[Illustration:

Lauream Fert Virtus Honoris / Leopold Freyherr Von Hohenhausen.

coat of arms]

---

image: s002

IOH. FRIDER. CHRISTII VILLATICUM LIBRIS III. INSUNT RUSTICATIONIS LAUDES VILLAEQUE AMOENISSIMAE DESCRIPTIO PARS OLIM SUSELICII TITULO PRODIIT. NUNC TOTUM NOVUM EST ACCEDUNT EXCURSUS IN HISTORIAM PAGI SUSELI. IN RES ANTIQUAS. IN LITTERAS DIVERSAS ET CUM HIS TIBURTINUM. SURRENTINUMQUE STATII. MOSELLA AUSONII. ALIA VETERUM ATQUE RECENTIORUM SUPER LOCIS AMOENIS CARMINA DENUO RECENSITA LIPSIAE IMPENSA VIDUAE B. CASP. FRITSCHII A C. N. MDCCXXXXVI

PRAEFATIO

Est istud argumentum ferme vetus, et frequentatum clarissimis ingeniorum monumentis, quod nova facie ornatuque recenti comtum [Reg: comptum] , Villatici titulo tibi, quicumque haec legis, commendatur. Laudamus vitae modestiam privatae, innocentiamque agri sine sordibus colendi. Hoc idem egerunt omni tempore poetae boni, cum avocare mortales a rebus vanis et crudelibus ad iustitiam simplicitatemque prisci saeculi vellent. Mersos eos per ambitionem pravam civilibus, ut ait Horatius, undis, iactatos dissensione aut armis, abreptos a republica recte capessenda, videbant: emergere

ad veriora posse, si laudes ruris pure advirent, iudicabant. Nemo mirabitur etiam in praesens, quando eadem fabula est, idem exodium esse: et sunt haec eiusmodi, ut, salutariter ac necessario dicenda, celebrari praecipiendo numquam satis possint. Admisimus tamen ad ista, super agriculturae bonis palmaria, descriptionem villae amoenae, et in exemplum probandae: neque non miscuimus rerum recentium alia quaedam electa, in quibus periculum, si dicendo nitescerent, feci. Insunt praeterea temporum, et huius agri urbiumque, et gentium, ordinum, disciplinarum atque artium, tractae ex vero laudes, atque illae non re, non verbis, pertractate scriptae. Quo instituto liberali, ut nihil tempori auribusque dedimus, ita non magis quidquam honoris, rediturum inde more antiquo, petimus aut speramus: ne quis eorum hanc elevare simplicitatem vellet, qui iamdudum, quoniam ipsi laudanda facere nesciunt, laudari, ut ait Plinius, ineptum putant. Si quid istiusce modi, quod illi tales censent, in animo haberem, contra naturam meam haberem, et sero facerem. Ego vero, non quia deberem, ut soluerem laudatione, laboravi: sed ne quid in posterum debere vel publice videar, velut ingenii munere honesto cavi. Hoc animo, quae sunt rei pulcherrimae ex merito praedicandae collata, homines aut litterarum studiis et sacris Musarum communibus deditos, aut amore patriae et historiae cognoscendae cura calentes, aut nostri amantes denique aliquos, ad legendum cognoscendumque perducent. Eorum, aut qui post futuri sunt, iudicium erit, si splendor rebus per hanc opellam

accesserit, an vitium et obscuritas ingenii culpa. Sunt autem versibus nostris editae, cum quaedam saeculi et morum non designationes certae, sed in commune notationes, tum et iam haud rara antiquitatis doctae vestigia. Illa citra veniam quidem candorem comitatemque legentium exposcunt: ista, ut inaudita fortassis lectionis vetustae parum peritis, nonnulla expositionis subsidia postulabant. Itaque eorum in honorem, qui aliquam litterarum varietatem in pauca verba congestum amant, simul ut omnibus haec illustriora fierent, signa illius subsidii latius explicui per quosdam Excursus subscriptos. Hoc enim vocabulo appellare commentaria liberius exspatiata consuevi. Aliis quoque datum est istud, qui carminum spiritu vix moventur: annotatione eius, quod scitu dignum est, non alto studio percipienda, tenentur. In ea voluminis parte, quoniam Latini carminis decus facultatemque retinendam, adversus errores multorum, suadeo, necessaria secundum libertatem praescriptione tueri ingenia Latii recentis coepi. Nimis sibi placent indocti in vulgaribus suis illitteratarum litterarum canticis. Prae eis Latina et Graeca, praesertim versibus conanda, ut obsoleta, ut minora, spernunt ac proterunt. Feruet quaedam sub stilis eorum opica atque inficeta scribendi ratio. Adversus hoc genus, Latina antiquos imitantia carmina multo illis vulgaribus hodie quoque scitiora fieri, et una propemomodum tolerari laudarique posse, ut recta iuventutis studia confirmem, ostendo. Erat olim, cum parte et velut vestigio Villatici, quae pars Suselicii

titulo prodierat, praefatio publicata, in eo, ut usum Latini carminis defenderet, versata. Hanc ideo, et ne quis deesse aliquid caussetur [Reg: causatur] , una cum idoneis ei quaestioni animadversionibus, denuo inter Excursus auctam produco. Non etiam reddidi epistolas veteres, quae diplomata vocant, olim ad calcem libri datas: quamquam [Reg: quamquam] earum nunc aliquanto maior meliorque copia posset. Earum sententia, qua sanum aliquid aut utile inerat, in historiam pagi ac praetorii Suselicii tota bona fide, neque neglegenter, conversa est: verba exhibere horrida mentisque saepe inania, cum superuacaneum, tum ineptum atque abludens est visum ab omni poeticae natura. Amans illa elegantiae mundae, atque ore utcumque rotundo proferenda, qui patiatur in unum fascem se cogi cum bis, quae aliquis barbarus consiliique ac litterarum inops scriba, ingrata atque inimica ingeniosis omnibus, commentetur? Sunt, qui ista puluerulenta conquirunt amantque, sed alia indole, alia mente, alio palato viri, quam qui Musis amici, humanitatis et elegantiae nomina studiis amplectuntur. Quorum genus in legendis his carminibus epistolas non requiret. Certe ornamenta volumini et gratia accessit per delecta veterum poetarum carmina non peruulgatae editionis aut notitiae, quibus villae aliae descriptae et loca amoena, componi cum his nostris poterunt. Argumentum convenit, et aemulatio quaedam honesta intercedit, qua alter dum alterum ferme expressit, oblectabit intellegentium,

qui legent, animos. Nos tamen, qua lectorum utilitati seruimus, ingenio nostro malam advocationem paravimus. Carminum veterum vis et praestantia cum copiolis minoribus composita, gravis incumbet admotis, quae sola fortassis meliora putavisses. Utcumque erit, si utilia, si bona dedimus, satis habemus. Idcirco etiam paruo volumine, quod vanis rerum nullis speciosum esset, prodire passi sumus. Non chartis maioribus, non lineis, alio ve lenocinio inani aut pravo, quod in more hodie situm est, dum molis admirationem ineptam, non rem, plerique spectant, quidquam gratiae his carminibus quaesitum fuit. Vera ac nuda in publicum venire debent ingeniorum bona, nullo, aut verecundo mangonio. Sincera sunt et pura, quae ferunt: vertitur eorum natura, si molesta ac damnosa fiant, magnoque redimenda. Quale enim hoc munus, cuius in tenui litteratura exspectatio pro titulo et ornamentis magna aliquot aureis emtori constatura sit? Si ad legendum primae paginae minio invitatus veneris, et mox suspensum ac delusum promissis falsis te senseris, mercem profecto improbam iactes, scriptorem cum opere suo damnes, operam te atque oleum perdidisse clames. Scis autem de libro tuo, novelle scriptor, si lectores tui plumbeo numo sint aestimaturi, quod tu illis aureo vendis? et tamen vis videri donavisse? at illi quidem se direptos abs te, non donatos, dicent. Nam haec sine dubio, quae tam hodie placet, voluminis ampliandi ornandique scabies, corrumpit rei

pulcherrimae, ingenii publicandi, honestatem. Nos vero in ea re, ut in aliis, antiqua malumus, quae si tu quoque, quicumque ad haec perlegenda duravisti; ratione tutus, non consuetudine, rectius vives. Vale. Lipsiae mense Septembri a C. N. MDCCXXXXVI

