VILLATICI LIBER PRIMUS

O nimis optati saluete silentia ruris.
Salue frigidior pectoris aura bono.
Iam dudum fugio clamosam saucius urbem:
Me potes o solis diva iuvare locis.
Certe, Erato, dederas mihi signum e rupibus istis:
Tecum Simplicitas, Spes nova, prisca Fides:
Cuncta per urbanam non obvia numina turbam.
Tristis ibi nimias cura momordit opes.
Nunc illis medicina malis hoc spiret ab aruo:
Huc dilata quies anxia corda levet.
Hic sopor, et capti vanis nisi ducimur, hic est
Mens bona, non strepitu castra forumque suo.
Dulcis diva veni, calamisque fer otia nostris.
Non studium vultus optet inane tuos.

Cur sperata meam fugias contingere dextram,
Si bona, si docta nunc prece victa venis?
Saepe animos frustra tua maxima iussa fatigant,
Et, velut alitibus quae datur esca, nocent.
Ruris at ingenui nil culmina tale minantur,
Hic natura bona dat sua dona fide.
Sunt rata, sunt nostrae spectacula nata saluti,
Hoc nemus, haec herba pascua laeta nova:
Sunt montes: altae sunt in convallibus umbrae:
Est, ubi velivolos explicat unda sinus.
Carminibus nostris faciles adsistite Nymphae,
Tuque pedem querula, fer, pater Albis, aqua,
Et caput ulvosum summas ostende per undas,
Et mihi, dum calamos inflo, parumper ades.
Sic te felices subeant vada laeta per agros:
Sic ortus amet haec dicere Musa tuos.
Nam te praecipitem Sudetis montibus aiunt
Fonte pruinoso tesqua per horrida agi,
Et caput undenis abscondere cornibus, et qua
Totus es, a numero nomen habere vetus.
Arua Maroboduo primum regnata minaci
Fons tenet, it circum cuncta, lavitque tuus.
Gurgite mox alto placitos rapturus honores
Misniados pulchrae [Reg: pulchrae] claustra iugosa subit.

Hic ripas mirare. novus redit undique cultus,
Curritur imperiis terra beata suis.
Suspicis aerias rupes: altissima earum
Mole sua dici Regia posse meret.
Scilicet, ut Latio dici Regina viarum
Appia, Misniacis arcibus illa potest.
Sustulerat multo tellus ea saxa tumore:
Munierat duris cotibus apta iuga:
Quae spatii tantum tergo metata putantur,
Quantum non vana rusticus arte colat.
Sementem Babylon facere intra moenia quondam,
Arcem huius perhibent nunc quoque posse loci.
Anfractu lateris mirum est ut summa profundo
Nativisque aditum turribus ipsa tegat.
Haec ubi iam maior lembisque frequentior Albis
Vidit, et in crebras margine venit opes,
Vicorum specie vel ruris amoenus, ad arces
Voluitur attonito flumine, Dresda, ruas.
Hic stupet in vasto late sua vincula ponte,
Et spatiosa viae pondera captus amat.
Non Rhodanus tali, non iuncta est Sequana, ponte:
Non ita captivis labitur Ister [Reg: Hister] aquis.
Non Athesis, rapida dum pulsat marmora lympha,
Non Padus edomito sic sciat ire vado.

Immani Thamesim, nec tali mole, Britannus
Vincit, et admixtum te, Meduace, mari.
Optares decus hoc Rheno, modo libera seruet,
Quae torrente regit non bene regna suo.
Haec inter tamen haud usquam se laetius effert,
Quam circa fetum Misnidos Albis agrum.
Alluit hic dulcis vineta feracia Bacchi,
Crebraque villarum culmina propter aquas.
Hic pendentia de summis praetoria saxis,
Mundaque in urbanum rustica tecta modum.
Hic nemora et campos, et ripae in margine aristas,
Prataque, et arborea laeta vireta coma.
Hic sata vomeribus respondent omnia pressis.
Utilis in duro nascitur herba solo.
Ingeniumque loci miscent hominumque labores,
Doteque perdomitus collis utraque nitet.
Hac facie villas reddat mihi numen amoenas,
Res vice quae varias proferat usque nova.
Hinc, modo qua segetes extenderat, haud procul umbram
Esse sinat; rigui cespitis esse toros:
Hinc laticum rivos, silvaeque cacumina: longe
Ostendat vanas turris ab arce minas.
Sed nemus hoc habeat, quale optet rure colonus,
Aut scriptor studiis qui petit arua suis.

