PRaesens quisquis ades Vindelici soli
Concivis, pueris dulce loquentibus,
Gratus porge tuas auriculas modo:
Quo possis melius noscere quid velint.
Solvunt haec, pueri, vota sollennia
Caelorum domino Christiadum Deo,
In terrisque magistratibus omnibus:
Quorum ius superum tangit imaginem.
Haec figura mali perdomuit nefas,
Qua promissus erat Christus ab aethere,
De poena eriperet nos miseros gravi,
Solvens purpureo sanguine, non nocens.
Unus nostra Deus debita per crucem,
Per quem vita reditque antea perditis
Nobis, quos Stygiis fluctibus abstulit,
Puros restituens iustitiae patri.
Soli laus igitur sit sibi maximo,
Quo non est alius sanctior omnium,
Post vitam miseram ducat ad exitus
Felices pariter corpora mentibus.
Thare pater Abraae
Hismael.
Abraam.
Isaac.
Sara.
Puer Abraae
Deus.
Aminadab.
serui Abraae.
Loth.
Bether.
Agar.
Eleasar oeconomus Abraae.
Geta pastor ipsius
Loth.
Rebecca.
Laban frater Rebeccae.
Gabriel. Raphael. Michael. Angeli tres.
Bathuel pater Rebeccae.
Melcha mater Rebeccae.
ADeste mystae, populus maximi Dei,
Audite Bibliae veterem historiam sacram,
Quam nos sumus nunc acturi plane novam.
Non est Terentii res ficta, aut Accii
Plauti, quibus serui currunt heris suis
Solliciti amicae de negotiis malae.
Non hic iniqua mulier rem facit suam,
Saevas superbus nec miles parat minas.
Edax parasitus, sycophanta hic nec impudens.
Leno nec ipse quaestum quaeritans male,
Nec tristis, et durus, vel saevus Demea
Hic ambulabit, vobis spectatoribus.
Sed summa caelorum Dei benignitas,
Qua nos suam creaturam, a poena gravi
Absolvit, et de inferno liberaverit.
Quare Deus de caelo misit unicum,
Sub carne filiumque aequalem gloria:
Id quod suis testantur testimoniis
Sancti prophetae, litterae sacrae undique:
Et mihi manus foderunt, et pedes meos.
Mittemus in panem eius lignum maxime.
Quae sunt in medio manuum vestrarum graves
Plagae? tibi vita quasi pendens tua.
Est captus hic in peccatis crudeliter
Nostris. ut haec levaret morte funditus.
Corpus meum dedi percutientibus ego.
Figura passionis Christi Isac erit,
Quem nunc pater mactare conatur suus.
Rexque Moabitarum, cum morte filii
Cives suos captivos reddit liberos.
Sic Christus in carne humana nos liberat:
Occisus ad redemptionem hinc Israel.
Et ipse pergit tamquam ovis sub victimam,
Nihil loquens, patiens usque ad mortem crucis.
Serpens loco deserti pendens aeneus,
Christi crucem signat sanctam fidelibus.
Haec actionis causam nobis plurimam
Dedere: res est sancta, qua non sanctior.
Id ita esse vos iam iudicare poteritis,
Si cum silentio animadvertitis.
Favete, adeste aequo animo, et rem cognoscite,
Ut rite pernoscatis actor quid velit.
Nullum est hic dictum, quod non sit dictum prius,
Tamen comoediae formam induit novam,
Quae legibus subiecta alias historiae erit.
Rogamus omnes pariter, vestra aequanimitas
Nobis agendi plus augeat industriam.
Ex patria profectus Abraam senex,
In Chanaan, una cum Sarai coniuge, venit.
Ubi sibi gnatum famula genuit Agar
Suasu Sarae: facti tamen post paenitens
Exclusit hanc cum filio, quam parvulo.
Nam ei Deus sterili ventrem recluserat,
Et filium seni ex Abraam viro dedit:
Patriis bonis successorem, spem gentium
Magnam, patri pignus carissimum.
Hunc sibi Deus puram paravit victimam.
Offert pater, dum filium sontem nihil
Mactare cupit, e caelo cognovit Deus
Abrahae fidem: manu defendit parvulum.
Regressus hic ducit Rebeccam coniugem.
O Mihi nimis saeclorum optato tempore
Fili mi Abram, tuisque amicis omnibus
Pignus quidem carissimum, quem a parvulo
Eduximusque habuimus, et amavimus, ut est
Aequum parentes liberos, facere suis
Gnatis: id adeo naturae ductu bonae,
In te me oblecto, solum id est carum mihi:
Ipse ut item contra me habeas, facio sedulo.
Post quam ex ephebis Abram nunc excesseras,
Liberius vivendi fuit potestas, quam antea:
Verum cavebam ne peior licentia
Euaderes, malis praeveni moribus.
Hanc tibi dedi uxorem tum adhuc iuvenculam,
Eademque ob hoc ut apud te quam gratissima
Esset, quibus sub corpore uno animae duae
Forent, amice vitam iocundissimam
Feliciter ageretis, sacri nominis
Connubium auspice Deo felix cederet.
Hanc sic tibi inquam spondeo mea manu
Nunc denuo, tuaeque commendo fidei
Quod ego per hanc te dextram oro, et genium tuum,
Tuam fidem, perque huius solitudinem
Te obtestor, ne abs te hanc segreges, neu deseras.
Site in germani fratris dilexit loco,
Sive haec te solum semper fecit maximi,
Seu tibi morigera fuit in rebus omnibus,
Te isti virum dedi, amicum, tutorem, patrem.
Ut solam ames hanc, quam diu vult Maximus.
Verum quod sterilis est, mihi nimis dolet
Patri. nam ego ibi partem nunc maximam fero
Lubens, et haec forsan voluntas est Dei:
Et nescis olim quid tecum faciat Deus.
Cui potestas servandi soli datur,
Cuius manu caduntque, stant et omnia.
Hanc sume tecum, consortem vitae tuae,
Necisque, perpetua fidei constantia.
Ad nos ego Loth meum nepotem convoco,
Ut eamus hinc in Chanaan, electum locum
Habitationis, per nostrae vitae dies.
Abi, para omnia quae domi paranda sunt.
ABR. Fiat pater mi optime, iussa capesso tua,
Et quid velis manda amplius. THA. Facis ut decet,
Cum istud quod postulo, impetro cum gratia.
AB. Sodes mi pater, hem egone istud conari queam,
Egone propter me illam decipi miseram sinam,
Quae mihi suum animum, atque omnem vitam credidit,
Quam ego animo egregie charam pro uxore habuerim,
Bene et pudice eius doctum atque eductum sinam
Coactum aggestate [(transcriber); sic: agestate] ingenium mutarier?
Non faciam. TH. Haud vereor. nam in te solo hoc est situm.
AB. Hanc habeo pater uxorem votis optimis,
Neque illius me paenitet: nec displicent,
Vitae ratio, morum integritas, industria
Animi probi, gestus pudici corporis,
Formae gratia, venustatis felix decus,
Aetatis ipse flos, pietasque candida.
Accepi, acceptam servabo. THA Ita spero quidem.
AB. Quin tu domi Sarai quae agenda sunt vide,
Et omnia quae nobis opus sunt, praepara.
Namque est iter longum, et satis durum nimis:
Deus velit felix esse quod instituimus,
Cui meliora vota dehinc persolvimus
Quo noster esse dux dignetur optimus.
SAR. Mi vir, faciam omnia quae modo me iusseris:
Quoquo ibis, est certum quasi umbra te sequi.
Tua sum, tuaque dicar oportet castissima
Coniunx, fidelis omnis fortunae comes.
Tu contra mihi spes, portus, et aura tutior,
Nostrum omnium refugium, et consolatio.
THA. Ita facite ut dixi, ego conveniam Loth, qoud hic
Actum sit ut sciat. pergite vos, mox sequar.
ABR. Ita quaeso pater, abi dum tu Sarai. SAR. Abeo.
ABR. Quam dulcis haec nobis erit ambulatio
Cum patre, cum uxore mihi carissima,
Meisque cognatis? Sed cesso pergere.
DE. Abram. AB. Domine quid vis. DE. Sum exercituum deus
Ego. auribus tuis vocem percipe meam.
Egredere de terra hac, atque relinquas eam,
Tuus pater requiescet hic tumulo suo.
Sed tu fuge a cognatione tua, et domo
Tua, atque ab omnibus tuis affinibus.
Veni, et sequere me aliam in terram, quam tibi dabo,
Propriamque perpetuo dicabo semini
Tuo, fluentem lacte, melleque suaviter.
Ibi ter faciam in gentem multo maximam,
Benedicamque tibi semper benedicentibus,
Atque maledicam maledicentibus tibi.
Ego tibi ero Deus, tu mihi populus meus.
Cognationes omnes terrae, nomine
Sacro tuo benedicentur multipliciter.
ABR. O Domine Deus pater caelorum altissime,
Ego tuus servus quocumque iusseris
Vado, nec ulla prohibet temporis mora.
Tu me Deus custodies pace optima,
Et proteges salutem hinc ambulantium.
Servans viam bonorum, sed peccantium
Perdes, ad inferosque poenarum locum
Pravissimos deducis, et iustos beas.
Valeant qui malefaciunt, et gaudent in malo:
Et insuper rebus subsultant pessimis.
Vivat Deo beatus corde simplici,
Quem veritas linguae suae non deserit.
Nec ore maledixerit altissimo Dei.
Beatus homo qui nam affluit prudentia,
Et invenit sapientiam, nec abicit [(transcriber); sic: abicit]
Correctionem Domini, sed diligit eam.
Et disciplinam eius gaudens assumpserit.
Nec deficit si a Domino poenam sentiat.
Dominus enim in latere pedem custodiet
Eius, ne capiatur manibus ab improbis.
Deludit ipse illusores, sed erigit
Iustos, et animo mansuetis dat gratiam.
Benedictus est homo, qui timet dominum Deum
Suum, et malorum non intrat malas vias,
Qui diligit iustum, atque peccatum oderit.
Indomita virtus colitur, et mundo vago
Narratur, hominesque evehit ad alta aethera:
Felicibus superis iungit terrestria,
Si sub Dei moriuntur iustis legibus.
Bene novit omnipotens Deus qui sunt sui.
Iniustus, impius, perversus, improbus,
Transgressor ipse legis, fallax, invidus,
Culpa sua pereunt post vitam funditus.