VILLATICI LIBER PRIMUS

O nimis optati saluete silentia ruris.
Salue frigidior pectoris aura bono.
Iam dudum fugio clamosam saucius urbem:
Me potes o solis diva iuvare locis.
Certe, Erato, dederas mihi signum e rupibus istis:
Tecum Simplicitas, Spes nova, prisca Fides:
Cuncta per urbanam non obvia numina turbam.
Tristis ibi nimias cura momordit opes.
Nunc illis medicina malis hoc spiret ab aruo:
Huc dilata quies anxia corda levet.
Hic sopor, et capti vanis nisi ducimur, hic est
Mens bona, non strepitu castra forumque suo.
Dulcis diva veni, calamisque fer otia nostris.
Non studium vultus optet inane tuos.

Cur sperata meam fugias contingere dextram,
Si bona, si docta nunc prece victa venis?
Saepe animos frustra tua maxima iussa fatigant,
Et, velut alitibus quae datur esca, nocent.
Ruris at ingenui nil culmina tale minantur,
Hic natura bona dat sua dona fide.
Sunt rata, sunt nostrae spectacula nata saluti,
Hoc nemus, haec herba pascua laeta nova:
Sunt montes: altae sunt in convallibus umbrae:
Est, ubi velivolos explicat unda sinus.
Carminibus nostris faciles adsistite Nymphae,
Tuque pedem querula, fer, pater Albis, aqua,
Et caput ulvosum summas ostende per undas,
Et mihi, dum calamos inflo, parumper ades.
Sic te felices subeant vada laeta per agros:
Sic ortus amet haec dicere Musa tuos.
Nam te praecipitem Sudetis montibus aiunt
Fonte pruinoso tesqua per horrida agi,
Et caput undenis abscondere cornibus, et qua
Totus es, a numero nomen habere vetus.
Arua Maroboduo primum regnata minaci
Fons tenet, it circum cuncta, lavitque tuus.
Gurgite mox alto placitos rapturus honores
Misniados pulchrae [Reg: pulchrae] claustra iugosa subit.

Hic ripas mirare. novus redit undique cultus,
Curritur imperiis terra beata suis.
Suspicis aerias rupes: altissima earum
Mole sua dici Regia posse meret.
Scilicet, ut Latio dici Regina viarum
Appia, Misniacis arcibus illa potest.
Sustulerat multo tellus ea saxa tumore:
Munierat duris cotibus apta iuga:
Quae spatii tantum tergo metata putantur,
Quantum non vana rusticus arte colat.
Sementem Babylon facere intra moenia quondam,
Arcem huius perhibent nunc quoque posse loci.
Anfractu lateris mirum est ut summa profundo
Nativisque aditum turribus ipsa tegat.
Haec ubi iam maior lembisque frequentior Albis
Vidit, et in crebras margine venit opes,
Vicorum specie vel ruris amoenus, ad arces
Voluitur attonito flumine, Dresda, ruas.
Hic stupet in vasto late sua vincula ponte,
Et spatiosa viae pondera captus amat.
Non Rhodanus tali, non iuncta est Sequana, ponte:
Non ita captivis labitur Ister [Reg: Hister] aquis.
Non Athesis, rapida dum pulsat marmora lympha,
Non Padus edomito sic sciat ire vado.

Immani Thamesim, nec tali mole, Britannus
Vincit, et admixtum te, Meduace, mari.
Optares decus hoc Rheno, modo libera seruet,
Quae torrente regit non bene regna suo.
Haec inter tamen haud usquam se laetius effert,
Quam circa fetum Misnidos Albis agrum.
Alluit hic dulcis vineta feracia Bacchi,
Crebraque villarum culmina propter aquas.
Hic pendentia de summis praetoria saxis,
Mundaque in urbanum rustica tecta modum.
Hic nemora et campos, et ripae in margine aristas,
Prataque, et arborea laeta vireta coma.
Hic sata vomeribus respondent omnia pressis.
Utilis in duro nascitur herba solo.
Ingeniumque loci miscent hominumque labores,
Doteque perdomitus collis utraque nitet.
Hac facie villas reddat mihi numen amoenas,
Res vice quae varias proferat usque nova.
Hinc, modo qua segetes extenderat, haud procul umbram
Esse sinat; rigui cespitis esse toros:
Hinc laticum rivos, silvaeque cacumina: longe
Ostendat vanas turris ab arce minas.
Sed nemus hoc habeat, quale optet rure colonus,
Aut scriptor studiis qui petit arua suis.

Non alibi Tellus rerum pulcherrima dotes
Maiores pleno contulit e gremio.
Hinc breve et hinc montis surgit latus: horrida truncis
Molibus hinc ripas et vada saxa premunt.
Illa quidem imminuere diu, nec lympha ruinam
Non timet, et pronis occupat ire viis,
Et montis latus exedit libramine aquarum:
Saxa, velut iamiam sint ruitura, manent.
Hic Satyri liquido nudas in gurgite Nymphas,
Quando favet pleno lumine Luna, vident,
Et se deiciant [Reg: deiciant] , nantesque sub aequore prensent,
Ni metuant miris edita saxa modis.
Sed Nymphae latebras riparum atque antra vicissim
Illa petunt, multo quae cavat imbre pater,
Et fugit, hae repetunt. Scruposa et inhospita credas:
Sunt tamen in summo vertice culta loca.
His quasi decedat, nec non et ruris honori,
Aequora magna soli non sibi flumen habet,
Sed villae tribuit campos, ac ferre remoto
Pacatum gaudet versa fluenta sinu.
Iam qualis sub monte seges? quae pascua? quantum
Hortorum? ut canis frondibus umbra riget?
In medio villae sunt urbica dona nitentis:
Sunt, quibus exsultat rustica iure Pales.

Nunc, dea, nunc patitor te circum singula duci,
Ac dignare mihi docta praeire modos.
Verba doce, quibus haec rerum non prisca figurem.
Si nova sunt, bona sint. qui colit, ille meret.
Vos aliae, meministis enim, memorate sorores,
Villa quibus quondam clareat historiis.
Conveniunt cunctis quae sunt gratissima divis,
Quae sunt a vestro non aliena choro.
Iusta voluptati pars apta: sed apta benignae
Pars Cereri, positae fenora reddit opis.
Pars seruit Semeles puero: pars certa reducto
Corporibus morbos arcet opaca situ.
Nam colle opposito Borean depellit et Austros:
Sed faciles Zephyros vallis aperta tenet.
Collibus alternis silvae, seu vitis aprica.
Thyrsis pampineis gaudet Iacchus ibi.
Inter eos molli petimus fastigia clivo,
Nam iuvat ire domum versus, et ipsa vocat.
Haec medios claudens pulcherrima tota recessus,
Circumfert prisco se spatiosa lari.
De tectis audire iuvat, Lar adnue custos,
Quid canat ingenti Fama vetusta tuba.
Non ager hic nitidus quondam: verum ille colonis,
Et magno populi nomine, notus crat.

