page 0, image: s001

GROBIANUS, ET Grobiana, De MORUM SIMPLICITATE LIBRI TRES. - In gratiam omnium Rusticitatis amantium conscripti, Per FRIDERICUM DEDEKINDUM. Iam denuo ab Autore emendati, et plerisque in locis cum praeceptis tum exemplis aucti.

IRON EPISCOPTES studiosae iuventuti civilitatem optat.

Ethica concedant veterum morosa sophorum

Cedat Aristoteles, cumque Platone Cato.
Concedat Cicero Latius, concedat Erasmus,

Et quotquot morum de gravitate docent.
Hic liber exactam dat morum simplicitatem

Eque nova nuper prodiit ille schola.
Hunc, studiose puer, vigili perdisce labore

Qui cupis ornatus moribus esse bonis.

BURCHARDUS MIthobius D. Studioso Lectori S.

SImplicitas veterum ioculari carmine morum

Redditam Aonios estque redacta modos.
Et liber hic vitae praeceptis fertilis, ecce

Vernat ut Hyblaeis Daedala terra rosis.
Pone supercilium facilis, durumque rigorem,

Carmina quisquis ad haec pauca legenda venis.
Non semper tristi ducit sua tempora vultis

Prudens, sed curas temperat ipse iocis.
Nec pluviae semper stillant, sed solibus aether

Aestuat interdum, lucidaque astra micant.
Dulcia sic miscent austero sacchara Baccho,

Illa vetus faciunt suavius esse merum.
Quid rigida duros imitaris fronte Catones?

Nec tibi quae non sunt scripta severa placent.
Istaque contemnis ceu frivola, resque videtur

Utilis his adeo nulla subesse locis.
Falleris, et quae sunt nondum ubi cognita, damnas,

Iudiciique fuit regula curva tui.
Nam rigidis maior quo gratia legibus esset,

Tecta sub his ludis seria multa legas.
Perlege, perlectus precium liber ipse rependet,

Et disces mores per ioca laeta bonos.
Fruere, et vale.

AD ORNATISSIMUM VIRUM, DN. SIMONEM BINGIUM, HASsiacum Secretarium, Friderici Dedekindi praefatio.

OPTO tibi quantam virtute merere salutem,

O mihi non multos inter amate Simon.
Pauca loquar tecum: quae multa negotia tractas,

Te mihi dicturo multa, vacare vetant.
Quae modo nostra libris cantarat [Reg: cantaverat] Musa duobus

Carmina, de vitae simplicitate rudis.
Illa sub incudem tibi iam revocata refinxit

Pieris, et triplici protulit aucta libro.
Iamque iterum totum (faveat fortuna) per orbem

Auspicio Bingi mittimus illa tuo.
Ergo quid intendam nugis iuvenilibus, audi,

Consilii ut ratio sit tibi nota mei.
Carpimus indecores ioculari carmine mores,

Et vetus antiquae simplicitatis [(transcriber); sic: simplicitasis] opus.
Si meus hic hominum fuerit liber utilis ulli,

Corrigat ut mores doctior inde suos.

Utque velit tandem vitae damnare prioris,

Rustica quae solitus facta patrare fuit.
Nil moror ulterius, metam obtinuisse videbor,

Quae fuerat cursu meta petita meo.
Vix tamen eventus adeo sperare secundos,

Cum mala sim nimium tempora nostra, licet:
Sperantem terrent magnorum exempla virorum,

Qui celebres magno sunt in honore viri.
Quid memorem multa clarum virtute Platonem?

Quosque vehit celebri Graecia laude sophos?
Nonne hominum frustra tentarunt flectere mores?

Et placida mentes arte domare feras?
Scriptores nihilo plus profecere Latini,

Cura quibus populos magna docere fuit.
Tullius officium Romano tradidit orbi,

Quod deceat iuvenes, quod deceatque senes.
Quid tamen est scriptis adeo praestantibus actum?

Quis minus est hominum quam fuit ante ferox?
Utile formandis puerorum moribus, istis

Temporibus scripsit Roterodamus opus.
Quae tamen utilitas hoc digna labore secuta est?

Consilium vitae quis melioris init?
Exiguum certe numerum, qui talia curet,

Cernimus: in vitium ceterae turba ruit.
Nil ego nunc delicta queror vulgaria vitae,

Quae veniunt quavis multa videnda die.
Quae quia momenti vix sunt alicuius, honestis

Illa, nec adversor, dissimulare licet.

At videas multos (hominum modo respice mores)

Qui superent omnem rusticitate modum.
Sive famem contra saevam data fercula sumant,

Sive rigem poto guttura sicca mero.
Nec se respiciunt, et quonam fine creati

Sint homines, ullo non meminere modo.
Nil iuvat aetherea traxisse ab origine mentem,

Et ratio turpi victa furore tacet [(reading uncertain: erased, iacet also possible)] .
Barbarico vivunt crudarum more ferarum,

Quoque vocat veniris caeca libido ruunt.
Immodice praeter quam corporis exigit usus,

Distendunt variis viscera laxa cibis.
Poculaque in bibulum confundunt plurima ventrem,

Tum quoque cum potos non sitis ulla premit.
Nec satis est adeo petulanter rebus abuti,

Cunctaque per lautam mittere parta gulam.
quin etiam lactant va crimina turpiter, atque

Ob sua laudari facta pudenda volunt.
Hoc vitium longae iam consuetudinis usus

Comprobat, et magnum non sinit esse scelus.
Scilicet hoc homines pacto praecepta sequuntur,

Quae, ratio vitae quaesit honesta, docent.
Cur tamen et morum feritas manet omnis in illis?

Tot monitis adeo proficiturque nihil?
Lenibus admoneas aliquem de crimine verbis,

Et placide, melius vivat ut ille, roges:
Ceu facias ludos ridebit suaviter, et te

Delusum frustra dicere multa sinet.

Sin facinus verbis aliquod gravioribus ausis;

Carpere, quod fieri non decuisse vides:
Incurres odium, rigidusque vocabere censor,

Nullaque erit merito gratia parta tuo.
Atque ita iam nemo sequitur meliora docentem,

Ingenioque libet vivere cuique suo.
Sic homines vanum docti sumpsere laborem,

Nilque tot egregiis obtinuere libris.
Non tamen exemplis ego iam deterreor illis,

Quemque scopum multi non tetigere, peto.
Postque tot insignes arte ingenioque Magistros,

Qui deceant mores quenque, docere paro.
Forsitan illud agens temerarius esse videbor,

Pectore fallaces spesque fovere meo.
Sed sperare libet, meliori sidere forsan

Quam reliquis, coeptum iam mihi surgat opus.
Non simili vultu locuples hera respicit omnes,

Quod negat huic, illi saepius illa dedit.
Quis scit an huic merces respondeat ulla labori?

Et valeam voti compos abire mei?
Fortunam experiar, quid enim tentare nocebit?

Fors aderit coeptis aequus Apollo meis.
Ut nihil obtineam, facilis iactura laboris

Illius, hoc carmen quo mihi constat, erit.
Sed quia praeceptis rigidis nihil hactenus actum est,

Quae fieri semper nil nisi honesta iubent:
Tramite diverso metam contingere eandem

Experiar, tritas nec sequar ante vias.

Cunctaque iam fieri passim sine more iubebo,

Turpia quae factu, qui sapit, esse videt.
Ante suos oculos agrestia quisque videbit,

Ingenuos mores quae male, facta, decent.
Forsitan illa videns, vitam emendare priorem,

Barbariemque animi ponere quisque volet.
Vix queat hoc alia vitium ratione levari,

Sensibilis cuius desiit esse dolor.
Altius in nostris radices moribus egit,

Quam facili tolli rursus ut arte queat.
Non tamen auxilium modo desperabimus omne,

Una etiam dandae cum via restet opis,
Nil prohibere iuvat: forsan iussisse iuvabit,

In vetitum semper turba parata sumus.
Desperata salus aliquando est causa salutis,

Quodque minus credas posse iuvare, iuvat.
Nonne vides, dubio medicus succurrere morbo,

Cum nequit, et superat, pharmaca sana, malum:
Ut varias animum solertem vertat in artes,

Aegrotum, docta curet ut ille manu.
Pharmaca nunc nimios lenit per amica dolores,

Vulnera nunc acri pulvere sparsa ligat.
Saepe ferus membrum secat immedicabile ferro,

Saepius admotis ignibus urit idem.
Accidit et morbo superante Machaonis artem,

Ut medici nulla sentiat aeger opem.
Ille quidem calidas medicamina habentia vires,

Miscet, et aegrotum sumere multa iubet.

Nil tamen hac usquam, tentet licet omnia, cura

Obtinet, et docta plus valet arte malum.
Ergo suam vertens mox in contraria mentem,

Antidoto morbum frigus habente petit:
Et misero quam non licuit sperare salutem,

Hac demum felix arte sine arte tulit.
Sic ego cum videam praecepta salubria morum

Nil agere, et monitus commoda nulla sequi:
Quae fuerant facienda veto, fugiendaque mando,

Ut doceam gestus foeda per acta bonos.
Forsitan haec aliquis iocularia scripta revolvens,

His speculum vitae cernet inesse suae:
Et tacita culpa, nulloque monente rubescet,

Et fugiet post hac turpe quod esse videt.
Qui tamen in speculo te contemplaberis isto,

Verbaque multa tuis moribus apta leges.
Ne mihi, neve meo precor indignere libello,

Iusta nec est irae causa futura tuae.
Non mihi propositum fuit hic per stringere quenquam,

Degeneres mores carpere fervor erat.
Sin fuerit qui se prae multis esse notatum

Credet, et indigne verba iocosa feret.
Noverit hac ipsa lese ratione mereri,

Iam reus ut possit rusticitatis agi.
Hoc metuens, irae moderare calentis habenas,

Quisquis ad haec unquam scripta legenda venis.
Forsitan et tetricos offendent ista Catones,

Carmina de morum quae feritate damus.

Meque librumque meum censura gravabit iniquae,

Et scelus hoc scripto grande patrasse ferar.
Nam vereor certe non nullos esse futuros,

Qui studium damnent consiliumque meum.
Meque putent hominum sanctos corrumpere mores,

Nec facienda ullo facta docere modo.
Et fateor, possum mala facta docere, videri,

Sponteque currenti subdere calcar equo.
Qui tamen et nostri naturam inspexerit aevi,

Iudicium, reor, est vix habiturus idem.
Et nihil hac cernet metuendum parte pericli,

Nec mea cum damno carmina posse legi.
Nam nihil est, quisquam quod nostris moribus addat,

Rusticitas summum iam tenet ante locum.
Omnia quae possum scribi, plerique magistro

Turpia iam, nullo facta docente tenent,
Et faciunt ultro, laudemque in crimine quaerunt,

Et quibus ipsorum vita probetur, habent.
Nil equidem scripsi, factum quin ante notarim, et

Nascitur e gestis hoc mihi rebus opus.
Quae tenuere prius quam scriberet ullus, an illae

Versibus e nostris discere velle putas?
An fieri quenquam peiorem posse putabis,

Ingenio qui non ad mala promptus erat?
Ergo mihi certum est, nihil hac me parte mereri,

Cur reus inductae rusticitatis agar.
Si prorsum nulli (multis prodesse volebam)

Non labor hic ulli noster obesse potest.

Et mea propositi mens est sibi conscia recti,

Nilque rudis vulgi scommata salsa timet.
His redeo dictis ad te clarissime Bingi,

Tu mihi pro multis unus amicus eris.
Tu mea quo solitus iuvenilia respice vultu

Carmina, et autori, quod facis, usque fave.
Suscipe tutelam promptus librique meique,

Subque tuo hoc tutum nomine carmen eat.
Dira venenatae contra convitia linguae,

Ludicra praesidio protege nostra tuo.
Quid moror? hunc totum, quantus sit cumque libellum

Accipe, subque tua nunc agat ille manu.
Si monitus ullos tibi praeteriisse videbor,

(Non ego me paucos praeteriisse puto)
Ipse tuo arbitrio supple: ius carminis huius

Omne, sed o tantum suscipe, solus habe.
Si qua videbuntur nostro superesse labori.

Arbitrio sapiens omnia deme tuo.
Denique ceu censor capite, in quocumque repones,

Qui facient nostro facta notata libro.
Atque ita nos, regno cum sis dignissimus illo,

Tradimus haec manibus sceptra tenenda tuis,
Subicimusque tuis moderandos legibus omnes,

Quotquot opus veteris simplicitatis amant.
Ecce tuum imperium terris dominatur et undis,

Regnaque sunt regno cuncta minor a tuo.
Quod mihi tam magno reddis pro munere munus?

Sim tuus, id magni muneris instar erit.

Meque tuere tuum, coeptoque favore merentem

Prosequere, et rebus fautor adesto meis.
En ego si (quod agis) me delectaris amico,

Pro tibi tam prompto pectore, gratus ero.
Atque aliud, faveant felicia numina tantum,

Aggrediar quondam te duce maius opus.
Interea, quoniam longo es dignissimus aevo,

Multa, sed o felix, saecula vive. Vale.

DE ANTIQUA MORUM SIMPLICITATE, LIBER PRIMUS, Autore Friderico Dedekindo.

SI tibi simplicitas priscorum antiqua virorum,

Et rudis, et nulli noxia vita placet:
Quam placuisse ferunt nostris maioribus olim,

Quae segetum cultrix rustica turba fuit.
Huc ades, et nostrum studio non deside carmen

Perlege, fors aliquid quod iuvet inde feres.
Perlege, quoque modo deceat componere vitam,

Et mores, isto carmine certus eris.
Ne dubita, simplex evades protinus, ullum

Si monitus nostros pondus habere sines.
Non equidem laudo cuicumque placere volentes,

Atque aliis vitae facta probare suae.
Dura tibi nimium fuerit provincia, cunctis

Ad placitum mores composuisse tuos.
Laudo qui possunt aliorum spernere dese

Iudicium, et fortes hos reor esse viros.

Quique bono nunquam se submisere magistro,

Qui se, quae faciunt, cuncta decere putant.
Tu mihi prosper ades veterum non inscie morum

Syluone [(reading uncertain: fifth letter erased)] , o pinu cincte virente caput.
Quo bene, simplicitas quae sit laudanda, canamus,

Pectora sunt nutu nostra regenda tuo.
Dicite montivagi, syluestria numina, Fauni ,

Dicite quae rudibus vita sit apta viris.
Dic Lenaee pater, bibulae notissime turbae,

Pocula quo deceat sumere plena modo.
Come cibis avide quondam praefecte vorandis,

Si tua constitui sacra docere, fave.
Almaque Rusticitas nostro Dea maxima seclo [Reg: saeculo] ,

Huc ades, et vatem dirige prompta tuum.
Non facilis labor est, mores formare decoros,

Saepe gravis magnis res fuit illa viris.
Auxilio superum tamen has et numine fretus,

Difficiles magno pectore inibo vias.
O etiam morum censor iustissime Bingi,

Es bonus: auspicio scribimus ista tuo.
Carmina te vultu mea respiciente benigno

Uberior Musae vena futura meae est.

CAPUT I. Quae modestia servanda sit mane in vestitu, capillis, facie et dentibus mundandis.

quisquis habes odio rigidi praecepta magistri,

Qui nisi de morum nil gravitate docet:
Huc propera, et placidis utentem vocibus audi:

Non tonat hic aliquis tristia verba Cato.
Da mihi te docilem crasso sermone loquenti,

Nec dubita parvo tempore doctus eris.
Discipulus facili superare labore Magistrum

Crede mihi, antiqua simplicitate potes,
Et licet haec aliquis rigida de gente sophorum

Vituperet, morum quae documenta damus:
Non tamen illa tibi quicquam nocuisse videbis,

Sedula si Musae iussa sequere meae.
Fulcra soporiferi cum liqueris alta cubilis,

(Quod fieri medium non decet ante diem)
Egregie civilis eris, si nulla parentes

Mane salutandi sit tibi cura tuos.
Non homini cuiquam felicia fata preceris,

Saepe tibi grates dicere ne sit opus.
Prospera quantumuis optes, quid proderit illis?

Optima non damnum est perdere verba leve.
Gens sine mane suos Hebraea salutet amicos,

Quam tenet implicitam multa superstitio.
Cur tibi tam levium sit cura superflua rerum?

Caniciem iustos cura dat ante dies.
Non habet exiguas quoque pandiculatio vires,

Si medicos par est credere vera loqui.

Accidit ex longo neruos torpere sopore,

Atque male officii munus obire sui.
Excitat hos certo tibi pandiculatio motu,

Utere: nec mores dedecet illa tuos.
Nec reliquis surgens te vestibus indue, nudae

Indusium satis est imposuisse cuti.
Sed reliquas geminis vestes complectitor ulnis,

Aspera si duro frigore saevit hyems:
Scilicet in calido iucundius est hypocausto

Induere, a saevo ne violere [Reg: violeris] gelu.
Nec moveat, virgo vel femina si sit ibidem,

Tu tamen utaris moribus usque tuis.
Sique tuis quisquam factis offenditur, illum

Cernere si talem nolit, abire iube.
Quisque tibi cedat, nec tu concesseris ulli,

Conditione tua es liber, et esse velis.
Tandem ubi vestitus fueris, pendere solutas

In genibus caligas (res decet illa) sines.
Nanque ita virginibus tacita ratione placebis,

Teque sibi optabit quaeque puella virum.
Causaque tam iusti manifesta videtur amoris,

Sed non est isto commemoranda loco.
Non sat eris simplex, si vestimenta ligare

Coeperis, et ventri vincula dura nocent.
Ne nimis evadas moratus, pectere crines

Neglige, neglecta est formae decora viro.
Femineae crines ornare relinquito turbae:

Comantur iuvenes quos levis urit amor.

Crede mihi Dominum te nulla puella vocabit,

Site composito viderit esse pilo.
Sint procul a nobis iuvenes ut femina compti,

Scribit Amazonio Cressa puella viro.
Eximio tibi erit decori, si pluma capillis

Mixta erit, et laudem providus inde feres.
Scilicet hoc homines poteris convincere signo,

Non in stramineo te cubuisse toro.
Sint capitis crines longi, nec forpice tonsi,

Caesaries humeros tangat ut alta tuos.
Tutus ut a tristi rigidae sis frigore brumae,

Vertice prolixus crinis alendus erit.
Cuncti homines quondam longos habuere capillos

Quos modo Virgineus curat habere chorus.
Regna pater quando Saturnus prisca tenebat,

Tunc fuit in longis gloria magna comis.
Simplicitas veterum laudatur ubique virorum:

Qua potes, hos semper sit tibi cura sequi.
Dedecus esse puta faciemue manusue lavare,

Commodius crasso sordet utrunque luto.
Qui volet his vesci, per me licet, ipse lavabit,

Dicito: res curae non erit illa mihi.
Forsan erit dentes quite mundare monebit,

Sed monitis parens inveniare [Reg: inveniaris] cave.
Recta valetudo corrumpi dicitur oris,

Saepe nova si quis proluat illud aqua.
Quid noceat, dentes quod sunt fuligine flavi:

Iste color rubei cernitur esse croci,

Iste color fuluo quoque non culpatur in auro,

Auro quod nunquam non amat omnis homo.
Dentibus ergo tuis cur sit color ille pudendus?

Si sapis, hanc a te fac procul ire fidem.

CAPUT II. De ientaculo, et modestia oculorum, frontis, narium, item de garrulitate, sternutatione, obscoenitate, tussi, ructu, et de incessu, et habitu in plateis.

POscere quod comedas, ubi vix dum lumina somnus

Liquerit, in primis commeminisse velis.
Tota conde vola quam primum acceperis escam,

Ne cadat e manibus non bene pressa tuis.
Tum poteris quadris uti cum prandia sumes,

Iam satis est nuda continuisse manu.
Multaque per digitos pinguedo diffluat omnes,

Quos volo te lingua lambere saepe tua.
Prandia quo gestu, qua sint ratione vorandae,

Non ita post longo tempore certus eris.
Sed mihi nonnullis de rebus es ante monendus,

Concio non nimium longa futura mea est.
Quo deceat totum pacto componere vultum,

Et corpus, paucis ante docendus eris.
Id caveas primum, ne sorte modestia mores

In bene vivendo temperet ulla tuos.

Quis iuvenes rumium possit laudare modestos

Qui sapit, ignavos mox stupidosque vocat.
Non hominem rectis oculis aspexeris ullum,

Verte alio vultus lumen virunque tui.
Si recte aspicies, nimis esse videberis audax.

Tam iuvenem gravitas non satis illa decet.
Omnia quae spectas, distorto lumine spectes:

Omniaque aversa fronte loquare viris.
Esse verecundis oculis sine laudis amantes,

Et qui virtuti convenienter agunt:
Quo tibi cumque libet tu lumen utrunque vagari

Permitte, id multum simplicitatis habet.
Nec male conveniet frons ut sit torua minaxque,

Et faciem rugae mille decenter arant.
Qualis aratori facies solet esse iuvenco,

Verbera qui lanio percutiente tulit.
Vel fera qui contra rivalem bella paravit,

Et furit, et feruens non capit ira modum:
Talis erit iuveni generoso vultus habendus,

Qui laudem quod sit fortis habere volet.
Scilicet ex vultu virtutes pectore clausas

Colligere exiguo quisque labore potest.
Nullaque morosus nisi verba austera loqueris,

Quando tibi quisquam conveniendus erit.
Comibus ad quosuis, fueris si vocibus usus,

Et levis et petulans esse fereris homo.
Sin potes hanc de te spargi contemnere famam,

(Nil tamen, ut vera laude veharis, agas)

solve loquax semper multis sermonibus ora,

Ore tibi muto turpe sedere puta.
Sunt soliti quidam suspendere naribus aurum,

Vel gemmas, quales India dives habet.
Has tibi divitias fortuna inimica negavit?

Non ideo fracto pectore tristis eris.
Accipe consilium non vana monentis amici,

Certus es, ex animo me bene velle tibi.
Qualiter atectis dependens tempore brumae

Condecorat totam stiria longa domum:
Sic pitvita fluens geminis a naribus ornat

Qui iuvenes cultum simplicitatis amant.
Illa tibi gratis tanta ornamenta parantur,

Quae puto non parvum sunt paritura decus.
Cuncta tibi rerum bona contulit ipsa creatrix

Natura, ut vitae prospicit illa tuae.
Sed modus est rebus servandus in omnibus, ergo

Hanc tibo mensuram qua modereris habe.
Mucor ubi patulo stillans influxerit ori,

Tunc emungendi tempus adesse scias.
Id cubito facies, et te civilior alter

Non erit: hanc laudem solus habere potes.
Sive tibi hunc vestis praestet seu pileus usum,

Non fueris parva simplicitate rudis.
Totam implere manum, sacraeque illidere terrae,

Ut sonitum tota reddat in aede, decet.
Et iaceat: quid enim cures? pede proterat ille,

Phlegma tuum qui se posse videre negat.

Vidi etiam speculum multos de more gerentes,

(Appensum manicae funibus illud erat)
Si placet exemplum capias studiosus ab illis,

Pitvita speculi sed subeunte vicem.
Edere nare graves sonitus, et ducere ronchos,

Moribus adversum non rear esse bonis.
Indicium est animi fortis, spiratio fortis,

Et facit ad famam nominis illa tui.
Sternutare volens vicino obvertito vultum,

Quo potius vertas vix rear esse locum.
Mos habet ut quidam bene sternutantibus optent,

Id tibi qui faciat forsan amicus erit.
Quo sciat ergo suum te sternutasse sodalem,

Illius ad faciem sit tua versa velim.
Tu tamen in simili causa bona nulla preceris,

Vel tua si graviter sternutet ipsa parens.
Esse pudens caveas, ullave rubescere culpa,

Criminis admissi quos piget, illud agant.
Turpia quantumuis dicantur verba, notari

Indignum statuas esse rubore genas.
Te quoque verba loqui nonnunquam ab scoena decebit,

Dedecus haec puero non didicisse foret.
Nominibus propriis res quasque vocare diserte,

Nec lex nec divum relligio [Reg: religio] ulla vetat.
Turpia quae vulgo stulta ratione videntur,

Inspice, naturae sunt moderantis opus.
Non ego consueto seductus more loquendi,

Naturam contra, bella movere velim.

Tempore vesicam iusto relevamus et alvum,

Idque hominum nemo iudicat esse malum.
Verba reformidant tantum, propriisque vocare

Nominibus rigidi talia facta vetant.
Quod genus hoc hominum? quae tanta insania mentis?

Sit pudor in verbis, resque pudore vacent?
Si nova quis narrat, quae non audiveris ante,

Nec tibi dicendum quod videatur habes:
Tum velut incautas labiis comprendere muscas

Mordicus instituas, ora patere sines.
Si qua videbuntur sublato digna cachinno,

Ne leviter risu concutiare vide,
Verum ita, ut in tota ridentem audire platea

Te possit, per eam si quis habebit iter.
Usque tibi patulas os diducatur ad aures,

Hinc tibi ridenti gratia maior erit.
Sique videbuntur scabri rubigine dentes,

Hoc poteris Dominae gratior esse tuae.
Dissilio risu: geminare subinde memento,

Non dubium id signum simplicitatis erit.
Saepius et nulla causa existente, cachinnum

Tollere, non modicum laudis habere puta.
Forsan erunt qui se derisos esse putabunt,

Et tua non aequo pectore facta ferent.
Sic animis vanos irarum accenderis aestus,

Atque tuo pulchre munere functus eris.
Quid noceat multis furiosam impellere bilem?

Materiam risus res dabit illa novi.

Si qua voles falsa mendacia dicere lingua,

(Vera ego te iubeo non ita saepe loqui)
Post duo verba semel vel bis tussire iuvabit,

Quid dubitas? multum commoditatis habet.
Forsitan in promptu non sunt quae verba loquaris,

Non male, dum tussis, haec reperire potes.
Nec te verba loqui conficta intelliget ullus,

Scilicet, est falsum posse videre labor.
Quando opus est vere tussire, hanc noveris artem,

Vicini faciem verte sub ora tuam.
Hauriat ille tuae spiracula dira tracheae,

Illa refrigerium, si calet, esse queunt.
Si tua reppereris quam male facta ferentem,

Nil moveat: vana est viribus ira carens.
Imo et magnificis tua facta tuebere verbis,

Nil poteris pro te dicere? victus eris.
Argue quod vano tume at praecordia fastu,

Tam facilem nequeat qui tolerare iocum.
Quid faceret si non massa constaret eadem,

Qua sumus humanum condita turba genus?
Scilicet impurum si reddi crederet, et te

Conficeret certa dura per arma nece.
Quando venit ructus, cur hunc retinere labores?

quin potius liber possit ut ire iuvas?
Dissimulare studes, et supprimis ire volentem,

Quid facis? ah clara voce iuvandus erat.
Nec facili teneas, quando volet ire, labore:

Et tibi, si teneas, damna timenda feret.

Flatus enim stomacho si concludatur operto,

Carcere quo neque at liber abire suo:
Letiferos diro corruptus carcere morbos,

Et mala quae numero sint caritura, dabit.
In caput ascendet, totumque in corpus abibit,

(Heu nimio precio stet pudor ille tibi)
Nescio quid redolens hinc fiet anhelitus oris,

Forsitan et toto corpore putris eris.
Inde per infidum crepitus proruperit anum,

Nec fuerit sonitu proditus ille suo:
Naribus heu tetro fiet manifestus odore,

Nec poteris crimen dissimulare tuum.
Maxima ut haec igitur prudens incommoda vites,

Ne tibi sit ructum velle tenere labor.
Est amor in stratas urbis prodire plateas?

Purgatum capitis tegmen habere cave.
Qui nimios ambit, muliebria munera, cultus,

Ridendus merito cuilibet ille venit.
Nec licet a multo sit calceus undique coeno

Oblitus, ut purges sit tibi cura, velim.
Quid purgasse iuvet, cum sit tibi rursus eundum

Stercora per? vanus non foret ille labor?
Et toga longa pedes tibi demittatur ad imos,

Hoc erit antiquae simplicitatis opus.
Et tua sic verret post te vestigia, ne quis

Quo sis progressus, cernere possit iter.
Latus et extrema limbus tibi vestis in ora

Collecto plateae stercore firmus erit.

Viderit hoc aliquis spacio distante remotus,

Te bene praetextam credet habere togam.
Panniculos mittunt Bombycum [transcriber: according to Liddell/Scott, bombyx, -ykos is a silk worm, so this might stand for silk clothes]

munera Seres
Hinc procul in Scythica munera nata plaga:

His credere tuas solitus praetexere vestes,
Infima si lato plena sit ora luto,

Sin minus ista iuvant, (quoniam nova tempora mores
Insolitos secum ferre subinde solent)

Veste brevi induitor, quae vix tegat undique lumbos,
Quae tibi detectas non vetet esse nates.

Hoc gaudent cultu qui Martia castra sequuntur,
Quique modo nomen nobilitatis habent.

Et tibi ut aut miles, vel nobilis esse puteris,
Cura sit ut semper veste tegare brevi.

In quacumque modum re conservare decorum est,
Illa sed hoc saltem regula falsa loco est.

Neglectus iuvenem cultus decet, inquit Erasmus,
Quis dubitet tantum dicere vera virum?

Huic igitur credens vestitum neglige, nec te
Qui cultus deceant respice, quive minus.

Brachium utrumque simul post terga reflectere disce,
Seu stes, seu vicos forte per urbis eas,

Sed mea sedulitas, ne sit prolixior aequo,
Quod superest verbis significabo tribus.

Hoc volo te totam studio componere vitam,
Sic volo te mores instituisse tuos,

Ut qui te videat, non falso dicere possit,
Hic vere simplex est et agrestis homo.

CAPUT III. Mensa quomodo adornanda et removenda, et de mensae ministerio.

ECce puer mensam iam pridem stravit, et ecce

Fercula sunt avidae lauta parata Gulae.
Laetus es: esuriens patinis adhibebere plenis,

Haec reprimunt saevam pharmaca sana famem.
Te tamen ante tuo Domino servire necesse est:

Post, quod edas rapido protinus ore, feres.
(Nec tamen officium famulandi promptus obibis,

Ni semel atque iterum iusserit illud Herus)
Iamque quibus deceat te moribus esse docebo,

Tu modo ne dubita moriger esse mihi.
Quid quereris nimium subtilia iussa videri,

Quae damus? et pavido suffugis illa metu?
Rustica Musa mea est, praeceptaque rustica tradit:

Discere quae facili cuncta labore potes.
Quae semel es monitus, semper facienda memento,

Perque tibi cunctos esse tenenda dies.
Sive tuo solus domino, seu pluribus adsis,

Sive domi sumas prandia, sive foris.
Est eadem ratio multis servire, vel uni,

Et tibi mos idem semper habendus erit.
Cum servire voles prandentibus, exue vestem,

Officum impedita ne toga laxa tuum.
Sufficit ut caligis indutus edentibus astes

Promptus, et ut Thorax pectora nuda tegat.