Cum iustus in caelo vivat perenniter.
His fretus ego spe vivo, et ducor maxmia.
Et ambulabo per vias Dei mei.
In nomine tuo gressus nostros dirige,
Et aequitatis semitas hinc ducito.
Sed eccam video ipsam exire Sarai foras.
SAR. Hem mi vir hic sumus, Loth, et ego. AB. Bene facitis.
Ubi sunt alii? SAR. Ceteros praemisimus.
Quoniam pedes nostros non possunt consequi:
Quod plura secum portant. LOT. Et gravia onera
Ferunt, aurum, vestes, et res quam plurimas
Alias, igitur eos praeire paululum
Decet. brevi illos consequuturi sumus,
Vacui, sine impedimento ullo ponderis.
ABR. Bene est. sed heus, noverunt ipsi'ne viam?
SAR. Probissime. AB. At sequimini vos quam maxime.
SAR. Sequimur. sed hinc advesperascit protinus,
Et lassa sum. nam aestus diei magnus est:
Mea mihi membra frangit, debilia facit
Omnia, Deus spero nostris laboribus
Finem dabit, meminisse olim nos haec iuvet.
ABR. Bono animo fac sis Sarai, et te ipsam quod
Fac consolere, nam fatorum terminus
Hic est, et insuper hanc communem patriam potes
Meis tuisque liberis puta fore,
Quod est Dei voluntas, et sententia.
Deponite huc pondus Loth grave, tu uxor mea,
Haec nostra fiet sedes, haec domus mea.
Ingredere, et hanc orna, lava, purga, et vide
Quid amplius sit opus: ego statim subsequar.
ABR. Laus sit Deo meo, et perennis gloria,
Qui me sua benignitate duxerit
Huc, rebus omnibus salvis, et corpore.
DE. Abram. AB. Domine. DE. Terram hanc vide tibi dabo,
Et semini dicabo in aeternum tuo.
Hic permanens mihi fige tabernacula,
Altariaque meo tibi fac nomine.
Hic servies soli mihi, nec alteri.
Zelotypus fortis tuus ego sum Deus.
Postquam sacram aedificaveris domum mihi,
Rite ibi sacrificabis pro peccatis tuis.
Et ad placandum me facias istud, memor
Mei immolabis vitulum, coramque Domino
Hinc sanguinem eius circum fundito manu
Arae per universum septies nota.
Et pelle detracta artus concidas probe
In frusta, et ignem lignorum strue facito,
Ac membra quae sunt caesa, scilicet caput,
Et cuncta iecori quae adhaerent, fixaque manent.
Et quae sub intestinis numerantur bona
Exure statim in holocaustum mihi suavissimum.
De pecore vero masculum tantum offeres
Sine macula Sed si oblatio de grege ovium
Fit, sive de columbis tum gementibus,
Vel de pudicis turturibus ipsis siet,
Ferro secabis minime, sed sanguine procul
Fuso in odorem Domini accendito tui.
Oblatio omnis quae offertur Domino Deo,
Haec absque fermento fiat purissime.
Nec meills aut fermenti quicquam tradier
Igni decet. Sed quod fertur ad altaria,
Hoc condies sale sacrificium maxime:
Et in omnibus rebus tuis sal offeres.
Peccans anima nimium per ignorantiam
Contra Deum. et mandata eius, male egerit,
Haec offerat pro peccato vitulum suo.
Qui tetigerit sub se quod est immundius
Peribit, et si per feram sit mortuum,
Aut a suae naturae fato ceciderit,
Immundum erit, numquam Deo acceptabile.
Iurans anima lingua sua contra Deum,
Haec paenitentiam pro peccato gravi
Agat, offerens, agnum de gregibus, aut capram.
At si pecus non habet ut offerat, satis
Est offerat columbarum pullos duos,
Aut turtures binos, marem cum femina:
Quod si neque id potest, panis partem ferat.
Spiritus enim contribulatus sacrificium erit.
Cor humile, neque contritum despicio, quia
Holocausta me non placant, neque sacrificium.
Sed qui per errorem peccans veniam rogat,
Exaudiam eius vocem, atque dabo gratiam.
Multum misericors sum, remittens plurima.
Lentoque commotus gradu me vindico.
Et semper exspectans procedo tardius,
Ad puniendum peccatores pessimos.
Et distraho diu gravem sententiam,
Sua via num convertantur improbi.
Sed si nihil me acturum iam perspexero,
Hanc tarditatem, poenae gravitate reputo.
Ignis mihi perpetuus ex ara ardeat,
Quem nutries reponens largius foco
Ligna super: ut numquam deficiat igneus
Calor, sed in dies in honorem splendeat
Dei tui, vestris diebus omnibus.
Omnis sacri ordinis sacerdotum hostia
In igne consumatur rutilo protinus.
Nex ex ea quisquam partem gustaverit.
Et qui sacerdos sacras offert victimas,
Hic possidebit pellem eius, nil amplius.
Si pro actione gratiarum oblatio
Fit, panis absque fermento coctus siet.
Adipem ovis, et bovis, capraeque non edes:
Nam quisquis ex his est, peribit sine mora,
Et nomen eius de populo delebitur.
Animalis etiam sanguinem nemo omnium
Gustabit, immixtum cibo. qui fecerit
Contra, peribit ille de populo suo.
Vinum, et quod ebriat, nullus bibat hominum,
Ut melius habeatis recti scientiam,
Possitis aequum et iniustum discernere.
Ego Dominus unus, Deus vestrum omnium:
Audite me, negligite divos ceteros,
Quis ora stulta sunt, nihil loquentia,
Aures habent, quicquam tamen non audiunt,
Manus habent nil palpantes, vanos pedes.
Ita similes illis erunt et ceteri,
Quicumque faciunt ea, qui vel fidunt eis.
Soli Deo tuo mihi da gloriam.
Et mea facite iudicia, et praeceptum meum
Servabitis per vestros vitae terminos.
Nolite morem populi huius terrae sequi,
Vivere neque ex eiusdem consuetudine.
Nolite fac ere quae vos ante fecerint,
Nec ambuletis in malorum semitis,
Nec polluamini pravis ductoribus,
Estote sancti, ego etenim sanctus sum Deus.
Idola non servabitis, reicite procul.
Dominus ego vester sum, quare attendite.
Leges meas qui diligens custodiet,
Vivet per illas felix [(transcriber); sic: felix] aeternaliter.
Non ultionem diram quaeras, nec memor
Iniuriae tuorum civium sies:
Sed diligas quemcumque proximum, quasi
Te ipsum. Nec observabis vana somnia.
Coram capite cano surgens, ama senem.
Time Deum dominum tuum omni tempore:
Et advenas ne negligas in aedibus
Tuis, sed esse te nunc cogita advenam.
Dein septimus dies erit sanctus mihi,
In hoc opus nullum fiat perniter [(transcriber); sic: pernniter] .
Ego dabo pacem vestris in finibus,
Et dormietis, nec sit qui vos terreat.
Quod si illa negligitis, et contemnitis, ego
Vester Deus faciam vobis haec scilicet,
Velo citer vos visitabo grandine,
Ardore molesto, aggestate [(transcriber); sic: aegestate] turpiter
Semen seretis, frustra terra arabitur.
Ponam meam faciem contra vos serio,
Fugietis hinc, et persequente nemine.
Quin ego recordabor pacti semper mei,
Quod fecerim tecum voluntate propria:
Nihil negans stabo promissis firmiter.
Si vixeris secundum me, vives diu,
Terra bona frueris omni saeculo.
AB. Faciam Domine quaecumque inssisti ordine.
Numquam tui obliviscar, donec rexerit
Hos spiritus meos artus per corpora.
Tu mihi Deus, tibi vivo, tibi morior.
Quid hoc negotii? satis decernere
Nequeo, nisi felicem me esse sentiam.
Hic non amandus? hic non venerandus Deus?
Itaque adeo magnam fecit curam mihi
Verbis suis, benignitate et gratia,
Ne forte faciam inprudens quod nolit, sciens
Cavebo. Sed cesso ire intro, ne nunc mora
Sin egomet meis, quod exspectant diutius.
Qui templa caeli numine commoves,
Iudex piorum tempore cor dium,
Qui nunc, et in patrum diebus
De tenero meditaris aequum.
Non sordidus mi pectora contudit
Fastus, superbum non animum male
Vexans Erinnys restringit,
Lumina celsa tuli nec unquam.
Non ambulavi sub lare divitum,
Auro superbus: nec rebus arduis
Immiscui vires meas, nec
Quae mihi sunt graviora tento.
Si mentiar, poenam meritus luam,
Et pono gaudens hanc animam meam:
Infans velut nutrice abiectus,
Qui valeat nihil absque lacte.
Nunc vivat Israel sub Domino suo,
Sperans in illum perpetua fide,
Omnesque per vitae dies, qui
Imperio regit unus aequo.
AB. Quam bene apud illos divina regit gratia,
Curae quibus fit inter se concordia,
Ut nos diu feliciter vitam egimus
Una, nec ulla nascitur discordia:
Quod ego sciam. avare rerum omnem copiam
Nobis sua largitus est Deus manu.
Ad haec voluntatem inter nos bonam satis.
Fortuna sed quae numquam perpetuo es bona,
Hanc auferes cito, nisi prohibet Deus.
Videre videor etenim nunc illum diem,
Quo nostra amicitia periret funditus,
Nisi animus aliter esset in nobis situs,
LOT. Ita est. sed heus quid sollicitet te, dic mihi:
Ego facile his rebus medebor omnibus.
AB. Nihil est quod ex culpa fiat frater tua.
LO. Quid'nam est? AB. puerile. LO. Quid est? AB.
Nihil. LOT. Quin dic, quid est?
AB. Et si iubes, nunc dicam rem tibi ordine.
Vides utrisque nobis esse gregem ovium
Magnum satis, nec hunc unquam diminui,
Sed plus in omnes augeri nimis dies,
Ut iam domus vix nostra capiat, sat scio.
Quid commedent? porro quid nobis miserius?
Et maximum quod est, res ipsa me monet.
Discor diae sunt inter pastores meos
Tuosque magnae, ut timeam nobis quid mali.
Sic est profecto, sic hercle ut dico tibi.
Sed quaeso nihil horum inter nos sit omnium,
Fratres enim sumus simul re et nomine.
