupe est. atque ea quidem iam obtulit se occasio,

Ut non sine numine, vel hanc nunc, vel tunc oblivionem illam
Contigisse, credere sit. Sed quid cesso etiam adire eum,
Hoc ut tanto tamque insperato quam primum gaudio
Impertiam: lubentioremque faciam, quam lubentia est.
Aperite ocius hoc: heus, ecquis hic est? ecquis audit?

SCENA II.

Hoc
Quis pultavit ostium? HA. Qui tibi proxumus astat. nuntia
Ut prodeat Gulussa foras: est, qui illum conventum esse volt.
PV. Nihil aliud dicam? HA. Ut venire properet, ne in mora mihi
Siet, itares est. PV. Fecero. HA. At iam factum opportuit [(transcriber); sic: oportuit] : vola.
GV. O salve mi domine. HA. Et tu multum salve, Gulussa mi.
Sed Ioseph iam huc, ex praecepto regis, producto est opus.
Maxumam cui laetitiam et triumphum adfero, adventu meo.
GV. Optume factum, et gaudeo. nam illi faveo iuveni: quem ego
Esse scio honore quovis dignum. HA. Est sane. at nunc matura, ita

Facto opus est. GV. Curabitur.

SCENA III.

Nulla est conditio tam desperata, quae
Non in melius, quom Dii volunt, cito
Restitui queat. quod de me adeo cuivis
Facile est noscere: qui nihil sane minus,
Atque pistorum ille praefectus, reus
Peccati in dominum meum regem, illo in crucem
Acto, ego clementia eius pristinae
Dignitati restitutus vivo tamen.
Sed quem volui, eccum. Ioseph, te plurimum
Saluere iubeo. IO. Salve Hanno: isthaeccine
Est fides? HA. Peccavi, fateor: vincor. at
Nunc, quando tibi Deus et virtus tua
Reditum et restitutionem in meliorem statum
Aperuit, tuae fuerit sapientiae,
Magnitudinisque animi, quod accidit,
Oblivisci: quod instat, curae habere. ita
Aequom ac dignum aliis factis tuis feceris.
IO. More hominum fit Hanno, ut miserorum, male
In felicitate capiat oblivio.
At ego illud, scio, quam doluerit cordi meo.
HA. At nunc gaude, mi Ioseph. IO. Quid gaudeam?
HA. Equidem iam te fortunatum fecero.
IO. Isthuc Deo in manu est, ubi dignabitur.
HA. At, sine controvorsia, Ioseph, Dii

Te omnes adiuvant. IO. Ita velim: sed nihil
Sentio etiamnum. HAN. Faxo ergo ut sentias.
IO. Quin dic, quid tandem est bonae rei? HAN. Accipe hem,
A' Parhone rege missus sum modo,
Ut te adducerem. IO. Hem. HA. Ne verearis. bono
Animo es, Dii te, Ioseph, servatum volunt.
IO. Obsecro num' nam ludis tu nunc me? HAN. Egon
Te? quamobrem? IO. Nescio: sed qui isthuc credam ita
Esse, mihi dici velim. HAN. Dicam tibi.
Rex gemini sibi obversati insomnii
Confusus portentosis ambagibus,
Cunctis divinis ac coniectoribus,
Et quot quot tota Aegypto sapientia
Praestant, consultis frustra, ut cui nihil
Explicare quidquam possint, quom magie
Inde etiam consternaretur, de tua
Et opportune maxume sapientia
Suggessi, quondam ipse quam expertus fui.
Quare huc te accersitum iussit ire me,
Eiusdem quo beneficii, cuius mihi
Olim, nunc item ipsi facias copiam,
Perpetuo sic eum devincturus: simul
Et libertatem, et nobilitatem ex eo,
Et gloriam tibi, et rem pariturus. GV. Bene, ut
Me Deus amet, factum gaudeo. IO. Dic, bonane

Mihi fide isthaec verba dixisti? HA. Bona.
Non mihi credis? IO. Deus supreme, iterum
Mihi natus videor, si vera praedicas.
HA. Ita me amet, quam ego amo, ut haud mentior tibi
Ioseph. IO. Deus tibi oro semper omnia
Optata offerat. eamus: duc me ad eum obsecro.
GV. Isthuc Deus bene vortat. IO. Ita spero quidem.
HA. Fac modo animo praesenti ut sis. GV. Quin cave
Mi Ioseph, ne committas nunc, ut tibi
Ipse defuisse videare. quod quidem
Ita divina occasione, atque indole
Ista tam egregia, iuxta indignum foret.
Bene gerundae rei facultatem datam
Amittere, dementia est. IO. Faciam sedulo.
HA. Eamus iam ergo. IO. Atque aliquanto lubentius,
Quam quidem huc accessi. o Gulussa vale.
Gratias habeo atque ago merito maximas
Tibi: vicissimque, ubi quid usus venerit,
Bene faxo lubens. GV. Benigne dicis: vale,
Atque salve, Ioseph, ac bene rem gere.
Oh, quid est quod nunc malim, quam quod iam huic
Evenire intelligo: e paedore sic
Ad benigniorem tandem sortem uti
Euehatur, virtus ita ut meretur eius?
Nam si haec regi interpretetur somnia,

Ut fecit concaptivis antehac suis,
Et libertatem ei, et opes, et gratiam,
Cumulate partum iri scio. Quod reliquom est,
Spectatores, qui virtutem ducitis
Maxumi, aequom est Ioseph gratia,
Vos dare plausum postremo in comoedia.

IOSEPH COMOEDIA EIUSDEM CUM Praecedente argumenti, Andrea Diethero Augustano auctore.

PERIOCHA.

FRatres Ioseph cum intelligerent puerum, fere
Quem in ultima senectute genuerat, seni
Patri in deliciis esse: commoti boni
Favoris afflatu, vendunt innoxium
Negotiatoribus avaris. Qui dein
Paulo post regio praefecto militum
In Aegypto venit. cui cum gratus foret,
Ob bene compositos artus, atque candidam
Faciem adamatus dominae. cui, dum nititur
Pellicere blanditiis ad incestum (memor
Ioseph probandae exemplar castitatis) hic
Repugnat totis viribus: castus tamen,
Falso: coargutus adulterii sordidi,
In carcerem conicitur. saevis vinculis
Postquam diu retentus, iussu regio

Tandem eductus, cum somnia Pharaoni scite
Interpretatus esset: constitutus est
In dignitatis excelsissimum gradum
A rege. Post vocat suos (qui venerant
Emptum frumenta tempore difficilimo)
Per fratres, dilectum parentem ad se, sua
Cognatione cum omni, et supellectilii [(transcriber); sic: supellectili] ,
Quam possidet, terramque lacte et melle dat
Fluentem patri habitandam, grandaevo seni.

PERSONAE DRAMATIS.

Iacob duodecim filiorum pater Gabriel [(reading uncertain: layout problem)] Angeli
Ioseph Michael
Simeon Dromo [(reading uncertain: layout problem)] Lorarii
Zabulon Desmius
Levi Pharao rex
Gad Oenochous pincerna
Ruben Nephthalim
Xenius peregrinus Aser
Negotiatores duo Isachar
Iudas Daetrus coquus
Dan Oeconomus dispensator
Potiphar militum praefectus
Zephirah uxor Potipharis Beniamin.

PROLOGUS.

SI quem iuvat constantia, atque castitas,
Huc sensibus se referat quam integerrimis.
Auribus acutis res gestas divinitus
Cupidissime hauriet. Non hac Comoedia
Mulieres depinguntur, quae hortos Adonidis
Ad pauculos dies vernantes, testulis
Quibusdam nutriunt, foventque animas brevi
Duraturas Non hic Iberae neniae.
Multo minus bellipotens quo modo Hercules
Tricipitem Cerberum, introitum cum Theseum
Et Alcesten Admeti Phoerei coniugem
Ab inferis eduxerit ad superos, ei
Negantem, barba coeperit, triplicique eum
Catena per Taenaron ad superos traxerit.
Sed hic vides sapientiam (auditor) Dei
Divinam, atque regimen potens. nam quem Deve
Exaltaturus est, primum deicit ita,
Ut quasi nullum eius respectum habeat amplius,
Deprimit ad inferos. Sic Ioseph contigit.
Attamen omnipotens mundi rector deserit
Numquam sibi fidentes. Quod testatur hic
Sapiens, cum inquit, Sapientia iustum venditum
Non dereliquit, verum a peccatoribus
Liberat eum, descenditque cum eo in foveam atra,
In vinculis non dereliquit. Dum potens
Illi offerret sceptrum regni, adversusque eos
Potentiam, qui deprimebant. Simul in hac

Historia Christus nobis quam scitissime
Depictus est per Ioseph. Similiter etenim
Actum est cum salvatore nostro ab invidis
Iudaeis, iuxta carnem fratribus. Patri
Primum diligitur filiis prae ceteris.
Hinc tunicam contextam filiis variis, pater
Dedit minori natu, quem coniunx parit
In nonagesimo primo aetatis viro.
Hic primogenitus filius felicis est
Rachel Iacob dilectae uxoris. Christus est
Sic primogenitus, in quo omnes alii sumus
Fratres dilecti. Variis quae coloribus
Autem tunica inter texta, sancta ecclesia est,
Quae donis externis insignita variis,
Unum tamen corpus, et aethereus spiritus
Unus, fides eadem, alii quidem fidem
Habem firmam, alii infirmam continent fidem.
Illis datum est, divinitus ut annuntient [(transcriber); sic: annuntient]
Promissiones divinas cultu pio:
His vero orare, et pauperibus ut serviant.
Somnia duo, Ioseph quibus vocatus est
Ad imperium, referunt salvatorem probe,
Dicentem, Ego et parens, unum sumus meus.
Oracula sunt prophetarum ista somnia,
Nec non figurae de Christo, quas infidi
Iudaei, neque prophetarum qui spiritu
Sancto loquebantur, neque Christi vocibus
Percipere voluerunt. misit gnatum Deus

In Sichem, id est ad debitores asperae
Legis, sed inventi traditionibus
Humanis servientes sunt. Ac denique,
Tunc iam cruore tinctam transmittunt patri,
Interque mortuos, atque reos deputant
Criminis, et dicunt devoratum a bestiis,
Id est, Pilato et gentibus. Postremo eum
Lacui demittunt, velut ad mortem et inferos,
Quare, qui amas audire vicissitudines
Rerum iocundas, et Ioseph constantiam,
Fave aequo animo nobis, et cum silentio
Adverto [(transcriber); sic: Advertito] , ut quid sibi velit Ioseph queas
Cognoscere, atque hinc mores transformes tuos.