Atque ita quam gracili sis corpore quisque videbit:

Laus ea nequaquam reicienda [Reg: reicienda] tibi est.
Quasque geris vestes minime decet esse ligatas,

(Versibus id paulo doctus es ante meis)
Quas natura tegi partes mandavit, ad illas

Demittas geminas absque pudore manus.
Sic ego matronis, castisque placere puellis,

Ingenuisque putem te bene posse viris.
Non placuere mihi pede qui nituntur utroque,

Et sua solicite crura locare solent.
Tu pede nunc dextro, modo laevo insiste vicissim,

Idque fac, ut nunquam stes in utroque simul.
Sic dum niteris hoc, requies conceditur illi:

Alterna requie quae caruere labant.
Semper et instabili gressu titubare memento,

Mobilitas iuvenes irrequieta decet.
Pigra quies scabiem morbosque utentibus adfert,

Utiliter moto corpore, sanus eris.
Scilicet et fabri titubant, cum follibus auras

Accipiunt: nec res dedecet illa fabros.
Cur igitur tibi non quoque sit res illa decora?

Semper enim pulchrum, quod decet, esse solet.
Disce, quod ex usu sit, ab omnibus, atque sequendum

Pone bonum vultus quemlibet ante tuos.
Utque manu nunquam non gesticuleris utraque

Effice: res magna est non tenuisse manus.
Otia mortales culpare ignava solemus,

Otia laudando sunt fugienda viro.

Nonnihil ergo manu fac semper utraque labores,

Desidiae turpem ne mere are notam.
Dextra ministerium sube at manus: altera braccas

Decidere a nudo semine posse, vetet.
Si nihil est aliud, digito te scalpe sub aurem,

Aut manibus sparsam digere utrisque comam.
Vel capitis tegmen digitis assuesce rotare,

Vel gestus habeas qui tibi cumque placent.
Aut etiam doctus potes esse Poeta videri,

Incipiens ungues rodere dente tuos.
Id faciunt gravium meditantes pondera rerum,

Quique canunt Clario carmina digna Choro.
Vel tua ceu toruus disponito brachia miles,

Ut lateris costas tangat utrinque manus.
Credo equidem pugnax reputaberis esse, videnti

Brachia te tali disposuisse modo.
Nil nisi sis iussus facias, nihil utile tractes,

Facto quantumuis esse putabis opus.
Praemia, si quid ages iniussus, nulla sequentur,

Gratiaque officii parva futura tui est.
At si quis fuerit, quem non satis esse putabis

Compositum, hunc oculis aspice saepe tuis.
Quicquid aget, sollers [(transcriber); sic: solers] attenta mente notato,

Quoque eat, et quo stet, quo sedeatque modo.
Observaque epulas quo gestu et pocula sumat,

Qua ratione suas collocet ille manus.
Sique tibi illius mores et vita videntur

Vel modicum risum vel meruisse iocum:

Sufficiens causa est: ingentem tolle cahinnum,

Teque nihil risum dissimulare velim.
Imo et in illius iacias dicteria mores:

Forsan erit sapiens qui modo stultus erat.
Quoque hominum fuerit numerosior illa corona,

Hoc lepidos mordax tu magis ede iocos.
Scilicet hoc sapiens magis esse vide beris illo,

Quo mage mordaci quoslibet ore petes.
Fercula fortassis mensae nova ferre iuberis,

Semper ibi hac uti providus arte potes:
Esuriens disco meliorem praeripe partem,

Illa tibi summo iure tenenda venit.
Scortea non alios tibi pera feratur ad usus,

Quam bona si libe at tollere frusta tibi.
Ergo etiam si quis te viderit illud agentem,

Propterea nimium commoveare cave.
Quin potius verbo si te obiurgaverit uno,

In promptu facinus quo tuearis habe.
An scelus esse putas reliquis comedentibus, inque,

Tempore me tanto non bene ferre famem?
Hos ubi fatus eris, nihil amplius ille loquetur,

Verbaque continuo per tua victus erit.
Post ubi lauta voles imponere fercula mensae,

Cura sit, ut placide non rumis illud agas.
Tam placide pones, ut ius cum carne resultet,

Panis et infuso iure natare queat.
Cum satis ederunt, debentque superflua tolli,

Unica consilii summa erit illa mei,

Subtrahe te dominis, ut et hunc vitare laborem

Possis, ne vires quo superentur, agas.
Relliquias [Reg: Reliquias] [transcriber: double l metri causa]dominus de mensa colligat ipse,

Apposuisse dapes dic satis esse tibi.
Et satis expectasse diu, stomachumque latrare,

Hunc modo placandi tempus adesse cibis.
Sin famulum verbis revocaverit ille severis,

Incipe, sed lento, velle redire, gradu.
Quae nimia est, magno multos properatio damno

Laedit, et in parvis sunt bona multa moris.
Cumque redis, nullo quae restant ordine tolle,

Ad bene tollendas quid facit ordo dapes?
Stulta superstitio est homini vitanda modesto,

Cur, ubi relliquias colligis, illa placet?
Multa levato simul, ne saepe recurrere fesso,

Ordine tollenti pauca, necesse fuat.
Ire per ambages, eum sint compendia praesto,

Stultitiae summum duxeris esse gradum.
Sic quoque relliquias [Reg: reliquias] [transcriber: double l metri causa]

paulatim tollere, ineptum est,
Cum pariter liceat cuncta levare tibi.

Tum quoque (ne dubites) erit excusabilis error,
Si fuerint digitis omnia lapsa tuis.

Pondere eras etenim vires super ante gravatus,
Brachiaque impositum lassa gravabat onus.

Robore vix qui te multum superabat et annis,
Sustineat manibus pondera tanta suis.

Sique levare iubet te nemo, levare caveto,
Aspicitoque oculis quae cecidere tuis.

Et ridere potes quasi res bene gesta fuisset,
Idque tibi vitio vertere nemo potest.

Sin fueris iussus, tum lapsa recollige tristis:
Et quasi poeniteas signa dolentis habe.

Tollere cuncta simul si non potes, accipe partem,
Cetera per terram sparsa iacere sine.

Non equidem spero fore de prandentibus unum,
Deflendum facinus qui putet esse tuum.

Imo cum risu tibi digna encomia laudum,
Quae nimia es meritus simplicitate, canent.

CAPUT IIII. Qui mores in mensa servandi, ante apposita cibaria.

CLara ciet vacuus iam dudum murmur a venter

Tamque monet longam se male ferre moram.
Eia age iam tandem te post ieiunia mensae

Sumendisque cibis, qua potes arte, para.
Vincula si ventrem constringunt ulla, relaxa,

Liber ut arbitrio diffluat ille suo.
Ne tamen omnino nihil esse puteris honestus,

Vincula non libeat solvere cuncta simul.
Pauca potes, si sunt constricta, relinquere lora.

Quae post commodius solvere tempus erit.
Ante lavare manus quam suavia prandia sumas,

Credideris nunquam muneris esse tui.
Quam facile est gelida manus ut sit purior unda?

Quaelibet impuras terra refundit aquas.

Terra quod emisit si mundum credere fas est,

Tu quoque iam toto corpore mundus eris.
Nec digitis longos praecidere convenit ungues,

Unguibus in longis gratia magna latet.
Unguibus Accipiter longis quoque corripit escas,

Principibus tamen haud displicet ille viris.
Si tamen est animus praecidere, id inter edendum,

Otia cum fueris paucula nactus, ages.
Si quis honoratus debet discumbere tecum,

Ut sedeas primo sit tibi cura loco.
Surgere si quisquam sella te iusserit illa,

Surgere tu magnum crimen habere puta.
Nec dubites ingens tibi dedecus esse, supremo

Si pulsus, sedeas inferiore, loco.
Cur alii cedas quo non sit dignus honorem?

Cur tibi despecto non habeatur honos?
An dubium est unum cunctos habuisse parentem?

An non aeque omnes puluis et umbra sumus?
Primus Adam duro cum verteret arua ligone,

Pensaque de vili duceret Eua colo:
Ecquis in hoc poterat vir nobilis orbe videri?

Et modo quisquam alios ante locandus erit?
Serius ad mensam si quando accedis, et illic

Pransuro sedes iam tibi nulla vacat,
Stare diu minime tibi convenit: utile membris

Hoc erit, ut sumas prandia laeta sedens.
Pelle loco socium, qui quod sit viribus impar,

Nil tibi pro rapta sede nocere potest.

Cedere si nolet, nolentem detrahe collo:

Cedere maiori praecipit ipse Cato.
Forsan adhuc panis cultello hesternus adhaeret

Aut magis est alio sordidus ille situ:
Huic vitio poterit succurrere calceus, illum

Exue, si cotis destitueris ope.
Vertitoque exutum, versoque illidito cultrum,

Inde tibi splendens, inde et acutus erit.
Site quis fuerit sic admiratus agentem,

Respondere potes, moris id esse tui.
Tardius optatas apponi videris escas,

Et fieri longam te esuriente moram:
(Forsitan officium neglexit lixa coquendi,

Vel malus inceptum fraude moratur opus)
Ira animum subeat, furor est iustissimus irae,

Quae graviter causas cur moveatur, habet.
Posce dapes pleni magnis clamoribus oris,

Quam potes intenso gutture posce dapes.
Voceque cessantes verbisque minacibus urge,

Saepe subest parvis maxima poena moris.
Forsan et instructae qui dulcia fercula mensae

Inferat, a lixa dante, minister abest:
Tu potius longum ieiuno ventre sedebis,

Fercula quam reliquis vilior ipse feras.
Nemo tibi facinus tantum persuadeat Autor,

Ne vel Romuleae Tullius urbis honos.
Stultus id exiguum tibi dedecus esse putares,

Servitium facili vile subisse manu?

Interea varias tere tempora longa per artes,

Otia sunt pigris insidiosa viris.
Si mala te scabies dulci prurigine vexat,

Qua liceat causam, fallere tempus, habes.
Scalpe frequens digitis (nihil est iucundius illo)

Ulcera, quae multa putrida tabe fluunt.
Aut velut exciso quondam sub monte Metallum

Quaeritur in venis terra benigna tuis:
Sic scabiem immisso varie rimabere cultro

Doctus, et occultos ingrediere poros.
Inde nec absterso cultro data prandia sumes,

Nec digitos gelidae flumine lotus aquae.
Vermiculi teneram saevi infestare iuventam

(Experto dubitas credere?) saepe solent.
Bis tribus ingressi pedibus nituntur, et inde

conveniens multo de pede nomen habent.
Hos quoque si sentis depastum rodere corpus,

Non tibi protractas ire querere moras.
Auulsos capitis modo crinibus abstrahe, et illos

Strenuus impresso fortiter ungue doma.
Eque sinu vivos, miles fortissimus, hostes

Profer, et in mensa corpora capta loca.
Delicias illic faciant tibi mille, videnti

Qua moveant celeres conditione pedes.
Omnia defuerint, tamen haud tibi defore quadras

Crediderim, his longae taedia pelle morae.
Inspice, si non sunt omnes velut esse volebas,

Emendaturas protinus adde manus.

Saepius artifici turpis committitur error,

Quando celer propero multa labore parat,
Impiger educto tu singula corrige cultro,

Quae poterant oculis esse molesta tuis.
Corrige, et incisis orbes insignibus orna,

Ingratumque tuo non erit illud hero.
Impositam mensae crebris te pungere mappam

Ictibus, haud quenquam qui vetet esse velim,
Linea vulneribus mensae velamina multis

Confice, res usu non caret illa suo.
Tale malum dominus fieri sibi saepe timebit,

Materiam tarda cui dedit ipse mora.
Temperiusque dari cupido sua fercula ventri

Praecipiet, proprio cautus eritque malo.
Aeneus in mediae quoque ponitur aequore mensae

Circulus, impositas sustinet ille dapes.
Ictibus huic raptum crebris illidito cultrum,

Utilitas duplex inde venire potest.
Afficies teneras claris tinnitibus aures:

Audire hos multi se quoque posse velint.
Inde Coquum de te dominumque monebis, et illos

Esse diu immemores non patiere tui.
Culter Heri in mensa positus, patrisve iacebit,

Alteriusue, tibi qui bene notus erit:
Arripe et in saxis aciem ferroque retunde,

Ne rumis et iusto promptius ille secet.
Inde tuo existat dominove patrive periclum [Reg: periculum] ,

Vulnera ne nimium dura secando ferant.

Denique si ventrem miser exonerare fuisti

Immemor, et iam te sarcina tanta gravat:
Et metuis caligas modo ne descendat in ipsas,

Atque novo totam turbet odore domum:
Surge citus mensa, causamque rogantibus inque,

Ventris eo saevum depositurus onus.
Inde redi, illotis mensaeque accumbito palmis,

Ne noceat longas nectere velle moras.
Forsitan accubitum dum propter balnea differs,

Diripiat positos cetera turba cibos.

CAPUT V. De moribus inter edendum observandis.

SOrbilis inprimis ieiuno apponitur esca,

Ventriculo melius quod queat illa coqui.
Et tibi adhuc cupido cochlearia concava desunt,

Nec facile apposito est abstinuisse cibo?
Quid dubitas patinam roseis apponere labris,

Immissoque dats ebibere ore dapes?
Ipsa parens rerum, quae vita humana requirit,

Cuncta tibi larga contulit ecce manu.
Diogenes etiam cochleare abiecit, et hausit

Ex liquido palmis pocula fonte suis.
Hunc manuum demens Cynicus non noverat usum,

Doctus ab infanti ni foret ipse senex.
Fercula cum fuerint mensa quaecumque locata,

Sit tua ut in patina dextera prima, vide.

Et tibi quod placitum fuerit citus arripe frustum,

Ne tibi praereptum protinus alter edat.
Si sapis, hunc morem semper retinere memento

Utile id est ventri conveniensque tuo.
Invidus obliquis id viderit ullus ocellis,

Dicito, quisque solet proximus esse sibi.
Forsan et in disci procul a te parte remota,

Tollere quam cupias, portio lauta iacet:
Et tibi nullus adest hominum qui porrigat illam,

Arripe protensa protinus ipse manu.
Quid refert etenim quod non in parte propinqua

Te coram, ut positum debuit esse, fuit?
Nescio quid civile sapit convertere lancem

In gyrum, ut veniant fercula lauta tibi:
Id facinus tali potes excusare colore,

Promptus ad urbanos ut videare iocos:
Taliter ut reseras circum caelestia volui

Sidera, nec stabilem semper habere locum,
Inde quid efficiant propria virtute Planetae,

Id sine vicinum commemorare tuum.
Ille tuo pugnum ridens impegerit ori:

Motus ab aetherio venerit ille polo.
Quod tibi de lautis dapibus proponet amicus,

Arripe quo citius fiat utraque manu.
Quodque dedit retine totum, totumque vorato,

Si sapor est gratus faucibus ille tuis.
Nil tibi profuerit vicino reddere partem,

De tibi propositis, si placuere, cibis.

Quique tibi dederat, non debes dicere grates,

Sit licet eximio dignus honore coli.
Ipse mihi poteram quae vellem sumere, dices:

Nil opus officio crede fuisse tuo.
Haec semel atque iterum responsa dedisse iuvabit,

Et modo quid prosint haec tibi, certus eris.
Nempe tibi nemo post factum porriget illud

Frusta ex appositis ulla voranda cibis.
Ipse igitur posthac, et quae tibi cumque placebunt,

Arbitrio poteris sumere frusta tuo.
Omnia per patinam convertas, omnia tentes:

Nec nisi quae placeant sunt comedenda tibi.
Pectora saepe gravis mortalia detinet error,

Et quaevis oculos fallere causa potest.
Saepius aspectu quod pulchre apparet opimum,

Lautum, si gustes, experiere parvm.
Cuncta igitur lingua cautus gustuque probato,

Quae placuere oculis fercula visa tuis.
Si apor est gratus, nec displicet ille palato,

Non opus esse tibi me monitore putem.
Sin expectatum deprendis abesse saporem,

Quid facias, nostro carmine doctus eris.
In patinam rursus si vis iactare, licebit:

Cur etenim stomacho quod male quadret edas?
Ve retinens, quacumque libet tibi parte, noratis:

Hoc equidem nullum posse vetare reor.
Compressam digitis arrodere dentibus escam,

Et decet, et secum commoda multa vehit

Parcis enim tenero (magna o sapientia) cultro,

Ossibus illisus ne ferat ille malum,
Quod superest patinae visum est tibi reddere? laudo:

Mox alius forsan, qui petat illud, erit.
Invidia est hominum naturae insculpta malorum,

Quod superest, alii cedere nolle bonum.
Quod tibi displicuit rapiet cupidissimus alter,

Et velut accepto munere, gratus erit.
Utque cibis vacuam praesentibus expleat aluum,

Ore tibi rapido quod superabat, edet.
Commodius tamen et civilius esse putarem,

Vicino ambesam proposuisse dapem.
Accipiet laetus, gratesque tibi insuper addet,

Te quod adhuc memorem sentiat esse sui.
Argumentum ingens non ficti erit illud amoris,

(Saecula quem raro nostra videre solent)
Quod dederis carnes iam de quibus ederis ipse

Vicino, et cum te non roget ille, tuo.
Vix equidem credo frustum quod tale parenti

Det canis, esuriem quamlibet illa ferat.
Elixam Cererem, Bacchive liquentia Promum

Vina vides parca suppeditare manu?
Pocula post tergum prudens tibi plena repones,

Nec, quis ut invito te bibat inde, sines.
Cum bibis ex illis, reliquis sitientibus, inque,

Solicitum pro se quemlibet esse decet.
Vos quoque iam potum circumspexisse decebat,

Guttura si curae sicca rigare fuit.

Cum bene de primo repleris viscera misso,

Et iam quae placeat venerit esca tibi:
Si qua ligata tenent ventrem modo vincula solve,

Ad praesens fias quo magis aptus opus.
Nil pudeat: si quid credes tamen esse pudendum.

Id poteris tali dissimulare ioco.
Cum tibi vicino te permutare sodali

Finge dolo, vestis vincula velle tuae.
Et pete ut ante tibi sua praebeat ille videnda,

Dic tua te dempta promere velle mora:
Haec erit in promptu solvendi occasio lori.

Quod pudor ante tibi solvere magnus erat,
Iamque tuis si quid corrosae carnis inhaeret

Dentibus, inserta deme repente manu.
Cum caro fallacis Crocodili in faucibus haesit,

Exiguus facili subvenit ales ope.
Ora etenim volucrum rostris elinguia pandit

Bellua, mox escam qui petat ales adest.
Ille ferae dentes impune pererrat hiantis,

Frustaque de patula fauce relicta legit.
Hac opus arte tibi nihil est, natura benigne

Prospiciens, digitos ipsa manusque dedit.
Os digitis scrutare tuis, aut utere cultro,

Immunda officium cur tibi praestet avis?
Quodque revulsisti de dentibus, inspice quid sit,

Et ne quid pereat protinus illud ede.
Aut aliud non purgato prius accipe cultro

E patina frustum quod tibi cumque placet.

Idque tuo ridens transfixum appone sodali,

Terque ut edat blanda voce quaterque roga.
Extractasque tuo sordes ubi sumpserit ori,

Materia risum sufficiente dabis.
Hoc etiam reliquis urbanus habebere pacto,

Natus et Attaeis esse ferere iocis.
Nescio cur aliqui soleant abstergere cultrum,

Cum de communi scindere pane volunt.
Insipiens adipem mappae cur illinis albae?

Cur quod habet solidae nil rationis agis?
Utilius poteras communi abstergere pane,

Pinguior, et linguae gratior ille foret.
Forsan et haec aliis res non ingrata suisset,

Si modo de pingui pane libenter edunt.
Hoc etiam (quamuis non nil videatur agreste)

conveniens ventri fors queat esse tuo.
Quando dapes lautas in prandia miserit hospes,

Quas speres avidae posse placere gulae:
Exime de patulo mucorem nare fluentem,

Exemptumque cava conglomerato manu.
Idque vel in mediam coram omnibus iniice lancem

Callidus, aut gestus inicientis habe.
Sic reliquos dapibus citus absterrebis opimis,

Quodque erat appositum solus habere potes.
Fecit idem quondam vir famigeratus ubique,

Nomina cui speculo noctua iuncta dedit.
Hunc homines cuncti laudant, mirantur, honorant,

Atque viri mores posse referre student.

Illius quoque tu quantum potes, indue vitam,

Et poteris gestis clarus abire tuis.
Quem tibi praescribam sumendi prandia finem,

Quis modus huic operi debeat esse, rogas?
Desine cum nimia venter distenditur esca,

Cumque cibi rumpi prae gravitate times.
Hic mihi praeterea fueras non pauca monendus,

Prandia sumenti quae facienda forent.
Sed vetat hora brevis fugitivi temporis, ergo

Plura canam quando coena parata tibi est.

CAPUT VI. Mores a prandio, et in deambulationibus observandi.

IAm bene visceribus per splendida fercula pastis,

De rebus nullis anxius esse velis.
Hei male ventriculus curis affligitur aeger,

Peius ut ingestos concoquat ille cibos.
Inde feri infestant mortalia corpora morbi,

O fugito solers omne laboris onus.
Et tua per scamnum componito membra sopori,

Quo modo sunt scamno prandia sumpta tibi.
Sic iaceas donec coenandi venerit hora,

Tum tibi de somno surgere tempus erit.
Dumque iaces poteris crepitus impune frequentes

Edere, nec qui te carpere possit, erit.
In manibus cum non habeas, potuisse teneri,

(Verba tibi si quis dixerit ulla) nego.

Si libet ingrato non indulgere sopori,

Nec tua delectat corpora pigra quies:
Surge gradu lento per vicos urbis iturus,

Res bene repleto convenit illa viro.
Escaque paulatim ventrem descendit in imum,

Id medici membris esse salubre docent.
Illotis manibus venisti ad prandia primum:

Illotis manibus rursus abire potes.
Nonne sinas potius sumptas tibi suaviter escas,

Quam digitos fatui fontis olere lacum?
Nec, licet immundo sit calceus undique coeno

Oblitus, ut purges sit tibi cura velim.
Quid purgasse iuvat, cum sit tibi rursus eundum

Perque luto plenas stercoribusque utas?
Sumpseris incassum vanos purgando labores,

Vanaque propositi cura sit illa tui.
In media quando iam coeperis ire platea,

Et fuerit sumpti nausea facta cibi:
Deiice per vomitum ventri quodcumque molestum est,

Sit licet in medio nausea facta foro.
Plurima nec moveat quod turba stet undique circum,

Tu tamen abicias quod tibi cumque grave est.
Fecit id Antonius multis spectantibus olim,

Is tamen Ausonia consul in urbe fuit.
Roma sed o nostras quantum supereminet urbes?

O quanto es magno tu minor Antonio?
Quod facinus tanta vir tantus in urbe patravit,

Non tibi in his poterit dedecus esse locis.

Si nihil ista movent magnorum exempla virorum,

Quae moveat propriae cura salutis erit.
Corporibus medici recte auxilientur ut aegris,

Ad vomitum cauti saepius illa vocant.
Mense unum quovis vomitum pluresque requirunt,

Praeservativum pharmacon illud habent.
Quid sentis? quot eris recte valiturus in annos,

Si vel quottidie bisue semelue vomas?
Quando tibi gravis est spacianti urina, repente

Vesicam in mediis exonerato viis.
Femina casta licet videat, vel honesta puella,

Non tamen inceptum destituatur opus.
Magna pudoris erit, sed maior habenda salutis

Cura, bonum fragile est corporis ipsa salus.
Exiguo perdunt, quod vix reparabitur ullo

Tempore, qui curam non habuere sui.
St qua tuos humeros vestis tibi contegit, illam

Neglige, res cura non eget illa tua.
Quin etiam ne se toga cruribus implicet, atque

Impediat gressus, detineatue tuos:
Disicienda utrinque manu est, a parte videri

Corpus ut excellens anteriore queat.
Quaeque tegenda toga fuerant, thorace tegantur

Et caligis, illud quis neget esse satis?
Talia delectant castas spectacula matres,

Virgineoque solent illa placere choro.
Scilicet aspiciant quam sis bene iunceus, et quam

Constringant ventrem vincula firma tuum.

Protinus ergo tui captae accendentur amore,

Femineus quavis arte movetur amor.
Inque via si quis tibi dixerit ore salutem,

Sive tibi notus, sive alienus erit:
Non ego responsum facili te reddere voce,

Si mea iussa putas pondus habere, velim.
Ora salutantis prius inspice, et excute solers,

Qua tibi sit blandum mente locutus, Aue.
Et nisi sit dignus responso visus, abito,

Et tacitum gratae claudito vocis iter.
Ipse prior nullos etiam salvere iubebis,

Taurinumque oculis usque tuere tuis.
Nanque vagi de te minuetur opinio vulgi,

Si te conspicient cuilibet ore loqui.
Atque tibi stultae crimen levitatis murent,

Cum fueris nuper creditus esse gravis,
Inde tuo certe nimium decedet honori,

Et tua maiestas damna dolenda feret.
Si tamen ulla domus steterit pro limine virgo,

Prae reliquis cuius forma placere queat:
Lumina mox in eam cum blando coniice risu,

Nil refert quod non est bene nota tibi.
Inde adeas recta (pudor omnis inutilis hic est)

Curaque sit blando molliter ore loqui.
Omnia quae risum moveant narranda putato,

Nil tibi inurbanum, nil tibi turpe fuat.
Turpe nihil rerum genitrix natura creavit,

Ipse sibi quae dam turpia fingit homo.

Tetrica si semper Stoicorum dogmata narres,

Ridiculus dominae non potes esse tuae.
Sperne severorum decreta austera Catonum,

Zenonis rigidi dura statuta fuge.
Blanda Cynaedorum [transcriber: dog-like, from Greek] magis est tibi congrua secta,

Et Cynici molles quae docuere, tene.
Cum bene cooloquii fuerit finita voluptas,

Iamque paras coepta rursus abire via:
Tum tua Virgineo circunda brachia collo:

Osculaque amplexus inter amica rape.
Si negat amplexus, atque oscula blanda petenti,

Coge vel invitam reddere utrunque tibi.
Si fugiet sequitor, prensamque amplectitor illam,

Dissimulet quamuis, victa libenter erit.
Et loquitor blandum, dominamque subinde vocato,

Ne tuus erga illam dissimuletur amor.
Turba tuos coram videant lususque iocosque,

Ut quam sis possint cernere bellus homo.
Hunc quoque servabis morem, quaecumque puellae

Obuia per mediam sit tibi facta viam.
Inde tuam minui gravitatem credere stultum est,

Nec tibi qui vitio vertat id ullus erit.
Obuia sed virgo si te prior ipsa salutet,

Ut referas grates non reor esse tuum.
Esse putato malam quaecumque videbit amice,

Quaeque tibi blando non negat ore loqui.
Vita tibi quanquam simplex et rustica cordi est,

Eque tua laudem simplicitate petis:

Sint tamen elato tua pectora turgida fastu,

Luminaque excelso tolle supercilio.
Qui nimis abiecto est animo fractoque, videtur

Ingenii dotes non bene nosse sui.
Mox et in exiguo contemptus habetur honore,

Qui poter at summum clarus habere locum.
Quantus quisque sibi est, aliis quoque tantus habetur:

Sub pedibus, qui se non levat ipse, iacet.
Cede igitur nulli, sperne omnes, respice nullum,

Cunctaque duc animis inferiora tuis.
Si tibi quis magnis occurret honoribus ductus,

Quem celebret toto cognita fama polo:
Sive regat iustis subiectam legibus urbem,

Et bonus imperii non leve gestet onus:
Sive rudem doceat divina oracula plebem,

Lucidaque ad caeli sidera monstret iter:
Seu vitam prudens alioqui degat honestam,

Et sit virtutis nomine clarus homo:
Ne subeat flavos animo nudare capillos,

Inque tuis maneat fixa Tiara comis.
Nos sumus ex limo facti telluris eodem,

Materia est cunctis una eademque viris.
Divitibus vitae non est prolixior usus,

Quam quos pauperies imperiosa premit.
Non magis excelsis Clotho iustissima parcit,

Parcere quam spretis pauperibusque solet.
Haec monueant aliquo ne quem digneris honore:

In simili cuncti conditione sumus.

Deque via nulli cedas quicumque sit unquam,

Imo occurrentes cedere coge tibi.
Cum socio latam spaciabere forte per urbem,

Et via communis una duobus erit:
Sive sit aequalis, seu dignior esse putetur.

Tu dextrum studeas obtinuisse latus.
Si tamen immundo fuerit via lubrica coeno,

Nequaquam tibi mos iste tenendus erit.
Ingrediere viam quae mundior esse videtur,

In medio comitem nil nocet ire luto.
Hoc tibi quid prosit facile cognoveris ipse,

Si tua vel modicum mens rationis habet.
Forsan erit vacuas crepitus mittendus in auras,

Qui ventrem miseris torserat ante modis.
Quandocumque libet dimitte, et ubique locorum,

Quod natura facit, non reor esse malum.
Qui male moratum te ideo contenderit, illi

Reddere responsum tale repente potes:
Quatuor ex vento veniunt in ventre retento,

Vertigo capitis, colica, spasmus, hydrops.
Hanc tibi doctrinam medicorum regula tradit,

Regula civili firma tenenda viro.
CLAVdius edicto ructus crepitusque teneri,

Damna valetudo ne ferat inde, vetat.
Pro te proque tuis faciunt haec moribus, atque

His te tutari non sine laude potes.
Florida cum viridis calcatis gramina campi,

Sermone est aliquo longa terenda via.

Ergo aliquis comitum de magnis dicere rebus,

De pacis pulchra commoditate volet.
Aut veterum antiquos mores, vitamque virorum

Ex aliqua doctus proferet historia.
Hoc tu propositum mox interrumpe, loquendo

Frivola, et in media sistere voce iube.
Prisca iuvent alios antiquis gesta diebus,

Dicito; me nostri temporis acta iuvant.
Vina vetusta quidem, veteresque probantur amici,

Et vetus in prisco quae fuit orbe fides.
Non tamen antiqua quodcumque se origine iactat,

Omne ego crediderim protinus esse bonum.
De rebus nostris nostraque aetate loquamur,

Quidque boni praesens cuilibet hora ferat.
Hoc dicto, lepidas sociis proponere nugas

Incipe, quas risum posse movere putes.
Plurima de dulci conficta loquaris amica,

Blanditias quoties dixerit illa tibi.
Verba iuvant austera parvm, iocularia profer,

Saepius et multum turpia laudis habent.
Moribus o iuvenis discas praesentibus uti,

Si qua tibi est sociis cura placere tuis.
Deposito loquitor quaevis obscoena pudore,

parvi animi signum creditur esse pudor.
Hunc adolescentes morem plerique sequuntur,

conventus quorum tempora nostra vident:
Ut nihil in medium dicant de rebus honestis,

Nescia sed potius verba pudoris ament.

Quod faciunt omnes, cuivis fecisse decorum est,

Et minus est fallax quae bene trita via est.
Tu quoque consuetum sectare per omnia morem,

Et loquitor cunctis quod placuisse queat.
Vana locuturus, semper quod dicat habebit,

In nugisque loquax quilibet esse potest.
Si tamen in promptu nihil est quod dicere possis,

(Hoc equidem raro posse ventre putem)
Suaviter irride quicquid tum dixerit alter,

Despiciens quae sunt non bene nota tibi.

CAPUT VII. De adornatione mensae ante coenam, et aliis ministeriis.