Ecce universa terra coram te, obsecro
A me recede paululum quovis gentium.
Et fiad sinistram pergis, ego per dexteram.
Situ eligis dextram, sinistram mihi dabis.
LOT. Aequam tuam conditionem frater probo,
Utrisque non inutilem. nec est opus
Multis, quasi hoc a me impetrare oporteat.
Alium esse censes nunc me, atque olim, cum antea
Dixi tibi nil commodi in me claudier?
si in rem est utrique ut fiat, hoc parabimus
Iter: ego dextram tenebo, tu hic manes.
Namque hoc ego puto in primis esse utile
Ad nostram amicitiam conservandam. quia
Quo longius disiuncti, tanto firmius
Nostrae futurum foedus est concordiae.
Et praeter hoc odiosa res Deo foret,
Et ceteris nostris vicinis scandalum,
Nos litibus nos inter discordarier.
Quare ne fiat per amicitiam te rogo,
Quae incepta a paruis cum aetate accrevit simul,
Idem quibus velle et semper nolle fuerit,
Frater mihi es meus, una a pueris parvuli
Sumus educati, una semper suimus domi
Ambo, gravia pertulimus una plurima.
Quapropter nitar, faciam, experiar, denique
Animam relinquam potius, quam te deseram.
Ergo id repente nobiscum dissolvi
Absit, neque velim, neque necessum esse arbitror.
Etsi locus disiungit nos, animus tamen
Aequaque voluntas perpetuo iunget scio.
ABR. Quid istuc? si istuc animum in duxti nunc tuum
Fiat, tuus totus sum, et animo et corpore.
Iter iuvabo, consiliis, re, opera tuum,
Quantum potero. LOT. Non esse opus puto, mane.
Sed si quid est, indicabo quidem tibi.
ABR. Veniam, nec ulla unquam in me erit tibi mora.
LOT. Cras ibimus, vale. ABR. Et tu qui feliciter.
si fecerim quod placeat minus, ignoscito.
LOT. Tace rogo, nihil est quod tibi succenseam.
ABR. Abit, ac rogasse vellem. sed melius fore
Cras arbitror. Bene sit ei. o dii boni,
Nae illiusmodi iam nobis magna civium
Penuria est, homo antiqua virtute ac fide:
Haud cito mali quid ortum ex hoc sit publice.
Quam gaudeo, ubi etiam huius generis reliquias
Restare video, vah quam vellem illi omnia
Cedere bene, ex suique animi sententia.
DB. Abram leva sursum tuos oculos, vide
Ab hoc loco in quo stas omnes terrae plagas:
Hanc ego tibi quam conspicis terram dabo
In sempiternum, et semini propriam tuo.
Faciam tuum semen quasi pulverem soli:
Ut si quis hominum quit numerare pulverem,
Semen quoque tuum numerabit, dubio procul.
Surge ergo, vade, perambula terram hanc, quia
Illam tibi daturus sum per saecula.
Noli timere, ego protector sum tuus
Merces ego tua magna sum, nec altera est,
ABR. Quid mihi dabis domine? vide absque liberis
Vado, nec haeres ullus mihi legitimus est:
Et filius procuratoris parturit
Sibi liberos, et vernaculus ipsus meus
Haeres mihi futurus est. Ah dolor ingens
Patri, carere sibi natis heredibus.
DE. Confide, non est sic futurum, ut cogitas.
Haeres tuus fiet qui de tenascitur,
Et ex tuo utero progreditur filius.
En suspice, numera stellas caeli vagi,
Ita tuum erit semen. confide, et credito.
ABR. Credo Domine sine dubio verbis tuis.
DE. Ego Deus qui te duxi forti manu
De terra Hur, ut patriam relinqueres tuam.
Et hanc tibi terram, quam possides, darem,
Post te tuis possessione filiis.
AB. Genitor supreme, caelorumque conditor,
Dic unde scibo quod possessurus sum eam.
DE. Scito futurum peregrinum semen tuum,
In non sua terra, atque servitutibus
Sub dent eos, annis quadringentis sibi.
Verum vide, cui servituri sunt, ego
Gentem manu illa iudicabo fortiter.
Sed tu, sepultus in senectute optima,
Ibis quidem requiescens ad patres tuos.
AB. Certum mihi, quod ita futurum domine sit.
Non est enim mendacium in lingua Dei.
Quin dixit, et sunt facta, quae voluit semel,
Creavit, et creata sunt, nulla mora.
Quaecumque voluit, recte fecit omnia.
SAR. Domine Deus, qui me creasti feminam,
Legi viri per omnia sui subditam.
Igitur Abram mihi virum carissimus
Maritus, ex tuo solius numine
Amandus et venerandus omni tempore,
Qui mihi caput, sacraque meae vitae anchora.
Et me scio semper fecisse sedulo,
Ex illius, meum pararem commodum.
Ne nostro amori incideret mala vel calamitas.
Nam esse expedit nobis bonas mulieribus,
Quae illis honori sumus, et laudi maxime,
Per quas sibi generis ducunt sobolem sui:
Quae res amorem coniugum conglutinat.
Sed ego quid aut peccavi, aut quid feci Deus?`
Cui clausa ventris sterili mihi sunt viscera,
Nec prole patrem feci longo tempore.
Nullius etiam rei mihi sum conscia:
Sed tamen ob hoc sum iustificanda a nemine.
O dura fata semper, et sortem asperam,
Quae saevit, et non parcit ex aequo mihi.
Quo modo marito mater prolis parvulae
Dicar, mihique ludat in aula parvus puer?
Quid nunc? nihil demiror ego decrepita anus,
Cum idem minus iuventute mea fecerim.
Tamen voluntas maximi fi at Dei:
Cui laus, honor, gloria soli per saecula.
Verum scio quid faciam, si mihi datur
Gratia Dei, et mariti consensus mei.
En nunc famulam charam introducam Agar,
Ut dormiat cum Abram, quo nascatur mihi
Heres ex Agar hac patriae substantiae.
Tu mihi Deus da gratiam, fac compotem
Voti tuam ministram, ut vir consentiat
Precibus meis, et eius in sinu cubet.
ABR. Nescio quid uxor secum tacita murmurat.
Nisi quid est, nunc iam volo scire ex ea.
Atque ecce pergit horsum. salve uxor mea,
Quid est tibi salvae satin res sunt? ais?
SA. Mi vir, si ego invenio famula tua gratiam,
Audi loquentem, ut quid porro velim intelligas.
Ecce dominus matricem conclusit meam,
Ne quando parerem liberos tibi patri.
Ingredere ad Agar, hanc igitur ancillam meam
Si forte suscipias ex illa filios
Meae, tuaeque senectutis solatium,
Legitimos bonorum heredes omnium.
AB. Age fiat uxor, si vis. et quid amplius?
SA. Abi mea Agar, et sit felix quod coepimus.
AG. Fiat secundum verba tua domina mihi:
Faciam lubens, spero idque adiuturum Deum.
AB. Abeamus hinc intro, et quid fit videbimus.
LOT. Iamne parata sunt, et curasti probe
Omnia viae necessaria, ne quid mihi,
Vobisque desit, hinc iter facientibus?
GET. Non fit tibi dubium domine, curavi enim
Singula, nec est quod desit, pergamus modo.
LOT. Frugies. sed heus, dic, quid tibi regio placet,
In quam pari studio pergentes tendimus,
Ubi fata sedes longaevas piis dabunt?
GET. Quid ni? bene esse consultu omnibus puto.
Nam fertilis regio est, abundans omnium,
Ne iure quicquam possis unquam conqueri.
Ubi satis patebunt lata pascua,
Nec tibi malum laedet pecus contagium,
Hinc proximi vicini de latere tui.
Cythisum capellae carpent pratis succidum,
Boves, ovesque, pecora viridi gramine
Pascentur, usque floribus virentibus.
Nec lac novum frigore defit tibi, nec in
Aestatibus, redibunt pleno ubere domum
Vaccae, dieque bis pastor mulgeat eas.
Non deerit ingens lactis pressi copia,
Atque butyrum, condimentum cibi optimum..
Fortunate senex hic inter fontes sacros
Captabis ipse frigus, et somnum levem.
Fructus dabit tellus omnis generis: ibi
Crescunt nigrae castaneae, et poma plurima,
Olus, rapum, glandes, varia legumina.
Species bonae tritici, frumenti maxima
Pars, hordeum, et si quid melius isthoc erit.
Et bis serunt Cereris in anno munera,
Vuis nec est alia terra hac feracior.
Pascuntur hic apes mellis dulcissimi,
Doctae sua arte longe Hyblaeas vincere.
Nec interim turtur gemere cessat tibi,
Et tua palumbes cura ibi circumvolant.
Dices profecto fortunatas insulas.
Et gaudeo vitam meam isthic degere.
LOT. Laudo quidem. sed quo modo illuc ibimus?
GET, Facile, via est etenim cuivis tutissima.
Ego ceteros iussi praeire paululum:
Et credo eos itineris facere non parum.
Nos mox sequemur hos pedum lento gradu:
Nec est quod adeo properemus, cras ibimus,
Clarus priusquam phoebus attollet diem.
Nam etiam celeritas in desiderio mora est.
LOT. Cum liberis uxorem abire iube tuam
Hodie, ne sint molesti nobis per viam.
Si quid supererit, interim curabimus.
TET. Bene est: solemus omnes obliviscier
Aliquando prae nimia cura, quod melius est.
LOT. Non arbitror fieri, qui bene praevideris
Omnia, nihil praetermissum abs te conqueror.
GET. Si tibi quid feci, aut facio quod placet Loth,
Id gratum fuisse adversum te habeo gratiam.
LOT. Et nunc magis vel te quam oculos meos amo:
Propterea quod seruisti liberaliter.
Igitur apud me iusta tibi sit seruitus
Semper. GE. Habeo ergo gratiam. LO. Haud muto quidem,
Eo magis curae sunt mihi, quae agis omnia.
Et nunc tibi commendo res uni meas.
GET. Confide, tuto commendasti isthaec mihi:
Tuas agam res quasi meas, et candide.
LOT. Quid haec? aliud est quod restat maius etiam.
Tu perge facere quod tibi concredidi.
Nunc est eundum, ne quid simus in mora
Aliis. GET. Eamus igitur. LOT. Eo, tuque sequitor.
