6 February 2004
Susanne Mussmann
TEI header, tagging; typed text - structural tagging complete - no semantic tagging - Morpheus spell-check
MICHAELIS DENISII CARMINA QUAEDAM.
VINDOBONAE,
Typis et sumptibus Ignatii Alberti,
Typographi Caes. Reg. privilegiati.
M. D CC. XCIV.
[Gap desc: empty page]
UTI
QUALIACUMQUE. HAEC. CARMINA
VIRTUTI. MUSIS. AMICITIAE
SACRA. ESSENT
EA
VIRO. EXCELLENTISS.
ANTONIO. L. B. SPIELMANNO
INSCRIPSIT
AUCTOR.
[Gap desc: empty page]
INDEX CARMINUM.
DRAMATICA
GASTO FUXIENSIS ............. 3
ALEXANDER TRANS TANAIM .......... 27
ISAAC VICTIMA .............. 49
IOSEPH VATES ............... 64
DAVID PATER ............... 74
CONCORDIA QUALITATUM .......... 88
OTIUM PASTORUM ............. 104
EPICA.
PALATIUM RHETORICAE ...........112
MORS OSCARIS ............... 132
VENATUS PAPILIONUM ............ 135
VIATICUM ................ 138
VERI VOTUM ................ 139
ARBOR VITA ............... ibid.
IN CANEM OPN10OKTONON ......... 140
LYRICA.
IN ILLUD : NON EXIES INDE , DONEC REDDAS NOVISSIMUM QUADRANTEM ............ 141
IOSEPHO II. ROM. REGI VIENNAM REDUCI ..... 142
CAROLO PALFFIO ZEMPLINIENSIUM SUPR. COMITI RENUNTIATO ............... 144
NOCTI .................. 146
MUSIS .................. ibid.
IN ILLUD : VOCATUS EST AUTEM ET IESUS AD NUPTIAS. ibid.
ELEGIACA.
QUERELAE ................ 148
IN ILLUD : REMANSIT PUER IESUS IN IERUSALEM . . . 157
IN ILLUD: HOC FECIT INITIUM SIGNORUM IESUS IN CANA GALILEAE ............... 158
DE HODIERNIS GERMANIAE POETIS ........ 159
PIUS VI. P. MAX. IOSEPHI II. AUG. HOSPES ..... 164
PARAFRASE ITALIANA DELL' AUTORE ...... 166
HOMO NAVIS ............... 168
MARS ET MORS .............. ibid.
DE D. FRANCISCO XAVERIO .......... 169
AEGER MOROSUS .............. ibid.
LAUS COACTA , NULLA ............ ibid.
REPERTOR SAPIENTIS ............ ibid.
TUMULUS CICERONIS ............. 170
CANDIDATO POETICES ............ ibid.
VIOLAS OFFERENTI ............. ibid.
QUAE HODIE LIBRUM COMMENDENT . . . . . . . 171
TYPOGRAPHIAE INSTAURATIO ......... ibid.
FRID. IOSIAK SAXONI COBURG. TURCARUM VICTORI . . ibid.
GEDEONI LAUDONIO BELGRADI EXPUGNATORI . . . 172
ANDREAE HADIKII TUMULUS .......... ibid.
DE MORTE IOSEPHI II. AUG. .......... ibid.
LEOPOLDO II. AUG. ............. 173
CATHARINAE II. VICTRICI, PACIFERAE ...... ibid.
AD TUMULUM IOSEPHI SPERGESII ........ ibid,
TYCHONIS BRAHAEI CEL. ASTRONOMI SYMBOLUM : SUSPICE ET DESPICE, ACCOMMODATUM MAXIMIL. HELLIO CEL. ASTRONOMO VIVIS EXEMPTO. ......... 174
AD TVMVLVM HENRICI IOH. KERENH PRAESULIS HIPPOLYTANI ................ 175
AUGUSTO AD D. STEPHANI FANUM DOM. PASCH. PROCEDENTE ............... 176
EPIGRAPHICA.
IMPERATORIBUS ROM. GERM. FAUTORIBUS ARTIUM . , 177
TITULI CENOTAPHII D. M. THERESIAE AUG. IN AEDE S. STEPHANI ............... 178
TITULI CENOTAPHII D. IOSEPHI II. AUG. IN AEDE S. STEPHANI. ................ 180
WENCESL. ANT. PRINC. KAUNITZII IMAGINI ADSCRIPTUM .................182
TITULUS PEGMATIS HONORIBUS LEOPOLDI II. EXSTRUCTI .................183
TITULI CENOTAPHII D. LEOPOLDI II. AUG. IN AEDE S. STEPHANI ............... ibid.
GASTO FUXIENSIS.
ARGUMENTUM.
Temporibus , quibus Comitum dignitas non multum infra regiam erat, Gasto Fuxiensium in Gallia Comes, Phoebus dictus, Filium suum , cui pariter Gastoni nomen , ad invisendum Carolum Navarrae Regem maternum Adolescentis Avunculum
dimiserat. Carolus reversuro ad Suos Gastoni Pulverem quendam medicatum in
viam dedit, propinandum Patri, si rursus , quod crebro accidebat, a Matre dissideret. Domi coortis Gastonem inter et Fratrem nothum rixis Pulvis hic detectus
et venenum probatus innocuo Iuveni mortem in carcere peperit. Ita Ioh. Frossarti
Chronicon Vol. III. C. 8. ad an. 1389.
PERSONAE.
GASTO Pater Comes Fuxii.
GASTO Filius eius legitimus. HUGO Filius eius nothus.
DROETUS Gastoni filio familiaris. OTHELINUS Hugonis avus maternus.
BERALDUS Comiti a consiliis. PRAEFECTUS Custodum Corporis.
NUNTIUS Caroli Navarraei.
ACTUS I.
SCENA I.
GASTO P. GASTO F. BERALDUS. HUGO.
GASTO P. Agnosco, Fili! Meus es. Abiisti meus,
Meus redisti. Cuncta Gastonem probant.
Meus ille sanguis, qui tibi venas rigat.
Iterum paterno pectori tete admove [Note: 1) Complectitur Filium.!]
Aliquis secundo nuntio Matrem beet,
Rediisse Natum referat! Huc celeri gradu
Contendat! GASTO F. Istud, Genitor! incassum imperas,
Me praevenire Filii officium docet.
Thalamum petamus. Matris aspectu fruar!
Haec pars quieti sola iam deest meae.
GASTO P. Egregia sensa, digna cunctarum legi
In corde proelium [(transcriber); sic: prolium] ! Bene est. Matrem pete.
Praei, Beralde! Tu Patrem comitem accipe.
HUGO. Malam in crucem [Note: 2) Illis discedentibus.]!
SCENA II.
HUGO.
Vivone, vel nigras nigra
Feror inter umbras umbra? Quo teneor loco?
Heu vivo, video, spiritum invisum traho
Deceptus, exspes, spretus, abiectus, miser!
Sed vivo! Nec vitae pudet? Vivo meae
Spei Superstes! Patris exspirat favor!
Hoc flante Zephyro litori grato fuit
Propinqua cymba. Triste naufragium timet
Hoc desinente. - Misera, ne pereas, peri,
O cymba! Moriar! Turpe Servitium exsecror!
Qui vult subesse , vivat! Amplector necem.
Gastonis iste purpuram pingat cruor.
Huic victima cado. Spectet et pascat novo
Oculos theatro ! Principis titulum rapit,
Dextram relinquit. Utar hoc dono suo 3) [Note: Stringit ensem.]
Praeesse populis nequeo, Sed possum mori! -
Amice mucro, siste! Fortunam iuvat
Prius increpare. Nempe Magnorum dies,
Et nectar aulae debui infelix brevi
Gustare labro! Cur Pater tectum suis,
Protraxit umbris? Numquid haud latui bene,
Dum nesciebam Subditum, Dominum, Aemulum
Beatus imperitia, et laetus mea?
Sed prosit ista scire. Cur Frater redit ?
Totus scelestis nempe nunc orbis vacat?
Nullusne superest latro, qui ferro viam
Clausisset illi? Nulla praecipitem Suo
Datura rupes culmine, vel amnis suis
Hausturus undis? Mortis omissae scelus
Mea piabo inorte [Note: 4) Ensem sibi admovet, sed irruit Avus.]!
SCENA III.
OTHELINUS. HUGO.
Quid diri paras!
HUGO. Absiste! OTH. Superi! quid struis? HUGO. Moriar, sine!
OTH. Moriere? HUGO. Certe. OTH. Qua reus noxa? HUGO. Scio.
OTH. Quo teste victus? HUGO. Patre. OTH. Quis iudex fuit?
HUGO. Fortuna. OTH. Caecus ferre iudicium nequit.
Quaerendus alter. HUGO. Ah tace! Incassum tenes.
Decreta mors est. OTH. Nil moror; Sed te prius,
Per quidquid unquam [Reg: umquam] dulce dicebas Avi,
Matris, Patrisque, obtestor, ut pandas malum,
Quod morte Solves! HUGO. Pandere quid illud iuvat
Non nescienti? OTH. Nescio. HUGO. Ergo te latet,
Redisse Gastonem? OTH. Novum plane est mihi!
An Gasto rediit? HUGO. Anne te surdum putem,
Quem tanta populi vota, tot plausus nihil,
Nihil excitarunt? OTH. E mea venio domo
Meo adfuturus Principi, Patri tuo.
Nil audii. Casus quidem, fateor, gravis
Est Fratris adventus; tuum non est scelus.
HUGO. Sed est ruina. Solia non capiunt duos.
Fratri Pater favet. Mihi restat iugum.-
Valeto, vita turpis! In gladium ruo ! -
OTH. Absiste! Nescis , quantus hoc ictu cadat
Numerus Tuorum. Crede, Genitorem feris,
Matremque perimis. Ipse te properus Sequar
Avus, Quid haeres ? Recole, quo Natae probrum
Vultu ferebam semper. Assiduam tui
Revolve curam, monita, Servitium, fidem ,
Qua te fovebam, quando maternis adhuc
Implicitus ulnis, abditus nostra in domo
Iussu latebas Patris. Haec feci omnia,
Ut te Parentis cernerem quondam loco
Dare iura nobis. Si tibi vitam negas,
Ingratus es mihi, tibi Saevus, Patri
Pudendus. Omnes caede funestas tua.
HUGO. His ipse dictis nonne mihi mortem imperas?
Huc contulisti monita, servitium, fidem,
Ut me parentis cerneres quondam loco
Dare iura vobis. Ecce iam rapuit locum
Gasto Parentis! Si mihi mortem nego,
Inutilis Sum tibi, gravis Patri, mihi
Pudendus. Omnes vita funestat mea.
OTH. Veniendo Gasto num tibi rapuit locum?
HUGO. Veniendo rapuit. OTH Nempe sic fingit sibi
Adversa cuncta, quisquis amittere timet,
Quod diligit. Quaecunque vel fieri queunt,
Iam facta credit. HUGO. Facta, quae vidi, negem?
Utinam adfuisses ipse! Post epulas Patri
Redisse Natum nuntiant Quo me putes
Fuisse tunc animo? Pater tollit manus ,
Exsultat. Abitum posco. Prohibeor, magis
Ut nempe crucier! Interim caelo inserit
Beraldus illum. -Quo rapis, vehemens dolor! -
OTH. Prosequere. HUGO. Nequeo. OTH. Nemo sanatur tacens.
Pandenda vulnera. HUGO. Respuunt medicam manum.
OTH. Peris tacendo. HUGO. Dum taceo, pereo Semel,
Bis, dum loquor. OTH. Nihilne canities Avi,
Precesque flectant? Certa tibi constat Salus.
Consilia Sequere ! HUGO. Tarda Sunt. OTH. Testor polum!
Aut tu Patrem Sequeris, aut tecum cadam!
Tentanda cuncta. Gasto faciendus reus [Note: 5) Recondit ensem HUGO.].
Confide, vinces! -HUGO. Vita mihi rursum redit.
Respiro. Sortis accipe arbitrium meae,
Meditare, pensa, quidquid expediet, iube!
Obtemperabo. Patris ut redeat favor,
Ut Gasto cedat, effice ! OTH. Impendam lubens,
Quaecunque potero; scire sed reliquum iuvat.
HUGO. Habeto paucis. Advenam collo applicat
Genitor. Superbus ille sibi mire placet.
Compello Fratrem. Spernit. O quod tunc tuli
Me vindicandi calcar ! Abstinui tamen.
Fastidiosa voce : Tu salve quoque :
Denique mihi dicit. Patrem, quis sim, rogat,
Auditque me Fratrem suum. Movet nihil,
Comiteque Patre Matris affatum petit. -
OTH. Bene est. In orbe nemo tam vivit bonus,
Qui non malum se videat interdum, et gemat.
Tuum Parentem testor. Exemplar quidem
Hic est Regentum; gemina sed multis bonis
Adiungit ille mala. Furor nimium celer,
Et, quae furori noxias subdit faces,
Suspicio tantum Saepe commaculant decus.
Hac est petendus igitur. Ut fiat tuus ,
Fac suspicantem. Sufficit. Minuis suum
Fratri favorem. Dum favor cedit, subit
Despectus, odium. Plura quid cupias? Sat est.
Quaecunque Gastoni rapis , cumulas tibi.
HUGO. Ibo! Parentis animus est notus mihi.
A Fratre me spretum querar; varia simul
Conabor arte facere Gastonem reum.
OTH. Vestigia Sequar Semper intentus tua.
Ad me dein referto - HUGO. Perspexi omnia [Note: 6) Abiens.] !
OTH. Attende - HUGO. Teneo !
SCENA IV.
OTHELINUS.
Quanta Mortales vehat
Cupido Regni, testis hic iuvenis mihi est.
Subesse renuit. Macte , generosa Indoles!
Non paenitebit esse te luci datam
Avo Othelino! Dextera, verbis, dolis
Te promovebo. Blandiar Fratri tuo.
Sibi me faventem credat, infensum tibi.
Ut regnet Hugo, pereat ut Gasto, volo!
Sic vindicatur Filiae laesus pudor,
Sic in Nepote sanguis exsurgit meus;
Sic me artium Aulae denique peritum probo.
ACTUS II.
SCENA I.
GASTO FILIUS.
QUO me redactum cerno! Qua culpa reum
Sic Astra plectunt? Nempe discessi Comes,
Et redeo Servus! Praetulit Nothum Pater!
Quid pateris , anime ! Cedis? Hoc Genitor petit.
Resistis? Hoc vult aequitas. Mitis Polus!
Nothone cedam ? Nulla me Sceptri quidem
Rapit cupido , fas tamen amo, odi nefas.
Non regna, ius regni Sequor. Ius hoc meis
Eripiet Hugo manibus? Ah caveat meos
Subire vultus ! Est mihi placida indoles,
Pacisque cultrix, fateor; at gravius nocet,
Quidquid nocere cogitur. - Sed quis meos
Pererrat artus tremor ? - Inaccepti metus!
Excedite animo ! Mente nunc alacri est opus.
Sequor Droetum , nomen o carum mihi!
Consilia iunget- [Note: 7) Videt Hugonem.] Astra , nunc vestram fidem!
SCENA II.
HUGO. GASTO F.
Salveto, Frater! GASTO. Frater est nullus mihi.
Amicus esse , si voles, poteris meus.
HUGO. Utrumque vel neutrum volo. GASTO. Neutrum potes,
Utrumque habere non potes. HUGO. Patrem cave
Tibi concitare ! Patris imperium fero.
Iubet ille: Me Fratrem voces, iungas manum,
Toleres parem. Sin abnuis, dira omnia,
Iussique spreti vindicem poenam parat.
Sape, dum licet1 GASTO. Non esse me stultum puto,
Hoc si Parentis esse mandatum negem.
Iusta ille mandat. HUGO. Mene mentiri asseris?
Patrem nefanda petere? Sic Gasto pius,
Obtemperans, mansuetus accipiat Patrem ?
O nobilem ferociam ! Duplicem para
Victor triumphum ! Patris imperium simul,
Fratremque calcas. O pudet! - GASTO. Satis est. Tace!
Amore caecus ista mandavit Pater;
Pro te iuventus loquitur. Offensam lubens
Utrique dono. Tu tamen, Iuvenis procax!
Meum subire rursus aspectum cave!
Est Gasto Princeps, stolide! non Frater tuus!
HUGO. Inultus ista perferam, Superi! probra ?
Sperni Parentem patiar ? Est animus mihi
Vindex honoris ? Implet has venas cruor
Fundi paratus? Adsit [Note: 8) Iniectat manum.]! Haec loqueris mihi,
Demens! nec horres ? GASTO. Cede! pollutum procul
Hinc amove tactum [Note: 9) Reicit vi.]! HUGO. Scelus ! GASTO. Refer gradum,
Vel te - HUGO. Parentem vindico ! Si quid vales,
Ferro probemus [Note: 10) Stringit ensem.]! GASTO. Subdito scelus est suum
Tentare ferro Principem. Meum in pares
Ferrum refervo. HUGO. Subditus non sum tibi!
GASTO. Rebellis! HUGO. Excors! Stringe, vel medium prius
Te perago. GASTO. Cogor, caelites [Note: 11) Nudat pariter ensem.]! Dirum caput
Transmitto morti [Note: 12) Concurrunt, sed dirimuntur.] !
SCENA III. [(transcriber); sic: II.]
OTHELINUS. GASTO F.
Sistite, o Superum fidem
Proh quid paratis [Note: 13) Gastoni sese agitanti quidpiam charta obvolutum sinu excidit, quod Hugo observans ollit, et se proripit.]! GASTO. Latro, Deceptor, Nefas!
Sic vindicas ? Sic aufugis? Redde illico,
Quod abstulisti! OTH. Quid fuit? GASTO. Frustra rogas!
Furem sequar! OTH. Quid abstulit? GASTO. Frustra impedis!
OTH. Placare, Princeps [Note: 14) Semper Gastonem relinet, qui Hugonem insequi nititur] ! neve funesto tuam
Macula cruore dexteram! Saepe est reis
Mori levamen. Si tamen meritum putas,
Aliis relinques dignius. GASTO. Furem reduc,
Amice! vel me mitte ! OTH. Da spatium breve,
Princeps! amico, supplici, famulo, precor!
Reconde ferrum! Collige ingentes minas !
GASTO. Ah, Otheline! quanta me reducem excipit
Procella sortis [Note: 15) Recondit ensem.]! Hine Sunt patrii Lares?
Gallosne specto, vel Scythas? Nothum cupit
Efferre Genitor. Nothus insultat mihi.
Vitam tueri cogor. Eripitur sinu
Hac luce pignus carius. Dicis tamen:
Reconde ferrum, collige ingentes minas! -
Nothum Sequamur! Omnis est damno mora!
OTH. Quod pignus ille rapuit? GASTO. Hoc astris quidem,
Mihique notum est! Sufficit! Maius nihil
Hoc me tenere credidi. OTH. Hanc mereor fidem
Semper probatus hactenus Stirpi tuae ,
Patri fidelis ? Perfidis merces dari
Consuevit ista. GASTO. Perfidis pando nihil,
Fidisque multa; nemini pando omnia.-
Sed quando fidum pectus, arcani tenax,
Usumque rerum specto, si spondes opem,
Pandam, quod optas. OTH. Spondeo. GASTO. Mentem applica.
Navarra, nosti [Reg: novisti] , Carolo regi Subest
Fratri meae Parentis. Hic olim audiit,
Frigere Saepe amoris extincti faces,
Et dissidere Coniuges. Hinc, dum viam
Relego ad Parentes, Pulveris quidquam dedit,
Et, ut propinem, Suasit, offensum Patrem
Si quando Matri cernerem. Tanta intimo
Sinu tenebam dona; Sed casus tulit!
Cecidere veste. Vidit et rapuit celer,
Fugaque se Subduxit Infamis ! Meum
Pensa dolorem, quando Genitorum integra
Praepono vitae! OTH. Plura credebam quidem
Te perdidisse; pretia Sed rebus facit
Persaepe finis. Hugo restituet tibi,
Confide, quidquid abstulit. Tantum, Pater
Ne resciat, caveto! Mens praeceps Patris
Tibi nota abunde est- Aufer hinc properus pedes!
Genitor propinquat! GASTO. Adeo. OTH. Per Superos precor!
Vita Parentem ! Torvus ingreditur! Peris!
Iam forte vestrae est conscius pugnae. GASTO. Obsequor. -
OTH. Abiit. Triumpho! Nunc ruere Gasto incipit.
Doli, favete!
SCENA IV.
GASTO P. OTHELINUS.
Quo tulit Natus gradum?
Nusquamne visus Hugo ? Coniunctos sibi
Venio videre Filios. Unus fugit.
Abest et alter. OTH. Iudicem metuit reus.
Haec caussa fugiendi fuit. GASTO. Natus reus?
Quid haec tegit caligo? Quid pallor tuus,
Frons obvoluta nubibus, fixus solo
Portendit oculus? Libera Patrem metu!
Valentne Nati ? Quid siles? OTH. - Princeps, fuge!
Quicunque proprii sanguinem Fratris sitit,
Bibet et Parentis. Filii dirus chalybs
Tibi est timendus ! GASTO. Cuius ? OTH. Heu vidi miser -
Nequeo referre! GASTO. Quid Patrem tectis necas,
Amice! verbis ? Explica! OTH. Heu vidi miser
Periclitari nobilem gemina Domum
In caede Fratrum! Funeri Hugonem tuum
Vidi propinquum! Saevus hunc Frater manu
Egit corusca! Morte defunctum improba
Iam nunc videres; dextera ereptus mea
Aufugit. GASTO. Astra! caelites! Tantum nefas!
Hac in domo! Fratres duo , et Nati mei!
Doleamne? Vindicemne? Quid primum loquar,
Quid ultimum? Latro impie, paternae probrum
Labesque stirpis, Gasto! Cur nomen meum
Ad ista portas ? Scelera sic nobis refers ? -
Quo fugit Hugo? OTH. Fratris exciderat sinu
Charta involutum quidpiam; raptum illico
Secum abstulit. Videre Gastonem fuit
Tunc exsilire, furere. Thesaurum sibi
Periisse clamat, nolle se vitam amplius
Protrahere. Ferro rursus in Fratrem emicat.
Sed sisto denique, perditum quid sit, rogo.
Aperire renuit. Insto, promitto fidem,
Evinco tandem. Avunculi donum sui
Hoc esse narrat, et propinandum tibi,
Si rursus esses Coniugi offensus tuae.
Per hoc redire pristinam thalamo fidem,
Foedus coire fortius. Verbis quidem
Sic Gasto dixit; alia facundus timor
Disserere visus. Membra trepidabant situ,
Maculabat ora proprius sceleri color.
Quid plura? Crimen crimini iungit manum.
Scis, quid putem. - Qui Filii tentat necem,
Fors et Parentis tentat. -
SCENA V.
HUGO. GASTO P. OTHELINUS. PRAEFECTUS CUSTOD.
Ah dirum nefas [Note: 16) Proruens , Patre nondum observato.] !
Nondum trisulcis ignibus caelum ruit!
Scelus triumphat! - Teneo te, dulcis Pater!
An Patris umbras teneo ? GASTO. Quid, Fili! refers ?
HUGO. Uterque nostrum hac luce Gastonis manu
Stygem videre debuit! Raptus neci
Ab Othelino vivo, tu vitam mihi
Debes, amate Genitor! GASTO. An pulvis fuit
Timendus ille - HUGO. Toxicum pulvis fuit,
Venesicusque Gasto ! GASTO. Inauditum scelus !
Probasne? Nate! HUGO. Catuli id exitium probat.
Huic ante partem pulveris modicam dedi,
Qua luce monitus, nescio, monitus tamen.
Nunc dira patitur. Bestiam sumpto scias
Agi veneno. Forte iam periit modo,
Dum te requiro. Vindica noxam, Pater!
Te vindica, me vindica! Laesit tuos,
Quicunque te laesit. Reum cuncti vocant,
Qui voluit in te rapere cunctorum Patrem.
GASTO. Quo devenire Scelera, quo ferri queat
Animi libido, Spatia quae pateant malo,
Perspicio tandem ! Filius Patrem docet,
Nihil esse sanctum, tamque contiguum polo,
Quod impios coerceat. Ferro necem
Fratri paravit, toxicum miscet Patri!
Haec fertis? Astra! Scimus. Astrorum vicem
Subeunt Regentes. Grande iudicium mihi
Commisit Aether. - Numquid et Patrem abstulit?
Pater, perosa sarcina, et nimium gravis,
Ubi Natum amare non licet! Natus , Scelus,
Iudex, Paterque ! Quo feror! Quo me rapit
Istaec quadriga! Plecto, si plecto, meum.
Si parco, parco crimini. Numen pium!
Si puniendus est, quid est igitur meus ?
Aut si meus, cur puniendus? OTH. Est tuus,
Sed est scelestus. Nemo, dum Sapiat, Scelus
Vult possidere. GASTO. Nemo progeniem suam
Vult interire. OTH. Qui Patri fatum parat,
Cessavit esse Filius. GASTO. Qui non potest
Fatum parare Filio , Genitor manet.
OTH. Quicunque vult, potest. GASTO. Nequit, quicunque amat,
Nocere amato. - Fallor, an Patri nihil
Succurrit ultra ? An perdidit mollis fuam
Natura vocem ? - Perdidit! Ratio imperat!
Luet scelestus facinus, et poenas dabit
Laesi Parentis! Precibus opponam virum!
Feror benignus. Pariter et iustus ferar!
Praesto, Satelles! PRAEF. Quid iubes [Note: 17) Prodit cum Armatis.]? GASTO. Natum alterum
Hodie reversum carceri dari volo.
Lustrate cuncta! Ducite inventum probe!
Sic impero. Referto tu posthac mihi [Note: 18) Ad Praefectum.]!
Sequere , Otheline! PRAEF. Nulla iam superest mora [Note: 19) Ad Armatos , quibuscum visis advenientibus retro subsistit.],
Eamus.
SCENA VI.
DROETUS. GASTO F. PRAEFECTUS.
Utinam, Gasto! mansisset tibi
Praesens Droetus ! Vindicem, iuro, tuum
Sensisset Hugo! Quando sic Superis tamen
Visum est, ut absim, sequere, quae suasi modo.
Adi Parentem, facinus Hugonis refer.
GASTO. Sequor [Note: 20) Dum abit, videt Praefectum cum Armatis, qui cedit.]. Quid hi? Droete! DRO. Quid geritur rei?
PRAEF. Ignosce , Domine! Patris imperio adsumus.
Gladium peto. GASTO. Gladium petis.? DRO. Iussu Patris?
PRAEF. Ita est. GASTO. Droete! DRO. Gasto ! GASTO. Pars melior mei!
Quid est agendum? Pergo ? DRO. Si renuat sequi [Note: 21) Ad Praefectum.] ?
PRAEF. Erit tenendus. GASTO. Quam Pater caussam adtulit?
PRAEF. Hanc me latere voluit. GASTO. An quisquam fuit
Praesens Parenti, quando mandatum dedit?
PRAEF. Fuit Othelinus et HUGO. GASTO. Praesagum gelu
Mihi membra stringit!- Liceat exigua mora
Vacare Amico [Note: 22) Ad Praefectum.]. PRAEF. Licet. GASTO. Eo, quo vult Pater,
Quo fata ducunt. Vincit inimici dolus,
Et Othelinus fallit! Insontem premunt.
Hoc me vel inter vincula beatum facit!
Vale, anime mi, Droete! Gastonem tuum
Amare perge, neve promeritum puta -
DRO. Amice, Satis est! Ictibus pectus meum
Succumbit istis! Plura virtuti meae,
Quam ferre possit, imperas! Non, non sinam
Peccare Sortem! Nemo Gastonem petet,
Nisi per Droetum. GASTO. Stabile virtutis decus
Perferre dura est. Me impium fieri cupis?
DRO. Poena impiorum est. Impius fieri cupis?
GASTO. Droete! promeruisse poena est, non pati.
DRO. Vulgus, pati quem cernit, hunc meritum putat,
GASTO. Dum me moraris, Amice! me meritum facis,
Pater imperat. DRO. Fas abnuit. GASTO. Laedo Patrem.
DRO. Perimis Amicum. GASTO. Filius semper fui;
Coepi esse Amicus. Est Pater. Iubeat mori!
Obtemperabo. Pergimus , Amici [Note: 23) Ad Armatos.]! Vale!
DRO. O rigida virtus! Ergo sic curam tui
Deponis omnem! Non ego! Ferro iuvat
Adesse Amico [Note: 24) Vult Armatos impetere, sed prohibetur.]! GASTO. Quid paras? Potius noces,
Dum te iuvare credis. Est Gasto tibi
Adhuc amore dignus, aut unquam [Reg: umquam] fuit,
Precor, adquiesce! caelites salvum dabunt.
Brevi revertar. Opprimi virtus nequit [Note: 25) Abducitur.].
DRO. Valeto, amice Gasto! - Quid dixi! Tuum
Linquis Droetum? Gasto! Quo properas? Redi! -
Nil audit! Abiit!
SCENA VII.
DROETUS. SATELLITES.
Ergo sic patior premi,
Sic fraude dira perdi dimidium mei,
Sine quo recuso vivere! Indignas feret
Tenebras pudendi carceris ? Blanda interim
Fruar quiete liber? Hoc nolit fides,
Hoc Sacrum amoris foedus! Aut mecum meus
Gasto beatus vivet, aut pariter gemam!
Consilia, dextri Caelites [Note: 26) Meditatur.]! - Aliquid subit! -
Amor, faveto! Milites, Vigiles [Note: 27) Inclamat Scenae.]! Cito
Adeste, ruite, Principis quosquos Sui
Movet periclum! SATELLES 1. Quid petis [Note: 28) Proruunt in Theatrum.] ? SAT. 2. Quid est ? DRO. Cito
Properate! SAT. 3. Socii, tela! DRO. Fatalis dies
Incumbit aulae [Note: 29) Stringit gladium huc illuc versus.]! Proditor! Bustum ! Neces!
SAT. 1. Commilitones! SAT. 3. Dux abest! DRO. Vobis ducem
Praestabo. Quid tardatis? Hinc, illinc malum
Propinquat! Ah volate! SAT. 2. Iam non est mora!
SAT. 4. Arma, arma Socii [Note: 30) Dum in diversa sparguntur, Droetus carcerem subit.]! DRO. Cessit ex voto dolus!
ACTUS III.
SCENA I.
OTHELINUS. GASTO P. BERALDUS.
Ne fide, Princeps! Crede, iustitiae tuae
Te paenitebit! Eloquens saepe est scelus,
Lacrimasque fundit. Filii vultus Patrem
Rursum excitabit. Nosco Gastonis dolos.
Genua tenebit, flebit. Ignosces reo.
Qui te perire voluit, aspectum tuum
Iam non meretur. GASTO. Certa sceleratum manet
Vindicta; sed cur iudicem ignoret Suum ?
Videat Parentem, videat ! Et crescat magis
Viso ex Parente poena! BER. Sic solem videt
Indignus etiam. Sceleris ut poenam sui
Se ferre merito credat, auscultet Patris
Ex ore poenam Natus. - OTH. En vitae tuae
Propinquat hostis! BER. Protege insontem, Deus [Note: 31) Seorsim.].
SCENA II.
DROETUS. PRAEFECTUS CUM CUSTODIBUS ET PRIORES.
GASTO. Ades, nefande Proditor [Note: 32) Droetum pro Gastone.]! - Quid hoc rei est?
Quae monstra? Natus ubi manet? Vigiles! quid est?
Siletis omnes? PRAEF. Filium iussu tuo
Custodiendum tradidi. GASTO. Quid tum? PRAEF. Interim
Delusit iste [Note: 33) Droetum innuens.] milites simulans dolos:
Irent, tumultum sisterent! Solum hoc Scio.
Absens fui - GASTO. Solum hoc scio! Insanum caput!
Statione abire militem? PRAEF. Captum tibi
Referre Natum debui. GASTO. Verum id quidem.
Sed - DRO. Parce, Princeps! Crimen hoc totum meum est.
Ego avocavi milites, Natum tuo
Rapui furori. Suasit hoc audax amor.
Expecto vincla, carceres, etiam necem!
Si liberare innoxium scelus vocas,
Volo scelestus esse! BER. Proh qualis fides [Note: 34) Seorsim.]!
GASTO. Dolose Iuvenis, Principi illudis tuo!
Hoc fine nempe degis in nostram immerens
Assumptus Aulam, iuris ut sanctus tenor
Calcetur, ut Parentis e manibus reus
Per te trahatur Natus? Eloquere ocius!
Ubi moratur? DRO. Natus est praesens tibi.
GASTO. Ubi est? DRO. In isto corde. Quid dubitas? Fode,
Rimare! GASTO. Sic te vindici opponis Patri?
Moriere! DRO. Amicus vivet. GASTO. Extinctum dies
Te cernet ista! DRO. Nulla me cernet dies
Non diligentem. OTH. Principi loqueris tuo.
Fatere ! DRO. Dixi. GASTO. Gasto delusum Patrem
Narrabit orbi. Vindice carebit nefas,
Aget triumphum. Et hoc fero? - Miles, cito!
Feres catenas [Note: 35) Vinciunt loquentem.]! DRO. Osculis stringo. GASTO. Specu
Caeca latebis! DRO. Lucet in tenebris amor.
GASTO. Peribis! DRO. Ibo funere Superbus meo,
Victi tyranni nomen ad manes feram,
Servati Amici! GASTO. Rapite proiectum Nefas!
Habeat sepulcrum vivus [Note: 36) Abducendus viso Gastone F. sistit.].
SCENA III.
GASTO F. ET PRIORES.
Ah perii, Deus!
GASTO F. Amice, venio ! Paenitet turpis fugae.
Pater! Otheline! venio! Vestrorum scopus
Adsum furorum! Reddite catenas mihi!
Me, me decent! GASTO P. Sceleste [Note: 37) Stringit ensem et irruere in Filium paratus retinetur.]! Sic ludis Patrem?
Manibus Parentis Spiritum infandum exspue!
Venesice , peri! - BER. Siste, per Superos precor!
DRO. Tyranne! BER. Siste! Crimen haud patuit fatis,
Fors innocentem perdis! GASTO F. Ah sinite Patrem [Note: 38) Recondit ensem.]!
Ego Sum - GASTO P. Scelestus! GASTO F. Testis est - GASTO P. Audax fuga!
GASTO F. Volui - GASTO P., Parentis fata! GASTO F. Nec verbis licet
Scelus amovere! Genitor! GASTO P. Ultorem voca!
Patrem exui! GASTO F. Fac, quod libet! Non sum reus.
GASTO P. Non est reus, qui Fratris in iugulum ruit?
Non est reus, qui toxicum miscet Patri?
Non est reus, qui clanculum attentat fugam?
Non est reus, qui se tamen reum negat?
GASTO F. Non est reus, quicunque Se nescit reum.
GASTO P. Brevi scies. Huic compedes demi volo [Note: 39) Ad Armatos.].
Oneretur iste! DRO. Non feram tantum nefas!
Est innocens, Natus tuus, Princeps meus!
Nocens probetur! Nempe nescimus dolos,
Quos nectit Hugo? Nempe se sistit reus,
Qui fugere potuit, iudici? Nemo auferet
Mihi catenas ! GASTO F. Caussa, quod reducem vides,
Es tu, Droete! Vincla iam meritus traham.
Reliqui Amicum! Sum nocens. GASTO P. Non te Pater,
Scelerate! tangit? Compedes cede illico [Note: 40) Ad Droetum.]!
DRO. Non cedo vivus. Aut ego, aut nemo feret.
GASTO P. Iuvenis proterve! OTH. Finge [Note: 41) Clam.]! GASTO P. Promitto tibi,
Non vincietur Filius. Plura exigis?
DRO. Sic cedo. GASTO P. Miles! transfer in meritum ocius [Note: 42)Cornipedes dempti iniciuntur Filio.]!
GASTO F. En me. DRO. Quid hoc est? Perfide! Tyranne! Improbe!
Spectatis haec - GASTO P. Tace, impudens ! Servo fidem.
Non vincietur Filius, dixi, meus.
Meus iste non est amplius. Patrern exui. -
DRO. Vulpem induisti - GASTO F. Amice, verborum abstine!
Vixi hactenus laudatus, et morum integer.
Colui Parentes. Nulla dominandi sitis
Me duxit unquam [Reg: umquam] . Nunc tamen iubeor nocens,
Et exsecrandus esse. Mandatum grave!
Parere nequeo! Sidera in testes voco.
Non sum nocens. Avunculi donum fuit.
Scelestus ille est, si mihi venenum dedit.
Me petiit Hugo primus. Arripui fugam;
Sed en reversum sponte! Genitori tamen
Si puniendus videor, auctorem meae
Adoro vitae. Sanguinem acceptum libens
Reddo datori. GASTO P. Quid patior [Note: 43) Seorsim.]! - GASTO F, Omnes silent.
Agnosco, Genitor! Morte placandus mea es.
Huic me parabo. Liceat extremum pedes
Caros tenere [Note: 44) Advolvitur.]! Liceat aspectu frui
Fors ultimo Parentis! O Genitor, vale!
Fruatur Hugo , nullus invideo, meis,
Meo fruatur funere! Paterno cadam
Iussu beatus. Gloria suprema est mihi
Obtemperasse. Non tamen totus cadam!
Vivis, Droete! vivis addictus mihi,
Morerisque mecum. Amoris ingenium tui
Umbrae stupebunt! Genitor! huic Saltem fave,
Si quid precari reflat! Extremum vale!
GASTO P. Custodiatur [Note: 45) Abducitur ab Armatis.]! DRO. Ibo! Me carcer quoque
Accipiet. Aut, li non licet, foribus vigil
Perpetuus adero.