ACTUS PRIMI

SCENA I.

Quibus tibi verbis Deus dignas agam
Suppreme gratias, pro inexhausta tua in
Me liberalitate? Cuius perpetis
Benignitatis fontem numquam claudier
In me sensi. Neque etiam unquam preces meas
Mea in tribulatione contempsi [(transcriber); sic: contempsti] pater.
Sed potius in rebus dubiis porrexeras
Dextram manum. dux, et propinquantis mali
Depulsor eras perpetuo, fidusque in meis
Profectionibus comes fueras mihi.

Per saxa, per syrtes, voracesque scopulos,
Per frigora, atque ignes per horridos procul
Insomnis, impiger peragrans iussu tuo,
Noctu diuque urgebar aestu, etiam gelu:
Et fugiebat somnus saepe ab oculis meis.
Sed istam afflictionem, atque laborem meum
Manuum mearum respexisti denique.
Forti manu incolumem reservasti tamen
Servum audientem semper dictis omnibus
Tuis. Dolores mitigasti pergraves,
Tu solus exhibuisti amara dulcia.
Vias molestas vertisti in suavissimas.
Ex improborum eripuisti me faucibus,
Mortalium mihi invidentiam [(transcriber); sic: invidentium] nimis.
Largitus es benevole abundantia [(transcriber); sic: abundatia] bona.
Bonorum enim thesaurum abundantissimum
Congessi, uti pecoris, et auri fulgidi:
Uberrimos greges, campos latissimos.
Mille meae Galaad errant agnae montibus.
Frugifer hortus non fabulosi Tantali,
Sed omnium celeberrimorum fructuum
Ferax, amomi, balsamique, et ceteras
Pretiosas continet arbores multi varias.
Sunt aedium longi recessus, hinc mihi
Scatet campus pecoris nivei prae copia.
Lac mihi nec aestate novum, nec defit hieme.
Dedit mihi de humi Deus pinguedine,
De rore caeli, vini, olei abundantiam.

Crescere me fecit, ac multiplicavit, modo
Praefecit me populorum turbis, et meae
Peregrinationis terram fertilem
Possedi. et dilatatus sum ad orientem, et ad
Septentrionem, ac reliquas [(transcriber); sic: relliquas] plagas duas.
Cunctae benedictae sunt in me, et semine meo
Terrae tribus. Fortunae muneribus, quoque
Naturae commodis abundo largiter.
Mihi bonorum acervus influit in domum
Sine fraude, nemini patrata iniuria.
Nec secus ac formicarum properantum greges,
Sic semper multiplicantur mihi magnifice opes.
Atque ista quoties inspicio, patriam domum,
Et coniugem, atque liberos. toties Dei
Beneficium videre me dico boni.
Porro vager senex, senectam supprimens?
Rigent manus mihi laboribus seni,
Sunt debiles pedes, pectora trementia:
Hebescunt sensus, membra torquentur male:
Praemoritur visus, auditus minuitur, et
Dentes ex ordine excidunt. porro vager?
Non faciam. quia nunc partum est mihi quo victitem.
Reconditumque, quod teram cum filiis.
Quorum duodecim numero, magna spes mihi
Sobolis futurae, quorum Ioseph suavior.
Sat hercle donorum Dei, quo filii
Vivant honeste cum parentibus, suis.
Quod supererit vitae, otio dare statui, ut

Indulgeat genio senectus ultima.
Tamen laboris ut vacuum ne dem mihi
Tempus, curabo: sed quod est necesse, agam.
Fodere, aut arare, aut aliquid ferre denique,
Ruri agere vitam fecundos inter greges
Pecorum, susurrantes super gaudens apes,
Inter sacros fontes, liceat dulcissime
Senectutem finire depressam precor.
Nec tamen usque adeo ulli est voluptas blandiens
Sincere, sed subinde aliquid intervenit
Sollicitum laetis, nunc pluit, claroque nunc
Aethere Deus lucet, cuique ita mortalium
In vita comparatum est, ita placitum Deo,
Felicitati ut maeror assiduus comes
Sequatur. Nil quicquam datum divinitus
Tam prospere hominibus, quin admixtum tamen
Sit difficultatis aliquid. Nunc tristibus
Vitam Deus, nunc laetis miscet. omnia
Velut aestuario quodam recedere
Fluxu, refluxuque atque accedere subito.
Et reliqua miscet cuncta tempus impotens.
Terrae per has vis atque robur interit,
Simulque nostri corporis perit vigor,
Moritur fides, perfidia pullulat invicem.
Nec animus idem, nec eadem concordia.
Haud unquam durat amicus erga amiculum:
Si quidem his statim, illis post pusillum temporis
Iucunda quae fuerant, amara ac tristia.

Dolia namque Dei duo stant plena in limine
Muneribus, quae donat Deus, in hoc sunt mala,
In illo bona. miscens hinc dispensat, mala
Nunc distribuens, ac tristia, nunc rursum bona.
Et bona se iungere nobis haud malis licet.
Atque haec ex me coniectura assequi licet.
Gnatorum nam meorum, ex insolentia,
Pars morbidae parant senectae plurimas,
Diras quoque aerumnas, et indies gravant
Maerore, cura, iniuria me adeo senem:
Solus Ioseph veretur, est modestus, et
In eo me oblecto, solus est carus mihi,
Frugi satis nobis, sibique maxime.
Sedest ne hic ipse de quo agebam? certe is est.
Tristem plus solito video, fratres arbitror
Iurgasse cum ipso (uti solent) acerrime.
Satin tibi omnia cedunt ex sententia?
IO. Ego horreo dicere pater de iniuria
Fratrum meorum, quid querar? facere sine
Summo dolore non queo. qui maxumo
Amore in eos flagrat, ei reddunt pro bono
Malum. Me unum esse video, quem pro maxima
Pater observantia, iram opus subire sit.
Tanta est levitas in fratribus meis. eos
Ut non oboedientia delectet mea
Quam splendor et favor, quo me pater optume
Prosequeris, offendat, adeo sunt singuli
Mihi invisi, ut nihil ego acerbum non putem

Quod sit commune cum illis. manifeste invident,
Praesenti irascuntur mihi, absentem nimis
Exsecrantur, tantam invidiam vix diutius
Potis sum sustinere. IA. Tangitur animus
Meus dolore nimiumque necessario.
IO. Omnia habeo aequiora, et suaviora, quam
Animum fratrum. IA. Furore ab incepto cito
Perfecero revocentur. IO. In falsam pater
Et iniquam probrorum vocatus, ut siem
Video simulationem, cum tamen queat
Vestigium nullum libidinis mihi
Obici, aut petulantiae. sed has iniurias
Terere et contundere debeo, istuc taedium
Vorare. IA. Miror, quod viris praestantibus,
Virtutis et Probitatis studiosis, velut
Fato accidit quodam, improbos ut procreent
Plerumque filios. aequet raro patrem
Proles, sed ab his degenerant gnati plurimi.
Pauci parentes probitate superant suos.
IO Ego sane putabam nos eiusmodi
Fratres coniunctos esse necessitudine,
Ut nulla nasceretur inter nos parens
Irae atque belli discordia, regnis comes.
IA. Non meritas fratrum iniurias committito
Deo, qui vindex mali, ille ulciscitur
Iras iniustas. fili mi, quanto magis
Ingratitudinem significant tibi, minus
Tanto favorem consequentur apud patrem

Suum. Illud cogitabis, maiorem quoque
Laudem ferendo iniurias nos consequi,
Quam ulciscendo. Solius ultio Dei,
Qui vindicabit iniquitates omnium.

SCENA II.