AG. Quam bene egit nobiscum Deus meus,
Quae cum gravida sum facta ex Abram semine,
Fructusque floret, ac tumescit pondere
Alvus, vide astris gradior, et cunctas super,
Altum superbo vertice attingens polum.
Nunc decora regni teneo, nunc Abram me amat
Prae ceteris, et summa votorum attigi.
Bene est, abunde est, iam sat est etiam mihi.
Quid porro faceret cum vetula vir coniuge?
Cui clausus est venter, ne possit gignere.
Sed ego parentem prole facio Abram meum.
SAR. Quid dicis omnium? si non pol omnia
Haec nunc. Ita ego contemnor abs te pessima,
Reddam, et tibi poenam dies non auferret [(transcriber); sic: aufferet] .
Hem mi vir, opportune mihi venis obviam.
ABR. Quid est mea uxor? irasceris? hem dic quid est?`
Ah ne lacrimes, quid trepidas? pergis dicere?
Animum recipe. SA. prorsus. AB. quid ergo id prorsus est?
SAR. Agar. AB quid ea. SA. neque liberalis, neque bonae
Est functa nunc officio, quin prae se meum
Nomenque famam, fortunamque et omnia
Contemnit, et me habet vulgo despectui.
Haec illa, quam tibi dedi in sinum tuum,
Magnus dolor, probrumque grave: causam tamen
Possum tueri iudice infesto meam.
Nam me scio vixisse virtute comite,
Semperque honestatem fecisse maximi.
Diiudicet Dominus inter me et te Deus:
Non patiar, in me culpa multarum redit.
Id nunc rogo, defendas me miseram tuam.
Si unquam fuit tempus, cum ego fuerim tibi
Mi vir, voluptati, aut sum dicta uxor tibi
Olim voluntate, obsecro eius memineris:
Inopisque nunc tantum te miserescat mei.
AB. Cave, si me ames, istud posthac ex te audiam.
Animo bono sis, recipe turbatum malis
His pectus, animum mitiga, quo perferas
Adversa: nam tempus dolorem sublevat.
Ecce uxor ancilla in manu tua tibi:
Illa modo, per me, arbitratu utere tuo.
Hanc etiam ego conveniam, colloquar rogans,
Si est factura id ut sit officium suum
Faciat: sin aliter de hac re est eius sententia,
Respondeat mihi, ut quid agam quam primum sciam
Ni faciat, illam quae aequum est, haud sic auferet.
SA. In te omnis haec spes est Abram mihi sita,
Te solum habeo, tues patronus, tu mihi parens.
Ille tibi moriens me commendavit pater:
Si deseris, perii. ABR. Quicquam cave dixeris.
Neque faciam, neque me pie posse arbitror.
SAR. Abeo. dominam me exspectant dudum, scio.
ABR. Nescio quid hoc negoti sit, nisi mihi
Male time am, ne quam turbam faciat ea
Ipsa intus, et nisi praeveniam. nam ita est homo,
Cum placo, adversor sedulo, et deterreo,
Et vix tamen humane patitur verba optima.
Haec (pia licet) praesertim mulier id facit.
Hinc quod solet dici verum est diverbium,
Per quatuor hanc moveri terram maxime:
Cum servus ex plebe superbus regnaverit,
Si stultus est satur ciborum munere,
Si mulier odiosa in coniugio permanet,
Et cum suae dominae ancilla haeres facta sit.
Id mihi quidem evenire video nunc nimis.
Quare penes meres haec est, meque attinet.
Quid hoc (malum) infelicitatis est? nisi
Me credo natum his rebus nunc miserrimis.
Primus ego sentio et rescisco omnia mala,
Et primus obnuntio, solus et aegre fero
Si quid fit, aut minus me vel illos decet.
Haec, me quidem non indicente facta sunt:
Ne fiunt etiam, quod testor, iussu meo.
Nunc redeo, num pacem componere liceat:
Ne maior ira fervens crescat. optimum est.
Quae ligat unanimes, pax sacra, fratres
Fructus ingentes utilitatis
Fert, quis nam dubitet dicere pacis
Commoda? per barbam balsama gratae
Flectit ab ore pii, vestibus haerent,
Suavem dant pulchri floris odorem.
Sicut ros Libani in montibus altis
Spirat, et hinc Sion reddit ubique
Fertiliorem. Ubi concordia fratrum
Regnat talis, sanctus deus ipse
Transmittit bona caelestibus oris.
Illa quies nummis non redimenda est.
GAB. Ancilla Sarai, dic unde huc Agar venis?
Vel quo cupis, per huncce desertum locum?
Heus quid taces? dic sola cur hic desides?
AG. Ego fugio a facie Sarai, dominae meae,
Quae me modis duris tractaverit nimis,
Offensaque observat, factorum Abrae memor
Veterum. melius est igitur abscedere procul,
Quam multa me non digna pati diutius.
Ego me in manus domini commendo: nam ipse me
Enutriet, conservabit famulam suam.
Nec alius est super hunc, deus, ter maximum.
GAR. Revertere ad dominam tuam citissime,
Et humiliare sub illius pia manu.
Veniam pete, ipsa enim miserebitur tui.
Filia, si inique peccasti, nil adice
Tuis novis erroribus, de pristinis:
Peccata quasi de facie serpentis fuge.
AG.. Lubens redirem, redeam quo pacto refer.
Exclusit, et numquam admittet, certa hoc scio.
Exul, pavens, invisaque incerti laris,
Deserta, pauper, quid precer? freta aut quibus
Abeam? gradus vel quis dux diriget meos?
GAB. Ego, redi ergo, vade veloci via.
Nam haec res nihil consilii habet, tace modo.
Neque perpeti poteris hanc miseriam diu:
Quin fac, redi, atque potius ita te compares,
Perferre: nam res ipsa docet, et admonet:
Patientia nihil homini melius fore.
Conside, tecum sum futurus ego Deus.
Semen tuum multiplicabo nimis super
Terram, neque id numerabitur prae copia.
Quia ecce concepisti, et paries filium,
Cuius vocabis sacrum nomen Hismael.
Eo quod audierit duram Dominus tuam
Afflictionem, et liberavit te manu
Forti sua. laus tua tibi per Hismael.
Hic homo ferus fiet, manus eius quoque
Omnes erunt contra, et contra hunc quidem omnium
Manus vicissim: bellator fit fortior.
AG. Tu quia Deus vidisti me, defende me.
Ibo ad meam dominam Sarai iussu tuo.
Quae libera fui dudum, nunc contra in metus
Revoluor, animus haeret, ac retro cupit
Corpus referre, moveo nolentes gradus.
Quid anime pendes? quidue consilium diu
Difficile torques rebus in certissimis?
Vanum putas quod dixerit Dominus? eo, et
Quemcumque dederit exitum casus feram.
Horresco semper ubi pultare occipio nunc
Hasce ad fores. heus heus, Agar sum ego tua.
Prodit quis et nescio: concedam huc paululum.
SAR. Et nunc quis hostium pulset, scire cupio.
Hem quisquis adsies, intro mecum huc eas.
Nil mihi respondes? pepulisti tun has fores?
AG. Etiam domina, supplex fores pulso tuas,
Miserae mihi veniam des, poenam deprecor,
Per has meas molles adhuc rogans comas,
Atque ubera ista, pene materna obsecro,
Depone tumidas pectoris laesi minas,
Dolorque fractus cedat e pectore tuo:
Et saepe donum in pluribus veniae fuit.
Precor furorem siste, teque ipsam adiuva.
Per ego auspicatos sacrati thalami toros,
Per spes futuras, per honorem Sarai tuum
Precor, brevem largire peccanti moram
Mihi tuae. Cumque insciens peccaverim,
Defende saltem infelicis vitam meam.
A me ipsa damnor: peccavi nimium tibi,
Merui manus praebere turbinibus tuis.
Agnosce parvulam prolem meo in utero,
Redde mihi vitam, fata ne extendam mea.
Veniam mihi da, recipe me comitem tui,
Agnosceque famulam. pro peccato gravi
Poenae parum satis tibi esse ducito.
Si digna sum, rursum adde me comitem tuis.
Me vel sororem Sarai, vel famulam voca.
Famulamque potius, omne servitium feram:
Te imperia regere, me decet iussa exsequi.
Si vera pietas Sarai quaerenda est tibi,
Iam mihi manus miserae pias porrige tuas:
Remittere scelus hoc, erit pietas mihi.
Nil te malorum moveat vox clamantium:
Hanc ecce quam exstrusit, rursum recipit eam.
Nec te moveat, quod totus in vultus tuos
Decurrat orbis, hinc et hinc populi fremant,
Totusque poscat vindicem mundus suum.
Contemne famam, fama vix vero favet,
Peius merenti melior, et peior bono.
Mentemque saevam flecte, non memor meae
Noxae, Deus vult hoc servator cordium,
Veniam petenti, quo praestetur gratia.
Caelestis ira quos premit, miseros facit,
Humana nullos: ergo posse consequi,
Me gratiam spero abs te largam protinus.
O misera pietas, si matrem mori vetas,
Et vivere optas, si mori pateris tamen,
In matre pecces, et prolem custodias.
Et si nil hic uterus, aut pietas te movet,
En sum parata, si tibi iugulo placet
Mersisse ferrum, sive maternum libet
Invadere uterum, intrepidum mater tibi
Praebebit animum. sed si non totum scelus
A te peractum est, dextra sternar tua.
SAR. Tam fortis animus omnium mentes movet
Ad misericordiam, ut mihi nunc fit quidem.
Nam obstare primus est gradus factis malis:
Pudor est secundus, si quisquam peccaverit.
Veniamque pro peccatis petere, est tertius,
Igitur ego veniam dabo quarto loco.
Hem quae siem cognosti tandem? et quam bene
Volui tibi semper? locoque filiae
Amaverim? satisque spectata haec fuit
Amicitia mea erga te, quam fecerim
E servula liberta modo ut esses mihi.
Satis pericli adire coepi pro tua
Vita. obsequique dum studeo meo viro,
Pene meam illusi vitam. et res ita tulit
Tum, nunc tamen non fert, ego non amplius
Dolore proprio me dicabor bono tuo.
Dubiis tamen miserta rebus, consulam
Tibi, tuoque nascituro fructui.
Recipio in aedes te lubens rursum meas.