Non alibi Tellus rerum pulcherrima dotes
Maiores pleno contulit e gremio.
Hinc breve et hinc montis surgit latus: horrida truncis
Molibus hinc ripas et vada saxa premunt.
Illa quidem imminuere diu, nec lympha ruinam
Non timet, et pronis occupat ire viis,
Et montis latus exedit libramine aquarum:
Saxa, velut iamiam sint ruitura, manent.
Hic Satyri liquido nudas in gurgite Nymphas,
Quando favet pleno lumine Luna, vident,
Et se deiciant [Reg: deiciant] , nantesque sub aequore prensent,
Ni metuant miris edita saxa modis.
Sed Nymphae latebras riparum atque antra vicissim
Illa petunt, multo quae cavat imbre pater,
Et fugit, hae repetunt. Scruposa et inhospita credas:
Sunt tamen in summo vertice culta loca.
His quasi decedat, nec non et ruris honori,
Aequora magna soli non sibi flumen habet,
Sed villae tribuit campos, ac ferre remoto
Pacatum gaudet versa fluenta sinu.
Iam qualis sub monte seges? quae pascua? quantum
Hortorum? ut canis frondibus umbra riget?
In medio villae sunt urbica dona nitentis:
Sunt, quibus exsultat rustica iure Pales.

Nunc, dea, nunc patitor te circum singula duci,
Ac dignare mihi docta praeire modos.
Verba doce, quibus haec rerum non prisca figurem.
Si nova sunt, bona sint. qui colit, ille meret.
Vos aliae, meministis enim, memorate sorores,
Villa quibus quondam clareat historiis.
Conveniunt cunctis quae sunt gratissima divis,
Quae sunt a vestro non aliena choro.
Iusta voluptati pars apta: sed apta benignae
Pars Cereri, positae fenora reddit opis.
Pars seruit Semeles puero: pars certa reducto
Corporibus morbos arcet opaca situ.
Nam colle opposito Borean depellit et Austros:
Sed faciles Zephyros vallis aperta tenet.
Collibus alternis silvae, seu vitis aprica.
Thyrsis pampineis gaudet Iacchus ibi.
Inter eos molli petimus fastigia clivo,
Nam iuvat ire domum versus, et ipsa vocat.
Haec medios claudens pulcherrima tota recessus,
Circumfert prisco se spatiosa lari.
De tectis audire iuvat, Lar adnue custos,
Quid canat ingenti Fama vetusta tuba.
Non ager hic nitidus quondam: verum ille colonis,
Et magno populi nomine, notus crat.

Gens vetus, et Venedos Sorabosque in bella secuti,
Creduntur sub eo monte habitasse, Susi.
Hine Suseli pagus de nomine factus, et ingens
Sedit metatis hostica turba locis.
Dein loca, deiectis Soraboque Susoque, recepit
Victor. at ille fidem pacis ad arma vocans,
Imposuitque iugis Misnam, finique tuendo
Insignes opibus praevalidosque duces.
Urbs celebrata viris, et ius ritusque sacrorum
Reddita, Theutiscos restituere sonos,
Excussusque Slavis sermo, vix illa reliquit
Nomina. Germani res nituit generis.
Haec sub rege bono victricia Saxonis arma,
Et gessit miles praesidiumque loci.
Magna futura ducum illa olim regumque propago,
Tunc regis comites, haec tenuere iuga.
Quin Suselos Albis delecta ad flumina colles
Traduntur sedem saepe habuisse sibi.
Post patruum primi Dedonis filius horum,
Sed dominus patrui non quoque sorte fuit.
Nam cecidit miser in thalamis. nunc tempore ab illo
Post septingentos sol novus astra regit.
Claruit Henricus coeptis Illustris honestis,
Is quoque amavit in hac otia laeta domo.