Pater relictis omnibus iussit greges
Pascere nos, in campis pasturis optimis,
Retinens domi Ioseph dilectum filium:
Reliquaque familia vacat a laboribus.
Dii boni, quam misera nostra seruitus?
Unum Ioseph fidum, et probum in suis bonis
Existimat inter ceteros. utinam puer
Sublatus e medio foret, dii velint.
Consultandum nobis fratres profecto erit,
Et vehementissime instandum omnibus modis,
Ut hanc tetram, tam horribilem, tam infestam omnibus
Nobis effugiamus luem, nullo modo
Possumus iisdem exsistere tuto parietibus
Cum Ioseph. ZA. Vendamus eum mercatoribus.
SI. Hoc quis ferre potest, hominem inertem fortibus
Viris insidiari. puerum stultissimum
Prudentibus? Nae ille vehementer errat, hic
Si pristinam illam lenitatem iam meam
Sperat futuram perpetuam. non est locus
Hic lenitati, sed res ipsa flagitat
Severitatem. ZA. Occasionem cernimus,

Quandoquidemque datam nobis, advocabimus
Ad nos eum, nihil dum suspicantem. Ad hanc
Rem conficiendam delectus sum ego optime.
Nihil est quod ipse non obire iam velim,
Vigilare, laborare, ut ego hanc a cervicibus
Nostris solus depellam molem saxeam.
Si ex his laqueis, quos strictim tendo exuerit, ac
Aliqua vi ac ratione modo se explicaverit,
Incidet in casses, atque maiores plagas
Ex improviso. mortem acerbam struximus-
LB. Occasionem oblatam arripiemus cito.
Namque aestas non semper fuerit. Componimus
Ad institutum nos. vivit Ioseph enim
Non ad deponendam proditionem, sed ad
Confirmandam rabiem, et ferocem nequitiam.
CAD. Latet mihi sub pectore repositus dolor,
Frequentis accusationis ad patrem,
Quem ego: sed praestat motum animum componere.
Ecce advenit, quid nunc sibi volt os impudens?
Adibo, quid sit, percontabor ocius.
Cur his regionibus te conspicio Ioseph?
Salve, ecquid mandati genitor tibi dedit,
Quod nobis praecipias? IO. Nihil, frater, aliud.
ZA. Quid isthuc, obsecro narra, si quidem placet,
Effunde nenias, quas fingis somnians.
Alienius tibi videtur, fratribus
Ut collocaris [(transcriber); sic: colloquaris] ? IO. Non, sed quidam me et pudor
Subrusticus tenet, et grave est haec dicier,

Quae vidi per somnum. SI. Dic, auscultabimus,
Ne tamdiu rerum novarum nos tene
Suspensos exspectatione. IO. Somnium
Audite fratres iam meum, quod videram
Secundum proxumam quietem, advortite
Animum. Putabam nos ligare manipulos,
In agro messis temporibus: et manipulum
Meum inter ceteros stare, et consurgere.
Circumsteterunt cito parati mergites
Vestri meum, inclinantes terrae mergitem
Adorare extensis palmis ad sidera.
SI. Numquid eris rex noster? tibi strati ad pedes
Cogemur seruire, tuaeque (malum) subicimur
Potestati? discede hinc in crucem malam
Praestigiator istis somniis tuis.
IA. En glomerati adsunt pueri, et inter se gerunt
Nescio quid occultae rei, minime integrae. heus
Quid mussitatis mutuo, nolite me
Celare, dum mea interest: quin dicite.
IO. Aliud quiescenti apparuit insomnium.
Vidi quasi Solem et Lunam, quoque undecim
Stellas adorare adeo potentiam meam.
IA. Quid volt sibi hoc instar monstri adeo somnium,
Quod videras? num ego pater et mater tua,
Fratresque tui ador abimus te ceu Deum
Terram super? quae filii praesumptio?
Custodiam tacitus haec verba somnii
Cordibus his intimis. Vos discedite, greges

Ouium boumque armenta pascitote iam,
Iussa capessite parentis, tu me intro sequere.

SCENA III.

Si quando simultas inter fratres incidit,
Ea solet esse atrocior vulgarium
Simultate inimicorum, qui supra modum
Cum amant, iidem saepius supra modum
Oderunt invicem. lues foedissima est,
Res dira, verbis invicem altercarier,
Dictisque fratres dimicare mutuis,
Si quando lis inciderit, aut contentio,
At tollat e medio res est teterrima,
Frater fratrem, non perpendentes sedulo
Quam destituta est vita humana, obnoxia
Quantis periculis, quantis angustiis.
Sexcenta morborum genera hominem indies
Infestat, nec iam pauciores impetunt
Casus. ruinae, bella, terrae motus, et
Lapsus fulmen, et aliud quid non homini accidit?
Et hoc est animal illud, quod tantos parit
Et molitur tumultus? cuius orbis hic
Angustus est mundi vagi cupidini.
Illud velim considerent exactius,
Victoriarum ut omnium longe optima est.
Et prima, si quis se ipsum belle vicerit:
Ita ipsum se ipso inferiorem esse, est omnium
Turpissimum et foedissimum. Vincit quidem

Se ipsum, qui proficit in melius. Euadere
Autem se ipso inferiorem, est flecti semper in
Peius. et hi cantiones patrias haud canunt.

SCENA IIII.

Adesdum, paucis te volo, fili, tui
Fratres morantur in Sichem, gregibus meis
Pascendis praefecti, arduis in montibus.
Percipe, dimittam nunc te celeriter ad eos.
IO. En adsum tibi, faciam quodcumque iusseris,
Hem praesto sum voluntati tuae obsequi.
IA. Vade, et vide num cuncta prospera sint tuos
Inter fratres, et errantes ovium greges.
Renuntia mihi quid agatur, gnate mi,
Tuo carissimum patri pignus quidem.
IO. Oboediens faciam genitor mandata, quae
Iubes, meis cunctis diebus, mi pater
Per saecula, ut vivam super faciem soli
Incolumis, et pretium feram divi Abraam,
Cui Dominus dicit, quod obedisti in omnibus,
Custodisti mandata omnia Domini tui,
Iis te accommodasti, propterea tui
Numquam deficient filii stirpe a tua,
Immo diebus cunctis coram me firmiter
Stabunt. Abeo, morandi non est hic locus.
IA. Heus fili mi, vale longum. Deus tibi
Omnipotens benedicat, ducant atque reducem
Incolumem faciant te dii, feliciter

Ingredere iter tuum, Deus sit tibi comes.
IO. Vale pater. IA. Tu quoque vale perenniter.
Ioseph ingreditur aedes, et se itineri accingit.
Obstupuit animus, gelidusque tremor mihi nimis
Currit per ossa, gelidus formidine coit
Sanguis, stantque comae horrore, et haeret faucibus
Vox iam. quis nam dolor mentem incessit meam?
Quisue tremor manuum, quisue oris habitus mihi?
Animus timore contabescit maxime.
Vix animi sum compos senex miserrimus.
Nescio mali quid animus praesagit mihi.
Tu tamen o supreme Deus, eripies meis
Periclis me futuris. tum praeconia
Tua cantabo cithara resonanteque graviter,
Quam sint magna tua quae facis pater omnia.
Quando opera aspicio, quae tua manus conficit,
Totus ceu laetitia rapiente confluo.
Qui sine principio es, qui sine fine manes Deus.
Et cuius sancta domus durabit firmiter
Annos in perpetuos, nulla hinc saecula ferent
Diem extremum. Qui sceptrum quassas fortiter
Dextra manu, tibi fido, tu cornua
Meae salutis attolles sursum, velut
Procera cornigerae ferae cornua Deus
Erigis. Ah caelestis pater tu protege,
Gnati salutem, et dirigas feliciter
Gressus mei, donec incolumis redierit.

SCENA V.

Enimuero Ioseph loci nihil tibi
Est segnitiae, quantum intellexi patris hic
Sententiam, de abitione nunc tui.
Sed ubi queram? quem conter? quam insistam viam!
Ubi investigem fratres incertum est meos.
Hunc ego cesso montem ascendere valde arduum?
Abeo, ascendo, num possint illinc conspici,
Videbo accurate ex umbrosis vallibus:
Despexi, non quisquam apparet. quid nunc ago?
Alio me conferam? quorsum? perrexero
Ne ad laevam, aut dextram? utinam aliquis modo hic fiet
Quem perconter de proxima ad fratres via.
Ecce ex inopinato tibi vir conspectus est.
Heus heus ades, resiste. XE. Quis homo me vocat?
IO. Statua Mercurialis mi vir sies mihi
Precor, benignius monstra erranti viam.
XE. Mi adolescens, qua fortuna ductus advenis!
IO. Fratres quaesitum me pater misit meus,
Ah nescis ubi sint, non vidisti forte eos?
Demonstrato locum mihi ubi pascant greges.
XE. Recesserunt multo ante tempore ex loco
Isthoc. huc ades, o formose puer, hac greges
Compulerant Simeon, Zabulon, Nepthalique Dan,
Adolescentes iam florentes aetatibus.
Oues huc Simeon, Zabulon huc pepulit greges
Capellarum. cuncti requiescere poterant

Hic ubi viridis ripas praetexit arundine
Rivus tenera, eque sacra quercu examina
Resonant, ubi vallis acuta atque densa erat
Cupressu conifera, herbis salubribus virens.
Cuius in extremo est antrum valde concavum,
Qua cavus exesum antrum pumex te studinat,
Arte laboratum nulla. simularat suo
Ingenio natura artem: nam pumice [(transcriber); sic: puimce] cava,
Et levibus tofis nativum arcum duxerat,
Fons sonat a dextra tenui perlucidus aqua.
Hiatus gramineo succinctus margine
Patulos. Suavia posthabuerunt haec omnia,
Perrexeruntque unanimes in Dathain locum.
IO. Ago tibi suavissimas vir gratias,
Molestiam quod ceperis [(transcriber); sic: caeperis] tantam mea.
Hic gratia, mihi in demonstranda via.
XEN. Pergas feliciter, atque bellissime vale.
IO. Tu quoque vale, dilecte amice quam optime.