SCENA IV.
GASTO P. OTHELINUS. BERALDUS.
Quanta me miserum obruit
Materia luctus! Scilicet Gasto meus -
Quid dico! Patris proditor - vel Sic meus!
Dissimulo frustra; Sum Pater! - Gasto meus
Per me peribit [Note: 46) Haec omnia seorsim, meditabundus.]! - Liceat extremum pedes
Caros tenere. - Fulmen hae voces habent! -
Obtemperasse gloria suprema est mihi. -
Non sic loquuntur impii! Morum decor,
Sine nube vultus , vox, color reum negant.
OTH. Haec praevidebam. Vox, color, morum decor,
Sine nube vultus commodat lucem Suam
Persaepe sceleri. Facta Spectentur magis!
BER. Incerta Sunt. OTH. Incerta qui dici queunt -
GASTO. Desinite, Amici! Crescit his noster dolor.
Favet Othelinus Iudici, fidus Patri
Favet Beraldus. Totus in partes eo!
BER. Absolve! OTH. Plecte! BER. Est innocens. OTH. Reus est. GASTO. Moram
Deliberanti cedite! Abrumpam meos
Tandem dolores, vel dabo initium novis [Note: 47) Aliquamdiu tacitus.]. -
Est innocens! Absolvo! OTH. Sic sancta aequitas
Defensa, sic stat iuris assertus tenor?
Sic scelera, Princeps! vindicas? Sic te integro
Prostituis orbi? Stringe serpentem sinu!
Hugo exulet [Reg: exsulet] ! Veneficus teneat Patrem
Securus operum ! GASTO. Redeo iam, redeo mihi! -
Est impius! Condemno! BER. Sic pietas iacet?
Sic innocens succumbit, et cedit dolis
Oppressa virtus? - GASTO. Nil agis! Nimium liquent
Scelera. Otheline, carceri immitte illico,
Qui feriat ictu noxium tacito caput!
BER. Prohibete, Superi! GASTO. Perge! - Siste! - Animo Pater
Excessit omnis! Perge!
SCENA V.
HUGO. NUNTIUS CAROLI NAVARRAEI. PRIORES.
Salveto, Pater!
GASTO. Siste, Otheline! Nate! quid portas novi?
Cur abfuisti Patris a latere hactenus?
HUGO. Omnem per aulam fama Gastonem tulit
Fugisse. Sparsis cuncta militibus loca
Hucusque lustrans Nuntium hunc sisto tibi.
NUNT. Salve, inclite Comes! Frater Uxoris tuae
Rex Carolus salute te multa afficit.
GASTO. Valetne recte? NUNT. Caussa mittendi haec fuit:
Periculoso premitur infirmus malo.
Exsangue corpus frigore immiti stupet.
Exhausta Medicorum est penus. Sensim in dies
Leto propinquat. Forte, dum facio viam,
Iam clausit oculos. Te alloqui extremum cupit.
GASTO. Nondum satis! NUNT. Plus litterae pandent tibi [Note: 48) Tradit epistolam.].
Hic in propinquo iussa praestolor tua.
GASTO. Bene est. Amicam Caroli agnosco manum [Note: 49) Versat epistolam et reserat.].
Cur ipse scripsit? - Anne Gastonis fidem
Accusat etiam?- Maeror ex animo fugit,
Ubi folium istud intuor. Nulla est mora.
Percurro [Note: 50) Exclamat inter legendum.]. - Cur haec? - OTH. Hugo! quid scribit rei [Note: 51) Seorsim.]?
HUGO. Ah metuo! GASTO. Superi! quis putet! - Numen pium! -
O me beatum! - Ignosco! - Gasto est innocens!
OTH. et HUGO. O fulmen [Note: 52) Seorsim.]! HUGO. Eccur? GASTO. Verba morientis probant.
Fatetur ipse Carolus Nato inscio
Animo dedisse toxicum inimico mihi.
Lux auspicata! Quas tibi grates feram,
Defensor innocentiae, Rector poli!
Quae vota faciam! Nate! te, Nate! intuor
Culpa vacantem, innoxium , et patior adhuc
Vinclis gravari, carcere sepultum suo!
Vola, Beralde! refer, ut expectet Pater
Avidus, amansque! Veniat, o veniat meae
Quondam senectae columen! BER. O gratae vices [Note: 53) Currit ad carcerem.]!
HUGO. Despero totus! GASTO. Ah quot hac una die
Affectuum Subeo vices! Tandem locum
Laetitia tenet! Optata nunc vivam otia
Nato beatus - OTH. Clamor insonuit procul!
GASTO. Quid est? benigni caelites! HUGO. Crimen novum!
Solus Beraldus!
SCENA VI.
BERALDUS. PRIORES, ET MOX DROETUS.
Domine mi [Note: 54) Accurrendo.]! Gasto innocens!
Sic occidisti! Sic iaces! Atram diem!
GASTO. Quid fers? Amice! Quid gemis ? Totus tremo!
Edissere agedum! BER. Nimius excludit dolor
Usum loquelae! - Cecidit illustris Domus!
Cecidere vota Gentis, et spes inclitae!
Quis me tenebris condat! Horresco diem!
DRO. Tyranne ! Amicum redde, vel Socium adiice
Nato Droetum! GASTO. Dicite, quid instet mali!
Ubi Natus? BER. Ipso in carcere exstinctus iacet!
DRO. Habes, quod optas, sanguinis proprii Helluo!
Hugo ! Otheline ! habetis! GASTO. Exstinctus iacet!
Et Filius! et insons! et in vinclis iacet!
Superi, Inferique! Nulla sic pietas polo est
Praesidia iustis nulla sic virtus parat?
DRO. Quid Astra culpas? Defuit pietas tibi!
Patrem exuisti! Scelere conficto reum,
Dolis subactum pessimis, nulla ferox
Dignatus aure, carceri et vinclis datum
Huc compulisti! Non sibi saevas manus
Ipse intulit; dolore succubuit gravi!
Pro me precatus : Genitor! huic saltem fave!
Tibi dixit olim. Gratia indigeo tua.
Me iunge Nato! Peragat hoc pectus chalybs!
GASTO. Illudis etiam? Parce! Sum nimium miser!
Natum peremi, fateor, infelix Pater!
HUGO. Mihi hoc tropaeum vindico [Note: 55) Seorsim.]! GASTO. Sic, sic iaces!
Amate Fili! Lacrimas saevus dolor,
Et verba prohibet! OTH. Cede fortunae, Comes!
Sic placuit Astris. GASTO. Sic dolis placuit tuis
Me reddere orbum , perdere iuventae decus ,
Spem subditorum ! Latere discede a meo!
Ades, Beralde! tuque , amicitiae decus ,
Ades, Droete! Cur tibi durus fui!
Cur fidere renui! Ah nimis sero meum
Damno furorem! Credulas aures dedi!
Oua fronte vultum Matris orbatae feram,
Et exprobrantis Civis? Heu lacrimas cape,
Amice Fili! Flueret istarum loco,
Si quid placere posset, hic sanguis reus!
Bis viduus una perdidi Natum die!
Nunquam [Reg: Numquam] recipiam! Quis dolor! Corpus riget -
Vires recedunt [Note: 56) Incipit animo linqui.]! Nate! BER Subsidium ocius!
HUGO. Genitor! quid hoc? OTH. Tenete! DRO. Deliquium subit!
BER. Referamus in thalamum ! HUGO. Cito ! GASTO. Natum - Sequor!
ALEXANDER TRANS TANAIM.
ARGUMENTUM.
Mos erat Principibus Macedonum adultos liberos Regibus tradere ad munia haud
multum servilibus ministeriis abhorrentia. Ex his Hermolaus, Alexandro ultra
Tanaim militante , cum aprum telo occupasset, quem Rex ferire destinaverat,
iussu eius verberibus afficitur. Quam ignominiam aegre ferens cum pluribus eiusdem Cohortis consilium init Regem occidendi. Sed Epimenes coniuratorum e numero , dum Eurylocho fratri, quid pararetur, aperit, ab eo perductus ad Regem
totius proditionis exponit seriem. Alexander Eurylocho fratrem donat , reliquos
facinoris participes necari iubet. Haec fere verbis Q. Curtii L. VIII.
PERSONAE.
ALEXANDER MACEDO.
HERMOLAUS
SOSTRATUS Coniurati
EPIMENES
EURYLOCHUS Epimenis frater.
HEPHAESTION Regi familiaris.
SOPOLIS Hermolai Parens.
ACTUS I.
SCENA I.
HERMOLAUS. SOSTRATUS. EPIMENES,
Tyrannus ergo rursus aspiciet diem?
Iam rara rutilant astra. Nox celerat fugam.
Albescit ortus. Ille productis tamen
Indulget epulis. SOST. Nempe sic natum Iove,
Mundique dominum convenit vino obrutum,
Dapibus gravatum perdere ignavos dies,
Marcere luxu, fessus ubi terram premit,
Fractusque miles! Sudor hunc perpes rigat;
At ille Syriis totus unguentis madet.
Hic pugnat hosti, fluviis, hiemi, fami;
Ille inter epulas ludicra summos Duces
Configit hasta. Iuro tenebrosas Domos,
Sacrum Silentum vulgus, hac Patruum petet
Dextra peremptus! EP. Sostratus constat sibi,
Amice! Scimus. Firmet hunc animum polus,
Adsitque dexter! Alia nunc mentem occupant.
Loco migrandum est. Altera, en, subiit Cohors.
Hic commorari quid iuvat? Tempus, locus
Aperire possunt coepta. Quis dicet fidem?
Quis dabit amori? Nemo virtutem vocat,
Quidquid tenere nescit, aut non vult modum.
Recens Philotae factum Alexandrum iubet
Etiam timere, quos amat. SOST. Sic spes feram
Perire nostras ? En, Dei votis favent.
Optata toties nox, et eximii decus
Habitura facti subiit. Arcano omine
Sors iunxit una conscios. Regnat Sopor.
Siluere castra. Rex mero titubat gravis.
His credam abese Numen? Ah Patriae salus!
Hos in tuorum cordibus motus cies ?
Haec cura nos versat tui? Ah Socii, pudet!
Resumite animos! Pereat! Hoc pereat loco!
Nunc pereat! Hac pereat manu! Exortus dies
Patriam revisat liberam! HERM. Hoc fortis petunt
Manes Philotae. Sidera expediunt viam.
Remanete, Amici! Dum redit, sese induet
In rete nostrum. Hic, quas tuli, plagas chalybs,
Hic vindicabit [Note: 1) Nudat ensem.]! Magne Parmenio! tibi
Hic mittet inferias!
SCENA II.
ALEXANDER. HEPHAESTION. PRIORES.
Quis hic, Iuvenes! Sonus?
Quid, Hermolae! strictus hic gladius notat?
An facta caedes? Castra fors aliquo excita
Fervent tumultu ? Loquere ! Alexander iubet.
HERM. Obtempero [Note: 2) Ensem recondit.]. Dum stamus ad reditum tuum
Parata turba, noctis extremum polo
Abegit ortus Lucifer. Longas moras
Nostrum perosus aliquis abscessum parat.
Abiisset etiam. Restiti precibus, minis,
Et ense denique. Crimen admissum putas?
Hoc me tui docuit amor. Poenam impera.
HEPH. Et excubare - EP. Hoc amplius nostrum haud fuit.
Iam cessit aliis statio. AL. Sic fidos decet
Regi clientes. Omen accipio libens.
Iuvenes amati! vester hic fervor placet.
Vestra in Cohorte Spes mei floret throni.
Ornanda factis fama vos Macedum manet.
Dum prima puris barba vix Serpit genis,
Haec agitis. O quae gloria excipiet viros!
Extremus Oriens, Solis Eoi domus
Lauris onustos cernet, et Spoliis graves.
Iam fessa membra grata componat quies!
Sua quisque repetat! SOST. Liceat o Regem sequi!
AL. Nunc ite! HERM. Liceat - AL. Ite! Sic Regi placet.
SCENA III.
HERMOLAUS. SOSTRATUS. EPIMENES.
Ergo improbatis facinus, inimici Dei!
Nostrisque rapitis manibus invisum caput!
Somnum Tyrannus suadet, et corpus iubet
Componere toro, dum meis vigilat malis?
Nonne et Philotam Somnus exitio dedit?
Somnum capessam, sed prius oculos tibi
Nox atra claudet, Barbare! SOST. Et cinctus latus
Rediit, et improvisus. An nondum Satis
Maturus Erebo? Sed quid incassum queror!
Infirma sunt haec arma. Gemitibus solet
Pasci Tyrannus. Strenua utendum est manu ,
Nec differendum. Nostis [Reg: Novistis] humanam fidem,
Quam varia, quam caduca! Alexandri dolos,
Quos hactenus nil latuit ignotum diu;
Haec nostis ipsi. Numquid hic segnes decet
Diem querendo ducere ? An vinclis graves
Cupitis videri? Vultis, ut vestrum in sinum
Grassetur avidus tortor? HERM. O caro mihi
Ligata foedere capita! haud patior moras!
Aut perdere, aut perire! Non semper Polus
Tegit impios. Inveniet hic mucro viam.
Eamus! EP. Actutum sequar.
SCENA IV.
EPIMENES.
Quanti rotant
Humana casus! Nempe Alexander cadet!
Cadet Suorum scelere, et immeritus cadet! -
Ast Hermolaus, Sostratus meritum vocant,
Summumque quaerunt morte Alexandri decus.
Ego ipse Socius hauriam hoc gladio latus,
Illudque rigido demetam ferro caput,
Quod coluit orbis; morte turpatas genas
Pallere cernam, et ultimum gemitum audiam
Ingentis Animae! - Barbare! has grates refers?
Hoc te vocanti Spem sui reddis throni?
Ingrate! - Prius ah vertere, infelix chalybs!
Me perime prius! - At dexteram Sociis dedi,
Testes vocavi caelites. - Tantis malis
Impar fatiscit animus!
SCENA V.
EURYLOCHUS ET PRIOR.
Hic fratrem anxius
Invenio tandem! [Note: 3) Eminus.] Frater! EP. [Note: 4) Illo non observato.] Ah quis hic dolor,
Quis hic tumultus pectus attonitum replet!
Abeo! Resisto! Sanguis in venis coit!
Sudore rursus perpluor! Paveo Notum!
Umbram extimesco! EUR. Quid rei est? [Note: 5) Subsistit et fratris motus explorat.]Trepidat, gemit,
Luctatur! EP. Ah tanti fuit fieri impium!
EUR. Quid loquitur? [Note: 6) Accedit sensim.] EP. Infelix, peri! Ut pereas quidem,
Iam nunc necesse est! - EUR. Frater! Excubiae suum
Tulere finem; nec tamen repetis Tuos?
Quae caussa? Faciem insolitus accendit rubor.
Loqui paras, nec loqueris. Effare, obsecro!
Cum fratre curas divide, et levius feres.
EP. Euryloche! Frater! - EUR. Perge! EP. Nec metuis mihi
Adefle Solus? EUR. Frater es. EP. Monstrum voca,
Dirumque Averni germen! EUR. Hoc nolit Polus!
Meliora loquere! EP. Quid loquar? Dixi parum?
Vin', plura dicam ? Forsan haud videor tibi
Adhuc sat exsecrandus? An forsan nihil
Haec frons, hic oculus prodit? Intrare altius
Hanc parce Lernam! Dum licet, fuge innocens!
Relinque me poenis meis! EUR. Quantum petis!
Ego te relinquam, Frater! ignarus mali,
Quo premeris? Heu me! Nempe sic fratrem hactenus
Potui latere? Te per hos gemitus precor,
Per dulce fratris nomen ! EP. Euryloche, abstine!
Amas Epimenem? EUR. Hac luce, et his oculis magis!
EP. Et amare perges? EUR. Dum frui dabitur die,
Me nemo cernet, Frater! immemorem tui.
EP. Iam scito: Si, quae celo, tibi faciam palam,
Amare Epimenem non potes. Mihi et tibi
Prosum silendo. EUR. Ah nulla iam mei est super
Tibi gratia! Et vitam moror? Grave est loqui
Epimeni; at Eurylocho grave haud erit mori!
Valeto! Ep. Quorsum? EUR. Dum licet, fugio innocens,
Relinquo te poenis tuis. EP. Cuncta eloquar!
Ah siste, Frater! EUR. Fare! EP. Quid? - Volui - ah pudet!
EUR. Valeto! EP. Siste! Scito -
SCENA VI.
HERMOLAUS ET PRIORES.
Cur nectis moras [Note: 7) Ad Epimenem.]?
Dataene fidei paenitet? Tempus vocat.
EUR. Quod tempus, et quo? HERM. Scire nil tua interest.
Me sequere, Epimenes! Tota speratum brevi
Res obtinebit exitum. EUR. Accedam comes.
HERM. Non tu, sed iste petitur. EUR. At fratri licet
Adesse fratrem? HERM. Saepe, non semper licet.
Quid lentus haeres [Note: 8) Ad Epimenem defixum.]? EUR. Mente quid agitas? HERM. Veni!
EUR. Persiste! HERM. Sequere ! EUR. Mane! EP. Quid hic facto est opus [Note: 9) Seorsim.]?-
Fixum est! Valeto, Frater! - Ah rursum piget! -
Iterum revolvor! - Grande monentum [Reg: momentum] ! O mihi -
HERM. Promissa comple! EUR. Exsequere iuratam fidem!
Ep. Fixum est! Uterque, quod petit, referet. Prior
Est Hermolaus. Frater! hic siste interim,
Meque opperire! Regite vos passus, Dei!
SCENA VII.
EURYLOCHUS.
Abiere. Superi! frigidus mentem mihi
Pervadit horror. Frater exosus sibi est,
Incertus alter. - Tota Speratum brevi
Res obtinebit exitum. - His verbis latet,
Quidquid timere cogor! - An Regis caput
Fors petitur? Istud dexter avertat Polus!
De fratre credat istud Eurylochus Suo? -
Leve nequit esse, quidquid hoc agitur modo,
Iam forsan actum est ! Cur moras lentus traho?
Ibo! Statutum est. Nosse [Reg: Novisse] rem penitus iuvat.
Ex ore fratris precibus eliciam omnia.
ACTUS II.
SCENA I.
HERMOLAUS.
Adhuc moratur Sostratus. Quid si fidem
Temerasset? Hoc vel mente concipere est nefas!
Sed demus etiam. Quisquis alienam appetit,
Vitae timere propriae nunquam [Reg: numquam] potest.
Me si Tyrannus mille laceratum modis
Proiciat escam bestiis, fructum puto
Vel sic ab illo dividi, et vecors iugum
Excutere vel sic! Sostratum at vos, o Dei!
Servate amico ! Sostrato incolumi lucrum
Putabo , quidquid accidat! Laetus neci -
SCENA II.
SOSTRATUS. HERMOLAUS.
Ah Hermolae ! viximus! Summa imminet
Dies utrique! HERM. Quid refers? SOST. Celerem fugam
Capesse mecum! HERM. Non! Iuvat Sorti virum
Offerre. Numquid nostra consilia patent?
Quo proditore? SOST. Castra nunc Suasu tuo
Lustrare coepi, ut, Rex ubi degat, tibi
Posthaec referrem. Cerno luctantem suo
Fratri Epimenem. HERM. At nullas tibi voces datum est
Audire? SOST, Multas audio Eurylochi minas,
Referenda Regi cuncta. HERM. Sic testes timet
Deos Epimenes? Perfide! - SOST. Incassum teris
Tempus querelis. Dum fugae superest locus,
Fugiamus! HERM. Ut me subtraham vili fuga
Amice! poscis? Tam parum notus tibi
Est Hermolaus? Mors mihi in votis fuit
Mea, vel Tyranni semper, Alterutram impetrem ,
Sat impetravi. Sostrate! id Solum rogo!
Vis, ut propinquae laetus occurram neci,
Ut provocem tormenta, et immotus feram,
Ut me occidentem carnifex paveat meus,
Tuae saluti prospice! Extremas preces
Admitte Socii! Vive et instantes fuga
Evade casus! Istud excipiat caput
Sortis furorem! Sostrate! amplexum ultimum -
SOST. Amice! sic me diligis? Vitam egimus
Dulci ligati foedere, ingeniis pares,
Aetate, patria, moribus; nunc te ad necem
Properare cernam, nec tibi adiungar comes?
Non solus ibis! Cymba nos eadem vehet.
Moriemur, ut fortes decet. Vixit satis,
Quicunque liber moritur. HERM. Haud vixit satis,
Quem vult amicus longius vita frui.
SOST. Vitam absque amico rectius mortem voces.
HERM. Mortem cum amico duplicem mortem voces.
SOST. Quos vita iunxit, morte divisos cupis?
HERM. Quos vita iunxit, dividi morte an putas?
SOST. Mitte haec, Amice ! Sera iam nimium est fuga.
Sciet Tyrannus cuncta. Iam ferrum et rogos
Saevus parabit carnifex. Restat tamen
Via digna nobis, ista dum restat manus [Note: 10) Nempe Hermolai.].
Age, Hermolae! si tibi heroo calent
Ab igne venae, pectus hoc primum feri,
Deinde sequere! Nomina, et nostram fidem
Ventura celebrent saecula! HERM. Ah, quantum imperas!
Ah - Nequeo! SOST. Nempe Sostratum ad poenas rapi
Patiere lentus? Sanguine aspersum suo
Videre poteris ? Viscera haec spargi feres ?
Meliora, Superi! Redeat, ah redeat tibi,
Qua stirpe natus, qua mihi addictus fide
Sit Hermolaus! Munus extremum peto.
Negabis? Ergo nec mori, ut lubet, licet!
Quis credat ? Hermolae ! dilectum tuum
Offers furori Regis! HERM. Ah vincis! Sat est!
Audere tuus hic animus attonitum iubet.
Praecede, Amice ! Non sequar tardus comes.
Ambos Charontis lembus accipiat simul!
Non hos in usus, Mucro ! gestatus veni [Note: 11) Stringit ensem.]!
Ignosce, Patria! pressa Alexandri iugo !
Fortuna coeptis defuit! - Rursum tremo ! -
SOST. Amata dextra! perage mandatum tuum [Note: 12) Offert pectus.]!
HERM. Ignosce, Amice! et morere - SOST. [Note: 13) Resiliens ab ictu.] At Eurylochus gradum
Anhelus istuc urget! Irati Dei!
Nec vita vobis nostra, nec fatum placet!
Quid agimus igitur? HERM. [Note: 14) Ensem recondens.] Mente, consilio est opus.
Occurrit aliquid. - Rex ubi est? SOST. Lustrat viros,
Quos Patria nuper misit. HERM. Et nosti [Reg: novisti] locum?
SOST. Qua castra campus finit. HERM. Ignarus rei
Proinde adhuc dum est. Spem cape! Ad votum omnia!
Hac me recondam parte. Venientem excipe.
Si proditi nos complices facti sciat,
Hoc ense fodiam tacitus a tergo latus;
Si nesciat, agili Regiam cursu petam,
Regis periclum brevibus expressum notis
Spargam in cubili: Caveat e Iuvenum grege
Primum obvium! Tu cautus Eurylochum interim
Memento detinere, dum factum putes,
Quod facere statuo [Note: 15) Recedit aliquantum, auscultaturus.]. SOST. Partibus adero meis.
SCENA III.
SOSTRATUS.
Spes, dulce caeli pignus, e Superum choro
Relicta terris Sola! quam grata influis
Animo cadenti! Regna me maesti Stygis
Tetigisse rebar. Nunc ad illapsum tuum
Imago mortis pallet, ut stellae Solent
Redeunte Phoebo. Diva, conatus bea! -
Eurylochus ecce! Lingua, ad officium tuum!
SCENA IV.
EURYLOCHUS. SOSTRATUS.
Amice! Regem quaero. Si nosti [Reg: novisti] locum,
Ubi moratur, ede! SOST. Tam celeri gradu?
Turbatus? EUR. Ah, cunctaris? SOST. An castra impetit
Inimica nobis Natio? An reditum parat
Belli perosus miles? EUR. Ah istud parum est!
Maiora metue ! SOST. Numne primorum Ducum
Exspirat aliquis? EUR. Rex ubi est? SOST. Statim scies.
Eloquere, quid Regi afferas! EUR. Surgunt comae,
Horrescit animus, dum loquor! Regis salus
Periclitatur! Regis appetitur caput!
Hoc sit satis. SOST. Quis credat ? Eun. Hanc curam quidem
Mihi cede. Certum est. Nemo, dum culpam reus
Fatetur ipse, dubitat. SOST. At Socios trahet?
Maiora scelera plurium poscunt manus.
Fassusne et illos? EUR. Non fuit tantum morae.
Hos resciam omnes [Note: 16) Hermolaus hactenus eminus auscultans disparet.]. Nunc mihi Regem indica!
SOST. Sed post Philotae crimen, et poenas datas
Audebit istud aliquis? Exiguam fidem
Tibi Rex habebit. EUR. Nil time. Inveniam fidem.
Ubi Rex ? SOST. Cohortes Patria submisit novas,
Primo valentes robore. Armorum nitor
Phoebi retundit lumen. Hastarum seges -
EUR. Quid ista memoras? Advenam Eurylochum putas?
Ah, quo recessit debita in Regem fides!
Rex in periclo est. Futili civis diem
Sermone ducit! Alius hoc - SOST. Perfer moram!
Has Rex cohortes lustrat. EUR. At nescis locum?
SOST. Quin teneo. Campus castra porrecta excipit,
Quam rara spargit arbor. Extremum assequi
Oculo negatur. - EUR. Rursus ah nugas canis?
Consilia potius! SOST. Semita ad campum patet.
Inquire Regem. Forte consilii impii
Sectatur illum particeps, castris procul
Tentare crimen certus. Id monitum volo.
Afferre primus nuntium Regi stude,
Ut maneat haec te gloria. EUR. O suasum bene!
Grates rependant Numina! Ad campum avolo!
SCENA V.
SOSTRATUS.
I, quaere Regem! Castra scrutare omnia!
Campum pererra ! Certius Regem hic chalybs
Inveniet! O suasum bene! Intenta interim
Perfecit Hermolaus, et Regi metum
Falsi pericli incussit. Eventum rei
Praestolor avidus. Quisquis hoc telum excipit,
Dum non sit Hermolaus, excepit bene.
Iuvat hunc requirere; nosse successum iuvat!
ACTUS III.
SCENA I.
SOPOLIS. ALEXANDER.
Aliquis Tuorum ut assequi hoc crimen queat
Vel cogitando! Parce, si dictis fidem
Adhibere renuit animus! AL. Hoc folium cape [Note: 17) Tradit, quod manu tenebat, folium.],
Percurre! SOP. [Note: 18) Legens.] Vitae tendit insidias tuae,
Quicumque Iuvenum primus adfuerit tibi.
Rex! qui monet, fidelis est. Crede et cave [Note: 19) Reddit folium.]!
AL. Stupescis? Ecquid meritus hoc videor tibi?
Vita petitur Alexandri! Et a caris suis,
Quos semper imo corde descriptos tulit,
Prodesse quibus intendit, ut natis pater!
Vita petitur Alexandri! Et hoc petitur modo!
Has Macedo grates solvit! Aeterni Dei!
Ferocis ideo tela vitavi Scythae,
Domesticorum ut tela hic imbueret cruor?
Hac lege fregi victor Arsacias opes,
Ut post triumphos Sortis evadam invidae
Triumphus ipse? O fluxa Regnantum [Reg: Regnantium] bona!
Caduca Sceptri pretia! SOP. Rex! casso abstine
Tempus dolore terere! Qui tardat, suum
Iuvat periclum. Flamma nutritur mora.
AL. Quid ergo facere me cupis? SOP. Quod te decet.
AL,. Quid me decet? SOP. Cavere. AL. Cui caveam ? SOP. Tibi.
Accerse vigiles. Primus e Iuvenum agmine
Hic adfuturus crura compedibus gravis
Custodiendus abeat, et poenis nefas
Iussus fateri complices prodat simul.
AL. Legitima suades, Sopoli! Ast folium leve
Tanta esse dignum credis et censes fide?
Me melius alter regiam noscat domum?
Folio quid ista mandat, et nomen tacet?
Cur Regis alloquium fugit? - Ratio mihi
Succurrat utinam , qua negem folio fidem !
SOP. Principia rerum cuncta in obscuro latent;
Lucem his, necesse est, noster affundat labor.
Ut plura discas, pauca te folium docet.
Favor hic Deorum est. Sequere monstratam viam !
AL,. Tua Sensa, Amice! comprobo, invitus licet!
Sop. Accede, Miles! regium assiste ad latus [Note: 20) Prodeunt evocati Armati.],
Exsequere iussa!
SCENA II.
EURYLOCHUS ET PRIORES.
Vota complevi mea [Note: 21) Festinus.]!
En Rex! - Tuis quem pedibus affusum vides -
SOP. Adesto, Miles! Aufer huic arma ocius!
Constringe vinclis [Note: 22) Vincitur Eurylochus.]! EUR. Et quod admisi nefas?
Rex, ista pateris? Astra, sic vobis placet
Premi innocentem! Labis hic animus vacat!
AL. Euryloche, lege [Note: 23) Folium supra dictum porrigit.]! - Quid pallor insolitus tibi
Vultum pererrat? Indices sceleris notas
Deprendit omnis oculus. Et pectus tuum
Tanti fuisse criminis credam capax [Note: 24) Eripit folium ab Eurylocho lectum.]?
Euryloche! sic benefacta compensas mea?
Meo hanc favori, ingrate ! retribuis vicem,
Quem strinxi amore patris, et fovi sinu ?
Non solus igitur hostis hoc pectus cupit
Peragere ferro? Amicus hoc etiam cupit?
Sed quid necesse est, cupere Alexandri necem,
Cupere nefando crimine? An vitam semel
Vestrae saluti praetuli, et Patriae bono?
Quis me labori cedere, aut frangi malis
Conspexit unquam [Reg: umquam] ? Vos ego testes voco [Note: 25) Ad Armatos.],
Commilitones! Inter Oceani minas,
Inter meorum funera, in fame, in siti,
Mille in periclis semper impavidus steti.
Isto cruore maduit et sparsa est humus.
Vita una superest. Hanc quoque dedissem lubens,
Daboque semper, Munus hic vestrum petit.
Mea vita vestra est. Pertinet ad omnes nefas.
Me largitatis laude, vos dono exuit.
EUR. Ah liceat omnes caelites - AL. Audi, et tace!
Cuius, perempto me, tibi affulsit boni
Fallax imago ? Forte te allexit thronus ?
Decepte ! cernis , quos thronus fructus ferat!
Cui me deinceps - EUR. Sidera! ah liceat mihi -
AL. Audi, et tace ! Quae furia sanguineas faces
Admovit animo? Quis tibi infandi exstitit
Facinoris autor? Qui tibi atroces manus
Dedere Socii? Profer! Eloquere ! EUR. Audiam,
Tacebo. AL. Nosti [Reg: Novisti] Regis ingenium tui.
Quam facile veniae, dum reum facti piget,
Dum conscios fatetur! En Regis fidem!
Socios recense culpae, et evades necem.
Illos manent tormenta, te vita. EUR. Audiam,
Tacebo. AL. Numquid tendere insidias parum est?
Illudis etiam, pertinax? Statue! EUR. Audiam,
Tacebo. AL. Parricida! sic ultro appetis
Promerita fata? Dabimus! Insanam exprimet
Tibi tortor animam!
SCENA III.
EPIMENES ET PRIORES.
AL. Tempori, Epimenes! venis.
Fratrem intuere! EP. [Note: 26) Seorsim.] Quid loquar! AL. Nostrum in caput
Meditatus atrum facinus explodit minas,
Consilia spernit, vult, et exoptat necem,
Et habebit etiam! EP. [Note: 27) Seorsim.] Ferte consilium, Dei!
Aude aliquid, anime! EUR. Frater! aspectu meo
Non erubescis? EP. Perfide! etiamnum rogas,
An erubescam? Generis opprobrium tui!
Pudor parentum! EUR. Morte me dignum putas?
EP. Quin mille dignum mortibus! EUR. Ut abeam, iubes,
Iamiam necandus? EP. Perge, quo crimen vocat,
Raptantque Dirae! EUR. Frater! EP. Hoc verbo abstine!
Meus esse frater proditor Regis nequit.
Fratrem abdicasti, dum tibi arrisit nefas.
Hoc vincla rupit sanguinis. Iacta alea est.
Prosequere porro ! Vita cui placuit nocens,
Huic mors, necesse est, placeat infamis quoque.
EUR. Miserande Rex! EP. Impostor! et rursum obstrepis?
Rex, tolle monstrum, merita supplicia exige !
Non te retardent gesta Maiorum incluta,
Nostraeque stirpis splendor! Hac potius nece
Labem illi inustam vindica! Facilis malo
Non te iuventa moveat, et blandae preces!
Quicunque culpae est satis, hic et poenae est satis.
EUR. Ignosce, Epimenes! Plura, quam possim, petis.
Succumbo tandem -
SCENA IV.
HEPHAESTION. HERMOLAUS CUM CUSTODIBUS, ET PRIORES.
Vive, Rex! Curam tui
Gessere rursum Sidera! EP. [Note: 28) Seorsim.] Ah perii modo!
AL. Novusne nostram proditor vitam appetit?
Quae monstra, Superi! HEPH. Solus in nemore adsito
Obambulabam. Strepitus a tergo insonat.
Respicio. Torvus adstat infesto mihi
Ferro Hermolaus. Ora vix novit mea,
Quae Regis esse credidit, saevum ingemens
Arma abicit; tum militum accursu ocius
Capitur, ligatur. AL. Odia quo merui tua?
Dic, Hermolae! HERM. Quaerere hoc etiam potes?
Dicam , Tyranne! SOP. Comprime sacrilegos Sonos,
Scelerata Soboles! Pereat infaustus dies ,
Qui me parentem fecit! Haec monuit Pater?
Haec facere docuit? Impie! hac dextra ad Stygem [Note: 29) Vult eum invadere.] -
AL. Permitte, Sopoli! Loquere, Veterator! HERM. Loquar!
Mancipia credis nempe populares tuos?
Pars quanta Macedum restat? Ubi summi Duces,
Clytus, Philotas, Attalus? Munere tuo
Iacent perempti! Persa victores suos
Videt in catasta. Caede patrata cadit
Caedis minister. - SOP. Perfide! et nondum taces?
AL. Persequere! HERM. Nos haec praemia, ut dixi, manent.
Tu spolia mundi barbaro fastu trahis,
Mores relinquis Patriae, et Persam induis.
Persam ergo petii transfugam; hoc leges iubent.
Sordet Philippus genitor. Inflexo genu
Coli volebas Numen. Illustri satum
Me stirpe plagis tale nil meritum afficis;
Quid enim piacli est, Regis ante oculos feram
Stravisse telo? Tu tamen dicis nefas.
Huc te libido duxit. Et mirum est tibi,
Hoc displicere Liberis? Vitam eripe,
Occide! Sic, quod consequi haud potui ex tua,
Ex morte consequar mea! ARMATI. Indigne! ocius -
AL. Cohibete vocem! Quae mihi obiciat probra,
Quam falsa iactet, nostis [Reg: novistis] , o testes meae
Comitesque vitae! Saevus, immitis vocor.
Clytus, Philotas, Attalus culpa vacant.
Quid dicere poterat aliud? Servit sibi,
Dum parricidas laudat, et solus probat,
Quod iura damnant cuncta, quod damnat Polus.
Quod exsecratur, quisquis humanos fovet
In corde Sensus. Sed quid hoc solum queror!
Avarus etiam videor et tenax tibi?
Indigne! Vester, Milites! retrahit pudor,
Ne plura memorem. Spolia, servorum greges,
Et sarcinarum quidquid est, auro grave
Loquitur abunde. At Persicos cultus amo?
Mores relinquo Patriae ? An solus sapit
In orbe Macedo? Nulla, si mereor fidem,
Sine laude gens est. Nostra peregrinis bonis
Misceri oportet. Stabile qui regnum parat,
Bonitate populos temperet. Patrem Iovem
Demum obicis? Subesse tu forsan mihi
Oracla Divum credis? Utinam Indis quoque
Soboles Tonantis habear!
SCENA V.
SOSTRATUS ET PRIORES.
O durae vices [Note: 30) Vinctum videns.]!
Ah Hermolae! Rex! quid admisit mali?
AL. Mihi fata struxit, probra scelerato insuper
Ingessit ore. Pertuli, ut poenam sibi
Cumulet scelestus. Nunc luet! SOST. Rex ah - HERM. Tace!
Quod non cruore noxio inficias solum,
Fatale quod adhuc pondus huic terrae incubes,
Non me pavoris argue, aut timidum voca;
Subesse potius crede consilium Poli!
Pretiosa nimis haec dextera est; vili cades!
Moriar, Tyranne! neminem innocuum tamen
Traham in ruinam. Sceleris Eurylochus vacat.
Exime catenis! Ipse consiliis timens
Haec scripta finxi. Relege, et agnosces manum!
AL. [Note: 31) Considerans folium.] Propitia caeli Numina! Eurylocho ocius,
Miles! catenas detrahe! - Euryloche! tuo
Ignosce Regi! EP. Quis metus [Note: 32) Seorsim.]! AL. Totus patet
Tibi Rex, Amice! Quidquid exposcas, dabo!
Exposce! Dubitas? Testor immensum Iovem,
Nihil negabo! Quid petis? EUR. Fratrem peto.
Largire fratrem! AL. Quis tibi fratrem abstulit?
