GOTIBERIS Hoc est DE GOTICIS PER HISPANIAM REGIBUS, E TEUTONICA GENTE ORIGINEM TRAHENTIBUS: Libri Sex. AD D. RUDOLPHUM II. ROM. IMP. ETC. ET IPSIUS CAESAREAE MAIESTATIS fratres germanos etc. materna stirpe, ab Hispanorum regibus ortum habentes: Archiducum Austriae serenissimos Principes, summae in eam familiam pietatis atque honoris ergò, carmine scripti à PANTALEONE CANDIDO AUSTRIACO. Addita est Genealogia Regum Hispanicorum.
[Gap desc: illustration]
ARGENTORATI Typis Antonii Bertrami. Anno M. DC. XXCVII.

POTENTISSIMO ATQUE INVICTISSIMO PRINCIPI ET DOMINO D. RUDOLPHO II. Electo: Rom: Imp: S. A. Germaniae, Hungariae, Bohemiae, Dalmatiae, Cröatiae, Sclavoniae, etc. Regi, tùm Reverendissimis et Serenissimis Principibus ac Dominis, Domino Alberto, S. Romanae Ecclesiae Cardinali, et Episcopo Toletano, D. Maximiliano, Ordinis Teutonici Magistro, D. Ernesto, et D. Mathiae, Archiducibus Austriae, Ducibus Burgundiae, Stiriae, Carinthiae, Carniolae, et Wirtembergae, Comitibus Tyrolis etc. Fratribus Germanis etc. Dominis suis Clementissimis. S. D.

POTentissime atque Invictissime Caesar, nec non Reverendissimi et Serenissimi Principes: Multa sunt argumenta praeclara et admiranda, quibus sapientia et bonitas conditoris in tota hac rerum natura monstratur. Sed testimonium valde illustre est, quod Deus ex immensa misericordia sua post lapsum primorum parentum etiam in horribili a)taci/a| hac et perturbatione omnium rerum, ac in istis furoribus Diabolorum, aliquem adhuc in genere humano ordinem et societatem conservat et tuetur.

Nisi enim ad rectionem multitudinis humanae singulare Dei studium et providentia adhiberetur, cuius auxilio, quae bona et salutaria in communi societate fiunt, administrantur: profectò non hominum convictus, sed immanium Cyclopum et Centaurorum tetra confusio, in qua a)kou/ei o)ndei\s2 o)ude/nos2, imò foedus beluarum concursus, vita hominum futura esset. Quamobrem hanc generis humani collectionem et gubernationem in summi beneficii loco habere, et Deo pro hoc munere, toto pecto

re gratias agere debemus. Non enim humana industria aut constitui regna in hominibus queunt, aut constituta externis viribus conservari, sed utrumque Dei opus est, sicut scriptum est Proverbiorum 8. capite: Per me reges regnant, et legum conditores iusta decernunt, per me principes imperant.

Quem ad modum enim, ut Plato ait, boves non à bobus, nec caprae à capris reguntur, sed à praestantiore natura, videlicet ab hominibus: Sic natura humana infirmior est, quàm ut se ipsam regere possit. Deus igitur praeficit urbibus non homines sed praestantius et divinius quoddam genus, Heröas videlicet, qui cum habeant ipsi prosperos successus, nobis quoque imperia eorum grata et facilia sunt. Hi itaque curant nos, ut pacem, pudorem, libertatem conservent, et addit: Verum est dictum: Ubi non Deus sed mortalis aliquis dominatur, ibi malorum et aerumnarum nullum est effugium. [editor: Greek quote corrected according to errata list] *le/gei dei\ ki\nu=m o(utws2 o(lo/gos a)lkqei/a xrw/menos2, w(s2 o(s1wn a)/n po/lewn mei\ qeo/s2, a)lla/ tis2 a)/rxei qneito\s2, o)uk e)sti\ kakw=m au)toi=s2, o)ude\ po/nwn a)na/fucis2.

Quanquàm autem magnae interdum in omnibus imperiis accidunt confusiones et turbae: tamen illa vicia ab ordinatione divina discernantur, quòd huius auctor et conservator est Deus, distractiones autem et scelera ab hoste omnis boni ordinis, ab ipso diabolo proficiscuntur, quibus tamen Deus clementer medetur. Si gregem ovium in florido prato pastor custodiat, et lupi irrumpentes rapiant et dilanient oves aliquas: tamen vigilans pastor, incitatis canibus depellit lupos, et maiorem partem gregis servat: Sic verissime Deus adest generi humano, et est beneficus et vigilans pastor, non sinit deleri genus humanum, reprimit grassantes diabolos, et turbulentos homines. Estque illa ipsa administratio inviolabilis et sacrosancta, ac divinae cuiusdam auctoritatis

plenissima, qua de causa Magistratum etiam Dei vocabulo dignatur psalmus, quòd hoc officii divinum munus in sese comprehendat. Ac difficile esset tot ac tam varii ingenii homines, eosdemque natura contumaciores, sic frenare posse, ut dictis se morigeros praestent, quemadmodum Xenophon se cogitasse scribit, facilius esse armentis, quàm hominibus imperare: nisi dignitate aliqua et reverentia occulta imbutae mentes ordinem et statum hunc colerent atque observarent.

Etsi autem praesunt interdum, in quibus non solum desideratur multum, sed qui et naevis aliquibus deformati, videntur, et quos s1koliou/s2 D. Petrus appellat: tamen et ipsi ubi magistratum legitimè gerunt, illo honore digni censendi sunt, quibus aequé ac inculpatis et placidis debitam reverentiam exhibere singuli tenentur, quantùm sane eius, religione fieri permittitur. Nam et in metu contineri effrenes debent, et civilis tranquillitas custodiri. Hinc pleraeque ad vitae humanae salutem commoditates proveniunt, crescunt domus, augentur opes, firmantur cives, florent urbes, custoditur iustitia, virtus, aequum. Sed quod summum est, ea demùm laus efferri sermone non potest, quae huic statui debetur, si tanti honores, auctoritas, gratia, virtus, ad solius divini nominis laudem et celebritatem referantur, si Ecclesiae constituantur, puritas doctrinae conservetur, homines ad veram pietatem in sapientia divina, et ad veros cultus instituantur, quemadmodum Deus ipse iubet regem assidue in manibus habere librum legis divinae, et in Esaia, reges nutricios Ecclesiarum debere esse ostendit. Et hoc in praecipuis numerari beneficium debet, si ex Politiarum felici administratione id consequatur: ut non solum hominum vitae ac publicae tranquillitati consulatur, sed in primis ut conditoris gloria celebretur. Verbum

divinum propagetur, ac animarum aeterna felicitas et beatitudo comparetur.

Ad hos fines, qui suas referunt operas Magistratus, ii demum perpetuis evehi laudibus merentur. Quales fuerunt Ioseph, Moses, David, Iosaphat, Ezechias, Iosias, Cyrus, Constantinus, Theodosii et Germanici Imperatores plerique. Quibus annumerari possunt Hispanici et Bohemici reges, quorum singulare studium fuit, cum laude suis ad Dei gloriam et hominum salutem praeesse.

Ac ostendunt historiae eorum, summum Dei beneficium fuisse, qui regna illa constituerit, et Principum animos cognitione verae Religionis imbuerit, quam deinceps propagavit, et contra Mahometicas vastationes, ac alios errores mirabili rerum colluctatione atque eventu salvam integramque conservavit.

Hoc ego quoties in animo mecum perpendo, toties ita afficior, ut immensam Dei misericordiam agnoscam, ac Deo pro administratione hac, ac tot praestantium regum felici successione gratias agam. Celebro et fortunam eorum Principum, quibus in his statibus, vel singulis vel pluribus, suprema sapientiae, dignitatis atque admirationis fastigia destinantur. Et quemadmodum nulli excellentes viri sunt absque afflatu divino: ita magna vis est, generis, voluntatis, institutionis, industriae, virtutum, in iis qui actiones et studia ad honestatis et sapientiae, leges et praecepta conformant. Hinc singulae nationes sua operum et donorum encomia merentur. Hispaniae reges, ex quibus maternam originem trahitis, Caesar Augustissime, Vosque Reverendissimi et Serenissimi ipsius Caesareae Mai: Fratres, à Gotis initium habuerunt, qui et ipsi Germani fuerunt. Goti autem qui et Getae et Gutones vocantur, ut et ceteri Germani, ex Asia progressi, diu

ad Istrum habitarunt, quos ita laudat Herodotus vetustissimus, ut eos dikaiota/tous2 ka\i a)ndreiota/tous2, iustissimos et fortissimos praedicet, et addit eos a)qanatizontas2 à Graecis appellari, quod animos hominum ex hac vita discedentium immortales et aeternos esse sentiant. Eò igitur maiori cura iustitiam, veritatem, beneficentiam, gratitudinem, ordinem in gubernatione et ceteras virtutes ex iustitia, velut ex fonte emanantes coluerunt, quia post hanc vitam iustis praemia, sceleribus poenas divinitus propositas esse intellexerunt. Fortitudinis autem suae vestigia non modò Germaniae, Pannoniae, Thraciae: verùm etiam Italiae toti et Galliis ac Hispaniis impresserunt, quorum rex Sirmus cum Alexandro M. dimicavit, postea Lysimachus à rege Getico Dromichete captus est, cum Romanis etiam de finibus bello contenderunt, donec tandem Valentis tempore victores Pannoniam sibi vendicarunt. Quin et ad Septentrionem et Balthicum mare progressi, regionibus illis incolas et nomen reliquerunt.

Ac Alaricus quidem Gotus Romam cunctis gentibus anteà formidabilem et invictam primus cepit. Adolphus veró primus regnum Gotorum in Hispania constituit. Theodoricus Veronensis totam Italiam et Germaniae partem tenuit. Totila etiam urbem Romam funditus evertit. Ac in Hispania Goticorum Regum posteri, usque ad patrum nostrorum aetatem, et Ferdinandum V. Caesareae Maiestatis et Celsitudinum Vestrarum maternum abavum regnarunt.

Hos ego Gotorum per Hispaniam potentissimos atque laudatissimos Reges, qualibuscumque versibus complexus sum, ut reverentiam meam declararem, qua incomparabilem gloriam familiae Vestrae, et Caesareae Maiestatis V. et Celsitudinum Vestrarum augustissimos honores veneror

atque colo. Direxeram quidem carmen hoc ad V. Caesareae Maiestatis, et Celsitudinum [(printer); sic: Celsitudinem] Vestrarum, augustissimae memoriae Parentem. Sed nunc post illius sanctissimum ex hac vita discessum, id V. Caesareae Maiestati, et Celsitudinibus Vestris, suppliciter offero, humillimeque peto, ut clementissime suscipiatis, tamquam id, quod ab eo proficiscitur, qui et Dei gubernationem magni facit [(printer); sic: magnificat] , et decus illud, virtutem, et cetera bona quae ex immensa gratia in Caesaream Maiestatem et Serenissimas Celsitudines Vestras collata sunt, suspicit atque admiratur.

Delectat enim bonas mentes, cum illustria maiorum facta considerantes, in eorundem familiis virtutum, ingenii, felicitatis, honorum atque dignitatum, longo intervallo permansisse possessionem animadvertunt. Quid non admirationis in eo, quod, cum in successionibus etiam hereditariis, ferè oraculo illi pareatur, a)uto\s2 kai\ pa=idies2, kai/ pa/idwn o)\uke)/ti pa=i\dies2: tamen summa illa in Imperio Romano successio, quae à nulla hereditatis praerogativa iureque dependet, tam longa duratione, tamque continua cognatione, in hac Vestra Austriacae gentis, familia resederit, quod aliis itidem evenisse familiis non utique commonstratur. Ut ea dignitas Vestram sibi stirpem, iam hereditariam penè, ad hoc muneris vendicasse videatur. Et industria, felicitas atque sapientia horum regum colligi potest ex temporum, quibus praefuerunt, confusionibus, quae in fine mundi accidunt turbulentiores, quibus tamen incommodis, Deo iuvante à Sapientibus eius aevi regibus utiliter hactenus occursum fuit. Quis, si ab Augusto discesserimus diutius imperio, aut magis pacifice praefuit, Friderico atavo, quis regno moderatius felicius et admirabilius usus est Maximiliano abavo? quis Carolo, et huius fratre? tum etiam Maximiliano II. Caesareae Maiestatis V. et Celsitudinum V. laudatissimo patre.

Quibus igitur Invictissime atque Potentissime Caesar, Vosque Reverendissimi [(printer); sic: Reverentissimi] et Serenissimi Principes, Amplissimis atque Praeclarissimis singuli à Deo donati estis Maiestatis, pietatis, sapientiae, virtutum, honorum atque opum, laudibus atque ornamentis, ea Caesareae V. M. Illustrissimisque Celsitudinibus V. ex animo gratulor, Deumque precor, ut Vos singulos spiritu sancto suo regat atque instruat, ut gubernationes et munia vestra, cedant ad Dei gloriam, Ecclesiae salutem, Vestrae familiae celebrationem, ac totius orbis Christiani felicitatem, Vestrarumque animarum beatitudinem aeternam.

Benè et feliciter, auspice et protectore Domino nostro Iesu Christo valeant, Caesarea Mai: V. et Illustrissimae Celsitud: Vest: et munusculum hoc boni consulere, clementissimeque suscipere dignentur, quibus me, studia mea, consanguineosque meos, quàm humillime subicio atque commendo. Die XV. Iulii, quo die obiit Rudolphus I. Rom: Imp: Anno 1291. à quo originem ducunt Archiduces Austriae, penes quos Imperii Rom: dignitas iam fermè 300. annos fuit, quo tempore Decem haec Una domus Imperatores produxit, quam Deus, ut plures suo tempore, suppeditet, porrò etiam clementer fovere dignetur Amen.

Caesareae Maiestati V. et Celsitudinibus V.

Addictiss: atque humillimus cliens.

Pantaleon Candidus Austriacus.

Henricus Fabricius D. in Gotiberiden.

CEdite distinctis confecta tapetia filis
Quae perimit longo certa senecta die,
Vivaci praestant contexta tapetia versu
Nulla vetustatis quae nocumenta ferunt,
Illa tacent piscis de more: haec altera nobis
Edita cuiusdam verba loquentis habent.
Vellera carminibus cerdo praeponat avarus,
Praeponant Reges Carmina velleribus.

David Chytraeus [(editor); sic: Cythraeus] .

*p*antale/wm *mou/s1as2 pollw=| ple/om e)i/per *omeiros
*aqana/toio qeou= dei=cem u(peireti/dias2.
*hma=llom, to/ye pau= *mou=s1w=m a)po le/cen *omeiros,
**gantale/on t) e)/pnei pneu=m) a)ra qeio/terom.

Hoc est:

Ioan. Sturz I. V. Doctor. etc.

QUale tibi est nomen, tale est tibi CANDIDE carmen,
Nomine Candidus es, candida vena tua est,
Candida vena tua est, sicut tibi candida mens est
Candidus est numerus, candidus est animus,
Quantum atris igitur praecellunt candida, quantum
Obscenis distant casta, profana sacris.
Tantum inter reliquos veteresque novosque Poëtas,
Tu quoque praecellis CANDIDE PANTALEON.

Henric: Fabricius. Medic: Doctor etc.

ES cygnus pennis, cantu Luscinia corvo
Vulpes adulatrix ait.
Diversum loquitur color et contraria, testis
Vox turpis infrà et anserem.
At te, seu vita, seu versu CANDIDE cygnum
Cum dico, neutrum mentior,
Namque tuos mores, nivei tua corda coloris
Nec ipse livor arguat.
In manibus versus, quos postera iudicet aetas,
Corvum profectò non sonant.

PANTALEONIS CANDIDI GOTIBERIDOS LIBER PRIMUS.

SAnguinis aeternas Germani, ab origine, laudes,
Magnanimosque procul, tellure Hispanide, Reges,
Unde sati Heröes, firmis qui legibus orbem,
Et res Austriadas patria virtute gubernant,
Mens numeris celebrare novis: Tu magne supremi
Conditor Imperii, totius et arbiter orbis,
Christe, verendorum Rex et sator optime Regum,
Ingeniis praeses castis, huc numine laeto,
Exoptatus ades, pulchroque faveto labori.
Nam tuus Heröes, magnisque accommoda Sceptris
Pectora honos, tu das, et tollis idonea regnis,
Organa, tu stabilis et fasces Regibus aufers,
Queîs lubet, inque vices gentes atque oppida versas.