Gens vetus, et Venedos Sorabosque in bella secuti,
Creduntur sub eo monte habitasse, Susi.
Hine Suseli pagus de nomine factus, et ingens
Sedit metatis hostica turba locis.
Dein loca, deiectis Soraboque Susoque, recepit
Victor. at ille fidem pacis ad arma vocans,
Imposuitque iugis Misnam, finique tuendo
Insignes opibus praevalidosque duces.
Urbs celebrata viris, et ius ritusque sacrorum
Reddita, Theutiscos restituere sonos,
Excussusque Slavis sermo, vix illa reliquit
Nomina. Germani res nituit generis.
Haec sub rege bono victricia Saxonis arma,
Et gessit miles praesidiumque loci.
Magna futura ducum illa olim regumque propago,
Tunc regis comites, haec tenuere iuga.
Quin Suselos Albis delecta ad flumina colles
Traduntur sedem saepe habuisse sibi.
Post patruum primi Dedonis filius horum,
Sed dominus patrui non quoque sorte fuit.
Nam cecidit miser in thalamis. nunc tempore ab illo
Post septingentos sol novus astra regit.
Claruit Henricus coeptis Illustris honestis,
Is quoque amavit in hac otia laeta domo.

Venturusque pii Tidericus in acta parentis
Perpetuas sedes hic tumulumque tenet.
Fallor, an huic ideo Sapientis nomen adhaesit,
Urbs quia nulla viro, quam placuere Susi.
Virginibus pater ante sacris ea tecta dicarat:
Optavit sancto natus adesse gregi:
Nec diversa nepos: aetas quem prisca cavillans
A vitio Balbum, blaesa sed ipsa, vocat.
Non manus huic ut lingua fuit: sed nobilis irae
Praemia non raro victor ab hoste tulit.
Attamen his vixit Susela contentus in arce:
Exceptoque eius res bona fine fuit.
Haec memora. non plura canam. Sed multa refertur
Per dominos pulchris [Reg: pulchris] gratia parta Susis.
Nos nunc unius Bunavi cultura iuvabit.
Clareat haud alio nomine villa mihi.
Is niveae mentis felix, et factus ad unguem,
Otia sepositis rebus honesta petit.
Cum quibus haec agitet puros vult esse penates:
Ut domini similis crimine villa vacer.
Huic iubar ipse novum, donat nova cuncta videri:
Hanc sibi poscebant tecta caduca manum.
Priscorum comitum nutabat regia quondam:
Porticibus vacuis atria rudus erant:

Virgineique chori cellas delere ruina
Coeperat, ac longo saucia templa situ.
Quae nunc planities, horto quae clausa patenti,
Auius in dumos saxaque collis erat.
Putria quae stabulis, stagnoque humentia [Reg: umentia] pigro,
Nunc vitreus pulchro [Reg: pulchro] margine rivus habet.
Edomito vultu feritas nunc ridet. ob artem
Perpetuo frueris vere, colone, tuam.
Iure igitur talem secessum praetulit urbi,
Captus munditiis, Chlori decora, tuis,
Et merito Bunavus nitidum rus nuper amavit;
Fert deus haud alii tot sua dona loco.
Farra altrix natura: hortorum effudit honores
Tellus Ambrosia per nona culta coma.
Flava Ceres Liberque agitant in collibus illis
Implicitas Nymphis ac Satyris choreas:
Plausa virens laetatur humus, pedibusque dearum
Molliter insternit floribus usque novis,
Purpureisque vuis [Reg: uvis] sub hiberni frigoris astrum.
Hauriat hinc plenos amphora multa lacus.
Iam nova praecoquitur vindemia rursus, et optat
Plurima spumanti rumpere prela mero.
Si circum vineta iuvat te, dina, morari:
Iam procat obtutus, en, seges alta tuos.

Quae depressa iacet prae collibus area campi,
Ut variis oculos cultibus illa trahit?
Adspice, quam niteat ripae latus ubere glebae:
Ut data cum magno fenore grana levet.
Ut sinibus segetem piscosis circinet Albis.
Ut levis Oceani munera cymba vehat.
Ut meet, ut varias ferat omnis navita merces;
Ut prope sub ripis rustica tecta colat.
Ut piscetur, et ut nassas ac retia siccet:
Ut trahat in funem pendula turba rates.
Ut varios ruris vertatur flumen in usus,
Cuius inexhausto rore rigatur ager.
Qua circum vallem iuga ducunt, undique silva est:
Sed brevis, ac rabidis non satis alta feris.
Non ubi connexis in mutua vincula ramis
Noctis sub medio nigreat umbra die.
In Boream non versa, nec albis usta pruinis,
Destillat tristes e piceis lacrimas:
Nec scelus infandum saevo suadere latroni,
Nec diris possit condere furta lupis.
Sed modicis nemus insurgit prae valle latebris,
Pars viridem auctumno ponere sueta comam.
Hinnulei ac lepores circum, pictaeque volucres:
Errat grex ovium: nullus ab hoste pavor.

Omne nemus sonat alituum concentibus: et se
Vocibus alternis aemula turba premit.
Sed longe cantu super omnes eminet una,
Visa avis egregium sola sonare sibi.
Doctior altrices in voce fatetur Athenas:
Post virgulta tamen, credo, pudore latet.
Quo magis a cupidis auditur amabilis, ausus
Tereos argutis flens Philomela modis.
Nunc silvas intrare libet, rivosque sonantes.
Non sunt saxosis arida tesqua [Reg: tesca] locis.
Sed quem prata bibant per pascua frigidus humor
Labitur, ac pecoris lympha reperta siti.
Nam fontis gelidi super adsita saxa ruentem
Nympha loquax alte praecipitavit aquam.
Herba recens pratis florum variata colore
Excipit, ac nullo murmure transit aqua.
Si quod erat quondam studiis melioribus aptum,
Hoc erat ergo silens umbriferumque nemus.
Si quod Hamadryasin gratum, vel Pana iuvabat,
Vel Musas, iuvet hoc te quoque iure deam.
Sunt fessis umbrae passim, laticisque susurri
Dulces, qui somno languida membra levent.
Credo, super Tyrium dormitur durius ostrum,
Quam mea si levis hic alliget ora sopor.

Serica non tantum niteant phrygionis ab arte,
Quantum hic densa novi cespitis herba nitet.
Hic faciles somnos non cura excludit, et auri
Tristis abest, regum quam creat aula, fames.
Est procul Invidia et ficto Fraus improba vultu,
Et sortis mendax cuncta regentis honor.
Cur luxum saturare malis civilibus optem?
Cur placeant rauci clamor et ira fori?
Non mergat gula nos insana: at vera voluptas
Laxer, et in solis otia dia locis.
Scribe cupidinibus legem, quam sancta rogavit
Terra parens molli te subitura luto.
Hanc sequere, ac sapiens urbanis, dicito, rebus
Commoda secreti sunt meliora laris.
Dicite, quid vestrum tam numen ab urbibus arcet?
Cur colitis montes, et loca sola, deae?
Cur socios hominum coetus Astraea reliquit?
Cur dea mortales maluit illa vagos?
Arcibus antiquae cur abstinuistis Athenae?
An, quia non melior segrege vita fuit?
Nam fas immotum sanctique modestia iuris
Duxerat in paruas numina magna casas.
Numina pulsa minis murorum. Iniuria turres
Insidet, et Furias lati alit umbra fori.