EUR. Proditio! AL. Superi! O feta monstrorum dies
HEPH. O casus! HERM. [Note: 33) Clam ad Sostratum.] Ah, Amice! AL. Cur crimen prius,
Euryloche! tegere placuit? EUR. Ah fratrem neci
Exponere nequiit animus! Vitam lubens
Dedissem, ut ille vivat. Audacem modo
Promissa faciunt. Pedibus adsternor tuis,
Mecumque frater [Note: 34) Uterque procumbit.]. Te per agnatos Deos,
Te per triumphos, per tuam famam precor,
Quae maior orbe est, Rex! ad ingenium redi!
Restitue fratrem! Si tamen aliqua placet
Crimen piare caede, me promptum vides!
Dum vivat Epimenes, celer morti obviam -
AL. Euryloche, satis est! Tanta quod nequeat fides
Domuisse pectus! Accipe Epimenem tuum!
Ignosco. Vivat! Vivat obstrictus tibi,
Mihique fidus! EP. [Note: 35) Surgens cum fratre.] Tu mihi ignoscis reo ?
Tu vivere iubes? Et feram, ut capiti tuo
Immineat aliquis? HERM. [Note: 36) Seorsim.] Sostrate ah! EP. Idem nefas
Tibi machinatur Sostratus. SOST. Dire! EP. Et negas?
SOST. Verum est! Honori pars ego manipuli fui,
Levitate quem tu, timide! commaculas tua.
Fruere Tyranni gratia, imbellis, miser!
Nos occidemus! AL. Astra! si tantis placet
Regnum periclis cingere, in vestras manus
Resigno donum. Sola populorum fides
Beat imperantes. Hanc mihi deinceps date,
Vel habete Regnum! Miles! huic vincla inice [Note: 37) Sostrato.]!
Hephaestionem cura supplicii manet.
Abripite utrumque! Grando saxorum obruat
Invisa capita! Iura sic patriae iubent.
HERM. Imus, superbe! Si quid est sanctum Polo,
Nos vindicabit!
SCENA VI.
EPIMENES. EURYLOCHUS. ALEXANDER. SOPOLIS.
Frater! ah veniam annue!
O si daretur intimos cordis sinus
Reserare ! Forsan diceres: Poenae est satis.
Vix ah revello lumen affixum solo!
Ah quo reductus - EUR. Frater, iniustus mihi es!
Maiorem inesse crede germano fidem!
Bonitate Regis vivis ; hunc gratus cole !
Me dilige! Ista postulo in veniae vicem.
AL. Excelsa virtus, quas mihi subdis faces!
Sequor admoventem calcar. Hanc lucem undique
Volo Sospitalem. Tu, quid illaetum gemis?
Eloquere, Sopoli! SOP. Gratiam vitae peto [Note: 38) Genuflexus.]!
Me lex severa gentis exterret meae,
Quae cum scelesta prole vult patrem mori.
AL. Amice, nescis? Ferre qui potuit, potest
Auferre legem. Regis hoc situm in manu est.
Legem deinceps abrogo. Posthac manet
Sua quemque merces. Vive, et aeterna fide
Exstingue crimen filii! SOP. O faustam diem [Note: 39) Surgens.]!
O vere Divum Sanguis! Et poterit tuos
Quidquam triumphos sistere? I, supera Herculem,
Metasque Patris Liberi, et mundo impera!
Age, Turba [Note: 40) Ad Armatos.]! festos appara Regi choros,
Ordire plausus! AL. Sic Deis curae sumus.
Agnosco vestram, Numina! et veneror opem.
Utinam liceret reddere! Eurylochus vices
Vestras subibit. Est minus meritis tamen,
Quidcumque dedero. Qui dedit vitam alteri,
Condignum ab uno munus accipiet Polo.
ISAAC VICTIMA.
ARGUMENTUM.
Abrahami virtutem numquam certius exploravit Deus , quam dum ei praeciperet,
ut unicum filium Isacum victimam offerret. Obtemperare promptissimus et filium
non amisit, et singularibus promissis cumulatus est. Haec Genes. C. XXII. Drama
ad Italicum cel. Petri Metastasii exactum est.
PERSONAE.
ABRAHAMUS. SARA.
ISACUS. GAMARIS.
ANGELUS.
SCENA I.
ABRAHAMUS. ISACUS.
Nate, satis, satis est! Torquet nox humida cursus
Iam medios, et adhuc Sermonis blanda voluptas
Nos tenet. Abripuit te, Nate! cupido sciendi,
Meque eadem iussit solito magis esse disertum.
Nunc Satis est. Vocat alma quies. Defessa Soporem
Membra petunt. Erit, ut nostrorum extrema laborum,
Nate! tibi referam. IS. Genitor! dum forte recenses
Nostrae fata Domus, tantosque ex ordine casus,
Usque adeo peregrina mihi solacia mulcent
Pectus, et attonitum percellunt gaudia sensum,
Ut neque sit somni votum, neque cura quietis,
Eripiarque mihi penitus. Tibi iunctus adire
Cuncta mihi videor. caeli dum iussa paterna
Te ducunt regione procul, Chaldaea relinquo
Tecum rura libens, tecum novus advena Carras,
Atque Palaestinae valles colo. Dum tibi suadet
Arcta fames Geraram, et fecundi litora Nili
Visere, sum comes, et materna pericla pavesco,
Tamquam qui videam praesens. Dum fortibus armis
Coniunctos superas Reges, Lothumque catenis
Eripis herbosi victor Iordanis ad undas,
Ipse levi parma videor mihi tectus adesse,
Hostiles urgere globos, et sternere ferro.
Denique dum summi repetis promissa Iehovae,
Dumque Poli foedus nostra cum gente recenses,
Usque adeo pectus sensu mihi Numinis imples,
Ut veluti feriant aures Effata tremenda,
Atque mihi corpus, quantum est, sacer increpet horror.
O Genitor! vastum est Nato tua vita theatrum!
Cerno satis. Tua gesta meis sunt regula gestis.
Quae non hinc doceor! Tua si discrimina specto,
Si varios casus, si specto pericla, labores,
Me subit arcanas mirari Numinis artes,
Quod manet immotum; movet attamen omnia, quamvis,
Cur moveat, quanam moveat ratione, creatas
Effugiat mentes. Si pensem dona deinceps,
Atque Poli semper promptum ad tua vota favorem,
Quam sis dilectus Superis, Pater optime! disco,
Et millena meis praecepta hinc usibus apto.
ABR. Nate, tuum novi ingenium ! Tibi multa loquendo
Aurito loquor, ingratam non excolo glebam.
Sed reliquum differre iuvat. Monet hora quietis.
Is. Ah saltem adde, Pater! postquam discesserat Hospes,
Cuius, ut audivi, Mater praesagia risit,
Adde, quid acciderit! Solum hoc, Abrahame! recense,
Iamque abeo. ABR. Eventus, quae dixerat ille, probavit.
Sara sibi partu compleri viscera sensit,
Atque insperata fecit me prole beatum.
IS. Haec ego sum proles, numquid? ABR. Nam, Nate! quis alter?
Te propter natura suum violare tenorem
Sustinuit. Senio sterilis te protulit arbor.
Prodigio tua vita stetit. IS. caelestia tandem
Quem promissa petunt? ABR. Te, Nate! tuosque Nepotes,
In quibus haec olim Mundus completa videbit.
Nam regio, qua nunc peregrini paupere cultu
Degimus, imperiis quondam subiecta Tuorum
Hinc statuet Nili ripas pro finibus, illinc
Euphratis famulas late moderabitur undas.
Is. Ergo genus nostrum - ABR. Stellas superabit Olympi,
Litoribus sparsas numero superabit arenas,
Dicetur Genus electum, dilecta Iehovae
Natio, et illustres longo dabit ordine Reges.
Nec satis! Innumerae gentes e semine nostro
Fausta ferent. Is. O sors! o gloria! ABR. Nate, caveto!
Saepius incautas excaecat gloria mentes.
Profluere illa quidem puro de fonte putatur;
Inspicias propius, latet immedicabile virus,
Ambitio, quae dona poli, superosque favores
Vertit in exitium. IS. Genitor! depone timorem!
Hunc animum novi. Procul hinc, procul exulat [Reg: exsulat] omnis
Ambitio! Novi - Sed forsan credulus erro!
Quis sibi sat notus! Pater! haud sine Numine Natum
Ista mones! Gelido trepidant mihi membra timore!
ABR. [Note: l) Seorsim.] Exoptate timor! Verae virtutis origo!
IS. Me miserum! Tu triste siles? Miseratio Nati
Te subeat, Genitor! Si recto calle relicto
Devia consector, tu me, tu, quaeso, volentem
Redde viae! Pedibus sacris ecce oscula supplex
Imprimo. ABR. Surge, Patrisque celer te amplexibus infer,
Care Puer! Pavidae redeat malacia menti!
Admonuit, non accusat Pater. O mihi quales
Laetitiae motus tenera hac formidine caussas!
Sint oculi testes, liquidi solaminis index
Quos pia gutta rigat. Talem mihi Sidera semper
Te fervent, Isace! Vale! IS. Si praevidet ille,
Qui dedit hac aura vesci, me criminis olim
Sordibus intacti florem temerare pudoris,
Ah prius innocua claudam mea lumina morte!
Care Parens! hoc tu votis a Numine posce!
Quis, quis enim vivat supremi Numinis hostis!
Mors haec vita foret!
SCENA II.
ABRAHAMUS. DEIN ANGELI VOX.
Quas me tibi reddere grates,
Mens aeterna! decet tanto pro munere! Qua te
Voce fat extollam, Numen! Me prole beasse [Reg: beavisse] ,
Dum prolis spes nulla super, prohibente senecta,
Immensae bonitatis erat. Sed prole beasse [Reg: beavisse] ,
Quae fit Patris amor, spes, fulcrum, cura, levamen,
Scilicet hoc donum est - Sed quis mihi lumina fulgor
Perstringit? Remeatne dies ? Ah ista diei
Lux non est! Nosco radios, vestigia nosco!
Nil mortale sonant! ANG. Abrahame! Abrahame! ABR. Paratus
Adsto. Proloquere! ANG. Ausculta mandata Iehovae!
Natum unicum, quem diligis, comitem accipe
Ad alta tecum Moriae, et excelso in iugo,
Mea quod docebunt signa, sacratam mihi
Manu paterna victimam Isacum immola!
SCENA III.
ABRAHAMUS.
Quae mandas, aeterne Deus! Proh ardua iussa!
Terrifici nutus! Soboles Patris occidat ense
Victima! Dumque iubes, adiungis sedulus ultro
Id, quod inest Nato, pretii, quod Patris amorem
Exstimulet, mittatque pios in pectora sensus! -
Verum tu mandas! Satis est. Submittere colla,
Imperiumque probare decet. Cadet hostia Natus! -
Sed quid tu, mea spes! tam cara prole perempta?
An non promissis pugnant mandata? - Quid haeres?
Mentirine Deum credas? Fas spernere caeli
Iussa putes? Absit! Scelus est, hoc volvere mente!
Non ego contendam audaci disquirere nisu
Arcanum tam grande Poli. Quin pareo promptus,
Pareo, magne Deus! Si tristi hoc cardine rerum
Tu tamen assistas! Mandatum implere necesse est,
Impleboque volens etiam! Trepidabit in ictu
Cor tamen, et ferrum viso mea dextra cruore
Abiciet, nisi me praesenti numine firmes.
Scis me etenim, Deus! esse hominem, scis esse parentem!
Pastores [Note: 2) Evocans.]! Gamari!
SCENA IV.
GAMARIS. ABRAHAMUS.
Praesto sum. Praecipe! ABR. Natum -
Isacum - dicamne? - iube consurgere strato,
Iumentum insterni, geminosque assistere servos.
GAM. Cuncta effecta dabo, ut mandas, quantocius. ABR. Audi!
GAM. Quid superest? ABR. Noli Sarae turbare quietem!
GAM. Cautus agam.
SCENA V.
ABRAHAMUS. MOX SARA.
Fixum est, Sarae mala nostra tacere.
Maternis parcam lacrimis. Erit aptior hora -
Heu me! Sara subit! Quid dicam! SA. Optate Marite!
Tam te matutinus agis? Quae cura quietem
Impedit? ABR. Astrorum Domino mihi victima pura
Caedenda est hodie, proprioque legenda labore
Sacrum susceptura focum sarmenta. Morari
Define, Sara! Vale! SA. Nec me tibi iungere possum?
ABR. Non licet. SA. Ast licuit mihi per tot lustra, tot inter
Eventus varios. Si tecum laeta, sinistra
Exhausi, cur me meritorum, Abrahame! tuorum
Non vis participem? ABH. [Note: 3) Seorsim.] Iusta est oratio Sarae.
Audiat arcanum! Tanto fraudare volentem
Non possum merito. Tu dirige pectora Sarae,
Magne Deus! linguamque meam! - Dulcissima Coniunx!
Numquid mente reposta manent tot, tantaque dona,
Prodiga quae Caeli pietas tibi contulit? SA. Ecquis
Immemor esse queat? ABR. Gratos num pectore sensus
Inde foves? SA. Videt hoc pectus, qui cuncta tuetur.
ABR. Quod si animi grati pignus sibi posceret ille?
SA. Vitam etiam petat hanc! Vitam hanc dabo laeta petenti!
ABR. Si peteret Natum? SA. Isacum? ABR. Isacum. SA. Addita Nato
Funus ero. Tamen hunc, qui contulit, ille resumat!
ABB. Sara, bene est! Natum poscit Deus. SA. Hei mihi! Natum
Poscit? ABH. Et occidi patrio sibi poscit ab ense.
SA. Ah, quid ais ? Coniunx! Ubi sum? Cupit ergo peremptam
Tam sibi dilectam Sobolem? Sua tollere dona
Poscit in Isaco, cui spes laetissima longae
Posteritatis erat? Quanam hoc ratione, modoque?
ABR. Id placuit celare Deo. Mandata Iehovae
Nil reliquum faciunt praeter parere tacendo.
SA. Non igitur longo post tempore Natus - ABII. Ad aram
Occidet. SA. Ipse Pater - ABR. Pater ipse cruore madebit
Dilectae Sobolis. Concurre, o Sara! volendo,
Si meriti comes esse cupis! Non plura requiro.
Importuna foret Matris praesentia. Pergo.
Tu Natum vitare stude. Me pandere Nato
Convenit imperium Caeli. - Quid, Sara! Repente
Solveris in lacrimas? Noli ah, Carissima! noli
Cedere maerori! Novi, quam subdita semper
Divinis fueris monitis. Confide potenti
Numinis auxilio, quod solum commoda nostra
Perspicit, et rebus prostratis saepe medelam
Praestat! Opes, proles, vitam sua munera nosti [Reg: novisti] .
Non haec, si reddis, tibi munera crede perire!
Quin potius tergis lacrimas, mentemque serenas!
Haec, mihi crede, Deo prae sanguine cura placebit.
SCENA VI.
SARA. MOX ISACUS. DEIN GAMARIS.
Haec igitur restant miserae solacia Matri:
Perdere Progeniem dulcem, nec fundere fletus,
Nec nimium in gemitus iustos laxare dolorem!
Lex etenim suprema vetat. Deus ille reposcit,
Qui dedit Isacum. - IS. Mater suavissima! Sara!
SA. [Note: 4)Seorsim.] O facies ! O verba imas penetrantia fibras!
Quis me nunc - IS. Abrahamus ubi est? Id pandere Nato
Ne grave sit, Genitrix! Quo forsitan ille recessit?
Si nescis, alia mox illum parte requiram.
SA. Ausculta, Fili! Caelum, mihi suggere verba [Note: 5)Seorsim.]!
IS. An tibi, Mater! adhuc mens est ignota Parentis?
Magno terrarum Domino caelique, Iehovae,
Cuius nostra Domus semper sibi numine constat,
Sacra parat Genitor. Succedit tempus, opinor,
Quo sua colla dabit sacrato victima cultro.
Me quoque praesentem Genitor sibi iussit adesse.
SA. O Fili! satis heu, satis est mens nota Parentis! -
GAM. Rumpe moras, Isace! Pater procedere sensim
Incipit, et iamiam Moriae montana tueri.
IS. Ecce adsum. Interea, Genitrix mihi cara, valeto!
SA. Nate, resiste! Heu me! Sic me, sic, Nate! relinquis?
IS. Quae tibi materies luctus? Quae caussa gemendi?
Lumina quid turgent lacrimis? SA. Sic prole carere,
Sic cogor! IS. Facile est, tantisper prole carere.
Non me nunc primum patriis discedere tectis,
Scis, Mater! Quoties comitem me in rura propinqua
Assumpsit Genitor, quoties ad pascua nota
Istoc cum Gamari prono iam sole revisi.
SA. Nunc tamen - ah Superi! - Nimio succumbo dolori!
IS. En quid agam? Gamari! Pater hinc me cogit abire.
Hic retinet Genitrix. Dubio mens anxia nisu
Fluctuat, et nescit, cuius mandata sequatur. -
Consilium in promptu est! Gamari, dilecte sodalis,
Parsque mei melior! Si te sincerus amavit
Hactenus Isacus, si concors acta iuventa est
Hactenus utrique, et rerum tibi forte mearum
Dulce aliquid fuit, hoc age, dum cum Patre revertor,
Maternas releva curas, solare dolorem ,
Teque proba Isacum! GAM. Conabor, Amice! quod optas.
IS. En tibi, dum redeo, Genitrix carissima! Natum!
SA. O quis amor, quae cura mei [Note: 6) Seorsim.]! IS. Neque plangere cessas?
Quidnam igitur restat? Patris est tibi nota voluntas.
Hancne iubes violare? SA. Absit! Mandata Parentis
I, sequere! Est eadem mihi mens. Licet [Note: 7) Seorsim.] intima cordis
Exanimet ferale gelu! - Sociare Parenti!
Per me, Nate, licet. Propera! Prius attamen audi! -
Quid dicam! - Nihil occurrit, nisi, Nate, valeto!
SCENA VII.
GAMARIS. SARA.
Dic mihi, cara Parens! hoc si te, Sara! vocari
Nomine permittis, quisnam tibi pectora tantus
Usque adeo dolor exagitet ? Quid trunca profaris
Verba? Quid inceptos turbant suspiria sensus?
SA. Ah, Fili! renuit dolor hic compendia vocum.
Vis tibi fingendi minor est, facundia Sarae.
Fac, minus ut patiar, mea tunc tibi vulnera pandam,
Quae tamen haud capies; animos nam sumere Matris,
Officiumque nequis. GAM. Saltem dolor accidet iste
Caelicolum [Reg: Caelicolarum] Domino gratus ? Suprema voluntas
Esse vel ipsorum debet mensura dolorum.
SA. Ne dubita! Novit Numen, quod cuncta tuetur,
Quam mihi in extremo maneat venerabile luctu,
Quam caeli decreta probem. GAM. Succurrere saltem
Qua possim ratione, doce, caussamque dolendi
Tollere, quandoquidem Nati nunc munere fungor.
Officium Nati est, casus sentire Parentum,
Quaque licet, relevare via. SA. Si demere pondus
Maerori cupis ergo meo, vestigia Nati
Eminus insequere, et, Moriae dum culmina scandunt,
Non animadversus, quaenam sit victima, disce,
Quive sacri ritus. Quae postquam mente tenebis,
Ocius haec celeri cursu mihi nuntia perfer.
Sic animum saltem ferient praevisa dolentem
Tela minus. GAM. Prompte dabitur tibi, Sara! quod optas.
SA. Dum redis, interea laris hac in parte remota
Luctibus indulgebo meis. Sint Sidera testes!
SCENA VIII.
SARA.
Infelix Genitrix! Sara! afflictissima Sara!
Haec tibi quam funesta dies, qua perdere fructum
Longaevi thalami, qua pignus dulce iuberis,
Quod solum tibi concessit Moderator Olympi,
Reddere! Proh spes deceptas! Proh gaudia fluxa!
Ergo ego post aliquot Mater momenta vocari
Non potero, castusque torus sine germine stabit!
Ille Puer, Puer ille anima mihi carior ipsa,
Occidet heu! Coeptae vix primo in flore iuventae
Occidet! Ipsius dextra Genitoris ad aram
Occidet! Immitis Polus! - Ah ignosce dolori,
Magne Deus! Non! Non est haec sententia Sarae!
Sara scit aeternis sese submittere iussis.
Sed loquitur dolor, et partes se versat in omnes ,
Quando aliud miserae sibi iam nihil ipsa reliquit
Mater, praeter amare, et flere, et suspirare!
Nomen dulce, Isace! Poli dum iussa sinebant,
Accipe tecum animam hanc, meque hoc exsolve dolore!
Non cupit exstinctae Proli Sara esse superstes,
Cui soli vixit. Tecum mihi vivere dulce,
Tecum dulce mori, Fili! Sed cur ego tecum
Tarda mori cupio, cum iam tua vita sub auras
Fugerit, et roseo terram consperseris imbre
Sanguinis innocui? Videor mihi membra videre,
Quae modo certabant lacti, pallore rigere
Funereo, fractos, duo sidera frontis, ocellos
Quaerere supremum lucem, et non ferre repertam.
Forte, ubi iam sacrum sensisti victima cultrum,
Ultima vox tibi Sara fuit. Forte ista gementem
Aura levis circumvolitas. Fili, optime Fili!
Sic ego te morti genui! Non te ista videbo
Tecta subintrantem posthac, non blanda Parentis
Oscula quaerentem? Non somni dona deinceps
Huic gremio infusus capies? Non colla bidentum [Reg: bidentium]
Flore novo ornabis, tenero neque pollice carptum
Praebebis cytisum mixtus ludentibus agnis,
Nomine quemque vocans? O Matris inania vota!
Quem fore sperabam columen, fulcrumque senectae,
Cui designabam sponsam, et castos Hymenaeos,
Hunc repetit Numen , Numen, quod saepe Marito
Ostensis etiam noctu rutilantibus astris
Istoc in Puero generi longissima nostro
Tempora promisit, diadematosque Nepotes,
Illum etiam, qui siderea Regione relicta
Adveniet nostro post saecla Salutifer orbi!
Da veniam, supreme Deus! si tanta caligo
Humanos ludit sensus. Non segnior inde
Stabit nostra fides. Isaco turba Nepotum
Est promissa meo. Nunc morti addicitur idem.
Utraque qui voluit, Deus est. Ergo utraque fient,
Quamquam nos lateat mortales, utraque fieri
Qua ratione queant. Divinae Mentis adoro
Consilia. Hoc satis est. - At saltem membra perempti
Reddere quid prohibet Matri ? Cur basia ferre
Non licet extremum? Tumuli quid honore carendum est
Isaco? Sacros cur totus abibit in ignes?
Nempe Pronepte sua longe felicior Eva!
Abelem licet illa suum feritate Caini
Perdiderit, corpus potuit componere saltem ,
Accumulare rosas et inani munere fungi.
Ast mihi nec tantum Caeli mandata licere -
SCENA IX.
GAMARIS. SARA.
Post longas si, Sara! moras tibi nuntius adsum,
Ne mihi des vitio. Scito - SA. Quid denique dices?
Omnia nota mihi! Mater sine prole supersum!
Isacus periit! GAM. Periit? Quem montis ad ipsam
Radicem vidi his oculis? SA. Natusne superstes?
Non mendax species tua lusit lumina? Fili!
GAM. Quam memoras speciem? Modico post tempore praesens
Natus erit, colloque tuo pendebit, ut ante.
SA. Ergo dolor Matris flexit tua numina, magne
Caelorum Rector! Proles mihi salva redibit!
Sed, Gamari! quaenam percussa est hostia Caelo?
GAM. Hostia? Quando pedem coepi hinc ad tecta referre,
Nondum contigerat Moriae suprema Maritus.
SA. Sed longae quae caussa morae? Cur montis ad ima
Tantum substiterat Coniunx? GAM. Id nescio. Forsan
Caeli exspectabat nutum; nam deinde repente
Ursit in alta gradum. SA. Miseram me! GAM. Servus uterque
Restitit in plano. Genitoris dextra tenebat
Strictum ensem, sacros ignes gestante sinistra.
SA. Verum quid Natus? GAM. Gressus celer ille paternos
Pone sequebatur, non parva mole gravatus,
Ligna focum factura ferens cervice tenella.
SA. Ergo mori toties una mihi luce necesse est!
GAM. Quis mihi tunc sensus, tanto cum pondere pressum
Isacum vidi, quem plus hac diligo luce!
O quantum timui, ne membra insueta laboris
Deficerent! Quantum in proprios transferre lacertos
Partem oneris cupii! SA. Gamari, proh define! Matrem
Conficis, atque tuis laceras mea vulnera dictis!
GAM. Ecce, Abrahamus adest [Note: 8) Venientem observans.]! SA. Heu me! Iam denique finem
Sacra tulere suum! GAM. Dubitas? En sanguine tinctum
Dextra refert ensem. SA. Qua me nunc parte recondam!
Ah fugiam tristem intuitum [Note: 9) Occupatur ab occurrente Filio.]!
SCENA X.
ISACUS. ABRAHAMUS. PRIORES.
Salve, optima Mater!
ABR. Quem fugis? o Coniunx! IS. Mater! cur ora retorques?
SA. Fili! tune redis? Sunt haec ludibria somni?
An vigilo? Tune Isacus? IS. Sic sidera longum
Te mihi conservent, sum! SA. Vivis? Nate! Marite!
Non igitur fallor? Grates tibi, maxime, grates,
Caelorum Rector! Sed qua ratione, docete!
Oua ratione - ABR. Audi, et superae bonitatis adora
Prodigia! Ut didici, qua sit mihi parte litandum,
Ingredior festinus iter, Moriaeque propinquo,
Coniectu facile est, aegra quid mente volutans.
Solus erat comes Isacus. Forte inter eundum
Bsanda voce rogat: quaenam sit victima. Maestus:
Astra dabunt! Superis erit istoc cura! repono,
Insistoque viae. Montis dum summa tenemus,
Protinus ara mihi viridi de caespite surgit,
Construiturque rogus. Tunc demum vincula Nati
Inicio manibus. SA. Quid tum miser ille ? Timorem
An fassus? Quonam vultu caelestia iussa
Excepit? ABR. Finge agnellum , qui colla daturus
Ducitur, innocuum, mitem, et sua fata sequentem.
Talis erat. SA. Gelida mihi stat formidine sanguis,
Triste ministerium Patris dum mente revolvo!
ABR. Falleris, o Coniunx! Abrahamus desiit esse
Tunc Pater. Ignotum sensi mihi robur adesse.
Gratia vincebat naturam, arcana replebat
Lux animum iungens dilecti funera Nati,
Et promissa Dei, cor sacro ardebat amore,
Cernereque augusti mihi Numinis ora videbar.
Iamque caput Nati curvatum laeva tenebat
Luminibus caelo fixis, iam dextra coruscum
Tollebat gladium mox vibratura - SA. Quis horror!
ABR. Cum subito caelum insolito splendore refulsit,
Voxque audita meas, et Nati perculit aures:
Siste, Abrahame! manum! Non poscit plura Iehova.
Sat patuit, quantum verearis iussa suprema.
SA. Respiro! ABR. His verbis Pater est mihi redditus. Omnes
Continuo motus rediere in pectus, amori
Gaudia mixta, timor, pietas, velut aggere rupto.
Temptabam laudare Deum, sed lingua negabat
Officium verbis. Dissolvere vincula Nato
Temptabam, renuere manus. Tunc verba ligatis
Imperfecta sonis, tunc mixto basia fletu,
Tunc teneri amplexus - Ah nunc quoque gaudia mentem
Confundunt, rapiorque mihi! Tu cetera, Fili!
Prosequere! IS. Inceptis igitur tunc victima Sacris
Defuit. Insonuere rubi. Respeximus. Ecce
Non procul hinc mediis aries in sentibus haesit.
Hic igitur felix subiit mea vincula, quamvis
Non absque invidia, et sacratis ignibus escam
Praebuit innocuam. Nos hinc ad tecta redimus.
GAM. Ter felix Abrahame! tuae qui tale dedisti
Exemplum fidei! - Quid fit! Non audit! In astra
Lumina defixit! SA. Coniunx! Abrahame! Calescit
Igne sacro! IS. Superis exardent ora favillis!
ABH. Omnis fons et origo boni! caelique, marisque,
Terrarumque potens! mihi quae portenta revelas!
Quae nova conspicio! Pater ille aeternus amatam
Offert Progeniem. Mortem fert mente lubenti,
Quam numquam meruit, Natus. Cur tristia tergo
Instrumenta necis gerit ipse? Quid unicus inter
Tot montes Moria eligitur? Quid victima spinis
Tempora cincta gerit? Iam me tenet ordo futuri!
Saecula prospicio tardo vivenda Nepoti!
Ah video Moriam meliori sanguine sparsum!
Intueor Subolem, cui non mortalis origo,
Inclinare caput, grandemque animam exhalare
Patris in obsequium! Celat sua lumina Phoebus.
Aerii quatiunt intonsa cacumina montes.
Tumbae se referant, concussaque terra dehiscit.
Caelum nox insueta tegit. Tua sentio dona,
Sentio, summe Deus! Totis optata medullis
Haec est illa dies! Nos, nos cruor ille lavabit,
In quibus heu sordet magni Genitoris imago!
Usibus haec nostris debetur Victima, nata
Iustitiam placare reis, peccataque Mundi
Tollere. Mors istaec nobis deperdita iura
Restituet, clausumque diu reserabit Olympum.
IOSEPH VATES.
ARGUMENTUM.
Innocentiam saepe quidem premi, non tamen opprimi , docuit Ioseph, dum ope
Pincernae Regii e carcere evocatus Pharaoni Somnium, quod omnes Aegypti Sapientes latebat, feliciter interpretatus , atque ab eo universo Regno praefectus est.
Haec Genes. C. XLI.
PERSONAE.
PHARAO Rex.
PUTIPHAR Herus Ioseph.
IOSEPH Servus Putiphar.
PINCERNA Regis.
SCENA I.
PHARAO. PUTIPHAR.
Iustus, Amice! tuus dolor est, iusta ira. Scelestum
Certa manet vindicta. Scient mihi subdita Regna,
Sollicitare fidem thalami qua morte pietur.
Testor id aeternum Solis iubar, omnia testor
Numina, quae mille in templis mea supplice ritu
Gens colit! Ast gravior quae me modo cura fatigat,
Supplicium differre iubet. Sub nocte profunda
Somnia visa mihi - PUT. Quid somnia? Scilicet ista
Nos prohibere queant, ne sontes poena sequatur?
Somnia, Rex! metuis, non iura offensa? Futuris
Abriperis, quid forte velint, ignarus, et atrox
Inque oculis patratum etiam punire moraris
Flagitium ? Solitis iam bis tua regna rigavit
Nilus aquis, ex quo securus dormit adulter,
Carcere conclusus, tamen ipso in carcere liber,
Insultansque mihi. Sed scilicet ista meretur
Putiphar. Haec referunt vigilatae praemia noctes,
Exhaustique dies - PHAR. Satis est! Si tanta cupido
Vindictae exagitat pectus, rape, perde nocentem,
Qua ratione libet! PUT. Fixum est. Cadet ista duobus
Hostia! Iustitiae, proprioque litabo dolori!
SCENA II.
PHARAO.
O mens hominum caeca futuri!
Non sat vigiles ludimur! Ipsam
Somnia turbant saepe quietem!
Casa ter felix, cuius ab aditu
Morpheus tetricis exulat [Reg: exsulat] umbris,
Cui Paupertas , Curaque recti
Servat limen! Non terrificis
Nox ibi mentes agitat formis.
Nos heu petimur celsi solio!
Nil mollis olor, nil gravis auro
Prohibet thalamus. Regum curae
Vigilant semper. Nostris inhiant
Ostenta toris. O quam, memini,
Dirus pepulit pectora visus,
Dum de medio surgere Nilo -
Paveo repetens! Ah quae Regno
Metuenda super! Iam mihi videor
Dira minantes audire Magos [Note: 1) Venientem prospiciens.]! -
En super haec iussus Sapientum exquirere sensa
Iam redit. Ah meliora, Dei! Regnoque, mihique!
Nescio, quid vultu incerti gerit. Omen, abesto!
SCENA III.
PINCERNA. PHARAO.
Ingratus, Rex magne! tibi si nuntius adsum ,
Da veniam! Non culpa mea est, sed culpa Deorum.
Templa negant responsa, negant sacra Carmina. Tantis
Nemo valet tenebris optatam affundere lucem.
Imperiis excita tuis longaeva Magorum
Turba diu nullis studiis, nullive pepercit
Ingenio. Delubra calent prece, ture, cruore.
Surdus ad haec Aether, tua quid sibi somnia poscant,
Dissimulat. PHAR. Si vera refers, quid denique Regno,
Quid Regi superest? Tantis occurrere inermem
Ostentis me posse putas? Ferientis adorem
Porrecta cervice manum? PIN. Si pauca monentem,
Rex! audire velis, nondum spes omnis in auras
Irrita discessit. PHAR. Loquere! PIN. Olim carcere clausus
Cum Pistore tuo quaedam ob delicta tenebar.
Ambo ibi, sed varia terremur imagine somni,
Maesti, quid sibi forte velint, iactamur et ambo.
Tunc genere Hebraeo iuvenis, cognoscere visa
Quando datum est: Tu Pistor, ait, cum fulserit Eos
Tertia, sublimis furca pendebis ab alta;
Tu Pincerna aulam repetes, et Regis, ut ante,
Ad cyathum stabis. Successus vera locutum
Asserit. Huic igitur tua, Rex! quoque somnia crede.
Omnis in hoc spes est. Nihil illum praeterit usquam,
Nil latet. Ille Deus, cui se servire fatetur,
Mirum, quanta potest! PHAR. Sed quid custodia vinctum
Attinet hunc? PIN. Diro suspectum crimine vinclis
Putiphar addixit. - PHAR. Quid? Putiphar? PIN. Ille. PHAR. Deorum
Quisquis es, humanas qui nondum pectore toto
Despicis aerumnas ! in me tua lumina verte!
Heu me praecipitem! Crudeli ego tradere morti
Te potui, cui nostra salus, cui credita caelo
Certa futurorum ratio. Pete carceris umbras
Ocius, et Iuvenem, si nondum fata subivit,
Huc mihi siste! PIN. Dei! dextram prohibete profanam!
Heu cadit interpres vester!
SCENA IV.
PHARAO.
Sic credulus ergo,
Sic etiam praeceps in mea damna fui!
Putiphar! hunc Regni iactas, hunc Regis amorem,
Ambo ut in unius morte perire velis?
Vindictae pretiosa sitis, cui Rege litandum est!
Aufer enim Regno prospera, Rex quid erit?
Prospera quis Regno nunc aufert? Caedis iniquae
Putiphar exactor, Rex ego iussor eram!
Heu pudet! In media videor mihi morte natantem
Cernere, qui certa Regna levasset ope!
Iam iacet heu ! - Iaceat! Thalamos decepit heriles.
Impius est. Fidos non habet ergo Deos! -
Impius est? Quo teste? Refert id Femina. Nempe
Artibus, ut credas, hae meruere suis. -
SCENA V.
PINCERNA. PHARAO. IOSEPH CUM SATELLITIBUS.
Rex, vive! Caelum commodis vigilat tuis.
Adest propinquae raptus Interpres neci.
Expone visa! PHAR. Mole dubiorum gravi
Penitus sepultum rursus ad vitam vocas!
Effare, Iuvenis! nomen. IOS. In patria domo
Ioseph vocabar. PHAR. Quae tibi patria est domus?
IOS. Hebraea gens me genuit. PHAR. In terras meas
Quae te tulere fata? IOS. Coalitum mihi
Renovare parce vulnus! Est caelo Deus,
Qui cuncta novit. PHAR. Fama praesagum tibi
Tribuit futuri pectus. IOS. Haud magnum puta,
Futura nosse. Hoc non nisi caeli est favor;
Sed quisquis illo est dignus, hunc magnum puta.
Qui voce sola condidit, quidquid vides,
Patrum meorum rector et merces Deus
Ultro corusco pectus illapsu beat,
Sua quod veretur iussa, quod culpam fugit.
PHAR. Audi igitur - IOS. Audi visa, Rex! igitur tua!
PHAR. Quae monstra! IOS. Placido fusus in somnum toro
Nili tenere visus es litus tibi.
Ecce e profundo gurgite attollunt caput
Septem venusto corpore et forma boves,
Morsuque ripae roscidas carpunt opes.
Post alia facies rebus. Emergunt aquis
Totidem boves, an potius exuviae boum,
Obscena visu corpora, exsangues fame,
Nihilque praeter ossa. Vix terram tenent,
Patulo priores appetunt rictu boves,
Conduntque ventre. Somnum id excussit tibi.
Num vera refero? PHAR. Vera! Quis stupeat satis !
IOS. Septem reversus exhibet spicas sopor,
Rursusque eodem, quo boves, perdit modo.
Manifesta numquid? PHAR. Aliud ut nil sit magis!
IOS. Rex, igitur audi! Per tibi visas boves
Notantur anni. Septies solis rotae
Duodena peragent signa, nec Phariis plagis
Florebit ulla laetior. Frugum undique
Opulenta dona fertiles agros tegent,
Et avida quamvis vota ruricolae sibi
Superata cernent. Septem ubi exactis fluet
Octavus annus, alia tum rebus via,
Agrisque forma veniet. Acceptum sinu
Noverca tellus semen in stipulas leves
Iubebit ire. Nilus egressu suas
Prohibebit undas. Horrida urgebit fames
Utramque solis patriam. Id septem boves.
Totidemque spicae denotant. Placuit Polo
Tibi ista per me pandere. Oblatum Poli
Ne sperne munus! Te tuis patrem exhibe!