NUper ut Austriacas deveni laetus ad oras,
Longaevos cupido visurus amore parentes,
Ister ubi liquidas cultae rapit Ibsidos undas,
Antiquae subii Fabianae moenibus urbis,
Quà caeli aëreas tollens se turris ad auras,
Fert apice ingentes pulso super hoste triumphos,
Circùm et praecipites lato datur aggere fossas,
Turciadûm aeternus tremor, et tutamen ab armis.

Illic non docta solum super arte peritos,
Innumeros vidi passim iuvenesque senesque,
Ast varias etiam magno discrimine gentes,
Insignes et equis et amictas fortibus armis
Accelerare viam, ac illò contendere vidi,
Quas Aquilo, et celeri Saxo fundebat ab Albi,
Et quas flumen agris Rhenus nutribat apricis,
Quasque tumens Padus, et fortis mittebat Iberus,
Omnes agminibus condensae pluribus ibant,
Hostis in occursum Getici. non Persicus olim,
Ipse licet varia contexerit aequora classe,
Totaque continuò siccârit flumina potu,
Cecropiae plures Dux, misit in arva cohortes.
MAXIMUS has inter magno procul agmine Caesar
Altior ante omnes et toto vertice suprà
Ibat ovans, validis latè conspectus in armis,
Unus hic in se oculos cunctorum et lumina vertit,
Ambrosium spirans divinae mentis honorem.
Maxime sidereo salve Aemiliane decore,
Et vos Caesareus, soboles pulcherrima, sanguis,
Salvete, et sceptrum longaeva in saecla tenete.
Hic ego dum tacito lustrarem singula vultu,
Ingentes animo mecum mirabar honores,
Et mentem egregiae subiit virtutis imago.
Gratari hos patriaeque Duces fortissima gentis
Robora, et invictas adverso Marte cohortes,

Et divis meritas ex illo ego dicere laudes:
Ite duces avibus nunc ô felicibus, ite,
Tuque pater patriae Caesar Germanidos esto,
Turcarum et redeas superato ex agmine victor.
His votis populos iam in bella sequebar euntes
Caesaris, antè alios, incensus honoribus, arsi,
Stemmate quo tantus, quo cretus sanguine ductor,
Mente puto, et placido iuvat indulgere favori,
Cumque graves titulos et aviti exordia regni,
Iure Boëmiacas quibus hic compesceret oras,
Antè coëgissem numeris, scriptoque dedissem:
Maternae primos quoque originis ipsius, ortus,
Nosse laborabam, à Ducibus quos stirpis Iberae.
Prodisse audieram, sed adhuc me ignota vetustas
Fecerat ambiguum, nec quid molirer habebam.
Ergò ubi me tantus discendi incesseret ardor,
Fortè ad Danubii spatiosas fluminis undas
Dum sedeo, Platani [(printer); sic: Platini] tenera frondentis in umbra,
Propter aquae viridi labentes agmine lymphas,
Et mecum doctas invito ad carmina Musas:
Talia purpureas iterabam vota sub auras,
Multa meo versans animo: Si nunc mihi, si quis
Offerat ante oculos sese Deus, aut Dea, quales
Fama habitare fuit Parnassi ad culmina rupis,
Queîs longo obductas senio res, inque volutas
Eruere in lucem, in planumque referre potestas,

Nunc illarum opus auxilio, quae nomina Regum,
Hispanisque olim prodant tot gesta sub oris,
Inclitus unde genus materna ab origine Caesar,
Qui modò Sarmaticos pugnas molitur in hostes,
Totque animi claris fulget Virtutibus Heros,
Ducit et egregii laetatur stemmatis ortu.
Haec ubi sollicito mecum sub pectore volvo,
Ecce pater niveum glaucis caput Ister ab antris,
Ister amoenarum Rex et praecursor aquarum,
Tempora concutiens molli viridantia musco,
Sustulit, et liquidas imo sub gurgite Nymphas,
Excivit, media et secum invitavit in acta.
Extemplò egregiae stabant ad flava Sorores,
Littora, quas vitreis sinuoso gurgite ripis,
Ister alit, magni servans moderamina regni.
Affuit ornatis Galataea decora capillis.
Ipsaque luminibus formosa micantibus Aegle,
Quaeque abrupta vadis colit antra sonantibus Ino,
Candidulisque Lyco pedibus, speciosaque vultu,
Ipsia, caeruleis et Dravia cana lacertis,
Dravia vicino malè tuta, heu, semper ab hoste.
Omnes Sidoniis velatae vestibus, omnes
Pectora lacteolis nudae discincta papillis.
Exin caeruleus senio venerabilis, Ister,
Agmine considens medio, sceptrumque gubernans,
Sindone corpus erat velatus, arundine frontem,

Sic mihi iucundo visus sermone profari:
Non tua nos, iuvenis, quaecumque ea vota, silentes
Praetereunt, fixumque animo pietatis honestum
Novimus ardorem, nôrunt namque omnia Divi.
Saepè etiam nostros quae tot sunt Caesare in isto,
Virtutum attonitos fecerunt munera vultus,
Et nunc quos cursus illi, quae fausta precati
Fata, procul laeto venienti assurgimus ore?
Dum saevos subitus properat pugnator in hostes,
In Turcas hominum generi et caelestibus hostes,
Saepè, nefas, sancto qui nobis sanguine lymphas
Foedarunt, diris iamdudum et cladibus ultrò
Afficiunt, ex quo septemplicis hostia regni
Pandimus ingratis, nostrasque accedere ripas
Paulatim ignari permisimus: Eia age fatis
Dandum aliquid, metam et cursum quae sistat, habebit,
Iste furor: meus hîc sed enim fortissimus Heros,
Occursans Geticos virtute morabitur hostes,
Tempora contingent donec properantia, quandò
Caesar et hic, et qui consurgent sanguine eodem,
Aeternos referant fracto super hoste triumphos,
Tum mea in antiquam statuet se gloria sedem.
[Note: In Aulaeo res gestae regum Hispanicorum depictae exhibentur.]Nunc ergò meritae texantur ut ordine laudes,
Heröi et teneas materno à sanguine stirpem,
Accipe multifida pictum sub imagine textum,
Quod mihi cum nostrum fors successisset in antrum

Ipse pater, magno venerandus numine Proteus,
Attulit Hispanis procul inde profectus ab oris,
Nympharum Hesperiae mirum et memorabile donum.
Illae quod celebri, tellure in Iberide, Regi,
Huic uni instantes noctesque diesque labori,
Artificis tenui neverunt pectine dextrae,
Purpurea aurato intexentes stamina filo.
Hinc tu Caesareos ex ordine disce parentes,
Quin ipsis etiam, quodcumque hoc, Regibus olim,
Muneris exhibeas, titulosque potentis avitos,
Discutias generis, tanto et grateris honori.
Maximus ut doctis favet Aemilianus alumnis,
Sic ultrò bonus has non aversabitur artes,
Aspicietque suas cupidè laudesque suorum,
Sic illi laetis victoria plauserit alis
Serò illum invideat terris et regia caeli.
Dixerat: una simul dextram protensa Sororum,
Explicuit facili nexum compage tapetum
Conspectu in medio antè omnes, ibi splendida miris
Texta modis variae lucebant undique formae,
Depictaeque Ducum facies, resque ordine gestae,
Veraque ceu vivis stabant simulacra figuris,
Artis opus diae egregium. mox una Dearum,
Sponte gradum socians fluvialibus addita Nymphis
Constitit, aethereo rebar de culmine lapsam,
Egregii ante alios niveo splendoris amictu,

Insignisque oculis Virgo, et rubeo ore decora,
Ter mihi de tribus est quae visa sororibus, una
Seu fuit acta suo signans polyhymnia gestu,
Seu sua transactis reddit quae tempora Clio
Seu certè Heröo praestans laetissima vultu,
Calliope, et magno tollens sese artis honore.
Illa manu virgam facili speciosa tenebat,
Et propè contexti suspensa volumina veli,
Cuncta manu signans res et sub imagine pandens
Voce palam expediit: Quando et tibi pectore tantus,
Inquit, amor veteres Regum cognoscere laudes,
Maximus unde genus, hic ducit origine Caesar,
Hoc tibi mirandum enarrabimus ordine textum.

[Note: Adolphus Gotus. Vandalos, Alanos et Suevos è Gallia in Hispaniam persecutus, primus Gotorum Hispaniam ingreditur, Anno Christi 434. Ante hunc Adolphum Gotis praefuerat Alaricus Gotus, qui ab Honorio imp: Galliae partem acceptam tenuerat, ac deinde lacessitus ab eodem, Romam occupaverat anno 412 is in Campania ad Cosentiam obiit. Wandali, Alani, Suevi in Galliis consederunt, et deinde in Hispaniam migrarunt. Wandalos postea Vallia ex Hispania expulit, et Alanos subiecit.] HUc igitur nunc verte acies, huc lumina flecte,
Cernis ut egregiis qui fulget Adolphus in armis,
Spumantem premat acer equum frenisque remissis
Praecipitet campo cursum, quem Gotica circum
Fertur ovans longè pubes, cui fortia dextris
Arma sonant clypeique humeris, superataque tellus
Itala, et horrentes evicti rupibus Alpes
Gallorum trepidis induxit et agmina campis,
Queîs nuper sedem terris regnumque legebat
Vandala gens, et Alana cohors fortesque Suevi,

Martiaque Hunnorum soboles simul agmine iuncto,
Exorto cum Sole viam affectavit, et orbem
Pervasit medium et Gallorum insedit in arvis.
Hos igitur procul ille sequens immanibus armis,
Ponè premit, subitisque supervenit ensibus Heros.
Sed non illi animis perculsi tristibus hostes,
Tot celeresque minas, atque adventantia latè
Agmina sustinuêre viri, et bella ardua, tanti,
Ampla sed aequorei linquentes arva Garumnae
Nubibus aequatam cursu petiêre Pyrenen,
Effusique vagi piscoso in margine Iberi,
[Note: Imperiorum constitutiones sunt fatales id est, providentia divina ordinantur et gubernantur. Deus transfert regna et constituit. Dan. 2. Aurelius Victor in narratione de Tito Vespasiano filio: Potestates fato dantur. Contendebant de Imperio Romano Antonius Cassius, Brutus Dolabella [(editor); sic: Dolobella] , et alii, sed excidunt spe sua, cum interim Deus excitat et evehit Adolescentem imbellem Augustum cui rem publ. largitur. Carthago diu cum Romanis de Imperio orbis terrarum concertavit, et tamen obtinere non potuit. Sic ex tot gentibus quae Hispaniam appetiverant, soli Goti demum eius regni gloriam et perpetuitatem sunt consecuti.] Hispanis sedere iugis, sparsique per omnem
Hesperiam virtute sibi duroque parabant
Marte viam, veteres et suppressêre colonos.
Ingenioque loci, fecundae ac ubere glebae,
Fixerunt capti sedes atque arva tenebant,
Quà celer albentes in littore Baetis olivas
Educat, et laetis humectat fontibus agros,
Turdula quae tellus simul et Tartessus habetur.
Hic sua magnanimi posuerunt castra Suevi,
Teutona gens, nulli virtute secunda Suevi.

[Note: A Suevis urbs, quae Ptolomaeo Sueva est, denominata putatur. quae nunc Suelum, olim Chimona vocabatur.] Hanc illi insignem, quin huc age respicis, urbem,
Agnatam fecêre sibi, et dixêre Suevam.
Sed tibi dum varias evolvo ex ordine terras
Hispani et populos orbis, diversaque Nerei,
Littora tu vigiles, huc mecum dirige vultus,
Intentusque animum, semel haec, adverte, docebo.
[Note: Descriptio populorum, urbium et fluviorum Hispaniae. Hispalis. Eliberia. Granata. Corduba.] Ispalis hic altis Romana colonia tectis,
Nunc caput ingentem complet quod mercibus orbem,
Urbsque Gaditanas quae fluctibus allevat undas.
Hic patet incurvis praestans Eliberia muris,
Quae nunc Granatae sortita est nomina cocci
Marcellique amplis praepollens Corduba gazis,
[Note: Carteiae.] Carteiaeque domus quibus Argentonius olim
Ille Heros, tria vivendo qui saecula vicit,
[Note: Ilipula.] Sedit ovans, et nunc nomen gessêre Tarifae.
Ilipulam cernis magnam, stat et ardua Carmo.
Italica et carum nobis quae dulcis alumnum
Urbs olim genuit magnos qui carmine docto
[Note: Munda. Apaedia.] Scipiadas, clarum caeli super aethera vexit.
Et Pompeiadum quae Munda et Apaedia, tristem
Natorum doluit, fati laevo omine, sortem.
Italiae haec pulchris certet regio inclita campis,
Tanta soli bonitas, tanta indulgentia caeli
Excipit undantem fecundi ingentibus horti
[Note: Anas flu: [Abbr.: flumen.] Turditani.] Dotibus Hesperiam, et segetes educit opimas.
Hic levis auratis currens è montibus, undas

Flectit Anas, Turditanos qui flumine tractus,
Laetus obit, quà deflexis mare fluctibus, imis
Se procul effundit spatiis, certoque recursu
Destituit celeres stagnis recidentibus aestus.
Hic urbes varia pulchrae spectantur in acta,
[Note: Moenoba.] Moenoba nobilibus fluvio celebrata murenis,
[Note: Nabrissa.] Quaeque Nabrissa levem complectitur aequore congrum
[Note: Senoba.] Astaque, mirandosque refundens Senoba thynnos.
Hic multos florentem annos et moenibus altis,
[Note: Emerita.] Aspicis Emeritam, et plures circum [(printer); sic: plures] undique moles
Murorum, quibus Augusti memorabile nomen
Haesit adhuc, nam Romanis è gentibus illae
Excultae, mores porrò nomenque tulerunt.
Inde sinus latum effundens se pandit in aequor,
[Note: Promontorium sacrum.] Quà Promontorium sinuoso littore sacrum,
Eminet, et circum latrantes distinet undas.
Lusitana simul regio confinior ambit,
[Note: Tagus fl: [Abbr.: flumen.] ] Hic Tagus auratas volvens sub gurgite arenas,
Fundit opimus áquas [Reg: aquas] , et fluctu maximus exit.
[Note: Ulyssibona.] Hic sita Narycius dederat cui nomen Ulysses;
Nobilis urbs. iacet hinc latis pulcherrima campis
Planities, nullos obsessa crepidine montes.
Dum sequimur sed humo reliquos Aquilonide tractus,
[Note: Duria flu: [Abbr.: flumen.] ] Occurrunt Duriae fecundi piscibus amnes,
Qui simul ac magni liquit iuga celsa Numanti,
[Note: Concia.] Vaceos populos et Concia moenia lambens,

Velivola ingenti prorumpit in aequora cursu.
[Note: Lethe. Minii.] Mox Lethen, Miniique ingentem videris amnem
Ultima qua Nerio flectit se littore tellus,
Et latas nautis praebet venientibus oras,
[Note: Artabri.] Artabros cernas populos multa oppida passim,
Quà ferus altisonos curvata ad littora fluctus
Impellit Boreas vastis Aquilonis ab oris,
Saxa crepidinibus cumulantur ubi alta supinis,
Visitur Arctöis regio vastissima terris,
[Note: Gallicia.] Galliciae populi quà se sub valle tuentur.
[Note: Astures.] Ponè fremunt fortes fulgentibus Astures armis,
[Note: Melsus.] Melsus ubi medios celeri secat agmine campos,
[Note: Cantaber] Saevus et indomitos duratus Cantaber artus.
Hinc sese ad latam extendunt montana Pyrenem.
Australes iterum sit fas attingere portus,
[Note: Calpe.] Respicis Herculeam angusto super aequore Calpen.
[Note: Malaca.] Non procul hinc Malacae visuntur moenia turris,
[Note: Carthag.] Et Carthagineae quas condidit Hasdrubal, arces,
[Note: Scombria] Quaeque sibi ad fines captat Scombraria pisces.
[Note: Suero flu: [Abbr.: flumen.] ] Suero dehinc Sedetanis effunditur antris.
[Note: Setabis fl: [Abbr.: flumen.] ] Setabis, et pulchris disterminat amnibus oras.
[Note: Turia flu: [Abbr.: flumen.] ] Mox se formosis effundit Turia ripis.
[Note: Valentia.] Hinc claudit celebres animosa Valentia cives.
[Note: Saguntum.] Romanaque fide clarum iacet inde Saguntum.
[Note: Tortossa.] Mox Tortossa potens, aliaeque in montibus arces
[Note: Spartari.] Et campus latis qui se Spartarius agris