ACTUS SECUNDI,

SCENA I.

NEscio quid hoc negoti sit, nisi mihi
Male timeam, ne quam turbam Ioseph domi
Nobis fecerit: ecce nisi oculi parum mei
Prospiciunt, festinanter advenit eminus.
Is ipsus est. venite citi, dabimus eum
Neci, mittemusque in fontem algidum. graves

Poenas barathro praeceps immersus fero
Dabit, gemat barathro inclusus longius.
Dicemus patri: Absorbuit fera pessima
Eum. iam apparebit, vidisse somnium
Quid conducat scitissimo: tenebitur.
RV. Non interficiamus nostri fratris animam:
Deus etenim requiret eius sanguinem
Ex nostris manibus. Immo mandati Dei
Recordemur, iubentis, non homicidium
Facies. Nescitis qua poena multatus est
Cain? cum occidisset suum fratrem ferox.
Ubi est perustae frontis impudens scelus,
Dixit Deus. nunc igitur maledictus sies
Almam super terram, quae aperuit os suum,
Suscipiens sanguinem tui fratris, manu ex
Tua. Cum operatus fueris eam, nullos ea
Fructus dabit, et vagus et profugus eris super
Terram. praedixi enim, fi semper egeris
Bene, recipies: sin autem male, statim tuum
In foribus peccatum aderit horridum tibi,
Sciens quandoquidem conatus saevum scelus,
Primus impium attulisti umbris scelus,
Teque scelere inexpiabili implicas, ego
Deus sanguinei vindex sceleris. an improbe
Non hac poena terribili terreris? nefas,
Si mens rebellat tua adhuc poenae vindici.
Nihil times. ipsus poenis atrocibus
Ultro occurres? non te poenas existimas

Hausturum? SI. Dixisti pulchre. sapientia
Non nobis eadem est, quae tibi. consentis et
Tu in facinus Ioseph contra nos? utinam esset hic
Discerptus orci pallidi de faucibus,
Et draco squamosus furui orci ianitor
Absorbuisset eum. beatus ego forem.
RV. Prius homini supremus fatorum dies
Exspectandus, ne se beatum iudicet
Quisquam, nisi nihil mali ille exegerit
Aevum, passus. nec quemquam dic mortalium
Unquam beatum citius, atque mortuo
Illo, supremum videris vitae diem.
Tu te beatum existimas, quod flatibus
Fortuna provehit benignis iam tuum
Facinus? erras, in melius animo flectere.
Abice scelesta cogitationis (ut
Posterior esse ali quando cogitatio
Prudentior queat tibi, siquidem solent)
Consilia: si quid est Parum recte, licet
Corrigere posterioribus sententiis.
Beneficium semper beneficium parit,
Et gratiam concors meretur gratia.
Considerate quam felix concordia
Sit, fratres quae unanimes ligat. fructus habet
Uberrimos. consona fraterno vita si
Sit omnis amori, quis verae dubitet opus
Dicere pacis? tam sanctam sequitur gestiens
Pacem voluptas, quam pius pascens amor

Aethereo nectare. quoniam Dominus suam
In talibus mandavit contuberniis
Benedictionem firmiter manere, nec
Non vitam eorum durare in saecula nimis.
SI. Ni fallor, ipsus advenit. IO. Fidissimi,
Salvete una salute fratres singuli.
SI. In laqueos lupus, ades, teneris optime
Medius. Ornaberis virtutibus tuis.
Dignas lues Ioseph poenas factis tuis.
Invenit impium Deus tandem bonus.
IO. Qui sic? numquid mihi irascimini innoxio?
RV. Tales simus in alios, quales nos poscimus
Illos in nos futuro. qua mensura enim
Fueritis aliis mensi, eadem ceteri
Remetientur vobis: et quo iudicio
Vos iudicatis, eodem iudicemini.
Ob ista ne quid occultes, siquidem intuens
Cuncta, audiensque cuncta proferet dies.
Omnia pariter immensus ordo temporum
Occulta prodit, et idem prodita occulit,
Subigit atque fateri, quae quis superos apud
Furtim laetatus inani forte piacula
Commissa, in seram nimium mortem distulit.
Celatum nil quod non revelabitur, et est
Nihil occultum, quod nescietur. quin Deus
Quamquam nocentem non castigat ilico,
At faciet tandem, luerint sua crimina mali.
Ubi enim Deum quis laeserit, nemo queat

Effugere, quamlibet potens: et quispiam
Si falsurum speret Deum, cum agit aliquid,
Errat. Sed potius incidit mens improba
In extremam noxam. SI. Quin iam taces, sine
Tandem effutire somnium vanissimum.
Agamus arbitrio nostro, poenas dabit
Garrulitatis diras, furiae plectent scelus
Huiusmodi. RV. Ex malefactis perceptam dolor
Supplicii consequitur voluptatem miser.
Hominibus et Deo malignum est hoc scelus.
Et abominabile, ita caedem fratris tui
Perficere, quo scilicet interfecto pater
Perimetur, et mater luctu maesto simul,
Privatione filii, non legibus
Humanis facta: sed potius fratres mei,
Deseruitote cuncti temperantiae.
Praeterea vobis cunctis iracundiam
Supernam saeviorem concitabitis,
Si trucidetis, quem dignum iudicaverit
Noster Deus, praesit qui olim fratrum gregi.
SI. Lues quod admisisti, non sine foenore.
RV. Flectite animos, ad iniquitatem celeriter
Nimis propensos, ultionisque cupidos
Ferri potentis. Ferocem frenetis animum
Fratres. SI. Unde novus contionator venit?
Unde isthaec relligio nova tibi tam cito?
RV. Ego quandoquidem nihil proficio tristibus
Minis, discedam, nolo caedis particeps.

Videri. quum rapaces cernetis minas,
Cervicibus imminere vestris, tum feram
Frenabitis primum vestram cupidinem.
SI. Quid de cupidine ais? num ego movear tuo
Adhortatu? dabimus fratrem dirae neci.
RV. Ah non, sed potius has in cisternas, aqua
Carentes conicite [(transcriber); sic: conicite] . bene si morem mihi,
Quam primum gesserint, innoxium auferam
De cisterna clam fratribus, caedis avidis.
SI. Lues improbe poenas, factis dignas tuis:
IO. Ah quid peccavi contra vos innoxius?
Itane praeda feris sum futurus ego lupis?
SI. Os comprimas iubeo: lateas hic improbe.
IV. Negotiatoribus his potius vendite.
SI. Heus impiger mercator, heus adesto. MER. Quis
Me volt? numquis me hic vocat? abeo. SI. Adesdum mane,
Inquam mane, est tecum mihi negotii
Quiddam. ME. Quin dic quid est? SI. En mancipium illud est
Venale nobis. MER. Quanti abiectum venditas
Mancipium? SI. Agam paucis, viginti argenteis.
MER. En tibi pro mancipio quod postulas habes.
SI. Proh Iuppiter, numquis hic homo sequitur? nihil,
Nemo est. iam erumpere isthoc gaudium licet?
Nunc tempus est. o fors fortuna, quam bene
Stetisti ex partibus nostris, conatibus
Aspirasti meis, nisi stimuleum tibi
Statuissem supplicium, etsi omississem morae
Longe poenas ultrices, Mandrabuli modo

In peius evasisses indies. quia,
Qui vitulum aliquando tulerit, taurum denique
Tollet. semper enim degenerasses moribus,

SCENA II.

Ioseph, Ioseph heus, non respondes? ubi lates?
Pro Iuppiter, facinus foedum, o adolescentulum
Infelicem, o scelestum, vi sub duxerit
Ex hoc lacu fratrem mihi carissimum.
IA. Me vox tua excivit foras amarior,
Mi gnate, cur non ingredere domum? quid? et
Turbatus hic perstas foris? quid est rei?
RV. O pater, eloquar, id quod res tempusque expetit?
Quam difficile est (dii boni) tacere, cum
Doleas. ferae faces ardentes de manu
Atque gladios, dirasque voluntates eis
Extorquere pater cupii, ut defendam meum
Fratrem, quem ex medio conabantur tollere.
Dumque haec animo revoluo sedulus meo,
Circumspicio, fratrem iuvare cogitans,
Ex faucibusque eruere ardentibus fame
Caedis volens, ecce e medio sublatus est.
IA. Lucis adimere usuram conati filio?
RV. Sic est pater. IA. O Deus, gubernacula tenes
Qui caeli qui terrae. o fortuna gravior es
In me, quam ceteros. ecquod unquam excidit
Ore meo verbum gravius, quod eos laederet?