Nunc, dum benigna est terra, constitui decet
Fidum Administrum regia replentem horrea
Undique coempta [(transcriber); sic: coemta] fruge, quo cives tui
Escae indigentes, tempore infestae famis,
Certi recurrant, unde praesidium paret
Rumore motus, quisquis Aegyptum accolit.
Haec, Rex, memento! Quando iam reliquum est nihil,
Angusta repeto carceris. PHAR. Siste! IOS. Impera!
PHAR. [Note: 2) Seorsim.] Quid statuo! Potius - Non placet! - Nequeo ! PIN. Moras,
Rex, tolle! PHAR. Iuvenem, Miles! asserva interim
Hic in propinquo [Note: 3) Seducitur.]! Res sibi haec poscit moram.
SCENA VI.
PINCERNA. PHARAO.
Quid fieri, Rex magne! putem, quod serius adstas,
Quod tibi nil minuunt curas audita, quod haeres
Immersus dubiis? Iuvenem, quem nosse negabas
Antehac, sollicitus per me, impatiensque vocasti;
Praemia nunc meritum poenae, durisque remittis
Carceribus. Quantum Pharao mutatus ab illo est,
Da veniam verbo, qui quondam - PHAR. Parce dolorem
Ponderibus cumulare novis! Mutatus ab illo,
Qui fueram, non sum. Vellem, mutatus ut essem!
Non dolor hic foderet mihi corda! PIN. Doloris origo
Quae sit, scire velim! PHAR. Nescis, temeraria lingua
Quid valeat caussare mali! Per Numina cuncta,
Per iubar aeternum Solis paullo ante spopondi
Putiphari mortem Ioseph. PIN. Patefecerat ille
Tunc nondum tibi visa. PHAR. Reus non desinit esse,
Qui sceleri admisso subdit benefacta. PIN. Sed uno
Qui laeso Regi reddit, Regnoque salutem,
Desinit esse reus. Si vis, moriatur adulter,
Vivat at interpres Superum. PHAR. Quid pandere visa
Profuit, o caelum ! Si gratum non licet esse,
Poena mihi favor est! - Statui! Moriatur adulter!
Ingratus, sed iustus ero. Quin Numina gratum
Me dicent, si fervo fidem. PIN. Quis criminis illum
Convicit? Semperne reus, quem tangit iniqua
Suspicio? PHAR. Quibus ah dubiis involvor! PIN. En ipsum
Putipharem!
SCENA VII.
PUTIPHAR ET PRIORES.
Sic vilis ego, sic dignus, ut omni
Fabula sim populo, videor? Rex! verba dedisti
Non mihi, sed caelo! Testatus Numina cuncta
Te mihi spondebas Captivum ad certa daturum
Supplicia; ut subii squalentia tecta reorum,
Nullus erat. Qua sit liber ratione, roganti
Dicitur imperio Regis, iussuque vocatus
Vestitus sumpsisse novos, Aulamque superbo
Hinc petiisse gradu. Quo fasque, piumque recessit?
Quae spes esse potest laesis, quae sontibus ausis
Frena modum ponent, solii si tutus in umbra est
Impius, et celant regales crimina panni?
Da veniam! Dolor indomitus me longius aufert! -
PHAR. At dolor indomitus, qui te aufert, omne relinquit
In te ius mihi? Tu regis reprehendere gesta,
Quorum caussa latet? Scires, nisi mitior essem,
Quanta coronatas iras vindicta sequatur!
Sed reputo maius, vindictam sumere nolle,
Quam manibus teneas; meritis quoque ducor, et illo,
Quo patriam semper studio complexus amabas.
Do veniam. Tu da pariter! PUT. Cui? PHAR. Percipe, dicam.
Patria cara tibi est? PUT. Ut nil sit carius! PHAR. Illi
Si possis prodesse? PUT. Lubens vel sanguine prosim!
PHAR. Si, patriam qua parte iuvas, hac parte noceres
Forte tuis? PUT. Commune bonum non vincitur ullo
Privato. Uxorem, proles, et sanguine iunctos
Numina dant, ut in his patriae testemur amorem.
Verus id attendit civis, ne munera dicat;
Pignora sunt, quae, si tulerint sic fata, lubentes
Reddamus patriae. Sed quo sic tendis? PHAR. Adesto
Nunc animo. Ioseph thalami sacra foedera solvit;
Demus enim, quamvis dubiam mihi plurima mentem
Iniciunt. Haec li vera est iniuria, foli
Facta tibi est; ast nunc idem, quae pandere nulla
Vatum, quos haec Memphis alit, sapientia novit,
Somnia discussit Regi, Regnoque timendas
Praevertit clades, et profuit omnibus unus.
Quid suades ? An adhuc vindictae infana libido
Te stimulat? Poenamne paras, an praemia? Profer!
Quid dubitas? Commune bonum non vincitur ullo
Privato. Uxorem , proles, et sanguine iunctos
Numina dant, ut in his patriae testemur amorem.
PUT. Define, Rex! en cedo manus. Quem patria salvum
Postulat, haud damnat civis. Dum publica constent
Commoda, nil dubitem privatae ignoscere culpae.
Quamquam o me laevum, cui solis questibus Uxor
Sola fidem fecit! Qui mente futura tuetur,
Qui caeli secreta videt Conviva Deorum,
Talibus admissis animum non inquinat. Insons
Iam mihi, iamque tuo, Rex! dignus amore videtur.
Hic adfit, cernes, faxo, quid regia possint
In cives exempla! PHAR. [Note: 4) Innuit Pincernae, qui evocat.] Suo custode solutus
Prodeat huc Ioseph! Primum mihi cedat uterque
Alloquium. - Proh quale decus [Note: 5) Ut videt venientem.], quae mentis in isto
Emicat integritas vultu !
SCENA VIII.
PHARAO. IOSEPH ET PRIORES.
Patefacta sagaci
Somnia iudicio Regis, populique favore
Te dignum facerent, Iuvenis! si crimen abesset,
Quod tibi ad hunc praecludit iter. IOS. Quod crimen? Ab astris
Qui spectas haec, magne Deus! qui scire dedisti,
Quid Regis sibi visa petant, tu testis adesto!
Si tibi corda placent nivei studiosa pudoris,
Me prece sollicita tentatum saepius omnes
Infregisse artes! Mendacem fulmine misso
Deice! Sat nondum videor tibi vera locutus?
Putiphar! En promptus reddo mea membra catenis;
Quin moriar promptus! Non haec me vita moratur,
Quae servo procul a facie Genitoris agenda est.
Scit Polus insontem. Satis est. PHAR. Quid fingimus ultra !
Iam nequeo! Patere, ut pectus, cui prodigus Aether
Se totum infudit, cupidus complectar [Note: 6) Complectitur Iosephum.] PUT. Amici
Nomine iam dominum, Ioseph! dignare priorem!
Paenitet erroris! Veniam largire precanti!
Insontem agnosco. Tibi, Rex! iurata remitto
Numina. PIN. Me pariter veterem ne sperne sodalem,
Care Deo Iuvenis! Quos carcer iunxerat olim,
Iunget amicitiae nunc nexus firmior. Aulae
Tu me reddideras pridem; te ferius aulae
Nunc reddo, sed reddo tamen. IOS. Ludibria ferre
Sat didici. Insultet, qui vult! PHAR. Ludibria non sunt
Ista, sed affectus grati Pharaonis, Amice!
Sat tua sustinuit virtus. Aliena tulisti
Imperia, et longi squalorem carceris insons.
Iam dabitur merces. Non est haec barbara tellus.
Nos quoque virtutis fulgor rapit. Ista deinceps
Patria sit tua, quam divino munere servas;
Neve tibi in Patria defit Pater, accipe Patrem!
Ille ego sum. Natum solo Genitore minorem
Aegyptus sciet. Huic sollers alimenta ministra!
Perfice consilium, cuius mihi providus ante
Auctor eras, dum nullus adest te dignior alter.
Iam modo regali cultu visendus, eburno
Sublimis curru nostrae ostentaberis urbi,
Et populis, queis [Reg: quibus] iura feres, documenta daturus,
Qui patriae prosit, quo sit cumulandus honore.
IOS. Quo me, magne Deus! per tot discrimina ducis!
Quis satis extollat numen, quo cuncta gubernas,
Alternas, varias, misces! E carceris umbris
Provehis in solium! Quis non tua pronus adoret
Consilia! En servo posito regalibus ornor
Induviis! Animos inspira hoc munere dignos,
Id, quod vis, ut et ipse velim, possimque! Timori
Perpetuus comes adsit amor! Non impia mentem
Ambitio, non splendor opum, non caeca libido
Blanditiis agat in praeceps! Intelligat Orbis,
Quam bene vel cunctis praesunt mortalibus illi,
Qui didicere Dei mandatis ante subesse!
DAVID PATER.
ARGUMENTUM.
Inter ceteras calamitates, quibus Davidis virtutem exercere Deo placuit , non
minima fuit mors Absalonis Filii a Ioabo interfecti, quem etsi rebellem usque
adeo luxit, ut aegre demum, et non nisi graviter officii regii a Ioabo commonitus erigeretur. Haec L. II. Reg. c. XVIII.
PERSONAE.
DAVID.
IONATHAS
IONADAB
a Consiliis Regi.
IOAB Dux Exercitus.
CHUSI
ACHIMAAS
Nuntii.
SCENA I.
DAVID. IONATHAS.
Huc ventum est igitur! Solymis dare terga coacti
Hactenus effugimus mortem, Natique rebellis
Cedimus insanis furiis. Proh futilis ostri
Splendor, et in quavis nutantes fronte tiarae!
Ille ego, qui domito super astra Gigante ferebar,
Cuius ad aspectum hostiles trepidare catervas
Abramidum populus toties conspexit, ab aula
Nunc profugus nequiquam oculos ad cara Sionis
Culmina converto ! Solium, sceptrumque paternum
Natus habet, cuius fraterno tincta cruore
Dextera nunc etiam iugulum Genitoris anhelat.
Me miserum! Non me lacrimantem, et multa gementem
Vidit, et obstupuit Cedron, iussisque silere
Vorticibus Domino indoluit! Non fletibus istis
Clivus olivarum maduit! Sed mitto minora.
Arca Poli pignus! plenissima Numinis Arca!
Tu me destituis, mea spes! spes certa meorum!
Te careo! Ah Superi,- IONATH. Rex, cassis parce querelis,
Invictumque animum, maioraque pectora fato
Redde tuis! Memini, cum te gravis ira Saulis
Exactum patria premeret, per inhospita tesqua,
Per deserta feris habitata latere coactus
Quantus eras. Non te immiti sub frigore noctes,
Non tolerata fames, non mille adversa movebant.
Haec quoque non raro dicentis verba notavi:
Fiat, quod placitum est Caelo. Quid regia ponis
Pectora? Num nihil est tibi de Davide relictum?
Num solium tantum fortes capit? Erige mentem!
Scis promissa tibi. Caeli, Superumque favorem
Expertus toties diffidere desine! Servant
Astra fidem. DAV. Non est mihi caussa doloris, Amice!
Maxima, quod patior. Merui, et meruisse fatebor,
Dum vivam! Memori recolo mea crimina mente.
Semper adhuc oculis momentum triste recursat,
Quo vidi, et perii! Semper me flebilis umbra
Uriae sequitur! Merui, neque deprecor iras
Aetheris. Ast Natus, funestum heu nomen! iniquis
Ausibus in Patrem surgit, sacrataque calcat
Naturae imperia, et rapto per crimina regno
Haec quoque crudelis grassari in viscera poscit.
Hoc est, quod cruciat! Timeo Natoque, mihique.
Me petit heu Natus, Natum vindicta Iehovae!
Nota mihi Nemesis scelerum iustissima vindex.
Haec te, Nate! petet, violataque iura Parenti
Restituet, vitamque tuam mea iura valebunt
Forsitan. Ah tanti non sunt mihi regna, thronusque!
Quamquam etenim spernas Patris venerabile nomen,
Fraternamque necem statuas cumulare paterna,
Non tamen hinc Natus mihi desinis esse! Loquuntur
Te Natum hae venae, hoc pectus, semperque loquentur!
Absalo, scis igitur, mihi causa doloris, Amice!
Maxima. IONATH. Pone metum ! Dabitur tibi salvus. In istud
Cura Ducum incumbet. Vidi ipse, animoque notavi,
Ultima quando dabas fido mandata Ioabo,
Et Ducibus reliquis, cum iamiam staret in armis
Processura acies, mandata suprema fuisse:
Absalo sit salvus! Salvum mihi sistite Natum!
DAV. Haec equidem dixi; sed quis discrimina nescit
Bellorum, variasque vices ? Occurrere forsan
Filius ignoto poterit. Quis figere metam
Tot novit telis? Quis ponere frena furori,
Dum calet, et tota Mavors dominatur arena,
Dum ruit oblitus vitae per tela, per enses
Bellator mortem, exitium, millenaque portans
Vulnera? IONATH. Vera quidem memoras; at plurima fingit
Ingeniosus amor. Nimio moderare dolori,
Nec caeli placitis pugna! Defendere Natum
Si velit, accipies reducem; si perdere, cassas
Effundis lacrimas, cassisque doloribus instas. -
Sed celeres aliquis gressus huc Nuntius infert!
SCENA II.
IONADAB ET PRIORES.
DAV. Ionadab, an coiere acies? An classica nondum
Terrificis cecinere modis ? IONAD. Cecinere. Calescit
Pugna. Tuo iussu tumulum, quem proxima tollit
Planities, tenui, summoque e culmine vidi
Ordinibus densis infesta incedere signa,
Hinc hostes plures numero, quos horrida silva
Protulit in lucem, tergoque obiecta tuetur,
Inde tuos, quos non numerus, sed bellica virtus,
Armaque te solo tractari coepta magistro
Invictos fecere. Ubi iam contingere telis
Utraque pars hostem poterat, stetit utraque campo.
Tunc ego supplicibus palmis ad sidera versus
Has fudi ore preces: Nunc o, nunc aequus adesto,
Caelicolum [Reg: Caelicolarum] Rector! nunc iustam protege caussam,
Si tibi Davidis pietas, si Carmina cordi!
Frange feros hostes, et Natum plecte rebellem!
Interea caelum clamor ferit. Ocior alis
Fulminis adversos miles tuus impetit hostes.
Plus me pulvereae vetuerunt cernere nubes.
Lux arcana tamen cunctis illapsa medullis
Spem facit haud dubiam palmae. Dabis impie poenas
Absalo! si quidquam - DAV. Proh dedine, lugubris augur!
Cui loqueris, Pater est. IONAD. Et amas tua fata volentem?
DAV. Filius est. IONAD. Tantum tibi vana vocabula possunt?
Quos igitur dices hostes, si Filius ille est,
Qui rapuit tibi sceptra, tuosque inquirit in annos?
DAV. Ah quoties mecum, quae suades, ante peregi!
Sed quid proficio ! Nimium natura diserta est ,
Ac veluti radice sua firmissima quercus
Despicit assultus Boreae, sic sensibus imis
Fixus amor subolis nulla ratione moveri,
Convellique potest. IONAD. Saltem tua respice regna,
Queis pax nulla diu, dum vixerit Absalo, stabit.
Novi hominis mores. Ferum et implacabile pectus,
Nil Davidis habet. Satis hoc Amnonis iniquum
Comprobat exitium. DAV. Quas me propellis in undas!
Iam tenui portum. Fateor. Rubus asper amomum
Ante feret, veteres quam Filius exuat astus.
Amnoni exequias, vindictam legibus, orbi
Iustitiae specimen teneor! IONATH. Sic rursus inanis
Te metus exagitat! Quo mansuetudo recessit,
Cuius tu Superos proprio meminisse iubebas
Carmine [Note: 1) Psalmo 131 v. 1.]? IONAD. Saepe etiam peccant bonitate Potentes.
Ille favet sceleri, qui plectere negligit. DAV. Utri
Danda fides! - Statui! Mentis mihi pandat uterque
Ordine sensa suae! Lubet auscultare. Sedete!
Ionadab, esto prior!
IONAD. Insignem manifestae temeritatis notam incurrerem, Rex! si inducerem in animum, id, quod in caussa praesenti apud alios dicturo certissime scirem eventurum, apud te quoque verba facienti esse
metuendum. Postquam enim Filium natu maximum tanta tibi constantia passus es eripi, ut fratrem eius, eundemque sicarium non
modo venia, sed summo insuper amore complexus sis, postquam
primum illum tuae cum Bethsabea consuetudinis fructum non nisi
septem dierum luctu prosequi voluisti, non vereor, ne, dum tertio
quoque Filio carendum esse pronuntio, aut insolitum quid, aut arduum nimis mea tibi proponat oratio. Fecit singularis illa tua sapientia, ut Filiorum duorum, quorum alter peccare non potuit, alter peccavit semel, iacturam aequo ferres animo, faciet eadem, ut
iacturam non putes, eo carere Filio, qui si Filius dici potest, nihil
est uspiam gentium adeo barbarum et immane, quod hoc nomen
promereri non videatur.
Repete memoria diem illam funestissimam , qua medias inter
epulas Amnon Fratris manu infelicem efflavit animam! Quid inde
ad hoc usque tempus molitus est, quid egit Absalo, unde vel tenue
vestigium eius pietatis, quam Filii Patribus, eius observantiae,
quam Cives Principibus debent, exstaret? Fraterna primum caede
respersit manus, ut assuefactae veluti cognato sanguini a paterno
minus abhorrerent. In quo conservando si praepotens Caeli vigilantia impios scelesti parricidae conatus lusit, non ideo ei voluntas,
quae in perditis numquam non est expedita, sed opportunitas dicenda est defuisse. Et talem tu Filium, non dicam amore tuo, sed vel
vita dignum iudicas, qui proculca,tis divinis et humanis iuribus,
rupto sanctissimo illo, quod Liberos Parentibus adstringit, vinculo,
ad exitium tuum profligata improbitate grassatur? Huius tu moveris
periculo, qui tuo adeo non movetur, ut non ante se plena securitate frui posse existimet, quam spiritum tibi istum extorserit? Huius tu
nefarios conatus incauta foves indulgentia, quos Caelum ipsum,
cuius imitatores vos Reges profitemini, olim in Caino severissima
est ultione prosecutura?
Dum Reges dico, non exiguum orationi meae pondus accrescere
sentio. Regiarum enim partium esse quis nescit, pacem, veram illam , nativamque Regnorum felicitatem, perditam studiis omnibus
recuperare, recuperatam non consilio modo, et industria, sed armis
etiam sollicite tueri? Et videtur Caelum non alia ratione Principes
super vulgus evehere, quam, ut quantum dignitate, tantum etiam
pacis, tranquillitatisque publicae amore ceteros antecellant. Quorum
in numero quo iure te censebit Posteritas, utpote per quem stat,
quod divinum pacis donum regnis his arceatur ? Tu enim improbum eius exterminatorem, dum amas, adiuvas, dum perdere caves, armas, dumque pessimi Filii oblivisci renuis , optimorum Civium oblitus vastitatem agris, viis latrocinia, caedes urbibus, tectis incendia, contemptum sacris adduxisti. Tam scilicet viles sumus,
quamvis divino oraculo commendati tibi potius, quam subiecti, ut,
verbo fit venia, quo caeco tuo in Filium , an parricidam dicam,
amori facias satis, nostrarum neque fortunarum, neque periculo-
rum, neque sanguinis ulla tibi supersit cura, aut miseratio. Neque
ego haec solus gemo; gemunt mecum tot oppida, tot urbes, quin
et ipsa infelix Hierosolyma superbi victoris fastum, intemperantiamque nimium experta , dum tu interim carissimi Filii recordatione
pasceris, sollicitusque caves, ne quis ferrum eius in patriae iugulum
intentum importunus aut excutiat, aut moretur.
Haeccine est tua in patriam pietas, haec electi Populi, haec
Fratrum tuorum cura? O redde tandem, redde, inquam, Davidem
illum nobis, qui per tot discrimina eluctatus ad solium dubium fecit, placeretne plus caelo, an Terris prodeflet! Noli vanis nimium
deferre nominibus, et cuius ingenium non nisi ad fraudes, furorem,
insaniamque proclive nosti [Reg: novisti] , eius emendationem ne frustra exspectes.
Da id Filii tui indigne perempti Manibus , da Civium tuorum votis, da Regis maiestati in te violatae, da denique vitae Patris tot
appetitae insidiis, ut ne diutius haec fax seditionis nostris gemitibus
nutriatur! Palam faciet hodierna dies, quo in tuos fis animo, dum
aut captus ille tibi sistetur in vinculis, aut interempti fama ad te perferetur. Denique memento te custodem iustitiae, id est, Regem esse,
et si vis, etiam Patrem te esse memento, sed tot filiorum , quot Civium, qui Absalone salvo salvi esse non possunt.
IONATH. Si tantum a me privatae offensiones contenderent, quantum
fides Regi, pietas Patriae debita postulat, non esset, Rex! quo minus pedibus in Adversarii sententiam mihi eundum esse ducerem.
Postquam vero a puero doctus sum, id probare, non quod uni, sed
quod conducat omnibus, pace tua dixero, Ionadab! Patris et Regis partes quae sint, te aut non tenere , aut nolle profiteri. Dum
enim Patrem ad Amnonis vindictam provocas, te accusas, cuius,
quod haud nescimus, consilio suum ille debuit exitium, dum Absalonem parricidam facis, loqueris, non convincis, dum severitatis
tantum Regem vis esse memorem, solium evertis , non confirmas.
Ego vero Absaloni veniam, clementiamque, non ex eo modo, quod
iuvenis aetate potius, ac imprudentia peccavit, sed vel ex eo etiam,
quod Patrem ostendit, deberi contendo.
Iuvenilem aetatem nullo aut exiguo rerum usu, nullaque prudentia praeditam nativo calore, ingenitoque impetu ad omnia prava
proclivem esse, quis est, qui nesciat? Accedant huc frequentia
aequalium in peius exempla, accedant amicorum improborum stimuli, quibus, ut Amnonem, ita neque Absalonem caruisse constat,
et videbimus eam non ita multo post in omnis perversitatis profundum infelici ruina praecipitatam. Hanc tu calamitatem cui demum
deberi existimas? Adversarie! Aetatine incautae? Ast huic indolere,
non irasci aequum est. Nefario igitur palpantium artificio , blandis
assentatorum incitamentis! Fratrem interfecit Absalo. Grande scelus,
interficere, qui lege divina vivere non potest! Arma sumpsit in Patrem. Extorqueantur, puniatur , sed vivat! Ouis enim est , cuius
emendatio sublatis malorum illecebris sperari non possit? Quanta,
Deum immortalem ! calamitas nos involveret, si ita, Rex! tecum
actum fuisset, uti nunc cum Filio tuo agendum censet Adversarius!
Gravibus te olim culpis obstrinxisti, ut est naturae humanae fragilitas.
Ignovit tibi Caelum, ut disceres, non sola morte tolli de medio
scelera, magnam esse vim grati animi, multum posse recordationem
veniae impetratae. Et erit, qui dicat, id Filium nulla ratione posse,
quod Patrem feliciter praestitisse nobis gratulamur? Erit, qui tantum constantiae inesse iuventuti credat, ut a coeptis eam avertere
sit opus humana maius industria? Ignis est adolescentia. Ignem, ut
coercere oportet, ita e rerum natura tollere velle, multum proderet dementiae , neque minus afferret perniciei.
At non modo aetatis inconsultae noxas morte puniri in Absalone vult Ionadab , sed ad hoc Patre quoque carnifice abuti. Quasi
vero perlevis momenti esset, naturam vincere, oblivisci se Patrem
esse, amorem eius eicere ex animo, qui non tantum Filius sit, verum iis insuper dotibus praeditus, ut illius interitu regna, provinciaeque amplissima de eo concepta spe destituantur. -
DAV. [Note: 2) Consurgunt.] Quis passibus ista citatis
Tecta subit! Superi! Quid si de caede superstes?
IONAD. Pone metum, Rex! Fausta feret. IONATH. Nisi lumina fallunt,
Est pius Achimaas. DAV. Salvum date, Sidera! Natum!
SCENA III.
ACHIMAAS ET PRIORES.
DAV. Quae sors? Amice! Vincor, an patriae favet
Iehova caussae? Natus an salvus mihi?
Eloquere! ACH. Regum praepotens vindex Deus
Hac luce docuit, neminem impune hactenus
Temptasse regnum, iura defendit tua,
Fregit rebelles. Cedat ex animo timor!
Vincis, triumphas! DAV. Magne caelorum Arbiter!
Audire sic te vota Davidis tui!
Credamne, Amice! an ludis? ACH. His oculis fidem
Habere renuis? Non mihi illusit sopor.
Polum nigranti nube telorum tegi
Vidi ipse. Fremitum , qualis irati maris,
Haec auris hausit. DAV. Natus an proprio suos
Animavit ore? Quo tulit Natum fuga?
Tenetur, anne cecidit? ACH. Ut primum stetit
Marti paratus miles, exsultans equo
Ioabus obiit agmina, et: Laetam diem,
Commilitones! inquit: hac vestram fidem
Probare Patriae, Principi, caelo datur.
Nec plura. Mox certamen accendunt tubae,
Iturque in hostem more torrentis feri,
Quem nimius auxit imber, et docuit casas,
Armenta, silvas, saxa violenta simul
Trahere ruina. - DAV. Quas mihi ambages refers?
Effare sortem Filii! ACH. Visum est tibi
Pugnare caelum. Subitus hostiles globos
Invasit horror. Qua patet, tergum fugae
Dedere celeres. Victor insequitur tuus
Tenet, trucidat, calcat, haud fuga hostium,
Sed morte solitus emere vincendi decus.
Ventum est ad atra nemora, qua praeceps viam
Descensus aufert. Hic novum leti genus
Timore caecos excipit. Vastos prior
Dum pars hiatus spectat, et dubia pedem
Suspendit, instat ultima, et trepido impetu
Miseros in alti opaca detrudit cavi,
Sequiturque eodem. Socius a socio perit,
Tegitur tegitque quilibet. Nequiit sua
Tenere vallis funera, excrevit strues,
Aequata monti est. - DAV. Numquid ulterius Patrem
Perimes tacendo ? Fare, quid Nato accidit?
Levis est triumphus, quamdiu Nati necem
Timere possum! ACH. Quis sat invigilet sibi,
Aliisque, dum non una terrorem incutit
Imago mortis, cuncta dum miscet furor,
Pavorque? Postquam fracta iacuerunt solo
Rebellis arma Filii, haud traxi moram
Tibi laeta ferre nuntia, ignarus licet,
An morte poenas dederit, an vitam fugae,
Tuisve Natus debeat. DAV. Nostrum tamen
Sic ausus es subire conspectum, inscius?
Acerba Patri nuntia! Incertum est adhuc,
An morte poenas dederit, an vitam fugae,
Meisve Natus debeat! Periit miser!
Quid dubito? periit! Sterile solamen mali,
Spes! cede! periit! IONAD. Certa dum constent tibi,
Suspende luctum. IONATH. Iussa perficient Duces.
Nosti [Reg: Novisti] Ioabum lynceum imperiis tuis.
DAV. Novi Ioabum durum, inexorabilem!
SCENA IV.
CHUSI ET PRIORES.
Deus Israelis vivit! Omnipotens manus
Dedit ultionem! Cecidit hostilis furor.
Iacent rebelles, impii. Laeta indue,
Rex! ora! Victor miles ex acie redit.
DAV. Et Absalonis - CHUS. Scelera respexit Deus.
Sic pereat omnis, qui tibi exitium parat!
DAV. Occubuit ergo? CHUS. Occubuit. DAV. Heu miserum Patrem
Funesta palma! Natus occubuit necem
Ferro meorum! Quis, quis infandi fuit
Facinoris autor? CHUS. Ipse, ni fallor, Ioab.
Sic fama sparsit. DAV. Ille, cui propria dedi
Mandata voce, Filium ut salvum mihi
Praestaret? CHUS. Hostes terga iam dederant fugae,
Cum destitutus undique et nudus latus,
Muloque vectus Filius densum nemus
Laxis habenis peteret. Annosum caput
Tollebat alta quercus, umbrarum potens -
Sed timeo! DAV. Perge, nil time! Augeri amplius,
Qui pectus istud lacerat, haud poterit dolor!
CHUS Fluebat humeris longa caesaries suo
Soluta nexu, praeda ludenti Noto;
Haec, dum subiret arborem incauto gradu,
Ramis adhaesit. Voluit insolita quidem
Exire rursus vincula; incassum tamen!
Tum subito mulus terga subtraxit sua,
Miserumque crine pendulum, infelix onus,
Destituit. Oculis ista spectarunt tui,
Memoresque iussi nemo violentas manus
Iniecit; aliquis visa Praefectis refert.
Statim Ioabus plenus irarum advolat,
Ridensque amarum voce fulminea: Peri,
Rebellis! inquit: spiritum invisum exspue!
Mox triplicis hastae vulnere triplicem viam
Recludit animae. Moritur, et toto rigat
Cruore terram. Fossa pro tumulo dein
Vicina fuit; huc fertur, hic tectus latet
Sub monte lapidum. DAV. Gelidus hos artus tremor
Pererrat! Animo linquor [Note: 3) Fulcitur.]! ah! IONATH. Quantum potest
Amor paternus! IONAD. Tempus exiguum date
Naturae, Amici! Surget aerumnis suis
Defunctus animus. CHUS. Lingua ad officium redit.
DAV. Absalo, mi Fili! Fili Absalo, cura Parentis,
Et dolor! Ah pro te dent mihi fata mori!
Infelix Genitor! Sic in mea viscera crudus
Saevio! Sic thalami pignora dedo neci!
Culpa mea est Infans, alienae iniuria taedae;
Quod periit celeri funere, culpa mea est!
Culpa mea est Amnon! Patris indulgentia fecit;
Pectore Fratris habet vulnera, culpa mea est!
Absalo culpa mea est! Quod tristi fronde pependit,
Quodque iacet funus flebile, culpa mea est!
His ego tot culpis possum superesse, nec ultro
Funeribus funus, Prolibus addo Patrem?
Absalo, mi Fili! Fili Absalo, cura Parentis,
Et dolor! Ah pro te dent mihi fata mori!
Ergo iaces ! Fugere nives de fronte, rosasque
De nitidis rapuit mors violenta genis.
Ergo tuus crinis, rutilo flaventior auro,
Longior, ut dominum perdere posset, erat!
Ergo ego te genui, crudelis ut hasta Ioabi
Sedaret, Regis sanguine pota, sitim!
Sic Regum mandata vigent, sic nostra timentur
Imperia, hoc sceptro denique pondus inest!
Absalo , mi Fili! Fili Absalo , cura Parentis ,
Et dolor! Ali pro te dent mihi fata mori!
Cur non ipse meas eduxi in bella catervas!
Ah nimia caecus credulitate fui!
Forte tibi viso rediissent corda Parente;
Forte adamas nondum, saevaque tigris eras.
Incolumis saltem me defendente fuisses.
Praevaluit quondam milibus ista manus.
Novissem propriis arcere pericla periclis,
Proque cruore tuo spargere, Nate! meum.
Quin etiam medios ivissem forte per hostes
Blandus in amplexus, Absalo Nate! tuos.
Absalo, mi Fili! Fili Absalo, cura Parentis,
Et dolor ! Ah pro te dent mihi fata mori!
Tu mea iura quidem, sceptrumque, thronumque petebas;
Non tamen hinc tanti sceptra fuere mihi.
Nil moror hanc vitam pro te, quid sceptra morarer
Perdere! Quod Genitor noluit, Astra volunt!
Astra tuum sunt ulta nefas, tua crimina, Fili!
Invito nimis ah officiosa Patri!
Astra tuum sunt ulta nefas, tua crimina, Fili!
Fallor, an errores sunt magis ulta meos!
Absalo, mi Fili! Fili Absalo, cura Parentis,
Et dolor! Ah pro te dent mihi fata mori!
SCENA V.
IOAB ET PRIORES.
Rex! sceptrum tibi reddo. Tuis victoria signis
Adfuit. Occubuit turbarum pessimus autor
Filius. Abscedant regali nubila fronte !
DAV. Reddis sceptra, Ioabe! Meis victoria signis
Adfuit. Occubuit turbarum pessimus autor
Filius. - Immanis, temerarie, proditor! istas
Ostentare manus a Nati caede calentes
Patri audes, Regique tuo? Sic nostra vereris
Imperia? Hoc dedimus ducenti ad praelia iussum?
Barbare, nec nisi regali satiande cruore!
Hoc quoque scrutari pectus cupis? En tibi! Merge,
Merge ferox chalybem , Natoque adiunge Parentem !
IOAB. Haec mihi, Rex! loqueris, qui te per utrumque secutus
Sortis iter, proprio ne fieres victima Nato,
Effeci virtute mea, cui sceptra, coronam,
Et vitam debes? Sunt haec sperata laborum
Praemia? Sic cruor effusus, sic mille pericla
Conciliant Regem nobis? Quid iniquius! Ergo
Iam scelus est vicisse! Placent tibi vulnera nostra,
Pasceris exitio nostro, vellesque scelestum
Vivere, nos viles, proiecta cadavera campo ,
Esse feris, avibusque cibum! Dum Patria gaudet
Pestiferum periisse caput, Rex maeret, et urbes
Iam non exitio involvi, camposque carere
Funeribus dolet; incusat quoque saepius Astra,
Iniustasque Dei noxarum vindicis iras!
Quo raperis? David! Quid inani nomine Nati
Duceris? Ah tandem indignos ah pone dolores!
Suspice iustitiam caeli, iussisque supremis
Subde caput! - DAV. Satis est! Quo me tua dicta, Ioabe!
Pertraxere ! Ubi sum! Quae lux nova! Quis mihi mentem
Perstringit fulgor! ACH. Quo res evadet? Amici!
IONAD. Caeli arcana videt! CHUS. Suspirat, et alta tuetur!
DAV. Quanta paras portenta, Deus! Me funera Nati
Flere vetas, alium nostra de stirpe daturus
Quantum o dissimilem ! Fratrem dedit Absalo morti:
Ille dabit vitam pro Fratribus. Absalo Patrem
De solio movit; Patris hunc mandata movebunt
De solio. Ah Cedron! rursum calcabere! Rursum
Montis olivarum lacrimis iuga summa madebunt
Sanguineis! Sacrosancta dies, mundoque cadenti
Subsidio ventura! Novus dum vindice ligno
Absalo pendebit, fraternaque debita solvet
Ipse insons, naevoque carens; dum quinque cruoris,
Non tria decurrent sitienti flumina terrae!
O vos felices post saecula longa Nepotes ,
Quos haec tanta manent! Cuperem producere vitam,
Et spectare diem, qua summi ad iussa Parentis
Crimine pro nostro aeternus cadet hostia Natus !
Quanta dies, quantusque Parens, quanta hostia Natus!
CONCORDIA QUALITATUM.
ARGUMENTUM.
Doctrinam medicam de quatuor Elementis, quae Graeci Stoixeia, eorum Qualitatibus, quas Poiothtas, harumque Temperamento, quod Krasin appellant,
post Hippocratem et Aristotelem plurimum illustravit Cl. Galenus. Atque hinc Poeta occasionem arripuit fingendi, ex eius cerebro natas quatuor Proles , Choleram ,
Sanguinem , Melancholiam , et Phlegma, quae cum totam Patris domum tumultu , litibusque miscerent, exoratam ab eo Naturam, omnibus frustra tentatis, illas
in foedus adegisse.
PERSONAE.
GALENUS.
CHOLERA.
SANGUIS.
MELANCHOLIA.
PHLEGMA.
NATURA.
SCENA I.
GALENUS.
Hactenus indulsi Patri, vesanaque Fratrum
Iurgia sustinui. Satis est! Stat fixa Galeno
Mens, pacare lares, Sobolemque domare rebellem.
Sic me amet imberbis Phoebus, barbataque Phoebi
Progenies Aescu - clarissimus arte medendi -
Lapius, et fratres Podalirius, atque Machaon!
Sic herbam experiar facilem, sucosque faventes!
Sic mihi trux febris, sic dirus terga det hydrops,
Et chiragra, et podagra, et pleuritis, et asthma, phthisisque!
Sic sint salva mihi narthecia cum myrothecis!
Saepe equidem dixi: Tempus dabit his quoque finem.
Tempore discordes ponent sua iurgia Nati;
Tempore mitescent. Sed spe deceptus inani
Tempore Natorum rixas accrescere cerno,
Alter [Note: 1) Cholera.] enim foeta longe truculentior ursa
Nonnisi Tartareas rabido strepit ore sorores,
Cerbereos rictus, Rhadamanta, Erebique barathrum.
Laeserit hunc aliquis vel nutu, protinus ardent
Igne oculi, venae inflantur, riget horrida fronte
Caesaries, artus trepidant, os albida spuma
Inficit arenti vix e pulmone coacta.
Nec furor hic fratres tantum petit; omnia diris
Persequitur. Quoties solem, dum forte molestis
Instaret radiis, ad saeva duella poposcit!
Exiguam quoties muscam, culicemve rotundum,
Dum scaberent pellem, vinclis sub rupe ligari
Caucasea optavit, poenamque subire Promethei!
Nuper humi fallente gradu prolapsus in iras
Usque adeo exarsit, miseros ut verbere multo
Caederet erectus lapides nil tale merentes,
Et gemitus etiam, si possent, forte daturos.
Dentem alias olidae infixit furiosus alutae,
Dum premeret plantas angusti calceus oris.
Nec satis haec. Alter [Note: 2) Sanguis.] Narcissos et Ganymedes,
Et quidquid demum bellum est, superare laborat.
Plus hunc sollicitum crisparum habet ordo comarum,
Diphthera quam possit sua sollicitare Tonantem.
Se contemplatur, se laudat, seque beatum
Autumat hoc uno, modo ne sit pulchrior alter.