[Note: Coset.] Distendit, molli semper fecundus iunco,
[Note: Tarraco.] Unde boni funes nectunt et carbasa nautae,
Dein Cosetanis se Tarraco splendida fundis,
[Note: Ilerda.] Exhibet, ample tuas quae servat Scipio laudes,
Mansurumque dedit regioni in saecula nomen.
Nobilis interius spectatur Ilerda sub oris,
[Note: Sicoris fl: [Abbr.: flumen.] Celtiberia. Viscaia. Numantum. Valeria. Concha. Bibilis [(perhaps: Bilbilis)] .] Quam non Affranii quondam tristissima clades,
Obscuram esse loco dedit, ignotamve reliquit.
Hic Sicoris longos subtermeat agmine pontes,
Nec procul hinc Celtae miscentes nomen Iberis
Rura colunt, qui nunc fertur Viscaïa tractus.
Quà vetus interiit funesta clade Numantum.
[Note: Salo flu: [Abbr.: flumen.] ] Quaeque vocata fuit, nunc Concha, Valeria quondam.
[Note: Caesar August. Castellan.] Bilbilis et claro Musarum insignis alumno.
Quique Salo ferri voluit ramenta sub undis.
Caesaris Augustam nec dehinc [(transcriber); sic: dhinc] procul aspicis urbem,
Hinc castellanos [(printer); sic: Castalleneos] vicino limite passim,
[Note: Betulus. Garunda.] Atque Lelethanos videas ex ordine tractus,
Heu locus ille sacro quàm non optatus Iacho.
Hic Betulus, et hic lato fluit amne Gerunda.
Quà se plura cavis attollunt undique muris,
[Note: Barcino.] Oppida, nunc aliis ego quae memoranda relinquo.
[Note: Adolphus Barcinone 6. annos sedit, et ibidem quod urbi Romae à se captae pepercisset, à suis Gotis, occisus et sepultus est.] Iam satis Hesperias sed enim lustravimus oras.
Imminet ostrifero sublimis Barcino ponto,
Ante alias belli Virtute potentior omnes
Hic sedem egregius regni captabat Adolphus,

Gottorum primus terras ingressus Iberas.
Gens vicina illum magno dilexit amore
Ac timuit, quamquam fortissimus hostis, eundem.
Vix Heros regno bis ternos praefuit annos,
Circumventus obit scelerata fraude suorum.
Quos timuit, vicit, quos fidos credidit, illi
Iniecêre manus nec quicquam tale merenti.
Gens etenim stimulis irritabatur acerbis,
Olim Romanae quòd, cum superaverat, urbi
Parserit, et fundo non exstirpaverit imo,
Nec Romam dederit Geticam post ore vocandam.
Quippe locum precibus victus virtute reliquit.
Heroi sed enim tum Rector Honorius, illi,
Placidiam casto coniunxit amore Sororem,
Consortemque dedit lecti.

Saepe optima Virtus
Nomina fert vitii, pietas quoque conscia fraudi
Saepè fit auctori, sed quod decet, illud agendum
Omnibus est, seu digna piis, seu indigna sequantur
[Note: Sigericus vel Gensericus. anno 440.] Praemia, quem Virtus laudat laudatus abunde est.
Barcino habet tanti monumenta insignia Regis,

Exstantes aliqua iam nunc quoque parte columnas.
Proximus imperii Sigericus munia cepit,
Auspicio electus populi, nam stirpe propinquus
Regibus, ac animi egregia se laude ferebat.
Nominis ille sui compleret pondera tanti,
Victor ovans multos numerans in Marte triumphos:
Nî pacem bello dulcem sibi crederet ante
Ponendam, patrias fundare et legibus urbes.
Namque suis regni commendaturus habenas,
Hinc inde Hesperias natis, Romanaque poscens
[Note: Anarchia maius malum est quàm Tyrannis. Cic. post redit: [Abbr.: reditum] Ego, in qua civitate nihil valeret senatus, omnis esset impunitus, nulla iudicia, vis et ferrum in foro versaretur, cum privati se parietum praesidio, non legum tuerentur etc. remp. nullam esse putavi.] Foedera se rerum stabilire parabat ad usum.
Haec dum versat, eum tristi ferventior ira
Gotica gens subitò, crudeli intercipit ausu,
Et solio Regem optavit quem nuper, eundem
Iam solio avulsum dira cum morte trucidat.
Cum septem Imperium solos rexisset in annos.
[Note: Wallia anno 447. Hic timens à suis popularibus invidiam, classem ad Africam occupandam summa ope comparat, sed navium apparatus in Gaditano freto periit. Ideò pacem cum Honorio composuit, ac in Alanos, qui Beticam occuparant, bellum convertit, rege eorum Ataco occiso.] Bella paraturus Romanae Wallia genti
Irrita promissam violent tum foedera pacem,
Instruit ingentem vicino in littore classem
In Libyae magnos ut vela adverteret Afros,
Mitia fervidior qua frigora temperat aestus.
Ast studia haec inter, tantos interque paratus,
Ingens heu magno surgit super aequora motu

Tempestas, subitò et saevi cum turbine venti,
Incubuêre salo, gravis et ruit Eurus et alta
Mole Notus, celeri et qui perfurit Africus aestu,
[Note: Naufragium.] Tum vasti glomerant se ad turbida littora fluctus.
Et caelum horrifica [(editor); sic: horrificia] attonitum praetexitur umbra,
Desuper horrendisque fragoribus intonat aether,
Undarum furit acris hiems, vastaeque procellae
Diversum remosque trahunt, vulsosque rudentes
Disiciunt, iamque in summum navesque hominesque
Abripiunt, sinus inter aquas praeruptus hiantes
Iam se aperit, praecepsque voragine pandit Avernus.
Aspicis effractasque rates, luctantiaque altis
Corpora adhuc tot subter aquis, tot magna per undas
Arma virûm, tristique rotantia vortice ponti.
Viribus his fractus caelesti vallia fato,
Ultrò Romanam ferienda ad foedera gentem
Sollicitans, multò pacem obside firmat et ultrò
Placidiam, egregius quam Rector Adolphus habebat
Uxorem, Italiae prognatam sanguine Regum,
Reddidit, et multo decoratam affecit honore,
Scilicet et longè iam immanibus abstitit ausis.
Fortis adhuc illis sub finibus haesit Alanus,
Bethica [Reg: Betica] magnanimis exercens rura colonis:
Totus in hunc acri vertit se Vallia Marte,
Ingentem et diris superavit cladibus hostem,
Athacium et celeri deiecit funere Regem.

[Note: Gensericus cum Wandalis ex Hispania expellitur.] Cetera dehinc subito plebes perculsa timore
Quae Lusitanis tenuit iuncta oppida terris,
Protinus abscessit, vicinaque regna reliquit.
Galliciaeque simul, quà Gundericus habebat,
Vandalicae imperium gentis, sese intulit orae.
Nec fuga tuta loco satis hoc, ruit efferus armis
Vallia, Vandalicos atque eminus ilicet hostes
Ponè urgens, procul aequoreas ultrà expulit undas,
Vomere qua sitiens steriles colit Africa arenas.
Quin etiam imperio fortes subiecit Alanos,
Temporis exigui spatio, quo Sole sub alto,
Tertia sollicitis fulsit messoribus aestas.
[Note: Theoder. anno 450. Gensericus Wandalus à Vallia Hispania eiectus. Atilam contrà Gotos attraxit, quibus Aëtius Romanus, opposuit Meconeum Regem Francorum, et hunc Theodericum, pugna facta est ad Tolosam, in qua Theodericus occubuit, et Atila bello fractus est.] Sed tu quae mediis spectas dira omnia campis
Obnixasque [(printer); sic: Obnixusque] hastis hastas atque ensibus enses
Adversos, truncosque pedes, truncataque palmis
Brachia, et horrenda inter se luctamina equorum?
Arma solo fusa, et fusum super arma cruorem?
Scilicet istarum causas dicam ordine rerum.
Vallia Wandalicas Hispano è littore gentes
(Sceptra potens quarum data Gundericus habebat)
Fortibus ad rigidos armis eiecerat Afros
Hinc ille iratam exacuens in pectore mentem.
Vindictamque animo secum meditatus acerbam,
Longè à Pannoniis excivit sedibus Hunnos,
Atila queîs tantis Dux et conatibus auctor,
Exstitit, et totum implevit terroribus orbem.

[Note: Comparatio.] Non ubi manè petunt vitreas Atlantides undas
Et ventis silvas crepitantibus urget Orion
Tot folia ad terram labuntur pallida, nudis
Arboribus non iam declivi aestate volantes,
Tot caelo glomerantur aves, atque arva petentes
Lata, vago in virides mittunt sese agmine campos,
Quot procul aurorae crudeli à limine terrae,
Atila trans tumidi resonantia cornua Rheni,
Per Vogesi latos praerupta cacumina montes,
Per Mosae [(printer); sic: montes] Saraeque vada, et per Gallica rura
Inducens, rigidos latè secum extulit Hunnos
(Ingressus qui nunc Hunnorum certa reliquit
Nomina quà Nabi contingit flumina terrae.)
Qui procul infestos peterent Hispanide Gotos
Tellure, atque urbes vastarent Gallidos orae.
Gallia quas heu tum, quas heu Germania clades
Ausoniae et vidit tellus? tunc omnia fato
Arserunt regna Europae, tristemque ruinam
Traxêre, his adeò, totum caelestibus orbem,
Collibitum superis, fatorum involvere poenis.
Tunc Narbonensem Romano à Caesare terram
Legatus validis frenabat Aëtius armis
Ille repentino qua sese opponeret hosti
Armorum socios tali in discrimine rerum
Praestantes bello gentes et Marte vocavit
Teutonidas, te Francorum fortissime ductor

Merobëe, et patriae et gentis clarissime sanguis
Cui Warmundus avus, qui regnum (ubi Sequana fluctus
Auget ovans) magnis Francorum emuniit armis,
Perpetuum et dedit esse loco, (postquàm alta parentes
Iamdudum egregiis superassent flumina Rheni
Treviricamque suis nudassent civibus urbem
Et sua per terrae fixissent Gallidos arma)
Nec non et te Gote procul trans alta Pyrenae
Saxa vocans, socia ascivit festinus ad arma,
Urbs ubi fecundis stat mole Tolossia campis,
Planitiesque iugis patet interfusa remotis,
Huc se omnis procul instructis exercitus alis,
Effundens, rutilis nubes praetexuit armis.
Magnanimi inter se forti conamine Reges
Oppositi tenuêre acies Martemque sonoro,
Incendêre gravem fremitu, propiusque vicissim
Ponè ruunt, subitisque feruntur in obvia telis
Agmina, et ingentes manibus vibrantibus hastas
Intorquent, atque in sua pectora mutua figunt.
Adversi velut in mediis duo maxima campis
Corpora taurorum, trucium duo regna ferarum,
Inter se obnixis concurrunt cornibus, ingens
Consequitur latè, fremitusque laborque ruentum
Et sese intrepido iam in vulnera aperta ferentum
Pectore, nulla fugae meminit pars fracta pudendae.
Vix lucem intulerat roseo Sol aureus orbi,

Excludens caelo tenebras, cum caedibus hastae
Franguntur, saevisque cruoribus intepet ensis,
Nec mora, nec requies, finis neque tristibus ullus
Vulneribus, nec dum trepidas se maestus ad undas
Eripuit caelo Phoebus, noctemque reliquit,
Luna etiam in saevas sua lumina spargere caedes
Cogïtur, et tumido ad facinus pallescere vultu.
Quis fando illius tristissima funera cladis
Explicet? haud alias humani sanguinis usquàm
[Note: 180. Milia hominum utrinque ceciderunt.] Tantum est effusum terris. Verum Atila demum
Desistit pugna infrendens campumque relinquit.
Gotorum hic claris Rex Theodoricus in armis
Occubuit forti traiectus corpore telo,
Ipse suo aeternam meritus cum funere palmam.
[Note: Torimundus anno 473. cum patre contra Atilam militans, dum patris mortui reperisset cadaver statim regiis exsequiis apud Tolosam sepeliit, cumque suaderet ut Hunnos persequeretur, respondit Aëtius, hosti fugienti aureum pontem faciendum esse. Itaque patri in regno Hispaniae successit. Sed à fratribus occiditur.] Dux comes huic bello Torimundus filius ibat,
Nomen habens patrium seu quod foret ore fidelis,
Seu verax, quo nil homini est praestantius unquam.
Ille sequi subitò cedentem cominus hostem
Vindictae fervens aestu, ob non laeta parentis
Funera, relliquias Hunnorum exscindere suasit,
Et, modò, quis mecum fusos properanter in hostes
Ibit, ait vis tanta super sub pectore nobis
Tanta manus bello tantaeque ad proelia mentes
Praedo fuga trepidus nostros consistere ad enses
Ipse nequit semel has formidine solvere terras

Iam licet, hinc laudum consurget adorea nobis.
Sed tamen haud monitis consensit Aëtius istis.
Ille ergò ad patrios retulit se denique Gotos,
Quà mox à propriis germanis caesus obivit.
[Note: Theodericus anno 476. Rhetiarium [(printer); sic: Rhetiarum] Suevum vicit, Lusitaniam et Baeticam sibi subiecit, ac initium Monarchiae seu regni Gotici in Hispania fecit, à fratre Henrico occisus est.] Theodericus ei frater successit. hic ipsos
Ingenti subitò devicit Marte Suevos,
Et lata Hispanae possedit limina terrae,
Qua Tagus auratos devolvit in aequora fluctus,
Quaque coloriferas Baetis procul egerit undas.
Tunc primum tanti ceperunt nomina Regni,
Crescere, et aeterna famam cum laude mereri.
[Note: Henricus an. 483.] Huic et qui subito mala funere fata parabat,
Henricus porro successit in ordine frater.
Hic ideo ingenti celebrari est nomine dignus,
[Note: Goti incipiunt uti scriptis legibus.] Quòd certas regni descripserit undique leges
Quid iustum pravumque foret, qui cultus honesti
Quid deceat, quae sint rectum fugienda sequenti,
Tradidit hic scripto Rector: diuturnior annis
Omnibus est, formis quae pagina pingitur atris,
Scripta patent, non scripta latent oblivio chartis
Nulla venit, scriptaeque manent in saecula leges.
Hic et Massiliae ingentem sibi subdidit urbem,
Bisque novem regni Victor superavit ut annos,
Debita naturae demum quoque munera solvit.
[Note: Alaricus 2. anno 502. à Clodoveo rege Francorum occiditur, amissa Vasconia. Sed Theodericus Veronensis Alarici socer Clodoveum fugavit, et Vasconiam Almarico Alarici filio asseruit.] Filius idcircò dignas Alaricus habenas
Occupat, insignis virtute et fortibus ausis.