Huc primum sceleratus Amor se traxit habendi
Anguipedem, immundis advena nocte cavis.
Lapsa per impluvium Spes improba, fine remoto
Cuncta petit, Fraus huic it comes, itque Dolus.
Carbaseis pendens tecto, ut Minyeides, alis,
Inquinat urbanas Ambitio aegra domos.
Seclusa his olim mortalia vivere saecla,
Ius erat, et ratio magna, placere deis.
Non rerum vanis, sed in usu vita nitebat.
Cui nescire datum est, cur sibi poscat opes?
Nunc apud agricolas prisci vestigia moris,
Et nonnulla tenet commoda pauperies.
Quas ager ignorat, rebus non ducitur, et se
Quid velit optandi rusticus instar habet,
Natura, quae dona petat, latrante parare,
Verius est, votis quam dare cuncta suis.
Non maiora petens, contentaque paupere cultu
Simplicitas, usus inscia, temnit opes.
Sed qui rem frangit nimiam, maiora paratis
Appetit, ut potas turgidus aeger aquas.
Ex opibus magnis Verres, et Scaurus, et omnes,
Quis quis avaritia rem male gessit, erant.
Munditias nimis urbanas tibi prodigus optas;
Dein quod ad haec addas semper avarus habes.

Paupertas meliore fide, iucundior usu,
Dum fruitur modico, quod capit una tenet.
Haec inter vitae, ne fallat, vera facultas
Hic datur, hic tacitos, dum ruit, hora iuvat.
Non minus est donum, quod saeva videre necesse est
Urbano, quibus est libera villa malis.
Non scurrae voces post tergum, non mala sanna
Inquinat hoc, fratri nec data verba, nemus,
Quaeque ferunt cives nostris obsonia mensis,
Egregii in falso crimine membra viri.
Namque caput cenae non esset, ni maledictis
Concisa absentis fama daretur ibi.
Ruri est natus Amor, ruri est nutrita Voluptas,
Et magis haud alibi rem gerit alma Venus.
Ruri nudus Amor positis non utitur armis;
Et cum fratre Iocus per sua regna volat.
Cogit ibi Dryadas nihil exarmata timentes
Terga; ferit laeto gramina turba pede;
Silenosque ligat sertis, ac frontibus ornat,
Gaudiaque Bromii munere multa novat.
Sic neque pantheras metuunt tractare solutas,
Blanditiis poti mitia monstra meri.
Gestit ad haec mutare procax sua castra Cupido,
Et modo, qua Charites Pieridesque, sedet,

Invitatque choros, et carmina sedulus audit,
Audacesque lyrae commodat ipse manus,
Aut calamis terit os tenerum: seu tibia Fauno
Rapta iuvet; vincat: Musica cede chelys.
Hic ridendus agit, suaque ipse incepta cachinnat,
Qui puer ob tragicos claret in urbe dolos.
Aurea Libertas ruri est. Saturnia regna
Imperio duri nondum ibi versa Iovis.
Ferrea fossatis decurrunt saecula solis,
Virgoque de caelo saepe in aperta venit.
Est miserum, nutus domini servare trementem,
Resque tuas nullo sic tamen esse loco.
Est miserum, rebus tantum studuisse gerendis,
Nec, ne aliis desis, vivere posse tibi.
Est miserum: nox est: sed tu visure potentes
Iam properas. melius, posse sedere domi.
Est miserum, turbae mersum te stare prementi:
Ne solus quondam, dum cupis, esse queas.
Sunt tamen haec urbis tantum mala. Si tibi mavis
Vivere, seclusa villa petenda mora.
Hic liber spontisque tuae modo laeta per arua
Ibis, et in pingui rure iuvabit opus.
Hortorum modo te fragrantia culta tenebunt,
Et modo pratorum, qua meat unda, viror.

Flumina te ripis, nemus umbra, teque susurro
Fons levet, ac sudo quae venit aura polo.
Quanto rectius est, voces avium aure bibisse,
Quam mista urbanis saepe venena iocis.
Heu fuge crudeles laqueos, ubi laude maligna
Opprimit altores aemula turba suos.
Heu fuge compositos vultus, fuge devia veris
Pectora: sunt falso tinnula cuncta sono.
Hic mala tu nutu male salsus nulla probabis,
Nec metues fratri praefidio esse tuo.
Non hic officium est, ferre heu quibus oscula labris.
Non turbant animos tristia visa tuos.
Non strigis est facies nocturnae, fetaque vulpes,
Quaeve viatorum credula corda timent.
Sed metuenda tibi scelerata corpora mente;
Quae dat in amplexus porticus alta tuos.
In quos, si comitere, ruant ne proxima tecta
Addubites, facilem posse vetare deum.
Te, dea, mortales excedere, sentio, visus
Cursurus medium cogit Apollo diem.
Numina vestra pii vix matutina tenemus.
Plena dies operum nuntia nempe fugat.
Meque adeo cantare piget. spatia altera restant.
Interea fessos arboris umbra tegat.

VILLATICI LIBER SECUNDUS

DIctus adhuc genius naturaque nuda locorum,
Magna vel incomtis, et procul arte, Susis.
Haec vario licuit per te, dea, dicere versu:
Numine materies digna reperta tuo.
Nunc artes hominum violis gemmantibus addam:
In diversa horti tectaque munda vocant.
Rusticus illa solo cognata rosaria vidit:
Sed maiora labor curaque multa dedit.
Cultibus his quamvis rerum pulcherrima Tellus
Naturaeque favet vis superata manu.
Namque nec impensae mortalis temnit honorem,
Nec refugit dextris fossa patere piis.
His sua dona tulit, qui non cessantibus ausis
In penitus tectos matris iere sinus.
Paret sponte. aliter, vanis conatibus illam
Moveris. invita nil erit ut quid agas.
Uberior certe est: sed ab arte potentius effert
Nativum forma splendidiore decus.

Hac licet illius conando reddere dotes:
Hac simulare dei munera nempe licet.
Non tibi Luculli Maecenatisve supini
Cantibus expediam nunc platanona meis.
Montibus inclusis hi cedere iugera campi
Plurima iusserunt in nemora atque lacus.
Quantum deductis satis esset ab urbe colonis,
Tantum regali porticus hausit agro:
Romaque paene domus facta est, ubi coepit in urbe
Rura sibi ac silvas pandere velle Nero.
Flammarum damnis usus patriaeque ruina,
Delicias tanti credidit esse suas.
Versaliam spernas, si quae spado tecta Posides,
Callistus posuit quae, modo verna, legas:
Saxa sepulta hodie, quae rebus laeta negatis
Orbis Roma sui vix breve pignus habet.
At rerum testis nisi magna ruina maneret,
Urbs vitio nostram vincere visa fidem.
Molibus impositis capto super ire profundo,
Et vada per nemorum ducere salsa sinus,
Hoc certamen erat: media rus pandere in urbe:
Urbibus aequandas ponere rure domos.
Sed maculis inhians saxorum insania vicit.
Cultus agri caesum trans mare marmor erat.

Saxa Syene atri micis inspersa metalli;
Sparsaque purpureo rore dedere Phryges:
Suave ab Amyclaeo viridantia monte, Lacones:
Matris Eleusinae flava colore, Nomas:
Marmoreos pelagi fluctus imitata, Carystos:
Et nive montana candidiora, Paros.
Aethiopum rupes Nilus, nova monstra, recepit,
Et nymphae impositas obstupuere rati;
Eque mari Tibris subuexit. mille rotatum
Vix onus in ripis sustinuere iuga.
Pensilis excisis metuebat Roma cloacis,
Quando basin petiit quassa columna suam.
Morbus hic in rebus non est praesentibus. intra
Concessum nostri pectora magna regunt.
Haec quoque villa nitens quantum est satis, haud eget urbis:
Sed nec in immensum splendida ruris eget.
Spectat enim fundi quanta est pars rustica, messem,
Prata, pecus, cortes [Reg: cohortes] , horrea, plostra [Reg: plaustra] , cados.
Hine operas lustrare iuvat, quaesitaque dextris
Praemia: sed sordis pars habet illa nihil.
Adspicies hortos, non qui bona frugibus arua
Praeripiant spatio detineantque suo.
Qui platanis myrtoque dati, sabulosa relinquant
Sub violis, nuper consita fruge sola.