Venturusque pii Tidericus in acta parentis
Perpetuas sedes hic tumulumque tenet.
Fallor, an huic ideo Sapientis nomen adhaesit,
Urbs quia nulla viro, quam placuere Susi.
Virginibus pater ante sacris ea tecta dicarat:
Optavit sancto natus adesse gregi:
Nec diversa nepos: aetas quem prisca cavillans
A vitio Balbum, blaesa sed ipsa, vocat.
Non manus huic ut lingua fuit: sed nobilis irae
Praemia non raro victor ab hoste tulit.
Attamen his vixit Susela contentus in arce:
Exceptoque eius res bona fine fuit.
Haec memora. non plura canam. Sed multa refertur
Per dominos pulchris [Reg: pulchris] gratia parta Susis.
Nos nunc unius Bunavi cultura iuvabit.
Clareat haud alio nomine villa mihi.
Is niveae mentis felix, et factus ad unguem,
Otia sepositis rebus honesta petit.
Cum quibus haec agitet puros vult esse penates:
Ut domini similis crimine villa vacer.
Huic iubar ipse novum, donat nova cuncta videri:
Hanc sibi poscebant tecta caduca manum.
Priscorum comitum nutabat regia quondam:
Porticibus vacuis atria rudus erant:

Virgineique chori cellas delere ruina
Coeperat, ac longo saucia templa situ.
Quae nunc planities, horto quae clausa patenti,
Auius in dumos saxaque collis erat.
Putria quae stabulis, stagnoque humentia [Reg: umentia] pigro,
Nunc vitreus pulchro [Reg: pulchro] margine rivus habet.
Edomito vultu feritas nunc ridet. ob artem
Perpetuo frueris vere, colone, tuam.
Iure igitur talem secessum praetulit urbi,
Captus munditiis, Chlori decora, tuis,
Et merito Bunavus nitidum rus nuper amavit;
Fert deus haud alii tot sua dona loco.
Farra altrix natura: hortorum effudit honores
Tellus Ambrosia per nona culta coma.
Flava Ceres Liberque agitant in collibus illis
Implicitas Nymphis ac Satyris choreas:
Plausa virens laetatur humus, pedibusque dearum
Molliter insternit floribus usque novis,
Purpureisque vuis [Reg: uvis] sub hiberni frigoris astrum.
Hauriat hinc plenos amphora multa lacus.
Iam nova praecoquitur vindemia rursus, et optat
Plurima spumanti rumpere prela mero.
Si circum vineta iuvat te, dina, morari:
Iam procat obtutus, en, seges alta tuos.

Quae depressa iacet prae collibus area campi,
Ut variis oculos cultibus illa trahit?
Adspice, quam niteat ripae latus ubere glebae:
Ut data cum magno fenore grana levet.
Ut sinibus segetem piscosis circinet Albis.
Ut levis Oceani munera cymba vehat.
Ut meet, ut varias ferat omnis navita merces;
Ut prope sub ripis rustica tecta colat.
Ut piscetur, et ut nassas ac retia siccet:
Ut trahat in funem pendula turba rates.
Ut varios ruris vertatur flumen in usus,
Cuius inexhausto rore rigatur ager.
Qua circum vallem iuga ducunt, undique silva est:
Sed brevis, ac rabidis non satis alta feris.
Non ubi connexis in mutua vincula ramis
Noctis sub medio nigreat umbra die.
In Boream non versa, nec albis usta pruinis,
Destillat tristes e piceis lacrimas:
Nec scelus infandum saevo suadere latroni,
Nec diris possit condere furta lupis.
Sed modicis nemus insurgit prae valle latebris,
Pars viridem auctumno ponere sueta comam.
Hinnulei ac lepores circum, pictaeque volucres:
Errat grex ovium: nullus ab hoste pavor.