Aspicis intrepidus saevos ut agatur in hostes,
Ingentem Heroem contraque feratur, et acer
Magnanimo egregiis Ludovico obsistat in armis?
Hic indignatus Reges, et Gotica regna
Hesperia è magna procul huc ad Gallidos orae,
Exseruisse caput fines. (Nam regia Gotis
Hactenus exstiterat sedes Narbonide terra)
Absque mora campis Alaricum invitat apertis.
Obvius ille venit, sed Marte egressus iniquo
Vincitur, et victa subit ultima funera dextra,
Et nunc heu dirum cernis manare cruorem.
Theodericus ut hoc generi miserabile fatum
(Cui quondam Heröi dedit urbs Veronia nomen)
Audiit, extemplo se fortibus induit armis,
Elatumque ruens condenso milite in hostem,
Affectum ingenti Ludovicum strage repressit,
Has generi egregii sumens pro sanguine poenas,
Vasconiamque victisque recepit ab hostibus urbem.
Quam dein restituit matura aetate nepoti.
Amalesuntha fuit tanti nata illa parentis,
[Note: Amalesuntha uxor Alarici, Theoderici Veronensis filia, doctissima femina. Theod. sororem habuit Amelfredam, quam regi Vandalorum in Africa despondit, huius filiam Amelbergam dedit regi Turingorum Hirmanfrido. Filia Theodorici fuit Amalosuntha [Reg: Amalesuntha] . Haec nomina putant alii à caelo dicta esse, quasi Himelfrid Himelschönheit. Sed verius est à dictione Hamel, quod est agnus seu aries. Id enim nomen fuit Theoderici, quae sic à Vellere Iasonis dicta est, inde enim Goti ex Colchica in Europam progressi fuerant, ut adhuc in Taurico Chersoneso Goti sunt nostra lingua loquentes. Erit igitur Amalosunthae [Reg: Amalesunthae] , Amalorum [(printer); sic: Amatorum] schönheit.] Artibus edocta egregiis, et divite cultu,
Linguarum cunctis sua per discrimina vocum,

Accipere extemplo sermonem et reddere quivit.
Nomen ovis referens, quam Colchidos aureus orae
Vellere vestibat fulgor stirps Gotica quam mox
Et pater hìc patriae memorandum in signe tenebat.
Et gens illa quidem terris prodibat ab illis.
[Note: De Theoderico Veronensi.qui primus regnum Goticum in Italia obtinuit, quod per 60 an. [Abbr.: annos] tenuerunt posteri.] Quin age respicias vultu hunc heroa sereno,
Contemplans propius quantis exsultet in armis,
Quos animos quae pectora agat sublimia, quantos
Vibret ovans gladios quam vertice laetus opimo
Ingrediatur et ante alios, dio ore feratur
Non hic occiduis fasces moderatus in oris
Sceptra tulit quamvis Gotorum sanguine cretus,
[Note: Regnum Pannoniae Goti tenuerunt ante Atilam. Sed Atilae potentiae cedentes donec is vixit, in servitute fuerunt. Cum autem filii Atilae post eius mortem discordes essent, tres fratres Gotici recuperarunt Pannoniam, è quibus Theodomir pater fuit huius Theoderici Veronensis.] Rector erat, decus at Geticae et sua gloria gentis.
Ille puer studiis ubi condocefactus honestis
Indolis egregiae pulcherrima signa dedisset,
Et vim naturae ingenitam virtute Magistra
Ornasset, (cum Roma tuis se moenibus hospes
Orbis sub ducibus, primo aevi in flore teneret)
Pannoniis patre defuncto regnavit in oris,
Non ille Ausoniis impune intendere quemquam
Bella sciens tulerit, vel damna inimica parari
Siverit, usque piis adeò ille Quiritibus aequus
Exstitit, et fida socium statione peregit.
Saepè ille à patriis repulit regionibus hostes
Infestos, genus impatiens, à Marte quietis
Sauromatas, qui Gote tuos fortissime fines,

Limina Romanis simul et parentia regnis,
Bello affectabant, aditumque tenere parabant.
Alituum veluti gens plumea [(transcriber); sic: blumea] , gurgite vasto,
[Note: Comparatio.] Irruat in segetes rostro et sublimis aperto
Ingentem Cereri minitetur ab aethere stragem.
Truxque superveniens caelo Iovis aliger alto
Continuò trepidis vaga dissipet agmina castris,
Proturbans, simul hosque greges simul involet illos
Nullae illum maneant per caelum impunè volantes.
Haud pavidos aliter de finibus expulit hostes,
Vis ea ovans iuvenis, qui cum documenta potentis
Virtutis dederat, Caesar fortissimus ultrò
Illum inter proceres regni tutamen in armis,

[Note: Theod. potitus Italia urbem Romam Senatui regendam commendavit, sui regni arcem Ravennam esse voluit. Seditiones Romae ortas propter electionem Pontificis sedavit. Exstat in Graeco Scriptore laudatio ingenii et Iustitiae eius, dikaios1u/nhs2 u(perfuw=s2 e)pemelh/s1ato cune/s1ews2 te kai\ an)drei/as2 ei)s2 a)krom e)lh/luqem.]Ascivit, multoque insignem affecit honore.
Cumque per Italiam Rugianae gentis alumnus
Saeviret bello Odoacer vimque adderet armis,
Obvius hunc animis Heros ille acribus ivit
Caesaris imperio, contrà, geminoque cadentem
Conflictu obtrivit praedonem et lata Ravennae
Moenia captantem, iam inclusum tempore longo
Obsedit, captumque infesta morte peremit.

Iamque repurgatam tristi Dux ille tumultu
Italiam, et multis revocatam cladibus urbem
Restituit, legesque dedit sanctumque senatum
Concessit dare iura, et casta in pace tueri.
Si quid et exortae malè sana in plebe per urbem
Seditionis erat subitis compescuit armis.
Legit et egregia Regni pro sede Ravennam,
Hìc currus, hìc equos [(printer); sic: equus] , hìc arma ad Martis habebat
Proelia sublimes hìc turribus extulit arces.
Cum reliquis clarus virtutibus exstitit ille,
Tum verò inprimis quod iusti summus et aequi
Censor erat, geminae ambiguo ne pondere lances
Huc inclinarent vel eò, neu' debita legis
Sacra statae violarentur, non strictius olim
Iustitiae firmis arctavit vincula nervis
Doctus Aristides doctas qui rexit Athenas.
Huius item magnam meruit sapientia laudem
Magna viri, non ingenii concesserat ulli
Dotibus, ex usu quod erat perspexerat acri
Iudicio, tum magnanimo sub corde viriles,
Masculus exseruit placidis fervoribus aestus.
Hos adeò tantos est laudis adeptus honores.
[Note: Postremus actus Theoderici cruentus fuit. Iohannem Rom: Episcopum, qui Arianis templa tradere nolebat. carceri inclusit.] Sed tamen ut nulli penitus licet esse beato
Perfectamque boni virtutum attingere metam:
Hoc unum potuêre dii: sic principis huius
Ultima factorum traxit quoque semita labem,

Summa cruentavit tot honestos vita labores.
Pestiferi sed enim dictamina turpia Arii,
Corde fovens, verique aversans dogmata cultus,
Esse profanatae passim cultoribus arae
Templa dedit, contrà pressit divina docentes
Iura. Senatores gemini quos Roma tenebat.
Illius edictis adversabantur iniquis,
Symmachus et magnae qui tot sibi nomina laudis
[Note: Symmachus et Boëtius à Theodor. [Reg: Theoder.] Veron: necantur.] Insigni peperit pius ille Boëtius, arte,
Blasphemis etenim templa indulgenda negabant.
Hos ideo tristi multandos morte putavit,
Multavitque super. Sed ob hoc quae tristia facti
Damna miser tulerit, dederit quas sanguine poenas.
Mens horret meminisse, dapes ut forte superbas
Apparat indulgens mensae genialis opimae
En caput eximii propostum nobile piscis
Aspicit, hoc illi quamprimum, Symmache, vidit,
Esse tuum visum caput est rictuque tremendum
Fulmineisque oculis horrendae et verbere flammae
Terrificum tristi fervensque minaciter ore.
Quo subito aspectu per torpida frigidus illi
Horror iit membra, atque metu concussit acerbo,
Terribilem veluti vidisset Gorgona vultu.
Continuo thalamis properat tremefacta reponi
Ossa, Machaonias et consulit ilicet artes
Iniustae pavido necis obversatur imago

Undique, patratum et sero sub pectore crimen,
Torquet, et heu saeva incumbens exercet Erinnys,
Donec vita fugit demum indignata sub umbras.

Cura sit inprimis haec omnibus una Monarchis,
Huc omnes animi studeant impendere vires.
Ne quicquàm dominum contrà, et caelestia, patrent
Numina, neu leges statuant quae dogmata Christi
Impugnent, verosque profanent crimine vultus.
Quanto quis titulis maioribus inclitus heros
Visitur, et toto supereminet agmine, suprà
Mortales, Divum dono, caelique favore,
Ut leges populo praescribat, et imperet orbi:
Tanto maiori studio huc incumbere debet,
Sedulus ut Christi aeternos defendat honores,
Illius et pia iussa colat, gentemque fidelem,
Ardua quae votis suspirat culmina caeli,
Amplexu foveat laeto, pacemque ministris
Expediat templi, sinceraque dogmata templis,
Ad populum spargi, vocalis munere linguae,
Procuret. simul ipse poli, casto ore, parentem
Ritè vehat, totum et Christo se dedicet uni,
Illius ad nutus omnes accommodet actus,
Et studia et mores totamque ex ordine vitam,
Quae monet obsequiis persolvere munia cives,

Rex hominum, illa Dei sanctae sint congrua legi.
Temperet ex illis sua iura, quod imperat aequis.
Constet consiliis, ipsi neu pugnet honesto,
Utilitas, habeat sed in omnibus unica palmam
Relligio, pede procedent ita cuncta secundo.

PANTALEONIS CANDIDI GOTIBERIDOS LIBER SECUNDUS.

[Note: Almaricus anno 515. à Totilae uxoris suae fratre Childeberto Francorum rege bello fugatus est, quod Totilam ad Arianismum cogere voluerat.] ACcepit patrias dein Almaricus habenas
Huic consors thalamo Ludovici nata, iugali
Iuncta Dotilla fuit, blandae cui munera formae,
Egregiamque animam caelestia fata dederunt.
At Regem hunc bello petit Hildebertus acerbo,
Insequiturque fremens longè, et vim surgit in omnem,
Indigna ulturus dilectae probra sororis.
Huic etenim fuerat soror et Germana Dodilla,
Quam suus ille volens ad dogmata falsa maritus
Cogere, blasphemi et iurare in verba Magistri,
Saepè modis saepè exemplis tractavit iniquis.
Arripit ille fugam subitò Rex, et vaga quaerit
Aequora, sed campis procul interceptus apertis
Heu fatum infelix gladio confossus obivit.
[Note: Theuta seu Tendius aliàs Theodatus. anno 525. literatus rex, sed histrio.] Tydius egregiam meruisset nomine famam,
(Tydda Deum aut patrem lingua Germani designat

Et Germana quidem gens sunt ab origine Goti.)
Nobile ob ingenium, et divinae Palladis artes,
Ni morum, ingenii, foedasset labe, nitorem.
Nos etiam ingrato nimium indignoque benignas,
Contulimus studiis dotes, et plurima sacris
Munera doctrinis, nostros quia saepè sub hortos
Ingressus merito veneratus honore Sorores.
Illis namque locis doctrinae, semina quondàm
Sparsimus egregios latè et plantavimus hortos,
Illic saepè olim spatiatae ad dulcia tempe,
Legimus aut flores, aut laetis blanda Choreis,
Agmina ductantes benè odora sacravimus arva,
Serta legebamus passim viridantia, iàm tum
Regna Thubal quando his antiquus haberet in oris.
Ille, sed heu, dubito, iure et dubitare videbor,
Dedecori ne magis fuerit, vel gloria nobis.
Nec plus ingenium quam sancta modestia laudis
Debet habere. probant castos pia numina mores.
Nam quos ille habitus quae corpore saepè gerebat
Tegmina, larvato incedens procul agmine, et ora
Corticibus simulans per vultum horrenda cavatis,
Luce palàm media, faciebat ut histrio ludos.
Non benè conveniunt nec in una sede morantur,
Scurrilis levitas, et Maiestatis honores.
Ille malas saevo persolvit pectore grates,
Huic, quae, regno ipsum iuvenem provexit avito,

Amalesuntha, scelus, calidis nam fluctibus illam
Obruit ut madidis artus tepefecerat undis.
Heu facinus crudele, manent expertia numquam
Poenarum mala facta, potest imponere soli
Nemo Deo, Rex hic diro quoque caesus ab hoste est,
Italicae magnas cum classe invaderet oras.
[Note: Tendesilaus anno 535. ob libidinem occisus] Quemque vides inter manuum furibunda tot inter
Occidere arma virum, et tristi succumbere leto,
Seditione perit procerum Rex ipse suorum,
Qui tetros hominis mores Veneremque perosi
Deturbant solio indignum, letoque trucidant.
Quippe necabat enim castas, sine more, puellas
Matronasque recusantes se labe pudoris
Polluere, et tetris una indulgere hymenaeis.
Ne vos ne foeda turpate libidine, Reges
Sed puros animos et corpora sancta tenete
Et colite egregio placidos moderamine mores.
Luxuries animos Heroum et pectora frangit,
Inque feras homines et bruta in agrestia vertit,
Ut socios Circe in porcos mutavit Ulyssis.
Mundities [(printer); sic: Mudicies] homines est quae caelestibus aequat,
Quae dat sidereos inter considere divos.
[Note: Agila anno 537. hic ad oppugnandam Cordubam à Romanis occupatam progressus, filio trucidato, magnaque strage accepta, ad Emeritam civitatem Baeticae properans, à Gotis metu Romanorum interficitur.] Corduba iam Ausonios urbs ferre coacta Quirites,
Invisos patitur Dominos, et non sua iura
Questaque non dignos aliena ad vota labores,
Tam iuga saeva gemit veteresque requirit honores,

Hesperidumque vocat Regem qui vindicet armis
Tot clade affectos cives, et moenia servet
Egregiam meritis urbem rebusque potentem.
Agila magnanimis tum iura ferebat Iberis,
Arduus imperii Rector, quem triste movebat
Urbis servitium, possessi et ab hoste penates:
Continuò ingenti circum se milite stipat
Innumerasque trahens animosa ad bella cohortes
Impetit, et latas obsedit milite portas.
Nec minus Ausonidum telis assueta Iuventus
Tristia ad arma coit, surgunt fera proelia, saevit
Mars gravis, et fuso crudescunt sanguine pugnae.
At Rex amisso belli in certamine nato,
Adversa fractus pugna concessit, inertem
Arripuitque fugam, et magni se ad flumina Baetis
Contulit, inde suis est caesus ab ipse ministris.
Tristia solvuntur pro fidis praemia factis,
Regibus interdum, maiora pericula nemo
Sustinet, imperii quam qui statione locantur.
[Note: Athanagild. an. 543. huius filiam Brutildem Higibertus rex Franciae uxorem duxit.] Post regni egregios capit Athanagildus honores
Iustitia pariter pariterque potentibus armis
Cognitus, et magna populum cum laude gerebat.
Hunc socerum sibi Rex Franconidos inclitus orae,
Mittens munera multa, scyphos, atque aspera signis
Pocula, Sidonio et saturatas murice vestes
Et quas legit Arabs Eöo in littore Conchas,

Orabat, natamque sui pro compare lecti
Accipiens, multo thalami laetatus honore est.
Multi illam lecto sociam optavêre puellam
Europa in magna, egregiique transque aequora, celsis
E regnis proceres tot abundans nobilis ibat
Virgo bonis, sive ingenii praeclara modesti
Munera respicias nivei, seu casta pudoris
Ornamenta petas Virtutum femina in illa
Plena seges vernans et apricis floribus aetas.
Est et femineae sua debita gloria genti,
Non illam species nitidive rubente colores,
Commendat vultu, Attalicaeve in corpore vestes,
Ac ostrum, et Tyrio Conchylia splendida luxu,
Sed Virtus animi sollersque industria, laudem
Conciliat, vincitque mares quoque femina multos
Dotibus ingenii, ante aliosque insignior exit.
[Note: Limba seu Lieba anno 558. fratrem suum regni successorem instituit.] Lyba suo regni commendat pondera fratri
Succedat, fascesque gerat, quem semper amore
Complexus, non ficto habuisset pectore carum
Conveniente sui cum nominis omine fato.
Ergò micat sellis heros Libegoldus in aureis,
[Note: Leonegildus uxorem duxit Theodosiam Severiam Ducis novae Carthaginis filiam. Cantabriam provinciam Nageriam et Sabariam civitates ob rebellionem devastavit. Leonem à se nominatam restauravit.] Auro nomen habens quod erat pretiosior auro.
Martius horrisonis assuetus Cantaber armis,
Gens legum impatiens, animosque elata rebelles,

Alta recusabat regis perferre potentis
Imperia, et moto quaerebat libera bello
Colla ruens ferro et pugnas molitur apertas.
Nagariae ante alios cives claraeque Sabarae.
Rex igitur iustam subitò commotus ad iram,
Obruit infidos populos, gentemque rebellem,
Ipse suis iterum parere coëgit habenis,
Tectaque collatis contrà obluctantia signis
Ad terram dedit excisa, et fundo obruit imo.
Ne qua suo auderent porrò se opponere regi.