SEd modo caeruleas declinat Phoebus ad undas,

Ut gelido fessos aequore mergat equos.
Sumendaeque horam reor haud procul abfore coenae,

Utque domus repetas limina tempus erit.
Colloquium valeat, vacuae quod detrahit aluo,

Nil facit ad rigidam concio longa famem.
Non tamen ut nimium properes volo: nil nisi certo

Consilio facias, incipiasque nihil.
Ultra praescriptam si forte emanseris horam,

Non res illa sua commoditate caret.
Forsitan interea dum tu tua munia differs,

Cuncta domi pro te qui paret alter erit.
Alter erit mensam qui mappis instruat, et qui

Obsequium domino deferat omne tuo.

Hoc potes invisum pacto vitare laborem,

Quem semper quavis, qui sapit, arte fugit.
Site cogatur pater expectare, vel hospes,

Certa tibi utilitas, et decus, illud erit.
Utilitas, patrii quia signa videbis amoris,

Nec dubiam cernes hospitis esse fidem.
Sed decus egregium est, quod ab hospite, sive paren te,

Tale nihil merito tantus habetur honos.
At vel inhumanus pater est, vel perfidus hospes,

Si dum per campos tu spaciaris, edant.
Quando domum venies, si nondum mensa parata est,

Et tu sternendi tempus adesse scies:
Iniussus minime sternes, quia nescio simplex,

Si facias, dici qua ratione queas.
Non iuvet ut sapiens videare vel aptus agendis

Rebus, nec virtus proderit ulla tibi.
Simplicitas prodest, haec te tutabitur omni

Tempore, quantumuis feceris omne malum.
Et quia ad officium quoduis crederis ineptus,

Nulla iniungetur res facienda tibi.
Qui sua prudenter vitare incommoda novit,

Quidque sibi prosit, qui videt, ille sapit.
Saepe suas qui divitias iactavit, iniquo

Factus raptori praeda pudenda fuit.
Ast in delitiis et tuta pace quievit,

Qui bene quas habuit dissimulavit opes.
Interitum multis virtus iactata paravit:

Quis vocat ignavos ad fera bella viros?

Ut foret in tuto Chironis alumnus Achilles,

Virtutem sumpta texerat ille colo.
Quid Laertiades? simulato nonne furore

Aspera conatus bella cavere fuit?
Tu quoque si quicquam virtutis habebis et artis,

Omnibus id studeas dissimulare modis.
Magna vel invitum tentare negotia cogent,

Si te aliquid dominus posse paterue sciet.
Orbibus iniectis mensas ornare, vel ullo

Pane, superuacuum, ni iube aris, erit.
Non reor esse tuum cura vigilante videre

Singula, vel quo sint scamna locata modo.
Nil opus est duram pani praecidere crustam,

Quem domini mensae ponere in orbe paras.
Omnia damna cave: sed circumcidere panem,

Damna fer at domino vix reparanda tuo.
Quod fueris iussus tantum, nihil amplius unquam

Perficias, res est perniciosa labor,
Quem famulum domini fecit fortuna superbi,

Heu miser, heu quantum cogitur ille pati?
Quicquid agit scelus est, dominus nisi iusserit ipse

Mox gravis est culpae poena parata levi.
Ergo aliquis dominum ne stulto offenderet ausu,

Consilio sapiens hoc prius usus erat.
Sumpsit agendorum schedulam bene providus ante,

Servitii domino quam daret ille fidem.
Hanc legit acceptam, memorique in mente recondit,

Muneraque officii percipit inde sui.

Nec facile obtineas opus aggrediatur ut ullum,

Quin oculis lectam consulat ante schedam.
Et quod agendarum non cernit in ordine rerum

Expressum, officii non putat esse sui.
Forte erat a domino flammas extinguere iussus:

Coeperat accensam flamma cremare domum;
Perlegit ille suas lento prius ordine chartas,

Quam per agat domini iussa severa sui.
Hoc sequitur multis factum memorabile causis,

Et quid agas, quovis tempore certus eris.
Multa prius monui, sumendi prandia tempus

Cum foret, haec isto mente revolue loco.
Non opus est eadem saepe inculcare docendo,

Tempora inutiliter ne preciosa teram.
Difficilis nulli nostra est doctrina, volenti

Dirigere ad vitam dogmata nostra suam.
Multi etiam norunt, quae tradimus, absque magistro,

Ingenii tanta dexteritate valent.
Cum tuus ad mensam dominusue paterue sedebit,

Et reliquam secum iusserit esse domum:
Continuo mensae primam citus arripe sedem,

Ne miser extremo constituare loco.
Saepe ministerium quoduis cogetur obire,

Tardus in extrema qui statione sedet.
Surge puer, reseraque fores venientibus, audit,

Quis veniat nobis hospes, et unde, vide.
Et mode fer panem, modo fer nova fercula mensae,

Vox erit, et pleno vina refusa cado.

Fecerit ingratum canis importunus odorem,

Protinus ille foras eiciendus erit.
Post etiam admitti rursus mandavit eundem,

Cum vires aliqua fregerit ira mora.
Talia in extremis veniunt facienda sedenti,

Hunc alii cedas me monitore locum.
Sin Fueris iussus mensis a stare minister,

Dum reliqui carpunt quos cupiere cibos:
Signa quod invitus facias, manifesta relinquas,

Taliaque iratus verba referre potes:
Cur ego prae reliquis tanta gravitate laborum

Obruor infelix, servitioque premor?
Quin aliis eadem facienda negotia mandas?

Quo iure immunes hi tibi semper erunt?
Scilicet ut sepem calcat, qua prona, viator,

Dum graviter duro sub pede pressa gemat:
Sic valido firmae cui non sunt corpore vires,

Spretus humi domino sub meliore iacet.
Quoque magis cedit, mage cedere cogitur usque,

Nec datur oppressum posse levare caput.
Forsitan efficies tam grandia verba perorans,

Officium ut dominus nolit habere tuum.
Esse voluptati credet, si laetus obibis,

Teque sibi famulum semper habere volet.
Si vero institerit, parendum censeo tandem,

Verbera ne scapulis ingerat ille tuis.
Simplicitas stulta est omnem fugienda per artem,

Quae male moratis verbera dura parit.

Ut docui supra, de nuda corporis artus,

Sic opus ad quoduis aptior esse potes.
Sive cibos sola est sumptura domestica turba,

Sive aliquis vestris aedibus hospes erit.
Omnia tu solito pro more putabis agenda,

Et memor usque tuae simplicitatis eris.
Tempore cur ullo civilior esse labores,

Quam mea te facili carmine Musa docet?
Seu fueris solus, seu multis iunctus amicis,

Est eadem vitae norma tenenda tibi.
Omnibus in rebus nullum discrimen habeto,

Quod decet hic, nusquam non decuisse potest.

CAPUT VIII. De ministerio mensae in coena.

COnvivas domino si praecipiente vocasti,

Esse hilares sumpto quos volet ille mero:
More tuo officium te promptus ad omne par abis,

Simplicitasque tui regula moris erit.
Tum tibi quae nuper praescripsimus omnia serva,

Verba tamen dictis addere pauca iuvat.
Tam placide in mensa, sic diximus ante, locabis

Fercula, quae plena iam nova lance feres:
Ut calidum partes ius disiciatur in omnes,

Atque in eo panes ipsaque mensa fluant.
Nec tibi diffuso conspergere iure sedentes

Turpe puta, quamuis turpe putare queas.

Fors et erunt qui se disperso iure perungi

Saepe, rei visa commoditate, volent.
Quippe dapes multo condivit aromate Lixa,

Gratus odor cerebro est ille, saporque gulae.
Hinc perfusa trahet gratum quoque vestis odorem,

Qualis in apposito paulo erat ante cibo.
Res ea convivis non est ingrata futura,

Et poterunt memores inde manere tui.
Si simulant animo factum hoc se ferre benigno,

Suaviter ut risu concutiare tuum est.
Hac etiam hospitibus risum ratione movebis,

Proque tua laudem rusticitate feres.
Hoc tamen offendi si facto intelligis ullum,

Inque oculis irae nuncia signa vides:
Est satis ut paucis purges tua crimina verbis,

Feruida dat verbis mollibus ira locum.
Saepe quis invitus (sic sunt mortalia) peccat,

Et miser est culpae nescius ipse suae.
Admonitus tandem dolet, et peccasse fatetur,

Hac veniam admissi criminis arte meret.
Te quoque, crede mihi, venia dignabitur hospes,

Conspiciens te non sponte fuisse malum.
Aut potius verbis ultro insectare severis,

Quos tua non placide crimina ferre vides.
Cur etenim stulti sibi non volvere cavere?

Haec sit in illorum culpa regesta caput.
Inde ubi stas vigili coenantes lumine serva,

Ut videas quantum quisque edat atque bibat.

Nec te dissimules hoc observans [(transcriber); sic: observars] , sed omnes

Effice convivae quid speculere sciant.
Res ea fert secum non paucula commoda, tuque

Utilis hoc domino more ferere tuo.
Afficietur enim conviva pudore, minusque

Ac alias, avido conteret ore cibi.
Nulla verendarum tibi sit reverentia matrum,

Nulla puellarum cura, nec ulla virum.
Dices et facies semper quaecumque placebunt,

Et saltem satis est illa placere tibi.
Si culpant alii, tua te mens conscia laudet,

Laus ea prae reliquis sufficit una tibi.
Si quis pauca tibi facienda negotia mandat,

Vel rogat, et dominus non erit ille tuus:
An sibi te famulum conduxerit ille, require,

Vel faciat, tibi quae praecipit, ipse, tube.
Si tamen illa tuus dominusue parensue iubebunt,

Vix poterit verbis talibus esse locus.
Iussa quidem te facturum dic esse, sed illic

Lentus es, et nimium ne properare velis.
Ne quid dum nimium properas incautus omittas,

Aut ne quid pecces praecipitanter agens.
Sed toruum vide as, ut, quod non sponte sequaris,

Exprimat haud dubias vultus in ore notas.
Forsitan et lychnum munctore videbis egentem,

Clarius ut lumen praebeat ille suum.
Stulte, quid hunc adeo properes emungere, si non

Id iubeat dominus terue quaterue tuus?

Emungens tandem si forte extinxeris, euge,

Res a te rumium gesta decenter erit.
Id quoque civile est, ut densum ascendere fumum

Luminis extincti semper in alta sinas.
Si tamen emungens extinguere forte vereris,

Quod metuas domini iurgia saeva tui:
Fumus ut alta petat lychni nihilominus ater,

Hoc alia effectum callidus arte dabis.
Luminis ad terram subsectas abiice partes,

Fumidus ex illis surget in alta vapor.
Cur pede conculces, si non iubearis ab ullo?

Imo quid et iussus moriger esse velis?
Quin potius forfex studio linquatur aperta,

Qua tibi erat brevior facta favilla facis.
Inde per exiguam sumus petit aether a rimam,

Ille novo totam suffit odore domum.
Vix equidem credo gravidis odor ille puellis,

Scilicet optatam ferre putatur opem.
Hospitibus certo gratum tu crede futurum,

Femineoque nihil posse nocere gregi.
At si diversum quisquam defenderit, idque

Institerit firma velle probare fide:
Propositique sui testes produxerit, acri

Ingenio quondam qui viguere viros.
(Nam foetum gravidae conceptum matris in aluo

Plinius ex illo dixit odore mori)
Protinus hunc magno victum clamore probabis

Turpiter a vero dissona verba loqui.

Nec pudeat coram tota confundere mensa,

Ultimaque haec dictis addere verba tuis:
Liberius bone vir mihi pauca ignosce loquenti,

Debueras linguae parcior esse tuae.
Vir malus est famam qui per mendacia quaerit,

Gloria laudandis non venit inde viris.
Non equidem memini recolens quod Plinius ullo

Verba, sui oblitus, dixerit illa loco.
Unde etenim novisse queat? sed dixerit, esto:

Non tamen est dictis semper habenda fides.
Plurima lecturis Autor scripta ille reliquit,

Congrua quae vero non satis esse liquet.
Haec ubi protuleris, rerum credere peritus,

Scriptaque magnorum pervolitasse virum.
Evacuata, alio iam repleturus Iaccho

Pocula, porrecta corripe tota manu.
Corripe tota manu, vinumque infunde repente,

Largiter ut summi plena sit ora scyphi.
Atque ideo summam replebis pocula ad oram,

Ne te infundendi saepe fatiget onus.
Sique manu tremula reddens perfuderis ullum,

Quid refert? vinum cui nocuisse queat?
Vel prius e Cyatho profundere paucula terrae,

Non equidem magnum crimen habere putem.
Sin nimis impletum cratera imponere mensae

Non libet, et domini iurgia saeva times:
Pauxillum immisso poteris prius inde labello

Sorbere, et domino tradere deinde suo.

Vel, quod crediderim civilius esse, lagenae

Reddito, mensuram quod superare vides.
Si quid enim fundo calicis residebit in imo,

Quod credi mundum non satis esse queat:
Mox tibi totius diffusum in vina lagenae,

Non poterit vires iam retinere suas.
Diversi generis, nec nata in montibus iisdem

Pocula, convivis proposita esse vides,
Non opus est curis angi pallentibus, ut quo

Singula sint teneas vasa replenda mero.
Quod propius positum te cernis, id arripe, et inde

Ordine posthabito pocula quaeque reple.
Quid nocet omnigenum Bacchi miscere liquorem?

Omne merum tellus una eademque dedit.
Vinorum virtus omnis cogetur in unum,

Si bene miscueris vina vetusta novis.
Et solidam laudem virtus unita reportat,

Quae nisi iuncta foret nil valitura fuit.
Si tuus ille novus mos esse videbitur ulli,

Huic dare responsum tale paratus eris:
Num tibi Paeoniae non est mos cognitus artis?

Nec quid agant medici docta caterua tenes?
Solicitis raro patientibus ulla propinans

Pharmaca, quin docta sint bene mixta manu.
Misceri varias si non foret utile partes,

Non puto quod tamis mos foret ille viris.
Est eadem ratio servanda in potibus illis,

Quos coquit in variis Saxonis ora locis.

Optimus ad nostras Hamburgo mittitur oras,

Qui gratus gustu est, et bene corpus alit.
Inferior paulo est, tamen haud spernenda Breana,

Hannovera ex undis potio cocta tuis.
Mumma quoque antiqui prisca Brunonis ab urbe,

Et bonus Embeca potus ab urbe venit.
Quaelibet inter se nullo discrimine misce,

Omnia sunt uni debita pocla gulae.
Cum tibi dat vacuum quisquam cratera, petitque

Repleri, tali te ratione geres.
Si quid adhuc fundo superesse videbis in imo,

Mox epotandum noveris esse tibi.
Deque suo si quis cyatho tibi forte propinat,

Et iubet ut secum paucula vina bibas:
Aut te velle neges, aut exhaurito receptum,

Atque adeo ut maneat guttula nulla super.
Inde alto reple tibi pocula tradita vino,

Atque recens domino redde repleta suo.
Non ego te capitis iubeo nudare capillos,

Cum bibis alterius tradita vina manu.
Vel satis est digitis saltem tetigisse duobus

Pilea, quae capitis sunt tegumenta tui.
Vel detracta manu lente, post terga relinque,

Ut te iacturum qui videt esse putet.
Cumque tuo stabis studiose munere fungens,

Ut repleas vacuos pocula sicca scyphos:
Quam bene moratum poterunt te dicere cuncti,

Si cadat e digitis amphora fracta tuis?

Si dominus rapidam fuerit commotus ad iram,

Lenibus hunc verbis conciliare potes.
Istius ebrietas mea causa est criminis, inque,

Peccato veniam protinus ille dabit.
Si quem stare vides vino cratera vacantem,

Quem conviva negat quilibet esse suum.
Forsitan hunc aliquis tam pocula multa perosus,

Seposuit, metuens ebrietate capi.
(Non decet ad mensam vacuos astare culullos,

Exhaustis requiem nec decet esse scyphis)
Tu rape et impletum mox cui vis cumque propinas,

Sic redit in seriem protinus ille suam.
Nec tamen occultis sine fraudibus egeris illud,

Nam decus est tectis fallere posse dolis.
Tu tua replebis Cereali pocula Zytho [transcriber: zythos is a beer brewed with barley] ,

Qualem in Saxonia gens celebrata coquit.
Ast aliis Bacchum et Cerealia munera misce,

Plus bene commistis saepe valoris inest.
Sic potes incautis imponere, ut ebria fiat

Turba, sed interea sobrius ipse manes.
Vel si convivas non est tibi fallere cordi,

Ebibe cum summa pocula cuncta fide.
Hac prior evades reliquis arte ebrius, et sic

Hospitibus melius ridiculo esse potes.
Exemploque tuo cunctos hortaberis, ultro

Vina ut certatim largius ipsa bibant.
Mox etenim laetum te ridiculumque videntes,

Esse etiam laeti ridiculique volent:

CAPUT IX. Quomodo a coena convivis ministranda pocula, et quibus iidem [Reg: idem] technis abigendi.

FIdus in officio ne non videare minister,

Sedulus, ut potent fortiter, autor eris.
Nec prius ire domum quenquam patiare vocatum,

Quam multa titubent ebrietate pedes.
Et dominus quamuis tuus haud vetet ire volentes,

Tu tamen id fieri quam potes usque veta.
Pocula nec cuiquam volo te replere petenti,

quin penitus videas evacuata mero.
Ebibe fac versum, dicas, vina addere vinis

Stultus ego officii non reor esse mei.
Cur ego dissimulem, quod tu tibi parcere tentas?

An me iustitiae non meminisse putas?
Iustius egregiis vini potoribus, ullum

Haud hominum in terris, arbitror esse genus.
Hanc ego iustitiam quoque conservare laboro,

Nec vetus in rapidos fama eat illa notos.
Hospitibus cunctis me convenit esse fidelem,

Quo bene commissum munus obire queam.
Sic loquere, et quamuis precibus te mille rogarit,

Non tamen infundes, ni prius ebiberit.
Semper et id vigili faciendum ducito cura,

Forsan et hic aliquid quod tibi prosit erit.
Nam conviva domum citius bene potus abibit,

Lumina iucundi plena soporis habens.

Tu quoque temperius poteris tua corpora somno

Reddere, qui nimium mane relictus erat.
Attenuant iuvenum vigilatae corpora noctes,

Naso gravis blandi doctor amoris, ait.
At requies lassos nocturna laboribus artus

Recreat, et dulci membra sopore levat.
Hanc ergo ad metam toto contendito cursu,

Convivas potos ut removere queas.
Incidit hic vigili quod erit tibi mente notandum,

Et bona pars verae simplicitatis erit.
Bina sedere vides convivia in aedibus iisdem [Reg: eisdem] ,

Nec similes vitae conditione viros?
Forsitan hic stupidi potat sex infima vulgi,

Vulgi, quod tantum commoda ventris amat.
Ast illic hominum non magna caterua bonorum

Considet, et lusu tempora longa terit.
Et bibi concessa est vinorum plena potestas,

Totaque cum clave est credita cella tibi:
Optima contemptae reserabis dolia turbae,

Vina bonis promens deteriora viris.
Nec levis est ratio, cur non depromere quisquam

Debeat eximiis fortia vina viris.
Egregios homines, qui magna negotia tractant,

Quosque vagum merito vulgus honore colit:
Non decet insana nimis ebrietate gravari,

Ne poti, quod non conveniebat, agant.
Ebrietas victos sibi subicit improba sensus,

Seque velut dominam mentis in arce locat.

Et vitium tanto sceleratius esse putatur,

Quanto qui peccat maior habetur homo.
Ne videare igitur tam magni criminis autor,

Quae bona sunt illis tradere vina cave.
Quid? quod et in longum studio producere tempus

Colloquii longi mutua verba solent.
Interea vino videas moderatius uti,

Colloquiumque illis dulcius esse mero.
Sic etiam in multam traherent convivia noctem,

Immemores propriae tecta subire domus.
Non potes huic alia morbo ratione mederi,

(Difficili tristis cura adhibenda malo est)
Pocula quam cautus si quae sunt vilia promas,

Quae putes nullo posse placere modo.
Non equidem longo mansuros tempore credam,

Nequitia offensos prome maligne tua.
Namneque pro vili numos exponere vappa,

Nec stomachum ingrato laedere acore volent,
Quisque suas igitur sapiens properabit ad aedes,

Ut sua iam dulci membra sopore levet.
Vivit adhuc fama Xanthippe [(transcriber); sic: Xantippe] Socratis uxor ,

Quam meruit famam moribus illa suis:
Forte domum paucos convivas ille vocarat,

Artibus eximios ingenioque viros.
Colloquium gravibus doctum de rebus habebant,

Tingentes variis [Reg: variis] seria dictae locis.
Cumque diu tererent nocturnis tempora nugis,

Res ea Xanthippae [(transcriber); sic: Xantippae] non ita grata fuit.

Colloquio tandem quo finem imponeret isti,

Consilium cerebri protulit omne sui.
Iurgia convivis, convitia multa marito

Fecit, et in rixas lingua diserta suit.
Sed sua contemni cum iurgia, seque videret,

Omnia tentandum credidit esse sibi.
Et veniens solita mensam subvertit in ira,

Convivasque suos iussit abire domum.
Hoc ego te facinus quoque iam tentare iuberem,

Si nimis hos videas velle sedere diu.
Sed reor illorum te maiestate moveri,

Atque minus facinus tale placere tibi.
Ergo potes vino melius removere maligno,

Ut cupiant ultro quisque redire domum.
Profuerit forsan quoque saepe monere morantes,

Quem teneant caeli frigida plaustra locum.
Et quota iam noctis properans exiverit hora,

Unde sibi somni tempus adesse sciant.
Nec pudeat vana cessantes fallere lingua.

Colloquia et structis rumpere longa dolis.
Vix semel ediderit cantum cristata volucris,

Principium serae noctis adesse notans.
Tu tamen a medio nocturna recedere caelo

Sidera, et occiduas tendere, finge, ad aquas.
Aut potius clare, quid enim malus esse vereris?

Dic repetant tecti limina quisque sui.
Ne tibi vel domino iam pergant esse molesti,

Indultum levibus plus satis esse iocis.

Rustica vel ratio si non placet ista fugandi,

Quos virtute graves conspicis esse viros.
Quantumcumque volent spacium concede sedendi,

Ut quod agendum illis cumque videtur agant.
Sed procul inde abiens sapientem desere coetum,

Aptior ingenio est stulta caterua tuo.
Hic audire iocos et delectantia verba,

Quodque bibas avido gutture ferre, potes,
Interea soli sedeant famuloque carentes

In tenebris tetrici, turba odiosa, senes.
Vinaque non illis sitientibus ulla propines,

Hinc videant curae se minus esse tibi.
Quid facient, adeo se spretos esse videntes?

Quisque volet tuguri tecta subire sui.
At reliquos melius tractare intende bibones,

Qui minimum rectae mentis habere student.
Immunes etenim cum sint a rebus agendis,

Cur studeant avidam freno inhibere gulam?
parva viris etiam sapientia sufficit illis,

Exiguumque boni cordis habere sat est.
Impliciti magnis nullo sunt tempore rebus,

Curasque ex animo deposuere suo.
Non sunt soliciti de prole et coniuge alendis,

Nec magnas animus quaerere seruet opes.
Consilium saltem reserunt huc pectoris omne,

Ut semper laetis mentibus esse queant.
Ut bona vina bibant, ut Bacchanalia vivant,

Ut vario lusu tempora cuncta terant.

His bona vina viris, his praestantissima profer,

Sint licet in multis illa reposta seris.
Assidua ebrietas tales delectat, et illis

Quantumvis fortis potio nulla nocet.
Hunc hominum ut possis rabidorum augere furerem,

Ingenii profer consilium omne tui.
Et calcar nimium per se currentibus adde,

Quaque abeunt ultro currere coge via.
Largius ut potent, sapidissima vina propina,

Quae vetera et multi roboris esse scies,
Temperius potu victi cogentur abire, et

Temperius somno corpora plena dabunt.

CAPUT X. De convivarum a coena confabulationibus, altercationibus, et rixis.

CVm bene erunt poti, variis de rebus habebunt

Colloquia, et pro se quisque disertus erit.
Tunc nova gestarum poteris miracula rerum

Percipere, et cunctis gesta probanda modis.
Hic referet qualis fuerit puerilibus annis,

Quam fuerit lusus promptus ad omne genus.
Qualis in exultans equitarit [Reg: equitaverit] arundine longa,

Qualiaque in ficto bella pararit equo.
Ille suos quondam iuvenis narrabit amores,

Quae dederit blando verba puella sono.
Successus referet rerum casusque suarum,

Quam fuerit felix, quamque in amore potens,

Saepius ex imo suspiria pectore ducet,

Cum memor istius prosperitatis erit.
Dulcia praeteritae reminiscens tempora vitae,

O gemitus quales corde dolente dabit.
Contra alius fuerit sua qui mala plurima narret,

Quae quondam insano caecus amore tulit.
Qualiter in me dia tulerit fera frigora flamma,

Qualiter et pluvias vicerit atque nives.
Quod voti nullo sit factus tempore compos,

Et nihil impensas, nil valuisse preces.
Non deerit charam qui laudibus ornet amicam,

Et vaga per caeli sidera voce ferat.
Ille puellares auro certare capillos

Dicet, et auricomi vincere fila croci.
Non secus ac stellas oculos rutilare coruscos,

Id aliae quales credimus esse deae.
Os bene compositum, malas faciemque rotundam,

Dulciaque a roseis oscula rapta labris.
Candori mixtum testabitur esse ruborem,

Ceu sint purpureis lilia mixta rosis.
Et teretes referet digitos, teretesque papillas,

Cruraque Sithonia candidiora nive.
Ast alii hinc aliud pro tempore quisque loquentur,

Quisque status [(reading uncertain: erased)] dicet pro ratione sui.
Praelia narrabit Mavortius horrida miles,

Venator celeres laudat amatque canes.
Commemorat pingues qui gaudet frugibus agros.

Lanigero upilio de grege multus erit.

Navita deventis, de fluctibus aequoris, illis

Qui non viderunt aequora multa refert.
Quis que suis de rebus habet quae plurima dicat,

Quae nova grata tuis auribus esse queam.
Crimina transactae multi recitare iuventa,

Et sibi ab his laudem quaerere saepe solent.
Saepe ego nequitiam vitae iactare prioris

Audivi emeritos, nec puduisse, senes.
Illa bonos doceant exempla senilia mores,

Et puer a senibus discere multa potest.
Tu patulas adhibe tantum dicentibus aures,

Singulaque attento pectore verba nota.
Tum si te quisquam conviva vocaverit ad se

Forte, quod officiis indiget ille tuis:
Exhausta ut repleas infuso pocula Baccho,

Vel facias aliud quod tibi mandat opus:
Dissimula vocem te percepisse vocantis,

Ingratoque aures obstrue utrasque sono.
Hoc quoque Sirenum cantus fugiturus Ulysses

Fecit, et evasit perfida tela necis.
Illevit cera sociorum callidus aures,

Carmina ne possent per scelerata capi.
Sic tu, ne quo non libuit cogaris abire,

Dulceque colloquium linquere, surdus eris.
At si non poteris saluo differre pudore

Amplius, et crebris vocibus ille vocat.
Et tibi adhuc cordi est nugas audire loquentum [Reg: loquentium] ,

Hac reor id facile est obtinuisse via.

Tempus ut expectet modicum conviva preceris,

Difficilis precibus non erit ille tuis.
Mox te venturum tamen affirmare memento,

Quando habe at finem fabula coepta suum.
Non adeo importunus erit, quin pauca roganti

Concedi saltem tempora posse putet.
Cum gravis ebrietas cerebri penetralia sacri

Irrumpens, summa fixerit arce pedem.
Cumque triumpharit iam de ratione fugata,

Mensque erit e solio praecipitata suo.
Grandia de magnis surgens certamina rebus,

Disseret et variis lingua diserta modis.
Asseret hic animas post tristia vivere fata,

Nec cum terrigeno corpore posse mori,
Sed mutare locum, et nova corpora rursus inire,

Atque hominis fieri quae fuit ante ferae.
At res haec aliis absurda videbitur esse:

Dogmata non cunctis Pythagorea placent.
Invenias, qui totam animam cum corpore credant

Concidere, ut rapido cum perit igne calor.
Hic quoque qui contra pugnent reperire licebit,

Quique negent istam vituperentque fidem.
Deque alio multi referent miracula mundo,

Qui procul a nostri sit situs axe poli.
Hic homines dicent cum dentibus ora canina,

Pandere, et humana pellere carne famem.
Diversum statuent alii, nec posse putabunt

Naturam rerum talia monstra pati.

Quisque suis pro viribus adferet argumenta,

Quique velit victus cedere, nullus erit.
Concipiunt multi vanas pro regibus iras,

Et gravibus verbis praelia magna gerunt.
Hosque Duces caelo supremis laudibus aequant,

Aetheriaeque domus hos super astra levant.
Ad Stygias illos detrudunt usque paludes,

Usque adeo lingua vituperante premunt.
Hos alii contra contraria sensa tenebunt,

Deque suo nolent cedere proposito.
Hi quoque culpabunt quos laudavere priores,

Quosque solent illi vituperare, colent.
Nonnulli facient discrimina longa dierum,

His erit hic ater, candidus alter erit.
Sed contra invenias, ca qui discrimina tollant,

Inque pari ponant conditione dies.
Quilibet adducet quaese novisse putabit,

Notitiamque horum solus habere volet.
Non feret hoc alter, sed et ipse peritus haberi

Multarum rerum consiliique volet.
Hinc, quascumque theses dabit ipsa occasio praesens,

Arripient, et lis luctaque grandis erit.
Forsan et a verbis venietur ad arma cruenta,

Proque argumentis ensis acutus erit.
Hic vetus haud quaquam Dialectica sufficit, illa

Non docuit tali dicta probare modo.
Surgat Aristoteles aliquis, logicamque recudat,

Monstret ut ex quo sit ducta machaera loco.

Tu parti alterutri succurrere fortiter insta,

Consensuque tuo praelia coepta iuva.
In medium audacter prodi, positoque timore

Deprome arbitrii libera sensa tui.
Vince tuo strepitu cunctos, clamoreque vince,

Stentoreumque imo pectore rumpe sonum.
Portis es, et claris, MENTIRIS, dicito verbis,

Verba loqui si quem non ita firma putas.
Cuncti obmutescent, intentique ora tenebunt

Protinus ad vocis fulmina tanta tuae.
Et simul ingenium felix, animique vigorem

Mirati tacita laude per astra ferent.
Hinc tu nobilis es magnoque in honore futurus,

Multisque ingenii nomine charus eris.
Quem tamen argueras mendacia vana loquutum,

Illius insidias me monitore cave.
Nanque solent aliqui faciei impingere pugnum,

Si tibi mentitos esse probare velis.

CAPUT XI. Quomodo peracta coena convivae dimittendi, quid agendum antequam cubitum eas: et Epilogus libri.

SI nimis extendent in multam ludicra noctem

Praelia, res non est illa ferenda tibi.
Fraudibus instructum multis decet esse dolisque,

Consultum rebus qui volet esse suis.