Omne nemus sonat alituum concentibus: et se
Vocibus alternis aemula turba premit.
Sed longe cantu super omnes eminet una,
Visa avis egregium sola sonare sibi.
Doctior altrices in voce fatetur Athenas:
Post virgulta tamen, credo, pudore latet.
Quo magis a cupidis auditur amabilis, ausus
Tereos argutis flens Philomela modis.
Nunc silvas intrare libet, rivosque sonantes.
Non sunt saxosis arida tesqua [Reg: tesca] locis.
Sed quem prata bibant per pascua frigidus humor
Labitur, ac pecoris lympha reperta siti.
Nam fontis gelidi super adsita saxa ruentem
Nympha loquax alte praecipitavit aquam.
Herba recens pratis florum variata colore
Excipit, ac nullo murmure transit aqua.
Si quod erat quondam studiis melioribus aptum,
Hoc erat ergo silens umbriferumque nemus.
Si quod Hamadryasin gratum, vel Pana iuvabat,
Vel Musas, iuvet hoc te quoque iure deam.
Sunt fessis umbrae passim, laticisque susurri
Dulces, qui somno languida membra levent.
Credo, super Tyrium dormitur durius ostrum,
Quam mea si levis hic alliget ora sopor.

Serica non tantum niteant phrygionis ab arte,
Quantum hic densa novi cespitis herba nitet.
Hic faciles somnos non cura excludit, et auri
Tristis abest, regum quam creat aula, fames.
Est procul Invidia et ficto Fraus improba vultu,
Et sortis mendax cuncta regentis honor.
Cur luxum saturare malis civilibus optem?
Cur placeant rauci clamor et ira fori?
Non mergat gula nos insana: at vera voluptas
Laxer, et in solis otia dia locis.
Scribe cupidinibus legem, quam sancta rogavit
Terra parens molli te subitura luto.
Hanc sequere, ac sapiens urbanis, dicito, rebus
Commoda secreti sunt meliora laris.
Dicite, quid vestrum tam numen ab urbibus arcet?
Cur colitis montes, et loca sola, deae?
Cur socios hominum coetus Astraea reliquit?
Cur dea mortales maluit illa vagos?
Arcibus antiquae cur abstinuistis Athenae?
An, quia non melior segrege vita fuit?
Nam fas immotum sanctique modestia iuris
Duxerat in paruas numina magna casas.
Numina pulsa minis murorum. Iniuria turres
Insidet, et Furias lati alit umbra fori.

Huc primum sceleratus Amor se traxit habendi
Anguipedem, immundis advena nocte cavis.
Lapsa per impluvium Spes improba, fine remoto
Cuncta petit, Fraus huic it comes, itque Dolus.
Carbaseis pendens tecto, ut Minyeides, alis,
Inquinat urbanas Ambitio aegra domos.
Seclusa his olim mortalia vivere saecla,
Ius erat, et ratio magna, placere deis.
Non rerum vanis, sed in usu vita nitebat.
Cui nescire datum est, cur sibi poscat opes?
Nunc apud agricolas prisci vestigia moris,
Et nonnulla tenet commoda pauperies.
Quas ager ignorat, rebus non ducitur, et se
Quid velit optandi rusticus instar habet,
Natura, quae dona petat, latrante parare,
Verius est, votis quam dare cuncta suis.
Non maiora petens, contentaque paupere cultu
Simplicitas, usus inscia, temnit opes.
Sed qui rem frangit nimiam, maiora paratis
Appetit, ut potas turgidus aeger aquas.
Ex opibus magnis Verres, et Scaurus, et omnes,
Quis quis avaritia rem male gessit, erant.
Munditias nimis urbanas tibi prodigus optas;
Dein quod ad haec addas semper avarus habes.