Sed quos esse in agro decuit. Tamen his quoque cultus
Est suus, est nitidi gratia rara soli.
Arboribus crebris contexitur ordo viarum:
Se fruticum varia colligit umbra vice:
Graminibus teneris xystus viridaria pandit:
Copia cum violis naribus omnis adest.
Densis luxuriant topiaria frondibus, ac nos
Cespitis ut libeat sede sedere, rogant.
Frigidulis trichilorum invitant culta latebris:
Pictaque palmitibus nubit arundo vagis.
Ambigui collis lucent iuga summa trichoris
Scanditur huc molli clivus uterque gradu.
Scansilis ad summum viridi via cingitur umbra,
Ac speculum Nymphis praebuit ima lacum.
Hinc liquidis serpunt undis circum loca fontes:
Pars fugit, et fessas in vada portat aquas:
Pars compressa cavis siphonibus emicat: alto
Quantum monte cadit rivus ad ima soli,
Tantum mox superas sese eiaculatur in auras:
Nam pudor est, plumbi vincla tulisse nimis.
Sed vacuo tremulos exercet in aere saltus,
Visu gratus, humo dulcis et arboribus.

Fluminis in morem salientes ore profundo
Sint aliis; spargant nubila rore suo:
Sint, ubi nec tumulos edat natura locorum,
Nec torrentis aquas arua per arida agat.
Captivos latices alii suspendere ductu
Curent, et factos arte movere lacus:
Aut extollere lapsuras de turribus altis:
Aut clusas [Reg: clausas] quovis impete pellere aquas;
Quas mora, vel pressans efferuere machina cogat.
Instrumenta hortis ista relinque aliis.
Per loca diffundi cataracten summa liquoris,
Scimus, et insueto praecipitem ire modo,
Pugnantemque sibi facie diversa referre,
Et canere, et saltus edere saepe novos.
Cogitur in rivos procul aruo diditus humor,
Advectusque sua non lapis humet aqua:
Saepeque, quem ludos moles facit apta morando.
Dum ruit, Iricolor soluitur imbre latex.
Tu simili metues naturam laedere cultu:
Hic licet his faciles praebeat ipsa manus.
Albis inexhaustas propter loca devehit undas,
Et scatet irriguo plurima vena solo.
Nempe sat est nobis, quod sic iuvat, ut bona ruris
Ne gravet. emissa stet mola pauper aqua.

Nunc qualem dicam te, magni corporis arbos [Reg: arbor] ,
Nubila quae cano vertice templa petis?
Quae ramos late differs maioribus umbris,
Quam quas praestiterint iam mea tecta mihi,
Euandroque pio quondam sua, vel sua Tullo,
Aut etiam in nostris Arminio ac Veledae.
Te tiliam proavi laetis celebrare choreis,
Te soliti cenis concilioque sacram.
Felices, quibus aulaeis non atria pictis,
Non lychni in medio fulgida gemma fuit.
Niliaco abnuerant onerari marmore limen,
Pictorisque probi grande lacunar opus:
Inque pavimentis ebenum et calcare cupressum,
Ligna sub ignoto sidere nata procul.
Molle videbatur Phrygiis tegere omnia textis:
Gypsatus melior visus erat paries.
Molle viris, tenso conopia ponere velo,
Ut premeret niveum culcita lenis ebur;
Stragula laesa auri filis grave pondus haberet:
Signa forent solidi conspicienda pedes.
Cur pictis vellent mensas variare lapillis,
Aut pleno gemmam suscipere orbe cibos:

Ut nunc, quidquid habet male cognita trans mare tellus.
In scelus ultrici porrigit usque manu?
Non testudineae decorent ut scrinia crustae,
Illis cura viris, Heliadumve dolor.
Non speculo muros mendaces condere, et auri
Lamina et argento pingere cuncta brevi.
Non sub olorina pluma latus, inque metallo
Divite damnosas proposuisse dapes.
Non peregrina meri vitio indulgere venena:
Nec Serum in spoliis Medica mala dare.
Non vermi potius laenam debere rotundo,
Quam victo silvis urso, ovibusque domi.
Non illis luxus, sed libera vita placebat,
Reque sub angusta lex bona, mosque vetus,
Laetitiaeque dator Bacchus. Convivia candor,
Ornabant vacuas hospitis ora casas.
Non cibus his varius, non quem plaga mitteret omnis:
Pro locuplete penu proxima rura viris.
Illi lacte novo; nive nos aestate solemus
Et glacie rabidam conscelerare sitim.
Vina ministrabant olidis in cornibus horna,
Crudaque fictilibus fercula pauca dabant.

Et quoniam angusto convivia ducere tecto
Non erat, es spatiis, arbor, amata tuis.
Non Licino platanus melioribus Afra latebris,
Non Arpinati robora nota seni.
Quamvis haec cecinit Suadelae primus, ubi aegra
Vocibus aeternis ora refecit ager.
Silva tui generis quam nunc praecingit, et olim
Nomine signavit, Lipsia nostra, Slavo,
Eduxit tamen in tanto conamine nullam,
Quae scapulis arbor frondeat aequa tuis.
Tete aliquis, Nostris factura nepotibus umbram,
Virga, aberit spatiis cura laborque tuis,
Dixit, ubi sulco plantam defixit, et omen
Herois Tellus audet habere ratum.
Attamen a saeva fueras vix tuta bipenni,
Proxima adurebas frigore culta tuo,
Sed mitem dominum quod habes, tua fata manebant?
Et bene sit, nostra quod prece vivis adhuc.
Nam veniet tecum servatos Nais in annos:
Aut mihi debebit pulchra [Reg: pulchra] Napea [Reg: Napaea] suos.
Obvius est nobis alius lustrantibus hortus:
Paullum infra laetos iam tenet ille oculos.
Nam sub eo late viridi pomaria fronde
Pro quincunce gravem conseruere comam.

Dat varios fructus et humi nascentia fraga,
Pomaque non caelo soleque cocta suo.
Dat quoque, quae tolerent sub acuta frigora bruma:
Dat quoque, quae primo vere rubere velint.
Indigenas una fetus longeque petitos,
Et peregrini herbas nominis, hortus habet.
Vertumnus dubitat sua quae sint tempora. Vincit
Improbus astrorum iura vicesque labor.
Mirantur gelidi sibi nasci mala triones,
Que vix ante Libys cocta ferebat ager.
Hoc genus Herculeo nobis venere labore,
Servabat quamvis aurea mala draco.
Ut satus Alemena germanus, dic mihi, Clio,
Abstulit auriferae frondis, et unde, decus?
Creditus Hesperidum curae Iunonius hortus,
Qua finis Libyen inter et Oceanum:
Qua pater illarum torquens devexa polorum
In mare praecipitat vespere Solis equos.
Ultimus Alcidae labor hic superandus, ut astra
Scanderet, invidia iudice dignus, erat.
Hospitibus sed enim caesis, ritusque nefandi
Busiris tristi laesit honore deos.
Ingemuere gravi Mareotica regna tyranno,
Arae famosum nuper in orbe nefas.