Iam nitidos fontes de forma consulit oris,
Corpore iam proprio proiectam examinat umbram;
Nunc salit, et crebro rumpit poppysmate tigna,
Nunc hiat in risum, nunc cantu percutit auras.
Si loquitur, Veneres loquitur, Charitesque, Iocosque.
Orgiaque, et citharas, convivia, ferta, choreas.
Mobile quid memorem corpus! Potasse volucre
Crederet hunc aliquis plenis hydrargyron urnis,
Vertumnove fatum, sic gestus versus in omnes
Singula mutata ludit momenta figura.
Tertius [Note: 3) Melancholia.] assiduo sequitur loca sola, diemque
Odit, et alloquium. Nihil illi afferre quietem,
Nil curas relevare potest. Timet omnia; causam,
Cur timeat, nescit. Iam formidabile ridet,
Iam gemit, atque imo ducit suspiria corde;
Nunc loquitur, medioque tacet sermone; rubore
Nunc videas ardere genas, nunc pallida buxum
Mentitur facies. Strepitu terretur ab omni,
It, redit, incumbit pluteo, surgitque, sedetque
Nescius, et digitis imitatur tympana motis,
Et mordet labia, et multo petit obvia sputo,
Et repeti sibi dicta rogat. Ouis crederet, illum
Effecere senem curae florentibus annis,
Saevaque suspicio ! Si dicas: Cornua, sodes,
Apparent in fronte tibi! non ille fenestris
Proximus assistet, timidus, ne frangat. Amice!
Si moneas: vitreum cerno tibi crescere nasum!
Protinus accerset fabrum, qui claudere theca
Tam fragilem norit nasum. Si dixeris aegrum,
Continuo lectum petet, et sibi pharmaca poscet,
Seque coaxantes Stygis atro in gurgite ranas
Iamiam audire gemet, crudumque videre Charontem.
Sic tribus Anticyris caput insanabile cunctis
Fabula, sic propriae fit victima credulitati.
Ultimus [Note: 4) Phlegma.] Arctoo stupefactus frigore credi
Posset, et assiduo gelida torpedine pastus,
Usque adeo cochlea est, cochleisque ignavior ipsis.
Pulvinar patria est illi, Centoque palaestra.
Hic iacet, et crassis rumpit conclavia rhonchis.
Mallem ego Danaidum pertusos ferre culullos,
Quam sic stertenti praefractum abrumpere somnum;
Nam simul ac vigilans semel, aut bis circumspexit,
Rursum abit in praeceps, et stamina coepta resumit.
Excusso si forte Deo se reddidit orbi,
Ilico succenso vult proximus esse camino
Cum fluidae Cereris situla, pinguique polenta.
Si faciem spectem, sub aqua mihi nare videtur;
Nam gemmant nares, rorant oculique, comaeque,
Os pandum venti, ac imbres impune subintrant.
Si mentem intuear, nihil illo Phoebus ab axe
Unquam simplicius vidit. Non ille movetur
Magnarum aspectu rerum, non tristia tristis
Audit, non laetis effertur, non stupet acres
Ingenii partus, salibus non tangitur ullis,
Nec laudis sentit stimulos, immobilis, idem,
Dum dormire queat cum gliribus Apennini.
Haec mihi progenies, hi, Patris gaudia, Nati
Omnia dissidiis miscent, longoque tumultu
Nec vis ulla potest fraternas iungere dextras!
Ast merui nempe incautus, par esse Tonanti
Qui volui, cerebroque etiam progignere foetum.
Debueram meminisse tuae, Salmonee! poenae.
Sed quorsum questus! Tarda est sapientia, factum
Quae sequitur. Pacem nequeo componere. Natos
Nolo mea iugulare manu. Quid restat? Adesse
Sola mihi Natura potest. Huic vulnera pandam;
Haec feret auxilium, haec Natos coniunget amico
Foedere. Naturam stat fixum accedere! - At ipsa
Ecce subit!
SCENA II.
GALENUS. NATURA.
Divina Parens, fecunda Creatrix -
Sidereae molis, pendentis in aere terrae,
Immensique maris, cuius mandata veretur,
Quidquid conspicio ! supplex iacet ecce Galenus
Ante tuos, Natura! pedes, casuque sinistro
Percussus deposcit opem! NAT. Scis ipse, Galene!
Quam fuerim studiis semper amica tuis.
Te duce gens hominum nostras cognoscere vires
Coepit, et advertit numen inesse mihi,
Hinc volui tibi prae reliquis arcana patere,
Hinc bene nota animo sunt mea regna tuo.
Nunc etiam, quam me tangant tua vota, videbis.
Quod petis, adiuro, Styx! tua stagna! dabo.
Eloquere ! GAL. Hippocratis nuper monumenta revolvens.
Dum varios hominum motus, diversaque penso
Defixus studia, ecce tibi! caput occupat horror,
Tenduntur subito nervi, cerebrumque tumescit
Mole peregrina. Tunc mecum: Iuppiter olim
De cerebro peperit; num me quoque sors manet ista?
Fausta veni, Lucina! Simul de verticis imo
Prosiliunt Iuvenes quatuor, Patremque salutant,
An Matrem potius? Sed quam diversa propago!
Non magis Armati, quos natus Agenore sparsis
Dentibus eduxit terra, vix lumine viso
Mutua spirabant odia. Ilico clamor, et ira,
Et tetrici vultus. Quid enim? Quod displicet illi,
Huic placet. Hic negat, alter ait. Mens omnibus una est,
Ingenio parere suo. Nihil artibus actum est.
Incassum cecidere minae, promissa, precesque.
Tu spes sola mihi. Quod possis, cuncta loquuntur,
Utque velis, peto. Diva! tuo succurre Galeno!
Concilia Sobolem implacidam, importunaque tolle
Iurgia! NAT. Digna petis. Dabimus. Non ante lavabit
Hesperio fessos gurgite Phoebus equos,
Quam male coniunctis sua fratribus excidat ira,
Atque tuum repetat limem amica quies.
Alloquar, et blandis tangam fera pectora verbis.
Saepe levis Zephyrus nubila bruta fugat.
Sin magis obfirment animos, extrema minabor.
Sunt mihi, queis [Reg: quibus] cedant, altera tela, timor.
Nunc igitur prodire iube! Sed agenda viritim
Res mihi, ne possit litibus esse locus.
GAL. Huc Natorum aliquis [Note: 5) Inclamat Scenae.]! - Quid fit? Prodibitis, an non?
SCENA III.
CHOLERA ET PRIORES.
Quae te Megaera stimulat, insipiens Senex!
Blax, Bucco, Stentor! totam ut evertas domum
Incondito clamore? Num surdos putas,
Te praeter, omnes? Nunc, nisi nomen Patris
Molliret animum, dextera arreptum manu
Trans Caucasi praerupta iacularer iuga!
GAL. Ut placet hoc cerebri tibi pignus amabile nostri?
NAT. Non alios oculos, oraque Bilis habet.
CHOL. Cunctaris etiam dicere, alloquio meo
Tibi quid sit opus? Ut istud ego stultum genus
In ima Ditis antra detrusum velim!
Vocant, vocandi nulla dum ratio subest!
GAL. Hanc tu, Nate! Deam litu venerare decenti,
Divinisque para dociles sermonibus aures.
CHOL. [Note: 6) Salutaturus pedem strato impingit.] Fatalis affer! sic pedem incursas mihi?
Infame lignum, digna Vulcano hostia!
Quis te dolere doceat, ut nostrum queas
Sentire ferrum! Scilicet in istud caput
Coniurat orbis! Laedor, offendor palam,
Nec timeor! Absit, haec ut ulterius feram!
Miscebo cuncta! Mundus incumbet sibi!
Mundi ruinis victor imponam pedem!
NAT. Pone feros animos, nec inanes percute ventos!
Nil, tua quod metuat fulmina, mundus habet.
Fulminibus cadis ipse tuis, tibi maximus hostis.
Artificem repetunt te tua tela suum.
Quin potius moderare animo, moderare furori,
Et noli saevis saevior esse feris.
CHOL. Ut nempe patiar, quidquid insanis placet
In me iocari? Ut aspera immotus feram,
Molesta tacitus devorem? Haud aequum puto.
Suadere vappis ista, vel lepori potes!
NAT. Falleris! Haec fatuam dementat opinio plebem.
Adversis laedi pectora nostra putat.
Laedimur, atque oculis inquirimus undique causam;
Causa tamen cerni non nisi mente potest.
Laedimur a nobis. Animus sine compede, motus
Indomiti nostri sunt caput omne mali.
Hos igitur motus rationis comprime freno;
Aspera nulla dein, nulla molesta gemes.
CHOL. Placita Sophorum tu mihi incassum occinis.
Facilia dictu multa sunt factu ardua!
NAT. Ergo perpetuus vos fratres rancor habebit,
Et feret imperium iurgia vestra meum?
CHOL. Quamquam tumultu, lite, vulneribus, nece,
Iraque pascar; haud tamen pacem abnuo,
Modo rata habere pauca, quae dicam, velis.
NAT. Dic! CHOL. Nemo faciat, quidquid adversum meo
Cognoscet animo. Nemo se opponat mihi.
Taceat tacere iussus, et iussus loqui
Loquatur. Omne cedat ad votum mihi
Negotium. Absit omnis a membris dolor,
A mente, stimulos quidquid irarum ciet.
Quod volo, velint; sed quod peto, nemo petat
Haec sic futura, si tuam dederis fidem ,
Arma haud gravate pono, do victas manus.
NAT. Vota insana! Moram perfer. Cognoscere Fratrum
Ingenium, mores, atque petita placet.
Tunc responsa feres. - Alium mihi siste, Galene!
GAL. En subit.
SCENA IV.
SANGUIS ET PRIORES.
GAL. Hanc, Fili! prono cole poplite Divam!
CHOL. [Note: 7) Seorsim.] Quaenam ista Diva! Vim mihi occultam facit!
SANG. Diva, cui formam foror invidet ipsa Tonantis!
Seu Venus es, seu blanda Charis, seu maior utraque!
Dic mihi, quos flores in olentia foedera mittit
Iliacus Pincerna, Iovi dum ferta parantur?
Quo ritu celebrant Superi convivia? Nectar
Quo bibitur cyatho? Quo pulcher dormit in antro
Endymion? Quae prata suis ornare choreis
Turba solet Dryadum Satyris mulcentibus auras? -
CHOL. Ubi betularum larga succrescit seges,
Huic mollicello picta queis [Reg: quibus] rubeat cutis?
NAT. Pone modum linguae! SANG. Nihil est. Dicteria flocci
Pendere consuevi! Sed cur, mea Diva! beatas
Liquisti Superum sedes, stellataque templa?
Numquid, ut hinc tecum Divis miscendus abirem
In tepidi myrteta Paphi, quo nulla senectus
Munera vernantis corrumpere docta iuventae
Languentes infert gressus, ubi gaudia mille,
Basia, nequitiae, risus, saltusque, iocique,
Carminaque, et centum repetita e collibus Echo?
Quis mihi tunc sensus! Quis me tunc laetitiae fons
Obruet! Ut totis discam gaudere medullis!
Ut bis io, ter io, Charites, Nymphaeque! sonabo!
Iam videor per prata choros mihi ducere [Note: 8) Saltare incipit.] - NAT. Siste!
Non satis adventus cognita causa mei est.
Aspera vos fertur discordia scindere Fratres,
Et turbata diu pace carere domus.
Subsidium latura meo pro munere veni,
Et refugas Fratrum iungere certa manus.
SANG. Quamquam ego sim facilis, cunctisque placere peroptem,
Quanquam animus sine felle mihi, sine acumine lingua,
Quis tamen hos videat mores immotus, et ista
Verba supercilio non audiat indignante?
Dum ciet hic furias, muris immurmurat alter,
Tertius extentus sponda pando oscitat ore.
CHOL. Quis non ciebit Tartara , Furiarum faces,
Qui semper oculis habeat obiectum suis
Effeminatum, sexus immemorem lui,
Stolaque dignum? Bile quis placida queat
Audire querulum, dum levis faciem tumor
In pustulam subvexit, aut decies die
Una lavantem cernat, aut tota ferat
Syria madentem ? Quid, quod a speculo pedem
Numquam retorquet? Quid, quod evadit senex
Sese induendo ? Quis ista cordatus probet!
NAT. [Note: 9) Sanguini.] Quae tibi mens igitur? Quis amor tibi pacis? An horres
Foedera? Dic genii iam mihi vota lui.
SANG. Haec genii sunt vota mei: Laetissima vita,
Vultus forma decens, et corpus lusibus aptum.
Nunquam [Reg: Numquam] pallidulae febres, et curva senectus
In me ius habeant. Nunquam [Reg: Numquam] fortuna minetur
Ulla clade mihi. Placeam, dilauder, amerque.
Numquam me capiant hilaris fastidia saltus.
Numquam displiceant citharae, convivia, cantus.
Sint etiam socii, sed nescia fallere turba,
Quos mihi par aetas, studium par, parque voluntas
Iungat. Vestitus sit semper copia dives.
Haec mihi si dentur, non est, quod amica recusem
Foedera, quod nolim placatis Fratribus uti.
CHOL. Haec te rogare, caece! nec - NAT. Vocem preme
Non est, quod cupias, aliud [Note: 10) Sanguini.]? SANG. Satis ista beatum
Me facient. NAT. Aliquam nunc mihi cede moram.
SANG. Cedo lubens. NAT. Reliquos Fratres audire necesse est.
Ex geminis unum siste, Galene! mihi!
GAL. Obsequor [Note: 11) Recedit.]. SANG. [Note: 12) Seorsim.] Ut mentem mihi spes laetissima mulcet!
Quae tamen haec Dea sit -
SCENA V.
MELANCHOLIA ET PRIORES.
GAL. Prodi, stultissime! prodi!
Nil est, quod metuas. MEL. [Note: 13) Aegre protrahitur.] Nequeo, nam somnia terrent!
Visa mihi est tenui cuspide vena fodi.
Fors erit hic, tenui fodiat qui cuspide venam.
CHOL. Qui latera fodiat ulmeo stimulo tibi,
Paratus adstat, ni gradum subito inferas!
SANG. Indue laetitiam! GAL. Praesens hoc Numen adora!
MEL. Forsitan hoc Numen Parca est [Note: 14) Seorsim.]! Fors fila secabit! -
Hei mihi, forficulas iam crepuisse puto!
NAT. Cur fugis hos vultus? Quid te pavor occupat? Horres?
Lurida tristitiae nubila fronte foves?
MEL. [Note: 15) Seorsim.] Huic quoque iam videor tristis! Iam comperit! Actum est!
NAT. Desine! Tuta vides omnia. Fausta fero.
Mecum pax, sincerus amor, concordia dulcis
Advenit a vestra non bene pulsa domo.
Haec cupit iratos in foedera mittere Fratres.
Omnis ab his rebus causa timoris abest.
Tu modo pande mihi, quid sit, quod iurgia malis,
Quam fortunatae foedus amicitiae.
MEL. Quid malim, ne quaere, mihi dum sordet utrumque!
Non ego dissidiis, non ego pace iuvor.
Displicet haec mihi lux. Cerebro me reddite Patris,
Aut facite, ut liceat me procul esse mihi!
CHOL. Stulta petita - NAT. Tace! MEL. Quoties mihi sica petita est,
Aut obstringendae cannabis apta gulae!
In puteos quoties mihi mens fuit ire profundos!
Dum tamen incipio proximus esse, tremo.
Sic igitur vitamque miser, mortemque perosus
Vivo, sed vitae nescius ipse meae.
Non magis Enceladum vastis premit Aetna ruinis,
Quam mea sub nimia pectora mole gemunt.
Nunc Phaetonteo mihi membra cremantur ab igne,
Frigore Sarmatico nunc stupefacta rigent.
Hinc aliquis causam si quaerat: Nescio! dicam:
Nescio; torqueri me tamen usque scio.
Non locus has minuit poenas, non tempus. Ubique,
Quamquam saepe latens pectore, tortor adest.
Attamen e cunctis hominum praesentia poenis
Maxima me miris scit cruciare modis. -
CHOL. Quando ergo telam, Ardelio! pertexes tuam?
SANG. [Note: 16) Melancholiae.] Quin potius mecum rides! NAT. Compescite linguas!
Perge! Feres tantis pharmaca prompta malis.
MEL. Pharmaca? Non fido. Naturam pharmaca frangunt,
Sumptaque parte abeunt corpore, parte manent.
NAT. Non ego, quae nostis [Reg: novistis] Mortales, pharmaca dixi.
Pharmaca, pone metum, nil nocitura dabo.
Perge igitur! MEL. Cunctis vivo exosissimus. Omnes
Interitum sitiunt, percupiuntque meum.
Hamus in assato testis mihi pisce repertus,
Testis musca meo visa natare scypho,
Testis acus noto per fraudem infixa sedili,
Quasque alias centum mors habet atra vias.
Insuper et de me fora, compita, tecta loquuntur.
Vulgus in hac facie lumina fixa tenet.
His ego qua iungi possim ratione, doceto,
Ni quoque cum reliquis tu mea fata velis.
NAT. Ergo placet totam rixis consumere vitam,
Nec poterit Frater Fratris amore capi?
MEL. Fratris amore capi? Non est mihi dirior hostis!
Cernis, ut huc oculos vibret uterque suos ?
Ille importunis sequitur mea facta cachinnis;
Hic mihi vult motum sedibus esse caput.
NAT. Nullo igitur pretio possunt tibi pacta placere?
An superesse mihi nil opis ergo putas?
MEL. Aut hominum muta mores, aut me mihi tolle,
Si mihi, quae memoras, pacta placere cupis.
Donec erunt oculi, linguae, nutusque loquaces,
Donec ero, qui sum, non mihi pacta placent.
NAT. Atque haec certa manent animo? MEL. Certissima prorsus!
NAT. [Note: 17) Galeno.] Nunc igitur quartum promptus adesse iube!
GAL. [Note: 18) Scenae inclamans.] Ocius huc adsis, Fili! - Ouae causa morandi?
CHOL. Ego somnolentum protraham glirem suo,
Si sinitis, antro. GAL. Siste! Iam gradum admovet.
SCENA VI.
PHLEGMA ET PRIORES.
Equidem ille Diis advorsus surrexit hodie,
Qui nunc excitando eradicavit me penitus.
Usque adeo Morpheus me habuit liberaliter;
Nam per mare madidum, ita dico, madidum
Delphinum inequitare tergoribus sum visus mihi. -
CHOL. Utinam phaselus iste naufragium - NAT. Sile!
Mitte [Note: 19) Phlegmati.] leves somni lusus! Non haec mihi cura,
Queis te decipiat Somnus imaginibus.
Seria res agitur. Fratrum componere veni
Iurgia, sat vestro iam tolerata Patri.
PHLEG. Quamquam nulla ego nunc incedo iratus iracundia,
Quid tamen his me toties excitatio est?
Quid ille saevidictis, et truciverbiis,
Quid hic cachinnis, cantu, et pediludio,
Quid iste demum semper scopando gutturem
Morphei legatos suo extrudunt hospitio?
Sacrilegum mehercle mortalium genus,
Qui somnum, munus Deorum sacerrumum,
Tramis putridis aequiparant, et cassae nuci!
Praeterea, quid illis mens in fermento est perpetim?
Gaudent, amant, excandent, gemunt ilicet,
Ubi operae mihi non esse videtur pretium.
NAT. His ego dissidiis quanam ratione medebor?
Quaenam erit aerumnis apta medela tuis?
PHLEG. Principio lex haec fertor a te praesentibus:
Strepitum edituri domo prodeundum sciant.
Altum domi sit semper conticinium.
Malleotribae postidea cum gallis gallinaceis,
Quos ego odi male, hac absint vicinia.
Demum papaver fructu proveniat uberi.
Praeter haec, si causa mea monueris anseres,
Ne unquam [Reg: umquam] novitatis inducti studio
Squamas sibi velint esse pro plumis, aut pilos,
A me non exiguam inisse te scito gratiam.
NAT. Terrigenas rursum video rediisse Gigantes,
Et stolidis votis astra, Deosque peti.
Fratribus his quatuor totus non sufficit orbis,
Quamquam cuncta suo continet ille sinu.
Quod cupit hic, fugit hic; placet huic, quod displicet illi.
Iste ait, ille negat; ridet hic, ille gemit.
Quae rerum facies, si vestra petita secundem!
Vultis in antiquum cuncta redire Chaos?
Si tu vota feras, iam terra cruore madebit,
Ludus erit pietas, nomen inane fides.
Ius erit in gladio, viduabit regna Tyrannis,
Indigenisque carens vasta iacebit humus.
Si tibi sim facilis, quis erit, qui seria tractet?
Omnia corrumpent otia, luxus, amor.
Ganea mundus erit, mollescent corda, feretur
A bene curata gloria summa cute.
Huic ego si faveam, ne sim prolixa, serendo
Helleboro tellus non erit una satis.
Denique, de cunctis si mens inclinet in istum,
Omnia perpetua nocte sepulta volet.
Vilescent virtus, laus, patrum exempla, dabitque
Tunc Cunctatores plumea Roma novos.
Quis ferat haec portenta! Deum prius exigar aula,
Quam patiar regno talia monstra meo!
Quilibet hinc aliquam votorum demite partem;
Sic dabitur reliqua tempus in omne frui. -
Quid sedet? An placet hac vobis ratione pacisci?
Tenditis insuetas ad pia vincla manus?
CHOL. [Note: 20) Quem quivis hic deinceps designet, patet e dictis.] Si frangat iste propria speculum manu.
PHLEG. Si suo hic mihi clamore aureis non arietet.
SANG. Si vestem hic scopet plumis, floccisque refertam.
MEL. Si de me posthac cogitet ille nihil.
CHOL. Si discat uno stare hic immotus loco.
SANG. Si fluidas muco nares sibi terserit iste.
MEL. Si gaudere mea desinat ille nece.
PHLEG. Si cavillos hic tandem auferat et convicia.
CHOL. Si - NAT. Satis est! Stolidas blandis occluditis aures,
Nec ratione regi pectora vestra volunt!
Exitiale genus! tumidi, mala germina, Fratres!
Vultis, ut in vestrum saeviat ira caput?
Saeviet! Ante tamen nostras horrescite vires,
Quaeque ego sim, vestra discite clade prius!
Illa ego sum celebres inter celeberrima Divas,
Illa ego sum magni dextera magna Iovis.
Quae tellus, quae pontus habet, quae lucida monstrant
Sidera, virtutis sunt opus illa meae.
Per me cantat avis, piscis natat, ignis adurit,
Herba viret, currunt flumina, vivit homo.
Hinc Populis Natura vocor, quia, quidquid ubique
Nascitur, id per me nascitur, atque viget.
Utque viget per me, sic me statuente perire
Cogitur, inque prius mox remeare Chaos.
Hinc nisi iungatis concordes ilico dextras,
Poena reos numquam suffugienda manet.
Ibitis in nihilum, sero documenta nepoti,
Quam mea sint rupta iussa sequenda mora.
PHLEG. Papae, ut mihi prae metu cor facit artem ludicram!
NAT. Iungitis? An - SANG. Quid, care Pater! quid denique restat?
GAL. Divae iussa sequi. SANG. Viridi modo parce iuventae,
Diva! sequar! MEL. Socium me quoque iungo tibi.
PHLEG. Abaxint Dei liteis! Totus foederaturio.
NAT. Tene igitur credam mea tela lacessere solum?
CHOL. Me credis? Anceps animus - ast - pacem volo!
GAL. Laus Superis! NAT. Iam verba manu firmate fideli!
Porrige tu [Note: 21) Ad Sanguinem. Hic igitur Cholerae, et deinceps Melancholia Sanguinis,
Phlegma Melancholiae laevam apprehendit, tenetque.] dextram Fratri! Tibi laeva - Quid haeres?
Quae mora? MEL. Gemmantes fors habet ille manus!
NAT. Stultos pelle metus! - Fratris tibi laeva petenda est.
Haec mecum Superi vincula fausta velint!
CHOL. Quod mihi per venas modo frigus amabile serpit!
Quo fugit ille ferox animus! Peregrina voluptas
Nil solitae feritatis habens haec pectora mulcet.
SANG. Quis mihi me rapuit? Qua me gravitate teneri
Sentio! Quo nugae, quo vani cura decori,
Atque leves abiere ioci? PHLEG. Quae frigida membra
Flamma ignota subit! Quis me replet ardor honorus!
Quae nova lux oculos afflat! MEL. Quo dira recessit
Suspicio, vanique metus! Quis libera fecit
Pondere corda suo? Iam, quid sint gaudia, nosse
Incipio, et faciles in risus ora movere.
NAT. En tibi compositos post iurgia longa penates ,
Et Sobolis foedus cerne, Galene! tuae.
Perge meum posthac Numen quoque rite vereri,
Sic adero votis semper amica tuis.
GAL. Quis dignas tibi, Diva! queat persolvere grates!
Dum diem condet, referetque Phoebus,
Dum vices anno quatuor recurrent,
Dumque Neptuni metuent tridentem
Aequoris undae,
Redditam scissae Domui quietem,
Redditam dulci Sobolem quieti
Gratus agnoscet, meritaque tollet
Laude Galenus.
OTIUM PASTORUM.
ARGUMENTUM.
Christophorum Migatium S. R. I. Principem, Archiepiscopum Vindob. anno
MDCCLXI. quo tempore Collegium Theresianum a Diva Principe eius tutelae
commendatum erat, Vaticana Purpura decoratum sub nomine Meliboei celebrant
Pastores.
PERSONAE.
DAPHNIS.
ALEXIS.
CORYDON.
MENALCAS.
PARS PRIOR.
DAPHNIS. ALEXIS. CORYDON.
Hae poterunt umbrae rapidos defendere soles ,
Hae poterunt, Socii! Nihil est optatius umbris,
Dum Canis aestiferis urget latratibus agros.
Hac modo sub quercu consistite. Frigora Fauno
Querna placent. Quercus Dryadum consortia spectat.
Cernitis, ut segnes inter dumeta capellae
Procubuere. Silent aurae. Silet abdita ramis
Gens volucrum. Solis resonant arbusta cicadis.
Ipse Pater muscosa Ister secessit in antra,
Nec sinit undivagas per caerula ludere Natas.
Nos quoque fronde sub hac frigus captemus opacum,
Dum caput auricomum patriis sol montibus abdat.
Thyrsis servat oves, et servat Silvia capras
Interea. Thyrsis meus est, mea Silvia. Thyrsis
Leve pedum debet, debet mihi Silvia zonam,
Qualem Vindobona [Note: 1) Novit Poeta Vindobonam , quae Cl. Ptolemaeo Ouindobwna est, syllaba tertia producta dicendam ; hanc licentiam pudenter sumptam lege metri excusat.] nuper secum attulit Alcon,
Vindobona, patrias quae sic super eminet urbes,
Ut talpae exiguum superat mea villa cubile.
AL. Qua tamen arte doces longum nos fallere tempus?
Quandoquidem minimas nunc Phoebus proicit umbras,
Et medio primum axe nitet. Compacta citutis
Fistula nulla mihi, nec carmina mente tenere
Condidici, quamquam Dorylas me saepe monebat:
Disce animo iuvenis committere multa tenaci,
Quae post argutis referas ex ordine silvis!
Est sua mens nemori, rupesque audire feruntur.
Otia sic fugies, nec tempora tarda quereris.
COR. Haec eadem mihi mens. Dic, o dic, optime Daphni!
Qua potius ratione graves relevabimus horas?
Quis male stridenti semper terat ora cicuta?
Quis lento calathos semper de vimine texat?
Quis semper iactet resonis Amaryllida silvis?
Omnia tempus habent. Dic, o dic, optime Daphni -
DAPH. Ergo nihil, nisi dicere, opus ? Tu denique credis
Momenti levis esse aliquem proponere lusum,
Qui queat innocuus, laetusque, novusque vocari?
AL. Hactenus incassum cerebrum pertundo , fibrasque,
Ut lusum extundam innocuum, laetumque, novumque.
COR. Quisque suos promat sensus. Foret optimus ille -
AL. Desine! Iam subit! Inveni! Nil laetius illo -
COR. Quin aperis! AL. Fingamus, uti - non! non placet. Illud
Praeplacet - DAPH. Eloquere! AL. At rursum res exigit ista
Mille moras. - Aliam teneo, quae accommoda nobis,
Innocua, ingeniosa simul, facilisque futura est.
COR. Laus Superis! DAPH. Et erit? AL. Nil, nil valet! COR. Attamen illa
Innocua, ingeniosa simul, facilisque futura est?
DAPH. Attamen, ut dicis, foret illa accommoda nobis?
AL. Attamen est aliud dignarum inventio rerum,
Quam mixtum pueris equitare in arundine longa!
COR. Quidnam igitur? - Liceat vobis mea pandere sensa!
DAPH. Pande, precor, Corydon! AL. Tripodem dare verba putabo.
COR. Constructum arboribus locus exhibet iste theatrum.
Provida sic voluit nobis natura placere.
Quin agite, aut tragicum plantis aptate cothurnum,
Aut soccos aptate leves. Pastoribus ista
Conveniunt. Hominum procul a contage remoti
Possumus, ut libet, humanos inducere mores.
AL. Consilium placet. Ast - COR. Quid rursum occurrit? Alexi!
AL. Sumere materiam quam suades? COR. Sumite, qualem
Fert animus. - Mihi grande Sophos, illustria facta,
Heroumque placent sensus. DAPH. Quis talia pastor
Exprimat, a patrio qui vix discessit agello?
An tu forsan oves Heroas credis, et hircos?
Forsan, ab his nomen quia prima Tragoedia sumpsit [Note: 2) Tragoidia a Trago Hircus, qui cantantibus praemio proponebatur.],
Te tragico censes incedere posse cothurno ?
COR. Mitte iocos, et, quae placeat tibi scena, profare!
DAPH. Me lepor Atellae [Note: 3) Campaniae oppidum a Fabulis scenicis olim celebre.], pulmoni nata movendo
Dicta tenent, et ridiculo Comoedia Mimo.
AL. Daphni! accedo tibi. Quantum querceta myricas
Exuperant [Reg: Exsuperant] , tantum socias Comoedia vincit.
COR. Ludere dum voluit, quoties Comoedia visa est
Laedere! Novi animos hominum. Velut ulcera ventum,
Transeat innocuus quamvis, letaliter horrent.
AL. Parcite iam, Socii! Nisi parcitis, Hesperus umbras
Advehet, et pastas pecudes ad flumen agemus.
COR. Incipe, Daphni! prior! Nos Daphnin, Alexi! sequemur.
DAPH. Scilicet Heroes vili concedere. Mimo
Prima solent? Praestat callem tentare cothurnis.
Nos soccos induta humiles te turba sequemur.
COR. Quandoquidem sedet hoc, animos advertite! Nostis [Reg: Novistis] ,
Sacrorum Antistes summus, Superumque Minister
Quo sibi commissos populos Meliboeus amore,
Qua cura foveat. Vidi, vidistis et ipsi
Saepius , ut posita se maiestate benignum
Praebeat agricolis, ut leges ipse colendi
Numinis instillet tenerae per rura iuventae,
Per pagos veterem ut delubris reddat honorem,
Utque etiam veniens curas protendat in aevum.
Vitiferos montes, et te, Vicinia! testor;
Auspiciis etenim Meliboei surgere in altum
Cernitis, et late candorem ostendere Tecta,
Tecta sacris curis Iuvenum missura maniplos [Note: 4) Moliebatur tunc Praesul in Oppido Medlingano sacrorum Curionum Seminarium.].
Ipse hortator adest. Quoties mea vox fuit ista:
Cresce, Domus! tecum Meliboei gloria crescit.
Nunc igitur Patriae personam indutus ob ista
Conabor meritas Meliboeo pendere grates.
Fingite Matronae speciem mihi, cyclada, pallam,
Turritum caput, et crines per colla fluentes. -
Finxistis? Tacitas iam nunc advertite mentes!
Rector polorum maxime, et mundi Arbiter,
Qui semper imo corde descriptam Austriae
Geris salutem! quas tibi grates feram!
En qualis aras munere indultus tuo
Supremus ornat Mysta! Quam legum sciens,
Et amans tuarum! Quam tuo addictus gregi!
Meliboee! tua quis gesta pro meritis canat!
Quis praemietur! Quando iam restat nihil,
Nisi purpuratos inter ut clarum Patres
Te Roma numeret. Veniat, o veniat dies -
PARS POSTERIOR.
MENALCAS ET PRIORES.
Quid facitis? Socii! Cur vos habet avia silva?
O Socii, non exigui mihi causa laboris!
Quos ego, dum nimio tellus sub sole fatiscit,
Per nemora, et montes, et pascua nota requiro
Nunc etiam siccis arent mihi faucibus ora,
Et nisi me Thyrsis, sociataque Silvia Thyrsi
Huc iussisset iter, celeresque intendere cursus,
Viribus exhaustis aliqua sub fronde iacerem.
AL. Quidnam igitur dicam, quod nos tibi, care Menalca!
Simus causa viae? Melius tua detege sensa!
MENA. Nempe ego vos nescire putem mea sensa? Sodales!
Vos lateant solos hodiernae insignia lucis?
Hic totus dum gaudet ager, dum proxima plausu
Vindobona exsultat, dum laeti litus ad Istri
Cuncta sonant Nymphis, tiliae dum multus in umbra
Instaurat saltus notae ad modulamen avenae
Myrtillus, Dorylas, Damoetas, Tityrus, Alcon,
Dum fusi celebrant convivia mixta per herbam,
Et siccant cyathos sua Bacchum ad dona vocantes,
Certatimque novis magalia floribus ornant,
Ipsas dum pecudes tangit iucunda diei
Relligio, dum ludit ovis, dum ludicra tentant
Antiquis odiis positis certamina capri,
Quid veniam, quae causa viae mihi, quaeris ? Alexi!
DAPH. Saltem pande, precor, quae tantae causa, Menalca
Laetitiae! Nam nos, dum nondum pingeret ortum
Prima dies, pecudes stabulis laxavimus omnes,
Nec quisquam interea villam, Sociosve revisit.
MEN. Ille dies subiit toto laetissimus anno,
Laetior an pecori, dubites, pecorisve magistris,
Et pecori laetus, laetus pecorisque magistris,
Ille dies subiit, quo magnae ad vota Theresae,
Qui Vaticanae pro Numine praesidet Arci,
Augustum meritis Meliboei detulit ostrum,
Quem felix partu caelo vicina Tyrolis
Heroum de stirpe dedit, quem blanda Minerva
Vix natum excepit gremio, duxitque per artes
Obsequii secura sui, quem maxima Roma
Cuncta humana super generosa mente levatum
Vidit inaccessi speculari arcana Tonantis ,
Et Patriae tandem quamvis invita remisit;
Quem Carpetani [Note: 5) Madritenses.] dominae mandata Theresae
Orantem stupuere, et plausu excepit Iberus,
Inclita quem virtus mox Vindobonensibus aris
Admovit, iussitque sacrae decus addere Mitrae;
Denique quem sequimur, cuius gaudemus in umbra,
Quisquis in his teneros observat montibus agnos,
Hic nunc purpureo graditur sublimis honore,
Romuleosque auget Proceres, sanctumque Senatum!
DAPH. Qua nos laetitia cumulas! Quae splendida narras
Quam iustas recitas laudes, dilecte Menalca!
Haec est illa Viri summi palmaris imago!
Haec libi promeruit celebris praeconia virtus,
Praecipue favor ille, suos quo stringit alumnos,
Quo mavult Domini pro uomine nomina Patris,
Quo sibi pastorum in longum devincit amores!
O Corydon, Corydon! deinceps mihi magnus Apollo
Semper eris. Divina fuit tua scena futuri.
Quam suspirabas, lucem iam cernis adesse.
AL. Nescio, quae nostros tam pinguis inertia sensus
Attinuit, Socii! Si mens non laeva fuisset,
Solis in exortu potuissem discere cuncta.
Non ille aequoreis hodie caput extulit undis,
Ut solet, hospitii memor, et semiexperrectus;
Sed veluti festi pompam cumulare diei
Quaereret, insolito comptus splendore refulsit.
COR. Quod superest, saltem Meliboeo vota feramus.
Vota placent Superis, Meliboeo vota placebunt.
Vota ferat placidas Meliboei ventus ad aures!
MEN. Pascua nostra regit Meliboeus. Dum reget illa,
Elysios etiam superabunt pascua campos.
AL. Austria te, Meliboee! tenet. Dum te illa tenebit,
Austria felices inter numerabitur oras.
DAPH. Vindobona en colitur Meliboeo. Dum illa coletur,
Vindobona eximiis ex urbibus una feretur.
COIR. Nos Meliboeus amat. Dum nos Meliboeus amabit,
Pastores erimus prae regum sorte beati.
MEN. Festa mihi lux est hodie. Date mascula tura!
Purpureis virides intexite floribus aras!
Haec cultus, Meliboee! tuus sibi munera poscit.
AL, Festa mihi lux est hodie. Procul este, Profani!
Si quis adefle volet facienti, candidus adsit!
Hunc tuus exoptat genius, Meliboee! colorem.
DAPH. Festa mihi lux est hodie. Fer mollia liba!
Agnellus tenero spargat mihi sanguine flammas!
His tua sacretur, Meliboee! evectio donis.
COR. Festa mihi lux est hodie. Procul ara, focique!
Ara mihi cor est, amor est mihi victima. Novi.
Hac ratione tibi mavis, Meliboee! litari.
MEN. Cernitis auricomi pulcherrima lumina Phoebi?
Talis hic est Noster. Solet haud oratus oriri,
Cuncta fovet radiis, nulli sua denegat ora.