Paupertas meliore fide, iucundior usu,
Dum fruitur modico, quod capit una tenet.
Haec inter vitae, ne fallat, vera facultas
Hic datur, hic tacitos, dum ruit, hora iuvat.
Non minus est donum, quod saeva videre necesse est
Urbano, quibus est libera villa malis.
Non scurrae voces post tergum, non mala sanna
Inquinat hoc, fratri nec data verba, nemus,
Quaeque ferunt cives nostris obsonia mensis,
Egregii in falso crimine membra viri.
Namque caput cenae non esset, ni maledictis
Concisa absentis fama daretur ibi.
Ruri est natus Amor, ruri est nutrita Voluptas,
Et magis haud alibi rem gerit alma Venus.
Ruri nudus Amor positis non utitur armis;
Et cum fratre Iocus per sua regna volat.
Cogit ibi Dryadas nihil exarmata timentes
Terga; ferit laeto gramina turba pede;
Silenosque ligat sertis, ac frontibus ornat,
Gaudiaque Bromii munere multa novat.
Sic neque pantheras metuunt tractare solutas,
Blanditiis poti mitia monstra meri.
Gestit ad haec mutare procax sua castra Cupido,
Et modo, qua Charites Pieridesque, sedet,

Invitatque choros, et carmina sedulus audit,
Audacesque lyrae commodat ipse manus,
Aut calamis terit os tenerum: seu tibia Fauno
Rapta iuvet; vincat: Musica cede chelys.
Hic ridendus agit, suaque ipse incepta cachinnat,
Qui puer ob tragicos claret in urbe dolos.
Aurea Libertas ruri est. Saturnia regna
Imperio duri nondum ibi versa Iovis.
Ferrea fossatis decurrunt saecula solis,
Virgoque de caelo saepe in aperta venit.
Est miserum, nutus domini servare trementem,
Resque tuas nullo sic tamen esse loco.
Est miserum, rebus tantum studuisse gerendis,
Nec, ne aliis desis, vivere posse tibi.
Est miserum: nox est: sed tu visure potentes
Iam properas. melius, posse sedere domi.
Est miserum, turbae mersum te stare prementi:
Ne solus quondam, dum cupis, esse queas.
Sunt tamen haec urbis tantum mala. Si tibi mavis
Vivere, seclusa villa petenda mora.
Hic liber spontisque tuae modo laeta per arua
Ibis, et in pingui rure iuvabit opus.
Hortorum modo te fragrantia culta tenebunt,
Et modo pratorum, qua meat unda, viror.

Flumina te ripis, nemus umbra, teque susurro
Fons levet, ac sudo quae venit aura polo.
Quanto rectius est, voces avium aure bibisse,
Quam mista urbanis saepe venena iocis.
Heu fuge crudeles laqueos, ubi laude maligna
Opprimit altores aemula turba suos.
Heu fuge compositos vultus, fuge devia veris
Pectora: sunt falso tinnula cuncta sono.
Hic mala tu nutu male salsus nulla probabis,
Nec metues fratri praefidio esse tuo.
Non hic officium est, ferre heu quibus oscula labris.
Non turbant animos tristia visa tuos.
Non strigis est facies nocturnae, fetaque vulpes,
Quaeve viatorum credula corda timent.
Sed metuenda tibi scelerata corpora mente;
Quae dat in amplexus porticus alta tuos.
In quos, si comitere, ruant ne proxima tecta
Addubites, facilem posse vetare deum.
Te, dea, mortales excedere, sentio, visus
Cursurus medium cogit Apollo diem.
Numina vestra pii vix matutina tenemus.
Plena dies operum nuntia nempe fugat.
Meque adeo cantare piget. spatia altera restant.
Interea fessos arboris umbra tegat.