Sed prope fecerunt genitorem Atlantides orbum:
Captae quippe dolis, et Iove natus, erant,
Nam faciles Nili peragrantes arua puellae
Crediderant falsis, ah nimis, hospitiis.
A quibus auriferum exspectas, Tirynthie, ramum,
Has monstro quovis dirior, ecce, rapit.
Quin igitur torques in cum tua tela, tibique
Iungis virgineas auxiliatus opes.
Munere praevertisse fidem, scelera impia poena,
Purgato promtus [Reg: promptus] victor ab orbe fuit.
Innocuas caeso servavit rege sorores:
Laetus, eas misero reddere posse patri.
Ipsae, ne merito superatae ingente dolerent,
Condocuere horti praemia ferre virum.
Mergit in aeternos fera serpens lumina somnos,
Et gravis optatis fructibus ille redit.
Ante tamen, cessabat Atlas, ne meta negaret,
Et novus extremi terminus, esse labor,
Invictis magni ceruicibus ardua caeli
Sustulit, ac proavi non grave sensit onus.
Mala dehinc nostris cesserunt aurea terris.
Has generis caussas hic quoque ramus habet:
Nunc holera, et gratum fragrantia linquimus arua:
Tecta etenim pulchri [Reg: pulchri] sunt subeunda laris.

Ut bene culta domus firmo stetit edita saxo?
Quam speciem lenis, quo sita, clivus habet?
Largis pars stabulis excurrens rustica villae
Urbana facie cludit [Reg: claudit] utrumque latus.
Haec nihil, armentis quamvis aptissima, sordet,
Inque oculis domini subdita tota patet.
Quam pulchros [Reg: pulchros] habet accessus domus. adspicit Albim.
Albis vix stadiis inde duobus abest.
A fluvio xystis, mollique escendere clivo,
Directisque datur per nemus ire viis.
Commoda vestibulo praetexitur area villae:
Invitant visus atria munda tuos.
Quos ibi prospectus laudes, gradibusque levatus,
Continuo totis aedibus ire velis,
Inque cavaedia te penetres, cenacula visas:
Te vocet ornatu comta [Reg: compta] diaeta suo.
Est locus hic tabulis nonnullus, et est quoque signis:
Stant abaci mensis: stantque focis tripodes.
Stant thalamis lecti cathedraeque et carbasa pendent,
Qua dant crystalli lumina pura diem.
Sed non te lecti, non haec specularia captant,
Non ea, quae cultus maxima noster habet:
Non ea sidereo cures tu dicere cantu,
Non thalamo, excelsis montibus apta dea.

Me tamen in modico fessum dignabere neruis,
Plectra tenens Erato, commonuisse tuis.
Munditiis hospes media se vivere in urbe
Iudicet. urbanas copia vincit opes.
Sed cellas intra pulcherrima rura fatetur
Totius admissi lux manifesta poli.
Hoc purum nulla sic lucet in urbe serenum.
Obsidet urbanos umbra laborque toros.
Hic ipsis e carceribus, speculamur, ut ortum
Luciferi currus Phoebus Apollo regat.
Cynthie, te propter nostras miracula mentes
Dum subeunt, caeli discere septa iuvat.
Cur ita te fugiat thalamis Aurora sinistris,
Dum rubet e facie pulchrius [Reg: pulchrius] ipsa tua?
Quidve ita te teneat tepidorum in sede Notorum,
Dum Boreas caeli frigore templa quatit.
Talia velocis per tempora quaerimus anni,
Luminaque in summo figimus axe diu.
Quin animus gaudens astris, ubi singula lustrat,
Quae nascens liquit, spe loca iam repetit.
Pallidulos Lunae sublustri nocte labores,
Curque alios ignes nobilis error agat?

Curque alii certa seruent statione locorum?
Discimus, inque greges cogimus astra suos.
Hic geminas Arctos spectare, ferique Draconis
Squamea sideribus terga, lyramque licet.
Orpheus hac olim vaga monstra nemusque movebat:
Caelo vertenti praecinit illa modos.
Utque lyrae gemmis velut aspera cornua lucent;
Sic prope Ledaeo de grege candet Olor.
Cur Ariadnaei decoris monumenta sequantur
Corpora sic tacito nomine, nixa genu?
Et quid, quaero, velint Ophiuchus, Libra, Bootes?
Quid fugiat nostrum fulgida Virgo genus?
Quaque iter est Phoebo aestivum, rabido ore cruenter
Quam validus Cancri brachia lenta Leo?
Sirius ardenti stella quare ferat aestum?
Id velut insano ringitur ore canis?
Lucida quam blando Geminorum sidera vultu
Fraternam servant in statione vicem?
Poenae se comitem fore Cassiopea marito,
Et negat in formae laude fuisse nefas?
Andromedam quid ibi, velut olim, ad saxa revinctam
Perseus hamato vindicat ense minax?
Nos ea vel tectis memores speculamur ab altis:
Summa vel adiuncti nos iuga montis habent:

Haec factis gradibus, non est mora, vincimus, infra
Contuiti, quantum vix bene portet Atlas:
Quos non sermones spectacula tanta movebunt.
Quem super his tantis fabula nulla iuvet?
Te certe, simul haec mundi fatique tueris,
Maxima tantillo corpore ferre, piget.
Sunt, quos mane iuvet nascentes collibus herbas,
Et caussas olerum discere mirificas.
Hi bona naturae quot laudent undique magnae?
Quot silice in duro gramina sera legant?
Argenti quondam prope erat sua vena metallis.
Nam sua rimanti viscera terra favet.
Doctrinae cupidum monet illo pignore, ne se
Pauperiorem aruo, quod colis ipse, putes:
Quam qua parte Tagus fuluum in mare proluit aurum,
Aut Ganges niveo de grege sumit ebur.
Vix adeo venae sunt nomina, sive lapillis,
Seu saxis, ut ne Misnia dives alat.
Unum addes. Olim libros ingente paratu
Bunavides partos undique composuit.
Una viri laus haec de laudibus. hoc sua facto
Iam bona fautoris Musica turba notat.
Ingenii penus haec certe, qua publicat usus,
Artibus egregiis commoda multa feret.

Copia si similis velit, ipse huic auctor Apollo
Ruri tecta legat, iussa subire Susis,
Tunc bona non deerunt, votis quaecumque modestis
Impetrat a facili mens bene sana deo.

VILLATICI LIBER TERTIUS

Musa prope est, nutuque vocor. parere vocanti
Dulce sit. in Zephyros cura laborque abeat.
Venturas struis haec animosum pectus in horas?
Vive diem modo quae vivitur. Una tua est.
Temporibus minimis spem longam credulus infers,
Tantaque tantillo corpore facta moves?
Quo te praecipiti rapit ardua gloria curru?
Quid, licet et prosis, posse nocere iuvat?
Mille potestatis caussa discrimina, curae,
Non bona; non viduo nox peragenda toro.
Quid vanis rerum captus pueriliter erras?
Auri lege Midae nulla talenta velim.

Cur implere sinus exhausto Copia cornu
Debeat, aut thalamo Tyndaris esse tuo?
Quo tibi vita senis Pylii, neruique Milonis?
Cenaque vel Gabbae ferueat apta levi?
Haec opta. Constet bona mens, corpusque salubre,
Sit, quod edas, proprio quod domer igne focus.
Sordibus id procul et curis industria tetris
In tibi delecta parte diurna paret.
Par sit amicorum, si fas, dulcesque libelli
Non procul: in partem casta Sabella iuvet.
Mox, ubi te festis genium placare diebus
Nil vetat, ac somni tempus obire iocis,
Sit conviva tibi, non quilibet, ut sibi multi
Sunt ipsi, quorum est libera cena, graves.
Non sit, quem matris genus et pater Appius inflat:
Res tibi si minor est, elevet ille iocis.
Te credat, quamvis geminum cute, corpore, vultu,
Propter id ac sese vilius esse lutum.
Sin maior: rugam ira trahat: placare tumentem
Nil pote, si laesum macerat illa iecur.
Non, qui praetorem spirat, fascesque superbos
Tollit, et in cena ponere nescit, eat.
Sit procul, absentem dictis qui rodit amicum,
Et positum arcana servat in aure nihil.