[Note: Reliquias Suevorum ex Gallecia eiecit, rege Andeca superato. Suevi regnum in Hispania per, 177, annos tenuerant.] Turba sed Hesperiis, cum Suevis, Vandala terris,
Haesit adhuc, multis quà se usque tenebat ab annis,
Nec cessisse loco facilis, nec vincier armis,
Hos princeps populos ipso cum principe gentis
Andeca, properè belli vi aggressus aperta,
Non caede abstinuit, saevos neque condidit enses,
Concita donec erant pulsi dare terga Suevi.
Et longè Hesperiis discedere rursus ab oris,
Hîc iam bis centum quîs penè, ruentibus annis,
Regnatum fuit, haud illis regionibus ortis.

[Note: Filium Hermalgundum. qui Patri in regno successurus erat, primùm regno privavit, qui ab Ariana perfidia qua pater languebat ad veram conversus esset fidem: Deinde in conventu Hispali, in acie captum in carcerem retrusit. eumque manibus propriis securi percussit, anno 572.] Libholdo ante alios natus, qui grandior aevo
Hermeligundus erat magna indole, pectore magno
Et pietate animi praestans et munere mentis.
Nec patris ille fuit commenta, profana secutus,
Detestatus enim scelerati dogmata Arii
Noluit illius foedae subscribere sectae

Aut praecepta suas infanda admittere in aures,
Quod genitor, quod Vandala gens, heu numine laevo,
Quodque omnes, recti immemores fecêre Suevi.
Hunc sceptro iuvenem haud causis pater abdicat aequis,
Dumque miser gravibus se porrò immiscuit armis,
Ipse suum contrà patrem qua flumine Baetis
Hispaliae lambit muros et viribus impar
Quamquam animo intrepidus victas per proelia dextras
Porrigit et placidis victori vocibus infit:
Hic ego me tibi iam pater ô mitissime sisto
Nec pugnas animi tumor aut periuria suasit
Sed pia relligio, tua ne non vera iuberer
Dogmata suscipere, aut Christum abiurare supremum,
Nec tu in consortem generis saevire memento
Dixit opem implorans: pater ipse, videbitur, inquit,
Te modò siste mihi, et postquàm fera proelia finem
Accipiunt, vinclis natum constringit ahenis.
Lucis et intrudit, Phoebique expertibus antris
Nec longum in medio tempus, cum protinus ipsum
Ipse sua obtruncat dextra, et cervice revulsum
Succidit caput innocuo, et se sanguine foedat,
Saevior et Phalaris tauro, et Busiridis aris.
Care Deo iuvenis Christi invictissime martyr
Non ablata tibi iugulo, sed reddita vita est,
Cum superis agis, et pleno caelestibus arvis
Aspectu frueris Divum, tua tristia fata,

Innocuamque necem, sanctumque in morte cruorem,
[Note: Miracula circa corpus martyris.] Caelica laetifico testata est omine turba,
Angelicos recinens cantus, et dulcia laetis
Carmina concinnans plectris et lampade crebra
Ad corpus funusque tuum atque exsangue Cadaver
Omnia collustrans circum et face luminis aurei.
Egregii iuvenis mors haec, ea gesta parentis.
[Note: Liebegoldus paenitentiam agit.] Nec magna hoc meruit Lybigoldus nomina facto.
Gloria non illum neque posthuma fama maneret,
Nî demum sub finem aevi atque in limine vitae
Tristia commissae deflesset crimina caedis,
Omnem adeòque suum doluisset turpibus actum
Auspiciis aevi cursum, nam ritè perennem
Oravit superos pacem, veniamque petivit,
Auxilium poscens Christi, sic funera obivit.
Nec scelerum veniam non impetrasse putandum est,
Qui veniam superos oraverit. Omnia namque
Sunt bona, cum bonus est quo clauditur, exitus aevum.
Omnis ab extremo pensanda est cardine vita.
Nam medius dubio fertur qui tramite, cursus,
Imperio regitur fortunae et dispare motu,
Antennis modò tranquillis, modò tristibus austris
Turbidus invehitur, voto iam paret inani,
Iamque metu premitur, numquàm et licet esse beato
Speranti, benè qui metam attigit omnia solus
Victor habet, caelo et curae expers iungitur alto.

[Note: Querela contra Arianam blasphemiam] Heu mihi quae toto movet impius hostis in orbe,
Ille Deo et rebus gravis adversator honestis,
Tristia quam tetras exsuscitat undique strages?
Corporibus cum non hominum mala plurima solum.
Et vitae rebusque modis intentat iniquis,
Sed magis, heu, miseris luctus animabus acerbos
Crudelesque neces, Stygiasque impunè paludes
Dum malè conciliat, Christoque aversa potenti
Corda trahit, pro luce nova pro lampade verbi,
Heu noctes miseras, infernalesque tenebras,
Obiciens, huc pectora et huc vaga mentibus aegris
Dum movet, auspiciis qui non sub tramite verbi,
Unius et sacro ducuntur flamine Christi.
Namque Erebi, longè sua concitat organa, rector.
Quis mentem eripiat sanam, dirosque cruentis
Litibus immittit stimulos, saevumque furorem,
Ut sancta invertant divini oracula verbi,
Perverso imbuti sensu, blasphemaque divis
Verba sonent, fuit hic mos illi ab origine prima
Sollennis; tetras princeps auctore Caino
Errores genuit, mundumque avulsit Olympo
In partesque secans geminas heu dedita caelo
Pectora Tartarei fluvio depressit Averni,
Evertens, grex hinc benè maximus exstitit orbis,
Quem veri non ulla Dei cura attigit, ex se
Et cultus peperêre novos, divosque procaci

Quoslibet arbitrio demandavêre colendos.
Qualis ubi fidus bona semina sparsit arator,
Horrentes tribuli spinaeque oriuntur acutae.
Nulla sed heu totum concussit atrocius orbem
Tempestas fidei, quam trux ubi cepit Arius
Supremi Maiestatem convellere Christi,
Eius et aeterno oppugnans obsistere honori.
Non, quae lerna malis non quod mare tristibus in se
Naufragiis fetum fluitansque cruore severis
Funeribus gaudet, tot inundans cladibus orbem
Christiadum, tantisque malis involverat ante,
Non animis tantum nocuit miserabile sanctis,
Tunc cum sanguineus tot Martyras hauserat ensis,
Unius ob Christi nomen cum sancta piorum
Sunt hominum diris obiecta Leonibus ossa,
Sceptra ubi Romulidae gessêre potentia Reges,
Flebilis heu decimum cum tristi examine strages
Explevit numerum vix facto et fine quievit:
Quantum, pace data post turbida saecula, cladis,
Intulit heu saevi contagio tristis Arii.
Ille novas sitiens furibundo pectore laudes
Ambiit augusta potiorem in sede tiaram,
Maioresque palam titulos celebresque supremi,
[Note: Leander Hispalensis Episcopus filius Severiani Ducis novae Carthaginis Gotos per Recaredum eorum regem ab Ariana haeresi ad veram fidem convertit. Braulius eius frater flamma supra ipsius caput apparente in Episcopum Caesaraugustae electus est.] Affectavit opes templi, passusque repulsam
Bile tumens subitò, ferventi incanduit ira,
Atque animi impatiens, vindictae saevus acerbae

Materiam expediit, simul et mysteria sanctae
Corrupit fidei, ac humanae somnia mentis
Impia confingens Christo detraxit honorem
Divinum ac certis metatus finibus illum
Temporis, ex nihilo caelesti à patre creatum
Turpiter asseruit, nil pensi oracula sancta
Scripturae omnipotentis habens, testesque refellit
Christum ipsum et caeli testatum ex arce parentem.
Arreptus furor hic, hominum quia blandior auri,
Heu latum subitò sparsus manavit in orbem,
Radicesque hominum longè sub mentibus imis,
Auspicio ducis inferni, fatoque sinistro.
Fixit agens, dirisque infecit sacra venenis
Dogmata, mortales celso et subduxit Olympo,
Hinc adeò labor hic et tanta negotia maesti,
Sectarumque genus tot acerba et vulnera saecli.
[Note: Invocatio.] At tu Christe pari qui Maiestate parentem
Aeternum aeternus paribusque in honoribus aequas
Christe Deus tantos procul, ô procul, usque furores,
Finibus è nostris, nostris elimina ab oris,
Ut merito semper te Dive colamus honore,
Auxiliumque tuo de numine ritè petamus,
Et dextra per te adverso servemur ab omni.
Tu quoque temporibus tantis, tu stragibus istis,
Obvius ivisti propriorum assertor honorum
Nec saevire modis impunè incendia diris

Sivisti in terris, metamque modumque dedisti
Pone adstans placidus, qui te venerantur alumnis.
[Note: Comparatio.] Defensor ceu gramina agens in aprica fidelis
Pastor oves, si quando lupi de rupibus altis
Invasêre gregem, magno et molimine circum
Tentavêre aditus, rictu stragemque dedêre
Non ille ardentem rabidoque furore micantem
Ulterius saevire feram permittit, et ultrò
Tela manu arripiens, capit arma citique repentè
Cum clamore ruunt animosa ad bella Molossi,
Et timidis saevum avertêre cohortibus hostem.
Praecipuè his curis debent incumbere Reges,
Christigenae, caecaeque errorum occurrere nocti.
[Note: Richard. anno 576. Arianam haeresin eliminavit, totam Gotorum gentem ad Catholicam fidem perduxit, habito concilio Toletano tertio contra Arianos.] Qualis erat, modò qui patrem in regna alta secutus,
Gotorum frenos gentis Richardus habebat.
Impia is extemplo blasphemi dogmata Arii,
Omnibus Hispanae de finibus expulit orae,
Et Christo celebranda Deo pia ritè dicavit
Templa, fidem ac imo veram de pectore amavit.
Salve magne Dei assertor, fideique patrone
Christiadum, non te serpens oblivio nostris
Auferet ex animis, venturove eximet aevo.
[Note: Lieba 2. anno 591. Per insidias occiditur [(transcriber); sic: occididitur] à Victerico.] Iamque suum regnis excepit Lyba parentem,
Vix dum primaeva teneras lanugine malas,
Signabat, studiis et honestis integer aevi,
Moribus ingenio ante alios et honoribus omnes

Insignis longèque animos et corda suorum
Conciliat sibi, et ingenti spe protinus implet.
Usque adeò à pueris magna se laude ferebat.
Sed numquàm Invidiae praeclara expertia facta
Quo magè se Virtus superas extollit in auras,
Altius ingrediens ab humo, et vulgaria vincit,
Hoc magis Invidiae est saevis obnoxia telis.
Nam tacitus sequitur livor comes, et struit ultrò,
Advigilans circum insidias, iamque occupat antè,
Iam retrò, iam ponè locum, quoque infima summis
Misceat, et dubiis mendacia sacra profanis
[Note: Floruerunt tunc Fulgentius Episcopus Carthag. Laureanus Episcop. Gaditan. Florentina virgo.] Confundat, nocitura bonis, nil linquit inausum,
Fortunam alterius tristi petit improba morsu,
Occultum inspirans virus, quam noxia partu,
Edidit ambitio, et fervens ad regna Cupido
Non sibi, non aliis docilis benè parcere, et omnes
Servili scelerum iuxtà trahit agmine formas.
[Note: Wütericus anno 592. vicissim per insidias occiditur, cum quidem durius suos tractasset.] Invidit iuveni tales Wyterichus habenas.
Non animo, non ingenio non stirpis honore
Par regni auspiciis, quamquam genere ortus avito.
Nobilium, et sceptri vano pellectus amore
Cum scelere imperium rapere atque emergere sursum
Maluit, in laeta quàm vivere sorte beatus.
Ille aegro tacitis admorsus pectore curis,
Ringitur, et faciem rerum se vertit in omnem
Dum modo compos eat regni, stat quicquid iniquum,

Quicquid inhumanum tentare, dolosque nefandè
Moliri, insidias versare, nec abstitit ausis
Invidiae donec fomes prima ignis origo
Flammarum cumulis totas erupit in auras,
Et Rex infanda iacuit cum morte peremptus.
Tunc novus hic regni victor se in sede locavit.
Parta sed audaci nequit ambitione potestas
Sese ferre diu incolumis, ruit impete parvo
Iniusta cepit quodcumque ab origine primum.
Ille quidem regni crudeliter usus habenis,
Heu duro imperio miseraque Tyrannide cives
Exercens verum Wyterichi nomen habebat
Consona Germana si in gente vocabula spectes.
Ergo etiam fato Rex est sublatus eodem
Quo Regem egregium fato pridem obruit ipse.
[Note: Gudemar anno 593. Duobus proeliis clarus habetur quorum primo Vascanes [Reg: Vascones] , altero Romanos devicit. Plurimas leges in favorem Ecclesiarum tulit.] Quàm vero ingreditur spoliis Gudemarus in amplis
Nulli posterior magnorum laude Getarum
Tàm bello invictus quàm pacis amabilis auctor.
Hunc procul attoniti superatis Vascones armis,
Horruerunt, victasque manus, victa arma dederunt.
Huic et Romulidae cumulata strage suorum
Cesserunt campo eiecti, tàm cladibus illos
Tristibus affecit populos, et Marte repressit.
Relligio inprimis illi sanctissima curae
Et pietas veneranda fuit, nam plurima structis
Munera contribuit templis tutosque receptus

Ad fana esse reis voluit, de more, nec inde
Abripier fuso permisit sanguine quenquàm,
Aut violari aras caede, aut foedarier ense.
O si illum terris voluissent numina, Regem
Ulterius superesse, et vitae extendere fata,
Quàm multis patriam cumulasset laudibus oram?
[Note: Sisebutus anno 595. Cultor verae religionis. Plures gentes in Africa in ditionem redegit. Vascaniam [Reg: Vasconiam] adiecit. Omnes civitates in Hispania, quae ad Romanos defecerant, acquisivit ita Romani in Hispania imperare prorsus desierunt.] Quo verò, quo te memorabo carmine tandem
Innumeris assuete pater Sigebunde triumphis,
Qua te cumque veham caeli sub sidera laude,
Digne vir imperii meritoque colende decore?
Tu clara ante alios fecisti proelia Reges
Pro laude egregia, pro relligionis honore
Bella gerens, primus patriis egressus ab oris
Ausus es immanes armis petere acribus Afros
Trans mare, trans ponto geminas, arctante, columnas,
Amphytriomadae [Reg: Amphitryoniadae] celebratas nomine Regis
Africa victorem tremuit te servaque misit
Colla sub imperium, Tu victos dedere summo
Se Christo et tractas divina ad dogmata mentes
Ritè coëgisti veteres dediscere mores
[Note: Iudaeos asperitate suppliciorum ad fidem Christi adegit.] Mentitosque Deûm, cultus confictaque sacra
Vertere, et in melius fortunae flectere cursus.
Hi demum celebres exoptatique triumphi.
Ergo hunc antè alios fas laude extollere Regem.
Ille feros populos etiam sua iura coëgit
Accipere, Hesperiis et se submittere regnis,

Quos Pyrenaei iuga ad ardua Gallicus ambit,
Oceanus, flavos contrà, circùm alta, Britannos
Littora, quà medios pandit Cantabria tractus,
Inque fidem cunctos sua sub iuga spontè redegit
Avulsos regno cives, et moenia cepit
Quae ditione diu miles Romanus habebat.
[Note: Comparatio.] Ut fera floriferis longè quae regnat in arvis
Cornibus armatum validis caput exserit harmis
Inque gregem et reliquum fervens tenet ardua vulgus
Imperia, et teneras cogit sub iura iuvencas
Cuncta armenta trahit secum, non secius ille
Magnos et populos, magnas et subdidit urbes,
Marte potens, et virtutum praestantibus ausis,
[Note: Templum S. Leocodiae Toleti fundavit. Isidorus Episcop. Hispal. florent: Gregorii M. Pontificis Romani discipulus. Ioan. Episcopus Gerundensis. Eutropius Episc. Valent. florent.] Altaque sacratis posuit fundamina templis,
Struxit et aeternis operosa palatia Divis,
Addictus superum laudi, Divumque decori.
Bisque decem cum iam solio regnasset in annos
Invalidi tandem consumptus viribus aevi
Aethereas animam fato exhalavit in auras.
[Note: Recharedus anno 622.] Regna sui cessit Richardus in orba parentis
Quem pietate fuit quem tota mente secutus
Nec genitore minus celebratus laude fuisset,
Si senium et canos illi fortuna dedisset,
Non lustrum sed enim imperii laetatus honore est.
Ecce autem ut properent trepidi dare terga Quirites,
Utque cruentati pleno stent sanguine rivi,