Ex magnis diuturnisque gaudiis mihi
Repente pestis erupit iam maxima.
Quam cito laetitia conversa est in lachrumas?
(O dura fata) atque voluptas recidit brevi
Ad luctum omnis. Quid est mali, quod iam mihi
Miserrimo deesse videtur, filio
Crudeliter spoliato? aut alii cui novae
Calamitati relictus ullus est locus?
Exsistunt quaedam beluae immanes, ac ferae
Forma hominum indutae (portenta) hoc in tempore,
Istos non ad confirmandum scelus, sed ad
Poenas luendas furiae nunc agunt suae.
RV. Ecce pater. IA. Hem. RV. Nisi oculi me sallut mei,
Advenientem conspicio Dan. quid est rei?
Quid adproperat? quid gestat in manu sua?
Vereor mali quid sit. IA. Dolore augetur hoc
Spectaculo aeger animus. hoc sparsam gerit
Vestem cruore sanguineo. Vestis quid haec,
Crudeli tabe peresa? DAN. Hanc inveni pater.
Aspice, carissimi num fuerit filii
Tui tunica. IA. Cognosco, filii mei est,
Nota nimis misero, livido tabo madens.
Hunc ego te aspicio, fili mi miserrime?
Tune illa requies, tu sera senectae meae?
Ah fili fili, non te in tanta pericula
Misi, non affari extremum copia data
Misero patri. heu terra ignota iaces, data
Praeda feris, alitibusque. Nec funera pater

Tua produxi, pressive oculos, aut vulnera
Lavi. Quo te consequar, aut quae tellus habet
Artus tuos, avulsaque membra, atque lacerum
Funus? querelarum causa es lugubrium.
O nate: tantane me voluptas noxia
Tenuit videndi? quem genui, tuane haec pater
Per vulnera asservor vivens te mortuo?
Heu nunc misero demum mihi infelix seni
Exilium, nunc me fata tangunt impia:
O fatum ineluctabile, quo praeceps me agis?
Quem quondam virtutis gloria laude extulit
Cum summa ad caelum, eundem iniuriae premunt
Pravi saecli, invidiaque temporum nimis.
Ah quod putavi gaudium fore, exstitit
Id in exitium. o spem falsam, volucremque nimium
Sortem, Potestne tibi huius vitae haec lux probe,
Aut huius caeli spiritus reficere tuam
Mentem? vix credo. nullam in spem amplius vocor,
Abrepto filio obsequente probissime.
Fugiam conspectum vulgi, nusquam prorepam
Nulli videbor in publico atratus nisi.
Fili heus, affer cilicium vestem lugubrem,
Domo. IV. Pater mi, faciam quod me iusseris.
En tibi, ne te adeo discrucies pater rogo,
Ne tantopere luge mortem gnati tui.
Homines nos esse meminerimus, eo modo
Natos, ut omnibus telis proposita sit
Fortunae vita nostra, nos neque graviter

Eos feramus casus, quos non possumus
Vitare ullo consilio: eventus repete iam
Aliorum memoria, nihil tibi novi
Existimabis accidisse. IA. Beatus est,
Fili mi, qui natos numquam susceperit.
RV. Genitor, minus videntur hi miseri mihi,
Qui amiserunt temporibus difficillimis
Gnatos, His etenim tempestatibus cum eo
Non pessime actum est, cui culpa sine licitum
Est mortem cum vita commutare, genitor.
Vidimus aliquoties secundam ferre te,
Aspirantemque fortunam pulcherrime:
Fac nunc intelligamus te advorsam quoque
Posse aeque ferre. nec id maius, quod accidit,
Quam debeat videri, onus tibi. Dolor
Est nullus, quem non temporis longinquitas
Emolliat. IA. Tua consolatio levat
Me paululum. sed quoties reminiscor mei
Gnati, emergit luctus rursus, et ingens dolor.
Nihil tam vidi mite, ac placatum nihil.
Hunc unum fortuna hominum inconstans, omnium
Quos unquam sol Titaneus conspexerit,
Terris ostendit optimum, atque maximum.
Sed heu facinus, ostendit tantum, ac protinus
Subduxit: quid divinitus dari potest
Mortalibus, Deo inspectore cordum [(transcriber); sic: cordium] ,
Quod non in illo fuerit cumulatissimum?
Nihil potuit (ut visum est) dulcius mihi

Esse, idque cum verbis, vultu, tum denique
Animo. Magnus dolor meus, magnus pudor
Saecli nunc magna iniuria ademptae sobolis.
Tu mi fili, qui curam mihi saepissime,
Et angorem animi sermone levasti tuo,
Ubi nam es? ah quanto nunc fructu domestico
Privatus sum? iocunda mihi omnia ex eo
Contingebant. Verum Deo te maximo
Commendo. IV. Pater nil est praecipue quod in eo
Doleas, quod universis accidere solet.
Et si cares fructu quoque iocundissimo,
Et hilari vultu gnati, et consuetudine:
Multum tamen maerori diminutum erit,
Si hoc unum detrahi tibi potest, ne quid
Huic quem amisisti, contigisse putes mali.
Nemo mortalis est, quem non tangat dolor,
Morbusque: multi sunt humandi liberi,
Rursus creandi, morsque est finita omnibus.
Reddenda est terra terrae, tum vita omnibus
Metenda, ut fruges, sic iubet necessitas.
Sic cogitandum erit piis parentibus:
Ego, quod genui, moriturum scivi bene,
Futuras mecum commentabar miserias.
IA. Fili, vera quidem narras: si non ob oculos
Versaretur miserrima mors gnati mei,
Levarer, ceu Deus medicinam fecerit.
Ah refugere oculi, corpus macie extabuit,
Et lachrumae exedere humore exsangues genas,

Situ nidoris barba pedore horrida,
Luctus me totum compraehendit, coepitque me.
Revertar in aedes, luctui dabo locum.

SCENA III.

O mundi rector, superum praestantissime,
Cuius ab humana nomen non effabile est
Voce: o rerum spes, via, vita, salus omnium,
In te praesidium statui per totum mihi.
Tota salutis spes in manibus condita tuis.
Non sine, ut abducant mala scandala mentem meam,
Sed me fide certa confirmabis, pater.
Huc age tuas aures flecte, quibus omnia
Percipis, et cito fer opem, quam ambit supplex tuus.
Sis mihi in auxilium, ceu rupes fortissima,
Quam vis armorum nequeat ulla rumpere.
Tu siquidem mea rupes, turris fortissima:
Tu dux igitur, tu rector eris gressus mei.
Quod posuere mali, de reti captum eripe.
Longe plus roboris est tibi, quam ceteris.
Errantibus lata via est pedibus: te duce
Autem pervestigabo semitas ego tuas.
Respice me, miserere pater, esto pius mihi
Roganti, miser immodicis aerumnis premor.
Contabuit luctu facies anxia rigido:
Vulnera sua sunt facta animae crudelia meae.
Aetas languit assiduis trita doloribus,
Fathiscunt aegra corda in aegro corpore,

Vix sucus [(transcriber); sic: sucus] miseris ullus ossibus inerit,
En omnibus ludibrio sum fratribus.
Negotiatoribus en venditus vagis
Primo, posthac rursus praefecto militum,
Factus denique fabula foeda omnibus meis
Digressumque foribus noti fugere, nec
Amicorum ullus voluit ferre opem mihi:
Nec superest ulla ratio reliqua miserrimo.
Creditus abiectae sum quasi silens rei
Umbra ego, cunctisque partibus meis vagus
Incessit corporis tremor, consilia dum
Capiunt, qua ratione interficiant me, et meam
Animam qua conditione capiant. nostra spes
Soli tamen constanter adhaereat tibi3
Manibus certe in tuis vita mea est condita.
Eripies me alme pater ab hostili manu,
Sparge in me radios, et lumina vultus tui,
Ne pudefiam fragilis vitae discrimine.
Hoc etenim saeculum immites dominos tulit:
Aequom aut iniquom imperent, pensio omnino nihil
Habent: quod collubitum est, licere existimant.
Abeo, quid agendum sit videbo in aedibus.

SCENA IIII.

LAtius opinione erat (fratres) malum hoc
Disseminatum fecunde, manaverat
Per plurimas regiones pestis undique,
Ascenderat altas alpes serpendo malum,

Id opprimi sustentando non potuerat,
Quacumque potuit ratione reluctarier
Necesse fuit, nobis mox vindicandum erat.
ZA. Plaudamus fratres, quoniam non nobis minus
Iocundi atque illustres debent illi dies
Esse, quibus conservamur, quam illi, nos quibus
Nascimur. est namque salutis certum gaudium,
Nascendi incerta conditio: et quod nascimur,
Amabili sine sensu, nos cum maxime
Voluptate alacri conservati carbasa
Euro dabo, atque frena laxabo genio.
Scelerum improbumque machinatorem omnium
Aegyptiis mercatoribus hinc vendidi.
RV. Harum omnium rerum vicissitudo erit.
Impietate tua crudelis, quid arrogans
Superbis improbe? quid iactas de Dei
Bonitate talia? quorum nulla lux feret
Veniam tibi, perniciem lingua nocens tua
Cur meditatur sine intermissione? ceu
Acutum ferrum, veri nesciaque redamans
Doli? tibi nec est fides nota, nec ubi
Petenda sit, curas? num sapiunt tibi mali?
Qui populi corpus comedunt? que sanguine
Iustorum vivunt? eruet robora quae
Stirpis radicitus sata, nec erit tibi
In vivis nomen. qui facit foveam alii,
Plerumque primus incidit subito in eam:
Exitium qui alteri parat, sciat sibi

Pestem paratam, certo ut participet parem.
Hominum tibi poenas deesse adhuc puta,
Furorem supplicium deorum existima.
Quis est tam corde duro, cum suspexerit
In caelum, vindicem Deum non sentiat,
Hoc perse qui sancto velle suo numine?
Quis ex gigantibusque est illis, quos ferunt
Bellum conatos immortalibus diis
Inferre, tam impius? qui non mali hoc putet
Punitum iri a Deo ter longe maximo?
ZA. Relinquamus nugantem hominem (fratres) nihil
Quam fabulas nescio quas incipit leves.
RV. At praedixi, malum si quod vos obruat,
Non praedictum tibi nullo dices modo.
II. Delirus est, abeamus hinc. ZA. I prae, sequar.