Nil tibi totius prosunt convivia noctis,

Impediunt somnum turpiter illa tuum.
Ergo opus ingemo est; tecta quo callidus arte

Quemque suae iubeas limen adire domus.
Ante, quibus possis sapiens rationibus uti,

Diximus, hic illas quid renovare vetet?
Fors aliquis quota sit conviva rogaverit hora,

Tu percontanti dicere vera cave.
Vix decimam cantu cristatus prodidit ales,

Tu dic bis sextam iam sonuisse diu.
Saepius hoc etiam facies cum nemo rogarit,

Commoda quo somni tempora scire queant,
Si nihil horarum cursu noctisque moventur,

Nec tua te quicquam verba dolosa iuvant:
Tunc non immerito manifesta dicere voce,

Ut tandem redeant ad sua quisque, potes.
Et licet a domino non sis hoc dicere iussus,

Ingratum domino non tamen esse putem.
Diceret ipse eadem, saluo si posset honore.

Turpe quod est illi, te decuisse potest.
Quam primum incipient abituri surgere poti,

Ne mora sit clausas pande repente fores.
Pande fores, monstraque viam surgentibus ultro,

Atque hac ad vestros est iter, inque, lares.
Cumque tuo domino convivae, sive parenti,

Iam blaesum dicent accipientque, Vale,
Tu pete consueti penetralia chara cubilis,

Et recrea dulci membra sopore tua.

Ipse tuus dominus (per te licet) ostia elaudat,

Occlusas aedes si volet esse suas.
Ipseque candelas extinguat, sopiat ignes,

Postremus cubitum (sic Cato mandat) eat.
Vel tu candelam (consultius arbitror illud)

Dormitum quando coeperis ire, cape.
Ne miser in tenebris offendas crura pedesue,

Improba nox secum multa pericla trahit.
Per tenebras melius densas herus ire valebit,

Aedis notitiam totius ille tenet.
Solus in obscuris sua vestimenta tenebris

Exuat, officio non eget ille tuo.
Tu face nocturnam tibi ne res ulla quietem

Impediat, rapidis passibus hora sugit.
Si sapis ergo tuis in tempore prospice rebus,

Deque alio nunquam cura sit ulla tibi.
Et licet hi mores minus esse putentur honesti,

His tamen utilitas moribus ampla subest.
Tollere de mensa Cyathos et pocula differ,

Mane eadem melius tollere tempus erit.
Omnia si tollas, et protinus omnia purges,

Utilitas quaeso quae venit inde tibi?
Signa relinquantur manifesta videntibus, illo

Symposium minime triste fuisse loco.
Gaudia sic animis spectantum [Reg: spectantium] hesterna recurrent,

Laetitiae memorem, quae suit, esse iuvat.
Imo aliud dicam, tu rectis auribus asta,

Es memor ut vites omne laboris onus.

Mane vel ad mediam volo te requiescere lucem,

Ne minuat cerebrum nox vigilata tuum.
Tunc quoque de blando nolim te surgere lecto,

quin pater aut dominus terque quaterque vocent.
Interea famulae collecta poteria tollent,

Inque suum referent pocula quaeque locum.
Quaeque tibi fuerant peragenda negotia, pro te

Efficient, et tu postea liber eris.
Cum bene dormieris vinumque eviceris omne,

Surgito, sed medium Sole tenente diem.
Tradidimus supra praecepta salubria, surgens

Qualibus ornatus moribus esse queas.
Omnia tu semper serues, et ubique memento,

Singula ne sit opus dicta novare mihi.
Sunt etiam vino qui delectentur adusto,

Hac sibi restitui se ratione putant.
Hoc et tu facies, nisi mos tibi displicet iste,

Nam mala sunt alijs eicienda malis.
Mulsa docendus eras, simplex ut in omnibus esses,

Sed propero, et rebus vincor ab ipse meis.
Ipse tuo ingemo quantum potes utere, et ista

Dicta potes factis exuperare tuis.
Paucula percurro saltem, ne longius ipsa

Iliade, urgenti singula, surgat opus.
Paucula sufficient, ipso quia doctus ab usu

Ipse potes monitis addere multa meis.
Singula coner enim libro comprendere in uno,

Vix istum caperet maxima terra librum.

Opprimerer tanto miser ipse labore, meique

Ingenii vires exuperaret onus.
Imperium siquidem stolidorum nulla coercet

Meta, et ineptorum regia fine caret.
Aspicias oculis totum vigilantibus orbem,

Quodque hominum toto vivit in orbe genus.
Invenies semper mores et ubique pudendos,

Hei mihi barbaries non habet illa modum.
Non pudet effoetam committere facta senectam

Turpia, nec canos dedecorare suos.
Illa nimis docili nocitura exempla iuventae

Praebet, et ad vitium praevia monstrat iter.
Et iuvenes (aevi tanta est petulantia nostri)

Vivere laudandum turpiter esse putant.
Quis pueros meliora sequi, vitamque priorem

Deserere, et mores excoluisse docet?
Non vir, non mulier, meminisse videntur honoris,

Omnia deposito quisque pudore facit.
Virginibus quondam laudi pudibunda dabamur

Lumina, virtuti cum suus esset honos.
Nec nisi pauca loqui casto sermone solebant,

Indicium casti pectoris illud erat.
Nunc decus est oculos temere quocumque vagari

Virginis, et rectas non tenuisse vias.
Nunc decus est, verbis illas petulantibus uti,

Rusticaque est, blando quae nequit ore loqui.
Quid memorem magnos homines, rerumque potitos,

Imperium in reliquum qui rude vulgus habens?

Obliti decoris sine more loquuntur aguntque,

Quae praeceps animi cumque libido iubet,
Quique graves regni manibus moderantur habenas,

Quae prohibere aliis cuncta decebat, agunt.
Ingredere inflatas monstrosis factibus aulas,

Atque ducum celsas, atria longa, domos,
Protinus occurrent in primo limine multi,

Quos nihil humanae mensis habere putes.
Ebrietas illic et turpis vita ferarum

Visitur, imperium crapula foeda tenet.
Non alibi peius malesuada superbia regnat,

Quae mores hominum non sinit esse bonos.
Talia subiectum sequitur vestigia vulgus,

Ut docilis quaevis ad mala turba sumus.
Plura queri morum de rusticitate nolebam,

Dicta sed haec isto sufficit esse loco.
Rustica nam verbis me turba rogantibus urget,

Perficere inceptum quod mihi restat opus.

DE MORUM SIMPLICITATE LIBER SECUNDUS.

CAPUT I. Quomodo se gerere debeat ab alio invitatus, quibus moribus convivium accedat, et mensae accumbat.

HACTENVS edocui qua simplicitate vocatos

Abs te convivas exhilarare queas:
Sed tanquam famulum, cui non est plena potestas.

Et qui sub domini cogitur esse manus.
Qua ratione tuo invitatos nomine tractes,

Alter hic extremo fine libellus habet.
Iam si forte alio fueris conviva vocatus,

Discito quis illic moribus esse queas.
Principio ex puero quaeres non pauca vocante,

Quos vocet, et quae sit causa quod ille vocet.
Cur alium dominus non miserit ipse ministrum,

Unde tibi maior surgere possit honos.
Denique quas carnes, quos pisces emerit hospes,

Et quanto dandos emerit aere cibos.

Quas epulas coquus, et quae condimensa pararit,

quoce queas avidam pellere pane famem.
Qualia sit promus venienti vina daturus.

Quae conviva domum pemmata quisque ferat [(reading uncertain: faded)] .
An quoque ducendae post fercula sumpta choreae,

Ecqua sit ad tales virgo vocata dapes.
Symposii tandem socios epulasque paratas,

Si spes est animo posse placere tuo:
Tempore venturum iusto promittito sancte,

Sic ubi iam fuerint singula nota tibi.
Si tamen observas convinia ad illa vocandos

Esse aliquos, odium qui meruere tuum:
Non ego te iubeo temere promittere quicquam.

conveniens hominum non genus omne tibi est.
Non sedeas rigidos inter conviva Catones,

Qui graviter tantum verba severa crepans,
Ergo alios manda vocet ad convivia, qui sint

Moribus et vitae congrua turba tuae.
Fercula praecipies etiam meliora parari,

Si minus illa tuae sint placitura gulae.
Cuncta sed ut possis melius retinere fideli

Mente, culinari quae parat arte coquus:
Posce paratorum comedendorumque libellum,

Qui moneat quales det tibi lina cibos.
Hinc praescire potes, quid edas, quid stare relinquas,

Cui vino serues, queis [Reg: quibus] epulisque locum.
Prolatam e pera schedulam quoque saepe revolues,

Quaeque dedit releges fercula, quaeque dabit.

Tum si quid coctum tu legeris esse, nec illud

Allatum mensae videris esse tuae:
(Forsitan hoc aliis hospes vel lixa reservat,

Tempore quos parvo velle venire sciat)
Protinus accendi non est tibi dedecus ira,

Nec volo te bilem dissimulare tuam.
Non impune tibi fallax illuserit hospes,

Ut vacuo expectans sederis ore diu.
Semper enim ventura tibi meliora putabas

Fercula, sed falsum turpiter esse vides.
Quid dubitas clara, ferri tibi, voce iubere,

Inscriptum schedulae quod legis esse tuae?
Illa etenim toti facta est iniuria mensae,

Nec tibi iam soli fraus ea structa fuit.
Pro reliquis etiam, licet id non iusserit ullus,

Te refer hospitibus talia verba loqui.
Sic prius instructus tandem convivia adibis,

Expectata diu cum brevis hora vocat.
Mox ubi non procul est ad coenam tempus eun [(reading uncertain: beyond the right margin of the page)]

In te non aliquam convenit esse moram.
Neglige vicinum, qui est invitatus eodem,

Quippe viam solus tu reperire potes.
Neglige cuncta domi, et properatis gressibus ito [(reading uncertain: beyond the right margin of the page)]

Neu sis postremus, primus adesse velis.
Quam primum irrueris alienas hospes in aede

Neglige de fausta multa salute loqui.
Sed pete fumantem pede non tardante culinam,

Quaeque coquant illic fercula lauta vide.

Nec mora quae cupidis minuantur dentibus escas

Posce dari, res est imperiosa fames.
Moxque repleta mero spumanti pocula posce,

Sic falle ingratae taedia longa morae.
Ut quando venient reliqui, sis potus abunde,

Et facias lepido plurima verba ioco
Sic hilarem cuncti te dicent esse: meretur

Ebrietas nostro tempore laude vehi.
Cum fueris solus, nec adhuc venere sodales,

Quid facias, monitus accipe mente meos.
Incipe stentorea mox carmen amabile voce,

Deque boni vini laudibus illud erit.
Vox ea per totam sonet exaudita plateam,

Haec faciet socios mox ut babere queas.
Nanque ubi clamores arrectis auribus illos

Accipient, coenae tempus adesse scient.
Protinus accurrent rebusque domoque relictis,

Et laetis tecum mentibus esse volent.
Vel tibi si non est cordi properare vocato,

Ultimus extremo visque venire loco:
Usque maneto domi, donec te nuncius alter

Oret, ut ad coenam laetus adesse velis.
Tunc dic venturum, sed longo tempore differ,

Nec tandem nisi sis saepe rogatus eas.
Tota domus coenam propter te differat unum,

Gloria nequaquam est haec fugienda tibi.
Magnarum credent tibi magna negotia rerum

Esse data a magnis perficienda viris.

At si crediderint oneratum rebus agendis,

Teque ideo nullo posse venire modo:
Et coquus in patinam lautas iam miserit escas,

Quas volet hospitibus fercula grata dari.
Forsan et in mensa famulus iam cuncta locarit,

Incipiantque ipsas tangere quisque dapes.
Tuque vides veniens escas modo carpere cunctos,

Sessuroque tibi vix superesse locum:
Obiurgandus erit tibi verbis acribus hospes,

Se sciat ut magnum posthabuisse virum.
Sentiat ille tuam cunctis praesentibus iram:

Non ignominia est tanta ferenda tibi.
Talibus ecquid eram venerandus honoribus? inque,

Ecquid erat ratio talis habenda mei?
Sed sine me (quid enim mihi profuit esse vocatum?)

Vivite, non vobis iam gratus hospes ero.
Ista loquens gestum tibi sume volentis abire,

Teque tuam simula velle redire domum.
Protinus occurret blandis sermonibus hospes,

Et supplex partes ille precantis aget.
Tunc ubi blandiloque te multa rogaverit ore,

Placatus tandem discubiturus eas.
Tum reliqui assurgent venienti forsit an omnes,

Ut tibi cum magno detur honore locus.
Tu primam quasi sis dignissimus arripe sedem,

Quam tibi non digno nemo daturus erat.
At si non cernis venienti assurgere quenquam,

Sessuroque tibi nullus habetur honos.

Tuque aliquem superesse locum conspexeris ipse

(servatur magno forsitan ille viro)
Hunc tibi ne sedeas extremo fine capesse,

Qui prior advenit dignior ille fuit.
Serius adveniens male consident, aut male coenat,

Dicitur: id vero verius esse puta.
Per mensam pedibus scandens subtiliter ito,

Si tibi per scamnum cedere nemo volet.
Commaculare luto mensam, mappamue, quadrasue,

Nil nocet, et culpa res caret illa sua.
Frange vitra et calices, vino perfundito mensas,

Et cadat e proprio versa patella loco.
Vel pedibus vestes macula per scamna sedentum [Reg: sedentium] ,

Id fieri summo iure videtur opus.
Cur etenim tibi nolebant hanc cedere sedem

Tum vacuam, et qua vix dignior alter erat?
Ergo quod hoc mensam pacto macularis et ipsos,

Haec sit in illorum culpa relata caput.
Ante lavare manus quam sacrae accumbere mensae,

Nescio quo multos more solere vides.
Frigida nil homini prodest e fontibus unda:

Sed cur non prosit causa ferenda mihi est.
saeva reluctantur feruenti frigora cordi,

Principium vivi corda caloris habent.
Inque manus veniunt occulti ex corde meatus,

Per totum sparsi qui tibi corpus eunt.
Stultus in algentem digitos si miseris undam,

Tum manus in gelida frigida fiet aqua.

Inde retro curret paulatim in pectora frigus,

Ah nimium cordi frigora dura nocent.
Frigora nativos extringuunt [(perhaps: exstinguunt)] saeva calores,

Hoc homines multi iam periere modo.
Tam subeunda tibi sunt magna pericula vitae,

Frigus et a manibus cordis ad ima redit.
Hinc ubi iam multos in aqua te laveris annos,

Adveniet propero tarda senecta pede.
Illa tuos quando victrix invaserit artus,

Deficient vitae stamina rupta tuae.
Has causas illi qui te mirabitur adfer,

Quod non pro solito more lavare velis.
Sin vero adfueris praescripto tempore coenae,

Convivasque alios velle lavare vides:
Primus in appositas reliquis cunctantibus undas

Irrue, foedatas primus inunge manus.
Quisquis ibi fuerit maiori dignus honore,

Quid noceat post te quod lavet ille manus?
Scilicet ipse etiam convivia ad illa vocatus,

Et domino acceptus scilicet hospes eras.
Nec solum digitos, sed et os faciemque lavabis,

Nec tibi erit longas nectere turpe moras.
Cumque satis longo lavisti tempore, et ipsam

Conspicis immundam sufficienter aquam:
Tunc aliis cedas ut et ipsi utantur eadem,

Totaque cum manibus si libet ora lavent.
Tuque tibi interea de prima prospice sede,

Hinc te qui iubeat surgere nullus erit.

Et qualis iaceat positus circumspice panis,

Hic illo melior saepius esse solet.
Est qui vel sacram superet nigre dine terram,

Vestphalici talem vidimus esse soli.
Est alius diversas ab hoc nitidissimus, illum

Sithonias credam vincere posse nives.
Hinc tibi dum reliqui cunctantur prospice cautus,

Ne sit opus nigro pane fugare famem.
Surripias furtim tibi qui bonus esse videtur,

Surreptumque tuo callidus abde sinu.
Postea cum fuerit partes distractus in omnes

Panis, frumenti qui melioris erat:
Cogentur reliqui vilem quoque sumere panem,

Si nondum fuerit dura levata fames.
Tum tibi, non aliis poteris producere rursus,

In gremio furtim quem prius abdideras.
Viderit hoc aliquis factum laudabile, certe

Ille tuis censor moribus aequus erit.
Consilium prudens simul admirabitur, et te

Pectore non modicum dicet habere salis.
Et fortasse tuam quandoque imitabitur artem,

Factus ab exemplo doctior ille tuo.

CAPUT II. Quos in edendo mores et gestus observare conviva debeat.

FErcula quam primum mensae imponentur opima,

Tu rapidam patina primus inunge manum.

Quod tibi cumque placet, rapias, ita diximus ante,

Cur aliquid frustra me docuisse sinas?
Omnia dicta tibi, quae diximus ante, putato,

Nil moveat quo sine singula dicta loco.
Et quascumque dapes in mensam miserit hospes,

Quantumvis gustus iudicet esse bonos:
Invenias aliquid quod culpes semper in illis,

Quodque velis verbis vituperare tuis.
Hoc nimis est salsum, dices, nimis illud adustum,

Hoc tibi acetosum, dulce sed illud erit.
Idque palam iubeo clara te dicere voce,

Percipere ut facili quilibet aure queat.
Sic etenim falso confundes ora pudore,

Soliciti frustra per tua verba coqui.
Hac potes urbani nomen ratione mereri,

Nomen id, o felix quisquis habere potest,
Quando tacent epulis intenti suavibus omnes,

Non hominis tota vox sonat ulla domo.
Plurima te lingua iubeo garrire loquaci,

Illaque quae risum promereantur erunt.
Non decet ad mensam mutis residere labellis,

Omnibus in precio qui volet esse, virum.
Inde vora semper, quantae sunt corpore vires,

Hoc ad symposium fine vocatus eras.
Ingere multa vorax avidis sine more modoque

Faucibus, et largo viscera tende cibo.
Si calet esca nimis quam dextera misit in ora,

Dissimula quantum dissimulare potes.

Et lapidi permitte alios impingere eidem,

Ne solus damnum ludibriumque feras.
Extrahere urentem rursus de faucibus escam,

Et patinae extractam reddere forte queas.
Non tamen hic ausim [Reg: ausus sim] facinus te tale docere:

Ah pudet, ah nimium rusticitatis habet.
At tibi ne sit opus rursus comburere linguam,

Id fugies tali callidus arte malum.
Ore tuo calidas afflabis fortiter escas,

Spiritus ardorem temperat ille cibi.
Nullius est usus nimis insufflare modeste,

Quas etenim vires lenior aura ferat:
Flaturus totas vento distendito buccas,

Difficilis quasi sit buccina flanda tibi.
Hinc, velut Aeolius mittit sua flamina carcer,

Collecta in calidos flamina mitte cibos.
Magno cum sonitu prorumpant fortiter aurae,

Non secus ac flammas Sicelis Aethna vomit.
O mihi quam placeas, si convertaris ad illum,

Qui tibi vicinus contiguusque sedet.
Illius in vultum nolo te spirare calorem,

Et calido totas spargere iure genas.
Protinus applaudent alii, factumque probabunt,

Atque iocum talem saepe videre volent.
Quod comitatur herum, non fit sine laude, catellus,

Delitium domini qui solet esse sui.
Tu quoque vicinas conviva vocatus ad aedes,

Usque canem, dominum qui conitetur, habe.

Proximus ille tibi scamno considat eodem,

Illi etiam e patinis optima quaeque dato.
Quis conviva illum detrudere sedibus ausit [Reg: ausus sit] ?

Nam dominum secum qui tueatur habet.
Dentibus exiguam iuvet indulgere quietem,

Delitias faciat protinus ille tibi.
Ora tibi exerta lambat bene pinguia lingua,

In nova mergendas fercula deinde manus.
Atque tuo pulices animalia iniqua catello,

Qualibet arte potens insidiisque cape.
In medium profer captos, ut in orbe locati

Crimine supplicium quod meruere luant.
Cum comedis, quantum potes ingere faucibus una,

Ut bene distendas oris utrunque latus.
Non secus ac plenas distendit flamine buccas,

Utriculo carmen pastor agreste canens.
Nec decet in patina quicquam superesse [(transcriber); sic: superessa] relictum,

Omnia vult vobis quae dedit hospes edi.
Rumpendi potius subeas discrimina ventris,

Quam super ex epulis vel minimum esse sinas.
Tum si non poteris stomacho transmittere tritum

Dentibus, et longa est arida lingua siti:
Oris adhuc plenis cavitatibus utere potu,

Ut cibus in ventrem diffluat, ille facit.
In calicem tenues ex ore emittere micas,

Nil, agreste licet quis putet esse, nocet.
Nam cur non liceat dapibus confundere potum?

Illa hominum vitam sed bene iuncta fovent.

Ipsa iubet iungi potum natura cibumque,

Et res alterius altera poscit opem.
Ossaque reliquiasque et quae tibi cumque videntur

Esse tuae lautae non satis apta gulae:
Abiice sub mensam, quo sint alimenta catellis,

His quoque quo vivant convenit esse cibum.
Sed sua, gaudentes praeda, dum prandia sument,

Non puto quod pacis foedera sancta colent.
Praelia sub mensa visu iucunda movebunt,

Et sibi erit visus quisque tulisse parvm.
Forsan et arripient convivas mordicus ipsos,

Hic levis in tantis motibus error erit.
Suaviter ista videns risu quatiere, tumultus

Autor enim tanti causaque solus eras.

CAPUT III. Qui mores post primum missum in mensa sint servandi.

CUm bene de primo compleris viscera misso,

Zona relaxari (diximus ante) potest.
Ventriculum pacto cibus hoc descendet in imum,

Et fieri melius coctio iusta potest.
Promptior accipiet nova denique fercula venter,

Qui nimium vinclis ante ligatus erat.
Iamque puer quadras pingue dine colliget unctas,

Ille novis dapibus semper habetur honos.
Hic propera, et primus reliquis cunctantibus orbem

In patinam celeri coniice rite manu.

Cur tamen hoc deceat, promptum est mihi dicere causam,

Accipe, non levis est illa putanda tibi.
Si patiare viros aliqua gravitate colendos,

Orbiculum primo deposuisse loco:
Inde tuum super inicias (heu dedecus ingens)

Magnorum quadras opprimet ille virum.
An miser ignoras quod rustica turba potentum [Reg: potentium]

Sub pedibus semper pressa iacere solet?
Ergo tuam quadram quoque, ne videare superbus,

Primus in illatam conicies patinam.
Alterius quadram, quantovis dignus honore

Ille fuat, non sit tollere cura tibi.
Quisquis erit, quando sibi cumque videbitur, orbem

Coniicere in discum si volet ipse potest.
Ast ubi reddentur quadrae pro more recentes,

Qui rapiat digitis tu quoque primus eris.
Si puer in primis tibi non adiecerit ullam,

Nil vetat extensa corripuisse manu.
Matronas aliqui tanto dignantur honore,

Dent ut eis primas virginibusque quadras.
Tu cave ne faxis, si quid mea dogmata curas,

Sique tibi saluum vis decus esse tuum.
Ipse hominum mores qui sint hoc tempore nosti [Reg: novisti] ,

Utere praesenti qui sapis ergo foro.
Quae facis accipiunt in partem cuncta sinistram,

Proposito quamuis feceris illa bono.
Sic quoque si fueris aliquo dignatus honore

Matronas celebres, virgineumque chorum:

Protinus a quibus id factum culpetur habebis,

Cuncta latens hominum pectora virus habent.
Nec facili credas laturos mente maritos,

Quae facis, attento lumine cuncta notant.
Accensumque novo te pectus amore putabunt,

Officium ex illo fonte scatere tuum.
Heu fuge Zelotypi bilemque odiumque mariti,

Qui te suspectum nomine amoris habet.
Res mala suspitio est, rerumque magistra malarum,

Immeritis fraudem saepe necemque struit.
Parce tibi vitaeque tuae, ne captus in ulla

Infelix maneas suspicione diu.
Si post sublatos mora sit prolixior orbes,

Nec cupido adfertur protinus esca recens:
Non patiere diu dentes ventremque vacare,

Si nondum fueris plenus, ut esse voles.
Accipe de dapibus non segnis rursus eisdem,

Iam manducatum de quibus ante fuit.
Hisque perunge novos reliquis cessantibus orbes,

Et solus nullo iam come dense vora.
Scilicet in mensa non est pudor utilis ullus,

Qui negat hoc, sanis sensibus ille caret.
Cum fuerint tandem nova reddita fercula mensae,

In nova festinam fercula mitte manum.
Ante tamen mappa maculatam tergere quadram,

Quantivis precii mappa sit illa, decet.
Scilicet hos mappis mensae velantur ob usus,

Possit ut orbiculum tergere quisque suum.

Utque manus multa pinguedine ubique fluentes

Mundare, et digitos oraque tota queas.
Haec tibi dicta semel, semper repetenda me mento,

Cum nondum fuerit pulsa molesta fames.
Vel si prae reliquis non nil venerandus haberis,

Inque tibi mensa primus habetur honos:
Sic ut cogantur reliqui expectare morantem,

In patina donec sit tua prima manus.
Tunc epulas multo contingere tempore differ,

Id maiestatem promovet usque tuam.
Qua ratione notam fugias levitatis ineptae,

Si mox conicias fercula in ipsa manum?
Forte minore queas attingere cuncta periclo [Reg: periculo] ,

Si non tam magno clarus honore fores.
Non igitur nisi sis iterumque iterumque rogatus,

Fercula protensa carpito lauta manu.
Interea tempus consumito multa loquendo,

Vel cane, vel risum qualibet arte move.
Vel facias quadra ludos, vel denique cultro,

Sunt minuenda aliquo taedia longa modo.
Dum facis haec, spectent alii, quia tangere nemo

Audiat appositas te remorante dapes.
Nec tibi turpe puta mento iam fulcra labanti

Auxiliatrices supposuisse manus.
Molliter in mensa cubito vel utroque, vel uno

Nitere, res non est illa pudenda tibi.
Si tamen hunc morem pulchrum non esse putabis,

In gremio geminas rite reconde manus.

Inde potes rursus depromere, quando videtur

Iam discerpendi tempus adesse cibi.
Quando epulas tandem fuerit tibi tangere visum,

Optima quae in disco videris esse rape.
Carnibus assatos vitulinis eripe renes,

Hos reor ad stomachum posse quadrare tuum.
Sed de pisce lupo caudam laudare gulones,

De barbone caput dulce putare solent.
Primus es, illa tibi rapere est concessa potestas,

Protinus et quadra rapta locare tua.
Solus habe, solus retine, solusque vorato,

Nec tibi vicini cura sit ulla tui.
Quod sit culter hebes, damnum tibi ferre putabis,

Quod facere officium non queat ille suum?
At vidi solitos duris illidere saxis,

Ne promptus nimis ad fercula cuncta foret:
Imo acies serrae faciem demesque referret:

Nec caret haec usu callida techna suo.
Nimirum assatus si quando apponitur anser,

Anser qui pingui visitur esse cute.
Tunc te pelliculae bona pars male scissa sequetur.

Hanc in delitiis vulgus habere solet.
Praestat id officium culter serratus, et idem

Excusat, si quid criminis illud erit.
Commodius sumptas venter quo digerat escas,

Pocula sunt semper continuanda tibi.
Cumque alius digitis bibiturus pocula sumpsit,

Tu pete, vix credo quod neget ille tibi.

Si negat et sitiens prius exhaurire parabit,

Tu rape vicini pocula ab ore tui.
Quae simul ac nactus fueris, retinere memento,

Quis novit quando sint reditura tibi?
Tunc licet et sitiant alii, moneantque frequentes,

Ut bibere atque aliis tradere pocla velis:
Nil moveare tamen, sed tu sitientibus illis,

Quando tibi visum est, suaviter usque bibe.
Solus et altisonis imple clamoribus aedes,

Pocula facundos reddere plena solent.
Verberet hospitibus patulas vox nullius aures

Quam tua, nil alios dicere osse sines.
Solus clamores, et pocula solus habeto,

Et memores, satis ut sis in utroque frequens.
Cumque bibes, nares emungere, tergere labra,

Res minor est quam quae sit facienda tibi.
Cur tibi res aliquam creet ista levicala curam?

Non nisi permagnae sit tibi cura rei.
Omnia quae ventrem spectare scies ad eundem,

Cur detergendo dissociare velis?
Seu caro seu potus fuerit, seu panis adepsve,

Per stomachum vadunt omnia, perque gulam.
Si t [(reading uncertain: erased)] amen omnino tergenda putaveris ora,

Serviat officio candida mappa tuo.
Illa tui excipiat mox excrementa cerebri,

Et mundet rostri pinguia labra tui.
Interulae manicam quoque protraxisse, quibusdam

Atque in ea nares tergere et ora, placet.

Talia si pulchrum sectari exempla videtur,

Non ego, qui licitum non putet illud, ero.
Pocula vicino, quamuis non postulet ille,

Propones, potu cum recreatus eris.
Ne tibi forte obstent edere optima quaeque volenti,

Neu faciant ne sit libera dextra tibi.
Inde queunt prompte recipi cum postulat usus,

Utque mero fauces oesophagumque riges.
Si tamen et vicinus eandem noverit artem,

Ut tibi proponat pocla molesta sibi:
Tunc vel festiva te voce sitire negato,

Atque illi placida pocula redde manis.
Vel potius totas effunde furoris habenas,

Profer et irato grandia verba sono:
Cur mihi proponis tua pocula non sitienti?

Cur non illa eadem te magis ante locas?
An mihi rem gratam facturum te esse putasti,

Impediat nostram si scyphus ille manum?
His quoque si verbis convitia turpia iunges,

Efficies ne quid postea tale feras.
Nulla tamen mora sit, potare subinde decorum est,

Temperat et sumptos potio crebra cibos.
Cum reliqui cessant, cessantes gnaviter urge,

Sobrius ut coena surgere nemo queat.
Exemplum de te capiant, tu praevius ibis,

Et primus reliquos ebrius intereris.
Tum quoque si quicquam deliqueris ebrietate,

Ignosci citius commodiusque potest.

CAPUT IIII. De modestia edendi et bibendi.

VIdi ego qui nollent (non est mos ille probandus)

Hospitis immunes tecta subire sui.
Quisque igitur secum spumantia vina ferebant,

Optima iudicio vina putata suo.
Hic quod erat rapidi natum prope littora Rheni:

Ille iugis genitum Francica terra tuis.
Pannoniis alii sub collibus orta ferebant,

Quaequae aliis alio nata fuere loco.
Quid mihi de tali videatur more, requiris?

Non ego qui fieri talia laudet, ero.
Nulla feres, si me, parsurus sumptibus, audis:

Quae tibi poturo vina det hospes, habet.
Si tamen ulla tuo fers consulturus honori,

Aere tibi nimio non ea stare velim.
Quaeque vel in tota vilissima noveris urbe,

convivis reliquis illa daturus, emas.
Cum tamen in mensam veniant quae quisque ferebat,

In primis quae sint optima vina, vide.
Inde scyphum magnum, plenum post terga repones,

Postea tu solus cum libet inde bibes.
Nam ne non ad te redeant ea vina timendum est:

Hoc bene vitabis praeveniesque malum.
Omnibus hinc reliquis ut laetior esse puteris,

Plurima quae risum promereantur age.