Ergo sequere me nunc intro, facito tuas
Res ordines, ut cum partus tibi adsiet,
Desit nihil. AG. Faciam domina quae iusseris,
DE. Abraam, tuus ego omnipotens unus sum Deus,
Perfectus esto, et rectus coram me ambula.
Ponam meum foedus nos inter firmiter.
Vehementer etiam te multiplicabo nimis.
AB. Domine Deus meus quid vis? servus tuus
Ego sum. DE. Vide pactum ponam tecum meum,
Et eris pater posthac multarum gentium.
Nec amplius vocabitur nomen tuum
Abram, sed hinc Abraam mihi appellaberis,
Quia te patrem feci multarum gentium.
Faciamque crescere te dehinc vehementissime.
In gentibus ponam genus nobile tuum,
Regesque plurimi ex te egredientur boni.
Ponam meum foedus, eritque inter nos sacrum,
Ut sim Deus tuus, tuique seminis
Solus. daboque semini post te tuo
Hanc terram peregrinationis Chanaan, et
Quam possidebunt semper cuncta saecula.
AB. Domine rogo dic quo pacto haec futura sunt.
DE. Foedus meum perpetuo mihi custodies,
Tuumque semen omne post faciet idem,
Studio sacro in generationibus suis.
AG. Summe Deus, o pater, nunc serva me obsecro.
Der Deus opem miserae parturienti mihi.
ABR. Quid, quod Domine faciam tibi, mandas mihi?
DE. Hoc est meum pactum, quod obferuabitis.
Circumcidetur omnis statim masculus,
Scindatur ex praeputio carnis frustulum,
Ut hoc sit in signum inter vos pacti sacci.
Octo puer dierum scindatur probe
Vernaculus. servus tibi quem paraveris
Circumcidatur, quo mihi sanctus siet.
Et sic erit pactum carne in vestra meum,
Dei tuique in foedus aeternaliter.
Et masculus, cuius caro non scissa [(transcriber); sic: scisa] sit,
Delebitur de populo, et de terra sua:
Quia fecit irritum meum pactum mihi.
ABR. Custodiam quaecumque mihi mandaveris.
DE. Nec amplius tuam uxorem Sarai voces,
Immo Saram: nam benedicam illi Deus ego,
Et tibi dabo ex illa (crede mihi) filium,
Cui sum benedicturus per cuncta saecula,
Ex quo genus reges multi ducent suum.
ABR. Putas ne centenario mihi filius
Nascatur ex Sara nonagenaria?
Utinam superstes Hismael vivat modo,
Coram Deo Dominoque te sancto meo.
DE. Confide, coniunx pariet filium tua
Tibi, et vocabis Isaac nomen illius.
Pactumque constituam solum in illo meum,
Et semini eius post eum aeternaliter.
Super Hismaelque exaudivi vocem tuam:
Ecce benedicam ei, atque augebo illum nimis.
Illeque duces duodecim generabit mihi,
Et crescere faciam illum in gentem maximam.
Pactum meum tamen statuam ad Isaac tuum
Quem tibi pariet uxor senectute optima,
In proximo hoc anno felici tempore.
ABR. Forsan putet quis, hoc non verum: mihi tamen
Nunc esse sic verum, quo nil magis libet.
Ego deorum sempiternam adeo arbitror
Vitam, quod illis sunt voluptates pares,
Propriaeque. nam mihi immortalitas bona
Iam est parta, si nulla aegritudo accesserit.
Deus velit perpetuum hoc fiat gaudium,
Mali nec intercedat aliud quippiam.
Nunc ibo, et exspectabo promissum Dei.
Sed quam procul venire huc ad me conspicor,
Est ne haec Agar cum filio iam parvulo?
Ea est, salutabo nunc illam, et colloquar.
AG. En filius tuus, quem genui, tibi patri.
Scitus profecto puer, ut sit salvus modo
Quaeso Deum, qui mihi dederit hanc gratiam.
ABR. Fili veni, meorum dilectissime,
In quo mihi spes est futuri seminis,
Promissione maximi Dei mei.
Et ipse te benedicet omni tempore3
Nunc fac Agar, curae sit hic soli tibi,
Ne aut uspiam forsan cadit, neu algeat.
Ex lacte sit cibus, potus recens aqua.
Sit iusta noctu requies, sitque interdiu.
Assuefacito timere in pueritia Deum,
Ut ipse longaevus sit in terra sua.
Nam qui timet Dominum, huic non occurrunt mala:
Sed servat hunc pie in tentationibus.
Et qui timet Deum, non trepidabit diu,
Et non pavebit, quoniam ipse est spes omnium:
Oboediat tunc natu se maioribus,
Amet senes, nec quemquam prae se temnere
Praesumat, aut os alteri cui laedere.
Sic vita sit, facile omnes perferre ac pati,
Cum quibus erit, cumque una his sese dedere,
Numquam praeponens se aliis: ita facillime
Sine invidia laudem iuveniet, et amicos pares.
Demum omnia peragat vitae mediocriter.
Comis sint in omnes, atque adversus nemini,
Denique pius, clemens, arridens omnibus:
Sic illum amabo, bene faciamque sedulo.
Neque quid suo iure agere tentet turpiter,
Ut liberorum nunc mos nostrum est pessimus.
Mendacium fugiat, rem iuveni libero
Turpissimam, sit in ore veritas suo.
Et si facit quae fert adolescentia sua,
Ea me te celet, consuefacias protinus.
Nam qui mentiri, aut fallere insuerit patrem, aut
Audebit, tanto magis audebit ceteros.
Id quod videri nunc passim est hoc saeculo.
Vae vae parenti qui connivet liberis.
Et haec patrum iam sunt communia omnium.
Nam quod senex in animo vix nunc cogitat,
Audet puer, nil interim considerans
Aequum, bonum, pravum, prosit, obsit male,
Peiusve sit: nihil videt, nisi quod lubet:
Ad quo patrum benignitas iuvat frequens,
Hoc tempore malum tam tritum, quam pessimum.
Puer rogatus vix pro se respondeat,
Si etiam necesse fuerit, loquatur semel.
Sit inscius multorum, quasi mutus tacens.
Neque cogitet medio virum loqui senum.
Si diligis materno affectu filium,
Illique bene cupis, per vitae terminos,
Impinge multum illi flagella saepius:
Ut ipse laetetur novissimo suo.
Qui filium docet, cum illo laudabitur.
Qui illum docet sub medio amicorum bene,
Ex hoc super prudentes gloriabitur.
Nam quo modo iuvenem formabis filium,
Ita senties eum in senectute optima.
Et si pater moritur eius, nunc est quasi
Vivat, quod hunc parem sibi reliquerit.
Indomitus equus est valde durus, et ferox:
Ita filius remissus praeceps fit nimis.
Qui delicate a pueris servulum suum
Nutrit, is eum post contumacem sentiet.
Ne des potestatem in iuventa filio,
Curva cito cervicem eius, dumque liceat.
Vetulus canis duram non patitur virgulam.
Et tunde latera eius, dumque est infantulus,
Ne forte post induret, et credat nihil,
Hinc tibi dolor fiet animae maior tuus.
Eius ne quicquam vide in turpitudinem
Scienter offendas, neque causa sis mali,
Dominus enim peccatum de manu tua
Requiret, in generationem tertiam.
AG. Ego faciam quicquid mihi praeceperis,
Custodiam mandata diligenter haec.
AB. Abi, te ego recta sequar post paululum.
Nunc confitebor tibi Domine, laudabo te,
Et nomen insuper hinc exaltabo tuum.
Solus Deus, quo non alius est sanctior:
Tibi nullus unquam similis fuit, o conditor
Terrae omnis, et caelorum, elementorum omnium,
Et quae in eis sunt spirituum, magni maris
Dominator, ago tibi gratias o bone Deus,
Quod mihi dedisti semen ex serva mea,
Ex quo tibi nomen meum prae ceteris
Carum esse dignoscatur cunctis gentibus.
Nunc alterum est, quod me consoletur senem,
Quia ex Sar apromisisti prolem unicam.
Utinam meos ille oculos. et matris suae
Claudat, diesque nostros iam videat senex:
Patriisque solus utatur, post me, bonis.
Hunc esse genitum nemo non ex me sciat,
Ad gloriam Domine tuam feliciter.
Aestus diei quam numquam gravissimus,
Titan diem lumine suo nunc dividit
Medium, vapor surgit calidus, sudo graviter.
Recreare vires gelido sub tegmine libet,
Tantisper, usque currus flectit candidos
Phoebus suos, dum noctis tempus subruat,
Clarumque caeli sidus, et noctis decus
Hinc luna, terris transmittat lumina sua.
CA. En servus Abraam meus, arboris umbra levi
Lassus cubat, captans opacum temporis
Frigus, lubet nunc alloqui paucissimis.
AB. Dominus in hoc vere loco est, salus mea.
Nisi parum prospiciunt oculi, certe is est.
Si gratiam Domine inveni in oculis tuis,
Ne transeas servum tuum, Domine obsecro.
En adferam pauxillum vobis huc aquae,
Qua sic pedes laventur vestri puriter.
Requiescite sub arboris umbra, ire non sinam,
Ponamque bucellam panis cocti bene:
Quo melius, et cor confortetur intime,
Post haec licet transite quo volueritis.
Idcirco enim ad servum declinastis, scio,
Vestrum, facite igitur quae dixerim modo.
RA. Fac ut loquutus es, festinans adfer huc
Quicquid parati habes, vel quod penu potest.
AB. Audi Sara accelera, quicquid habes promito,
Tria sata similae misceas probissime,
Et subcinericios panes fer optimos.
SA. En mi vir, hic habes penu quod continet.
AB. Edite viri sancti, praeter id habeo nihil:
Gustate quantum vultis, et bibite merum.
MI. Ubi est Sara uxor tua? cur nos non visitat?
AB. Ea intus est, subque tabernaculo sedet.
MI. Ad te revertens veniam in isto tempore,
Vita comite, et habebit uxor filium
Tua parvum. SA. Ha ha hae, mulier senex puerpera.
Sic nos senectus nostra praecipiti sinet
Partu parentes fieri? credi non postest.
Mutatur habitus, nulla iam Veneris subit
Cura, et Cupido vadit incerto pede.
Iam viribus defeta, non idem vigor,
Non ora tingens nitida purpureus rubor.
Populatur artus cura, iam gressus tremunt,
Tenerque nitidi corporis cecidit decor.
Et, qui tenebant signa Phebaeae facis,
Oculi, nihil elegans, nec suavius micant.