SCENA V.

IN rebus prosperis, et affluentibus
Voluntatem ad nostram, ne nos superbia
Amara tangat: vix enim superbia
Tumefacta, semper eventus dulces habet.
Indomitus et furor, atque fastus absiet
A me procul, freni impatiens superbia,
Quorum visque animus contingit Olympum ferox.
Nam ut adversas res immoderate ferre, sic
Secundas fastu, desultoria levitas
Est. Cum luxuriant animi rebus forsitan
Secundis, vel consiliis se ipsos construent

Salubribus, vel legibus bonis parent.
Huic cogitationi tribuamus locum:
Consideremus aliquando, quanto sumus
Superiores, tanto nos ut submissius
Geramus. Et cavendum, ne Gnatonibus
Patefaciamus aures nostras vilibus,
Qui fortuna et felicitate citissime
Alterius excitati, amici coeperint,
Ventri quo consulant, cum ceu lupus ululet,
Assentando aucupantur magnam gratiam,
Atque adeo ementiendo, obtrectandoque eis,
Qui de ipsis bene meriti sunt, saevas inferunt
Invirias. et cum servum frugi sibi
Quis comparaverit, per quem praesens, item
Absens negotium confectum redditur,
Abalienare quam primum conantur hi.
Quare prudenti animo necesse est hic sies.
Custodias Ioseph, a mercatoribus
Emptum impigris Ismaelitis, qui iam mihi
Inde obsequenter usque seruit maxime,
Iuxtaque fideliter, atque adeo ex sententia
Animi mei. magna est opinio de eo,
In excelso atque illustri est laus sua posita
Loco. Generosa virtus rebus singulis
Patiens, et immota omnibus adeo est casibus.
In illo sic adsunt adolescente omnia,
Ut cum quolibet antiquorum facillime
Eius virtutes compar ari possient.

Vera quidem laude probitatis dignus est.
IO. Laetus sum, laudari me ab laudato viro.
Ea est enim iocunda laus, quae permeat
Ab iis, qui aliquando et ipsi in laude vixerant.
PO. Nec minus id donum, quod vel plurimum potest,
Divinum duco, quod feliciter omnia,
Atque adeo prospere agit, quaecumque agenda sunt.
Deum caeli terraeque rectorem cum eo
Esse video. nam prosperantem cuncta sub
Eius manus intelligo. modestus est,
Compositus, et promptus, non indisertus, et
Nil est eo tractabilius, nil clarius
Ingenio, industriaque, mitis gratia,
Pura fides, et concors amor erga singulos.
Suavem placidus comitatur vultus gratiam.
In omnes conservos officiosissimus,
Adversus nemini, sed omnibus obsequi.
Quare iam cognitis eius virtutibus,
Faciam, iusta illi apud me seruitus siet.
Utque animus maneat idem, qui est ei modo,
Precor deos. nam captus hic rarissimus
Est, servom agilem et frugi sortirier, fides
Quem comprobat relligiosa, et constantia
Dictorum invicta, et factorum impenetrabilis.
Praeficiam domui (ut otioso post mihi
Liceat esse) meae, atque animo liceat obsequi.
Heus Ioseph, heus serue fidelis prodi foras,
Est quod loquar tecum Ioseph. IO. Domine quid est,

Quod tibi mea ars efficere possit amplius?
PO. Te a parvulo postquam emerim, ut semper tibi
Apud me iusta et clemens fuerit seruitus,
Scis: faciam e servo nunc sis libertus mihi,
Propterea quod seruisti liberaliter.
IO. Si tibi quid feci, aut facio, quod placet,
Atque id fuisse gratum tibi, habeo gratiam.
PO. Haud muto factum. IO. Ingentes gratias ago.
Sed tu uno verbo dic, quid est quod volueris.
PO. Breviter exponam tibi animi sententiam
Mei. Potestatem vides super omnia
Regis mihi attributamque potentissimi:
Animum meum vides ceu fluctibus obrui,
Negotiorum semper magnitudine
Herilium, distentum in rebus maximis
Gerundis, sustinendisque, ut molestia
Frangar fere. Insuper domesticae rei
Debilitat cura me. veniunt examine
Longo insomnes curae, ac angunt me mor dicus
Vigiles. quare perspectis virtutibus ego
Ioseph tuis, praepono te omnibus bonis
Meis, gubernabis riteque familiam.
Habeto ius summum conservos in tuos:
Credo universa tibi, excepta coniuge mea
Casta. quapropter si te ipse excitaveris
Ad omnes partes audiendi quam optime,
Non ut cum ceteris, sed ut quam maxime
Tecum ipse certes, etsi omnem denique tuam

Mentem, curam, consilium in rebus omnibus
Exellens excitaveris tuum modo,
Laboribus parabis aeternam tibi,
Et posteris olim futuris gloriam.
Delectat quoniam strenuos gloria nobilis.
IO. Cupio domine secundum nutum vivere
Tuum, modo praescribas aliquot leges mihi.
IO. Sic te domestici intuebuntur mei,
Ut quendam caelo delapsum hominem existiment.
Quare, ut maris gubernatores optimi
Vim pellunt, eius impetum saepissime
Euitant: sic regesque familiam meam.
Tibi data est summa potestas rerum omnium.
Nihil negotii est eos, praesis quibus,
Tranquille continere, cum te contines.
Voluptatibus abstineas, quae datae hominibus
Natura, cuius avidae sunt libidines,
Et effrenatae, quando in homines noxios
Remigrant, furtim virtuti invident gravi.
Eversiones hinc rerum tristes. malo hinc
Luxu voluptas coniuncta, trahit perditos
Secum casus. homines in praeceps haec rapit.
Tum corpori morsus venenatos quoque,
Tum animo stimulos addit acres, et morsus feros.
Voluptas nomen invidiosum, infamiae
Subiectum est, mater omnium improbissima
Malorum. corporis nulla capitalior
Pestis. Voluptates dominae blandissimae,

Maiores saepe partes animi detrahunt
A virtute dolorum cumque faces admovent,
Plerique exterrentur primo praeter modum.
Denique nullum est facinus, nullum demque scelus,
Ad quod suscipiendum voluptatis furens
Libido non impellat, non praeceps agat.
IO. Cavebo ab omnibus, quibus te sentio
Laedi, certe: qui fructus debentur tibi
Ex me, praestantiores ut queas eos,
Atque uberiores capere, curabo lubens.
Omnia studia, curam, operam, mentem denique
Tuis in rebus curandis figo. et loco.
Statui enim non officii duntaxat in eo
Fructum, sed etiam pietatis laudem mihi
Acquirere. et quid est, si defraudent tuos
Oculos: Domini tamen effugere nequeo mei
Conspectum, lumine qui conspicit omnia suo.
Ego quae ad te here pertinere existimo,
Tuosque liberos, omnis quam sedulo
Curabo: quae cum faciam, benevolentiam
Tuam studiose imitabor erga me. sequar
Etiam merita. Sed perge praecipere mihi.
PO. Domui toti rogo meae fac cognitum,
Tibi omnium (quibus praees) carissima,
Salutem, famam, fortunas, et liberos
Esse. et si quis erit, in quo nimis offenderis,
De quo aliquid senseris, huic credideris iam nihil.
Existimationis amplius tuae

Partem nullam, neque minimam commiseris,
Multis enim simulationum conditur
In volucris, et quasi velis obtenditur
Quibusdam, cuiusuis natura callida.
Frons, oculi, vultus, saepius pedes, manus
Ementiuntur, oratio saepissime.
Et sic fallaces sunt quidam, atque adeo leves,
Ut seruitute longa perditam parent
Se ad assentationem: quos ego tibi
Fugiendos ceu luem censeo: sunt namque non
Nobis fideles, verum assentando invident
Partam nobis dulcem, et lucentem gloriam.
Quare sint fundamenta dignitatis haec:
Tua primum integritas, et continentia,
Probitas, iustitia, facilitas, atque gravitas,
Quae non solum blandae resistat gratiae,
Verum tacitae suspicioni. Et omnia
Huc referas, ut ii qui sub imperio tuo
Erunt, beati penitus videantur sibi.
Sic omnes tibi domesticos devincies,
Amicitia, officio, atque benevolentia
Habebis implicatos, observantia
Summa erga te, bonos viros adiunxeris
Officiis, ad necessitudinem tuam.
Audistin haec? IO. Etiam domine, curabitur.
Neque isthic, neque alibi usquam erit per me mora.
PO. Nihil est, quam ut vivas ex praescriptis legibus
IO. Curabitur. P. Eamus nunc intro. IO. I prae, sequar.

ACTUS TERTII,

SCENA I.