Incipe praecelsa laetissima cantica voce,

Deque tuo longum carmen amore refer.
Quatuor humores nostri sunt corporis, illos

Affectu vario corda ciere ferunt.
Ignavos, tristes, auster os, terrea bilis:

Ignea, commotos esse furore, facit.
Quid tibi multa levi et fatuo de phlegmate dicam?

Optimus est sanguis, laetitiaeque dator.
Ergo sangvineus credaris ut esse, subinde

Cantillans vocem tolle per astra tuam.
De choreis loquitor, de vinis, deque puellis,

Blanditias profer delitiasque meras.
Si tibi de magno quisquam cratere propinat,

Cum bibit ille, calix mox rapiendus erit.
Nil referre puta, quod nondum porrigit ille,

Et quod adhuc illinc plus bibiturus erat.
Qui dedit absque mora, est bis donavisse putandus,

Vicino dices, ni bibat ille, tuo.
Cum fueris tandem nactus cratera bibendi,

Quos bene servabis, tres tibi pono modos.
Cum te destituet malefidus anhelitus oris,

Cessandi primum tempus adesse putem.
Ni malis auram, Cyatho nec ab ore remoto,

Ducere, quod fieri non sine laude solet.
Inde oculos quando replet lacrimabilis humor,

Luminibusque fluit plurima gutta tuis.
Hoc tibi cessandi signum queat esse secundum,

In vitio, si quis ante remittet, erit.

Tertia signa tibi quae sunt certissima pandam,

Illa scias nullo fallere posse modo.
Cum vacua exhausto iam pocula tota Lyaeo

Videris, a cupidis faucibus illa move.
Non ego sum, vacuo qui de cratere bibendum,

Pannonico ex auro sit licet ille, putet.
Quique tibi est magno vacuatus cantharus haustu,

In mediam mensam proiciendus erit:
Ut tuus aspiciat Bacchi vicinus inanem,

Utque eadem post te norit [Reg: noverit] agenda sibi.
Ni facias, levibus videas certamina causis

Surgere, quae forti sint dirimenda manu.
Non etenim credent te respondisse bibendo,

Ni videant oculis pocula versa suis.
Hinc epulis iterum manus iniciatur opimis,

Atque iterum e patinis optima quaeque rape.
Quippe cibi dulces et Bacchi munera pocunt

Sumpta per alternas corpora nostra vices.
Cumque voras, magnas facies e panibus offas,

Has sentire tuo scilicet ore potes.
Atque avium pullis est esca terenda minutim,

Ne laedant teneram grandia frusta gulam.
Fortibus illa viris metuenda pericula non sunt,

Qui crassum firmo tegmine guttur habent.
Apposito frustum scindens de pane, caveto

Scindere qua reliquos parte scidisse vides.
Sed latus oppositum cultro pete, dulcior illinc

Forsitan avelli crusta resecta queat.

Inde tibi longas scindes bene providus offas,

Quas capias tota comineasque manu.
Has in aromatici pingue dine tingere iuris,

Extremo saltem fine, decere putem.
Intinctumque avido morsu praerodere panem,

Ille gulae ingratus non solet esse sapor.
Iamque iterum morsas iterumque intingere partes,

Non sine magno usu, non sine laude potes.
Ore loqui pleno, si rerum ita postulet usus,

Non veto: quin potius suasor et autor ero.
Res habet illa suum, facias modo saepius, usum,

Certior exemplo, quid iuvet, esse potes.
Eloquium toto notum est Demosthenis orbe,

Gloria Cecropii qui fuit una soli.
Illius astrictam retinebant vincula linguam,

Verba foro posset quo minus apta loqui.
Ergo animum varias celerem vertebat ad artes,

Vincula quo linguae solveret ille suae.
Saxa loquens blando prudenter in ore rotabat

parvula, ad insam littora curua fraeti.
Pugna viro duplex: linguae retinacula contra,

Quod voluit, bellum parvula saxa gerunt.
Promptius ut saxis aliquando ex ore remotis,

Sensa animi posset libera lingua loqui.
At strepitus contra vocem intendebat et aestus,

Quaeque sonant rabido murmura clara mari.
Disceret ut populi clamantis ferre tumultus,

Concio clamoso si sit habenda foro.

Non ita stultus eris: tu commodioribus uti

Artibus, admonitus per mea iussa potes.
Pro rigidis carnem voluens panemque lapillis,

Institues pleno quaelibet ore loqui.
Atque tuo strepitu clamores vince bibentum [Reg: bibentium] ,

Murmura ferventis vicit ut ille freti.
Cumque fere satur es, reliquorum attendito mores,

Non isti poteras ante vacare rei.
Excipitoque levi dicta et facta omnia risu,

Dissona si qua tuis moribus esse vides.
Carpe libens quaecumque potes, pete scomate [(perhaps: ?)] cunctos,

Aut etiam ficto crimine quenque grava.
Alterius culter iaceat si forte supinus,

Et caelos acies spectet, et astra poli.
Huic illide tui ferrata manubria cultri,

Dignus erit magnis risibus ille iocus.
Quidam in eo numerant quot passibus inclita Roma

Distet abhinc, et tot verbera congeminant.
Hunc equidem morem non improbo, tu quoque eundem

Rite sequens plausu laudeque dignus eris.
Non tamen, erga alios licet hunc servare sit aequum,

Ut facias eadem tu mihi, suasor ero.
Forsan enim grates alioquin ipse rependam,

Et quae sint meritis praemia digna tuis.

CAPUT V. De Voracitate, Risu, Vomitu in mensa, et de aliis Civilitatibus.

PLurima sunt quae te possint convincere agrestem

In coena, et mores non didicisse graves.
Cura sed immensos secum trahat illa labores,

Singula si mihi sint hoc recitanda loco.
Non mihi Nasonis si sint in carmina vires,

Omnia pro merito commemorare queam.
Pauca tamen (quamvis me iam sis doctior ipso)

Quae facias, ista parte docere libet.
Nec te poeniteat mihi tempora pauca dedisse,

Forte ferant ingens tempora pauca lucrum.
Disce puer mores ex me, iuvenesque virique

Discite, non tardis passibus hora fugit.
Plena per instructas evertere pocula mensas,

Omnia quo Bacchi mersa liquore fluant:
Obtinuit longae iam consuetudinis usus,

Atque ideo nullum crimen habere potest.
Vidi etiam quando laeti voluere videri

Iam iuvenes, animos exhilarante mero.
Quod leviter peterent incautos pane sodales,

Carneque quam plena corripuere manu.
Talibus exhilarant iuvenilia pectora ludis,

Quoque suum possint fallere tempus, habene.
Vidi eadem simili nuper ratione patrantes

Maturos annis consilioque senes.
Quid faciant iuvenes, cum talia grandior aetas

Turpia symposiis non putet esse suis?
Non equidem senibus leges temerarius ausim [Reg: ausus sim]

Dicere: sponte senes quod decet illud agunt.

Vos pueri et iuvenes inter convivia, gestus

Qui deceant, ex me discite, quique minus.
Panis habet duplicem, res est notissima, crustam,

Alteraque ex illis purior esse solet.
Inferior cinere est et tosta plena farina,

Haec nihil optati crusta saporis habet.
Quae te igitur moneo, tu mente notata fideli

Exequere [Reg: Exsequere] , et prudens esse fereris homo.
Scinde tibi totis de panibus undique crustam,

Quam cinere et nigra labe carere vides.
Dicitur illa etiam prohibere a fluctibus aluum,

Et nimium laxi sistere ventris opus.
Sin tamen hanc solam descindere forte vetabit

(Quem tibi non magnum convenit esse) pudor,
Legitimoque voles panem de more secare,

Corticis ut pariter partem utriusque feras:
Non veto: sed nostris si praebes versibus aures,

Qui tibi erunt certi facta ad honesta duces:
Cuncta simul nulla desecta parte vorabis,

Et cinerem et pani quicquid adhaeret edes.
Ingluviem cineres quoque cum carbonibus explent,

Omnia quae pani desecuisse nocet.
Vectigal siquidem est aegris mortalibus ingens,

Non male quaesitis parcere posse bonis.
Si tamen hoc nolis, proprio quod parta labore

Non comedas, alio fercula dante tibi.
Quid dubitas? facile est aliena vivere quadra,

Prodigus hoc pacto quilibet esse potest.

Si quid habet sordis panis, quod laedere dentes,

Aut sapidum linguae non satis esse queat:
Mox rescinde bonam crasso cum cortice partem,

Illa dari canibus praeda resecta potest.
Ictibus aut crebris reseca, cultroque reducto,

Dissiliant crustae frusta minuta procul.
Insiliantque oculis vicina in parte se dentum,

Scilicet hoc parvae non erit artis opus.
Saepe natans epulas commendat Amygdala dulcis,

Zaccharaque Attaeis aemula facta favis,
Lance vel in summa butyri nobilis humor

Visitur, aut durum quae tulit uva pedem.
Aut aliud lautas per se, quod condiat escas,

In patinis summo iure natare solet.
Haec ego conspiciens discum converro per omnem,

Sic mea me genitrix sueta docere fuit.
Inque avidum mitto suavissima pemmata ventrem,

Nec tamen hinc unquam damna vel ulla tuli,
Si nihil hos credes mores tibi posse nocere,

Exemplum docilis saepe imitare meum.
Accidit inter dum sumptis cum carnibus ossa

Non bene in incautam missa fuisse gulam:
Illa solent motos gingiva elidere dentes,

Aut patulum obstructae claudere faucis iter.
Quid facis? an nondum tanto obuius ire periclo

Incipis? an vitae non tibi cura tuae est?
Pande tui rictum labiis cedentibus oris,

Aufer et inserta, quae nocuere, manu.

Aut super appositum diductis dentibus orbem,

Leniter e mediis faucibus ossa cadant.
Vituperent alii, sed te fecisse necesse est,

Qui nocet, ah non est utilis ille pudor.
Nunc etiam quando sumpta recreatus es esca,

Arripe porrecta pocula plena manu.
Pocula quae sumes aperi, teque ante locato,

Haec quoque res aliquid cur celebretur habet.
Nam vapor ex illis exhalat inutilis omnis,

Qui poter at cerebro durus obesse tuo.
Inde super Cyathum suprema parte patentem,

Plurima quid noceat verba subinde loqui?
Forsitan obtineas faciens ut pocula nemo

Appetat, et solus quae placuere bibas.
Incipe nunc hilari testari gaudia fronte,

Gaudia quae tacito pectore clausa tegis.
Mens hilaris multo gaudet se prodere risu,

(Nil hilari melius pectore mundus habet)
Ergo perpetuo risu semperque studebis,

Sive labris sumes pocula, sive dapes.
Saepe ita ridebis, quo pleno ex ore resultent

In patinam sumpti frustula multa cibi.
Exiliant potius, quam durae illapsa Tracheae

Aeris obturent ingredientis iter.
Certior adsubitam vix est tibi semita mortem,

Claudere quam attracto guttur inane cibo.
Sed prope tempus adest sumptae post fercula coenae,

Quo famulus mensas exonerare volet,

Sique famem nondum placato ventre fugasti,

Iam properans tardae damna repende morae.
Visceraque ingesto reple potuque ciboque,

Dum licet, haud semper copia talis erit.
Sic bibe, sic coena, simul ut potusque saturque

Efficiare, quies nulla sit ante tibi.
Et si singultus tum coeperis edere crebros,

Non dubia haec vomitum signa praeire solent.
Nil novitate rei turbere, nec esse putato

Turpe, sed obstantes surgere coge tibi.
Eiice, digressus paulum, quodc unque gravabat,

Ad mensam ablutis dentibus inde redi.
Cumque reversus eris, ventrem iam denuo reple.

Ut nova iam vacuum repleat esca locum.
Non bene ferre potest rerum natura creatrix,

Corpore, sub caelo, qui vacet esse locum.
At si non poteris vomiturus surgere coena,

Sub mensam lepidum protinus abde caput.
Hic stomachus reddat quantum volet absque pudore,

Id gratum canibus lingere munus erit.
Quid moror? in medias audacter proiice mensas,

Quod tibi ventriculum triste gravabit onus.
Nullus erit, vel in ipsa vomas si fercula, dignum

Qui venia facinus non putet esse tuum.
Nec vomitus illi turpes posse esse videntur,

Cui laudem ingluvies ebrietasque parit.
Immo etiam multis nullus conviva probatur,

quin potum certis se probet esse notis.

Omne feres igitur punctum, si tempore coenae

Ebrius, ex nimia sedulitate vomas.
Hospitibus gratum facies dominoque vocanti,

Symposiique decus totius unus eris.
Quippe tuo vomitu bona vina fuisse probabis,

Quae dedit hospitibus qui dedit illa suis.
Materiam quoque de qua mane loquantur habebunt,

Et tu potores nobilis inter eris.

CAPUT VI. De lotione manuum a coena, demensis secundis, et quid apud virgines deceat.

POstquam epulis exempta fames, mappaeque remotae,

Pura ad tingendas ponitur unda manus:
Pigritia est vitium: ne sis piger, arripe peluim

Primus, et hac palmas primus utrasque lava.
Hinc os et faciem, quanto tibi tempore visum est,

Et nares largae rore rigabis aquae.
Inde lavaturis concede sodalibus undam,

Quae satis est manibus sordida facta tuis.
Et post te matrona lavet, quantumlibet illa

Clara sit, et post te virgo colenda lavet.
Pura tuas sordes felicius abluet unda,

Quam quae iam multa est sordida facta manu.
Inventas adeo quosdam tamen esse modestos,

Ut nullam tangant ni iubeantur aquam.

Vel certe expectent, donec reliqui prius omnes

Abluerint, ut se deinde lavare queant.
Hos tu conspiciens securos nilque timentes,

Affuso liquidae fonte rigabis aquae.
In faciemque haustum manibus de fonte liquorem,

Inque oculos sparges largiter, inque caput.
Id precium nimio meruisse pudore videntur,

Idque sua stulti proprietate ferant.
Nuper id in coetu quidem tentabat honesto,

Sed misero coeptum non bene cessit opus.
Nanque ubi matronas perfundere rore parabat,

Feminea tulit id praeveniente manu.
Lumina vix poterant undis oppleta tueri,

Barbaque suffusis tota fluebat aquis.
Ah pudet, et victum succumbere poenitet, ergo

Concipit ingenti pectore maius opus.
Malluvium digitis correptum vertit, et undas

Fortiter in medium dissipat ille gregem.
Tum vero exoritur risusque iocusque sedentum [Reg: sedentium] ,

Et plaudunt manibus femina virque suis.
Est quoque cum nemo palmas intingere primus

Sustinet, atque alium quisque lavare iubet.
Haec morum gravitas convivis addit honorem,

Pompa decet magni nominis illa viros.
Tu nimis illa diu differri balnea cernens,

Materiam solidae laudis adeptus eris.
Mox, siquidem nemo digitos putat esse lavandos,

E medio tolli praecipe rursus aquam.

Nanque quid incassum fluviatilis occupet unda,

Qui proprius vino debuit esse, locum?
Pemmata iam venient mensis allata secundis,

Tu celer hoc, ne sis forte secundus, ages.
Optima quaeque potes bellaria sumere primus,

Ultimus in patina, deteriora feres.
Verte tuo arbitrio patinas, et singula verte,

Quaeque tibi arrident absque pudore rape.
Omnibus esse putas naturam rebus eandem?

Falleris, haec illa plus bonitatis habet.
Indita nec frustra rerum discrimina nostris

Nec sine consilio, mentibus esse putem.
Sed magis ingentes rerum pater altus obusus,

Contulit haec hominum munera magna gregi.
Scilicet ut possit discernere quisque quid ipsi

conveniat, vel quae non placitura putet.
Utere iudicio (nihil imprudenter agendum est)

Et citus e patinis optima quaeque rape.
Nil opus est pomis abscindere velle putamen,

Cur quid agas, quod non esse necesse putes?
Et stomachum, melius sumptas quo concoquat escas,

Cortice cum viridi poma comesta [Reg: comesa] iuvant.
Sique diu fueris purgando cuncta moratus,

Interea arboreae diripientur opes.
Cumque voles iterum patinis immittere palmas,

Nil tibi quod palmis diripiatur erit.
Dum superesse vides aliquid, cessare caveto,

Non poteris tales semper habere cibos.

Fercula de mensa nec convenit illa remitti,

Nanque suas sperni crederet hospes opes.
Pemmata nec dederat rursum quae tolleret hospes,

Sed posita ut saltem quisque voraret, erant.
Quod si cum satur es bellaria lauta supersunt,

Illa potes manica condita ferre domum.
Si tibi sunt nati, genitor gratissimus illis,

Haec venies, tecum munera grata ferens.
Sin minus: ipse domi quae tecum rapta tulisti

Visceribus mittes fercula lauta tuis.
Dente nuces aperi, nisi mavis frangere cultrum,

Damnaque prudenti non patienda pati.
Vidi homines uno pugnis qui grandibus ictis

Impositas mensae comminuere nuces:
Cuncta resultabant per totas pocula mensas,

Multaque fracta suum non tenuere merum.
Horum ego tum vires hominum mirabar, et illos

Eximie fortes rebar habere manus.
Qui pedibus possent calcatas frangere vidi:

Nucleus ut dura colligeretur humo.
Quos tibi cumque

libet sequitor, modo parcere cultro,
Triste aliquod damnum ne ferat ille, queas.

Vicinumque tuum cortex est ante locandus,
Nec dolus ille sua commoditate caret.

Hac ratione tuo quia succurretur honori,
Machinaque ingluviem conteget illa tuam.

Nanque vorax aliis
minus esse videberis hospes,

Et cupidae leges dicere posse gulae,

Forsan et occurrent ibi, fortiter inter edendum,

Quae videas stomacho non placitura tuo.
Sive sit infectum foeda putredine malum,

Seu pyra vermiculis pervia, sive nuces.
Protinus illa tuo vicino porrige amice,

Fallor? an haec alio doctus es ante loco?
His epulis quando factum fatis esse putabis,

Incipies alio laetior esse modo.
Tum si forte tuo lateri sit proxima virgo,

Virgo verecundo lumine blanda tuens:
Multa proteruus ages, et multa loquere proteruus,

Ludus enim aetati convenit ille tuae.
Nec melius quicquam te commendare puellis

Credito, quam semper verba iocosa loqui.
Tange etiam partes quas gaudet femina tangi,

Inque sinu tepido virginis abde manus.
Tange puellares digito petulante papillas,

Blandaque virgineis oscula fige genis.
Quod si gemma tibi digitos exornat, et durum,

Aut torques collum circuit unca tuum.
Aut fi fila tuam praetexunt serica vestem,

Si quid erit quo te posse placere putes.
Id quocumque modo potes ostentare, subinde

Ostentes, mire complaceasque tibi.
Illa tui magno mox corripietur amore.

Et tua perpetuo scilicet esse volet.
Splendidiore leves capiuntur veste puellae,

Virgineusque auro conciliatur amor.

Tu quoque nonnunquam gemitu fatearis amorem,

Et loquitor nutu pectoris ima tui.
Utque sui vero te norit [Reg: noverit] amore teneri,

Virgineum duro clam pede tange pedem.
Saepe propinabis temere non parva puellae

Pocula, quae magni pignus amoris erunt.
Inde vel invitam tibi respondere bibendo,

Coge minis: certe gratus amator eris.
Summa sit ista: tibi sit nulla modestia curae,

Et tibi quod pulchrum cumque videtur, agas.
Ebrietas facinus quodcumque excusat, et inter

Pocula quantumvis turpia facta decent.

CAPUT VII. De clamoribus et tumultibus a coena: de digressu, et de pactione crastinae coenae.

SEd quid ages, quando tenera cum Virgine mater

Fida suae repetit notaque tecta domus?
Est alia tempus tibi iam ratione terendum,

Ne tibi symposium taedia longa ferat.
Ergo aliquis tacito fuerit sermone loquutus,

Tectaque vicino dixerit ulla suo:
Tu patulas aures submissis arrige dictis,

Ut clam quae loquitur verba notare queas.
Forsan enim de te, quae pauca loquatur habebit.

Quae potes aduentu rumpere verba tuo.
Quicquid erit, turbes, quid enim sua murmura celant?

Deque suis inter pocula rebus agunt?

Denique quicquid agent alii, quaecumque loquentur,

His ego te mixtim semper adesse velim.
Invenias semper quod agas in rebus eisdem,

Et quae verba queas non sine laude loqui.
Vel si nullus erit qui grandia verba loquatur,

Tu poteris solus grandia verba loqui.
Stentoreo solus magnum clamore tonabis,

Possit ut exemplum quisque videre tuum.
Non tibi defuerint quae possint plurima dici,

Si modo facundis vocibus esse velis.
Prolixa est series absentum rodere vitam,

Hoc opus ebrietas non sinit esse scelus.
Si tamen haec turpis tibi consuetudo placebit,

Vix ego discipulum te rear esse meum.
Et puto quod possis sceleratos inter haberi,

Quos procul a nostro convenit ire libro.
Vel tua transactae petulantia facta iuventae,

Et scelera et clara crimina voce refer.
Invenias multos captare hoc nomine laudem,

Vita quod ipsorum flagitiosa fuit.
Sin pudet hoc (quanquam te vix pudor addecet ullus)

Accipe quo mora sit longa terenda modo.
Grandia de minimis moveas certamina rebus,

Si modo qui tecum disputet ullus erit.
Quod tibi dogma placet magno clamore tuere.

Inferior causa es, voce supremus eris.
Utere voce tua, ne prae clamoribus istis

Exaudire aliquis verba sua ipse queat.

A quoquam monitus lingua moderatius uti,

Utque loqui saltem verba minora volis.
Fortius emittes claram de gutture vocem,

Liber es, et certe libera lingua tuae est.
Semper item (quamvis quaesunt falsissima dicas)

Propositum firma mente tuere tuum.
Cede manus victas nulli, succumbito nulli,

Te praeter nullum verae fatere loqui.
At tibi si nolet tuus adversarius usquam

Cedere, iudicio stare voletque suo:
Hanc ignominiam non arbitror esse ferendam,

Si vir es, horrendas audiat ille minas.
Iratus mensae surges, iratus abibis,

Nec dices cuiquam cum fugis inde, Vale.
Scilicet incuties hac omnibus arte timorem,

Ut te victorem semper abire sinant.
Vel quae non poteris clamosa voce tueri,

Pugnaci tibi sunt illa tuenda manu.
Educto gladio maiorque minorque probetur,

Et dubiis fiat dura per arma fides.
Argumenta potest ensis quoque solvere strictus,

Quaeque volant tota pocula iacta domo.
Si nil tale libet, nec sunt tamen otia cordi,

Otia symposio non satis apta putem.
Symbolon educto mensis incidito cu tro,

Exprimat aut nomen litera scripta tuum.
Sic memorite [(perhaps: ?)] nulla dies unquam eximet aevo,

Teque scient illo quisque fuisse loco.

Vel pinge arrecto turpem carbone figuram.

Ingenii signum grande sit illa tui.
Nec tamen interea studium cadat omne bibendi,

Sed pede festino progrediatur opus.
Pocula cum bibulo vacuasti gutture, quae mox

Tradere vicino te iubet ordo tuo:
Ante manu tota circum deterge decenter,

Qua tibi sunt labiis pocula tacta tuis.
Nanque manus certe foedato mundior ore est,

Saepius in pura quippe lavatur aqua.
Saepe etiam spumae nubes supereminet, illam

Discuties digitis providus ante tuis.
Inde vel ipse bibes quantum tibi cumque libebit,

Vel modo vicino pocula plena dabis.
Inque oculos raptam vicini mittere spumam

Si libet, haud equidem, qui vetet illud, ero.
Proficies aliquid certe, risumque movebis

Omnibus, aut ira qui moveatur, erit.
Insufflant aliqui plenis spiramine buccis

Pocula, nec ratio displicet illa mihi.
Pestiferum renovant stridentes aera venti,

Quando cient toto praelia dura Polo.
Et tuus inflati purgabit anhelitus oris

Quod tua non deceat pocula, si quid erit.
Dumque animam Cyathis inflas, simul iniie sputum,

Quid magis hoc facto te decuisse queat?
Strenua cum fuerit potatio, fortiter uno

Quae veniunt haustu pocula cuncta bibe.

Peccatum est etenim fieri per plura, quod uno

Absolvi poterat commodiore modo.
Rursus et epotum te coram ponere vitrum

Impletum vino rursus ubi illud erit:
Atque propinanti bis respondere licebit,

Id quoque damna tibi non ita magna dabit.
Nam citius potus fies, citiusque redibis

Insana titubans ebrietate domum.
Ire domum nunquam libeat, quin hora secundae

Iam mediam noctem praeteriisse notet.
Et licet obserues, dormire quod expetat hospes,

Nequaquam tamen ut dormiat ille sinas.
Imo etiam si te per sacra Deosque rogarit,

Digneris tandem potus abire, nega.
Iam quoque si quenquam dormitum abiisse rescisses,

Quod uvino victas cesserit ille manus:
Protinus e lecto convivia in ipsa reduces

Invitum, nudo sit licet ille pede.
Tum primum incipies Bacchi gustare liquorem,

Atque mero sensus exhilarare tuos.
Pocula iam demum franges, frangesque fenestras,

Sic quod postridie persolvatur erit.
Hinc tua ut in fractis ponatur imago fenestris

Effice, nobilibus mos placet ille viris.
Sic tua qui nitris inscripta insignia cernet,

Nobilibus genitum te quoque credet avis.
Scamna per et mensas saltabis fortiter, imo

Omnia robusta vertito scamna manu.

Denique disiectis fornacem frangito scamnis,

Ante tibi gratum non sit abire domum.
Hoc tamen in primis volo te meminisse, priusque

Inde tui repetas frigida tectae laris.
Foedera cum potis nova cautus inibis amicis,

Foedera visceribus nil nocitura tuis.
A quibus ad coenam cras inviteris opimam,

Nec te venturum, quando vocare, nega.
His ego nonnunquam quoque callidus artibus usus.

Ad non speratas advocor ipse dapes.
Quando tuis tandem vivemus in aedibus? inquam,

Quando erit ut nobis sit tua aperta domus?
Protinus ille mihi dicit cogente pudore,

Tempore quo libitum sit tibi cumque veni.
Si tibi sic visum est, venias cras tempore coenae,

Pro tibi erit censu coena parata meo.
Mox me polliceor venturum, et deiero sancte,

Me bene promissam fallere nolle fidem.
Hos sequitor mores, et saepe vocaberis hospes:

Sic potes ad lautas saepe venire dapes.
Arte tamen si quis quoque te tentarit eadem,

Promittes temere me monitore nihil.
Esse vocaturum, cum debeat ille venire,

Dicito, sed fieri iam bene posse, nega.
Publica iam mihi sunt commissa negotia, et illis

Implicitus multis forte diebus ero.
Vel refer uxorem iam non satis esse paratam,

Quod cubet aegroto morbida facta toro.

Iamque Machaonia spectatus in arte Galenus,

Supposuit medica clysmata lenta manu.
Et modo laxata non segniter egerit alvo,

Spero brevi sanam ceu fuit ante fore.
Post ubi erit visum mihi, teque aliosque vocabo,

Exhilaraturus pectora vestra mero.

CAPUT VIII. Quomodo a coena ebrius se domum conferat, quid in via et domi tumultuum ante somnum excitet, et quomodo se postridie gerat.

OMnibus ex animi voto sic ordine gestis,

Incipe congeminans iubila, abire domum.
Nil opus est isthic hominum valedicere cuiquam,

Nec grates verbis reddere velle diu.
Scilicet invitum retinere diutius hospes,

Si bene te potum senserit, ire volet.
Nec precio quaeras quanto potaveris, illud

Mane potest hospes commemorare tibi.
Si quid habere volet, te deinde vel ipse monebit,

Tu reticens tuguri tecta subito tui.
Horrisonoque omnes turba clamore plateas,

Ut te convivam quisque fuisse sciat.
Vicinum patitor nullum dormire, sed omnes

Ob strepitum facias evigilare tuum.
Huic maledic, illum petulanter ad arma lacesse,

Si modo quid toto pectore cordis habes.

Offensas veteres, veteresque ab origine rixas

Cura sit ut renoves, cum bene potus eris.
Cum veniet tandem, ut tua verba superba retundat.

Mox tibi festina est arripienda fuga.
Ne nimis incidat magno tibi vulnere venam,

Ex illo in dubium vita venire queat,
Deliquiumque animi, vena cum sanguis apertae

Elicitur, raro non solet inde sequi.
Non ego vituperem sera qui nocte fenestras

Ut minuant, saxis stipitibusue petunt.
Tu quoque nonnunquam facies ea, nanque bibaci

Ebrietas homini cuncta licere facit.
Nec tamen hoc facinus committere sobrius ausis.

Qui facit a nostro sit procul ille libro.
Talia si patrans vigiles exciveris urbis,

quite concludant carcere, magnus eris.
Tutus ab insidiis inimici in carcere deges,

Et tuus hunc hostis nolet adire locum.
Ignivomi deges illic quoque solis ab aestu

Liber, et a pluvia Sithoniave nive.
At si tam fueris felix ut nemo sequatur,

Nec tua te quisquam facta patrare vetet:
Tandem ubi fecisti mala plurima, perque plateas

Omnia turbasti iam satis, ito domum.
Ianua nunc quanto tua sit pulsanda tumultu,

Accipe, quo coniunx excipienda modo.
Principio tanto pulsare fragore memento,

Ut tonitru quisquis percipit esse putet.

Nec requies, donec pulsando fracta fatiscat

Ianua, pulsanti quae tibi dura fuit.
Tum si forte tibi venienti occurrerit uxor,

Ut reserat clausas officiosa fores:
Excipiatque suum blando sermone maritum,

Quem plenum multo sentiet esse mero:
Huic tu sublata colaphos impingito dextra,

Nec quicquam pugnos non meruisse iuvet:
Verbaque verberibus, superingere grandia duris,

Discat ut ad nutus esse parata tuos.
Nux, asinus, mulier, cum tristia verbera cessant,

Nil faciunt recte, mobile vulgus ait.
Ergo tua ut recte faciat, quae praecipis, uxor,

Nimirum plagis erudienda venit.
Mos tamen immanes magis ille decere Cyclopas,

Barbara quos aluit Sicelis ora, queat.
Qui male consortem thalami, nil tale merentem

Tractat, et hoc fortis iudicat esse viri:
Hunc ego praescriptas a me transcendere metas,

Inque scelestorum partibus esse putem.
Non ibis cubitum, quin te veniente resurgat

A vix incepto tota sopore domus.
Acribus hic verbis erit obiurgandus, at ille

Verberibus saevis accipiendus erit.
Quicquid in immenso peccavit quilibet anno,

Cum fueris potus, cuilibet obicies.
Ut te ceu dominum timeant, venerentur, honorent,

Et verbum trepident oris ad omne tui.