Et desinunt muliebria iamdudum mihi.
Meus maritus vetulus est, anusque ego.
Cur nam voluptati operam, quaeso, nunc darem?
MI. Quare Sara uxor tua risit, secum loquens,
Num ego paritura sum iam facta dudum anus?
Numquid Deo difficile quicquam? credito,
Ad te revertar iuxta condictum meum.
Et hoc eodem tempore, uxor tua Sara
Habebit ex te filium iuvenculum.
SA. Non ego domine risi. MI. Nam audivi, ne nega.
Risisti, et hunc sermonem contemnis meum.
RA. Advesperascit: surgamus, abeamus hinc.
AB. Ducam domine mi te in viam recta bonam.
RA. Possumne celare Abraam, quae iam peragimus?
Cum sit futurus in gentem magnam nimis:
In quo benedicendae sunt gentes omnium.
Scio quoque quod praecepturus sit filiis
Suis, et omni domui post sese suae,
Ut bene viam Domini Dei custodiant,
Atque faciant iudicium, et iustitiam bonam.
Clamor Sodomae et Gomorrae ascendit aethera,
Et multiplicatum scelus eorum pessime,
Ultroque magis huc aggravatur mihi nimis.
Descendo igitur, ut inter iudicem pios
Et impios, exemplum sint aliis grave.
Solvantur igni, sulpure, pice sordida:
Corpora virum insepulta ferientur solo
Rastris, arator, perque campos pascuae
Hinc ventus vehet, et prorutus tumulo cinis
Mergetur, ossa fluctibus spargi sinam
Disiecta vastis: pretium peccati sui
Dignum est, et hoc si quicquam possit amplius.
Nunc quod minari maximum Deus potest,
Contingat, illos fata maturo exitu
Facilique solvant, in suo condant solo,
Et patria tellus peccantes graviter premat,
Ut luce careant, inter exstinctos male.
Sic visito errantes, sed hos moneo diu,
Vias scelestas in bonum flectant suas.
Sed mortuis frustra loquor, verba facio
Parietibus: verum est, et veritas latet
Numquam, quia Deum neglexerunt me suum.
MI. Nec abominandae mortis auspicium pavent,
Auspicia tamen hi metuunt, qui nil mage timent.
Fidem alligavi iureiurando meam.
Si peiero, timere quis Deum potest?
Sic omnibus faciam, quicumque negligunt
Praecepta mea, neque vocem exaudiunt meam.
AB. Numquid Deus perdes iustum, cumque impio,
Absit, Domine, longe ut iustus etiam occidat.
Fiatque iustus, sicut coram te impius.
MI. Si invenio quinquaginta perfectos ibi
Omni loco, dimittam propter hos viros.
AB. Quid si quadraginta forent, dimittis his?
Triginta quid? viginti quid? sed si semel
Coepi loqui, quid si inveneris ibi decem?
GA. Propter decem non delebo, dico tibi.
AB. Quam misericors Deus, qui iustus et pius.
Soletur omnes peccantes, vox unica haec,
Propter decem dicens non delebo locum.
Quantus vide numerus erat peccantium:
Vide Dei quanta siet veniae gratia.
Considera quisquis peccaveris male
Hanc misericordiarum multitudinem.
Igitur homo ne despera, veniam pete,
In hunc Deum confide, qui solus potest
Ad inferos ducere, salvosque reddere.
In hunc respice, nec mundi spectes gloriam.
Nil sunt Cupi dines, formae praestantia
Nil, divitiae cadunt sicut folia arborum,
Gloria, decus corporis, honor mundi vagi
Transibit, ingens fastus divitum perit.
Regum potentia, regna volitant perditum.
Stabile nec est quod mundus maximus colit.
Et miror usque adeo turbatur omnibus
Locis, et hoc nemo secum perpenderit,
Quod pariter omnes simus terrarum hospites.
Sed non minus quasi immortales nos fore
Aedificat omnis homo, nec quisquam sibi tamen
Aedes facit divas, aeternumque stabiles,
Ubi perenni vivat sanus gloria,
Cuiusmodi Deus dat diligentibus
Se. quod si homo secum mortalis cogitet,
Non esset impius vani lucri furor:
Nec tanta apud mortales imperii sitis,
Pro iure nec vires essent mortalibus,
Non esset inter nos egens pauperrimus,
Nudus suam vestem ferret, nec alteri
Molestus esset quisquam, nec ius vim ferat.
Ascrea nunc felices terrae terminos
Regeret. sed haec hominum fugit mores feros.
Totum per orbem maximum exortum est malum,
Luxuria, pestis blanda: cui vires dedit,
Roburque longum tempus, atque error gravis:
Collecta vitia per tot aetates diu
In nos redundant, saeculo premimur gravi.
Sed has quid hic frustra rationes deputo
Mecum? satis mihi sit, qui certus scio
Omnia perire praeter gratiam Dei.
Quae pia viget per saeculorum saecula,
NUnc Deum coetu celebrate toto,
Qui Dei statis sapienter aede,
Consulat vestris precibus, benignas Applicet aures.
Virginum turbae, iuvenem, senumque,
Tollite et serui duplices in altum
Hinc manus vestras, sacra sublevate, Dicite laudes.
Sit Deus celsa benedictus aula,
Qui mare et terras superumque caelum
Fecit in verbo, posuisse sancto Nos velit orbe.
SARA.
ID omnibus scio innatum mulieribus,
Stulte nimis nostris in rebus credulae
Simus, sed interim sollicitae non parum,
Et nil videntes quod futurum sit tamen.
Contra mihi nimium fit nunc haec omnia:
Nam contigit quidem, quod ego non credidi,
Fore ut ex me iam anu nasceretur filius.
Hem natus est, et gaudeo permaxime.
Risum mihi fecit Deus: quique audiet,
Ille mihi corridebit gaudens protinus.
Quis omnium auditurus haec nam crederet
Abraam? sibi quod Sara lactaret filium,
Quem tum senex peperisset admodum seni.
Dimitte nunc servam domine Deus tuam
In pace, quae fructum ventris vidit sui,
Spem gentium multarum, sub cura tua.
Quam ceteris in rebus fortunata sum,
Si haec unares numquam foret, praesentia
Pueri Hismaelis, utinam abesset longius:
Perfuncta sum satis, satias me iam tenet
Eius, mei Isac servibo nunc commodis.
Hunc me pietas matris suadet solum sequi.
Segreganda mater est procul cum filio,
Cuius tuli mores, mea modestia
Diu satis: tempus aliud nunc postulat.
HI. Isaac ego mittam, tu mihi signa locum.
IS. Mitte igitur. HI. Heus huc huc telum meum feras.
IS. Tibi tela frangam nostra, tibi nostrum puer
Rumpemus arcum cum pharetra, nolente te.
HI. Da mihi sagittas citius, da, dico tibi.
IS. En mater haec sunt mea tela, arcus quoque meus.
HI. Arma arma Sara, flagito, cura propere mihi
Detracta reddi, servo invitis omnibus.
SA. Profecto praedico tibi Hismael, cave.
Delet hoc, pater sed nihili pendet. vae mihi,
Utinam hic prope adesset alicubi, atque audiret haec.
Isaac veni, sequere parentem me tuam.
Dimitte matri filium probum suae,
Tam bene similes lactucas labris sinito.
Tu meus es unicus, soli vivo tibi.
Nunc abiit ille. te curo, tu me attines.
IS. En mater obsecro. SA. Vidi, atque aegre fero.
Quicquam cave cum isthoc unquam post aegeris.
Sine, ego videbo quid nunc porro consulam.
AB. Hem tu mea uxor, quid sit, aut quid est tibi?
SA. Quid sit, rogas? si me vivam mi vir cupis,
Eice procul, cum filio ancillam suo.
Non est enim haeres cum Isaac nostro filio.
Neque patiar diutius mea in domo
Hanc vivere: aut illi cedam, si vis, ego.
AB. Abi domum. quis ferre posset amplius
Verba haec tua, vel mores, ingenium pertinax:
Quicquid facis, esse mulier nunc quam desinis,
Nequeo mearum rerum principium bonum, aut
Idoneum invenire, aut unde exordiar,
Ita tam repente, nihil opinanti, accidunt
Quae credidissem numquam, tamen oculis meis
Partim video, partim accepi etiam his auribus.
Quapropter exanimatum reddunt protinus,
Nec quid faciam de me, plane nunc cogito,
Vivus vidensque pereo, nec quid agam scio3
Si illum relinquo, eius timeo vitae nimis:
Sin opem fero, iam huius verba, et fugio minas.
Nam si me amare hunc ipsa paulum senserit,
Vel si libitum fuerit, causam aliquam ceperit,
Quo iure, quaque iniuria det mihi malum.
Abeo, et quid huic rei sit opus plus consulam.
ABraam tibi nihil videatur asperum
Super puero, et hac ancilla cara tibi.
Omnia tibi quae dixerit Sara, facito.
Audi illius vocem, quia in Isaac tuum
Semen vocabitur sacrum omni tempore.
Quin filium etiam ancillae, in gentem maximam
Faciam, nam et hic tuae natur semen est.
AB. Quando iubes faciam Deus nomine tuo.
Et si mihi carus, cum matre sit meus
Gnatus, tamen neglecto amore te sequar,
Heus evocate Agar, sed ipsamet venit
Cum filio. nescio quid turbatum domi
Absente me sit. non frustra est, quicquid siet.
AGAR.
NOn hic quidem durare quisquam nunc potest,
Si sic fit. ergo quot mihi sint domini, volo
Scire, aut procul ab oculis Abraae discedere.
In tempore ipso. iam opportune te mihi
Ostendis Abraam, Sara nos exclusit foras,
Abire iussit longius. nequeo satis
Quam hoc mihi videtur factum prave proloqui.
AB. Ne sollicita sis, quod minus redeas domum:
Nam haec est voluntas mea, nostri iussu Dei,
Ut segregem vos: hinc tu discedas rogo.
Ne me tamen facere istud cogites mea
Causa, sacrum Dei responsum me admonet.
Quod ego tuam in rem sentio fore maxime,
Et Hismael tuum una hinc tecum ducito.
Abi in aliam terram, quam monstrabit tibi
Dominus, ubi tu et filius manebitis.
Hunc sibi Deus faciet in gentem maximam.
Et ipse erit vobiscum, tibi timeas nihil.