[Note: Suintilla anno 626. totius Hispaniae Monarcha.] Acer enim furit attonitum Suintilla per hostem,
Obvia quaeque metens ferro, cecidêre sub armis
Devicti Ausonidae, adversum gens Romula Martem
Sentit, honoratos duxit Rex ille triumphos.
[Note: Severus Episc. Barcino. Martyr. Unus fuit ex 70. Episcopis qui leges Goticas condiderunt.] Solus et Hesperidum longè moderamina gentis
Inter opes titulosque novos magnum inter honorem,
Obtinet et post se reliquos virtute relinquit
Egregia proceres, tàm se generosus in armis,
Ingenii tam se bonitate illustris agebat.
Felix si tales habuisset Iberia multos,
Clara duces, haud ille graves post tempore longo
Tot Libyae à populis clades perpessa fuisset.
[Note: Sisunandus anno 639.] Iura Sigismundus terris post reddit Iberis.
Hunc inter proceres templis, sacrumque ministros
Cernis habere locum, et solo considere Eburneo,
Non modo civiles causas nam lege regebat,
Imprimis sed iura Dei, sacrataque templis
[Note: Concilium Tolet. 4.] Munera, constitui cum Relligione iubebat.
Hoc demum officium Regum est, non corpora tantum
Subiectorum hominum tutari fortibus armis,
Sed cultus superûm castos, divinaque iura
Protegere, et vera populum in pietate tenere.
[Note: Suintilla 2, an. 640. Tulga anno 644. laudatus rex.] Tulga Suintillae successit in ordine Regum,
Sanguine procretus claro, cui regia verè
Mens fuit, et pulchrae divino in pectore dotes.
Quo non Iustitiae regnabat amantior alter,

[Note: Concilium Tolet. 5.] Advigilabat enim ne fortè imponere cuiquàm
Quisquàm auderet, iniqua aut pondera lance gravaret.
Quin sua cum largo fundebat munera cornu,
Non famulus sed opum voluit dominator haberi,
Nec tamen effudit res indulgentius ullas,
Nec dum largus opes donaret prodigus esset.
Felix ille modum rebus qui ponere novit
Quid memorem submissum animum, summissaque tanti
Corda viri, ac humiles generoso in pectore flatus.
Ac ut ritè parens teneris ex ordine natis
Blando animo dictat leges, non setius ille
Iura dabat regno populis, et gratus amicis,
Nec nos ille suo bonus aversatus honore est.
Indignamur ei fatales luminis huius
Invidisse Deas lucem, et super aetheris almum
Tàm rapuisse cito imperium tàm nobile lumen.
Nos tamen has illi referemus carmine grates,
Laudibus ut vivat nostris, si vivere fas est
Et talem Heröem terris, nostrumque laborem.
[Note: Sindasundus anno 646.] Natus Heraclii Romani à sanguine Regis,
Sigiswindus habens sceptrum iura aequa ministrat,
Et pietate suis et relligionis amore,
[Note: Concilium Tolet. 7.] Praecellens magna se animi virtute ferebat.
Cuncta suo veluti Poenorum animalia campis
Robore magnanimus vincit Leo et altior exit,
Ingentesque iubas, ingentes iactat et armos

Non aliter dux ipse viros animo anteit omnes,
Fortis in adversis rebus, moderatus in aequis.
Hic et conventus Synodosque coëgit habendas,
Inque pio tenuit documenta salubria cultu
[Note: Risisundus anno 666] Sceptra quater quinos postquàm tenuisset in annos.
Quem iuxta regni excepit Risiwindus habenis
Filius, haud genitore minor pietate nec ausis
Hic ter concilium ad magnum Synodumque colendam,
Sacrorum proceres Toleti in tecta vocabat.
[Note: Bamba anno 634. Mauros Hispaniae littora ingressos ingenti proelio fudit, igni classem succendit, Gallos vicit.] Bamba dein sceptris subiit praefectus Iberis,
Non ullo veterum inferior regnator avorum
Seu laudem ingenii seu fortia proelia spectes
Seu verum verae ante alios pietatis amorem.
Gens iacet Herculeos quondam comitata labores,
Eöis longè à terris vaga littora circùm
Arctatas marium ad fauces, angustaque Porthmi
[Note: Ab aratro ad principatum vocatus venenum bibit: Monasterium ingressus est.]Murmura, cis rapidi curvata fluenta Maluchi,
Atlantis subter praerupta cacumina montis,
Mauris nomen inest, gens non imbellis in armis.
Haec subitum innumeris vestibat classibus aequor,
Emicuitque sali super alta, ferentibus Austris
Littus in Hesperium, finesque Malacidos urbis,
Hispanas latè irrumpens vasto agmine terras.
Mota velut rapidi verrunt ad littora venti,
[Note: Similitudo.] Hinc Boreas, gravis hinc incumbens flatibus Eurus
Undarum ingentes cumulos atque aequora miscent

Vi valida, hac illac et agentes cuncta pererrant
Et passim insanis fervet rapida aestibus unda:
Haud aliter subitis terroribus omnia complent
Improvisi armis Mauri, et tumidum ensibus aequor
Ipse perhorrebat tergo tot classica Nereus
Ferre, simul longè et trepidos miseratur Iberos
Iamque adeò campos [(printer); sic: compos] passim obsedêre patentes:
Cum Bamba infando totis se viribus hosti
Fervidus opponens, felici Marte potitur,
Atque omnem lato succendit in aequore classem,
Et dulci è patria infestos eliminat hostes.
[Note: Eringus anno 686.] Quem pater Inachiis procul inde profectus ab Argis,
Materno ediderat Gotorum è sanguine gentis
Hesperiae eductum terris florentibus annis
Integer, imperio successit Eringus Ibero.
Non modo consiliis praestans sed et utilis armis
Nec regni socium Thudefridum est passus honorum,
Saepè et concilium sacris de rebus habebat,
Et verum studuit Christi defendere nomen.
Fecit idem qui post frenos capiebat Egyta.
[Note: Egyta anno 693. Vitissa anno 698. Libidinosus, quot vellent Sacerdotibus uxores permisit. Oculis et regno privatus miserè obiit.] Cui longè, ah [(printer); sic: abs] Vitissa patri virtutibus impar
Induit Hesperidum non dignos Principe mores
Innumeris scelerum formis et crimine multo
Degener, innocuoque sua impius ora cruore
Perluit humanoque sitim de sanguinis haustu [(printer); sic: haustum]
Restrinxit turpique furens sua corpora stupro

Polluit addictis arae per templa ministris
Laxabat thalamo frenos longèque sinebat
Quas vellent et quot iunctas sine more tenerent
Sponte lupas, turpi amplexu hoc impunius ipse
Se peccare putans, sceleri Rex impia primus
Signa tulit, veniamque dedit qui crimina fecit.
Sed natura prius nervis sua iura solutis
Foedere destituet rupto, prius Ister ad ortum
Se rapiet celer ipse suum, nec sidera suetos
Ostendent caelo vultus Phoebusque calentes
Aethere sistet equos, et leges deseret orbis:
Quam sua non rapiat sceleratos poena Tyrannos.
Sic Vitissa suos passus pro crimine manes,
Nam Rodericus eum Thudefridi filius ultrò
Fortibus invadens armis regno exuit atque
Lumine privatum (namque huic ferus ante parentem
Lumine privabat) vinclis circumdedit arctis
Donec et extremo miserabile funere fatum
Solvit et infernas moriens concessit ad umbras.
[Note: Costa anno 707.] Costa sequebatur solio Regnator Ibero,
Vix sua ter roseus lustrans vestigia Phoebus
Axe recensebat niveos candente iugales
Hic etiam cum Rex fatales cessit ad umbras
Haud ulli ingenio regum et virtute secundus.
Sed nihil hoc praestans firmum perdurat in aevo,
Invidet humanis fatum miserabile rebus,

Quicquid in augustum tendens sublimius exit
Ingenio supra reliquos, et laudis honore.
Credibile est voluisse tamen caelestia regem
Subtrahere hunc regno venturis numina fatis,
Fatis quae prono instabant iam proxima casu.
[Note: Roderic. frater Costae, anno 710.]Nam simul imperium Rodericus habebat Iberum,
Continuo horrendi procul instrepuêre tumultus,
[Note: Hic cùm filiae vel uxori Iuliani Comitis Cantabriae stuprum intulisset, indignatus comes, exercitus Sarracenicos ex Africa, Duce Muza evocavit, qui occiso Roderico totam Hispaniam, Cantabris et Asturibus exceptis, in suam ditionem redegerunt, anno 717. In eo bello ad 700. Milia hominum utrinque biennii spatio periisse dicuntur. In Saracenis depellendis, reges Gotici seu Hispanici, deinceps magnoperè occupati fuerunt. Carolus Martellus tunc Saracenos in Gallia repressit. Posteà Carolus M. Alphonsum [(printer); sic: Alphorisum] secundum contra Saracenos adiuvit, donec ad extremum Ferdinandus 5. anno 1492. penitus eos ex Hispania eiecit.] Et gravis armorum sonitus, subitique fragores,
Bellorum et multo heu passim vada sanguine spumant.
Aspice quae nam tanta ruant procul agmina, nam quo
Arma micent longè assultu, quae tanta virûm vis
Heu subito immineat superata per aequora lapsu.
[Note: Comparatio seu similitudo.] Ac velut atratus nubem cum colligit Auster,
Et Sol horrificis per caelum absconditur umbris.
Extollunt rapidi magno se turbine venti
Crebra micat tremulis ferventior ignibus aether,
Antra boant latè saevisque fragoribus aura
Intonat, et tactas feriunt vaga fulmina turres.
Tecta solo recidunt et inundant imbribus arva
Haud aliter furiosa ruens in bella Iuventus
Maurorum procul à terris qua discolor Afer
Sole calet rapido effervens, hac concita magno

Sarracena manus fremitu sese extulit et iam
Hesperiam petit, et fulgentibus irruit armis,
Crudelem exercens stragem terrasque per omnes
Tramitem agit gladiis passim quaque agmine lato
Fundit Doris aquas quaque aequora tingit Iberus
Ad Pyrenaeo praeruptos culmine montes
Ille peragravit latè furor, heu mihi quae nex
Quae tela [(printer); sic: telae] infandae quot milia tradita morti,
Goticus effusus qui tum cruor omnia circum
Hostis habet longè, et miserandis insidet oris
Vix excessurus multo post tempore, cum fors
Mutata in melius magnis sub regibus olim,
Gotus ovans patriisque tuens se fortiter armis
Illustres pulsa referet de gente triumphos,
(Penè octo immensi demum post saecula mundi)
Cum populos rector Fernandus habebit Iberos.
Ipse gravi Rex est Rodericus clade peremptus,
Illis accumulans immensa cadavera campis.
Pars hominumque sinus properè confugit in illos,
Quos latè Oceanus undis Aquitanicus ambit
Fortis equis ubi sese agitabat ovantibus Astur
Quaque stat invictis animosus Cantaber armis
Scruposis tutus saxis atque obice montis
Contigit hoc septem nati post saecula Christi
Nec non bis septem dilapsos insuper annos,
Sed quae causa fuit tantorum prima laborum,

Quis fomes? non hae eveniunt sine Numine caedes
Vindex ira Dei cladem peccantibus affert.
Dicam equidem tanto Rodericus hic ipse furori
Causa fuit cladisque novissimus istius auctor,
Ille etenim vetitos Iuliani saevus in usus
Abripuit natam Herois Cantabribus oris
Hanc ignominiam pater indignosque hymenaeos
Ulturus saevo externos à littore Mauros
Excivit, tanta et poenas cum strage poposcit.
[Note: Libido causa mutationis et calamitatum regni.] Proh scelus infandum proh detestabile facti
Flagitium turpi fervens tetra igne libido
Quam superum immanes mortalibus attrahit iras,
Qualibus involvit poenis quae tristia totis
Fata movet populis, quae toti proelia genti?
Hoc scelere antiquos mutavit et ardua quondam
Roma duces magnoque exacti crimine Reges
Obruta quis Phrygiis ignorat moenia campis
Tristia qua victi rapidas Simoëntis ad undas,
Rudera adhuc laesi testantur numinis iras,
Non aries validi nec ahenea machina belli,
Non quadrupes non vis regnis infestior ulla est,
Illicitus quàm mentis amor, quàm caeca libido.
Casta Deus mens est castis commercia iungit,
Praesidiis firmans meritis [(perhaps: mentis?)] laetaque laborum
Fortuna cumulans miti beat undique fato,
Unus homo quas res momento subruit uno

Heu multo partas sudore parentibus olim,
Vix illas longo magni post tempore tandem,
Indultu superum, caelique favore benigni,
Rursus in antiquum statuent virtute nepotes
Ritè locum. facilè est turbare et vertere ab imo
Regna solo, et magnis involvere cladibus urbem
Atqui iterum in solido, in tutoque reponere easdem,
Ac tristes penitus damnorum abstergere labes,
Haec cura hic superum labor est et gratia Divum,
Non opis humanae genitor qui regna per orbem
Servas tenuia adhuc eadem quoque postmodò serves
Integra Christiadûm bonus et res aspice fluxas,
Te Germana colat vero gens dedita cultu
Divinique colant Reges, ne sancta profanus
Regna trahat Mahomet, sceptra et sibi vendicet armis,
Qui ferro Hungariis nunc saevior ingruit oris.
Verte hostes retrò, gentemque tuêre fidelem.

De regno Sarracenico.

ARabiam tenuerunt posteri Ismaëlis qui ex Agar natus erat, à qua urbs Agra et Agraei qui lib. 1. paral. c. 5. Agareni dicuntur, quorum etiam Psalmo 82. mentio fit: denominati sunt. In ea regione in qua fuisse Agarenos certum est, cuius limites vicini Golaad etiam 1. Par. 5. monstrantur, collocat Ptolomeus Saracenos. Consentaneum est Agarenam gentem nominari maluisse Saracenam à Sara, quia gloriosius erat

dici ortos à Sara quam ab ancilla Agar. Militaverant Saraceni sub Heraclio Imper. Ro. sed cum stipendia negarentur, et ipsi contumelia afficerentur (quaestores enim Heraclii dixerant se non tantum pecuniae habere ut huic canum turbae satisfacerent) defecerunt ac Ducem 1. Mahometum sibi elegerunt circa annum Christi 623. qui in vicinia Damasci regnum confirmavit annos novem. 2. Eius gener Amiras Damascum Gazam et Hierosolymam cepit. 3. Ahumar magna Syriae parte domita Aegyptum occupat. 4. Muhavias Caesaream Palaestinae septenni obsidione capit, et Persiam regno Saracenico addidit. Ita intra annos 30. Saraceni potiti Arabia Palaestina, Phoenicia, Syria, Aegypto et Persia et magnam potentiam adepti sunt. Postea Africam totam occuparunt. Alibi vero progressi in minorem Asiam obsederunt regnante Constantino Barbato Byzantium circiter annum 674. Unde repulsi redeunt cum maiore classe post annos circiter quadraginta circa annum Christi 718. sub Leonis Isaurici initium. Tunc rursus biennium Constantinopolim obsident Duce Masgada, sed rursus singulari ope divina, cum naves ignibus arte sub aqua factis incenderentur, repulsus est. Ita rursus aliquantisper Saraceni repressi sunt ne Asia minore et Byzantio potirentur.