Inde tua in dulcem declines lumina somnum,

Quando tibi est adeo res bene gesta domi.
Quamque voles longo securus tempore stertes,

Sic tamen ut lectus praemia digna ferat.
Ne famulae desit, quod ei sit mane lavandum,

Mercedem gratis ne ferat illa suam.
Atque ubi iam tepidis e plumis mane resurges,

Phoebo per medias axis eunte vias:
Poculaque ingesti fuerint concocta liquoris,

Sumpta tibi hesterna pocula plena die.
Mox repetes fidos quos noras ante sodales,

Dum veniunt vacuae prandia danda gulae.
Interea vario tempus sermone teretis:

(Crapula per lepidos discutienda iocos.)
Tu quoque cunctorum quo promereare favorem,

Ingenii vires experiere tui.
Cuncta memor repetes hesternae gesta dici,

Quaeque apud insanum dicta fuere merum.
Si nimia turpes aliqui ebrietate fuere,

Maneque dedecoris non meminere sui:
Tu quoniam fido sub pectore cuncta notasti,

Ilicet in lucem cuncta referre velis.
Quae repetens multis risum, sed pluribus iram,

Ut variant animi saepe, movere potes.
Nec tibi turpe putes inter iactare sodales,

Hauseris a sumpto pocula quanta cibo.
Quodque domum nimia caput ebrietate gravatum

Vix fuerint apti nocte referre pedes.

Nec tamen impunes alios abiisse, sed omnes

In tua dic victas iura dedisse manus.
Victorique tibi palmam cessisse bibendi,

Quid dubitas? magnum laus ea pondus habet.
Aut media surgens somno iam luce, vel ante,

Mox tibi quod comedas quaerito, quodque bibas.
Ante tamen vinum potabis cautus adustum,

Inde fugit capitis diluiturque dolor.
Hoc poto, sumptoque cibo requiesce parvmper,

Prandia dum coniunx sedula lauta paret.
Tunc tibi de grata surgendi erit hora quiete,

Ut recrees sumpta corpus inane dape.
Appositisque tibi dapibus, Benedicite, coniunx

Feminei moris quod solet esse, leget.
Quamque insanus heri fueris, quam mentis egenus,

Quam non constiterint linguaque mensque sibi.
Quam mala sis illi, quam detestanda locutus,

Texet prolixam forsitan historiam.
Hoc a te fractum quoque commemorabit, et illud,

Illa futura satis concio longa tibi est.
Cum te res tandem tales audire pigebit,

Talia ne pergat dicere verba, iube.
Si paret, satis est:at si parere recusat,

Et perget gestas res memorare tuas:
Corripe mox quaecumque tibi furor arma ministrat,

Illaque in uxoris mitte vibrata caput.
Illa procul dubio praestare silentia discet,

Nec tibi erit rixis inde molesta suis.

Plura ego te, si non fieret mora longa, decorem,

Sed puto quod per te multa videre queas.
Nostra tibi exemplum saltem generale figurant

Carmina, nec studium scribere cuncta fuit.
Ipse tibi finges exempla salubria morum

Plurima, simplicibus non reprobanda viris.

CAPUT IX. Quomodo convivae abs te invitati excipiendi, tractandi, et denique dimittendi.

TU quoque convivas aliquos quandoque vocato,

Ne videare tuae sordidus esse domi.
Neve tibi possint odiose dicere, semper

Alterius siccas pocula, nemo tua.
Quosque tui invitas causa simulator honoris,

Ut veniant, nimium velle rogare cave.
Interea securus abi, nil anxius ullo

Nomine, nec quenquam velle venire puta.
Tum si qui venient, quos non speraveris, illos

Protinus hoc iube ea rursus abire modo:
Fortassis verum est a me vos esse vocatos,

Attamen id certo non scio: potus eram.
Pocula si vobis inter sum pauca loquutus,

Scribenda in liquido nonne fuere mero?
Qui memor est nimium compotor displicet, atque

Dicta ioco nullum pondus habere decet.
Vel sic excuses, ut honoris verba fuisse

Illa, nec ex animo dicta fuisse, probes.

Utilis haec vulgo sententia fertur, honoris

Verba sub integro iudice nulla ligant,
Vel male conveniens tempus dic esse, quod aegro

Corpore, vix etiam languida membra trahas.
Pocula me nimio torquent hesterna dolore,

Quae cerebrum fumis involvere meum.
Omnis in uxorem poterit quoque culpa reponi,

Quae miserum iuris te vetet esse tui.
Ergo abeant, et te praesens in tempus omittant,

Atque velint alio tempore adesse roga.
Nec tamen id semper facies, aliquando receptis

Quos invitaras, fercula pauca dabis.
Illa tamen nimio ne forte paraveris aere,

Res siquidem damno non caret illa, cave.
Cur facias ullos aliorum nomine sumptus?

Qui tibi quid cupiat reddere rarus erit.
At si sponte sua coenandi tempore nondum

Adfuerint, iterum nemo vocandus erit.
Per famulum quenquam multumque diuque rogares,

Ut tandem oratus saepe venire velit.
Non placet ut tanto quenquam digneris honore:

Et modo consilii causa sit illa mei.
Qui venit oratus, sibi vult ut gratia cedat

Magna, quod ad sordes venerit ille tuas.
Officiumque ingens tibi vult praestare videri.

Gratia sic facti parva futura tui est.
Nec quenquam expectes, qui iusto tempore adesse

Negligit, emaneat tempus in omne licet.

Tu citus ad mensam te cum sonat hora locabis,

Quodque tibi coniunx sedula coxit, edes.
Serius adveniens sedeat male vel male coenet,

Et fieri summo talia iure sciat.
Cur etenim certo fatuus neglexit adesse

Tempore? quod damnum fecit id ipse feret.
Vel conclude fores, praescripta ubi transiit hora,

Nec serus veniens introiisse queat.
Clausaque pulsanti reseretur ianua nulli,

Exclusus poterit rursus abire domum.
Ast intromissis nec aquam manus unde lavetur,

Nec quibus insideant scamna parata dabis.
Credibile est lavisse domi, et sedisse, prius quam

Tecta foret tuguri tempus adire tui.
Verre pavimentum, cunctos ubi cernis adesse,

Ne non purgatum forsitan esse putent.
Denique quicquid erat convivia ad illa parandum,

O tempore quo cunctos cernis adesse para.
Non de convivis tibi cura sit ulla locandis,

Sed iubeas sedes ut sibi quisque legant.
Atque ita nil fuerit de te quod iure queratur,

Qui putat indignum se tenuisse locum.
Fercula quae ponis ne non sint grata vocatis

Hospitibus, magnis laudibus illa vehas.
Commemores quanto precio sint empta, vel unde,

Et quam o veniant illa labore tibi.
Qualiter et quantas sint omnia cocta per artes,

Magnifica solers singula voce refer.

Quoque magis laudes, et sis acceptior, adde,

Vix alium tali posse parare modo.
Gratior hospitibus gustuque suavior esca

Laudibus his abs te quae celebratur, erit.
Nec tamen ut carpant epulas hortaveris ullos,

Qui sensere famem nil monitoris egent.
Qui nihil esuriunt, illos hortabere frustra,

Plenus enim venter fercula nulla capit.
Nec praepone dapes aliis, satis esse superque

Iudico, te exemplo quenque monere tuo.
Largiter ipse vora, dentesque intende labori,

Haec reprimit saevam sola medela famem.
Qui nihil hae ut edant ipsi ratione movemur,

Hos vacuo semper ventre sedere sine.
Si tamen est animus quicquam praeponere cuiquam,

Non temere id, stultus ne videaris, ages.
Quae dare vis alii, degusta providus ante,

Quam tibi dilecto porrigis illa viro.
Hoc potes ignotum deprendere more saporem,

An bonus in danda Parte sit, anne malus.
Nil opus est quadras adferre subinde recentes,

Quando novi veniunt fercula missa cibi.
Quas habuere prius vertant, aut denique tergant

Mappa, quae mensam non nimis alba tegat.
Cur nimio famulam patiare labore gravari,

Quo lavet insectas illa subinde quadras?
Cum sature fuerint, men aeque epulaeque remotae,

Fortiter ut potent fortia vina, iube.

Si nimis esse tibi segnes tardique videntur,

Fortiter in segnes utere iure tuo.
Coge vel invitos ut inania pocula vertant,

Tu quoque qui vertat pocula primus eris.
Ebrius hinc cuicumque voles intendito litem,

Magnaque stentorea iurgia voce move.
Et bene pulsatos Lapitharum more bibones,

Si mala reddiderint verba, remitte domum.
Nanque tua concessa domi est tibi summa potestas,

Et tibi quod visum est cumque patrare licet.
Non equidem credo mox ad te velle reverti,

Qui semel incursum sustinuere tuum.
Si tamen ipse tibi metuens pulsare vereris,

Quos numero et manibus vincere posse vides:
Scommata convivas in quoslibet aspera mittas,

Et tacitum lingua virus habente, petes.
Sique tuis sentis offendi moribus ullos,

Hos exire tua coge repente domo.
Cur etenim tristi turbent convivia vultu,

Qui nequeunt hilari fronte videre iocos?
Cum reliquis vives genialiter atque benigne,

Sobrius at ne quis possit abire vide.
Atque fores forti munitas obice claude,

Et famulum clausas qui tibi seruet habe.
Emittes nullum, quamuis sit maxima causa,

Emitti cur se postulet ille foras.
Hoc reor efficies parvo facilique labore,

Ne libeat cuiquam saepe redire tibi.

Matula sub mensam ponatur maxima, in illam

Quicquid opus fuerit reddere quisque potest.
Exonerent in eam, si res ita postulet, aluum,

Gratus erit teneris naribus in de vapor.
Cumque per effractam fuerint effusa fenestram,

Quae tenuit fundo matula plena suo.
Vina tui ex illa potent in fusa sodales,

Hos aliquis laetos dixerit esse viros.
Atque ita per totam noctem potate sedentes,

Ut cubitum tali tempore nullus eat.
Lucifer oceanum surgens ubi liquerit altum,

Tunc discessuris pande repente fores.
Ire domum melius poterunt tunc absque lucerna,

Cum praebere facem coeperit orta dies.
Per lucem dormi, cum cetera turba laborat,

Sub noctem victo vina sopore petas.
Sic ubi divitiis alii partisque fruentur,

Tu mendicantum [Reg: mendicantium] de grege frater eris.
Quid tibi cum curis et solicitudine Pluti?

Unica sit laute vivere cura tibi.
Attenuat fragiles hominum labor improbus artus,

Et misera curae pectora clade premunt.
Nec tamen attingunt finem sudo repetitum,

Qui nimias avida mente sequuntur opes.
Dii faciant habeam quod vitae postulat usus,

Curaque de reliquo non erit ulla mihi.
Divitiae, et magni quos vulgus quaerit honores,

Exitio dominis saepe fuere suis.

Qui sapis ergo, tuis, donec potes, utere rebus,

Atque tuum corpus suaviter inde fove.

DE MORUM SIMPLICITATE LIBER TERTIUS.

CAPUT I. De ordine huius libri, moribus in honesto convivio, edendis offis et cancris.

QUAE TIBI SCRIPTA dedi libris praecepta duobus

Hactenus, ingenio nil nocitura rudi:
Temporibus certis legique astricta videri,

Nec satis esse loco cuilibet apta, queant.
Nunc igitur tandem metis egressus iniquis,

Aequora per vento liberiore ferar.
Huc ades o Bingi, Phoebo gratissime Bingi,

Auspice quo populis ista legenda damus.
Huc ades, et mecum bonus hunc decurre laborem,

Tu mihi Pegasii numinis instar habes.
Tu potes et vento mea tendere vela secundo,

O saltem ingenio perge favere meo.

Hoc ego pauca loco praecepta prioribus addam,

Simplicibus quae sint non fugienda viris.
Sed mihi servandi ratio iam non erit ulla

Ordinis, ad leges nil facit ille meas.
Singula quo caecus dabit impetus ordine dicam,

Quae supra longum commemorare fuit.
Praebe iterum cupidas monitis sapientibus aures,

Quisquis es antiquae simplicitatis amans.
Accipe degendae quae norma sit optima vitae,

Non nimis hac fieri doctus in arte potes.
Multa etiam morum praescripta exempla videbis,

Quae brevis hic summo fine libellus habet.
Omnia te poterunt rudiorem reddere, si vis

Omnia non animo deficiente sequi.
Non eadem tamen esse aetatibus apta quibusuis

Arbitror, arbitrio dispice cuncta tuo.
Quae tibi convenient, hinc, cum res poscet, et illine

Accipiens, apta moribus ipse tuis.
Nilque tua referre putes, quo nomine, quas sine

Praescripta ob causas singula, quoce loco.
Quicquid erit quod posse tuis prodesse putabis

Moribus, ad vitae commoda flecte tuae.
Nil opus est alio cui subiciare magistro,

Te sequere, et parvo tempore doctor eris.
Iudicio stes ipse tuo, quia crimine ab omni,

Excusatus eris simplicitate tua.
Quis quis ad alterius placitum vult vivere demens

Est miser, et vitae nescius ipse suae.

Forsitan ad coenam venies novus hospes eandem,

Cum claris magnae laudis honore viris.
Iamque paratus erit locus in quo fercula sumas,

Lautaque propositis mensa onerata cibis,
Nulla sit ullius reverentia, non pudor ullus,

Crassus es, et loquitor quae tibi cumque placent.
Protinus et vanum de pectore pone timorem,

Carpe cibos, avida pocula sume manu.
Caelicaque argutis pulsa clamoribus astra,

Quodque tibi pulchrum cumque videtur age,
Scilicet ad mensas, interque calentia nullum

Vina, verecundis moribus esse decet.
Inde ubi sermones alii conferre benignos

Suaviter, et laetis mentibus esse volent:
Incipe de gravibus graviter contendere rebus,

Magnaque sublata praelia voce move.
Haec tibi magnificum res conciliabit honorem,

Mox et ob ingenium laude vehere tuum.
Atque aliis sapiens prae mille videberis unus,

Vix alia fieri clarior arte queas.
Sic etenim vino linguam faciente disertam,

Gratia dicenti maior inesse solet.
Iure coquus pingui perfusas adferet offas,

Quae poterunt stomacho forte placere tuo:
Arripe quod glabrum cochleare tibi esse videtur,

Iuraque mitte avidam primus in illa manum.
Moxque tuum esuriens offis ita pinguibus imple,

Ut capere ulterius nil cochleare queat,

Quod tibi sufficiat potes uno haurire labore:

Cur opus id demens saepe iterare velis?
Quae simul hausisti, simul ingere faucibus, atque

Tende tui buccas oris utrasque cibo.
Inde tamen salsas minus esse ubi senseris offas,

Id potes hac solers arte levare malum.
Vel totum apposito cochleare intinge salino,

Cum madidis plenum panibus illud erit.
Vel celerem protende manum, positoque timore

Urbanus digitis accipe quinque salem.
Nanque malum certe quaevis habet esca saporem,

Quae sale, rancorem non patiente, caret.
Sunt in delitiis cancri: si forsan et illos

Apponi mensae, te comedente, vides:
Exiguos aliis sine tu tenerosque placere,

Plus siquidem magni quod comedatur habent.
Non tamen esse bonos magnos reputaveris omnes,

Hoc signum fallax saepius esse solet.
Ergo bonos melius ne non dignoscere possis,

Hanc tibi, quae minime regula fallet, habe:
Inspice, sub cauda quibus ova latere videbis,

Illos ingenue dixeris esse probos.
Hos retinens comedas: ubi si non videris ova,

Tunc tibi suspectos protinus esse velim.
Suspectosque tibi vicino appone sodali,

Quodque tuo stomacho non placet, ille voret.
Vel mox inspectos in lancem reiice, ut illine

Arripias alium qui tibi cumque placet.

Nec retine quenquam nisi qui bonus esse videtur,

Multaque sub cauda qui gerit ova sua.
Utque vores totos subito non suadeo cancros.

Res nimium longam posceret illa moram.
Sufficiet me dium cancrorum exugere ventrem,

Et quae sub tergo testa repanda tegit.
Interea in mensa volo te seponere chelas,

Et quae de trunco cauda revulsa fuit.
Sic ubi iam nulli reliquis in lance supersunt,

Quas comedas chelas solus habere potes.
Hac aliis plures unus ratione vorabis,

Consilium ingenii non rudis illud erit.
Has expectantes ideo dixere, quod illas

Non, nisi cum reliquis nil modo restet, edant.
Hoc nuper quendam vidi quoque posse, sed unus

Qui mores illos non bene ferret, erat.
Ille, ut erat lepidus, factisque facetus et ore,

Vicino insidias non sine fraude struit.
Seponique ab eo cancrorum brachia cernens,

Protinus extensa corripit illa manu.
Et, quapropter ait non vescere partibus illis?

Has ego praecipuas rusticus esse putem.
Non equidem soleo contemnere brachia cancri,

Si tibi non visum est frangere, cede mihi.
Dixit, et extemplo praedam confregit, et edit,

Vicinoque nihil reddidit inde suo.
Tutius est igitur loculis imponere perae,

Una cum caudis brachia rapta suis.

Sic rapiet nemo, sed tu tibi solus habebis,

Atque domi et quando cumque libebit, edes.
Nec solum cancros sed quae tibi cumque placebunt,

Usibus ut serues illa memento tuis.
Si tuus id fieri non approbet invidus hospes,

Munera in aspectum cur ferat illa tuum?
Quis sapiens chari munus contemnat amici,

Quod facilis prompta porrigit ille manu?
Nulla meam subeat tam magna superbia mentem,

Quae iubeat chari spernere dona viri.
quin potius grato gaudens ego pectore sumam,

Quae quocumque mihi sumere iure licet.

CAPUT II. De egregiis bibendi rationibus, et de moribus in discessu observandis.

SAepe suis hospes convivis vina propinat,

Qualia de propria vinea vite dedit.
Si minus haec sentis generoso e palmite nata,

Atque ideo linguae non placitura tuae.
Protinus ingratum tolli tristemque liquorem,

Vinaque proponi nobiliora iube.
Quas etenim grates vili pro munere dicas?

Si data sint gratis vina bibenda tibi.
Sin volet expensis solvi data pocula numis,

Vina soluturo cur meliora neget?
An tibi quae magnis sudoribus aera parasti,

Acquisita malis artibus esse putat?

Si tamen ipse ullos ad prandia forte vocasti,

Sive domus ultro tecta adiere tui:
Callidus his quae sunt vilissima vina propina,

Quaeque nihil grati sumpta saporis habent.
Forsan erunt etiam promi meliora petentes,

Sed cave: morigerum talibus esse nocet.
Quis scit an et precio persolvere pocula iusto,

An potius gratis vina bibisse velint?
Magna rei vilis non est iactura, potesque

Exigni citius vincere damna mali.
Da meliora, bibent nimium sine fine modoque,

Tenuia da, cupient cuisque redire domum.
Pocula si cuiquam sitiens non parva propinas,

Quanta sitim poterant pellere sumpta bovi.
Ille tibi potans uno respondeat haustu,

Cessanti requiem non dabis ante viro.
Si negat esse sibi tantas in pocula vires,

Ut valeat tantos evacuare scyphos:
Multa recusanti pugnando fortius insta,

Et poteris voti compos abire tui.
Sin minus: et nullis clamoribus ille movetur,

Propositique tenax manserit usque sui:
Arripe de media spumantia pocula mensa,

Inque recusantis tota refunde sinum.
Crede mihi posthac tali discrimine cautus

Redditus, ad monitus non ita durus erit.
His ego me nuper quoque sum rationibus ultus,

Sumere vicino vina negante meo.

Et retuli viridem merita pro laude coronam,

Illa meae merces rusticitatis erat.
Post ubi iam cerebri sacram conscenderit arcem,

Quem genuit vini potio larga, vapor.
Linguaque iam blaesis titubaverit ebria verbis,

Perdideritque suum mens superata locum:
Tempus erit, laetam ridens exporrige frontem,

Et tua non dubiis gaudia prode notis.
Nec mora, de Samia quae finxit pocula gleba,

Qui celerem docta circinat arte rotam:
Aut potius fragili confecta poteria vitro,

Laetifico sitiens arripe plena mero.
Illaque cum vino pariter spumante propina,

Quem responsurum noveris esse, viro.
Poculaque ipsa simul cum vino, attrita vorato

Dentibus, inque avidam merge minuta gulam.
Non equidem humana ratione carentia vidi

Bruta, nec audivi tale patrasse scelus.
Sed tamen (o mores, o tempora foeda) quibusdam

Mos placet, et magni nominis, ille, viris.
Tu nihil indignum, nihil illaudabile crede,

Illicitumque tuis moribus esse nihil.
Quae fecisse alios audiveris, omnia tenta,

Si modo magnificum nomen habere cupis.
Si tamen haec alios immania facta videbis

Barbarico faciles pectore nolle sequi:
Non volo te coepta victum desistere causa,

Imo aliud, laetus quo videaris, ages.

Pocula tum lato tibi posce capacia fundo,

Illaque vicino praebibe plena tuo.
Nec tibi dulce puta tantum vulgaribus uti,

Ante tibi sano qui placuere, scyphis:
Vasa tibi mensis prius inconsueta require,

Quae credes sic cam posse rigare gulam,
Malluvium primo vinis undantibus imple,

Proximus impletum est evacuare labor.
Inde domum vigili totam circumspice cura,

Plurima vasa solet dives habere domus.
Non aberunt illic ollae sartago, lebetes,

Non aberunt situlae, ..cabus [(reading uncertain: erased)] , urna, cadus.
Invenies illic carchesia, cymbia, et obbas,

Vasaque quae dominus multa beatus habet.
Quaecumque invenies, caecis educta latebris

Profer, et ex illis Bacchica vina bibe.
Si nihil est aliud calicis quod praebeat usum,

Excipiat fusum matula foeda merum.
Non tamen inde mihi vinum furiose propines,

Delitias poteris solus habere tuas.
Nullus erit potor qui respondere bibendo,

Quod nimium vini sumpserit ante, volet?
Fortiter insulta victis, victoria certe

Egregia est pulchro parta labore tibi.
Non tamen hac plenum referes ratione triumphum,

Ni fueris maius fortiter ausus opus.
Sume infundibulum (piget ah piget illa docere,

Heu quam barbariem saecula nostra ferunt)

Id super ora loca victorum plena virorum,

Qui nequeunt propria pocla levare manu.
Vinaque in illorum generosa infunde palatum,

Ultima Dramatii scena sit illa tui.
Denique cum ventrem dapibus recreaveris, atque

Expleris sumpto vis cera laxa mero:
Non ego magnificis grates te dicere verbis,

Sed iubeo saltem cum libet ire domum.
Ante tamen stomachum bilemque movere vocanti,

Quam fugias, ista callidus arte potes.
Multaque de dapibus, deque hospite multa quereris,

Quod dederit lautos non satis ille cibos.
Insimula promum, quod non bona vina bibenti

Prompserit, aut aliud quicquid habere potes.
Austero placuisse tibi nihil innue vultu,

Et fictas irae praefer in ore notas.
Dic: Ego tractatum multo me lautius iri

Credideram, sed cur spes mea falsa fuit?
Nonne fuit satius nunquam venisse vocatum,

Si me splendidius non habiturus eras?
Cuncta ioco quamuis fingas, tamen illa severa,

Ceu verissima sint, omnia fronte refer.
Sic rapida frustra commotum bile relinque,

Atque domum gestis tam bene rebus abi.
Verum ubi postridie rursum conveneris ipsum,

Sit labor iratum conciliare virum.
Imo potes lepidis etiam bene ludere verbis,

Et facinus risu purificare tuum.

Obiice quod tanta sine causa exarserit ira,

Omniaque illa iocum dicta fuisse proba.
Quid faciet? neque enim poterit damnare iocatum,

Si modo non nimium barbarus esse volet.
Et tibi mox illa rursum placabitur hora,

Atque quod ante fuit, summus amicus erit.
Forsan et ad coenae te fercula grata vocabit,

Protinus ingenii captus amore tui.

CAPUT III. De scommatis spargendis et ferendis, crepitu, screatu, responsione ad inter rogata, et inspectione alienarum literarum.

SUnt quibus haec animi videatur summa voluptas,

Scommata mordaci spargere salsa ioco.
Ergo solent dictis aliorum carpere mores,

Se lepidosque illis artibus esse putant.
Non equidem si quis naso suspendat acuto

Vicinos, ideo vituperare velim.
Te tamen admoneam si quis te ludere verbis

Incipiat, vultu ne patiente feras.
Prode tuam signis minime fallentibus iram,

Crede mihi iratum ludere nemo volet:
Si nihil ira iuvat, nec adhuc tibi parcitur, illa

Vexanti ut referas verba paratus habe.
Cum genitor stultum meus olim vellet habere,

Quo tereret longae taedia lenta morae:

Me sibi gignebat natum, curasque dolenti

Discutere, et fatui iussit obire vicem.
Tu quoque si verbis tanta est vexare voluptas,

Qui tua ferre queant scommata, gigne tibi.
Talia vociferans, vexantum [Reg: vexantium] verba retundes,

Atque ab eis alio tempore tutus eris.
Si tamen expositis te quisquam ludere numis

Coeperit, haud aegre te decet illa pati.
Accipe quicquid erit, nil reiice, qualibet ex re

Proveniens, lucri portio grata venit.
Tu tamen hanc aliis quoque disce docentibus artem,

Ut bene pro verbis reddere verba queas.
Quosque tibi facto sociabis foedere fratres,

Non bene vexatos nullus abire sines.
Pollicitis cupidas lactabis inanibus aures,

Multaque de rebus vana loquere tuis.
Nec tamen usque adeo simplex evaseris unquam,

Ut tibi sit cordi solvere velle fidem.
Regibus adsimilis promittens multa fuisti,

solvere promissum, est desipientis opus.
Si tamen in gravibus libuit tibi fallere rebus,

Non scelus id nostro carmine doctus eras.
Quando tibi sedes homines datur inter honestos,

Femineumve tegis virgineumue latus:
Ventris onus tacitos sine clam prorumpere ventos,

Mox hominum nares ille subibit odor.
Protinus ut culpae ne suspicione graveris,

Quis novus, exclama, foetor? et unde venit?

Insimula teneras sublata voce puellas,

Oraque mox calidi pena ruboris erunt.
Ista solent crimen comitari signa fatentes,

Ingenuusque reas arguet esse pudor.
Vel baculo parvum, si praesto est, pelle catellum,

Suffitus culpam pestiferi ille ferat.
Sic tibi fama tui plene constabit honoris,

Quasque alii poenas non meruere luent.
Et simul ingratum nares patientur odorem,

Illius ignotus sed tamen autor erit.
Saepe etiam illapsus gravis est pulmonibus humor,

Crapula quem potuit gignere sive gelu.
Hunc homines aliqui quando eduxere screantes,

Iamque super linguam plurimus ille iacet.
Turpiter impuro prius ore diuque volutant,

Quam spuere, et foedo pure carere, velint.
Quos tamen accipiant ex illo nescio fructus,

Sed mire factum tale decere scio.
Et scio quod multis moveatur nausea, et illa

Sufficiens ratio cur imiteris erit.
Me quoque si facias illud praesente, profecto,

Res mihi nulla quidem gratior esse queat:
Os tamen ut semper, votis ardentibus optem,

Impuro plenum sit tibi pure tuum.
A genitore aliquid dominove rogaberis inter,

Sive alius qui te plurima quaerat, erit:
Non nisi post longo responde tempore, quando

Terque parens inter terque rogarit herus,

Tum velut ex alto revocatus denique somno,

Sed vix proposito congrua verba refer.
Qui cito respondet, neque recte expenderit ante

Omnia, desipiens esse putatur homo.
Aut ubi de certis animus fert paucula rebus

Dicere, quid deceat te meminisse velim.
Non volo simpliciter nimium, breviterque loquaris,

Copia verborum plenior apta tibi.
Ne non Rhetorica videaris in arte peritus,

De nihili rebus te volo multa loqui.
Principio prolixo, ambagibus utere longis,

His auditor enim conciliandus erit.
Si nihil est apte pro re quod dicere possis,

Nil refert, quamuis accipe materiam.
Romanas acies, partosque labore triumphos

Commemora, et priscos nomina clara viros.
Hannibalis pugnas et Punica praelia narra,

Vel quo sint olim Pergama capta dolo.
Caelica vel longis sermonibus astra recense,

Et mundi et rerum quae sit origo, refer.
His patulas postquam dictis calfeceris [Reg: calefeceris] aures,

Rem tibi tunc ipsam dicere tempus erit.
Ausus erit si quis te interpellare loquentem,

Audiat is linguae iurgia multa tuae.
Nil pudet, exclames, o morum ignare benorum?

Nil pudet? et magnos sic venerare viros?
Dio ubi, qui tandem sic te docuere Magistri,

Ut rumpas nugis verba aliena tuis?

Hac tibi non parvos ratione parabis honores,

Gloriaque hoc pacto magna futura tua est.
Si quis erit missas sibi qui legat ore tabellas,

Quaeque legit non vult omnibus esse palam:
Tum quocumque modo clam te coniunge legenti,

Sique potes, tacita tu quoque mente lege.
Fecit idem quondam dilectus Ephestio regi

Qui Macedum [Reg: Macedonum] magno pectore rexit opes.
Nec tamen ille suo, licet omnia leger at una,

Propterea charus desiit esse duci.
Nec puto quod quisquam vitio tibi vertere possit,

Quod sint lecta oculis scripta aliena tuis.
Esse scelus multi crimenque immane putarunt,

Non ego tam duri nominis autor ero.
Et video certe clarorum exempla virorum,

Crimine quae factum tale carere probant.
Nonne vir eximius, patriaeque insignis amator

Tullius Ausonia consul in urbe fuit?
Ille suis certe non paucula scripsit amicis,

Quae divulgari non decuisse putes.
Attamen illius nullo prohibente leguntur

Literulae, et nullus qui stomachetur adest.
Et cur quae nostro scribuntur tempore, eodem

Non liceat pacto scripta minora legi?

CAPUT IIII. Quomodo te geras alienas aedes aut hypocaustum ingrediens, De versicoloribus, et dissectis vestibus, ornatu barbae,

page 78a, image: s145

usu chartarum et librorum, excipiendis amicis, deque aliis civilitatibus.

INvenias adeo quos gloria vexet inanis,

Ut nihil in vita non sapienter agant.
Hi subeunt nun quam noti sibi tecta sodalis,

quin digitis pulsent leniter ante fores.
Et pateant cunctis licet ingredientibus aedes,

Intrandum subito non tamen esse putant.
Scilicet incautum strepitu placet ante monere,

Ne tectum faciens inventatur opus.
Hoc bene morati facientes esse videntur,

Forsan et ille aliquid mos rationis habet.
Tu tamen antiquum forte accessurus amicum,

Compositis nimium moribus esse cave.
Irrue sed potius qua ianua prima patescit,

Ut tibi amicitiae nomine cuncta licent.
Forsitan invenies quod cerni nolit agentem,

Si tacitus patulas ingrediere fores.
Id tibi materiam risus dabit inde iocique;

Scilicet et fueris charior ipse viro.
Frigidus in calidum quando venies hypocaustum,

Sive illic notus sive alienus eris:
Protinus ad furnum frigens accurrito, moxque

Calfaciasque [Reg: Calefaciasque] manus calfaciasque [Reg: calefaciasque] pedes.
Et pedibus laxam frigentibus exue pellem,

Qua male pes contra frigor a tutus erat.
Dempta pelle pedes algentes recreet ignis,

Rectius et citius discutit inde gelu.