Heus heus puer, defer plenos utres aqua,
Panesque coctos nuper huc fer optimos,
Mox. PU. Iam hic adero. AG. Quid ita? quoniam iubet Deus
Fiat, nihil negabo tibi, manda amplius.
Quia dominus nobiscum, diriget vias
In pace nostras: ibimus, quando iubes.
HI. Sic tam cito dimittes parvulum pater?
Quo nam puer vadam, viarum nescius.
Cur me hinc patriis detrudis sedibus, quid est?
Itane brevi spatio prorsus de me patris
Animum abicis? quid ego tantum sceleris miser
Admisi? hei mihi. AB. Non sic fili mi cogites.
Haud ego minus patior aegre id, quam tu feras.
Nec aliud est, nisi quod tibi bene ex animo volo.
Ast nunc Dei sequor consilium, quod dedit:
Meum tamen te filium esse credito.
Cum matre nunc eas, ipsaque custodiet
Vitam tuam, cui sis proles carissima.
PU, En hic Domine sunt, quae iusti adferri omnia.
AB. Bene est. Agar nunc accipe haec humeros super,
Et vade quo te recta ducit haec via.
Abi, vale mea Agar, hunc diligas rogo.
HI. Vale pater suavissime. AB. Fili mi vale,
Hismael, et hinc patris fac sis memor tui.
HI. Meus hercle vero, et animo, et natura, pater.
DEUS.
ABraam heus, Abraham. AB. Domine quid vis? adsum tibi.
DE. Vidi quod omnia facis, quae te iussero:
Me ipsum timens, custodis praeceptum meum.
Quare tuus semper futurus sum Deus,
Et mortuo te seminis sacri tui.
Nunc laudo quod famulam ablegaveris tuam
Cum filio. cui ego providebo bene.
Ecce tibi filium dedi, quodque senibus
Vobis erat durum credere, soli mihi.
Ille tibi carus, et dilectus unice.
Hunc tolle tecum, unigenitum tuum, et mihi
Eum super montem, quem tibi monstravero,
Offer in holocaustum, sine mora, suavissimum.
Nunc vade, nec quicquam quod iussi differas.
Hunc filium tuum, quem diligis pater,
Carissimum hunc Isaac macta, offer mihi:
Hoc volo, iubeo, postulo, quod ut fiat vide.
AB. Novi, Domine, quod sis bonus in opere tuo,
Nec quid mali facias unquam, nec cogites.
Ibo, faciam quod iussisti servum tuum:
Et offeram tibi filium carissimum
Mihi, senectutis dulce baculum meae.
Domum prius revertar, unde huc filium
Vocabo mecum: et si grave sit, faciam tamen.
Quod ita iubet Dominus, fiat, ius postulat
Suum, quia is mihi illum dedit: ergo auferat.
Nec quicquam ego molestus sum, nec verbulum
Hodie quidem commutabo tecum Deus.
AM. Herus, relictis rebus iussit omnibus,
Nos, dum exeat, se exspectare hic solos foris.
Et nescio, nisi rem divinam Deo
Facturus ipse sit: namque hos fasces iubet
Portare nobiscum. sed ipse exit foras
Una cum Isaac, ferens faculam ardentem manu.
AB. Isaac veni, fasces hos statim subleva,
Tecum ferens me sequere, una ambo hinc ibimus
Vis hic pueri exspectate, dum redeamus huc.
Ego et puer profecturi soli sumus.
Postquam Deum his adoraverimus montibus,
Revertar ad vos protinus cum filio.
BE. Here quam diu voles, hic exspectabimus.
Felix modo siet quod inceptas precor.
IS. Pater vide. AB. Mi fili quid nunc vis tibi?
IS. Ecce ignis, et ligna adsunt. sed ubi victima?
AB. Deus sibi videbit pro victima bona:
Nesis sollicitus fili mi, perge citius.
IS. Eo pater pro viribus meis. AB. Vide,
Huc pone lignum, sacrificabimus Deo.
Altare sacrum hoc est, ignis fac ardeat,
Fumus iuvat Deum hinc ascendens aethera.
Si quisquam adest vos inter praesentes viros
Homo, paternis subiectusque affectibus,
Is quaeso secum perpendat quid sibi velint
Haec iussa caelorum Dei, summi arbitri
Rerum omnium: et quae sim facturus protinus.
In victimam iugulabo filium meum.
Vide quot impellat ad hoc machinis Deus.
Hunc tolle filium tuum (inquit) unicum.
Cuius parentis animum nomen filii
Non commoveret? labefactaret quoque?
Et quo esset etiam hic aries fortior, addidit,
Carissimum. nec hoc contentus nomine,
Quem diligis, dicit. Satis poterant quidem
Videri ad expugnandum haec patris pectora,
Quin addit insuper Isaac vocabulum.
A quo Deo audivi, In Isaac erunt tibi
Promissiones: plurimae gentes sacrae
Ex hoc tibi, nascenturque eius semine.
Et posteros optavi mihi dudum antea:
Nunc nulla erit posteritas, occiso meo
Gnato unico, per quem quidem futura erat.
Et hoc tamen non simpliciter facere iubet,
Sed imperat sibi immolari serio:
Ut inter apparandum identidem patris
Excruciet animum. miseroque mihi, orbo seni.
Nunc ubi meus paternus animus? ubi manet
Affectus ille pietatis? quis patris amor
In filium? si me roges, nullus foret.
Neque id sibi satis visum fieri fuit,
Ut sine mora interficeretur: namque insuper
Montem iubet procul me excelsum ascendere,
Ad quem die veni nunc tandem tertio.
Quibus putas mihi cogitationibus
Mentem patri piam subverti, et concuti?
Hinc sollicitante affectu humano percite,
Urgente contra hinc iussu divino Dei.
Quanto putas pulsata ariete pectora,
Med manu cum ducerem huc hanc victimam?
Quem non miseresceret obsequentis filii?
Cuius mihi patri simplicitas cognita est.
Hic innocens moritur, manu fera patris.
O homo, pater qui unquam fueris circumspice,
Cui liberi fuerunt cara pignora,
Qui nominis sui successorem sibi
Optavit unquam, quae sit haec crudelitas
Vide, patrem suo non parcere filio,
Et unico, et dilecto, denique parvulo.
Quem filii nihil miseresceret sui?
A patre vero credis hoc posse effici,
Ut filium occidat, maius monstro est nefas.
Quod si esset alienus, nec nominis mei,
Quid facerem? hoc non facerem, tam impium scelus.
Natura mea nunc legibus cedet suis,
Nefasque quod non ulla tellus barbara
Commisit unquam, ego commitam audax manu.
Nunc si quid in me peccasset, non grave foret
Ulcisci inimicum. at cui noceret hic puer?
Cuius tenella aetas, suam innocentiam
Sic indicat, quod quasi ovis venit ad victimam.
Quam diligenter hic custodiat vide
Ignem, futurum quid sit ipse nesciens.
Hoc modo cupit, patris obsequatur iussibus.
O mens iniqua, et dura patris pectora,
O fata inevitabilia, gravia nimis.
Quisnam dolor, tremor manuum, quis mihi timor
Incessit animum? vel quis horror me mihi
Aufert, ut omnino animi vix compos siem.
Animus dolore contabescit maxime.
Ex hoc ego miser sollicitus sum die.
In hoc mihi fuit filio solatium.
Ecce omnis adempta est spes, omne gaudium.
Ego senex morior vadens sine liberis.
Nam quid ego nunc dicam matri Sarai suae?
Quid porro amicis? quem si forsan quaeritent,
En ille filii occisor post clamitent.
Sed quid mea, quid haec frustra mecum puto.
Quin iam Dei perficiam mandatum mei.
Hinc cedat affectus patris, cedant procul
Vanique cogitatus pectoris mei,
Et nominisque generisque propago mei
Cedat procul: nam quod iussit Deus, exsequor
Nulla mora, satis sit mihi quod iusserit,
Potensque tota mente dominetur Deus.
Tibi Domine fido, et in te omnis mea fides
Posita sit. Et nunc adeo cur id differo?
Quoniam Deus vult ita, fiat, nomine suo.
Dilecte mi fili, sacrificium Deus
Elegit omnipotens sibi vitam tuam.
Hoc iussit, et vult, qui creavit omnia.
IS. Omipater, tuo parce mihi filio.
AB. Accipe Deus sacrificium gratus meum.
DE. Abraam Abraam. AB. Domine. DE. Non extendas manum
Super puerum, neque facias illi amplius
Quicquam, satis cognovi quod timeas Deum,
Et non pepercisti gnato proprio tuo,
Propter meam laudem, et sacrum nomen meum.
Is. Omipater, solve ocius mihi vincula.
AB. Ecce illum arietem, inter vepres, adducito.
Laudo Deus tuum nomenque opera tua:
Quia nil facis, nisi quod sit bonum mihi.
Accipe sacrificium hoc, tener caper est quidem,
Sit in holocaustum semper tibi suavissimum.
DE. Abraam Abraam, iuravi ego sanctissime
Per memet ipsum, quia rem gratam feceris.
Et non pepercisti unigenito filio.
Tibi benedicam, multiplicans semen tuum,
Sicut per aethera stellarum numerus erit,
Et velut arena quae nunc est littore maris,
Sic quoque tuum semen futurum est plurimum.
Semen tuum portas inimicorum malas
Vi possidebit, et in hoc gentes gentium
Salvae futurae sunt: quia sermoni meo
Obtemperasti, quod tibi reputabitur
Ad iustitiam rectam, per ora gentium.
ISA. Quid nunc pater fiet? cur non imus domum?
ABR. Recte mones, nunc igitur hinc una ibimus.
Aram super sine ignem hunc ad honorem Dei.
Sit laus, decus, gloria, Deo sanctissimo
Nostro, quod omnia quae voluit effecta sunt.
Isaac veni, spes unica nostri seminis.
ISA. Sequor pater te, non minus, quam antea lubens.
AMI. Dominus venit, vide, suo cum filio.
ABR. Recte facitis o pueri, quod sedetis hic
Adhuc redeamus ergo nunc propere domum.
BET. Timui domine, nec quicquam evenisset tibi,
Qui tam diu, discedens hinc, cessaveris.
ISA. Mater, scio, nos iam desiderio gravi
Exspectat. ABR. Ergo properabimus ipsi domum.