Ex Africa in Hispaniam traiecerunt Saraceni circa annum Christi 717. rege Gotorum Roderico interfecto, quam cum decennium tenuissent, postea Rex Saracenorum Abidiramus 300000. hominum in Galliam duxit, ab Endone Westgotto Aquitaniae [(editor); sic: Aquitauiae] Domino contra Francos attractus, ac Burdegala direpta et magna multitudine Christianorum trucidata in summum periculum Galliam et Italiam coniecit. Huic Carolus Martellus Dux Brabantiae opponit robur Francici regni. Clam etiam ab

Endone petit ne Christianum nomen in Europa deleri sinat eumque monet ut relicta societate Saracenorum coniungeret sese cum Francico exercitu. Proelio igitur facto, Deo iuvante, vincit Caroli Martelli exercitus et tota illa multitudo Saracenorum trucidatur. Periit in acie rex Abidiramus. Nec tamen sic quieverunt. Nam aliquanto post rursus ex Hispania duo ingentes exercitus Saracenici in Galliam effusi sunt freti societate Westgottorum in Aquitania [(transcriber); sic: Aquitauia] et Narbonensi Gallia. Rex Saracenorum Athinius Anninionem capit. Hanc Car. Martellus cum magna difficultate expugnatam recipit, ac Athinium Narbone qua confugerat obsidet. Venit alter Rex Sarac. Amorraeus ex Hispania ut obsessis opem ferat. Huic obviam properat Carolus eumque in valle Carboria ad fluvium Birram vincit et trucidat. Interim Athinius relicta Narbona in Hispaniam aufugit. In his proeliis Car. Martellus auxilia habuit Regis Longobardorum Suebrandi Land. Fride. ducis Alemanorum et Odillonis Bavariae. Ex tot gentium fortissimarum auxiliis aestimari potest magnum Europae periculum à Saracenis fuisse. Repressi his cladibus Saraceni, qui se Gallia et Italia potituros esse sperabant, deinde semper inter Pyrenaeos montes sese continuerunt: Sic non solùm Galliae vastatio: sed etiam propagatio Mahometicae impietatis in reliquam Europam prohibita est.

Profuit etiam haec victoria in Hispania quia reliquiae Christianae ex gente Gotica retinuerant loca horridiora vicina Pyrenaeis montibus Cantabriam et Asturiam. Inde progressae paulatim domitis Saracenis recuperarunt Hispaniam. Ex illis Goticis reliquiis orta est stirps proximorum Regum Hispanicorum, ex quibus materna origo est Rudolpho secundo Imperatori.

Verùm ut redeam ad gentem Saracenicam. Etsi inter ipsam quoque seditiones et regnorum divisiones secutae sunt ut in aliis regnis: tamen Saracenorum principes sultani praecipuam potentiam in Syria, Aegypto, Africa et magna parte Asiae retinuerunt, donec rex Saracenicus qui Persiam tenuit contra Babylonicum Turcos attraxit qui paulatim accepta lege Mahometica excusserunt ex regno Persico regem Saracenicum circa annum Christi 1025. paulò ante Gotfridi expeditionem susceptam in Palaestinam [(printer); sic: Palestrinam] . Ex eo tempore Turci latè in Europam progressi sunt et nunc Christianas gentes vehementer affligunt. Ac operae pretium est considerare quomodo Saracena gens ex tenui initio tam subitò crescere potuerit, cum quidem et genus doctrinae circumferret quod et impium et in filium Dei blasphemum exsistit. Nervus regni Saracenici videtur constitisse in genere Religionis et ratione disciplinae militaris. Mahometus enim ut milites et alios homines sibi conciliaret, astutè doctrinam et leges suas ad cupiditatem hominum concinnavit, quae cum sint plausibiles in regno Mahometico, facilè in ea populi, libertatis et gloriae cupidi consenserunt et ordinationem illam cupidè arripuerunt. Hinc tam subitus est et felix ille progressus sicut dicitur: *taxei/a peiqw twm koiriw=m odiporei.

PANTALEONIS CANDIDI GOTIBERIDOS LIBER TERTIUS.

[Note: Digressio: Priusquàm historia Pelagii regis, qui reliquias Goticas collegit. et restauravit, continuatur: primi fundatores Hispaniae, tum variorum populorum in eam invasiones, atque Gotorum immigrationes commemorantur.] OCcupat et linquit venientibus accola terras.
Nam quantum heu longaeva solet mutare vetustas,
Quam variasque vices affert revolubile tempus?
Hanc vulgò quae nunc memoratur Iberia terram,
Non eadem tenuit quondam gens, plurimus illam
Diversusque mari incumbens dominator ab alto
Advena subiecit pedibus propriamque dicavit
Sponte sibi, ceu quemque vehens sua vivida virtus
Extulit, ante alios insignem, praeque valentem,
Viribus atque petens sublimia Martius ardor.
Nec quae Gotica stirps Regum praesentibus illam
Imperiis iam immota premit sua castra sub ipsa
Prima locavit humo ante alias per saecula gentes,
[Note: De primis fundatoribus Hispaniae.] Longa super series rerum et mirabilis ordo.
Haec te adeò (datur en maestis age laetus ocellis
Paulisper modus et nostrae indulgentia dextrae)
Haec ego te, mentem paucis adverte, docebo,
Et per prima loci populorum exordia ducam.
Principio humanae post tristia funera gentis,
Excidiumque gravi sontis miserabile mundi,
Diluvio: Noa genitus bifronte Iapetus,
[Note: Thubal.] Eduxit thalamo Heröem nomenque Thubalo

Indidit, abstrusae inquirentem in viscera terrae,
Argenti et rivos subter, caecisque metalla
Vestigantem adytis, atque aurea frustra secantem,
Ille his prima tulit ponens vestigia terris
Numinis auspicio dextri, simul aequora longis
Intentata prius superasset inertia, remis,
Constituitque domos cognatae et culmina genti.
[Note: Iberus.] Natus ab hoc regni sedem fundavit Iberus,
Unde suum vetus hoc iam servat Iberia nomen,
Et celer aeternis iactans se cornibus amnis.
Ille salo maris undisoni inviolabilis amnis.
Nec te praetereunt quae tot celebrata Poëtis
[Note: Tagus.] Auriferi pretiosa Tagi sunt flumina, nec quae
[Note: Baetus.] Uvidus albentes fert margine Bethis olivas
Quà tenus Elysii felicia iugera campi,
Omnia de cognominibus sua nomina primis,
Indita habent ducibus, priscumque tuentur honorem.
[Note: Deabus.] Quid Deabum fulvo clarum cui nomen ab aere
Quaesitae obscuris fossa tellure cavernis,
Divitiae atque metalliferi vis nobilis auri
Indiderant, quid Tergeminos ego carmine natos
[Note: Geriones.] Gerionas referam, quorum sub vindice dextra,
Res steterat defensa diu telluris Iberae
Donec belli potens has olim missus ad oras,
[Note: Hercules.] Amphytrioniades victos subiungeret Heros,
Tantorumque daret monumentum insigne laborum.

Sideribus geminas minitantes mole columnas,
Qua brevis angustis se flexibus interceptans,
Stringitur Oceanus, Phoebumque excludit Olympo,
Terra etiam innumeras Hispanide conderet urbes
Quà Tartessiacam rara arctant littora Calpen,
Augustique forum quae nunc cognomine fertur.
Excelsae et Libyae tumulos nova moenia turres.
Qua Pyraeneus ferit aurea sidera vertex.
Et quae praeterea felix Hispania muris
Moenia clara videt. Porrò subit Hispalus illi
[Note: Hispalus. Hispanus.] Hispanusque nepos de queîs Hispania nomen
Servat adhuc, et erant gemini duo sidera fratres,
[Note: Hesperus. Atlas.] Hesperus, et magni latè comes Herculis Atlas.
Italicis ambo, ut perhibent, regionibus orti.
Quorum ille Italiam simul ac Hispanidas oras,
Hesperiam de se voluit cognomine dici.
[Note: Sycoris. Sycanus.] Non opus aut Sycorim, natum aut memorare Sycanum,
Trinacriae qui post sua nomina tradidit orae
Quae procul Ausoniis immobilis eminet undis,
[Note: Lusus.] Nec Lusum Lusitanas qui condidit urbes,
Aeternum et genti nomen dedit extulit inde
[Note: Siculus. Testa. Romus. Palatuus. Cacus.] Se Siculus, dein Testa potens, et Romus et acer
Palatuus magnis iuvenis notissimus armis.
Celtiber et Cacus, ferri qui providus usum
Repperit, aerata et belli stridoribus arma
Venit Erythraeus, venit quoque Gargoris ingens

Hesperiae imperio ductor, qui dulcia sollers
Mella premens magno ditavit munere gentem.
Dein Habidus silvis puer enutritus in altis
Brutorum assuevit mori, cursusque frequentans
Indomitos, nullis sinuosa per avia cessit,
Mobilitate feris, laqueo sed denique captus
Venantum, ac vero vix demum cognitus ore,
Ad regno agnatos fato est summissus honores
Ac Habidi, regnum quod haberet, nomina gessit.
Ille boves docuit terras proscindere aratro,
Et Cereris genti per campos repperit usum.
[Note: Hercules Graecus, anno Mundi 2841.] Nondum continuos ter mille absolverat annos,
Luminis aetherei ductor, splendentis ab ortu
Sideris, et magni post prima exordia mundi,
Cum mare pugnaces lintres, atque horrida Graii
Herculis, attonitum sensit procul arma, ferosque
Assultus, validas ubi toto ex aequore praedas,
Verteret, et magnas sua sub iuga mitteret urbes.
Caerulus extimuit stupefacto gurgite Nereus,
Et Thetis Ambrosium refugis caput occulit undis.
Tunc ille Hesperias vestigia flexit in oras,
Innumeramque manum populis induxit Iberis,
Imperium latè exercens Hispanide terra.
[Note: Saguntum.] Graia Sagunthus adhuc duce stat fundata Zacyntho,
Nobilis illa fide Romanae, et foedere gentis.
Scis etenim et meminisse potes, fortissimus olim,

Ingrediens quantis se ostenderit Hannibal armis,
Dedita cum Ausoniis avellere membra pararet
Marte Saguntinas ut tristi obsederit arces,
Effugiisque premens excluserit [(printer); sic: obsederit] omnibus urbem
Horrificum intentans letum, et miserabile fatum,
Dedere nî sese et poenis submittere vellent,
Audiit has iras repulitque animosa Sagunthos
Infractoque moram tulit obsidionis acerbam.
Post tamen haud ullam sperans super hoste salutem
Letum animo, atque graves praecepit pectore flammas,
Una quod haec libertatis solatia salvae.
Constantes sed enim iurato foedere cives
Hostis ut effugerent crudelia fata prementis.
Ingentem mediis lucentem moenibus igni
Constituêre Pyram quà res, quà cara suorum
Munera, certatim superaggressêre, simulque
Cominus in subitas dederunt sua corpora flammas,
Ista relinquentes monumenta invisa laborum.
Regna dein multae petiêre Hispanica gentes.
[Note: Populi Hispaniam occupantes.] Fama est Maeonios Pactoli à flumine Lydos
Imperium quaesisse mari, atque his orbis in oris,
[Note: Lydi anno Mundi 2905.] Sceptra habuisse diu nec non resonantis ab Hebri
Vorticibus venisse Getas, Mavortia corda,
[Note: Thraces, id est, Getae seu Goti.] Armorumque Deo agnatos, quo praeside numquàm
Se victos gladiorum usu belloque fatentur.
Tunc primum terris sedit gens Gotica Iberis,

Plurimae adhuc illis restant auctoribus urbes.
Susana quae quondam, nunc clara Lucenta, vocatur.
Ac Abdera suum cognato è stemmate Thracum
Nomen habens, et quae Germana vocabula Burgi
Oppida structa ferunt illis quàm plurima terris.
Hinc igitur sua divinis exordia Gotis.
Quippe fatebor enim nec te puer optime tandem
Ignorare volo, tibi nunc quos ordine Reges
Hispanos memoro pulchroque in stemmate sisto,
Esse duces omnes praestanti ab origine Gotos
Diversis tantum Hispanas venêre sub oras
Temporibus, gemina nec non ambage viarum:
Navibus hi primùm, terra venêre nepotes,
Sedibus ex iisdem Thracumque è finibus orae,
Thracia magnanimis nota olim patria Gotis,
Quique iacet tractus Boreali obnoxius aurae.
[Note: Goti quomodo in Thraciam et ad Septentrionem sint delati?] Sed tamen huc qua sint delati ambage monebo.
Non genus, è scopulis, durisve è cautibus ortum,
Evè mari trahit, aut rapidi ferventibus undis
Danubii, hoc hominum, claram quod ad aequoris Arcton
Parrhasii atque Istri fluvium quondam arva tenebat,
Caelo semen inest hominum genti, atque ferarum.
Terra iacet Syriae nitidas fragrantis ad oras,
Cedrifero Libani manans qua vertice flumen,
Auratis gremio per aquas tralucet arenis.
Ruffus ager tristemque sinu rubicante cruorem

Ostentans, ubi fas, primos hausisse parentes
Aetheris has auras primò, vitamque tulisse,
Credere erit, quod ibi fraterno sanguine primum
Heu gravis immaduit tellus, quin finibus illis
Aut certè haud procul hinc quod nunc genus onne per orbem
Esse vides gressum è patria tenuisse putandum est
Cum tribus exoriens soboles è fratribus olim
Maxima nunc terras sese diffudit in omnes
Et quà primus equis montes afflavit anhelis
Exoriens, et quà iam vespere fessa retorquet,
Frena cadens, gelidoque aestu lavat aequora Titan.
Aut quà perpetuis damnat iuga cana pruinis,
Cimmerios iuxta populos, aut littoreae quà
Ferventes cumulos subitus ruit Auster arenae.
Certè Asia in magna quondam stirps Gotica, sede
Quaesita, belli tutos virtute penates,
Obtinuit, multos latè dominata per annos,
Inter Germanas soboles fortissima gentes,
Inclita militiae studiis et Martis honore.
Ipsa re tanti mensuram nominis explens.
Namque Getae aut Goti signat vox Martis alumnum.
Quin etiam ignotas multo conamine ripas
Abietibus superans luctantibus Hellesponti
Littus in Europae et felicia pascua terrae
Emicuit, patrio incedens ardore iuventus,
Spumeus undanti quà permeat agmine Tyras,

Quaque acie armisonum invadens septemplice Pontum
Pulsat agens rapido cumulatas vortice silvas
Dulcibus insedit ripis, infraque supraque.
Bulgarus has sedes trux nunc tenet atque Walachus
[Note: Ad Istrum.] Hastifer: altricis piscoso margine Alutae.
Quin et Taurica nunc ubi littore Chersonesus
Cingitur Euxino, patriae discrimina vocis
Teutonidum audiri fas est: de fonte profectus
Incola Danubii, media è Germanidos ora,
Cornua si fluvio quaerat suprema secundo,
Lingua idem patrium quoque tunc agnoverit Istrum,
Dicet et, hîc verè Germanicus insonat Ister.
Nec procul inde oculis Byzantia moenia cernet.
Scilicet haec illa est vastis Mavortia campis
Terra procul, Geticae latis hae Thracibus orae,
Et loca Penthidae quondam regnata Lycurgo,
Qua miserae Aeneas post saeva incendia Troiae,
Hospitium antiquum, sociosque petivit amicos,
Classe repentina ventosa per aequora vectus,
Martia fluctisoni quà nunc tremit hostia Peuce
Danubii, fama est longè post tempore Syrmum,
Gotorum tenuit qui sceptra potentia, Regem,
(A quo clara suum nacta est urbs Syrmia nomen)
Fortis Alexandri bello quo frangeret orbem
Obvium iisse armis contraque in Marte stetisse.
Dux quoque Lysimachus Getici ducis acribus armis

Dromachidae inferior vinclisque solutus acerbis
Huic natam lecto sociam dedit, omnis ab illo
Paruit hinc Getis regio circum Istridas oras.
Quin et Warfestus; quò non veracior alter,
Intulit oppressis feralia Thracibus arma.
Sed quia tanta manus gentis tamque ampla propago
Haud uno iunctim potuit considere tractu,
Piscosique sequens undosa fluenta Tibisci,
Silvarum incoluit spatioso limite saltus.
Seque Lycaoniam procul hinc extendit ad Arcton,
Exstantesque mari medio super aequore colles,
[Note: Ad mare Balticum.] Balthicus aequoreis circùm quà littore monstris,
Visitur Oceanus, magnis sibi subdidit ausis
Imperitans, et quà fervens rigat [(printer); sic: regat] Istula campos
Et semper rigidis quà Scandia tunditur Euris.
Hinc se Pannonias, quae nunc, convertit ad oras
Ausoniosque ultrò proceres trucia arma moventes
Adversis cohibens signis vasto arcuit Istro.
Nec semel infectas Romano sanguine ripas
Caede cruentavit multa quid dira Valentis [(printer); sic: valentis]
Fata canam (quamquam dignissima fata Tyranno)
Qui se magnanimis ausus tum opponere Gotis
Ad Byzantini turritas [(printer); sic: Furritas] littoris arces.
Et qua dives habet latos urbs Adria muros
Exanimum tristi foedatus vulnere corpus
Proxima cum tuguri petiisset limina parvi,