Sit bonus ac simplex, quem reddant vina facetum,
Ut Psecaden larga spe tibi dives amet.
Sit fandi memor, ac manibus dum cantharus haeret,
Ne gemat, aut nimium tristia bella crepet.
Nec mala, quae passus, memoret, fingatve futura,
Res neque quas tota quilibet urbe gerat.
Mnemosynen velit et gnatas [Reg: natas] sermone ciere,
Et raros inter spargere dicta sales.
Si quid vita tulit praesens, si quid tulit olim
Iucundum, fida ducat ab historia.
In medio sit Amor: nivea sit Gratia veste:
Antris se teneat pulla Laverna suis.
Hospitium haec inter contingat ruris amici;
Quale tuum, haud Suselas quale sit inter opes;
Sed parui, rurisque meri, quod villicus ornet,
Atque humilem domino commodet ipse casam.
Haec tamen et cultus imitatur villa modestos.
Cultior est multis Misnica terra locis.
Non novus ipse venis ad res artesque videndas.
Quam rerum faciem videris ergo, refer.
Qualia sint nostri memora praetoria regis,
Omnibus ut numeris sint speciosa suis.
Sunt ibi, quae poscas Italam non rectius oram.
Sunt veterum clarae, plurima signa, manus.

Nobilitas operum prope par his iuncta recentum
Artis et ingenii nomine multa nitet.
Tu domini tamen hic, dum deligit optima, sensu,
Et castigatis utere iudiciis.
Tot numero cum sint, cum tanta, morabere sumtum [Reg: sumptum]
Fortassis. sed ab hoc mitte putare animos.
Regi etenim tanto sua quid fortuna negaret?
Dignus is, ut, quidquid cogitat, efficiat.
Sed laus ingenii, subtracta potentibus illis,
Qui sola sperant ardua posse manu,
Haec probat, haec essent si nulla mole notanda,
Ingenio doctis sat niteant oculis.
Delectus numerum, speciem locus, atque metalli
Materiem, et gemmae corpora, vincit opus.
His censenda modis et Musica praemia rerum
Regibus illustrant atria digna bonis.
Persidis ac tepidi concedat regia Gangis,
Mundior hic nostro sub duce multa domus.
Hoc tamen et distat, quod habet muliebriter aurum
Quem iubar Eoo pronius igne gravat.
Pertusae Smaragdo committere miles inaures,
Et curat caligis addere Sardonychas,
Et gerit argenti filis russaque hyacintho,
Sapphiro [Reg: Sappiro] ac Sardis saepe graves phaleras.

His effert ferrique thecas pharetrasque decentes,
Ut vallum thalamo mollius ipse colat.
Quae tamen et laudes, esset si vivida dextrae
Vis et in immani consilium acre animo.
Si nitor armorum foret, et non sarcina, cultus,
Nec sudoris iners, qualis ab hoste, metus.
Nam Venere et somno franguntur. fulta tapetis
Crura decussatim mollibus incubitant:
Et medicata bibunt, gelidique papaveris offas,
Attonita ut spectent somnia mente, vorant.
Nil tale in nostris videt hospes rebus habendis.
Illa tenet mundo femina laeta suo.
Non ebore atque auro sub pellibus arma comuntur,
In phaleras digiti vincula non dat eques.
Quod si adamas rarus summo ducis enitet ense,
Donatum celebrat fortia facta decus.
Miles amat ferrum et fulgentibus ire sub armis
Gaudet, et ut luxu, sic caret illuvie.
Turba sui similis cultu, facile audit amati
Ductoris vocem, composuitque gradum.
Mox pariter sic tota movetur, ut unius ossa
Corporis urgueri [Reg: urgeri] sub fera tela putes.
Tum ferit infestas velut uno fulmine turmas,
Lethiferaque [Reg: Letiferaque] cohors grandine tota pluit.

Non gravis est civi aut socio, quam sancta modestam
Disciplina sua reddere lege solet.
Fida duci est acies, et quale examen in hortis
Reges ante suos spernere promta [Reg: prompta] necem.
Id quondam exhausto sensit spes prava tumore:
Difficili posuit Saxo tropaea malo.
Nunc donis et pace colet, sanctamque merebit
Bellacis populi per benefacta fidem.
Verum, ubi castra bonos mores imitataque regem
Talia; desidiae non dare sueta locum:
Ipse magis rebus maior quibus affluit, unquam
Non capitur sceptris munditiisque datis.
Pectus in hoc, meruit quod qua patet orbis amari,
Nil decet illecebras iuris habere breves
Nam pia venatus agitanti bella laboredele punctum [(transcriber); sic: .]
Virtus munificas roborat ipsa manus.
Sic metui velit iniustis, idemque suorum
Comiter in medio regna tenere diu.
Fortunae monumenta sed haec animisque minora,
Quo cepere loco regia tecta, manent.
Dona patrum. quae rara petit moderatior usus:
Nam ratio cunctis praesidet atque modus.
Cultibus illa suis certe sectanda legebat
Dives et exemplo mundior aula ducis.

Misnicus hoc studio celebratur civis, et inde
Cultus innocuos hic petiere Susi.
Hi quoque quod mundo recte mensaeque paretur,
Compositum docta sedulitate tenent.
His quoque terdenum iunctorum sanguine donum,
Tot modo Bunavidum gens habet una viros,
Cymbia caelata argento ac manibus bona, gentis
Hospitio acceptae sunt monumenta domi.
Non Onychi scalptae murram et crystallina iungunt.
Nec tanti sitiat iam gula nostra, velim.
Mentora non laudet, nec adhuc sibi vindicet artes
Graecula. sed cyatho det bona vina rudi.
Curemus priscis aurum violare sigillis?
Quis conviva nimis pocula docta velit?
Non hic e gemma felicatae, hircisque petulcis
Maenades admixtae capripedesque viri.
Vix super argento fusum distendimus aurum.
Cui modica formas imprimit arte manus.
Vix concham aptamus pateris, auroque polimus.
Nam gerimus, velut hic, pura metalla magis.
Sunt vitra attritu sulcis inscripta notarum,
Pictaque mirificis Sinica vasa modis.
His quoque nunc Misna meliora petuntur ab urbe.
Indorum didicit vincere Misna focos.

Dic mihi, Musa, virum, Quis in hac novus arte Prometheus
Fingit hyperboreo gemmea signa luto?
Quae manus aetherios fornacibus alligat ignes,
Telluris caecas ausa subire vias?
Talia iure quidem mirere. Sed illa subinde
Ausus es imperiis Myse beate bonis.
Augusto nihil ingenti sua Fata negabant,
Fata secundum avidas nere parata preces.
Nunc raptae ex oculis virtuti templa sub axe
Sidereo placidus dat celebrare deus.
Hinc nitidus gnati miratur facta potentis:
Atque implent magni pectoris illa fidem.
Illa diu latum solitis virtutibus orbem
Lustrabunt; populi nomen ad astra ferent.
Testae alias facie imitata Faventia quondam,
Finxerat exiguo daedala vasa luto,
Quae graphices Italae, ut perhibent, dignatus honore
Sanctius aeterna contigit usque manu.
Viva licet vero spirent ibi signa colore,
Subtilisque licet linea ducat opus:
Hic tamen ut melius feruens opus audiat artem,
Ut rapido legem seruet in igne, vides:
Utque bibat teneras massa omnis terrea ceras.
Utque dehinc durus prodeat usta lapis.