Quam gaudeo nobis animi ex sententia
Procedere quae volui, non ex merito meo,
Sed gratia Dei: cuius manu omnia
Consilia mea ponam, et me illi dedam unice.
Vitam quae faciunt beatiorem,
Iam dicam tibi Christiane quae sint.
Unum crede Deum. modesta lingua
Iurandi male nesciens per aevum.
Solis culta dies sacrata siet:
Maiorum timor, atque amor parentum.
Non armata manus, sed absque rixis
Vivas perpetuo. pudica vita
Sit, luxu sine, nec Cupido vexet
Te, nam dulcia mixta sunt amaris.
Non sis fur malus, aut iniquus ulli
Testis, quin studeasque veritati:
Hinc omnis ratio tuetur aequum.
Vicini domus, hortus, arbor, uxor,
Non debent animo placere nostro.
Fratrum cetera sunt in orbe nostrum.
Haec si rite tenes, dies per omnes,
Gaudebis magis, et minus dolebis.
Vitam quae faciant beatiorem,
Iam dixi tibi, Christiane, quae sint.
ABR. Servum haud illiberalem praebes te mihi
Semper, lubens igitur bene faxim tibi quidem:
Verum est, et ipsa re experiere propediem.
Nam is mihi est profecto servus spectatus satis,
Cui dominus curae est, ita ut tibi sensi, suus.
Nunc, quid ego te velim facere mihi, nota:
Manum tuam subter femur ponas meum,
Ut per Dominum rerum creatorem omnium,
Caelique, terraeque adiurem te firmiter,
Ne quando filio uxorem accipias meo,
De filiabus Chananaeorum pessimis,
Quos inter habitamus. sed in terram hinc eas
Nativitatis nostrae, et nostrorum patrum,
Et ad meam cognationem, nobilem
Pietate, genere, tempore, conditionibus,
Substantia, potentiaque, moribus.
Inde accipe meo filio uxorem suam.
EL. Si noluerit huc mecum tamen ire mulier,
Numquid tuum istuc filium ducere iubes?
AB. Cave, ne quando filium istuc ducas meum.
Dominus Deus caeli, solique conditor,
Qui de domo patris me deduxit mei,
Et de meae nativitatis terminis,
Qui mihi locutus est, et iuravit loquens,
Hanc semini propriam dabo terram tuo,
Ipse angelum coram te est missurus suum,
Ut accipias meo inde uxorem filio.
Sin te mulier sequi nolit, nullo modo
Teneris hoc iuramento mihi praestito.
Tantum meum ne ducas illuc filium.
EL. Ego tibi hoc iusto servitio debeo
Conari manibus, pedibus, noctesque et dies,
Capitis periculum adire, dum prosim tibi.
Quare domine, bona praesens iuro fide,
Quod diligenter sim facturus omnia
Quae iusseris: neque ulla in me fiet mora.
Iam vado, dominus sit viae dux, et comes.
Domine Deus domini mei Abraam te obsecro,
Occurre mihi servo, quod constitui iuva.
Fac misericordiam cum domino Abraam meo.
Ecce ego sto prope fontem hunc cura confectus, et
Lassus, nec quo vadam, aut quid nunc agam scio.
Sed filiae huius civitatis, huc aquam
Ad hauriendum venient iam sub vespere:
Igitur puellae cui dico, mihi da ut bibam,
Si id fecerit, dicens, bibas quantum cupis:
Haec ipsa sit, quam servo Isaac domine tuo
Paraveris, quam ducat coniugem sibi:
Quodque misericordiam cum domino feceris
Meo, hinc facile cognoscam ego servus tuus,
BL. Salve puella, rogo pauxillum aquae mihi
Ut praebeas hydria tua, quo modo bibam.
RE. Bibe domine mi quantum libet, et quantum sitis.
Quin et tuis camelis dabo, si huc duxeris.
EL. Accipe tuam virgo munus formam decens.
Et dic mihi modo cuius sis filia.
Est in domo patris ad manendum mihi locus?
RE. Sum filia Bathuelis filii Nachor,
Quem peperit Melcha sibi longa ante tempora.
Palearum quoque sat, tum foeni habeo plurimum.
Et insuper spatiosus hospiti locus.
EL. Benedictus et laudabilis dominus Deus,
Qui veritatem mihi suam non abstulit:
Et misericordiam mecum fecit bonam.
Qui me manu sua duxit feliciter
Ad hanc domum fratris domini Abraam mei.
LAB. Sunt mira quae modo narrasti intus soror,
Etiam satis nequeo mecum mirarier.
ELE. Itane domine spondes? BAT. Cur non, quin spondeo,
Hinc tolle tecum illam, domumque ducito.
ELE. Domine Bathuel itane spondes, hem? BA. Spondeo.
ELE. Benedictus in saecula Dominus Deus meus,
Qui me reddiderit omnis voti compotem.
Nam quid ego dicam plura? hoc confit quod volo.
En haec tibi sponsalia [(transcriber); sic: sponsalitia] munera iubet
Dari suae sponsae, en xenia tibi patri,
Et haec tibi matri socrui porbissimae.
Et fratris, affinis suavissimi sui,
Haec sunt. nihil restare video. nunc libet
Vivere etiam. Cur non imus recta domum?
MEL. Bene dicis. ite prae. nam ego cum patre sequar.
Non est dubium quin uxorem Gnato ferat
Servus fidelis, quem misi potissimum
Hac gratia, quod eius mihi cognita fides
Sit maxime: neque animus me fallit meus.
Praeterea ut est captus servorum, non malus,
Neque iners: nam solus meamque familiam
Sustentat, et meae gerit curam domus.
Cui ob eam rem, si quid usus tandem venerit,
Lubens benefacim [(transcriber); sic: benefaxim] : namque de me meritus est.
Qui habet bonum servum, hunc sibi seruet diu:
Nam nostra nunc aetas parum fidei gerit.
Tam dominus opus habet bono servo quidem,
Quam servus optimo domino seruit lubens.
Servus iunctus beneficiis animo facit
Omnia, tibi praesens, absensque idem ille erit.
Malo coactus officium suum facit
Nullo ordine, negligenter domino serviens.
Expertus haec dico: dominus haec qui nequit,
Fateatur se nescire imperare servulis.
Sed cur diutius absit miror, cogito
Tamen, omnia ex voto sibi succedere.
Defessus ambulando, nunc vero domi
Certum obsidere est, usque donec redierit.
LAB. Ecquid placet nostra haec regio frater tibi?
Prae illa tua, quam multo dicis optimam.
ELE. Non mala quidem, sed obsecro dimittite
Me, ut dominum vadam, quod tempus postulat.
MEL. Maneat puella nobiscum decem dies
Saltem, quibus finitis tandem transeat.
ELE. Nolite me retinere, quia dominus Deus
Viam meam direxit mihi feliciter.
Nunc igitur expeditis rebus omnibus
Vadam, ne culpam in me dominus hac transerat,
Satis diu gaudentes hic permansimus.
Praeterea dominus me domi exspectat, scio.
BA. Vocemus huc puellam, ut possis protinus,
Quid habeat animi, praesens iam cognoscere.
Abi sororem ad nos Laban voca tuam.
Et si potest fieri, mane hos dies decem.
Audi Rebecca, dic, placet discedere?
RE. Vadam pater mi, cum servo sponsi mei.
EL. Vade igitur, o mi filia, in pace domini:
Fac sis memor nostri, dum vivis filia.
LA. Nostra es soror, crescas in mille milia,
Semen tuum portas inimicorum in malum
Possideat, aeternaliter regnet super
Cunctas soli generationes fortiter.
Benedicta sis soror, vade in pace, et vale.
RE. Omnes valete, tu pater carissime,
Et mater, et frater. BA. Dominus tecum siet.
ISA. Exeo, patris iussu, num venientem meum
Huc conspicer servum. nam constitutum abit
Tempus. Sed hinc quos video ire obviam mihi?
Nisi me animus fallit, profecto hic ipsus est,
De quo tacens agebam modo. nunc me nihil
Fefellit, et secum ducens hominum gregem
Horsum pedes pergit. quid sit, vix suffero,
Quin obviam illis nunc eam. sed melius est,
Hic, dum veniat huc, exspectare paululum.
RE. Quisnam hic adolescens est, nos qui intuetur
Quique per agros in occursum nobis venit? (hinc?
EL. Ipse est Isaac dominus meus, sponsus tuus.
Here mi, tua venit sponsa nunc, filia tui
Cognati Bathuelis, quam tibi dominus dedit
In coniugem, hanc tibi commendo domine mi.
ES. Veni Deo dilecta, mea coniunx veni
Exoptata, meique thalami magnum decus.
Ingredere mecum sponsa mea, charaque soror.
RE. Isaac ego tua famula, fiat quod iubes.
IS. Num fuit haec tibi molesta deambulatio?
RE. Certe nihil propter teque, et amorem tui.
EL. Ite intro nunc, nam exspectat vos dudum senex
Abraam, diutius illi fuimus in mora.
Et vos foris frustra, moneo, exspectatis hic.
Nam si quid est quod restabit, non hic quidem
Agetur, intus transigentur omnia,
Intusque despondebitur. Vos plaudite
Sponso novo, et sponsae hymnum dicite thalami.
BEata feminae et viri coniunctio,
Quae sub sacrato fit toro.
Qui bina iungunt, uno sensu, corpora,
Ex lege maximi Dei.
Et esse gratas nuptias, Christus, sibi
Monstrat Chanae sub limine.
Haec angelos caelis, terrisque corpora
Parit, fovens mortalia.
Connubium multis probant omnes modis
Dei, deaeque caelites.
Maris nam arenam quivis ante computet,
Quam dona ter sacri tori.
Felicius quod fit, si iam timor Dei
Praecedit, et sequi solet.
Tunc te parentem coniunx prole plurima
Facit, domumque liberis
Implet. tuae stabunt domus in limine
Perchara vitae pignora.
Nihil secus quam si tenella vitis, est
Amplexa ramos, et gravat.
Fertilis oliva vel cum surgit palmite,
Extendit umbras longius.
Sic et lare aucto, spes parentum maxima
Astabit ingens liberum
Cohors, tuam circum mensam perambulans:
Donec tibi sub vertice
Cani seni crescant, manusque languidae
Solvantur imo corpore.
Haec thalamus adfert sacra vitae commoda,
Quae fine longo permanent.
FINIS.