Si libet exutas caligas appendere ibidem,

Non veto: nec fructus res habet illa nihil.
Saepius est tetris infectus odoribus aer,

Tum cerebri cras inturbat iniquus odor.
At nova suspensis caligis fragrantia surgens,

Foetori veteri non sinet esse locum.
Illaque depulso nares foetore subibit,

Qui cerebri cellis ante molestus erat.
Aeris hac vitium corrupti tollitur arte,

Et novus hic recte temperat illud odor.
Displiceas aliis, minimum referre putato,

Omnibus in mundo nemo placere potest,
Omnibus in mundo cum possit nemo placere,

Ut nulli placeas cura sit una tibi.
Cur studeas aliis nequicquam velle placere?

Non satis ingenio res quadrat illa tuo.
Invita nihil est fas attentare Minerva,

Quodque nequit fieri non voluisse decet.
Post ubi de furno te causa recedere coget

Ardua, consilii percipe verba mei.
Tutus ut a saevae serveris frigore brumae,

Aque gelu teneros quo tueare pedes.
Imposito laxas distendito stramine pelles,

Non male subiecto stramine planta calet.
Ni tamen emineat longe, possitque videri,

Quid pedibus stramen supposuisse iuvet?
Proderit exemplum reliquis, quicumque timebunt

Frigora, nec pauci qui te imitentur erunt.

Tene tua quisquam de rusticitate monere

Ausit [Reg: Ausus sit] , et in mores mittere scomma tuos?
Non ego, si fueris convitia talia passus,

Te reputem fortis pectus habere viri.
Si nihil est quod agas, et sumere tela vetaris,

(Dura ego te certe sumere tela velim)
Quid dubitas rabidam prorumpere laesus in iram,

Hoc tibi si telum desit inermis eris.
Quisquis erit verbis abs te repressus amaris,

Si qua fides, posthac non erit ille dicax.
Nuper ego vetui te scommata ferre iocosque,

Seria nunc idem te quoque ferre veto.
Quae tibi sunt vestes vario distingue colore,

Quod varium est oculis gratius esse solet.
Gaudet enim variis natura coloribus ipsa,

Naturae dubitas tu documenta sequi?
Qui duce natura vivit, bene vivit, et illum

Dixerit a recta nullus abesse via.
Hanc tibi in hac etiam proponito parte sequendam,

Illa quid addeceat monstrat ubique tibi.
Aspice sub densis caelestem nubibus arcum,

diverso radios ille colore notat.
Aspice plantarum formas, pennasque volucrum,

Aspice quas gemmas India dives habet.
Omnia multiplici cernes variata colore,

Quae natura parens ingeniosa creat.
In varias partes quoque vestimenta secare

Ne, cio quid nostro tempore laudis habet.

Id velut in primis, si quid mea dogmata curas,

Ut facias, istis versibus autor ero.
Truncus iners, caudex, et vilis habebere vappa,

Ni bene dissecta femina veste tegas.
Si vero misere partes laceraveris omnes,

Ut nihil integrum corpore pene geras:
Nobilium poteris de posteritate videri

Editus, et magni nomen habere viri.
Aut certe pugnax reputabere Martis alumnus,

Turba tegi sectis vestibus illa solet.
Quacumque ingrederis, facies austera notetur,

Et tetrico priscos vince rigore sophos.
Ridebis nunquam, nisi cum ratis obruta fluctu

Aequoris in mediis mersa resedit aquis.
Qui te cumque vident, magnarum indagine rerum

Implicitum, curas pectore ferre putent.
Sic tibi quicquid ages, magno tribuetur honori,

Et laudem tanta de gravitate feres.
Publica tractantur quandoque negotia, et illic

conveniunt iuvenes, conveniuntque viri.
Tunc aliquis missas excelsa voce tabellas,

Audiat ut populi concio tota, legit.
Tu quoque non aberis rerum studiose novarum,

Ad te pertineat res licet illa nihil.
Et, siquidem nihil est quod sit tibi discere gratum,

Mox aliis dempto fine molestus eris.
Ede aliquos ludos, strepitusque procaciter ede,

Atque tua totum vincito voce gregem.

Impedias alios, ea sit tibi summa voluptas,

Ne memori quicquam mente notare queant.
Hinc quoque materiam captandae laudis habebis,

Si teget obductas hispida barba genas.
Longa sit enascens labio mystacula [transcriber: moustache]summo,

Oris quo rictum totius illa tegat.
Crede mihi, multum tibi res ea conferet usum,

Consilio nunquam falsus es ante meo.
Forsitan illapsas habeant tua pocula sordes

Quo lateant, oculos effugiantque tuos.
Crinibus exceptas illas descendere in aluum

Cum tibi potando non patiere mero.
Atque per obiectam colabis pocula barbam,

Per tua quo Bacchus purior ora fluat.
Deinde tuos scabra turpes fuligine dentes,

Saepe adeo risus dedecor are queat.
Sed tua protectos prohibebit barba videri,

Pendula de summo quae tibi nata labro est.
De gravibus quando visum tibi dicere rebus,

Barba tibi laudem conciliare potest.
Hanc digitis graviter propexam in pectora mulce,

Nec nisi post longam subiice verba moram.
Haec tibi maiestas in magnum cedet honorem,

Ut gravis et prudens esse feraris homo.
Paucula quae scribis docto missurus amico,

Quisquis is est, animi nuncia verba tui.
Quid noceat puras atro perfundere chartas?

Scriptaque diversis permaculare notis?

Qui nimis exacta describit singula cura,

Nescius est artem dissimulare suam.
Ars lateat: signo quae si mihi proditur uno,

Non ero qui scriptis ausit [Reg: ausus sit] habere fidem.
Imo etiam memori melius quo mente notari,

Inclita quae chartae verba fuere, queant:
Proderit haud raro variis distinguere signis,

Et maculis totos condecorare libros.
Illud idem facias quando tibi pauca legentur,

Sive tuus codex sive alienus erit.
Cum tibi longinquis venit hospes amicus ab oris,

Et subit hospitii limina nota tui:
Illius aduentum laeto te cernere vultu,

Si sapis, emissa prodere voce cave.
Nam tibi se gratum si senserit esse, redibit

Saepius, et damno res erit illa tibi.
Attamen exceptum largo potabis Iaccho,

Dum potus nomen nesciat ille suum.
Non potes antiquum melius tractare sodalem,

Quam nimio plenus quod vomat ille mero.
Quando suas tandem remeare parabit ad aedes,

Forteque iam valido cinxerit ense latus:
Non tibi tum place at dimittere multa rogantem,

Eque virum media coge redire via.
Atque vel invitum retine, multumque propina,

Illud inextincti pignus amoris erit.
Quae deceant lectos, gratumque cubile petentem,

Hoc etiam libro multa docendus eras.

Illa sed exactis si persequar omnia verbis,

Quis mihi scribenti singula finis erit?
Esse tui similis semperque et ubique memento,

Regulaque haec vitae sufficit una tuae.
Impedias alios strepitu dormire volentes,

Quando tibi somno membra levare grave est.
Quoque potes ludens aliis magis esse molestus,

Hoc potior factis gloria parta venit.
Calceus exempto teneras pede laedere nares,

Putridus ut tristi foetet odore, solet.
Ille odor in cerebri penetralia sacra receptus,

Hei mihi quas turbas, quam mala multa ciet.
O procul invisam cautus seponito pellem,

Si sapis, a lecto stet procul illa tuo.
Calceus alterius iaceat tuus ante cubile

Foetidus, hoc operam sedulus usque dabis.
Impleat alterius tam grata fragrantia nasum,

Ne tibi sit magni causa parata mali.
Plura loqui tecum de rusticitate volebam,

O monitis semper dedita turba meis:
Lumina sed video tua victa sopore gravari,

Fessaque iam longa membra labare mora.
Eia age iucundo recrea tua corpora somno,

Et bene deposito sterte diuque metu.
Clarorum interea tibi scribam exempla virorum,

Quae tibi sint vitae regula certa tuae.
Hinc potes evigilans quaecumque decere putabis

Sumere, ne frustra scripta fuisse querar.

Nec, reor, hoc ullum facinus tibi carmine prodam,

Utile quod nequeat moribus esse tuis.

CAPUT V. Aliquot exempla commemorat civilitatum in mensa.

NUper erat iuvenis peregre conviva vocatus,

(Nupserat ingenuo pulchra puella viro)
Induit ergo pedes laxis peronibus, illi

Sordibus immundi (quid nocet illud?) erant.
Aptat item plantae tinctum ferrugine calcar,

Quo citius tardum currere cogat equum.
Et tamen hospitii serus defertur ad aedes,

Nam sonipes uno polite claudus erat.
Ut venit, ecce dapes cunctas videt esse paratas,

convivamque suo quenque sedere loco.
Festinans igitur calcaria demere plantis,

Et pedibus pelles, immemor ille fuit.
Cumque suis ocreis ad mensam accurrit, et ecce

Virgo assessuro cedit honesta locum.
Ad latus ingenuae sic proximus ille puellae

Considet, haud talem dignus habere locum.
Protinus offertur pinguis gallina se denti,

Quam iuvenis docta dissecet ille manu.
Non bene erat certa versatus in arte secandi,

Nec quid agat certum, nec quid omittat, habet.
Audet, et acceptae geminas cum cruribus alas

Desecat, a quadra ne revolare queat.

Praepositurus erat truncum tibi candida virgo,

Hei mihi, sub mensam trunca cadebat avis.
Ille rubens ignominia, se incuruat ut illam

Quaerat, et e dura tollere possit humo.
Tum miser ingentem crepitum perterritus edit:

Ut nimium toto corpore curuus erat.
Oraque non parvo confusus honesta pudore,

Posthabitis epulis aufugiturus erat.
Ferre a sed mensae prendunt calcaria mappam,

Atque illam secum qua fugit ille trahunt.
Pocula nonne putas illum evertisse dapesque,

Quaeque dabant mensae lumina clara faces?
Mensa etiam iuveni fugienti obstabat ibidem,

Multa tenens vario vitra parata mero.
Hane quoque, praecipiti dum concitus impete fertur,

Vertit, et ad terram pocula fracta cadunt.
Obuius in mediis foribus tum forte minister,

Qui ferat in mensam fercula grata, venit.
Ut ruit hic cursu furioso, impingit in illum,

Et facit effundi quas tulit ille dapes.
Hoc auctus claudum conscendit honore caballum,

Et repetit patriae limina nota suae.
Sed licet hinc specimen vitae sit sumere promptum,

Quaeque tibi prosint discere multa queas:
Non tamen hunc iuvenem numerare in agrestibus ausim [Reg: ausus sim] ,

Ut magis infelix quam rudis ille fuit.
CONtigit hinc alio quoque tempore, ut hospes amicis

Symposium charis, forte celebre daret.

Hic quoque convivis digestis ordine, sedit

Nobilis urbano femina iuncta viro.
Ille caput piscis, Carpam dixere Cupedes,

Matronae digna cum gravitate dedit.
Illa datam retinet quasi sit dignissima partem,

Et decerptae ab ea quae placuere vorat.
Scrutari totum caput, et discerpere frustim

Negligit, id forsan non ita docta fuit.
Et nimius labor est ex arte resolvere cuncta,

Et precium tanti vile laboris habet.
Ergo sub mensam totum caput abicit illa,

Ut rapidi carpant interiores canes.
Ille suae tantam vicinae simplicitatem

Conspiciens, aequo pectore ferre nequit,
Sed caput abiectum de terra tollit, et inde

Ad dominam verbis acribus usus ait:
Non pudet o mulier facinus committere tantum?

Non ita simplicibus moribus esse pudet?
Hoc caput appositum magni tibi nomine honoris,

Non ut sub mensam proiiceretur, erat.
Si tibi non libuit frustim discerpere, nobis

Reddendum nostra pro pietate fuit.
Reddidit illa nihil, tantum confusa pudore,

Condidit in tacito lumen utrumque sinu.
Dic uter urbanus fuerit magis, eque duobus

Utrum laude vehas vituperesve, refer.
Magnifica illustris quandoque ad prandia princeps

Nominis a clari cive vocatus erat.

Vadit, et excipitur vemens regalibus escis,

Omnia ceu magni principis avia nitent.
Carnibus appositis, pisces quoque Lixa marinos

Adicit, et varij fercula multa cibi.
Hic domino civis gratum facturus, utraque

E patinis piscem corripit ipse manu.
Hunc positurus erat generosi in principis orbe,

Sed prius infaustis excidit e digitis.
Excipit e digitis mox crepida nigra cadentem,

Crepida quae civis texerat alta pedem.
Protinus hinc tollens, in principis orbe reponit,

Verbaque peccato subicit ista suo.
Sume tamen princeps, quid enim cecidisse noceret?

Nil mea coenosae crepida labis habet.
Quid dubitas? famulus purgavit ab omnibus illam

Sordibus, et pedibus subdidit inde meis.
Sic ait, et dominum verbis instantibus urget,

Laetus ut appositas carpat edatque dapes.
Forte vir eximiae magno cum principe famae,

Sedit ad instructas hospes in arce dapes,
Huic non exiguum princeps habiturus honorem,

Paucula de lauta frustula carne dabat.
Nec mora porrectam digitis vult prendere partem,

Ille vir, et minimum visus agrestis erat.
Sed male dum retinet capiens a principe carnes,

Protinus in vino pocula plena cadunt.
At miser ut rapto parat hinc educere cultro,

Est manus officio no satis apta suo.

Sed tremit, et cyathum plenum iam carne meroque

Vertit, ut in mensa vina caroque fluant.
Purpureoque viri malae rubuere colore,

Illa verecundi signa pudoris erant.
Ille quidem superis magis adversantibus usus,

Quam stupida ductus simplicitate fuit.
Tu tamen hinc morum sumes exempla bonorum,

Quae referens simplex esse rudisque queas,
Quaeque miser fecit fortuna falsus iniqua,

Haec abs te fieri semper et arte velim.
Hoc tua maior erit, quam tu arte merebere laudem,

Quae veniunt casu laude vacare solent.
Vidi alium cuius culter cum scinderet assam,

Noluit officium promptus obire suum.
Protinus ille sua veritus ne parte careret,

Hac ratione, diu praemeditatus, agit.
Arripit e medio partem quae maxima dico,

Quamque putat ventri posse placere suo.
Subque suo raptam carnem, si ne more, lacerto,

Firmius ut posset continuisse, locat.
Inde manu frustum robusta grande revellit,

Et lacerat digitis viscera tosta suis.
Nanque suum cultro non efficiente laborem,

Mox obit Illius dextera prompta vicem.
Inde tamen reliquam patinae non reddere parte

Negligit, agrestis ne videatur homo.
Imo aliis etiam carnes praeponit easdem,

Suaviter ut reliqui, quae laceravit, edant.

Nec tamen hoc temere factum me fingere credas,

Praemia sunt nugis nulla parata meis.
Nec tu posse putes tam barbara scribere quenquam,

quin faciam scriptis facta pudenda fidem.
Turpia Lurcones inter quia plura geruntur,

Quam recitet numeris Pieris ulla suis.
Cum domino seruus mensa residebat eadem,

Hospes in ignota factus uterque domo.
Et simul eximii capiebant fercula cives,

Qui caput et domini totius urbis erant.
Dumque diu mensas attingere quisque moratur,

Et renuit primus carpere quisque dapes:
Quisque suos vultus vicini ad lumina torquet,

Quod reliquis nemo dignior esse velit.
Iamdudum stomachus servum esuriesque lacessunt,

Fercula quo rapidas mittat in ipsa manus.
Fas mihi ieiuni veniris placare latratus,

Quos fero iam longo tempore inanis, ait.
Dicit, et e patina quae pars est optima tollit,

Inque sua raptam, se locat ante, quadra.
Erubuit dominus peccantis nomine serui,

Quod rudis, et tanta simplicitate foret.
Signaque dat tacito nequicquam plurima nutu,

Addit et obscuro paucula verba sono.
Scilicet ut disco raptas modo redderet escas,

Atque aliis primum cederet ante locum.
Servus ubi domini nutantia lumina vidit,

Ambiguus nutu quid velit ille sedet.

Iamque bolum pleno magnum volvebat in ore,

Os simul ingestum vix capiebat onus.
Evomit assumptas igitur male territus escas,

Hanc domini mentem credidit esse sui.
At domino vultu nutus repetente minaci

Ambiguo sensu rursus, ut ante, sedet.
Tum reliquas carnes quas sumpserat ante; sub ipsam

Corripiens mensam deicit ille manu.
Quippe videns dominum nutu sibi multa loquentem,

Et reliquos positis abstinuisse cibis.
Fercula letali putat esse infecta veneno,

Quae fuerint subitam sumpta datura necem.
Rusticus urbanum convenit amicus amicum,

Cui prope cognato sangvine iunctus erat.
Hospitis aduentu civis laetatus, opimas

Solicite docta praeparat arte dapes.
Vicinosque vocat, pariter quos sumere coenam,

Atque animos vinis exhilarare iubet.
conveniunt, capiuntque locum se quisque decentem,

Occupat extremum rusticus ille locum,
Nec mora, de corio cultellum promit acutum,

Ille sed hesterno pane resertus erat.
Vidit, et admovit labiis sputoque rigavit,

Hac sordes gladii molliit arte sui.
Molliit, abstersit mappa, solitumque nitorem

Reddidit, ad quadram deposuitque suam.
Hospes honoratas multis proponere partes

Incipit, atque cibos carpere quenque iubet.

Protinus in patina tectos pinguedine renes

Rusticus esurie iam stimulante videt.
Arripit, arreptos coram se collocat, et mox

Totos adiuncto pane vorare parat.
Aspicit hunc hospes, tacitoque pudore rubescens,

Leniter in risum voce solutus ait.
Redde precor disco raptam modo patrue partem,

Redde, nec ad stomachum congruit illa tuum.
Hancque tibi melius quae convenit accipe carnem,

Si bene consultum me tibi velle putas.
Rusticus haec contra: vanas modo ponito curas,

Non soleo hos illis praeposuisse cibos.
Quas mihi cumque dapes sors prima obiecerit, illas

Obicio durae pharmaca certa fami.
His quoque nil melius poni mihi partibus optem,

Et bona ventriculo est quaelibet esca meo.
Sic ait, et renes cunctis ridentibus, ore

Devorat, et patitur nil tamen inde mali.
Cum dominis alius mensa consederat hospes,

Non satis hoc visus dignus honore sibi.
Unus erat gnarus carnes in frusta secandi,

(Crede mihi non est illud inertis opus)
Ille rapit reliquo vulsos a corpore renes,

Et dat honorato (res decet illa) viro.
Hic tamen hoc tanto se non dignatur honore,

Donaque vicino porrigit ista suo.
Atque ita iam multi sibi proposuere vicissim,

Qui renes vellet mandere nullus erat.

Hospitibis [(perhaps: ?)] ad quadram tandem venere, sed ille

Non putat haec aliquo dona carere dolo.
Et mihi cur placeat si displicet omnibus? in quit

Cur ego, quae cuncti damna timetis, amem?
Dixit, et iratus medias proiecit in aedes,

Ut canibus rapidis praeda petita foret.
Acta cano, veniam da turpiter acta canenti,

Fas mihi sit crasso crassa referre modo.
Vir generosus erat, claraque propagine natus,

Consilio nomen iudicioque premo.
Ille suis meruit comitumque ducumque favorem

Moribus, et gestu ridiculisque iocis.
Ingenium propter ludi ad genus omne paratum,

Principibus gratus coeperat esse viris.
Cuncta igitur quando sua seque placere videbat,

Omnia quae risum promereantur agit.
Denique iam mediam iussus conscendere mensam.

In medio posita mox stetit ille mora.
Solicite spectant omnes, quos edere ludos,

Quae ioca, quo risu spargere digna velit.
Ille diu tacitus cunctis spectantibus astat,

Quodque erat orsurus praemeditatur opus.
Detectis natibus tandem positoque pudore,

Egerit impuri stercora ventris onus.
Exoritur plausus manuum, risusque videntum,

Non alio poterat gratior esse modo.
Mille igitur meritus retulit pro munere numos,

Posthabiti merces illa pudoris erat.

I nunc, et vitae nimium studiosus honestae,

Praemia barbaricis moribus esse, nega.

CAPUT VI. Alia exempla civilitatum in evacuatione vesicae, vomitu, et aliis morum elegantiis.

IMproba coenantes urina potentius urget,

Nectitur appositis cum mora longa cibis.
Tunc aliqui longo(tanta est reverentia multis)

Tempore vesicae triste morantur onus.
Heu fatui qui non rationem habuere salutis.

Sed cumulans culpa damna pudenda sua.
Tu potius stultum sapiens depone pudorem,

Et potior vitae sit tibi cura tuae.
Surge vel in medio protractae tempore coenae,

Rupturasque uterum deiice tutus aquas.
Sique tibi quis quam surgenti improvidus obstat,

Surgere, quantumvis sit gravis ille, iube.
Aut residens clausos ventris reclude meatus,

Noxiaque urinae quolibet unda fluat.
Ah valeant rigidi nimium, nimiumque severi,

Rusticitas per quos optima crimen habet.
Quae facis exemplo, iuste fecisse videris,

Nec tu qui faciat talia primus eris.
Nuper ad illustres epulas laetumque vocatus

Symposium iuvenis, non male natus, erat.
Omnia regali iam st abant splendida luxu,

Iamque erat Ambrosiis mensa parata cibis.

Ordine quisque suo se femina virque locarant,

Sumere propositas fercula grata dapes.
Vix ab equo iuvenis properans descenderat alto,

Iussus honoratam cum capit ille locum.
Nec datur exutas spacium deponat ut ocre as,

Aut quas urentes venter habebat aquas.
Sic latus ad pulchrae sedit iuvenile puellae,

Cunctaque iam recte laetus habere putat.
Sed miser (ut nihil est ex omni parte beatum)

Ah piget, exiguo tempore laetus erat.
Mox etenim sitiens ut largius improba sumpsit

Pocula, vessicam triste gravabat onus.
Nec tamen infelix audebat surgere mensa,

Tanta verecundi cura pudoris erat.
Ergo diu secum sub pectore multa volutans,

Cogitat hoc ingens qua levet arte malum.
Tandem igitur curis crescentibus, arripit audax

Consilium, quod ei resque locusque dabant.
Ocrea laxa femur iuvenile tegebat, in illam

Nescio quid tacita dirigit ille manu.
Atque ita sub mensa manus officiosa moratur,

Dissimulans operis facta pudenda sui.
Donec onus madidi grave duceret ocrea ventris,

Quod rapidae emissum more fluebat aquae,
Interea lateri quae sedit proxima virgo

Aspicit, et laetis vultibus esse iubet.
Inde manum iuvenis, tantarum nescia rerum,

Arripit, et quid adhuc tristia voluis? ait.

Protinus e latebris exterritus ille sinistram

Protulit, heu secum quid tulit illa mali?
O alio castae divertite lumina Nymphae,

Ne violent oculos turpia visa pios.
Infelix iuvenis mediae super aequora mensae,

Turpiter emissas eiaculatur aquas.
Non secus ac saliunt actae Siphonibus undae,

Stramineas flamma depopulante domos.
Heu miser infausto petiit convivia caelo,

Nec Positus felix aetheris ille fuit.
Atque ita non parvo derisus tempore sedit,

Maestaque in adversa lumina fixit humo.
Inde mero tantas pellente e pectore curas,

Tandem animi posito vix rediere metu.
Nec mora, laetitiam vino faciente, choreas

Instituunt sumpto femina virque cibo.
Tunc iuvenis, licet invitus, cum virgine pulchrae

Cogitur ad tactam crura movere chelyn.
Ad numeros tellus pedibus pulsata gemiscit,

Inque sonant tota iubila laeta domo.
At quoties saltans iuvenis vestigia figit,(Laxus erat mictis pero refertus aquis)

Nescio quem toties sonitum ocrea turpiter edens,
Facta aperit domini dissimulanda sui.

Exoritur totas risusque iocusque per aedes,
Materiam damno praebuit ille suo.

Protinus ut finem longae fecere choreae,
Consilium tantis quaerit opemque malis.

Exuit ingrato pellem liquore fluentem,
In medio matrum virgineique chori.

Datque suo famulo, famulus suspendat ad ignem,
Fervidus imbibitas elicit ignis aquas.

Forte locus mediis erat in penetralibus aedis,
Quo recreant fessi corpora lassa viri.

Huc famulus domi ni peronem utrunque ferebat,
Ad nitidi figens lignea fulcra tori.

Tunc iuvenis curas animo deponit inanes,
Et reliquos inter gaudia laetus agit.

Iamque fere mediam tangebant sidera noctem,
Postque merum somnos carpere tempus erat.

Ergo sui pariter lecti loca quisque petebant,
Occupat optatus lumina fessa sopor.

Unus erat reliquos inter stultissimus unus,
Qui nimio implerat [Reg: impleverat] viscera laxa cibo.

Cumque alii dulcis fruerentur munere somni.
Hunc tumidi ventris solicitabat onus.

Surgit, et e clauso gressus efferre cubili
Tentat, ut hoc damno viscera plena levet.

Claustra sed incassum Camerae reserare laborat,
Nec patitur longam res peragenda moram.

Protinus ad lectum quod pendeat ocrea sentit,
Et citus hanc una corripit ille manu.

Duraque cum liquidis in eam quaecumque gravabant
Deicit, inque suum se locat inde torum.

Vix rutila primas lustrabat lampade terras
Phoebus, ab Eoo qui vehit orbe diem.

Et memor hesternae iuvenis iam denique culpae,
Ire domum propero mane parabat equo.

Crura festinans ocreis armabat, et ecce
Turpiter humano plena erat una fimo.

Quid faciat? clamet? iocus excitet ille cachinnum,
Ergo tacet, tantum dissimulatque scelus.

O miser, o talis fugias convivia coenae,
Quam referas non est gloria magna domum.

Magnus es, et magni titulo insignitus honoris?
Officiumve tua consul in urbe geris?

Omnibus ignotas veniens peregrinus ad oras,
Commemora officii nomina tanta tui.

Publica maiestas per te minuetur, et ordo,
Si, quod es, ignotum turpiter esse voles.

Si tamen ut prodas occasio nulla videtur
Commoda, nec praesto qui roget, ullus erit.

Hic etiam exemplum, praesens adverte, docebo,
Idque sequens vitii labe carere potes.

Magnus in hospitium veniebat nobile Doctor,
Claudere iam lapsum sole parante diem.

Protinus hic alii quoque convenere sodales,
Nec mora dispositis ac cubuere toris.

Nullus erat tota Doctori notus in aede,
Nec domino quisquam qui loqueretur erat.

Spretus in extrema scabelli parte sedebat,
Aspiciens tacito lumine maestus humum.

Fercula sumebat tristi non grata palato,
Ipsa quoque ingrati vina saporis erant.

Tantus amor meriti miserum stimulabat honoris,
Cura fere ut pectus ruperit illa viri.

Ingenium tandem, vino subeunte, calescit,
Prodit et hac nomen callidus arte suum.

Demit ab intonso, qua tectus, crine Tiaram,
(Officium domino praestet ut illa suo)

Hanc muri appendit suffixam in parte propinqui,
Verbaque mox clara talia voce sonat:

Et satis indultum tristi reor esse rigori,
Fas tandem laeta fronte sit esse mihi.

Pende at austerus vicino pariete Doctor,
Non mihi sunt isto Iura legenda loco.

Ergo ne Doctoris titulus mea gaudia turbet?
Laetitiaque frui nomen in ane vetet?

Non mihi iam tanti est maiestas nominis huius,
Sed patriae repetens moenia Doctor ero.

Dixerat, at reliqui modo seque virumque tuentes,
Quid facerent dubii, quid loquerentur erant.

Doctori simul assurgunt, veniamque precantur,
Utque velit prima sede sedere rogant.

Inde viro ingentem craterem quisque propinant,
Redditus hac illi est arte negatus honos.

Sic ubi nonnullo fueris decoratus honore,
Sederit aut humeris publica cura tuis,

Concipe te dignos animoso pectore fastus,
Egregium meritis nomen adeptus habes,

Cur te contemni stolidus patiaris ab ullo,
Non ego te fatear, si patiare, virum.

Accidit id magno (pudeat) quandoque Magistro,
Ferret ut immensum dedecus ille domum.

Ille diu studiis animum exornarat [Reg: exornaverat] honestis,
Iamque vir eximius, iamque Magister erat.

Ergo novo patrios vult auctus honore penates
Visere, natalis tactus amore soli.

Iamque iter ingressus lucem confecerat unam,
Fessus et hospitium sole cadente subit.

Venit in hospitium virgo quoque nobilis illud,
Virgo verecundis conspicienda genis.

Tempus erat coenae, mensaque locantur eadem,
Virgineo lateri proximus ille fuit.

Tum vero incessit non parva superbia mentem,
Turgidior cunctis ille Magister erat.

Prae cunctis voluit quoque dignus honore videri,
Visus, et ut voluit, dignus honore fuit.

Unus erat, tantos fastus qui ferre Magistri,
Pectore non posset dissimulante diu.

Nanque erat ante viro quoque consuetudine iunctus,
Et socium nuper noverat esse suum.

Ergo ut erat technas artemque instructus ad omnem,
Tentat honoratum dedecorare virum.

Omniaque observat quaecumque agit ille, dolose,
Cura animi, tumidum frangere pectus, erat.

Dumque observari nescit sua facta Magister,
Admovet ah capiti leniter ille manum.

Admotaque manu gestum scalpentis habebat,
Haec ignominiae causa reperta fuit.

Tune etenim raptor tanti insidiosus honoris,
Non expectatos hos dedit ore sonos.

Sextipedes tot adhuc vermes venerande Magister,
(Quot nuper) toto corpore morsus alis?

Dic, nihil unguentum tibi profuit ergo, quod illas
Bestiolas contra pharmacopola dedit?

Ille sua certe perhibetur in arte peritus,
Temperat et docta pharmaca certa manu.

Dixerat haec vultu tanquam sint vera severo,
Nec risu fictum prodidit esse iocum.

Ora sed immenso confusus honesta pudore,
Mutus ad haec subito verba Magister erat.

Ira pudorque animum sic infregere tumentem.
Straveruntque adeo nobile pectus humi:

Ut neque se verbo saltem defenderit uno,
Nec delusorem plecteret ille suum.

Ille sit exemplo tibi, ne patiaris eadem
Impune a quoquam te ratione capi.

Sique vides alium, digno quem vulgus honore
Afficit, et primas semper habere iubet:

Illius ut minuas nomenque decusque labora,
Crescere vix alia tu ratione queas.

Nobilibus iunctus dominis auriga sedebat,
Sumere cum tantis vina cibosque viris.

Vina simul cunctis cratere bibuntur codem,
Ordine per varias circuit ille manus.

Circuit, inque manus aurigae pervenit, ille
Hinc quoque, sed terso non prius ore, bibit.

Sic igitur multa reliquum pinguedine vinum
Inficit, in labiis haeserat illa viri.

Res ea displicuit multis, sed nullus aperta
Sustinet autorem, carpere, voce, mali.

In sua sed duram statuunt convivia legem,
Qua caveant tantum praeveniantque scelus.