Ah Ioseph, laudibus quibus te nunc veham?
Quam servorum aliorum es dissimilis? capta sum
Virtute tua. Crediderim virtuti simul.
Et naturae pugnam fuisse maxumam
In ornando te: conveniunt mores tui
Divini, eorum gratia est blandissima,
Et suavem placidus sequitur vultus gratiam.
Index ingenii, atque animi compositi bene
Cordata oratio. Figura corporis
Nova, color, vultus absque fuco verus est.
Qui vestitus, quae nitida habitudo corporis?
Linguaque numquam riget, carent rubigine
Dentes, nec male odorati tristis est tui
Oris anhelitus, aspectuque decorus probe.
Ah tota flagro amore tui, tantum mihi
Incendium molli facit flagrans amor
In pectore, ut nequeam durare longius,
Quin infelix ab eo impetrem, quod postulo.
Acer enim in extremis haeret amor ossibus.
Quid igitur daciam? quid restat miserae mihi?
Quanto minus spei est, tanto magis ego amo.
Ecce animum blanditiis furtim praendere placet.
Ut non quicquam recuset, sic devinciam.
Benignitatem herilem quis servos datam

Non amplectatur cupide? etiam secum bene
Actum putet, felicitatis non loco
Ducat magnae, heram habere supplicem sibi?
Nec faciem te pigeat eius laudare, nec
Ocellos, Phoebi clariores luce mi,
Et teretes digitos, nec non auratas comas,
Collum niveum, teneros artus. excitat enim
Laus adolescentulos, propensos maxime
A natura ad amorem. formae praeconia
Etiam abstinentes,fortesque oblectant viros.
Auis Iunonia ostendit saepissime
Laudata, pennas, singulari prosequor
Te affectu. ut stipulae demptis adolentur leves
Aristis, ardent ut spinosae facibus
Sepes, viator quas vel admovit nimis,
Vel iam reliquit gaudens luce forsitan:
Sic in flammas nimis ego acres misera abeo.
Sic toto pectore uror, sterilem nutrio
Sperando amorem, vix sustineo lachrumas.
At lachrumae prosunt, alliciuntque iuvenes
Ad nostri amorem. fac igitur ille videat
Madidas genas. si deficiunt lachrumae tibi,
Uda manu tere oculos, num allicire [(transcriber); sic: allicier] queat.
Tranantur obsequio flumina: nec vincere
Potes si contra aquam, quae te rapit, nates.
Rustica paulatim taurus indomitus subit
Aratra. hunc non flectas lacrimis, nec mitiges?
En ad opus omnes vires exigam meas.

Dii coeptis aspirent, perennes rogo deos,
Ut impetrem bona venia, quod postulo.
Ioseph aedibus egreditur. [(reading uncertain: layout problem)]
Atque eccum egreditur aedibus, spero satis
Mollescet. sed satis incedo culta? haec satis
Fulgens purpura dominam me exornat protegens?
Tingit rubor niveas flore decenti genas?
En nobilis auratos armos haec purpura
Vestit, non aversabitur meas preces.
IO. Nescio domina quid secum murmuret mea.
Accedo. Pax tibi domina candida: quid est
Quod adeo tacita [(transcriber); sic: tacida] tecum loqueris hera? dic
Quid est? SE. O Ioseph Ioseph, iam te offers mihi
Opportune. felicitatis advenit
Tempus. IO. Quid laeta sis, curque toties gemas,
Dicas. SE. O lux, o me a voluptas unica,
Anime mi, nolito reluctari meis
Quaeso precibus. hera tibi quod sum, intelligis,
Quae possum pro meo iure imperare, quae
Cogere potis sum te facere. quod postulo.
Tum quod vehementer flagro amoribus tui,
Et neque par esse potero diutius mihi.
Meaeque amores cogunt obliviscier
Ah dignitatis. tu igitur iam quod femina
Potens, atque adeo domina tua offert, accipe,
Dum tibi copia, dumque aetas florens fert tua.
Ah Ioseph Ioseph, tua quae forma sit vides.
Niveo lucet in ore rubor, argutos habes

Ocellos, qui radiant in morem fiderum.
Facies amorem exornat tua. brachia nive
Sithonia candidiora, allicere vel deas
In amorem possent quoque castissimas tui.
IO. Fragilis et fluxa est omnis formae gloria.
Formae meae nitor rapidus, vernalium
Florum prompta velocitate fugacior
Est: et quodcumque in me miraris, id potest
Dissolvi triduanae febriculae ignibus.
Vitreum et breve est, exigui donum temporis.
Sola est virtus clara, atque aeterna, quae facit
Fortissimum quemuis cupidum constantiae.
Nihil (crede mihi) virtute est formosius,
Alassimis defixa est haec radicibus.
SE. Luctantur, et leve ducunt in contraria
Pectus meum, hac amor, odium hac: sed amor puto
Superat. odero, si potero. si non, invitus hunc
Amabo. nec iuga taurus amat, sed tamen habet
Quod odit. rogo per faciem magni numinis
Instar mihi, perque tuos oculos, qui meos
Rapuere, ut mollescat tuum cor saxeum.
Quicquid eris, meus eris semper, tu selige
Tantum me quoque velle. et ne me contempseris,
Candida minus si sim: iunguntur saepius
Albae columbae variis, et niger ab ave
Viridi turtur amatur. non effectu caret
Ioseph, quod voluere duo. precibus te meis
Rogatum, rem tentasse non paeniteat: et

Dum bene ponendi munera tempus habes, tibi
Ne defuisse multo post tempore putes.
IO. Haec forma vera est, hera, quae placet Deo,
Quae honestatem insignem tuetur omnium,
Et fervidam coercet arctis vinculis
Libidinem, excitata membra fortibus
Captiva dat vinculis: non quae mortalium
Animos alliciat cupidos ad libidinem.
Si cura recti esset, si iustitiae tibi,
Cedere deberes ignibus ferventibus,
Et amborum conferre pericula horrida.
Tu dominum si tuum fefelleris, feres
Tristia cum magno damna pudore. nam Deus
Fronte oculos centum, nec cervice minus gerit.
Nullum hominum scelus ignorat,sed videt omnia.
SEP. Herum latebit facile hoc peccatum unicum.
Et si Deus conspexerit facinus, tamen
Longos in annos saepius differt gravem
Poenam. est enim cunctator. et si id accidit
Nobis quoque, interim agemus paenitentiam.
IO. Deus quidem cunctator est, sed desidem
Quoque tarditatem gravitate ultor pensitat
Poenae, atque peccati reos crudelius
Punit. Tantum inferam pro meritis ego mei
Heri malum? ah nimium ingratus merito aestimer.
Quovis malo dignissimum me deputem.
Est multo melius habere fiduciam in bonis,
Quae cognoscuntur, quam in malis, quae sollicito [(transcriber); sic: sollicito]

Timore celantur, spargunturque populo.
BP. Amandus est equidem, qui clara praemia
Meritis praeclaris digna reddidit tuis.
Horsum tuos in me flecte oculos lux mea,
Largire nunc mihi suavissimum osculum.
IO. Ah domina, fumo fervens flamma est proxuma.
Qui cupiat evitare prudenter malum,
Vitanda et (ceu pestis) est occasio.
Qui non velit corruptis esse moribus,
Ab improborum abstineat consuetudine.
Qui cum puella non velit cubare, ne
Det osculum. quamvis fumo nihil potest
Comburi, at flamma multa possunt. Fumus est
Indicium flammae, erupturae citissime.
SEP. Ah non te credidi adeo inhumanum fore.
Existim avi eodem te ingenio, velut
Sunt ceteri, proni ac prompti ad muliebria
Officia conficiendum. Formam dedecet,
Et indolem tuam egregiam, superbia.
Vultus severos exue, nec rigidi viri
Iura tuere. placet inconcessa enim Venus.
IO. In vetitum nitimur quidem, et negata nos
Cupimus, et velut infirmi mortales gravi
Morbo cum aestu, febrique iactantur, si aquam
Gelidam biberint, relevati videntur, at
Posthac gravius multo afflictantur:s semel
Si celebris honestatis fines transgressa sis,
Et genio indulseris satis ex arbitrio

Tuo, insanoque amori femina applices.
Et dux malorum, et artifex scelerum, tamen
Numquam satiaberis. Verum prioribus
Postrema fiunt deteriora, affectui
Isti satis nemo fecit mortalium.
SE. Ah quid refert succubuisse uni noxiae?
IO. Aut me rapax mittat edendum Scylla canibus,
Aut quoque supponat aquae statim Trinacriae.
Nocuisse posse sat est, si ipsa potestas iuvat
Alique. per mala nostra precor, quorum esse poteris
Levamen, per genus, atque per numen Dei
Cuncta videntis, adhibere preces molles sine.
Spiritus enim meus per auras has leves
Vanescat, quam thalamum domini violem mei.
Iudicium, non affectum, qui semper solet
Esse inconsultus, in consilium adhibe tuum.
Respice finem. nec cogita in praesentia
Quid placeat, quam quod semper placiturum siet.
Nunc velle iuvat, at mox voluisse nos piget.
Affectibus domina resistendum est malis,
Ac fortiter reluctandum, si possies
Obstare principiis. Orsus mali, malus
Finis. quod coeptum est pravisque rationibus,
Quamvis videtur primo succedere, tamen
Habet malum plerumque postremo exitum.
Et insuper Dei graves metue minas:
Quibus potest nemo, potens quamvis siet,
Effugere. aquilam Deus ferocem assequitur, et