AL. Cernitis aeriae procera cacumina quercus?
Talis hic est Noster. Dudum caput admovet astris,
Securusque sui ventos, et fulmina temnit.
DAPH. Cernitis excoctis nutantes messibus agros?
Talis hic est Nofler. Virtutum germina mille,
Mille animi dotes maturo ostendit in auro.
COR. Cernitis innumero tellurem flore decoram ?
Talis hic est Noster. Flores numeraverit ille ,
Qui capiet numerum decorum, Meliboee! tuorum.
MEN. Quot guttas Ister spatioso gurgite volvit,
Tot tibi felices annos, Meliboee! precamur.
AL. Quot matutinae rutilant per gramina gemmae,
Tot tibi propitios semper pluat aethra favores.
DAPH. Ut lupus a stabulis dat terga Melampode viso,
Sic a te fugiat morborum exercitus omnis.
COR. Ut fugit ad latebras exorto noctua sole,
Sic procul a te sint, Meliboee! incommoda cuncta.
MEN. Ante dabunt salices botros, et balsama fagi,
Quam subeant animo Meliboei oblivia nostro.
AL. Donec erunt vigiles caeli per caerula flammae,
Laudibus haec, Meliboee! tuis lassabitur Echo.
DAPH. Dum fugient dumum caprae, cytisumque bidentes,
Pectore tunc nostro Meliboei nomen abibit.
COR. Dent salices botros, dent fagi balsama, caelo
Sidera nulla micent, dumum, cytisumque relinquat
Capra, et ovis, tamen hoc, Meliboee! in pectore vives!
MEN. Protege pastores! AL. Tibi credita protege rura!
DAPH. Hoc te pastores, COR. Hoc orant credita rura! -
MEN. Fallor, an albescunt Zephyris motantibus aurae?
Hesperus en, Socii ! Capras repetamus, ovesque.
Hora monet potus. Si cras nos iunxerit umbra,
Rursus erit nobis Meliboei Purpura carmen.
EPICA.
PALATIUM RHETORICAE [Note: 1) Adolescens Artis oratoriae curriculum nuper ingressus , quae sibi per somnium, Cicerone duce, visa essent, exponit.].
Phoebe pater, doctaeque Deae, quibus Aonis unda
Labitur, et frondet Parnassi in vertice laurus!
Si bene quid vestras manus haec suspendit ad aras,
Liminibus vestris si nuper tristis abivi,
Respexique etiam, dixique invitus: Amicae
Cum Cyrrha, et Pimplae cum fonte valete Puellae!
Nunc faciles audite! Opus est mihi numine multo.
Nulli visa cano. Procul, o Boeotica Proles,
Cui crassis nebulis cerebrum ignorantia miscet,
Quae Bacchum Phoebo praefers, ventremque Minervae
Quam loquar, haec bipedes Diva insectatur asellos,
Mactarique cupit. Tu, Musis sacra Iuventus!
Huc ades, et, dum te rapit ad sublimia pulchrae
Laudis amor, Numen, quod sit tibi rite colendum,
Disce ex me, seros eadem doctura nepotes.
Iam fessum gravis Autumnus caput inclinabat,
Iamque coronabat patrios nix plurima montes,
Cum laribus caris, cara genitrice relicta
Reddideram studiis animum , timidusque repulsae
Vix bene tangebam tunc tantum nomine notae
Limina Rhetoricae. Volventem oracula Romae
(Nil aliud melius te dicam, maxime Tulli!)
Contigit, ut somnus, si non arcana Deorum
Vis fuit, opprimeret. Longo certamine victa
Lumina clauduntur tandem, liber effluit, ipsa
In pluteum multo annutu lassata cadit frons.
Ecce autem veneranda Viri mihi forma repente
Constitit ante oculos mentis. Percussit imago
Numquam visa animum. Spargebat honora capillos
Canities, vultum cum maiestate severa
Gratia diviso imperio secura tenebat.
Visus erat, quali Phoebeos proximus ignes
Rex volucrum explorat. Dextra gestante volumen
Laeva coercebat Romanam sedula vestem,
Quam dixere Togam. Prior hic mihi multa paventi:
Pone metum, Iuvenis! Sequimur communia castra,
Tu tiro, veteranus ego. Commune veremur
Numen. Ab egregio ne mentem averte labore!
Meta quidem longa est, multis terrebere monstris,
Ardua multa feres, multo sudore madebis;
Haec tamen heroae sunt pabula mentis. Ad astra
Non aliam scito esse viam. Me cerne vel unum.
Quot fluxere dies Veterum monumenta terenti!
Quam multa ad vigilem meditatus scripta lucernam
Morphea postposui Suadae, curisque quietem
Quo mihi notitiam vocum sudore paravi!
Gratia dicendi quanti stetit! Attamen istis
Gloria plus potuit. Mittendum in saecula nomen
Stravit iter, duxitque manu. Nunc noster ubique
Vivit honos fato maior, celebrorque, legorque,
Qui periturus eram, si mens ignava fuisset.
Utque scias , qua nunc degam regione receptus,
Esto comes! Cernes augusta Palatia divae
Rhetorices, Dominamque tuam venerabere praesens.
De duce ne timeas. Sum, quem vigil ante tenebas,
Sum Cicero. Audito Ciceronis nomine laetus:.
En sequor! exclamo : Sequor en, quocunque vocabis,
Grande decus Latii, Rostrorum gloria, torrens
Eloquii! Sequor, et vestigia pronus adoro!
Progredimur calle ignoto. Mihi Patria sensim
Eripitur, montesque novos, nova flumina cerno.
Purior hic aether peregrinos spirat odores,
Nec tristes recipit nebulas. Meliore calescens
Sole superbit ager. Laetus subeuntibus afflat
Membra vigor, mentem lux ipsam insueta serenat.
Haec ego dum tacitus mecum per singula miror,
Ecce tibi ingentes campos , quos fine carere
Dixerit, armatis etiam qui credere vellet
Luminibus. Frustra hic Venetus, frustra Anglica vitra,
Carmine quae noto laudat per compita stentor,
Mercurium fragili qui clausum carcere gestat.
Campus in immensum sed quamvis tendat uterque,
Qui dextram, laevamque tenet, tamen iste sub omni
Rerum mole latet. Videas mare, flumina, montes,
Astra, feras, homines, quidquid censetur in orbe,
Quod sensu queat attingi. Sed copia rerum
Tanta silet, nulloque sono pigra aura movetur.
Alterius campi vacuum iacet aequor; at illo
Mille sonos audire datum est, discrimina mille
Verborum, vocumque chaos. Fervere putabam
Bella stolata inter lotricum examen, et illas,
Quae modo castaneas vili sartagine torrent;
Credebam veteres ollas, sellasque volare
Loripedes, tanto strepitu loca dicta sonabant.
Ergo morae impatiens diuturna silentia rupi,
Et: Pie, dicebam, Ductor! Si noscere fas est,
Dic mihi, cur vacet hic campus, cur rebus abundet
Alter, et hae taceant; vacuus tamen usque loquelis
Personet? Ille refert: Dea nostra his imperat arvis.
Illius imperio campum, quem laeva tuetur,
Res castris texere suis; regio altera dextram
Respiciens Verbis cessit. Pars utraque fines
Custodit, nutumque Deae subiecta veretur.
Res sine voce tacent; Vocis natura sonare est [Note: 2) Materia et Forma Eloquentiae.].
Hinc Soboles pugnis, omnique aptissima marti,
Seu iubeas densis cuneis procurrere in hostem,
Seu sparsis pugnare globis, mediove relicto
In latera inferri, seu firmam offerre phalangem [Note: 3) Diversa Orationis genera, seu Styli.].
Vix sonuere tubae, numerus ruit omnis in arma,
Quorum mille dein cupidus mirabere formas.
Disce ex his, quo sit provecta potentia Suadae,
Dum rerum genus omne tenet dicione, suisque
Dirigit imperiis voces sine lege volantes.
Haec inter progressi ambo minitantia caelo
Tangimus, et vivas imitantia moenia rupes.
Aeratas stupeo portas, et caeca profunda
Fossarum, vigilumque gregem, qui plurimus adstat.
Illis trux habitus, crudo quoque robore membra.
Pars telis quatuor, tribus una, extrema duobus
Bella gerit. Stricto primo stringantur, oportet,
Et reliqua [Note: 4) Periodi. Quod Vocabulum versus respuit.]. Ante alios pugnam, caedemque capessunt.
Conveniunt celeres, ubi summa pericula fervent,
Ordinibus freti. Dux haec me cuncta monebat.
Quem postquam videre, nihil mortale sonantes
Impellunt aditus, et grandia limina pandunt.
Hic nova se rursum facies subeuntibus offert.
Dextra iugi Phoebo fruitur, cultisque viretis;
Laeva latet tenebris, noctique immersa perenni.
Tullius hic: Laevam sequimur. Vidisse iuvabit,
Queis pereat poenis, qui nostrum laedere Numen
Audet, et ingratus concessum munere Divae
Prodigit eloquium. Lateri Ciceronis adhaere
Impavidus! Cicero est his formidabilis umbris.
Sumpsi animos, tantumque ducem per opaca secutus
Devia stagnum undans flammis, et sulphure vivo
Conspicio, variosque ardenti in gurgite nantes
Exsertis linguis, et terrifico ululatu.
Scire avido, tantas quae poscant crimina poenas,
Reddidit haec Cicero: Quos gurgite cernis in isto,
Non paucos homines ab avito iure Sacrorum
In stolidum traxere nefas, verbisque dolosis
In castos quondam docuere insurgere ritus:
Nullos esse Deos. Nullam post fata bilancem.
Infernos commenta rogos. Cum corpore solvi,
Quidquid eras. Mores, Virtutem nomina vana.
Nominibus tamen his utendum, ubi testis adesset.
Quod si testis abest, Sapientem pandere posse
Vela cupidinibus, nec iam ulla lege teneri.
Hi, quia facundi sunt dotibus oris abusi,
Seque unos crepuere Sophos, Verique magistros,
Ignibus his hoc in stagno sine fine coquentur.
Parte alia nox visa minor. Sub luce maligna
Apparent hominum tristes, tenuesque ruinae.
Funereo exanguis facies pallore rigebat,
Aruerat pellis, diro stridore sonabant
Ossa, cavos oculis macies extrema recessus
Subdiderat. Ventos vano captabat hiatu
Turba omnis testata famem. Commotus acerbo
Intuitu causas, miserorum crimina, quaero.
Protinus: Immeriti num te miseratio vulgi,
Tiro! subit? mihi Ductor ait: Foedissima monstra
Digna tua pietate putas, queis [Reg: quibus] sanguine pasci
Innocuo, tenuis caede exsultare popelli,
Virtutem iugulare, scelus super astra levare,
Dum licuit, solenne fuit? Quid enim sibi ducit
Turpis adulator vetitum? Dum vita manebat,
Aulas hi coluere suo palpare Monarchas
Eloquio docti, caeloque aequare parati,
Quidquid agat Princeps. Iusti dixere tenacem,
Qui pede sanguineo premeret sibi subdita colla
Carnifici propior, populi pro Patre Tyrannus.
Largus erat Princeps, si quis, quas sudor avorum
Collegit, spargebat opes, luxuque iubebat
Degeneri nullos horrere aeraria fures.
Contra, qui miseros spoliabat pane colonos,
Natus ad augendos census, et hirudine peior,
Providus, et frugalis erat. Oui sacra nefandae
Cypridos, et Paphias coleret devotus acerras,
Tutus erat flore aetatis, clipeoque iuventae.
Fraudibus his blandis, verborum hoc melle doloso
Principis infregere animos, et in omne ruentem
Armavere nefas, donec vel vindice ferro
Occideret, vel purpureum pro Principe monstrum
Pollueret solium. Sed nunc pro turpibus ausis
Dant laesae poenas Suadae, tolerantque caninam
Tempus in omne famem, qui quondam more canino
Ventris in obsequium, quidcumque satur spueret rex,
Lambebant avidi. Mox turbam intentus in illam:
Cernis Aristippum, Evagoram, turpemque Cleonem,
Inquit: et augustas solitos sale spargere cenas
Sarmentum, Galbamque? Hic Arbiter ille Neronis,
Narcissus, Pallasque, Perennius, atque Cleander
Aeternum esuriunt [Note: 5) Noti omnes e veteri Historia Adulatores.]. Sed cur ignota profantur
Verba mihi quidam? quaerebam. Ductor ad istud:
Audiit hos palpo sermonis Sequana quondam [Note: 6) Poemation istud conditum fuit a. 1753. dum Auctor Clagenfurti Rhetoricen profiteretur.],
Heroas aequare Deis, et quaerere in aula,
Solibus haud impar etiam qui pluribus esset,
Pluribus aut Mundis [Note: 7) Adlusio ad Numisma Ludovici XIV. a. 1663. cusum, cuius Aversa Solem exbibet cum lemmate: Nec pluribus impar.]. Nunc almo lumine cassi
Lilia, Parisios, Luparam, Versalia Tempe
Murmure frigidulo ingeminant sine fine, vocantque
Quondam laudatos longa ad ieiunia Magnos.
Parte alia vacuas spargebant verba per auras
Excelsi rostris quidam; neque contio rostris
Ulla, nec auditor. Miranti talia Ductor:
His olim populos formare ad iussa Tonantis
Munus erat, ritusque pios, pia sacra docere.
Fors poterant etiam; sed laudis stulta cupido
In praeceps egit. Superum monumenta verenda
Vili cerussa vocum, stolidoque cothurno
Relligione sacras infamavere cathedras.
Agricolarum aures, et cuncta minora perosi
Oppida centenis delubra superba columnis
Rumpere quaerebant sermonibus ampullatis,
Multus ubi auditor, quem nosceret aula, salivam
Cogeret, et nigris subsellia densa niterent
Palliolis. Haec inter abit molimina tempus.
Mimus habet finem. Mors: Plaudite! dixit. In ista
Delapsi loca perpetuis baubatibus instant,
Et, quia ventosae ducti prurigine laudis
Dulce palatinas aures mulcere putabant,
Non audituris iactant oracula ventis.
Atque, ut perspicias melius, quo nostra rigore
Diva sit in sontes, huc lumina verte! Simulque
Monstrabat digito turbam, quam multa papyrus,
Et veteris chartae contorta volumina saeva
Commisere acie. Resonat locus ictibus omnis.
Caeduntur, caeduntque. Novis novus ardor ab armis
Advenit, et miseris non est cura ulla quietis.
Usque adeo crevit rabies. Iam verbere crebro
Consumptus, quaecumque vides, tegit omnia codex.
Hi quondam, dum vita fuit, sunt castra secuti
Rhetoricae, poterantque etiam nunc sede beata
Nobiscum sine fine frui; sed pectora lucri
Cepit turpis amor. Signis post terga relictis
Vilis bracteolae studio meditantur iniquum
Proditionis opus, secretaque nostra profanis
Hostibus evulgant, et sacro nectare Suadae
Aspergunt bipedes onagros. Si forte veniret
Filius Arcadicae quercus, cui laeva mamilla
Nil salit, et nummo ostenso: Fer opem mihi, sodes!
Diceret: Est scripto Princeps mihi multa rogandus.
Convaluit Mater, Soteria debeo. Natus
Hac est luce Pater. Iani venere Calendae.
Protinus invito calamo, multisque lituris
Indignum testante nefas rea lucra secuti
Rhetoricae florem foedi lenonis ad instar
Importunorum vi commisere procorum;
Quamvis tanta gemens ad crimina virgo papyrus
Abnueret sucum, et spurias tolerare figuras.
Haec miseri nunc facta luunt, nunc perfida scripta
Auctores repetunt, et consumuntur in illis.
Progressi ulterius rursum nova monstra videmus.
Stabant non pauci, queis [Reg: quibus] fandi nulla potestas;
Ora etenim ferro gravibus religata capistris
Cerno premi, et vetitam gestu supplere loquelam.
Tum Cicero: Memori, quae dicam, mente reconde.
Hi patriae sunt probra meae; nam te neque nostri
Celabo manes Latii. Meminisse vel ipse
Tu poteris, quoties tibi sint audita per urbem,
Dum fora mercatu fervent, notissima verba:
Huc adsit, magicam qui vult spectare lucernam!
Ecce subalpinum murem! Bellissima saltat
En Catharina ! Tuis nimium ne parcito Soldis!
Turba, veni! Cernes Veneti sollemnia Bacchi!
Rubra Croatarum spectabis pallia, Classem
Indipetam, et Prussos in curta veste gigantes!
Posthaec mota manu raucum dant organa carmen,
Quod prior insequitur clamor. Sic credula vulgi
Corda trahunt, loculosque fame stimulante diserti
Excutiunt. Alii, quos ventris cura redegit
Ad laceras caligas, cum tota domi periit res,
Una divinam perdiscunt luce Mathesin;
Nec mora, vitra parant oculis acuentia visum,
Proque sibi reliquis Paulis hydrargyron addunt
Claudendum tubulis. Quantum non ventre magistro
Proficitur! Iam regna petunt externa, domosque
Concursant, seroque terunt clamore plateas
Eloquio freti. Sunt et (Nec, quam tua nondum
Excussit labem gremio Germania, Tiro!
Dissimulare velim) sunt et, qui mitibus herbis,
Unguentis, sucis, salibus, totoque Galeno
Auxilium properant aegris mortalibus. Altum
Pegma foro surgit. Vitae, mortisque Potenti
Longus adest ordo servorum. Ut densa corona
Conticuit, regum dextras , indultaque primum
Commemorat multis e pellibus, exin ad artis
Progreditur miranda suae. Stupet inscia turba.
Iam pia tussiculae Baucis mala cuncta minatur,
Nil formae iam Bassa suae, nil levis Echion
Pulmoni timet, annoso quin ipse catarrho,
Nescio quid, meditatur Aper. Mens omnibus una est,
Vincere Tithoni senium. Sudaria nummis
Plena volant, fetoque sinu sperata reportant
Saecula cornicis. Cessa, o gens credula! cessa!
Stercus inauratum est, quod emis. Nihil ille Galeni,
Nil habet Hippocratis. Cur mutas aera lupinis?
Nam, tuus ut medico denarius haeserit hamo,
Colliget astutus piscator vasa, tibique
Vertet terga novis iacturus retia salpis.
Huc quoque deveniunt, quos longo in ponte sedere
Videris, aut sacris crebros adstare colossis
Dimidio naso, manibus, pedibusve carentes,
Sed lingua nimium validos. Hi ducere nummos
E loculis didicere tropis, didicere figuris,
Eloquiique decus crasso centone profanant.
Hos ubi lapsa dies multo ditaverit asse,
Non iam scazontes [Note: 8) Claudicantes.] cernes. Agitare choreas,
Et fluidae cereris grandes siccare culullos,
Et iugulare famem pingui novere suilla.
Omnia mors mutat. Iam non licet esse disertis.
Ora silent, quamvis Samio non iussa magistro [Note: 9) Pythagora.].
Rhetorica occlusit fraudum rigidissima vindex,
Perpetuumque iubet meritos mordere capistrum.
Hos quoque, quos laeva positos in parte tueris,
Ira premit Divae. Merito! nam mentis acumen,
Ingenii nervum, et praestantis munera linguae,
Queis poterant summis etiam decus addere rebus ,
Quisquiliis vana ducti ambitione sacrarunt.
Hic quondam, longa quem conspicis aure rudentem,
Laudibus immeritis foedum celebravit asellum.
Vertice quem glabro frigentem cernis, hic olim
Calvitio plausit. Forma turpissimus ille
Thersitis formam demens aequavit Olympo.
Hic, qui praebet equi trepidantes dentibus artus,
Extulit eloquio diri Busiridis acta.
En tibi, qui quondam podagrae praeconia dixit.
Praeconem nunc grata suum complexibus arctis
Illa fovens morsu notat omnia membra procaci.
Denique, ne tristis nimium te turbet imago,
Aspicis hunc, albis quem texit bestia castris,
A pedibus quae nomen habet fatale minutis?
Humani capitis sollertes ille colonos
(Gratum opus agricolis) scripto celebravit honore.
Nunc hi sarcinulas certant conferre nigellas
In Maecenatem [Note: 10) Lucianus, Ioh. Passeratius , Synesius Cyren. Favorinus , Polyciates, Bilib. Pirkhamerus , Dan. Heinsius , Hortens. Landus , alii.]. Sic fert sententia Suadae.
Quae quis digna sua, dum vixit, laude putavit,
Cogitur illa pati, postquam est hac sede receptus.
Nunc miseri damnant fastum, mutosque fuisse
Se cuperent potius, sed seris Numina votis
Nulla vacant, meritum non est delebile Theta [Note: 11) Nota damnatorum a Thanatos.].
Hinc monitum meliora sequi te, Tiro! decebit.
Turpis anas quovis rostrum mersisse fimeto
In votis habet, innubi dum pascitur aethra,
Assyrioque satur phoenix pinguescit amomo.
Finierat, tenebraeque simul, maestusque recedit
Horror, odoratam vallem , cultasque subimus
Areolas, ubi ver, florumque exercitus omnis
Perpetuos posuere lares. Ego protinus altum:
Felices, exclamo: viros, quibus ista tenere
Regna datur, quibus exemptis contage caduci
Aurea saecla fluunt, mundique infantis imago !
Quam cuperem vestro vobiscum vere potiri!
Subridens Ductor: Temeraria vota coerce!
Subicit: o Tiro! Nescis, quid amoena minetur
Forma loci. Tristes horum prius aspice vultus,
Et disces optare. Simul conversus ad illos
Confectos luctu vultus, macieque suprema
Territus intueor; nec Ductor multa moratus:
Hos fuge, care Puer! si quid tibi possumus! inquit:
Hi quoque, quando genas pingebat mollior aetas,
Pectora Rhetoricae studiis intacta sacrarunt;
Verum quid sacrasse fuit, si calle relicto
Devia mox petiere, novam libi fingere certi
Rhetoricam, non, quae mentes sermone potenti
Vinciat, et casto splendescat mascula cultu,
Sed vario, veluti meretrix Floralis, amictu
Crispum sub crotalo moveat latus? Omnia plena
Verborum phaleris, et crebris tinnula bullis.
Grande nihil, sublime nihil, nisi sesquipedale.
Spernor ego. Mea scripta iacent, quae saecla tulere ,
Edomitura famem tineae, pasturaque blattas.
Pegasus in rostris hinnit, venerandaque quondam
Curia Pieridum saltu strepit. Aspice Cinnam,
Ut gaudet, plauditque manus ! Quae causa? Repertas
Esse sibi gemmas clamat. Dic, optime Cinna!
Quaenam illae? Astrorum illustrissimus Induperator.
Augustalia regum. Aeternatura tropaea.
In pectus redit aura. Genu lunare. Novercans
Fortuna. Excidium vomere, et ferre oscula ripae. -
Cinna, sat est! Rumpor. Quis te felicior alter,
Cui tantum turgent cimelia! Perge secundis
Alitibus! Numquam desint tibi, Cinna! paludes,
Prae quibus aurifluum possis contemnere Hydaspen!
O stolidum genus! o male blanda urtica placendi!
Quo rapis humanas mentes novitatis amore!
Quis ferat hac tantam corrumpi peste iuventam,
Quae, nisi floriloquis rabulis commissa fuisset,
Redderet Ausoniis numen, famamque cathedris!
Nunc inter violas, et humi nascentia fraga
Repere docta pari foedat contage nepotes.
Hinc est, quod solo hic florum pascantur odore,
Quos tanto studio sunt, dum vixere, secuti.
Haec ubi me monuit: Laetos, Comes! indue vultus!
Prosequitur: Dextram petimus. Felicia cernes
Agmina, quae pax alta fovet, quae limpida mulcent
Otia, quae quondam, modo mens tibi constet, adibis.
Multus ubi Suadae candenti in veste sacerdos
Ducit inexhausto turgentia nectare saecla.
Plura locuturus captum novitate locorum
Me videt ad nullas iam mentem advertere voces.
Planities erat apricis circumdata clivis,
Divitiis quam tota suis natura bearat [Reg: beaverat] .
Aethera si spectes, non illum livida nubes
Ausa unquam [Reg: umquam] turbare fuit; si gramina, blandus
Alta petebat odor, quem dives copia florum
Halabat vernante sinu. Si frigida quaeras
Antra, pererratos illimi fonte recessus,
Adsunt; si streperi malis vaga murmura rivi,
Mille tibi rivi lentum trudunt argentum
Obliti veluti cursus; si provocet umbra,
Aeternas platanos, caelo capita alta ferentes
Conspicias tilias, curvo laureta meatu
Pennigeris habitata choris, qui dulcibus implent
Omne nemus modulis. Echo non sufficit una,
Quemque canat, dubitans nunc hos, nunc exprimit illos
Hic ubi constitimus, niveis in vestibus adsunt
Indigenae, Crassus, divini Hortensius oris,
Plinius, Isocrates, et, quem stupuistis, Athenae [Note: 12) Demosthenes.]!
Perpinianus, item Muretus, tuque, Sigoni!
Tuque etiam, Poraee! venis, tu, gnave Soari!
Vosque alii centum, quorum tunc ora videre
Contigit, atque utinam contingeret usque videre!
Maiestas cunctis eadem, qua crimina quondam
Urbibus eiecere suis, qua mobile vulgus
Stare uno docuere loco, qua regna tenebant,
Morigerasque sibi reddebant saepe coronas.
Afflabat lux laeta oculos , viridisque senectus
Praestabat vegetos nulli cessura iuventae.
Horum ego defixus felici in forte virorum
Laxabam votis animum, cum Ductor: Eundum est,
Tiro! monet: Superanda viae pars altera restat.
Regia Rhetoricae nos praestolatur. Eundum est.
Tempus erit, tibi quo dabitur regna ista tenere.
Nunc praecide moras! Veneror tua iussa ! repono:
Quamquam o si liceat, si possim! Ast praestat abire,
Quando iubes. En me promptum! Duc, qua libet! Ibo!
Progredimur celeres, quamvis saepe ora reflecto.
Ventum est ad bivium, cuius sub limine Virgo
Constitit augusta specie, quam credere posses
Rhetoricam. Vultu magnae sollertia mentis
Emicat; assiduo gyrat vaga lumina motu;
Vestis mille oculis per totum picta refulget
Quoslibet, ut visum fuerit, sumptura colores.
Tullius hanc mihi commonstrans: Imitatio, subdit:
Dicitur haec, reliquis Suadae praelata ministris,
Et dominae dilecta suae, quam poplite flexo,
Si sapis, addictam tibi reddere, Tiro! memento!
Obsequor, et submitto genu. Subrisit Amazon,
Atque ait: Orator salve mihi parvule! Suadae
Regna videre cupis? Voti damnaberis. Ecce
Hic via se geminas in partes findit. Utraque
Tenditur ad sedes Dominae; sed longior illa est,
Haec brevior multo. Ducunt Praecepta per illam,
Hanc praebent Exempla. Via breviore feremur,
Dixerat, orditurque viam, qua porticus ampla
Admovet auratos caelo regaliter arcus.
Hic ego dum Pario structos de marmore muros,
Prae quibus et sunt vitra minus sincera, stupesco ,
Auratis insculpta notis contemplor ibidem
Clara mei monumenta Ducis, quae maxima Roma
Audiit e rostris quondam. Catilina rebellis
Hic pavitat, spectatur ibi Pisonis imago.
Vapulat hinc Verres, spem vitae Roscius illinc
Concipit. Adversa Milonem ex parte videre est
Securum exilii. Pars exhibet altera, quidquid
Pro Laribus dixit propriis, quae vota reversus
Protulit ad Patres. Paucis ut plurima dicam,
Quidquid divini Ciceronis fluxit ab ore,
Marmore in hoc legitur, meritoque perennat in auro.
Haec me sollicito sectantem lumine Virgo
Admonet, et: Portum votorum tangimus, inquit:
Hic est Rhetoricae sedes. Dum colligo sensus,
En tibi cognatis fastigia nubibus infert
Aula Deae, fastum mortalem vincere nata,
Digna domus Domina, sub qua sudare columnae,
Et nimiae didicere sibi vilescere gemmae.
Limina vestit ebur, latas dant marmora scalas,
Aere rigent fulvo portae, foribusque sub ipsis
Turba Puellarum nitido venit obvia cultu.
Versicolor cunctis cyclas, multoque decorum
Flore caput. Sequitur Puerorum candidus ordo
Impar stare loco, teneroque solum pede plaudens.
Hi dextrae assistunt, illae tenuere sinistram.
Hos mihi demonstrans Virgo: Quos cernis ephebos,
Noveris esse Tropos, has noveris esse Figuras,
Inquit, et haec inter caelestia tecta subimus.
Tunc mihi, nescio quis, mentem sacer increpat horror,
Diriguere comae, sudor quoque tempore sparsit.
At Virgo: Quid, Tiro! times? Hinc causa pavoris
Omnis abest. Longo haec spatiosa cubilia tractu
Inspiciamus, ait: Solet hinc sibi tela parare,
Hinc armare suos bellorum tempore Suada.
His quoque tu quondam sudabis, Tiro! sub armis,
His scelus, et fraudes , et quidquid pugnat honesto,
Sub pedibus trepidare tuis mirabere victor!
His adeo monitis revocato in pectora sensu
Singula perlustro cupidus. Stant ordine longo
Argumenta [Note: 13) Seu Argumentationes.] suis discreta cubilibus. Ista
Parte triplex aries [Note: 14) Syllogismus.], qui vel fortissima sternit
Moenia, parte illa torvum Enthymema minatur.
Hic acie bifida fulget fatale Dilemma;
Strictorum horret ibi pugnax seges Exemplorum,
Atque Epicherema, et Soritis mucro reduncus.
Haec mihi tunc primum pandebat nomina Virgo.
Quae postquam satis inspexi, procedimus, inque
Undique distinctam loculis immittimur aulam.
Rursus ubi Virgo: Gazas hic cernere Suadae,
Tiro! potes; tua sed ne te sententia fallat,
Non hic invenies operosi frusta metalli,
Pro quibus ingrati laniatis viscera matris,
Non rubri excrementa maris, rutilosve lapillos,
Pro quibus infidis toties confiditis undis;
Haec curvas teneant animas! Meliore propago
Ficta luto, fatuoque animus glaucomate liber,
Quas Superi curamus, opes affectat easdem.
Scrinia mox reserat. Quae tunc miracula vidi,
Quis celebret satis, aut digno sermone loquatur [Note: 15) Enumerantur deinceps Loci Rhetorici.]!
Hic Genera, hic Formae rerum, Substantia, Partes,
Materia, Effectus, Virtutes, Finis, Origo;
His adde Instrumenta, Modum, Tempusque, Locumque,
Quae sibi conveniunt, quae foedera cuncta recusant.
Plura quid enumerem! Rerum novitate stupentem
Compellat Cicero: Non haec sibi servat avara
Rhetorica. Hae semper gazae tibi, Tiro! patebunt.
Hinc dictis accerse tuis momenta, vigorem,
Et decus! Hinc solum contende orator haberi!
Finierat Cicero. Diti discedimus aula,
Urgemusque gradum magnae ad penetralia Divae.
Hic oculis opus est. Gemmae undique, et undique gemmae.
Auro parvus honos. Fornix famosa tropaea
Rhetoricae, partasque refert ex ordine lauros.
Hic Agrippa viros ex sacro Monte reducit.
Hic Demosthenis ora sui reverentur Athenae.
Hic Pericles tonat. Hic Veios transire Camillus
Romanum prohibet. Nec tu, fidissime Ductor!
Laude cares merita, sed magna parte videris,
Ut quondam, Dominos rerum sermone tenere.
Est sua laus aliis etiam. Non summus Apelles,
Non haec mortalis pinxit manus. Omnia plena
Numine terrificam spirant veneranda senectam.
Ast latera artifici textu sudavit Arachne
Gesta Deae ducens, primique exordia mundi,
Cum sine praesidio legum, cultuque Deorum
Errarent homines brutarum more ferarum
Per deserta vagi, cum semina credere sulcis,
Tollere tecta solo, circumdare moenia tectis,
Iussa sequi alterius, defendere vestibus artus
Res ignota foret. Tunc se mortalibus illis
Rhetorica ostendit primum, silvisque relictis
In foedus docuit posita feritate coire,
Legitimos servare toros, mandata vereri,
Formidare Deos, et nosse, et amare laborem.
Tunc Pietas, tunc alma Fides, tunc cetera turba
Divarum successit humo. Pars altera Bacchum
Exhibet eversa flentem sua dona lagona,
Mercuriumque sua frustrari fraude dolentem.
Fractae alibi Mavors inglorius incubat hastae.
Est suus et Puero Veneris locus. Improbus ille
Exstinctas Matri taedas, hebetesque sagittas
Flebilis ostendens vindictam poscit, opemque.
Rhetorica his cunctis fatalia saepius arma
Fortiter excussit, vetuitque excedere fines.
At procul in medio solio sublimis eburno
Ipsa tenebatur. Vos, o vos dicite, Musae!
Qualis erat! Mihi verba negant succedere metro.
Cinxerat augustam frontem speciosa corona
Et toto radiata Tago, et Gangetide gaza.
Oris erat species, non, qualem Mater Amorum
Iactat, in ignavos quae solvat corda calores.
Sed quae visa semel, quamvis sine voce diserta,
Ingereret virtutem animis, quam foedere raro
Ornaret socia cum maiestate venustas.
Praecipue ignotas spargebant lumina flammas,
Quae quaterent mentes, quae cordis in ima subirent.
Quid memorem eloquii pondus! Iovis ignea tela
Sunt violenta minus. Quidquid demum illa loquatur,
Vis occulta animos in partem flectit eandem.
Dextra manus sceptro partitur iussa, sinistram
Aurea non onerant, verum implent vincla, tegitque
Aurea palla pedes crebris distincta pyropis,
Purpura quam super est bis largo murice tincta,
In dextro firmata humero, et subiecta sinistro.
Circumflat solium, nutusque expectat heriles
Turba frequens horum, quos nostro more loquendi
Dicimus Affectus; viridi Spes hospita peplo,
Commorsis Odium labiis, zonamque soluta
Gaudia, collisis infrendens dentibus Ira,
Taeda armatus Amor, leni Miseratio vultu;
His adde Invidiam, multus cui pectora morsu
Depascit coluber, conversum in terga Timorem,
Tristitiam, tacito quae se pallore fatetur,
Et Desiderium defixo in sidera visu.
Omnes hi, quantum mortali in pectore possunt,
Tantum Rhetoricae iussis, nutuque tenentur.
Ipso sub solio Divae, pedibusque sub ipsis
Aeternas scelerum mordet genus omne catenas,
Ebrietas malesuada, Furor, fremebunda Tyrannis,
Luxus, et invisae Fraudes, et spurca Libido,
Perfidiaeque lues, et Amor sceleratus habendi,
Contemptus Superum, tortoque Superbia collo;
Omnibus his tandem post proelia plurima forti
Suada triumphatrix iniecit vincula dextra.
Nunc quoque compedibus temptent exire solutis,
Ni vetet, et cassos ludat secura tumultus.
Huc ubi deductus Divam mihi supplice ritu
Propitio, dum stratus humi meditata profari
Verba paro, Diva ecce tibi prior ora resolvit: -
Novimus, in nostram quid te perduxerit aulam,
Novimus, o Iuvenis! Nostris succedere castris
Est animus. Placet. Ast humeros, quid ferre recusent,
Quid valeant, prius incepto temptasse iuvabit.
Rhetore cum nostro ne tu confunde Poetam!
Nascitur hic; noster multo sudore paratur
Miles, et attritis tandem venit usus ab armis.
Rhetoribus iam prima parens Natura futuris
Fundamenta iacit; dat firmos corporis artus,
Dat solidum pectus, dat vocis dona canorae,
Ingenium vastum, memoremque per omnia sensum.
Hanc sequitur Virtus, quae Rhetoris altera mater
Componit motus freno rationis egentes,
Tendere ad alta iubet, redditque laboris amantem.
Talibus instructum donis ego tertia castris
Addo meis. Neque tunc omnis fortuna peracta est;
Sed labor, innumeroque gravis subit agmine cura.
Continuis etenim chartae impallere diebus
Cogitur, et feras vigilantem ad lampada noctes
Exigere, et multis tabulas implere lituris,
Sollertique manu procerum monumenta meorum
Volvere, nec raro certamina ficta ciere,
Appositas rerum species effingere mente,
Verba sequi, et dignos verbis addiscere gestus,
Donec inoffenso per tot discrimina gressu
Contingat meriti sublime cacumen honoris,
Unde sibi felix obnoxia saecula cernat,
Aeternumque decus, laudatoresque nepotes.
Ouin tu igitur pectus firmum, patiensque laborum,
Tiro! paras, pulchrosque alacer consurgis in ausus!
Ecquid enim Superis propius, quid dignius astris,
Quam genus omne hominum solo sermone tenere,
Criminibus purgare solum, virtutis amorem
Instillare animis, quas vincula nulla coercent,
Mentibus humanis occulta imponere frena!
Hi mihi, quam cernis, fortem peperere labores.
Namque ego mortalis quondam. Sed mille triumphi,
Quos tunc de monstris vitiorum immanibus egi,
Immortale mihi numen, sedemque pararunt,
Quam teneo, semperque Diis immixta tenebo.
Quamquam multa Venus, quamquam Mars multa moverent,
Non movere Iovem. Dignam me censuit ille,
Quam sibi propitiam cuperent mortalia cuncta.
Tu quoque, Tiro! meis illustre merebere quondam
Auspiciis nomen, seroque terere nepoti,
Dummodo sit virtus potior tibi, dummodo mentem
Recti cura trahat, nec mollis inertia fibras,
Nec languor tacito subeat praecordia lapsu.