Usta refert faciemque impressam, illumque nitorem,
Qui niveo purum splendeat ex Onyche.
Instrumenta epulis, implent medicamine succi,
Arida quem caldae sufficit arbor aquae.
Digna sed Ambrosia potius, tingique Falerno,
Ac Bacchi laetis semper adesse choris.
Talia si cenae [Reg: cenae] posuisse Agathoclea credas,
Ut figulo arguerent hunc patre vasa satum:
Non fuit haec illi dicenda modesta supellex:
Sicaniae fuerat regia gaza domus.
Picta igitur Misnae percoctaque Sinica fiunt,
Gemmeaque et murram vincit eburque nitor:
Et pretia argenti tornatum fictile vincit,
Et gemmae meritum, qua manus apta polit.
Quod si non manibus, non auro comta [Reg: compta] nitescunt,
Nobilius massam venditat ingenium.
Si qua fides, aiunt, saevis inimica venenis
Diffindi, imposito seque negare dolo.
Quid vetat haec ruris copulare innoxia donis?
Squalida natura est, ni petat artis opem.
Litterulae cui sint nostri sit cultor agelli:
Ingeniique bonis fiat honesta domus.
Munditias aruis in pinguibus amplior usus,
Extollitque artem rustica simplicitas.

Hic lautas certe inter opes non urbis egemus:
Non tamen excluso rus sua quaerit agro.
Sed quaecumque vides sunt vilia, quando beatae
Virtutes videas et bona vera domus.
Qui colit, ille laris primum decus: altera natos
Spectatae fidei gloria digna manet.
Talibus, o fluerent mihi res si sponte, iuvaret
Saepe diem ruri constituisse suo.
Nam quamquam obscuri sumus, extorresque latemus,
Et nocet abiectis, ut solet, ingenium:
Hora tamen claris, livor licet audiat, omnis
Nos vidit comites inter honesta pios.
Virtutem sequimur. sed et huius in avia laesos
Moribus insuetis non bene raptat amor.
Si bona mens placeat, rigidique examen honesti;
Iam niger eveniet nempe petitus olor.
Si Pudor atque Fides hominum, non signa sacelli:
Intra animum Phoenix nempe reperta avis est.
Deinde pates odiis populi non trita sequendo.
Nam vulgare gravant optima iudicium.
Hinc tenues sumus. at quacumque volet deus istud
Lege regat: nobis haec bene secta placet,
Utamur, satis est, animis hoc rure quietis,
Cena, carminibus, simplicitate bona.

Artes sint procul, exceptis, quas docta recepit
Defensatque pio nostra Thalia sinu.
Sic laris ingenui dominum deus aequus amavit:
Arcebit laevas, arcuit usque, vices.
Non super incerto vexari corda futuro,
Praesentisque iubet sumere dona boni.
Maius nil potuit post mentis praemia rectae.
Laetus es. ut longum sis fuge velle.sat est.
Si qua tamen vitae, si qua spes certa futuri:
Stirps tua secura nititur, ecce, fide.
Contigit, in gremio caros retinere nepotes,
Hac etiam dives parte futura domus.
Qua Charites forma tenerique notentur Amores,
Hac tua te circum ludere turba volet.
Sic Niobe fertur, si scisset rectius uti,
Fecundi felix laude fuisse tori.
Spes tamen ah nimiae mortali, resque secundae,
Officiunt animo, consiliisque nocent.
Spes verum excutiunt laetis, redduntque feroces:
Spes errant dubia de ratione via.
Spes hominem, ne secum habitet, neu nosse laboret
Seque, dataeque, vetant, tempora curta morae.
Si bene processit, putat optima quaeque futura:
Non adversa putat post bona posse dari.

Contra non follem tumidum sic spiritus aufert,
Aut fugit e lacero, qua datur, orbe cito.
Quam cito fidentes ausus humana remittunt
Pectora, si versa res mala sorte subit?
Spem mutata domant. intra mens tota recedit,
Et propior neruis incipit esse suis.
Tunc aliquid recti, tunc perspicit. attamen aegra
Desperat laetas posse redire vices.
Tantalida eventus habuit spes prava secundi.
Laeserunt stolidae dicta superba deos.
Frustra natorum numero confisa suorum,
Esse deos poena est vindice docta gravi.
Regia res et forma placet: genus adde superbum,
Et fecundam aluum, claraque regna viri.
Hoc praestare deis se credens, thruis [Reg: turis] honorem
Templaque femineis abnuit imperiis.
Hinc miserae prole innuptae telaque Phoebes,
Telaque senserunt, Cynthie Phoebe, tua.
Momento ipsa brevi sobolis memoranda decorae
Mater, et offenso numine sola fuit.
Quin dolor in silicem vertit documenta daturam,
Quam non sit tutum spernere velle deos.
Longe aliter sanctos Bunavi matrona nepotes
Educat in veteris relligione sacri,

Non alibi melior veri custodia moris
Praestitit addictos in pia vota deos.
Nunc adeo ritu sacra sunt celebranda vetusto.
Adspice praesentes ad sua tecta tholos.
Magnorum Comitum manes hic busta petita,
Virgineique tenent ossa sacrata chori.
Custodit cineres olim locus ille suarum:
Marmora fixa notis relligiosa docent.
Hic et Bunavidis durent monumenta sepultis,
Quos dedit usura luminis hora brevi.
Attamen is Fatis grassandi terminus esto,
Non nisi post multam fas rediisse diem.
Nomina sed vacuo scribentur cara sepulchro,
Olim quae lacrimis hospitis ora rigent.
Nam signo cippum polient spirante parentes.
Imparibus titulum versibus illa dabunt.
Vita functorum cineres, tua viscera, Tellus,
Esse pium, sanctis te retinere locis.
Neu ventis pluviaque sinas, bellive tumultu,
Ossa rapi, dudum qui posuere, rogant.
Alta quies habeat sub eo custode legendos,
Quem vivi mallent nunc coluisse larem.
Dum deus aeterno nova corpora motus amore
Iustorum cineri relliquiisque dabit.

Hac tumuli monumenta Simon Pistoris in aede
Optavit, scriptis consilioque bonus.
Artibus ingenuis memorandum ac rebus honestis
Misnica Barbati fecerat aula ducis.
Marmore de nigro quae sculpta sepulchra, nepotis
Et prope eum nati, qua licet, ossa tegunt.
Ulrice Artemano fueras satus, ille Simone.
Claris muneribus Lipsia fovit eum.
Sed cuncti tetricae studiis operata Mineruae
Pectora, principibus cara fuere viris.
Quilibet ingenio vitaque probatus eorum,
Nomen apud doctos nobile quaesierant.
Quilibet illecebra villae gavisus eorum,
Propter eam curas deposuere graves.
Saepius hos olim senior, nisi fallor, ad hortos
Substitit, at cordi pulchra [Reg: pulchra] Thalia fuit,
Et, Ouibus hane villam, quibus omnia debeo, dixit,
O loca, litterulis este benigna bonis.
Rus igitur veri nimis ac virtutis amantes
Hoc amat, in dominos praegrave iure rudes.
Inde novus, nostro caluit qui pectore, feruor
Nos cogit plenos numinis ire deae.
Impetus est, calamos inflare e rupibus illis,
Spiritus his solito maior, et ille iuvat;

Et loca sola placent, et amor me incessit avenis
Hiscere, quod tenera Pegasis aure notet.
Sive, quod in summo lecturis innatet ore
Forsan, et unde aliquid condere Fama volet.

His patria procul et fallens ignobilis oti
Tempora, soluebam Christius ora modis.
Quae pedibus pariter senis modulanda fuissent,
Fregi elegis, elegi res decuere meas.