Idem marinum delphinum praevertitur.
BE. Ne me sperne (precor) munera pro facto feres
Uberrima, vultus severos tandem exue,
Qui tenero lacrimas laetus in ore meo vides.
IO. Quid fles? et teneros lacrimis teris oculos?
Et pectora tenera plangis indomita manu?
Multae manent, quamvis custodibus carent,
Inter quam plurimos intemeratae procos.
Miror domina, unde hic appetitus sit tuus?
BE. Si formosus minus esses, petereris minus.
Audax venusta facie cogor ego tua
Esse. facis tu hoc, oculique tui, cedunt quibus
Ignea sidera, qui causa sunt flammae meae.
Hoc faciunt flavi crines, atque eburnea
Cervix. Nox sunt leviter districta pectora
Telo, descendit vulnus ad ossa mea grave.
Ab nimium simplex Ioseph ne inquam rusticus:
Ab numquam cresces Ioseph, nescis obsequi.
IO. Crescere ego non cupio per turpitudinem.
Parum melius est cum timoribus Dei,
Quam habere cum rubore magnas copias.
Qui iniquitatem seminat, metet mala.
SE. Hanc faciem culpa posse carere tuam putas?
Ah Ioseph, non tibi verba damus, vulnera
Mea sentis. Quod si forsitan praecordia
Ferrea tangunt preces meae, nunc percipe
Animo verba minora meo. namque sum tibi
Supplex, mihi quod tu fuisti saepius.

Nec moror ante tuos procubuisse iam pedes.
Non flecteris? crudelis et durus nimis.
Quid autem est hirto durius saxo? atque quid
Est mollius gelida aqua? dura tamen, aqua
Molli cavantur saxa. Tempore veniunt
Difficiles ad aratra iuvenci. tempore pati
Docentur lenta frena equi saepe alipedes.
Tu feminae resistis unicae? rogo
Per istas lacrimas, dexstramque te tuam,
Si bene quid de te merui, miserescat mei
Te. Quid precibus nostris esse potest mollius?
Hanc amplecti potes, arbitrio frui tuo.
Rogo per tuam fidem, et per solitudinem
Nostram. ecce texui lectum meum tibi,
Pictis stravi tapetibus pulcherrime,
Aspersi quoque roseum cubile fructibus
Benevolentibus [(transcriber); sic: Beneolentibus] , myrrha, cynamomo, et balsamo.
Veni fruamur concupitis (dum licet)
Amplexibus. non est enim vir in domo.
Abiit via longissima. IO. Quaeso edepol [(transcriber); sic: aedepol]
Domina, quando id fieri nequit quod vis, velis
Id quod possit. Quanto satius est te id dare
Operam, quo amoveas istum amorem hera ex tuo
Animo, quam semper id loqui, quo tua magis
Lubido incendatur? SE. Damus facillime
Omnes aegrotis (quum valemus) provida
Consilia. tusi hic sis, longe aliter sentias.
Gravior mihi morte est, repulsa, pallida.

IO. Domina, omnibus precibus oro atque obtestor, ut
In maximo affectu tuo aliquid temporis
Huic cogitationi impertias. Deus
Quam horribiliter Pharonem tum punit potens.
Plagis regem crudelibus, cum Sarai
Proposuisset vitiare Abraae coniugem?
Nimis ego ignavos sim, si, cum fratres mei
Ob raptum concubitum sororis, liberae
Puellae amoris desiderio, nuptiis
Pensandum regiis, cunctis caesis viris
Reliquam diripuere urbem: ego tantum mea
Mollitie admittam facinus, domina, absit procul.
Hem cogita, quod coniugem decet probam
Munus, pudicitia, modestia, pietas,
Timor Dei. confidit in frugi viri
Cor coniuge, reddet ei maritus omnibus
Diebus, operum mercedem vitae suae.
Casta et pudica mulier corona est viri.
At quae confusione res dignas gerit,
Deterrima est putredo in ossibus viri.
Quare accinge tuos lumbos fortitudine,
Et firma brachium tuum, ut resistere
Possis malis affectibus tuis, decor
Marito sis. considera domus tuae
Semitas, beatam dicant filii tui.
Est pulchritudo vana, et fallax gratia.
Nunc hic dies aliam vitam adfert, et alios
Mores iam postulat, abice mollitiem animi.

Difficile erit tibi, mihi in isthac re dare
Verba. SE. O mi Ioseph, tibi verba dare me putas?
Penitus quae amore pereo tui miserrima?
Ah Ioseph Ioseph, quod datur gratis boni,
Amittere, Ioseph permagna est inscitia.
IO. Atqui hoc dono peius nihil nec est mihi.
Tibique. nusquam me avellas, firmatus est
Animus. Qui adulter est, cordis sui ob inopiam
Animam suam perdet, sibique congregat
Damnosam ignominiam, atque turpitudinem,
Et opprobrium eius neutiquam delebitur.
Hominis vias Dominus scit, et considerat
Eius gressus. Iniquitates impium
Capiunt suae, et peccatorum constringitur
Compedibus, et tandem morte moritur miser.
SE. Non merui tandem precibus, dignae ut femina
Miserearis? quin amplectere, quid differes?
IO. Vel ante optem tellus dehiscat mihi prius,
Vel omnipotens pater adigat me fulmine
Ad umbras pallentes Erebi, mortemque me
Profundam, quam alieni subsessor sim tori.
SE. Ioseph, si amore non flectere, senties
Quid possit ira mea. feram' ne ineptias?
Et magnifica verba tua? quid si vi expleam
Amorem, tamen esset reluctaturus hic?
IO. Amor affectu exhibetur, haud vi cogitur.
SE. Dii deaeque perdiunt, ingratus es
Nimis. Abeo intro. quando proficio nihil.

Sed credito mihi, exacerbabo nimis
Dominum adversum te, ut non restinguere liceat
Unquam iram coniectam mariti in te mei.
Silices habes, et durum ferrum in pectore.
Te lapis, et montes, innataque te robora
Rupibus altis, te saevae genuerunt ferae:
Duris te genuit perfide horrens cautibus
Caucasus, et tigres admoverunt ubera.
Numquam fletu ingemuisti crudelis meo:
Non lumina flexi [(transcriber); sic: flexti] , non miseratus amantis es.
Quae sim, mox senties. inultum hoc auferes
Numquam. IO. Isthaec non amantis dicta sunt. ego
Patiar invidiam, passo dentur praemia.
Quamlibet accuses, et sis irata liceat,
Et licet imperiosa capillos vellas meos,
Oraque sint digitis livida facta tuis mea,
Perpetiar omnia. reseruent me compedes
Vinctum catenis (dum bene se, et quantum solet
Ira satiaverit ipsa) tum dices tibi,
Quam diligenter munit castitate se.
SE. Quid sim factura, furcifer experibere.

SCENA II.

Furore multo saevit iratum mare,
Pronique fluvii, et ignis acris impetus,
Inopta acerba, acerba alia quam plurima:
Sed nil ita acerbum, et noxium, ut mulier malae.
Quod etiam testatur quaedam mala inquiens:

Sumus quidem quales sumus nos feminae,
Neque enim malae ausim dicere. namque incendio
Ut nihil formidabilius est, saevo mari
Nihil periculosius, unda vincitur
Raro maris: sic, his mulier simillima est.
Heram meam mulierum praestantissimam, et
Esse omnium probissimam, et castissimam,
Eius mentem longe remotam credidi
Ab omnibus libidinis et affectibus.
Sed experior miser diversu. evellere
Aculeum vesanae libidini puto.
Sed sic amore caeca fertur improbo, ut
Cupiditatem ipsius nulla retardare eam
Videatur turpitudo, etiam foedissima.
O feminae scelus longe turpissimum,
O feminae libidinem effrenem nimis,
Quae cupiit allicere ad nefandum me sui
Amorem. et ni monitus fuissem saepius
Parentibus meis, coepisset me suis
Callida retibus, huiusmodi praecepta sunt
Patris mei: Fili, cum praecordia licet
Modici motus tangunt, in primo limine
Pedem refer (dum tibi licet) mala opprime
Semina, dum nova sunt. nam medicina saepius
Sero paratur, praecipue cum per moras
Longas malum convaluit. nam vires mora
Dat, et teneras uvas coquit segnis mora.
Et validas segetes, quod fuit gramen, facit.

Id quale sit, quodcumque amas, circumspice
Mente celeri, et laesuro subtrahas iugo
Collum tuum, nec longe differes malum.
Dat verba amans omnis, reperitque (credito
Mihi) morando alimenta optima, sed proxuma
Vindictam quaecumque dies, diram a te exigit.
Quare, antequam laesus sies amoribus,
Dum furor in cursu est, tum furori cedito.
Natator difficulter ibit contra aquas
Adversantes, etiam si pugnet maxime.
Fallax amat mollia nimis Venus otia.
Quare qui quaeris finem amori, res age:
Tutus ab amoribus iam eris, quciumque amas.
Sed de his satis dictum puto. quae agenda sunt
Domi, curabo sedulo. o Deus iuva,
Ne herae meae blanditiis ducar impiis.
Abeo intro, dii bene vortant, et mecum sient.