Sic Dea. Solvere iam linguam in responsa parabam,
Cum mihi de summa campanula Gymnade [Note: 16) Seu Gymnasio.] stridens
Excutit heu somnum, Ludique audire Magistrum
Imperat! Aufugiunt Cicero, lustrataque Regna
Rhetoricae; tamen ima animis concepta voluptas
Permanet, insolitusque vigor mihi pectora pulsat.
At tibi Dii meritum, campanula stridula! reddant,
Laetitiis inimica meis! Ornabis, opinor,
Si quid vota valent, vetulae palearia vaccae,
Aut prodes, quo sit cerevisia pessima vico!
ORS OSCARIS [Note: 1) Filii Caruthi, ex Anglico versa, ut est in Notis Cl. Iac. Macphersoni ad Ossiani Poema, quod Temora inscribitur.].
Alpino Sate! quid refricas mea vulnera quaerens
Oscaris interitum? Lacrimae mihi luminis usum
Eripuere quidem; sed mentem tempora prisca
Collustrant. Quanam potero ratione referre
Tristia fata Ducis populi! Numquamne deinceps
Te, mea Progenies, Heroum gloria! cernam?
Ut nimbi lunam rapiunt, ut, ab aequore vasto
Dum surgunt nubes, et rupibus Ardannidae
Nox atra incubuit, medio sol conditur axe,
Sic cecidit! Pater, ut longaeva victa senecta
Morvenio in saltu quercus, tabesco. Furore
Turbinis interiit ramorum honor omnis, et alae
Me Boreae exterrent. Oscar! nunquam [Reg: numquam] ne deinceps
Te, mea Progenies, Heroum gloria! cernam ?
Non tamen, o Proles Alpini! ut falce resectum
Gramen, iners cecidit. Clarorum sanguine cuspis
Oscaris immaduit, perque agmina robore fisa
Mors Iuveni dedit usque viam. Tua, nate Carutho
Oscar! mors inhonora magis. Tua dextera fidum
Traiecit pectus, rubuitque a sanguine Amici
Hasta tibi. - Quondam Dermidis, et Oscaris una
Mens erat. Hostiles acies coniuncta metebat
Vis Iuvenum. Tam firmus amor, quam tela. Solebat
Mors medio comes ire loco pugnantibus, utque
Ardveniis duo saxa iugis excussa feruntur,
Sic illis conferre manum mos. Ensis utrique
Saepius Heroum stillabat sanguine. Saepe
Nomen ad auditum Iuvenum bellator oborto
Contremuisse metu visus. Dermide nisi Oscar
Dignus erat nemo, Dermides Oscare solus.
Fortem illi Dargum, Dargum, quem proelia numquam
Viderunt dare terga fugae, stravere. Superstes
Dargo Nata fuit solis formosior ortu,
Mitior et lunae radiis. Duo roscida caeli
Sidera dixisses oculos. Ut anhelitus oris
Vernos spirabat Zephyros, ita pectora stabant
Virginis intactae nivis aemula, quae per apertos
Defluit ex alto campos. Hanc vidit uterque,
Vidit, et incaluit, totusque in Virgine fixus
Hanc amat, ut famam, cupit hanc, aut fata. Sed illa
Te praefert, Oscar! tua dici, Nate Carutho!
Nocte, dieque optat, Caedisque oblita paternae
Deperit a fuso dextram Genitore madentem.
Uror in hac: orsus Dermides: Virgine, Amice!
Uror! ait; sed te totis cupit illa medullis.
Nulla meis superest medicina doloribus. Oscar!
En tibi pectus! Age, et carum miseratus Amicum
Ense tuo releva! Contra sic Oscar: Ut istoc
Ense tibi pectus peragam ? Diarania Proles !
Frustra equidem speras. Num quis te, Nate Carutho !
Dermides retulit: dignus magis? Hanc ego vitam
Ut porro producam inglorius? Oscaris ensis
Absolvat miserum! Tu me mandare sepulcro
Non inhonoratum, et famosa morte beare
Tu potes! Oscar ad haec: Dermides! eripe ferrum,
Elatumque rota! Fato quis det mihi eodem
Involvi, et dextra cari Dermidis obire!
Ergo ad montis aquas, vicinaque flumina Branni
Concurrunt alacres. Cruor undis mixtus adhaeret
Petrarum musco. Dermides sternitur ingens,
Sternitur, et placido claudit sua lumina nictu.
Oscaris ergo cadis, Proles Diarania! dextra!
Hactenus invictum pugnis te cerno iacentem!
Nec plura. Oscar abit, carosque revisit amores.
Illa legens pressum venientis in ore dolorem:
Quae nebulae tibi fronte sedent? Quae, Nate Carutho!
Fortem animum curae exagitant? rogat. Ille profatur:
Me quondam nemo melior torquere sagittam;
Nunc tamen omne decus periit mihi. Montis ad undas,
O mea Lux! validi clipeus Gormuris, adortus
Quem pugna fudi, sublimis ab arbore pendet.
Incassum mihi longa dies exercuit arcum.
Nulla sagitta potis clipeum transfigere. Contra
Sic Virgo: Sine me! Quid possit filia Dargi,
Experiar. Manus haec, Oscar! tractare sagittas
Condidicit, Genitorque mea gaudebat in arte.
Sic effata locum petiit, Natusque Carutho
Post clipeum stetit. Excutitur fatalis arundo,
Et cari pectus reserat. Sit gratia dextrae :
Oscar ait: niveae! Flexae sit gratia taxo!
Quis daret hanc animam leto, nisi Filia Dargi!
Lux mea! da tumulum! da, cum Dermide quiescam'
Pars animae fortis Dargi mihi contigit, Oscar!
Illa refert: Hilares et nos occurrere morti
Novimus, et nostros ultro finire labores!
Haec dicens ferro sibi candida pectora rumpit,
Labitur, et revoluta solo vanescit in auras.
Exuviis ad montis aquas data terra. Sepulcris
Incertas umbras dispensat betula. Saepe
Cervorum ramosum agmen de montibus altis
Pascitur ad tumulos, medio dum flammeus axe
Sol calet, et circum tenuere silentia colles.
VENATUS PAPILIONUM.
Fervida iam terris sitientibus incubat aestas,
Innubisque dies despectat ab axe. Petamus
Floriferos, Socii! colles, atque herbida prata,
Dumque celer densis apros in saltibus urget
Venator, nunc cervorum trepidantia fundit
Agmina, nunc leporem praeceps sectatur agrestem,
Fallendis demus nos Papilionibus horas!
Sol splendet, campique omnes, tumulique volantur,
Aligerae huic genti. Mellita hic pabula fugit;
Persequitur socium lascivior ille fugacem.
Hic placidus radiis ardentibus explicat alas,
Dum praedatrices gyris fallacibus ille
Deludit volucres, aut se alta celat in herba.
Principio viridi vobis duo retia filo
Contexta, o Socii! connexaque forcipis instar
Adsint; sed maculis largis haec esse cavete,
Ne sese eripiat dextro conamine praeda!
Retibus his instate agiles per florea sparsi
Pascua, sive Hyalen rapidam [Note: 1) Nomina Speciebus ab immortali Linnaeo imposita.], Paphiamve superbam,
Seu fulvam Aglaiam, variumve dein Polychlorum,
Aut pullam Antiopen, aut Irida versicolorem,
Aut formosam Atalantam, aliumve e gente volucri
Cernatis, donec centum de floribus uni
Insideat tandem. Tunc lente accedite panda
Forcipe; cautus enim nimis est, et subdolus hostis;
Centum oculis, quibus undique cuncta tuetur, ut Argus,
Pollet. Praecipue, ne vestri corporis umbra
Illi adimat Phoebi vultum, prohibete propinqui!
Nam subito quatiens alas secat aera velox.
Ergo ubi compressu celeri inter retia captus
Haesit, ne pictas motu sibi deterat alas,
Stringite quam primum, plenaque e pyxide levem
Promite acum, et medio capti defigite dorso!
Confossi nec vos adeo miseratio tangat.
Ecquid enim melius? Medio illum pica volatu,
Aut rapiat laetis intentum Daulias ales
Floribus, aut tergat tempestas saeva colores?
An specie egregia sic ornet scrinia vestra,
Ut teneat multorum oculos, et vota moretur?
Retibus exemptum caute iam lignea theca
Defixum excipiat, dum vespere rure reversi
Ad patrias aedes figamus in aflere plano,
Antennasque, simulque pedes, alasque reductas
Filo ita firmemus ferri, ut post tempora pauca
Nostras siccus opes cumulet, reliquosque referri
Inter congeneres vitrea in tabularia possit.
Ast ubi iam tempus, quo torridus aestuat aer,
Vicinas silvas, umbrasque petemus opacas.
Sed non otia pigra sequi, fusosque per herbam
Tegmine sub quercus permittam carpere somnum.
An vos Papilio solus delectet, Amici!
Nulla Phalaenapum [Note: 2) Linnaeo Bombycum, Noctuarum etc.] cura est, quae, nox ubi terris
Umbras inducit, per roscida prata vagantur,
Aut, ubi sera colit Sapiens ad lumina Musas ,
Ardentem involitant alarum lampada damno,
Aut procul in pago, dum Mopsi sedula coniunx
Ad taedae lumen deducit (lamina Baucis,
Exercent strepitus ad parvam saepe fenestram)
Ast, ubi clara vigil nitido patesecit ab ortu
Purpureas Aurora fores, ad tuta, latebras,
Silvarumque umbras redeunt, rimisque cavatis
Corticis arborei, foliisque sub omnibus haerent?
Hic ergo truncos oculo lustrate sagaci,
Fissurasque omnes, et acus distringite prompti!
Nec vos decipiant; nam motum gnaviter omnem
Dissimulant, patulisve alis, alisve plicatis
Corticeum referunt naturae fraude colorem.
Argus certe erit ille mihi, quem nulla Phalaena
Luserit. Inventis igitur transfigite dorsum
Certo ictu! Saepe egregias incuria cristas,
Queis genus hoc fratres superat, praestatque diurnos,
Vastavit foede, nudataque terga reliquit.
Sed quia grandius his corpus, robustaque vita,
Cuspide figendas iterum scitote reversi
Per latera, aut paulisper acus caput esse fovendum
Admota flamma, mors ut cruciatibus illas
Absolvat citius, fugitivaque vita iuvetur.
Non minus est etiam pascentes frondibus altis,
Aut herbis, Socii! Erucas [Note: 3) Seu Larvas Lepidopterorum.] inquirere lucrum,
Umbrosisque domi in capsis nutrire recenti
Semper mane cibo, lymphaeque aspergere rore,
Dum iustam nactae molem, propriumque vigorem,
Et transformandae in nymphas [Note: 4) Seu Pupas, Chrysalides etc.] aut condere curent
Se terra, aut capsis attexant stamine denso
Folliculos. Erit illa dies, cum iam novus hospes
Prodeat in lucem e tumulo, pulchroque colorum
Ornatu micet, et, qui quondam lentus in umbra
Perreptabat humum, nunc alis aera tentet.
Ergo agite, et frutices oculis sollerter obite,
Et plantas humiles, folii et vestigia adesi!
Prostrata arboreis circumdate pallia truncis,
Et baculo impacto ramos percellite, quo vis
Erucas agat in praeceps nil tale timentes!
Sic erit, ut, dum sera accendet lumina vesper,
Naturae e regno spoliis redeamus opimis.
VIATICUM.
Crispule! quandoquidem emensum trieterida sextam
Te peregrinandi importuna urtica momordit,
Automedonque urget tardari nescius [Note: 1) Auriga Achillis.], et iam
Bardocucullatum exspectant carpenta, morabor
Pauca, sed in multos usus tibi saepe futura.
Tu modo caesariem densam, quae plurima velat
Auriculas, remove, peraque reconde fideli,
Quae tibi Socraticae recitabo scita cathedrae.
Crispule! eris felix, donec numerabis amicos.
Hos tibi, care, para! Vomuit sua viscera bursa,
Nullus et Hungarico rutilat tibi Caesar in auro;
Consiliis opus est, aut dextris; dum sit amicus,
Nec deerunt nummi, nec dextrae, aut consilii vis.
Hoc pronum numquid? Sed qua sint arte parandi,
Hoc opus, hic labor est. Hic tu attrahe, Crispule! folles!
Quemque sui manes agitant, roditque suus mus;
Hinc vigil observa, qua lapsum parte minetur,
Debiliorve tuis pateat munitio telis.
Invenies, qui Narcissos, pictosque Hyacinthos,
Et quidquid bellum est usquam, superare laboret.
Laudibus huius tu formam super astra repone,
Dic sobolem Veneris, geminumque Cupidinis, et mox
In tua colla ruet, fidoque augebere Oreste.
Alter amicitias metitur ventre, gulaque.
Hunc uno cratere potes genialis Iacchi,
Aut fluidae Cereris tibi conciliare culullo.
Quod si illum phiala nigri dignabere potus [Note: 2) Vulgo Chocolatae.],
Quo solet Hispanus ieiunia fallere, pro te
Nocturnarum agmen non horreat Empusarum [Note: 3) Spectri genus Graecis.].
Tertius Aonio natum se in vertice credit,
Et pastum Ambrosia, cunas motante Minerva.
Tu supra septem sapere illum, Crispule! Athenas
Sex minimum palmos iurato; tum recitantem
Ausculta patienter, et illud habebis, opinor,
Protinus ut tuus esse velit [Note: 4) Imperfectum destituit Poeta.].
VERI VOTUM.
Quando erit, ut redeas, anni exoptata Iuventus!
Sat maestis clausus foribus, tepidoque cubili
Longa tuli dudum vetulae fastidia Brumae.
Ut iuvat halantes renovato germine campos
Cernere, et indutas silvas iuvenilibus umbris!
Ut cupio volucres docili bibere aure camenas,
Et te praecipue, noctes, Philomela! serenas
Dum mulces, stellasque tenes, lunamque moraris!
ARBOR. VITA.
Dum verni risere dies, nivis instar, amoeni
Te flores texere. Graves ubi Sirius aestus
Afflavit terris, gratam pastoribus umbram
Cum grege praebebas. Autumni tempore mites
Abs te carpebam fructus. Nunc frigidus annus
Te foliis spoliat. Quantum te disco magistra,
Si sapio! Tua sors vitae mortalis imago est.
IN CANEM ORNITHOKTONON.
Trux Canis, immiti non frustra concolor orco!
Quem rigidae nuper torpentem frigore brumae
Hospitio blando, et calido centone refeci,
Haecne pio reddis Vati? Quid laedere parva
Te potuit volucris, mea sola, et longa voluptas?
At tibi iam posthac, ulules licet, improbe Latro!
Offa geluque tremas, numquam mea porta patebit.
LYRICA.
IN ILLUD: Non exies inde, donec reddas novissimum Quadrantem. Matth. c. 5. v. 26.
Ergo brevis lux cum semel occidit,
Quidquid caducae labis inhaeserit,
Flammae voraces, et tremendi
Carceris hospitium piabunt!
Comperta narro. Non ego mobile
Praedico saxum, rostraque vulturis,
Non perfluas urnas Sororum, aut
A labiis fugitiva poma.
Vox increatae me Sapientiae
Severa terret: Non nisi reddito
Quadrante, quem debes, supremo,
Quisquis es, egrediere liber!
Heu qualis ignis! Quae mora carceris!
Quam non movendus iustitiae rigor!
Quam nescium flecti tribunal!
Quam pretio redimenda magno
Profana vitae gaudia! Vidimus
Urgente flammas folle super foco
Et scoriam secerni, et aurum
In liquido fluitare stagno.
Quid hoc ad ignes, vindice qui rogo
Contaminatis Manibus imminent!
En verba saevo mixta fletu
Carcere personuere toto:
Vos saltem, Amici! vos patientium
Sincera tangat commiseratio [Note: 1) Iob. c. XIX. v. 21.],
Queis dextra neglecti Tonantis
Incubat omnipotente nixu!
IOSEPHO II. ROM. REGI VIENNAM REDUCI [Note: 2) 1764.]
O quam te memorem , Dies !
Dextris ominibus quae Patriae suas
Reddis delicias. Age,
Dic carmen latium, Barbite! Principi,
Quem nunc pulchra suum vocat
Regem Teutonia! O nobilis aspici!
O solis Genitoribus
Dici digne minor! quo cupidum tuas
Laudes dicere subvehis,
Et spectare iubes imperiosius?
Specto, quanta nepotibus
Te sceptrum moderante immineant bona.
Specto Pacis amabile
Foedus cum niveo Pieridum choro,
Et ferrum melius datum
Fecundae Cereri, et Martis in ultimas
Eiectam rabiem plagas.
Tecum divus Honos, almaque Faustitas,
Virtutumque sororium
Agmen per populos labitur aureo
Curru conspicuum. Super
Praepes Fama volat per memores vigil
Aeternare decus tuum
Fastos. Hoc Genitrix, maximus hoc Pater
Mecum spectat, et intima
Mulcenti referat pectora gaudio,
Exemplisque potentibus
Illustres Sobolis provocat impetus.
Sic, dum progenies ferox
Terrae sacrilegis scanderet ausibus
Fulgentes Superum domos,
Contemplans iuvenis nobile Liberi
In Rhoecum facinus Parens
Iucundum insonuit ter quater: En Tie [Note: 2) Nempe: Egregie, Fili!]!
Illam prospiciens diem,
Qua Natus domita victor ab India,
Formatisque salutifer
Orbi Terrigenum cultibus, altius
Divinum genus approbet,
Sublimis Libycae tergore beluae.
CAROLO PALFFIO ZEMPLINIENSIUM SUPR. COMITI RENUNTIATO [Note: 1) Amici Hungari nomine.].
Quae Tokaini mitibus in iugis
Inter sonantes Bassaridum choros
Audace cantas Dithyrambo
Sacra corymbiferi Lyaei,
Descende pulchri ad litora Bodrogi,
Zemplinienfes qua rigat accolas,
Descende, Musa! et fronde festa
Virgineos redimita crines
Hunc allabora carminibus diem
Notare dextris! Palffia, Palffia
Te Gens reposcit digna dudum
Gens cithara, et fidibus Dearum,
Gens auspicatis in penetralibus
Longo recensens ordine fumidas
Ceras, et Heroum per omnes
Facta diu celebrata fastos,
Gens fida avitis relligionibus,
Gens prompta dextris, consilio potens,
Gens patriarum legum amica,
Et folii reverens sacrati.
Haec cernit ista luce Theresiae
Iussu potentis sumere Carolum
Intaminatos Gens honores,
Et Comitis trabeam supremi,
Novoque tolli munere Carolum,
Quem celsa virtus, et Sapientia,
Victrixque manans pulchro ab ore
Iam iuvenem inseruit verendo
Patrum Optimatum suada senatui,
Ususque rerum Principis auribus
Admovit, atque in luce clara
Caesareae posuit Viennae.
O quos tumultus haec nova dignitas
Nostras per oras laetitiae ciet!
Ut cuncta Zemplini resultant
Plausibus oppida, cuncta gaudent
Bene ominato nomine Caroli,
Cui cura recti, iustitiae vigor,
Legumque maiestas, et imis
Civium amor residens medullis,
Et comitas urbana premunt latus!
O quam serenos nuntiat haec dies
Aurora, quae candente nostra
Nunc vehitur per aprica curru!
Haec, Musa! pulchri ad litora Bodrogi
Chely per arces differ, et oppida!
Me non parem tantis decebit
Sorte frui tacitum beata.
NOCTI.
Ut cuncta late praeter amabiles
Fontis querelas dulcis habet sopor!
Ut luna, dives fratris igne
Sidereas celebrat choreas!
O Suda caeli! o Regia Numinis!
Quam me cupido blanda tenet tui!
O quando mortales volatu
Despiciam tuus hospes oras!
MUSIS.
Iamiam flagrantis saeva Caniculae
Decessit hora, et mitior aureum
Advertit astrum Phoebus. Arvis
Pomiferum caput alme tollis
Autumne! Vos, o Pierides! quibus
Cura est Poetae, reddite ferias,
Finemque tantisper laborum!
Grande dein repetemus aequor.
IN ILLUD: Vocatus est autem et Iesus ad Nuptias. Ioh. C. II. V. 2.
Ridendus ille, qui parans Conubium,
Ut prisca gens Quiritium ,
Cuncta in profanis poneret paratibus
Auspicia caeli negligens.
Olim Mariti limen, et pandae fores
Vivo virebant caespite,
Ne Sponsa tenero limen offendens pede
Sinistra faceret omina.
Frequens Iuventus Hesperi ad primum iubar
Pingues relinquebat dapes,
Ut advocaret cantibus Thalassium
Iocosa fundens carmina.
Quid Flammeum, quid deinde concussas faces,
Sparsasque quid memorem nuces.
Hos caeca ritus condidit Gentilitas,
His inchoavit Nuptias.
Alio tenore mutua sociat fides
Dicata Christo pectora.
Non iam profanum Nuptias foedus putes ;
Accessit ingens dignitas.
Diti supernae nempe dono gratiae
Pii beantur Coniuges.
Hinc quisquis animo casta volvis vincula,
Sociamque destinas toro,
Felicitatis huius auspicem tuas
Ad Nuptias Iesum voca!
Non solus animum fascinet formae decor.
Devota praeda tempori est.
Opes, caveto, Pronubas facias tuas!
Quid non timent Pecuniae?
Stimulos voluptae, carnis illicium feris
Homo relinque bestiis.
ELEGIACA.
QUERELAE [Note: 1) Ne serias putes! Iocatur passim Poeta, condicione sua, dum eas funderet, ut qui maxime, contentus.].
Ergo ego formosos annos, floremque iuventae
Quisquilias inter, monstraque lentus agam!
Et pro carminibus muscas venabor, et umbras
Per tot chartarum plaustra, tomosque sequar!
Phoebe, Deus Vatum! Num te mortalia fallunt?
Augurii virtus, praescia laurus ubi est?
At non haec dederas olim promissa clienti,
Cum coepi Latiis ora movere sonis.
Et memini, et meminisse iuvat, dum solus ad Istri
Litora Virgilii Pascua, Rusque tero,
Visus es ante oculos tu coram assistere nostros,
Pierides inter qualis adesse soles.
Palla latus texit, tenuit manus altera plectrum,
Ambiit auricomum laurea grata caput.
Territus aspectu tibi iam dare terga parabam;
Tu tamen attonitum sistere, Phoebe! iubes,
Et blando similis: Succedat firmior aetas,
Care Puer! noster tu quoque miles eris.
Ah ubi pacta fides? Successit firmior aetas;
Non tamen in castris milito, Phoebe! tuis.
Pulverulenta tenent rauci me scamna Lycei,
Et portentosis feta caliginibus.
Tristibus ausculto Morum, Iurisque Magistris,
Et doctum memori mente repono Nihil.
Carceris in speciem me spissa volumina vallant,
Ultima barbaries in quibus ipsa cubat.
Quondam ego (non pudet haec tua munera, Phoebe! referre)
Florebam Ausonii laudibus eloquii.
Me iuvenum circum suspensis auribus adstans
Audiit in multam saepe corona diem.
Tunc placuit Macedo vicino a funere raptus,
Quique immaturo funere Gasto iacet.
Tunc tulit applausum Proles inducta Galeni
Conciliata sibi, conciliata Patri.
Tunc mihi Rhetoricae cantata Palatia [Note: 2) Modo dicta Poematia in his Collectaneis exstant.], quaeque
Nunc etiam facilis carmina lector amat.
Heu brevis, et summo labio libata voluptas!
Quam cito me mea sors, quam cito deseruit!
Si modo contingat tua moenia, Roma! subire,
Qualia sub patrio numine Martis erant,
Atque vel in media sermonem inferre Subura,
Aut emere in sacra poma, nucesve Via;
Illico cerdo aliquis: Quid vult sibi barbarus hospes?
Dicat: An est flavo missus ab Arminio?
Non mihi delectus vocum, non ulla nitoris
Cura. Miser totum dedidici Latium!
Talis eras quondam, infausti Praeceptor amoris!
Cum tulit in Geticum te Ducis ira solum.
Nam tua non nili munditiis assueta Latinis
Auris ad Odrysios horruit icta sonos.
Sic ego, dum voces, ut saxa molaria, cogor
Proicere, eloquio terreor ipse meo.
Quid mihi cum Instanti, quid cum Signis rationis?
Te citus, Haecceitas! in mare turbo ferat!
Actus prime, secunde! Intentio prima, secunda!
Hisque comes procul hinc cede, Futuritio!
Decretum, Decretales, Extraquevagantes,
Haec perspecta meis hostibus esse velim!
Hostibus eveniat Canones, Titulosque citare,
Rubricas digitis enumerare suis!
Hi, quid agat Petrus, videant, habito auxilio B.
Et Systematibus [Note: 3) Nota Scholasticorum Technika.] comminuant cerebrum!
Parcite, honorati Manes! tu, maxime Tulli!
Vosque, Palatinae gloria magna Domus !
Docte Maro, Nasoque tener, festive Catulle!
Queisque Chloe, Nemesis, Cynthia carmen erat [Note: 4) Horatius, Tibullus; Propertius.]!
Si mea barbaries vestras violaverit aures,
Parcite! Fit levior questubus iste dolor.
Fit levior, quoties non est sine teste dolendum.
Hinc liceat vestra plurima pace queri!
Non ego sum ferro scrutatus viscera Patris;
Vivat, et inferias ad mea busta ferat!
Non ego Thessalicas artes, et carmina novi;
Non est cusa mea falsa moneta manu;
Numquam decepto vetitam custode Tabacam
In patrios fines ad rea lucra tuli;
Et tamen Hebraea, o fatorum iniuria! cogor
Incircumciso gutture verba loqui!
Caligant oculi, Punctorum exercitus omnis
Quando nigra in charta virgine castra locat.
Affixum dura me saepius in cruce figit;
Saepe mihi bilem mobile Scheva movet.
Fallor, an est laqueo constringere colla necesse,
Ut bene quis certas proferat ore notas?
Huc ades, o quisquis Parnassi ignobilis osor
Pro Musis ventrem, pelliculamque foves !
Huc ades, et tenso ter dic abdomine: Dagesch!
Et Latiae Veneres illico diffugient.
Attonitum interrumpet cursum Pegasius fons,
Laurus in Aonio vertice mota tremet.
Non aliter vetulae nocturna ad carmina Sagae
Sistit anhelantes Luna coacta rotas,
Messis opima repente, nefas! sua deserit arva,
Et vernae in pratis emoriuntur opes.
His tamen infelix stridenti gutture monstris
Luctor, ut humanis garrula pica sonis.
Qui colitis vicina Tago, felicia nuper,
Nunc tamen heu bustis obruta rura suis [Note: 5) Terrae motu Ulyssi ponensi, anno 1755. quo exeunte Carmen hoc scriptum fuit.]!
Parcite de Brasilo pictas adferre volucres
Litore! Sat nobis copia magna domi est.
Psittacus est eheu! fato quicunque sinistro
Torquet in Hebraeos flebilis ora modos!
Psittacus auspicio noctis meditatur opacae,
Quae didicit lapso pensa iocosa die;
Nos itidem studio vix tandem exhausta diurno
Volvimus iniecti seria pensa toro.
Lethaeos latices, et sacra papavera testor,
Queis sua somnipotens protegit antra Deus,
Vosque, leves Genii! tacitae qui tempore noctis
Per thalamos furvis luditis agminibus,
Vique soporifera defessos solvitis artus,
Et facitis clausis otia luminibus!
Vos testor; meministis enim, quam saepe fugarunt
Vos procul a sponda barbara verba mea!
Quid non tentastis [Reg: temptavistis] , Turba officiosa! Sed omnes
Cesserunt curis tristibus illecebrae.
Interea suspiro diem, tardique Bootis
Increpo prolixas in statione moras.
Audior! Ecce dies! Campana domestica tinnit.
Arietat in portam tetricus admonitor.
Corripio e stratis corpus, Sacrisque peractis
Languidus unde abii, languidior redeo,
Scilicet ad pluteum, ad fastidia nota tomorum,
Ad res, quae metri vincula ferre negant.
Sic mihi labuntur menses, sic deperit aetas,
Integer in tabum sic mihi sanguis abit.
Robore qui modo prae multis, pedibusque valebam,
Nunc effeta situ vix bene membra traho.
Funereus color est ori, vox aegra fatiscit,
Nubila frons verax mentis imago meae est.
Quinque equidem lustra exegi, si metiar annos,
Si mala, me Pylii saecula ferre puto.
Felices horae, dum caros inter amicos,
Ut lubuit, licuit vivere ad ingenium!
Tunc mea condicio regum spernebat honores,
Tunc mihi vel magno Mogore maior eram.
Nunc iubeor cunctis clamosa indicere bella;
Non licet illecebris pacis, ut ante, frui.
Pugnandum est. Instat misero ferale Scubellum,
Aut remeat laevo Circulus [Note: 6) Exercitationes olim disputatoriae in Scholis.] auspicio.
Iam mihi Suppositum, Maiorve, Minorve negatur,
Iam Vitium invito, Disparitasve [Note: 7) Termini Syllogismis concertantium.] datur.
Parcite Vos, quibus haec in me concessa potestas!
Quae venit ex pugnis, non mihi fama placet.
Ingenium mihi mite dedit Natura. Recessus
Sector, et in votis est mihi sola quies.
Non ego sum turbis, non sum clamoribus aptus.
Pax Musas, Musas Pacis alumnus amo.
Frater in obsequium magnae ferat arma Theresae [Note: 8) In quo et vitam dein bello Borussico posuit.],
Induperatrices quo volitant Aquilae.
Hic fuget Odrysias Tauruni ad moenia turmas,
Aut metat in Rheni Lilia litoribus.
Me iuvat exortem [Reg: exsortem] curarum ducere vitam,,
Atque aliquem vates inter habere locum.
Me iuvat urbanos procul evitare tumultus.
Rure habitant Pindi Numina, rure fruar!
Rure novos Phoebi laetus spatiabor ad ortus,
Dum liquidis gemmis ebria prata natant.
Rure mihi nimios quercus moderabitur aestus,
Grataque, quae sacris fontibus antra sonant.
Hic per vitiferos ludet mea fistula colles,
Fistula, transverso quae est animanda tubo.
Hic etiam sero pulsabo carmine valles;
Pulsa meum carmen vallis ad astra feret.
Hic te mulcentem noctes, Philomela! serenas
Per nemora, et ripas, per coryleta sequar.
Hic ego committam fidis mea gaudia fagis.
Crescite, fortunae cara tropaea meae!
Hic me praecipue Vatum monumenta tenebunt,
Quos immortales reddidit ingenium :
Actius, umbra suae quem nunc quoque Mergillines,
Ripaque Sebethi, Pausilypusque refert,
Ceva! tui lusus, cultique Hugonis amores,
Isque, scopus Satirae cui Philodemus erat [Note: 9) Q. Sectanus, vero nomine Ludov. Sergardus.];
Musa Metastasii augusto visenda cothurno,
Quam rapuit patriae Caesaris aula suae.
Hic Pastor, Guarine! tuus notissimus orbi,
Hic tua delicias Fraga, Roberte! dabunt.
Hic tibi cum tantis plaudam, Goldone! theatris,
Cui vel in Elysio plaudit Aristophanes.
Brockelium pariter, Trillerum, et carmen Opiti,
Et qui Telemachi fata, viasque canit,
Et qui famosos narrat Thusneldae Hymenaeos,
Magna meae Gentis nomina saepe teram [Note: 10) Nondum norat Autor maiora suae Gentis nomina, quae deinceps peculiari Elegia celebravit.].
Saepe teram? Ah ubi sum! Sors importuna! quibus me
Non haec promeritum ludis imaginibus!
Sic videt esuriens lautas per somnia mensas,
Cum tamen evigilat, venter inanis hiat.
Nocte manus nummis sic Morpheus implet avaro;
Mane tamen vacuas invenit ille manus.
Sic puer in fluxa castrum molitur arena,
Quod bene vix coeptum ventus, et unda ferunt.
Nil ago. Fatorum stat inexorabilis ordo,
Et mea vult a me diphthera bella geri.
Cum fera cognatam Romam misceret Enyo,
Magnus et in Socerum sumeret arma Gener [Note: 11) Cn. Pompeius in C. Iul. Caesarem.];
Bella invisa quidem, sed maxima praemia belli,
Arbitra pars victrix Urbis et Orbis erat.
Ast ego bella gero nullos habitura triumphos,
Praeda ubi victorem nulla manere potest.
Quamquam, si variat vires in milite causa,
Rarius hic victor, saepeque victus ero.
Ecquid enim tanti est: Quidnam hic, quid senserit ille:
Ut mihi clamanti viscera dissiliant?
An tanti est : Rem, si fieret, sic scire futuram;
Inde mihi ut cupiam conciliare phthysin?
Haec tamen incassum. Rapiunt suspiria venti.
Sed neque tu causam, Phoebe! clientis agis.
Una meis restat medicina doloribus. Uno
Intuitu conor fortiter esse miser.
Ille meus Vates, Musarum cura, Secundus [Note: 12) Petrus Lotichius.]
Arma etiam invitus, militiamque tulit.
Ille inter gemitus galea celavit ahena,
Quas poterant Phoebi ferta decere, comas.
Ille fuit claris Teuto natalibus. Ortum
Me quoque Teutonico glorior esse solo.
Ille a limitibus nigros arcebat Iberos.
Hos procul a pluteo quam cuperem esse meo!
Ille male accitis Hunnis, ego proelior umbris;
Hactenus archetypo constat imago suo.
Ille , ubi caesareis favit victoria signis [Note: 13) Ad Muehlbergam a. 1557.],
Atque cruentatis fluctibus Albis iit,
Pieridum templis votivum detulit ensem,
Et fastiditae cingula militiae;
Mox Patriam sospes, carosque revisit amicos,
Mutavitque sacra tela profana chely.
Plausisti reduci , Cynthi nitidissime! Vati,
Aedera! te ripae vix tenuere tuae.
Ille suis repetens assuetas cantibus umbras
Se totum Aonidum reddidit obsequio.
Hei mihi! Quid sperem? Num, quae risere Secundo
Fata mihi pariter dextra futura putem ?
Anne dies veniet, qua dura compede solvar,
Inque sacris Vatum censear agminibus?
Nuper, ubi autumno fervens decesserat aestas,
Ut solet, invisae conticuere scholae.
Tunc habitare decem licuit mihi rure diebus;
Fallor, an una dies, fallor, an hora fuit?
Mons ibi despectat subiectos arduus agros
Muneribus dives, Bacche, Ceresque! tuis.
Ille diu cupidis referet mea gaudia Nymphis,
Ille breve in fagi cortice carmen habet,
Serus ad albentes quod cantet Vinitor auras,
Reddat et imparibus Pastor arundinibus.
Hic ego pampinea recubans securus in umbra
Tradebam dulci pectora desidiae.
Hic mihi formosum sollers natura theatrum,
Atque fuas oculis larga pararat opes.
Hinc Graioduri [Note: 14) Sive Graecii Styrorum.] turres, et moenia specto,
Quae super Arx forti prominet alta iugo.
Inde Carinthiacae se condunt nubibus Alpes.
Ille vapor Murae flexile signat iter.
Adde tot Heroum cunas, Castella, propinquis
Collibus, antiquae nobilitatis opus.
Huius ego scenae pellectus amoribus: O rus!
Ingemino : o studiis apta palaestra meis!
O nemora! o caris quaesita silentia Musis!
Quis det, ut in vestro contumuler gremio!
Quis det, ut a magnis semper procul urbibus absim!
Urbe meos hostes magna habitare velim.
Me iuvenum selecta cohors tua Sacra ferentem
Fontis ad Aonii, Phoebe! sequatur aquas;
Seu qua vicinos Moravos Szakolcza tuetur,
Seu qua Taurinum caerulus Ister adit.
Dum potiar votis, quin frigida tecta Leobi [Note: 15) In tribus hic dictis locis Provincia Austriaca S. I. Iuvenes suos a tirocinio humanioribus litteris denuo percolebat.]
Iam tuus haud nuper, Styria! civis amem.
Audiit orantem; quid enim non audit Olympus.
Annuat, id superest, et rata vota velit!
Cuncta dabit tempus. Quod si mihi ferrea Clotho
Dura, quod heu metuo! flamina continuat;
Si mea stella mihi nulla est placabilis arte,
Si procul a Pindo cogor obire diem, -
Extremum id nostro, Socii! date munus amori,
Atque haec in tumulo verba notate meo:
Huic cineri lessum pullae properate Camenae!
Qui iacet hic, vester, si licuisset [Note: 16) Licuit enim vero; ut 13. anni elegantiori Literaturae in Caes. R. Theres. Collegio docendae impensi, et Carmina patria bene multa ab Auctore edita testantur.], erat.
Quas sua non potuit vivens ad plectra vocare,
Ad tumulum saltem mortuus ecce vocat!
IN ILLUD: Remansit Puer Iesus in Ierusalem. Luc. c. II. v. 43.
Virgo redux Solymis, fido comitata Marito
Respicit, et Iesum cernit abesse suum.
Ergo retro properans (Properanti amor addidit alas)
Forsan, ait: noto cum grege iunxit iter.
Obvia Cognatis: Ubi Filius? anxia quaerit:
Natus an in vestro est agmine? Turba negat.
Materni micuere sinus. Calor ossa reliquit,
Et facies subitis imbribus immaduit.
Lux mea! clamabat: quis te mihi casus ademit?
Abstulit immitis verba suprema dolor.
Lux mea! quem sequeris callem? Quo tramite pergis?
Hei mihi! nocturnis praeda futura feris!
Sic tua tecum igitur crescunt adversa? Misello
In stabulo nasci non fuit ergo satis?
Non fuit ergo satis vix natum ad funera posci?