Sordibus haec ullis qui vina infecerit, unus
Symbola pro cunctis solvito symposii.

Rusticus hanc legem contra sua crimina ferri
Sentit, et hoc poenam suffugit inde modo.

Quando calix ad eum iusto venit ordine, totum
Ebibit, ebibiti vertit ad astra pedem.

Atque ita conversum dominis ostendit, et inquit,
Iamne ego me culpam non meruisse putem?

Ecquid adhuc aliquae sordes superesse videntur?
Cuncta equidem Cyatho quae latuere tuli.

Artibus his utens auriga impunis abivit,
Hoc erat ingenii multa videntis opus.

Missus erat patriae communis nomine Consul,
Paupere ad eximium nuper ab urbe ducem.

Paucula qui domino donaret vina, nec ille
Immemor innatae simplicitatis erat.

Principis ut vultum coram conspexit et ora,
Membra viri gelido diriguere metu.

Astitit et verbum profari nescius haesit,
Qualiter ad visum contremit agna lupum.

Tum dominus (trepidare virum quia sensit) amico
Alloquio, forti es pectore Consul, ait.

Protinus erectus Consul sua pilea demit
Crinibus, et digitis illa, diuque rotat.

Et tandem voces ausus iactare per aulam,
Talia deposito verba timore refert:

O patriae princeps huius pulcherrime salue,
Et mea non duro pectore verba cape.

Fama diu nostra constans auditur in urbe,
Quam tibi sit nimii copia grata meri.

Quodque bonos inter socios noctesque diesque
Pocula de Bacchi plena liquore bibas.

Nos igitur gratum munus praestare volentes,
Mittimus haec nostro dulcia vina Duci.

Talia quottidie nos, cum meliora negantur,
Vina per arentem cogimus ire gulam.

Credo quod illorum hic vobis sit rarior usus,
Pocula non quivis talia habere potest.

Sic ait, et profert vinum quod veste latebat,
Ante oculos domini constituitque sui.

Plenaque forte videt lapsas in pocula sordes,
Nescio quas, pennae vel leve stramen erat.

Dumque diu secum quibus artibus eximat haeret,
In varias flectit lumen utrunque vias.

Nec mora, quo tollunt ustum de lumine lychnum,
Organon in mensa forte iacere videt.

Aspicit, et tales adhiberi credit ad usus
Credit, et extemplo tollit utraque manu.

Tollit utraque manu, mittitque in pocula vini,
Mittit, et hoc sordes eximit inde suas.

Protinus hinc domino non parvum praebibit haustam,
Et repetit patriae moenia parva suae.

Non ego de vino iam dicere plura volebam,
Sed me potores dicere plura iubent.

Tendimus ad finem, facinus tamen ante vel unum
Accipe, symposii post modo finis erit.

Pocula non uno producta in palmite quidam
Hauserat, et variis edita vina iugis.

Illa diu magnos agitabant ventre tumultus,
Quodque alii nullum cedere vellet erat.

Non ea potori bella intestina placebant,
Et militans tales edidit ore sonos:

Unde mihi haec tanto surgit discordia motu?
Unde repens litis causa mihi illa venit?

Dicite quae tantos movistis vina tumultus,
Cur ego vos magno victa labore bibi?

Aut pacem positis agitate intrinsecus armis,
Mutuaque accepta foedera inite fide.

Aut ego vos ista deturbans arce repellam,
Ructaboque vomens, eiciamque foras.

Dixerat, et nondum saevo cessante tumultu,
Imperii vanas noluit esse minas.

Et simul in vacuas nuper quae sumpserat auras,
Praecipitat vomitu dulcia vina foras.

Nec mora turbati requierunt aspera ventris
Praelia, pax laeta candida fronte rediit.

Tu quoque cum simili tua surgent viscera pugna,
Si sapis, artibus his utere, liber eris.

Sique tibi eveniat, quod cuidam contigit olim,
Clarior est vomitus fama futura tui.

Quod simul ut noris, paucis adverte, docebo,
Utilis in multis haec tibi praxis erit.

Pocula sumebant una Lenaea sodales
Largius, et requies nulla laboris erat.

Horum aliquis crebros edebat gutture ructus
Turpiter, haec vomitum signa praeire solent.

Huic alius proprio demptam de crine Tiaram
Exhibet ad praesens officiosus opus.

Sumptaque ventriculus si vina regurgitat aeger,
Huc mihi quicquid habes evome tutus, ait.

Dixerat, ille aperit fumantia ructibus ora,
Crudaque per stomachi vina refundit iter.

Iamque in pileolo vinumque cibusque natabant,
Tristior hoc alibi non odor ullus erat.

Alter ut impletam vomitu videt esse Tiaram,
Immemor officii non sedet ille diu.

Verum ut erat capiti vicini imponit, et omnis
Materies toto corpore fusa fluit.

Exoritur plausus iocularia facta videntum [Reg: videntium] ,
Et venit haec tota fabula grata domo.

Qui vomuit vana nequicquam accenditur ira,
Dignaque pro meritis praemia nactus, abit.

CAPUT VII. Alia exempla de crepitu et ructu Orato rum, retentione urinae, et aliis rusticitatibus.

QUalia contigerint inter convivia dixi,

Nunc alia, atque aliis accipe gesta locis.
Missus ad externas Orator maximus oras

Nuper erat, lingua consiliisque valens.
Virgineo in coetu, dominaeque ante ora potentis

Debuit eloquii tela ciere sui.
Utque in conspectu dominae data copia fandi,

Solicitus graviter lumina figit humi:
Iamque soluturus facunda viriliter ora,

Ut solitum fieri, flectit utrunque genu.
Sed quia se nimium miser incuruabat, in auras

Edidit ingratum ventre crepante sonum.
Nil tamen hoc facto perterritus, absque rubore

Prosequitur causae coepta severa suae.
Dissimulant omnes crepitum audivisse, sed una

Non bene quae risum virgo teneret, erat.
Dumque sibi indulget nimium ridere loquentem,

Ah male virgineas claudit inepta nates.
Et tenuem ventris crepitum subtiliter edit,

Audieris, lyricum dixeris esse sonum.
Tum memor admissi Rhetor, sua coepta relinquens,

Virgineam alloquitur verba per ista chorum:
Pergite sic ventos ex ordine pergite Nymphae

Mittere, quos longum continuisse nocet.
Inde ubi me rursum quoque mittere iusserit ordo,

Officii peragam munea cuncta mei.
Illico virgineas perfusa rubedine malas,

Deicit ah oculos maesta puella suos.

At reliquae ingenti risu quatiuntur, et illo

Solvitur actutum concio coepta modo.
Sed recitare disertorum quia gesta virorum

Coepimus, inceptum continuemus opus.
Principis excelsam magnis de rebus ad arcem

Ingenio Rhetor divite missus erat.
Vestibus indutus quas tellus serica mittit,

Eximio visus dignus honore fuit.
Nulla mora est igitur, patet incluta principis aula,

Plenaque dicendi est copia facta viro.
Incipit altisonis exordia grandia verbis,

Fulminat et tumido lingua diserta sono.
Verba sed assiduos edit post singula ructus

Turpiter, hesternae signa pudenda dapis.
Huic vitio teneris demens assuerat ab annis,

Nullaque iam poterat tollere cura malum.
Auribus hos princeps ructus accepit, et aegra

Indecores mores factaque mente tulit.
Dissimulat tamen, et placato Rhetora [Reg: Rhetorem] vultu

Aspicit, ac tandem talia verba refert:
Non equidem invitas istis sermonibus aures

Praebeo, facundo clare vir eloquio.
Sed quid iam regni graviora negotia surgunt,

Crastina ad inceptum luce redibis opus.
Interea varias princeps sub pectore technas,

Et varios varia cogitat arte dolos.
Postera lux aderat, Rhetorque vocandus ad aulam,

Ut coeptam causam prosequeretur, erat.

Forte erat abiectae vir conditionis in urbe,

Vile ministerium cuilibet aere locans.
Is poterat crepitus emittere ventris in auras

Semper, et arbitrii pro ratione sui.
Hunc vocat, et verbis princeps affatus amicis,

Arte tua nobis nunc opus, inquit, erit.
Inde viro vestem dignam Doctore, Tiaramque

Induit, et quae sint poste a agenda docet.
Rhetor ad inceptum rediens, sua fulmina torquet,

Et repetit ructus continuatque suos.
Alter item toties, solitae non immemor artis,

Parte sui clarum posteriore crepat.
Quid faciat Rhetor? male fert, atque aestuat ira,

Alterius facile cernere crimen erat.
Respicit, et mores reprehendere cogitat illos,

Sed dubium in partem traxit utranque pudor,
Senserat id princeps, et amica fronte diserto

Talia subridens Rhetori verba refert:
Hic etiam Doctor longinquis missus ab oris,

De gravibus nobis dicere rebus habet.
Utque subinde novi ructus tua verba sequuntur,

(Forsan et in patria mos viget ille tua)
Non aliter crepitus hic verba ad singula promit,

Et patrium a teneris unguibus illud habet.
Dixerat, et tacuit Rhetor delusus abivit,

Et medio coeptum tramite rupit opus.
Historiam rerum quidam narrare novarum

Coeperat, et longam fecerat ille moram.

Huic aliquis cupidas adhibebat sedulus aures,

Rebus et attentus quas recitabat erat.
Interea plenam vessicam urina gravabat,

(Triste diu ventris non bene fertur onus)
Sed miser historiae nimia dulcedine captus,

Narrantem, durum negligere, esse putat.
Forte breuvi bursam factam de pelle gerebat,

Condere qua solitus cusa metalla fuit.
Hanc rapiens undis ventrem torquentibus implet,

Dum capiat finem fabula coepta suum.
Noverat urinam multis nocuisse retentam,

Id metuens pulchra consulit arte sibi.
Nuper enim doctor pietate insignis et aevo,

Pertulit indignae fata dolenda necis.
Cum teneris currum conscenderat ille puellis,

Virginibusque sedens undique cinctus erat:
Iamque per haud paucas securus sederat horas,

Nil nisi de casta virginitate loquens.
Plena sed attracto turgens vessica liquore,

Praeproperam tacita voce petebat opem.
Non tamen a curru descendere sustinet amens,

Sed premit ingenti triste dolore malum,
Tanta viro fuerat casti reverentia coetus,

Ut faceret vitae tristia damna suae.
Nanque redundanti vessica gravata liquore,

Viscera per diras rupta refudit aquas,
In fera sic paucis concessit fata diebus.

Hos tulit a stulto grande pudore malum.

Id metuens quasvis potius convertere ad artes,

Quam subeas vitae tanta pericla [Reg: pericula] tuae.
Haec quoque visa fuit mihi fabula digna referri,

Quae veteris multum simplicitatis habet.
Nuper ab antiquo superans, puto, rusticus aevo,

(Simplicius nostro scilicet illud erat)
Accedit veterem, cui non ignotus, amicum,

Verbaque multiplici plena salute refert.
Iamque manum manui dextrae coniungere dextram,

Pignus amicitiae quod solet esse, parat.
Sed prius impletis mucorem naribus aufert,

Turpiter hunc plena continet ille manu.
Atque ita dilecto dextram protendit amico,

Sitque tibi haec nostri pignus amoris, ait.
Scilicet id metuit, ne rustica durior aequo

Posset honoratum laedere palma virum.
Providus ergo volam sublevit phlegmate molli.

Hoc facinus parvae non erat artis opus.
TALIA facta queam numero sine multa referre,

Quae monitus possis non sine laude sequi.
Sed liber in magnum mihi cresceret iste volumen,

Si tibi perscribi carmine cuncta velis.
Ingenio ipse tuo nunc utere, scilicet ipse

Me sine, sat simplex esse rudisque potes.
Me praecepta iubet brevibus comprendere Flaccus,

Singula quo docili mente notare queas.
Quos tamen haud multos versus in fine libelli

Adicio, memori mente notare velis.

Simplicitas antiqua virum laeta arua colentum [Reg: colentium] ,

Rusticitasque rudis sit preciosa tibi.
Sed quaecumque solent homines laudare severi,

Neglige, quid rigida cum gravitate tibi?
Si poteris risum stomachumque movere quibusuis,

Officio functum te rear esse tuo.
Iamque vale iuvenis morum studiose bonorum,

Quaeque tibi dono, consule pauca boni.

CAPUT ULTIMUM. GROBIANA, sive de moribus quae virgines deceant, tum domi, tum in publico, et inconviviis, et alibi.

SAt mihi iam dudum dixisse superque videbar,

Et finem monitis imposuisse meis.
Sed tenerae blando me poscunt ore puellae,

Utque rogant ipsas pauca docere velim.
Quid faciam? iustasne preces averser? et illa

Irrita difficilis vota fuisse sinam?
Non equidem faciam: cupidas advertite mentes,

O mihi feminei turba colenda Chori.
Pauca loquar saltem mores formantia vestros,

Pauca sed illa tamen commoda multa dabunt,
Nil opus est longo vos carmine multa doceri,

Vincitis en ipsos rusticitate viros.
Ad mala vos ultro facilis natura, vel omnes

Instruit, officio nil eget illa meo.
Quae tamen Antistes vatum mihi dictat Apollo,

Accipite, haud falsa cuncta relata fide.

Huc ades o mores exosa puella modestos,

Huc ades, ut monetis erudiare meis.
Quando per urbanas iter ingrediere plateas,

(Nil ego quo cultu sis onerata moror)
Lumina permittes quocumque proterua vagari.

Omnia quo retro cernere, et ante queas.
Quae sibi nullius est mens conscia criminis, audet

Lumina deposito recta levare metu,
Atque hominem quemuis erecta fronte tueri:

Quae sibi mens culpae est conscia, spectat humum.
Inde manu vestes prudens utraque levabis,

Sordida si multo sit via facta luto.
Candida quo possint tua crura, et utrunque videri

(Altius o pude at tollere velle) genu.
Forte ea res iuvenum tibi conciliabit amorem,

Quique sibi sponsam te petat unus erit.
Nec mihi displiceat, te taliter ire videnti,

Oblita quod foedo sint tua crura luto.
Arguit impositi studium res illa laboris,

Quem vigil assidua sedulitate subis.
Otia nam pedibus data nulla fuere lavandis,

Officio invigilas dum studiosa tuo.
Pectore nudato prodire sinuque patente

Quam deceat, certe quisque videre potest.
Lactea colla oculis pateant, teretesque papillae,

Grata puelli petis res erit illa procis.
Non ego tam stupidus, nec ero tam barbarus unquam,

quin mihi te talem saepe ventre velim.

Quae bona sunt oculis manifesta, merentur amari,

Quaeque latent, nulli cognita, nullus amat.
Quae tibi cumque venit, quondam tibi nota, sodalis

Obuia per mediam femina facta viam:
Nil opus est dicta prius acceptaque salute,

De rebus variis
incipe multa loqui.

Hei mala multa premunt miseras et magna puellas,
Omnia quae tenero sunt toleranda gregi.

Huic gravis est rigidae nimium censura parentis,
Iurgia terrifico quae tonat usque sono.

Imperium dominae male sustinet illa superbae,
Subdit et indigno libera colla iugo.

Hei mihi quam multas fallax decepit amator,
Promissam veritus nil violare fidem.

Hinc igitur semper quae multa queraris habebis,
Utere naturae dote puella tuae.

Femineum omne genus fecit natura disertum,
Id mulier donum caelitus omnis habet.

Ergo diu nihili de rebus multa loqueris,
De nihili rebus discere multa voles:

Illa decem duret tibi fabula coepta per horas,
Ante tibi turpe est velle redire domum.

Interea si te (quod vix tamen accidet unquam)
Deficiet tanta res agitanda mora:

Inspectos aliorum hominum reminiscere mores,
Hic tibi dicendi campus apertus erit.

Qua ratione suos vicinus quisque gubernet,
Exigat et vitam qua ratione suam.

Fercula quae ponat mensis, quae pocula sumat,
Illius et quantas arca reservet opes.

Omnia quis numeret, quae multa diuque volenti
Dicere materiam suppe ditare queunt?

Quaelibet audacter dices de quolibet, illud
Est licitum, sexus pro ratione tui.

Si tamen incipies aliorum laedere famam.
Plus facies libri quam docuere mei.

Hinc ab ea quando fueris digressa, domumque
Imposito nugis fine redire voles:

Invenies ob iter venalia poma, nucesve,
Vel pyra, quae lauto multa videre foro est.

Talia praeteriens obolis tribus empta parabis,
Nonnihil ut cupidae gratificere gulae.

Inque via, medioque foro, quocumque vidente,
(Et quis erit qui te carpere possit?) edes:

Qui tibi quadrantem minimum conferret ementi
Nullus erat precio stant tibi cuncta tuo.

Interea varios qui proferat histrio ludos,
In medias veniet plebe vocante vias.

Edet is insano spectacula plurima vulgo,
Hac sibi quo tenuem colligat arte stipem.

Multa profanus aget, petulans sed plura loquetur
Turpiter, et gravibus non placitura viris.

Te tamen his oculos advertere virgo patentes,
Omniaque attenta mente notare, velim.

Et dare lascivis patulas sermonibus aures,
Doctior ut possis inde redire domum.

Turpia sive vides, seu percipis aure, putato
Tingere virgineas turpe rubore genas.

Conscia commissi tibi criminis esse fereris,
Purpura si malas pinxerit illa tuas.

Sin color in vultu semper tibi manserit idem:
Illa via ad laudem pronior esse potest.

Non reste credent intellexisse profanas,
Quod fugiant annos turpia dicta tuos.

Si tamen et risu male sana probaris aperto,
Quae fieri cernis, cuncta placere tibi:

Nullus erit qui te nostri praecepta libelli,
Et monitus avide non didicisse putet.

Nec tibi displiceam hilares convivia coetus,
Quae celebrant iuvenes quae celebrantque viri.

Sique meos audis monitus et iussa docentis,
Te quoque symposiis semper adesse velim.

Inter enim potos iuvenes, vinoque madentes,
Multa audire potes, multa videre potes.

Unde tibi vitae sumas exempla, profecto
Rusticitas illo regnat inepta loco.

Nec nihil esse puta iuvenum perdiscere mores,
Quae vitia abstruso pectore quisque tegat.

Ingenium, vino mentem superante, patescet,
Vina solent animum prodere larga viri,

Forsan et adfuerit, quem speres nupta maritum,
Hunc etiam, qua sit mente, probare potes.

Cuius ut in genium melius perdiscere possis,
Assideas domino proxima virgo tuo.

Et quid agat potus, quae denique verba loquatur,
Quamque avide sumat pocula plena, notes.

Quis scit an obtineas, animos faciente Lyaeo,
Ut tibi promittat foedera sancta tori?

Quoque magis laetum videas et amore calentem,
Non nimium tuus est dissimulandus amor.

Ingentem Cyathum iuveni tu laeta propines,
Sic erit exemplo laetior ille tuo.

Evacuesque uno Cyathum quem praebibis haustu,
De veteri plenus sit licet ille mero.

Et tibi potando mox ut respondeat ores,
Hoc animi poterit pignus habere tui.

Inde etiam quicquid tibi praebibet ille vicissim,
Accipias facili nilque morata manu.

Acceptumque avido, quia praecipit ille, palato
Evacues: annos res decet illa tuos.

Moribus his iuvenis tuus exhilaratus, in imo
Impatiens curae pectore vulnus alet.

Indubiisque suum signis iam prodet amorem,
Tempore qui longo dissimulatus erat.

Iam teretes manibus volet attrectare papillas,
Ceteraque in toto quae latuere sinis.

Non equidem quin tu patiaris cuncta vetabo,
Cur mihi displiceant quae placuere tibi?

Non mea res agitur, tua saltem fama laborat,
Fama nequit multos integra ferre iocos.

Heu mihi quam facile est amittere nomen honestum,
Quod periit ingens est reparare labor.

Quid tamen et noceat, blanda iam voce rogare,
Quae tibi det potus munera magna procus.

Cum simul et caeco iuvenis stimulatur amore,
Et simul assumpto cor calet ille mero:

Multaque promittat, licet et iam plurima donet,
Ut tamen acceptis plura det usque roga.

Munera nulla boni, quantumvis magna putentur,
Consule, sed parcas usque querare manus.

Ipsa quoque interdum, quo vel meliora reportes
Munera, amatori paucula dona dabis.

Nec tamen hic veterem Nasonis tradimus artem,
Diversa est studio meta petita meo.

Ludere deceptum si delectaris amantem,
Non potes e nostro discere multa libro.

Perlege Peligni versus studiosa Poetae,
Quod petis a nobis aptius ille dabit.

Florea virginei capitis decus esse corona,
Eque maris viridi rore parata, solet.

Hanc tamen insanitu consuetudine vulgi
Simpliciterque comis imposuisse, cave.

Simplicitas priscis fuit haec laudabilis annis,
Nunc alios mores tempora nostra ferunt.

Quod nimis est, laudem nullam, vulgare, meretur.
Sed quae facta novo more fuere, placent.

Ergo libi naso sit cura appendere sertum,
Ut mediam frontem luminaque ipsa tegat.

Cur moneam tali te pendere more coronam,
Stultula me causas credis habere leves?

Floribus e variis, et non male olentibus herbis,
Quam geris, o virgo, facta corona fuit.

Suaviter hoc nasus tuus afficietur odore,
Suavis odor cerebro proderit ille tuo.

Ille odor aetherias frustra exhalabit in auras,
Ni subeant nares florea serta tuas.

Non pudeat tenerum tecum duxisse catellum,
Qui faciat ludos delitiasque tibi.

Est quoque cum clausa ventris corruptus in aluo
Excruciat magno viscera tensa malo:

Tunc tacitus vacuas erit emittendus in auras.
Qui nimii ventus causa doloris erat.

Hic poterat teneras nares offendere foetor,
Forsan et autorem dedecorare suum:

Sed canis officium dominae praestabit honestae,
Impositi culpam criminis ille ferat.

Aerque ingrato vitiasse putetur odore:
Verba tibi contra dicere nulla potest.

Perpetuas agitant pulices et femina lites,
Bellaque in aeternum non dirimenda gerunt.

Insidias parvus tenebris defensus iniquis,
Collocat, exiguo pungat ut ore pulex,

Femineoque suum mordax in corpore rostrum
Figit, et in tenera spicula dura cute.

Exagitat miseras adeo dolor ille puellas,
Ut positis ineant aspera bella moris.

Tu quoque lucifugo quando infestaris ab hoste.
Fortiter ultrici corripe tela manu.

Sive domi savuis te laedere morsibus ausit [Reg: ausus sit] ,
Sive cruentato te petat ore foris.

Nilque tua refert hinc multa quod adstet, et illinc,
Quae videat mores turba aliena tuos.

Vestibus excussis inimicum quaere latentem,
Supplicium sceleris captus ut ille luat.

Fortiter e latebris captivum protrahe, nec te
Parcere res hosti moverit ulla tuo.

Exemplum metuent alii crudele, tuumque
Qui latus inde ausit [Reg: ausus sit] pungere nullus erit.

Non alia poterit tibi pax ratione parari,
quin tuus ad manes perditus hostis eat.

Nunc etiam exemplum, ne quid tibi deesse queraris,
Accipe, quod vitae dirigat acta tuae.

Publicus antiqua conventus in urbe virorum,
Quo non exiguae res agerentur, erat.

Venerat huc mulier rerum studiosa novarum,
Et quae vellet agi, plurima vidit agi,

Interea multas dum res differtur in horas,
Ah miseram pleni corporis urget onus.

Pondere concoctae venter distenditur escae,
Submissoque petit murmure tensus opem.

Illa rei auditae nimia dulcedine capta,
Noluit inceptam deserere historiam.

Forte igitur peram qua libros ferre solebat,
Quos legit assidua relligione, gerit.

Accipit hanc, et ventris onus deponit in illam,
Dum capiat finem fabula coepta suum.

Hunc etiam virgo disces, ego suadeo morem,
Is tibi qua prosit hora venire potest.

Tempora sed demens quid contero multa monen do?
Cum liceat verbis dicere cuncta tribus.

Omnia quae generi iam sunt praecepta virili
Tradita, tu vitae transfer ad acta tuae.

Nec tamen esse putem tibi congrua cuncta, sed ipsa
Cernere quid deceat dedeceatque potes.

Nullius affectes laudem sapientis ab ore,
Nec tibi sit rigidis cura placere sophis.

Sed mihi te saltem formandam trade Magistro,
Atque tua imperio subiice colla meo.

Scilicet ad vitam tibi praevius ibo modestam,
Discere quam melius non aliunde potes.

Pluraque iam poteram praecepta salubria morum
Tradere, non animo displicitura tuo.

Sed mea me fessos revocare Thalia iugales
Et medio cursu rumpere coepta iubet.

Ergo vale, et si quid monitis profeceris illis,
Prospera doctori fata precare tuo.

CONCLUSIO AD SIMONEM BINGIUM. In qua huius operis consilium et utilitatem indicat.

HOc duce te Bingi tandem superavimus aequor,

Te lacerae dextram subiciente rati.
Non ego me vasto temere committere ponto,

Et maris insani fluctibus ausus eram.

Sed tua me pietas animavit, et absque timore

Fortiter insolitas iussit inire vias.
Tuque dabas ventos bonus in mea vela secundos,

Ut faceret cursum nostra carina suum.
Nunc tenet optatos longo sibi tempore portus

Puppis, et emensis tuta quiescit aquis.
Si fuit infelix nostrae via trita Celoci,

Nec tenuit iustum quod decuisset iter:
Non tuus est nobis favor accusandus: et omnis

Ingenii certe culpa erit illa mei.
Qualicumque tamen portum ratione tenemus,

Una erat haec votis meta petita meis.
Ergo tibi navim servati et vela dicamus,

Accipe, nos fidei tradimus illa tuae.
Ut laceram a tumidis puppim defende procellis,

Laedere tempestas neu queat ulla, veta.
Nil etenim nobis litus tenuisse petitum

Proderit, et tantam continuasse viam:
Ni favor ille tuus vel nunc mea vela sequatur,

Et solitam nobis servet ut ante, fidem.
Saeva vel in portu submersos obruat unda,

Quae furit insanis exagitata Notis.
Tu potes incertam, velut anchora, sistere proram,

Eia age praesidio tuta sit illa tuo.
Suscipe tutelam nostri, clarissime Bingi,

Carminis, et curam quam potes huius habe.
Sique tibi studium saltem laudabitur istud,

Spes animum reliquis posse placere subit.

Forsitan exigua est in carmine gratia nostro,

Et minus urbani Musa leporis habet.
Et veniet cupido lectori parva voluptas,

Dulcia qui tantum scripta legenda putat.
Heu mihi si multis etiam fastidia surgent,

Quod videant tenui carmina facta stylo,
Ergo mei studium damnabitur omne laboris?

Irritaque est operae cura futura meae?
Polliceor meliora mihi: quia taedia quanquam

Ex isto multi carmine multa ferent.
Spero tamen paucos saltem, quibus ista probetur

Musa, fore: et paucis me placuisse, satest.
Nil opus hoc, lautas bene quod demulceat aures,

Quodque animi curas pellere possit, habet.
Non tamen omnino, nisi me sententia fallit,

Utilitas nostri nulla laboris erit.
Pinximus agrestes agresti carmine mores,

Propositos oculis grex studiose tuis.
Vidimus a multis fieri, quae scripsimus, ipsi:

Multa notata alio sunt referente mihi.
Multa etiam (qui enim pude at me vera fateri?)

Ipse mea admisi rustica facta manu.
Nec nisi, cuius erat nobis bene cognitus usus,

Scripsimus hic ullum simplicitatis opus.
Qui leget haec (si quis tamen esse legenda putabit)

Quisquis erit, fructus non feret inde nihil.
Inveniet saltem dictum factumue vel unum,

Depictos mores quo putet esse suos.

Cumque leget, tacito morsu sua facta notari

Rustica, quae solitus facta patrare fuit:
Protinus ingenuas maculabit purpura malas,

Is color in tacita fronte pudoris erit.
Neu sit opus simili post illa rubescere culpa,

Instituet vitam cautius ille suam.
Et quia ridenti nos hic perstrinximus ore,

Quae sunt iudicio rustica visa meo:
Certe aliquis nobis isto pro carmine grates

(Quod puto sedulitas nostra meretur) aget
Qui tamen ista mihi scribendi causa fuisti,

Cuius et auspicio coepimus illud opus:
Tu populi Bingi eam abere plurimus ore,

Et tua qui taceat nomina nullus erit.
Pro se quisque volet meritas tibi dicere grates,

Cum sciet hoc carmen muneris esse tui,
Et merito feret acceptum tibi, si quid in illo,

Quod sibi proficuum iudicet ullus erit.
Nanque ubi ieiunos dubitabam emittere versus,

Fuderat incompto quos mea Musa stylo ,
Auribus indignos doctis quos esse videbam,

Quod male et invito facti Helicone forent:
Bingius hortator veniens, audere timentem

Iussit, et ingratum ponere corde metum.
Emissumque domo tandem vulgare poema,

Quod queat a multis non sine fruge legi.
Illius hortatus ego iudiciumque sequutus,

Hoc patior vulgi carmen adire manus.

Has igitur quisquam vita de simplice nugas

Si leget, et senium si liber iste feret:
Bingius aeternum quoque nomen habebit in illo:

Nullaque posteritas immemor eius erit.
Illius hoc virtus bonitasque innata meretur,

Inclita ne domino fama cadente cadat.
Nam bonus Aonias humana fronte sorores

Respicit, et sacrum diligit ille chorum.
Castraque Pieridum iuvenes Phoebique secutos

Promovet, et promptam fert miseratus opem.
Heu mihi quam paucos sacri qui numina montis

Castalidas, curent saecula nostra vident.
Quisque aliis animum mavult intendere rebus,

Et studium quavis ponere in arte suum.
Divitias quaerunt, quantis rex Lydius olim

Incolumi regno stante superbus erat.
Propositus toti scopus est ditescere vitae,

Quaerereque immensus quas habet orbis opes,
Saepius ergo ruunt acti per fasque nefasque,

Quo furor et Pluti dira cupido vocat.
Interea divae, quae sacrum Helicona frequentant,

Heu dolor indecores et sine honore iacent.
Tu tamen has Bingi spretas sine honore iacere

Non sinis, et nulla non pietate levas.
Prosequeris doctos, quia doctus es ipse, favore,

Et quacumque potes parte iuvare iuvas.
Perge bonis semper, quod agis, perge esse benignus,

Et studia auxilio profer honesta tuo.

Hinc tua venturo pietas celebrabitur aevo,

Nominis et perpes fama futura tui est.
Vix alias melius decus immor tale per artes

Obtine as, nec laus plenior ulla venit.
Quam pia doctorum si sit tibi cura virorum,

Hactenus illorum ceu tibi cura fuit.
Vive diu nobis, nostrique exile laboris

Hoc studium vultu conveniente cape.
Si fuerit nostris conatibus aequus Apollo,

Plura feres, sed te carmina digna.

page 0, image: s001 GROBIANUS, ET Grobiana, De MORUM SIMPLICITATE LIBRI TRES. - In gratiam omnium Rusticitatis amantium conscripti, Per FRIDERICUM DEDEKINDUM. Iam denuo ab Autore emendati, et plerisque in locis cum praeceptis tum exemplis aucti.