Non satis, afflictae tot mala ferre fugae?
Fallor, an ille ferox rediit regnator Idumes,
Denique ut in casses te trahat arte suas ?
Ah utinam audires, Fili! lamenta Parentis,
Quae modo defertis iacto cacuminibus!
Audiit intonsum nemus, et iuga collis aprici,
Gens volucrum in ramis audiit, et tacuit.
Aura leves flatus, rivus vaga murmura pressit;
Echo sola soni reddidit officium.
Interea Virgo cura stimulante citatis
Ad Solymae muros passibus urget iter.
Macte animo, Virgo! Solymae tua gaudia servant.
Templa dabunt, quod ames. I modo, Templa pete!
Invenies Iesum. Docto sedet agmine cinctus.
Turba frequens Nati pendet ab ore tui.
Res agit ille sui (noli contendere!) Patris.
Est tuus, haud dubita! sed fuit ante Patris.
Nunc tamen amplexu toleratum ulciscere luctum!
Duc domum! Erit posthac subditus ille tibi.
IN ILLUD: Hoc fecit initium signorum Iesus in Cana Galileae. Ioh. c. II. v. 11.
Cui primum ostensa est divina potentia Christi,
Quando erat in nostro corpore, Cana fuit.
Hic primum natura suos transcendere vires
Iussa merum vidit, quod fueratis, aquae!
Ilie quidem caecis oculorum reddidit usum,
Ille orci genios expulit hospitio;
Illius imperio cito deseruere grabatum,
Spes humana quibus nulla salutis erat.
Ipse per hunc (Quidquid contra, mors saeva! fremebas)
Lazarus obscuro prodiit e tumulo.
Prima tamen vino data sunt miracula. Primum
Hydria conspecta est fundere prodigium.
Optio si tibi iam contingeret ista, Philoene!
Aut facere hoc primum, aut cetera, quid faceres?
Scilicet haud premeret te leprae cura fugandae,
Nulla foret caecis reddere cura diem.
Pace tua grallis regeret vestigia claudus,
Pace tua esuriens plebs sine pane foret.
Per te dormirent nullo turbante sepulti;
Nec tibi prodesset, Lazare! quarta dies.
Hydria sola tuas vires sentiret, opinor;
Hydria sola tibi si modo sufficeret.
Fallor, an intueor per te montana Tokai
In prope subiectum praecipitata vadum?
Fallor, an in pelago subsultant ebria cete,
Et Batavus remo non nisi vina ferit?
DE HODIERNIS GERMANIAE POETIS.
Non Tamesis, non Tibris habet, non Sequana tantum
Nomina divinis inclita carminibus;
Sunt etiam, queis [Reg: quibus] se iactet Germania, Bardi,
Queis arcet summam querna corona diem.
Haec me Musa iubet tenero dilecta Tibullo
Ad populos numeris farier Ausoniis,
Dum me rura tenent autumni tempore primo,
Estque in conspectu magna Vienna meo,
Atque sacris umbris mea protegit otia quercus,
Assultatque meis garrula lympha sonis.
Audiat haec Tamesis, Tibrisque, et Sequana, nec se
Teutoniae posthac anteferant fluviis.
Tu quoque, quem diva Caesar cum Matre sedere
In sancto Patrum concilio voluit,
Qui, simul indulgent tibi publica commoda, laetus
Fontis Apollinei nectare labra rigas ,
Haec audi, Geblere [Note: 1) Austriae et Boh. Procancellarius , Litteratorum fautor litteratus, a. 1786 vivis exemptus.]! Tuis instantia discent
Auspiciis Elegi vincere fata mei.
Serius Aoniae nos respexere Puellae,
Serius! Hoc vestra dixero pace, Deae!
Nam culpam, siqua est, modo compensastis [Reg: compensavistis] abunde,
Solvistisque moram fenore multiplici.
En rapit exardens sacro Klopstockius oestro
Pendula plectra tuis, Arx Solymaea! tholis,
Aeternaeque canit Sobolis de morte triumphum,
Qui miseris rupit vincula Terrigenis.
Illi panduntur Superum fulgentia templa,
Illi poenarum regna profunda palent.
Caelestes vatem in numerum plaudentibus alis
Circumdant Genii, consociantque melos.
At Genus humanum cantantibus adstupet, et nunc
Insolitae laxat pectora laetitiae;
Nunc horrore sacro quatitur, nunc pallor in ore,
Nunc rubor est, dulces nunc properant lacrimae.
Salve, Teutonico primum decus addite Pindo!
Maeonides sensu, Maeonides numero!
Salve, et divinam sic mox Messiada comple [Note: 2) Nondum ediderat tunc Partem IV. et ultimam Vir summus, celebratior fortassis (o Saeculi probrum!) si aliam sumpsisset materiam.],
Ut tuus in scena nunc placet Arminius!
Haec Istri tibi vota facit de litore Vates,
Cui in amicitia gloria summa tua est.
Tu quoque consimili iunctus mihi foedere, Gleimi!
Ultima victurum in saecula nomen habes.
Sume tubam! Tyrtaeus eris, Spartana iuventus
Quo duce Messenes concita fregit opes.
Sume lyram! Cytherea Senem rediisse putabit,
Cui rosa, ver, et amor, vinaque carmen erant [Note: 3) Nempe Anacreontem.].
Musa, Syracosio quae coepit ludere versu,
Et mox Ausoniis lusit arundinibus,
Helveticis Iuvenem sibi nunc delegit in umbris
Mulcentem patrias carmine Hamadryadas.
Gessnerum montes, Gessnerum in vallibus udae
Per ripas salices, et nemus omne sonant.
Illius et Tamesis cantus, et Sequana discit [Note: 4) Traductis videlicet eius Idylliis.],
Et Popio socium, Segresioque facit.
Quis vero ille, novem puerum quem saepe Sorores
Seduxere sacras blandius in latebras,
Et dulci pavere favo, et sparsere corollis,
Et molli fotum continuere sinu,
Et dixere : Puer! votis succrescito nostris!
Teutoniae quondam tu quoque doctor eris.
Gellertus votis succrevit, Numina! vestris.
Ecce docet totam Fabula Teutoniam,
Aequans simplicitate Phrygem, Phaedrumque nitore,
Fontano salibus par, satiraque prior,
Ramlerum cum Rege suo [Note: 5) Friderico II. Heroe Borusso.] pernicibus alis
Fama mori prohibens sidera ad alta vehit.
Rex agit. Hic Latiae felix testudinis heres
Fortiter acta manu fortiter ore sonat.
Hunc terite, o Pueri! Nam, quantum carmine Flacci,
Tantum virginei fronte Maronis habet.
Nunc inter violas tua ludit, amabilis Uzi!
Melpomene umbrosi fontis ad illecebras;
Nunc se tollit humo vitae divina magistra;
Nunc avium regem post sua terga videt.
Ah citharam ne pone, precor! cultissime Vatum!
Teutoniae si quid fama, precesque movent!
Post Situlam raptam, subsectum fraude Capillum,
Et, sacri belli materiem , Pluteum [Note: 6) Scilicet Tassonum, Popium, et Boilaeum.],
Nescio, quid maius Phaeton tibi, Patria! donat,
Et Catus ante diem traditus Elysio,
Et quod praeterea per Brunsvicensia rura
Ridiculo terram syrmate verrit Epos [Note: 7) Frid. Wilh. Zachariae Epopoeiae Comicae.].
Quid memorem Helveticas celebrantem versibus Alpes,
Quem super has Alpes mascula musa tulit [Note: 8) Alb. Hallerum.];
Quid cantata tibi prima, Wielande! iuventa
Carmina virtuti sacra et amicitiae;
Quid patriam Sappho [Note: 9) Annam Lud. Karschiam.], quid te, suavissime Weissi!
Te, Kretschmanne, tuae gloria Zittaviae!
Denique te veteres revocantem a funere Scaldos [Note: 10) I. Wilh. Gerstenbergium.],
Quemque suo retinet Gleimius in gremio [Note: 11) I. Georg. Iacobi,],
Et te, qua celebri tua prole Vienna superbit,
Care mihi longa, Mastaliere! fide!
Vatibus his fruimur vivis [Note: 12) At, dum haec edimus, Gessnerus, Gellertus, Zachariae, Hallerus ad plures abiere, in quorum tamen locum praeclara successerunt ingenia, quorum indicem texere longum foret.]. Sed avara duobus
Esse negaverunt fata superstitibus.
Ad, patrium liquit tristes Hagedornius Albim
Relliquias. Musae! spargite humum foliis,
Et querulo cantu Manes ad busta vocate!
Hic vestrum inter nos protulit imperium.
Hunc Patrem dixit Vatum omnis turba, tulitque
Hoc duce festinos ad iuga vestra pedes.
Alter Brennorum fortissima signa secutus
Fila lyrae movit, qua tulit arma, manu.
Nunc iacet immitis sub tempestate Gradivi
Perditus ad ripas, maeste Viadre! tuas.
Dicite, Pierides! Quae vos tenuere vireta,
Vulnere dum saevo Kleistius occubuit?
At saltem, redeunt dum tempora verna, quotannis
Cantori Veris munera verna date!
Hi Patriae decora alta meae. Sed parcite, Musae'
Unum si Patriae conquerar ore meae!
Cur minus in soccum faciles, minus inque cothurnum7
Propitio quid adhuc numine Scena caret ?
Est, Lessinge! tibi, Weissi! tibi fama, fatemur,
Est sua Gellerto, Schlegelioque simul;
Quin etiam patriis augusta Vienna theatris
Mittere non unum nobile coepit opus.
Si tamen Ausonios, si Gallos, atque Britannos
Respicimus, certe non leve restat iter.
Spes brevis una pias Cronegkius ivit ad umbras,
Altera sorte pari Bravius interiit.
E Iuvenum tumulis exsurgat Dramatis auspex,
Qui reliquis moveat gentibus invidiam !
Hoc date, si vobis, Musae! mea carmina cordi!
Teutoniae serto haec unica gemma deest.
At vos, o patrii, genus immortale, Poetae!
Pergite, Maiorum quo via trita vocat.
Non pede servili externos insistite calles;
Qua lubet, incedant Gallus, et Ausonius.
Vos regum comites, belli, pacisque ministros
Patria vult Bardos, nomina sacra, sequi.
Fatidica hi quondam redimiti tempora quercu
Carmine virtuti praemia digna dabant;
Horum erat egregia pro libertate ruentes
Cantibus in pugnas exstimulare suis,
Et fortes celebrare animas, belloque peremptos,
Disceret ut patrum grandia facta nepos.
Non molles illis moduli, sed martia metra,
Ut populi ingenium, sic quoque versus erat.
Hos sit cura sequi. Sic, quantum vincimus armis,
Vincemus cunctos carminibus populos.
PIUS VI. P. MAX. IOSEPHI II. AUG. HOSPES.
O tu, quae maior solio, sceptroque caduco.
Cognati nuper parte recepta Poli es,
Atque immortali ferto, pallaque recumbens
Stelligera auxisti Concilium Superum!
Noster amor quondam, post heu dolor, et modo divos
Inter habenda tuis Gentibus Indigetes!
Caelestes animos si quid Mortalia tangunt,
Si quid adhuc dulce est nominis Austriaci,
Si, tibi quae dedimus raptae lamenta Parenti,
Maternis remanent condita visceribus,
Alma Theresa! tuis dignare obtutibus urbem,
Quam tibi submissis Ister obibat aquis,
Induperatorum claram longo ordine sedem,
Quae mundo, et caelo te quoque, Diva! dedit.
Cerne, quis augustis veniat penetralibus Hospes,
Cuius in occursum, et bracchia Caesar eat.
Numinis interpres summi, sanctusque Sacerdos
De Vaticani vertice montis adest;
Iam senior, sed nulla Virum inclementia caeli,
Longae nulla viae terruit asperitas,
Quin contra Maiorum usum, monitusque Suorum
Desereret caram fortiter Ausoniam,
Atque affectaret Iosephi Caesaris ora
Pellitae procul in limite Pannoniae,
Caesaris ora tui, cuius virtutibus orbis
Totus ad extremos personat Antipodas.
Illum linquentem Capitolia celsa Senatus
Purpureus, Patres, concita Roma! tui,
Atque memor pia Plebs aevi brevis agmine denso,
Pars lacrimis, laetis pars tenet ominibus.
Arcibus ille tamen Tarpeiis fausta precatus
Exiguo comitum cum grege adurget iter.
Caesaris exemplo, dum septem visere Colles
Iret ab amplexu, Mater amata! tuo.
Iamque propinquanti mediis de fluctibus Ister
Surgit, et incano Vertice pronus ait:
Antiquus fluo, sed nondum haec spectacula vidi.
Pontificum primus litora nostra premis.
Salve, o Romuleae decus immortale Tiarae!
Salve, sancte Senex! nomine, reque Pie!
Cetius haec antris repetit vocalibus, et mox
Turribus haec reddit magna Vienna suis.
Obvius interea venienti Caesar ut ardet
Iungere sacratis pectora pectoribus!
Ut Pius Augustum complectitur! Ut bene certat
Officium Nati cum Patris officio!
Ut se collustrant duo maxima Lumina mundi!
Alter ab alterius totus ut igne calet!
Quin etiam lacrimas, sinceri pignus amoris,
Caesaris, atque Pii, Mater! in ore nota.
O nisi Terricolis solum has natura dedisset,
Si Superis etiam suppeterent lacrimae,
Testes laetitiae guttas tibi cerneret Aether
Nunc quoque per dias dulciter ire genas!
Aspectu fruere o saltem, Numenque precare,
Caesaris, atque Pii prosperet Hospitium,
Quosque suo voluit per gentes munere fungi,
Aeternum stabili servet amicitia!
Fallimur, an subito Zephyri sonuere tepentes?
An subito facie sol meliore nitet?
Omen adest! Populis quod erat, dum vita manebat,
Est et apud Superos alma Theresa, suis.
PARAFRASE ITALIANA DELL' AUTORE.
O tu, che dello scettro e soglio frale
Maggior volasti al tuo cognato Polo,
E là nell' adunanza de' Beati
D' immortal serto, e di stellato ammanto
Adorna siedi! Un tempo amor de' Tuoi,
E poi dolor, e omai d'aver il nome
Tra Geni tutelari della Patria
Ben degna! O se mortali cose ponno
Far impression in anime celesti,
Se dolce a te pur sempre è d'Austria il nome,
Se ancor nelle tue viscere materne
Rinchiusi stan i nostri amari pianti
Sparti per te, deh volgi, alma Teresa!
Lo sguardo a queste mura, intorno a cui
L' Istro guidava le onde a te soggette,
De' Cesari famosa antica sede,
In cui nascesti, o Diva! al mondo, e al cielo.
Mira, qual s'avvicina ai tetti augusti
Ospite eccelso, a cui Giuseppe incontro
Sen va con braccia aperte! Vien del Nume
L' Interprete dal giogo Vaticano,
Il venerabil Sacerdote, d'anni
Carco bensi; ma che per tanto ad onta
Dell' algente stagion, e del disagio
Del lungo erto cammin, contro il costume
De' Precessor, ed il parer de' Suoi
Lascio con fermo cor l'Ausonia amata,
E lungi nel confin de' pellicciati
Pannoni di Giuseppe al volto aspira,
Diva Teresa! al volto del tuo Figlio,
Del quale le virtudi il mondo intero
Sin dagli estremi Antipodi rammenta.
Quando dall' alto Campidoglio scese,
Tosto il Consesso porporato, i Padri
Della commossa Roma, e il Popol tutto
Memore omai delle vicende umane
Or con lagrime, ed or con destri auguri
In folla il riteneano, ma indarno!
Che alla Rupe Tarpea dando un addio
Da Padre amante omai con picciol stuolo
Preme il cammin, di Cesare all' esempio,
Quando dalle tue braccia, amata Madre!
Sen giva a rimirar i sette colli.
Eccolo giunto all' Istro ! In mezzo ai flutti
S' erge il canuto Dio, e lo saluta:
Vechio son io; ma un tal spettacol mai
Viddero gli occhi miei. Le nostre sponde
Tu primo de' Pontefici toccasti.
Io ti saluto, o immortal onore
Della Tiara! Santo Vechio! Pio,
Qual ti dichara il nome! Io ti saluto!
Dagli antri suoi romoreggianti intorno
Risponde l'alto Cezio a questi accenti,
E dalle antiche torri ripercossa
La gran Città dell' Austria li rimanda.
Incontro allo Stranier s' affretta intanto
Augusto, ed oh quanto arde il sagro petto
Strignerne al suo! E come Pio l'abbraccia!
Quanto gareggia col dover del Figlio
Quello del Padre! Quanto della terra
S' irraggian a vicenda i piu gran Lumi!
Quanto dell' uno al fuoco avampa Paltro!
Anzi l'umide ciglia d'amendue,
Pegno d'amor sincero, o Madre! osserva!
Ah se non fosse il lagrimar gia dato
Solo a Mortali, se lassu nel cielo
Vena di pianto tuttavia scorresse,
Vedrebbe or' ora il ciel stille di gioia
Bagnarti il volto, o Diva! dolcemente!
Del grato aspetto godi almen, e muovi
L' Arbitro delle cose a prosperare
Di Pio, e di Giuseppe l'almo Ospizio,
E il nodo indissolubil d'amistade
Ad eternar fra quelli, i quali al mondo
Rappresentan di lui l'eccelsa immago.
Ma che! Tepidi a un tratto intorno intorno
Scherzano i Zeffiretti? A un tratto il sole
Vibra splendor piu puro ? O lieto augurio!
Qual' era in terra a popoli soggetti,
Tal' e Teresa nell' eteree sfere.
HOMO NAVIS.
Navigium corpus, mens candida rectaque Nauta est.
Hic si defuerit, vae tibi, Navigium!
MARS ET MORS.
Mars et Mors domini semper certaminis, estque
Nobile Martis opus flebile Mortis opus.
DE D. FRANCISCO XAVERIO [Note: 1) In itinere Sinico exstincto.].
Emenso posuit metas Tirynthius orbe;
Metas Francisci nescit anhelus amor.
Herculeus labor est, metas posuisse labori;
Est plus quam Herculeus non posuisse labor.
AEGER MOROSUS.
Nuper ubi Medicus venam tentaret Ofelli,
Diceret et: Male te febricitare puto,
Protinus iratus Medico respondit Ofellus:
Si nosti [Reg: novisti] melius febricitare, iace!
LAUS COACTA, NULLA.
Cur me praeconem factorum, Marce! tuorum
Exigis? Extollam cur tua cuncta tibi?
Si vis laudari, me cogere define! Namque,
Quae non sponte datur laus tibi, nulla datur.
REPERTOR SAPIENTIS.
Ne mirare, tibi Sapientem haud esse repertum !
Hunc reperit nemo, Vare! nisi Sapiens.
TUMULUS CICERONIS.
Hic iacet heu Latiae facundia maxima linguae ,
Lux Oratorum, gloria summa Togae !
Ne te paeniteat, lapidi dare basia pronum,
Ipsius os Romae nam tegit iste lapis.
CANDIDATO POETICES.
Carmina pauca facis. Num tu fecisse Maronem,
Dum coepit Musis se dare, multa putas?
Principium Vati tanto Balista sepultus,
Et Culicis fatum, versaque Ciris erat.
Tu quoque, qui tenui nunc lustras litora cymba,
Grandia mox altum per mare vela dabis.
VIOLAS OFFERENTI.
Ut tua magna iubet Patriam sperare Iuventus,
Sic vernas Violae nuntiat ortus opes.
Ut tu virtutis gratum diffundis odorem ,
E Violis gratus sic quoque spirat odor.
Ut tibi prae reliquis formosa modestia cordi est,
Sic Viola est fastus nescia, serpit humi.
In Violis igitur tua cum spectetur imago ,
Nonne mihi te das, dum mihi das Violas?
QUAE HODIE LIBRUM COMMENDENT.
Sperne thronos, Clero [Note: 1) Aut nova sunt rerum novarum facienda nomina, aut ex aliis transferenda. Cicero Acad. I. 7.] insulta, mysteria iacta,
Spurca doce, ride Sacra! Legêre, Liber!
TYPOGRAPHIAE INSTAURATIO.
Quod nuper fuerat tibi Baskervillius, Angle!
Quodque, Hispane! tibi nuper Ibarra fuit,
Bodonus quod nunc Italo est, Galloque Didotus,
Quis, Germane! tibi, quis, vel an ullus erit?
Haec mihi quaerenti auriculam Germania vellit:
Quid dubitas? Gemmas aspice Caesareas [Note: 2) Amici Ios. Eckhelii Numophylacis Caes. Commentariis illustratas , et formis Kuizbeckianis excusas Viennae 1788. f.] !
FRID. IOSIAE SAXONI COBURG. TURCARUM VICTORI.
Quo tecum innumeram, Thracum Vanissime! turbam
Praecipitas? Tumidum pone supercilium!
Parva quidem manus est, in quam ruis; attamen illam
Herous, potior milibus, ardor agit.
Pannon eques, Teuto pedes est, cui sanguine clarus
Saxonico faustis imperat alitibus.
Ferrea, quae vectas, an vincla pavebit, Amoris
Aurea quem nectunt cum Duce vincla suo ?
GEDEONI LAUDONIO BELGRADI EXPUGNATORI.
Quae per lustra decem Tauruni insederat arces
Effulgens nimbo Luna procelli fero,
Hanc modo confractis deiecit cornibus Heros
Induperatricem substituens Aquilam.
Mars pater! emeritis lauros superaddito canis!
Fama! Viro reple solis utramque domum !
Eugenium reducem petiistis, publica Vota
Est in Laudonio, sistite, Vota! redux.
ANDREAE HADIKII TUMULUS.
Hadikii ad Tumulum pullae invisere Sorores:
Relligio, Virtus bellica, prisca Fides.
Caelicolas habuit me conciliante faventes:
Dixit, et accendit lampada Relligio.
Hostibus effeci metuendum: bellica Virtus
Dixit, et in Tumulum laurea serta dedit.
Prisca Fides: Hominum per me sibi corda paravit:
Dixit, et appendit cor Tumulo niveum.
Quarta superveniens: Me vel galeatus amavit:
Dixit, et haec scripsit pro Tumulo Sophia:
Hadikios, Superi! si vobis tollitis, inter
Degere Terrigenas longius haud volupe est.
DE MORTE IOSEPHI II. AUG.
Caesaris ut corpus nimii fregere labores ,
Mors: Animum frangam! dixit, et haud potuit.
LEOPOLDO II. AUG.
Te Patris Probitas, Matris Clementia, Fratris
Sedulitas, Proavi Nomen ad astra ferent.
CATHARINAE II. VICTRICI, PACIFERAE.
Rossiacas niveis Proras Victoria pennis
Antevolat. Thracum turgida Classis ubi est?
Arma, Viros, tabulas, antennas, vela, rudentes
Adspice Bosphorico sparsa natare salo,
Et Byzantinis in turribus intremere ipsum
Femineo Selymum cum grege Semivirum [Reg: Semivirorum] .
Hoc deerat. Primis respondent Ultima. Pacem
Munere iam divae Principis, Orbis! habe.
Pacem, quam raro Victrix moderamine, cunctis
Inconcussa minis, obtulit, Orbis! habe,
Caelicolasque roga, longo ut tibi fulgeat aevo
Et saecli, et sexus lux Catharina sui.
AD TUMULUM IOSEPHI SPERGESII.
Tu quoque, Spergesi! antiquae virtutis Imago!
Ire iubes tristes flebilis exequias,
Cui Pietas, Doctrina, Fides, Prudentia, morum
Candor, et Integritas quando parem invenient?
Te Puerum sacris Musae lavere fluentis,
Invidit Musis alma Themis Iuvenem.
Tu tamen, ut primum toga erat Tibi sumpta virilis,
Rivales nosti [Reg: novisti] conciliare Deas.
Hinc monumenta Tibi Populorum cuncta patebant,
Et quidquid prisca traditur Historia,
Quodque recens fastis per Gentes condidit Aetas;
Hinc Tibi fons Latii limpidus eloquii;
Utilis hinc opera exactos sine labe per annos
Et Patriae, et divis praestita Caesaribus.
Haec immaturo sibi funere rapta Vienna,
Haec Tua Tyrolis deflet, et Insubria.
Nos quoque, sincero quos caros corde ferebas,
Flere iubet sanctae nomen Amicitiae,
Teque inter gemitus supremum voce vocare,
Addite, Spergesi candide! Caelicolis !
TYCHONIS BRAHAEI CEL. ASTRONOMI SYMBOLUM: SUSPICE ET DESPICE. ACCOMMODATUM MAXIMIL. HELLIO CEL. ASTRONOMO VIVIS EXEMPTO.
Corpore dum posito levior, tellure relicta,
Candidus ad Superos Hellius urget iter,
Et nunc has Stellas, nunc illas transvolat, inquit:
Sat vos suspexi, despicere incipiam.
AD TUMULUM HENRICI IOH. KERENII PRAESULIS HIPPOLYTANI AN. M. DCC. XCII. PRID. KAL. DEC.
O mihi salvete aeternum, aeternumque valete,
Queis adsto, cari Praesulis Exuviae!
Henrice! ivisti, quo Te Tua vota trahebant!
Auribus haeret adhuc vox Tua summa meis:
Dissolvi cupio. Sed quid cupiamus Amici?
Quid cupiam sine Te, Fautor adempte! Cliens?
Tu prior aetheriae subflasti semina flammae,
Quae latuere meis condita pectoribus.
Tu Vati mihi Phoebus eras, populoque probandam
Se mea Musa Tuo praebuit admonitu.
Utque probata fuit, Te nemo beatior ibat,
Inde foret veluti gloria parta Tibi.
Tu mihi scribenti hortator; Tibi scripta placere
Uber erat liquidae fons mihi laetitiae.
Cura Tibi, Divae me commendare Theresae,
Munereque augustae me cumulare manus.
Sic ego Te colui, sic Tu me semper amasti;
Sed Tuus extremo tempore crevit amor.
Namque Tuo Tecum voluisti rure quotannis
Veris et autumni carpere delicias.
Piniferi montes, flaventia messibus arva,
Traisaque [Note: 1) Torrens Accolis saepe iniurius.], tu melius saepe docenda viam!
O Loca perpetuo mihi sacra futura! foveri
Noster amat vestris luctus imaginibus!
O quoties vestris aestus vitavimus umbris
Fallentes dulci tempora colloquio!
Materies sermonis erant: aut Conditor orbis,
Aut telluris opes, aut opera agricolae,
Aut doctorum aevi varii monumenta virorum,
Aut vetus, aut nostri temporis historia.
Et nunc per silvas iuvit reptare salubres,
Nunc in muscoso ponere membra solo,
Nunc cupida bibere aure melos sublimis alaudae
Mitibus in pratis sole sub occiduo.
Hic stipare Tuum licuit latus, optime Praesul!
Cuius inexhaustus fluxit ab ore lepos.
Hic licuit! Sed, quae nunc rura beata frequentas,
Heu procul e terris turbidus adspicio,
Exuviisque adstans lacrimor, verbisque supremis
Haec testata meae Sensa velim Patriae:
Henrico debes, si quid Tibi protulit UNQUAM [Reg: umquam]
Te non indignum, Patria! Denisius.
AUGUSTO AD D. STEPHANI FANUM DOM. PASCH. PROCEDENTE.
Non, quia Lex iubet, aut miscet Petulantia cives,
Non, quia vult Usus, sed quia dictat Amor,
Quacumque inveheris, loca plausibus omnia fervent.
Per medios, Caesar! Teutonas inveheris.
EPIGRAPHICA.
IMPERATORIBUS ROM. GERM. FAUTORIBUS ARTIUM.
I.
IMP. CAES. MAXIMILIANO. I. P. F. AVG.
QVOD
ARTEIS. LIBERALEIS. IN. GERMANIAM. INDUXIT
INGENIO. ADIVVIT. SPECTACVLIS. ALVIT
ALBERTVM. DVRERVM
SCHOLAE. PATRIAE. PARENTEM
CARVM. HABVIT.
II.
IMP. CAES. RUDOLPHO. II. P. F. AUG.
QVOD
ADCITIS. ARTIFICIBUS. PRAESTANTISSVMIS
ARTEIS. LIBERALEIS. IN. GERMANIA. ITA. EXCOLUIT
ET. BENEFICENTIA. FOVIT
UT. PARUM. HABERENT
QVOD. INVIDERENT. EXTERIS.
TITULI CENOTAPHII D. M. THERESIAE. AUG. IN AEDE S. STEPHANI.
I.
IUSTITIAE. ET. CLEMENTIAE
AUGUSTAE.
II.
OB. LEGEIS
SALBBERRVMAS. POPULIS. SANCTITAS [(transcriber); sic: SANCITAS] .
III.
OB. PRAEMIA
CIVIBUS. BENE. MERENTIBUS. DECRETA.
IV.
OB. SUBSIDIA
IN. OMNE. MISERORUM. GENUS. TRIBUTA.
I.
HAVE. ET. VALE
MATER. DVLCISSIMA.
II.
ORBIS. AMOR.
III.
EXEMPLAR. PRINCIPUM.
IV.
MIRACULUM. SEXUS.
I.
QUIETI. AETERNAE
DIVAE. M. THERESIAE. AVG.
HABSBURGICAE. AUSTRIACAE
GERM. PANNON. BOHEMICAE
MATRI. UXORI. FILIAE
NEPTI. PRONEPTI. ABNEPTI
IMPERATORUM. CAESARUM.
II.
QUOD. PACE
CERIMONIIS. ET. RELIGIONIB. PUBL. SANCTISSUME. TUENDIS
MORUM. DISCIPLINA. EXEMPLIS. ET. LEGIB. OPTUMIS. STABILIENDA
DIVINA. 1N. IURE. DICUNDO. CLEMENTIA. UTENDO
LITERIS. ET. BONIS. ARTIB. AMPLIFICANDIS. EXORNANDIS
MERCATU. PROVINCIALIUM. LATIUS. PROFERUNDO
OMNEIS. OMNIUM. ANTE. SE. MAXUMOR. IMPP. GLORIAS. AEQUAUIT.
III.
QUOD. BELLO
ANIMUM. CONSILIUM. SUPRA. SEXUM. PRAESTANDO
PATRIMONIO. CONTRA. VALIDISS. HOSTEIS. ARMIS. ADSERTO
FINIBUS. IMPERII. CONMUNITIS
AUSPICIIS. SUIS. VIRTUTE. DUCUM. FIDE. LEGIONUM
VICTORIIS. PLURIMIS. PARTIS
NON. DIMICARE. TAMEN. QUAM. VINCERE. MALUIT.
IV.
PRINCIPI. UNICAE
DOMINAE. INDULGENTISS. MATRONAE. SANCTISS.
CUIUS. INVICTA. VIRTUS. A. SOLA. PIETATE. SUPERATA. EST
IN. FILIO. SUPERSTITI
S. P. Q. VINDOB. MAERENTISS.
AERE. PUBL. CONLATO. P. C.
VIXIT. ANN. LXIII. MENSS. VI. DIES. XVI.
TITULI CENOTAPHII D. IOSEPHI II. AUG. IN AEDE S. STEPHANI.
I.
ORBI. DATUS
II. ID. MARTIAS. ANNO. M. DCC. XLI.
II.
SUCCESSIT. PATRI
XV. KAL. SEPTEMBR. ANNO. M. DCC. LXV.
III.
SUCCESSIT. MATRI
III. KAL. DECEMBR. ANNO. M. DCC. LXXX.
IV.
CAELO. REDDITUS
X. KAL. MARTIAS. ANNO. M. DCC. XC.
I.
A CH O^
DIVO. IOSEPHO. II. AUG. ROM. IMP.
DD. FRANCISCI. I. ET. M. THERESIAE. AUGG.
FILIO
GERM. HUNG. BOH. DALM. CROAT. SCLAV. GAL. LOD.
REGI
ARCHIDUCI. AUSTRIAE.
II.
IN. VITA
INGENIl. ACIE. MEMORIAE. VI. SUMMA. PRAEDITO
ITINERUM. EXPERIENTIA. HOMINUM. USU. MIRIFICE. EXCULTO
FASTUS. POMPAE. LUXUS. INERTIAE. IGNAVIAE. OSORI
INFIMIS. QUIBUSQUE. CIVIUM. ET. EXTERNORUM. COMI. ADFABILI
E. REGUM. FORTUNA. NIL. NISI. CURAS. AD. SE. PERTINERE
ARBITRANTI
A. REGNI. EXORDIO. AD. EXTREMUM. SPIRITUM
NEGOTIIS. UNICE. VACANTI
LABORUM. DOMI. MILITIAEQUE. PATIENTISSUMO [Reg: PATIENTISSIMO]
III.
IN. MORTE
AD. SUMMI. RERUM. ARBITRI. NUTUM. PARATISSUMO [Reg: PARATISSIMO]
INTER. MORBI. MOLESTIAS. CASUSQUE. ADVERSISSUMOS [Reg: ADVERSISSIMOS]
MENTE. CONSTANTI. SERENO
PULCERRUMA [Reg: PULCHERRIMA] . CHRISTIANAE. PHILOSOPHIAE. EXEMPLA. EDENTI
SUPREMIS. PRINCIPIS. FRATRIS. AMICI. COMMILITONIS. OFFICIIS
SANCTE. FUNCTO
RELIGIONIS. PRAESIDIIS. OMNIBUS. ULTRO. EXPETITIS. MUNITO
FATALE. MOMENTUM
OCULO. IRRETORTO. SPECTANTI
IV.
S. P. Q. CIVITATIS. VINDOB.
SUBURBANIS. COMMODIS. ORNAMENTIS. DELICIIS. AB. EO. AUCTAE
IMMATURO. TANTI. PRINCIPIS. FATO. INLACRUMANS
SACRO. CHRISTIANORUM. RITU
PARENTAT
IV. III. ET. PRID. KAL. MAIAS
ANNO. M. DCC. XC.
WENCESLAI ANT. PRINCIPIS KAUNITZII IMAGINI, ADSCRIPTUM.
SALVE
VIR. MAXUME [Reg: MAXIME]
QUEM
PRINCIPES. CIVESQUE. CERTATIM. AMANT
EUROPA. PRIDEM. SUSPICIT
FORTUNA. SEMPER. REVERITA. EST
HISTORIA. IAM. NUNC. CLARISSUMORUM. HOMINUM. FASTIS. ADSCRIPSIT.
TITULUS PEGMATIS HONORIBUS LEOPOLDI II. EXSTRUCTI.
Q. F. F. F. Q. S.
LEOPOLDO. II.
REGI. HUNG. BOH. ARCHIDUCI. AUSTR.
PRINCIPI. OPTUMO [Reg: OPTIMO] . SAPIENTISS.
ORDINIBUS. PROVINCIAE. IN. FIDEM. ACCEPTIS
ANNO. M. DCC. XC. VIII. ID. APRIL.
S. P. Q. V.
SPE. NOVI. SAECULI
PUBLICE. LAETUS
EXORNAVIT.
TITULl CENOTAPHII D. LEOPOLDI II. AUG. IN AEDE S. STEPHANI.
I.
ADESTE
CIVES. POPULARES. ADVENAE
IUSTA. SOLVIMUS
D. LEOPOLDO. II. AUG. ROM. IMP.
DD. FRANCISCI. I. ET. M. THERESIAE. AUGG. FILIO
D. IOSEPHI. II. AUG. FRATRI
GERM. HUNG. BOH. DALM. CROAT. SCLAV. GAL. LOD.
REGI
ARCHIDUCI AUSTRIAE.
II.
QUI. DOMI
PATRIS. PROBITATEM. MATRIS. CLEMENTIAM. FRATRIS. SEDULITATEM
SE. UNO. COMPLEXUS
HETRURIA
XXV. ANNIS. SECUNDISSUMA. FAMA. ADMINISTRATA
AUSTRIAE. EHEU. OSTENSUS. TANTUM
MAGNAS PROVINCIARUM. SPES. IMPLEVIT
MAIOREIS. DESTIVISSET
NISI. MAXUMAS [Reg: MAXIMAS] . RELIQUISSET. IN. FILIO.
III.
QUI. FORIS
CERTA. PACIS. BONA. PRAEFERENS. ANCIPITI. GLORIAE
FELICITATIS. PUBLICAE. STUDIO
SUPERATA. TEMPORUM. DIFFICULTATE
PRINCIPUM. AMICITIAS. SIBI. CONCILIATAS. PACTIS. FIRMAVIT
ROMANI. IMPERII. CAPUT
MEMBRORUM. IURA. GRAVITER. ET. MODERATE. TUERI. ACGRESSUS
INTER. IMMORTALEIS. SUBITO. RELATUS. EST
IV.
NE. ILLUM. MORTALIUM. VOTA. MORARENTUR.
PRINCIPI
PIO. SAPIENTI. MITI. LIBERALI. OPTUMO
S. P. Q. V.
HUMANISSUMI. DOMINATUS. MEMORES
E. SACRORUM. CHRISTIANORUM. PRAESCRIPTO
TRIDUO. FERALI. NON. VIII. VII. ID. MAI.
AVE. ET. VALE. IN. PACE
VERE. PATER. PATRIAE
LONGUM. ARGUMENTUM. LUCTUS. TUIS.
I.
NATUS. VINDOBONAE
III. NONAS MAIAS
ANNO. M. DCC. X C.
II.
POST D. PATREM
MAGNUS. HETRURIAE. DUX
ANNO. M. DCC. LXV.
III.
POST. D. FRATREM
REX. HUNG. ET. BOH. ET. ROM. IMPERATOR
ANNO. M. DCC. XC.
IV.
DECESSIT. VINDOBONAE
KALENDIS. MARTIIS
ANNO. M. DCC. XCII.