Occubuit saevis per vasta incendia flammis.
[Note: Fridigernus Gotus.] Macte animis Fridigerne tuis, Germanica proles,
Ut laetam coleres, quod amant tua nomina pacem
Bella ipsa et belli auctores premis ocius hostes,
Virtutum et testes Germana trophaea relinquis.
Haec ea nobilium sedes primaeva Getarum
Quae loca inhumani servant hoc tempore Turcae,
Inde Getas Turcas quandoque vocare solemus.
Nec sibi Romani plauserunt hostibus istis,
Multum in amicitia quorum et consortibus armis,
[Note: Goti quomodo in Italiam sint allecti?] Praesidii posuêre, Deo cognominis Heros
Italico Dux imperio moturus in hostes,
Qui rapere invidia regnum stimulante parabant,
Auxilio socians Gotos allexit, opemque
Sensit ovans hoc principio se protinus illi
Ingerere et cultam affectare potentibus oram
Italiae auspiciis, cum fors stipendia Rector
Abnueret bellum Ausoniis, lacrimabile bellum
Intulerat, Mars Italicas et hauserit urbes
Nî Stilico adsciscens praeduri Martis Alanos
Burgundosque acres, implacatosque Suevos,
Undisonis molem ceu fluctibus opposuisset,
Apenninigeras claudens duro obice fauces.
Scilicet hìc aliquam passa est gens Gotica stragem
[Note: Radegibius Gotus.] Finiit ut fortes Heros Radegibius annos.
Rursus at insolidum virtus animosa vigorem

Erecta intrepidis se confirmaverat armis,
[Note: Alaricus Gotus à Stilicone irritatus Romam cepit, ac ad Consentiam [(printer); sic: consentiam] in campania obiit.] Dux Alaricus ubi suscepit munia, quo non
Doctior hostiles prudenti cernere mente,
Insidias hostem aut frustratum excludere coeptis,
Alta prius sed enim dederat documenta potentis
Ingenii, et fortis pugnae ad discrimina dextrae,
Testes nubiferis canentes rupibus Alpes,
Testis Roma graves tristi obsidione ruinas
Questa diu, et trepidae Campanis fluctibus undae.
Quaeque iacet vulsa Ausonio de littore tellus.
[Note: Adolphus qui primus Hispaniam ingressus, Barcinone sepultus est, anno 412. de quo supra lib. 1.] A quo magnanimus Rex Gotus Adolphus habenas,
Accipiens, terris victor consedit Iberis,
Cognatasque suae agnovit tum denique gentis,
Relliquias, Thracum aeternos à stirpe nepotes,
Novi ego, novi equidem prima hanc ab origine gentem,
Abdita nec me animi illorum sententia fallit
Consilii aut clàm me ratio aut Heroicus ardor
Iustitiae, non vox sonat ipso à pectore dispar,
Mortales uni regna immortalia norunt,
Nec cum corporibus leti, mirabile, casu,
Cognatas caelo mentes succumbere credunt.
Quid fortes animos, quid Martia robora dicam?
Clara triumphatae cunctis vestigia terris
Europae quà Sol se effert, quà se eripit idem
Marte reliquerunt, gens quae torrentibus Austris
Subiacet, Hesperii tumidas trans aequoris undas,

Quaeque Lycaoniam tenet invictissima Thulen
Hos timuit latè; superari nescia virtus
Cum mundo famam cumque ipsis terminat astris.
[Note: Variae gentes de Hispania decertarunt ante postremum Gotorum ingressum. ] Ante sed Hispanas Goti quàm vindice terras
Marte subegerunt servum et dominante biberunt
Ore Tagum, Baetimque trucem, et tua flumina Ibere,
Innumerae inter se, vario discrimine, gentes,
Hesperiae magno de corpore decertarunt.
[Note: Rhodii.]Nam Rodii imperio iuvenes, maria alta tenentes
Cognomen fluvio de se liquêre sonanti.
[Note: Phryges. Cyprii.] Deinde Phryges, Cypriique Duces, atque inclita, quos tum
Phoenicia ediderat proceres Balearibus arma
Qui procul intulerant sinubus, gentemque citato
Verbere stridentes docuerunt spargere glandes.
[Note: Aegyptii. Milesii. Cares. Lesbii.] Huc etiam emicuit remis Aegyptius ardor,
Milesii et fortes, Caresque è [(perhaps: et)] Lesbia proles,
Donec diva suis ingens Carthago triumphis
Calcavit pede victrici, atque unum ardua mundi
[Note: Carthaginenses. Romani.] Roma caput, Carthagineas cum verteret arces,
Nam tum Scipiadae fortes Hispanica duris,
Adflixêre armis regna, et post saecula demum,
Bina potens omnem penitus sibi subdidit illam
Augustus, quin ex illo Romana tulerunt
Sceptra Duces, donec iam Christo saecula nato
Quattuor exierant, ruerentque minantia fata,
Imperii regno praeses et Honorius esset:

Tunc patrios adiit demum acer Adolphus Iberos
Tunc iterum antiquos repetivit Gotica sedes
Nobilitas, hanc et [(printer); sic: hanc] labentibus edidit annis
Progeniem, cui fulta arctis connexibus haeret,
Regnorum haec series, et flos, et gloria gentis.
Unde satus, qui nunc regit ipsum Maximus orbem
Aemilius, genus et caelestibus inserit astris.
Saepè et Germani terras superantibus illas,
Lustrârunt populi signis, saepè ardua passim
Martis ope elatis struxerunt moenia muris,
Quae memorantur adhuc Germano à nomine Burgi.
Ergo vides quoties tellus Hispana colonos
Tempore mutârit longo, tum Gotica tandem,
Gens illam heu vicibus quamvis iactata malignis
Ceu postliminio virtute receperit, et iam
Auspicio teneat latè subnixa potenti.
Cuius quod reliquum est memorabimus ordine textum.
[Note: Pelagius reliquiarum Goticarum post recuperationem Saracenicam, rex anno 717.] Hostis ut Hispanis victor saevibat in oris,
Omnia pervolitans latè loca milite, et urbes
Imperio subigens, passim ditione tenebat
Oppressas bello terras, arma undique fractis,
Incussêre metum populis, pars ensibus hausta
Tristibus occubuit miserorum ante ora Penatum,
Et patriae tinxit perfusa cruoribus arva.

[Note: Nota: posteà non reges Gotorum, sed Hispaniae et Castellae reges nominati sunt. Legionem enim Pelagius cum recuperasset, Castellam novam appellavit, differentia veteris quae circa Cordubam et Hispalim fuerat. Ex eo tempore Reges Hispaniae magna virtute res patrias superatis Saracenis, quottidiè recuperarunt.] At pars anfractus sublimis ad Asturis altos
Pulsa fugam arripuit, collesque evasit in arctos,
Galliciae sinubus latitans in valle reductis,
Qua natura locum saxis emuniit altis,
Hostis inaccessum castris, tutumque receptu.
Chaoniae veluti sublimi in nube columbae
Forte ubi crudelem propius videre volantem
Accipitrem, dum iam irruit has, dum eviscerat illas,
Attonitae subito celeri cupida antra volatu,
Tectaque nota petunt, turri et conduntur in alta.
Aut velut ille canum vaga qui procul agmina cervus,
Persensit, medio fugit aequore pulsus et acri,
Silvarum iuga, transmittens, adit ardua, cursu.
His facti egregius fuit ipse Pelagius auctor,
Cantabriae genitore satus de rege potentis.
Collectamque fuga, et sparsam circum undique gentem,
Strenuus imperio asseruit proprioque volentem
Subiecit sceptro plebem, nixusque supremi
Numinis auxilio, non vi non artibus ullis
Egregiae tantum est virtutis adeptus honorem.
Quin etiam opposuit diro se cominus hosti
Saepè domum victaque ducens è gente triumphos.
Cumque recepisset iam pluribus ardua muris
Oppida, mox etiam urbem hosti Legionis ademit.
Seque novum clarae Legionis et Asturis, illo
Extulit auspicio regem, quae nomina, longum

Egregiis porrò ducibus servata sub aevum.
Hic ubi bis denos sceptrum gessisset in annos,
Post fundata acri patriae molimine regna,
Et iam tot passim victricibus aucta trophaeis,
Aethera conscendens lumen mortale reliquit,
[Note: Favilla anno 737. ab urso in venatione laniatus est.] Ardua magnanimo commendans sceptra Favillae,
Quem natum egregiae [(printer); sic: egregia] clarum virtutis habebat.
Ille rudimentis naturae pluribus altae
Exhibitis, cum fors silvis venator apricis
Spontè feras cursu passim sequeretur agrestes,
Oppetiit rapido miserè laniatus ab urso,
Vix ubi Sol geminos absolverat aetheris orbes.
[Note: Alphonsus Catholicus anno 739.] Inde gener regni tuus ardua magne Pelagi
Sceptra tulit clarus titulis Alphonsus avitis,
[Note: Pelagii regis filiam uxorem habuit. Hic regnum Navarrae magnamque Hispaniae partem et Lusitaniae urbes et oppida complura, eiecto Maurorum praesidio recepit, ex quo Catholicus cognominatus est. Arianam haeresin exstirpavit. Regnavit 19. annos. Pater eius Petrus Dux fuit in Cantabria, fuitque de sanguine Gotorum, huius posteri aliquot sibi invicem in regno sequuntur.] Cantabriae magnis quondam de regibus ortus,
Sanguine Gotorum illustri, viden ut nova virtus,
Fortibus assurgat coeptis, venientibus annis,
Ereptam longè patriam quae liberet hoste,
Reddat et aucturis asserta nepotibus arva.
En hic depulsis quae muniat oppida Mauris,
Navarrae excipiens regni ardua sceptra superbi,
Bellator? procul ut saevos bacchetur in hostes,
Et Lusitanae cultas ut fertilis oras

Occupet, et tuta cives in sede reponat?
O fortunatos tali sub rege labores,
Non adeò Gotos magni regnator Olympi,
Exosos habuit, prorsum aut delere paravit,
Qui tales animos tam fortia pectora regum
Ipse lubens dederit, res et felicibus actas
Ipse secundârit coeptis, operaque levarit
Sponte sua, laeto confirmans omnia fato.
Fama piis ducibus debetur magna, sed ipsi
Prima Deo, qui vim atque ardorem mentibus addit
Egregium egregiis, magnoque ipse erigit ausu,
Absque Dei nulla est virtuti gloria nutu.
Insuper infandi Rex hic Alphonsus Arii
Dogmata blasphemis quae sparserat impia verbis,
In te Christe, tuumque Deus ter Maxime Numen,
Omnibus ex oris radicitus exstirpavit.
Vera loco sacris passim augustissimus Heros
Munera restituens templis, verbumque per aras
Edocuit caeleste sacras, cultuque dicavit,
Unde pii meruit nomen quoque regis habere.
Salve care Deo, fortunatissime Rector,
Iamque poli felix age in altis sedibus aevum.
[Note: Froilla anno 758.] Ecce ut magnanimis Froilla exsultet in armis,
[Note: Alphonsi Catholici filius regnum Navarrae obtinuit propter uxorem suam Moynam. Saracenos Galliciam infestantes cecidit. Navarros rebellantes invasit. Vascones infestos subdidit. Fratrem ob invidiam occidit, et idem a fratre alio occiditur.] Teutonico possis quem nomine dicere Laetum,
Quod latè rigidos animosus agatur in hostes.
Utque Arabes patrios turbantes milite campos,

Galliciae magnae devictos strage trucidet,
Alta cadaveribus complens ingentibus arva,
Quanta nec infrendens sinuosis flatibus Auster,
Deicit ad terram folia undique, nec fera quantos
Sollicitavit hyas suspectis mensibus imbres.
Mox in Vasconios convertens arma rebelles,
Subdidit imperio evictos, et iussa coëgit
Sceptra pati et tanto se spontè addicere regi.
Sed qui saevitiam casus tibi movit acerbam
Ut fratrem manibus laetaveris ipse nefandis,
Rex animose tuum, quae tanta iniuria facto
Principium dedit? haud laeto iam laetus es ausu
O bone queîs operis tantam stimularis in iram?
Ah animum regite ô fortes ad cetera reges,
Ira furor brevis est hominesque in turpia mutat
Bruta, feris similes et mentibus exuit [(printer); sic: exulit] altis.
Poena manet caedes, ne temnite, dira, nefandas.
Seu citò seu serò veniat pede, qualia factu
Quisque patrat talis fato illum poena sequetur.
Qui fratrem occidit germano fratre vicissim
Aurelio ipse perit, vitamque et sceptra relinquit,
Post tres atque decem dilapsos aetheris annos.
[Note: Aurelius, anno 771 Servorum seditio se.] Per caedem Aurelius post ipse potitur habenis
Servorum tristes sedatur [(printer); sic: compescuit] ille tumultus
Qui scelere in dominos consurrexêre nefando.
Hos ultrò obsistens magna virtute repressit.

Verberibus sed enim scuticarum ingentibus illos
Tractari edixit, terga et servilia duris
Mandavit cedi virgis, et vincula necti
Deprensis, quo mancipio sibi protinus omnem
Subiecit turbam, ac ad iussa redire coëgit.
Post sex emoriens sine caede et sanguine messes.
[Note: Sillo anno 777.] Alphonsi gener huic ad regia munia Sillo
Succedens, Arabum firmavit foedere pacem,
Turbatosque animi latae per moenia cives
Galliciae, in morem rursum, et sub iura redegit.
[Note: Maurigatus sive Magaretus anno 783. Alphonsi Catholici ex Pellice filius, occupat regnum Saracenorum auxilio, quibus quotannis quasdam virgines se missurum pactus est. Dissimilis patri Alphonso, et multis vitiis oppletus fuit.] Ilicet Alphonso natus de pellice regi,
Illustri patrias fato suscepit habenas
Maurigatus turpi ille ducum infelicibus orsis
Auxilio fretus Libyae gentisque superbae
Cum quibus ipse suum hoc stabilivit foedere regnum,
Ut lectas illis, factum crudele, quotannis,
Sortitu egregias forma et pietate puellas
Mitteret, heu diros dirae impietatis ad usus.
Haud ille egregio similis virtute parenti,
Nec pietate fuit, sceptro hoc indignus honorum
Degener, infelix, aequi contemptor, et exlex.
Sed tantum geminos hic regno praefuit annos.
Impia non longo commercia tempore durant.
Quid composta iuvant cum diris foedera quemquam
Principibus? socii fures latronibus haerent
Turpibus immites: verum ô miserabile demum

Talis amicitiae pignus, gravis exitus illis
Imminet, à pravis disces pravissima quaeque
Talis eris qualis cui te coniunxeris, ille est.
[Note: Warmundus anno 786. Nepos Alphonsi ex Vimerano religionis habitum assumsit.] Inde pius sceptris potitur Warmundus avitis,
Prime nepos Alphonse tuus, qui tempora sacris
Ritibus, et templo quam regni impendere curas
Maluit, et Christo vitam moresque dicavit,
Relligionis amans, mundi et contemptor honorum.
Sollicitos haec cura tenet sub pectore multos
Quae vitae melior ratio, quae dulcior aevi
Semita, sublimes inter sua munia fasces,
Regifico et titulos inter splendore coruscos,
Transigere, et summis versari in honoribus aevi
Omnibus ante oculos magnique ad lumina mundi:
An tenues humilis subter legere arboris umbras
Contentum laetae tranquilla mente quietis,
Munere et exilem virtute facessere Spartam
Ornando. Quod amet per me sibi quilibet optet,
Sed mediocre placet vitae genus, ambitus ingens,
Et curas duplices, et damna sequentibus affert,
Et non praevisas quocumque à turbine clades.
Sunt sceptro populi, sunt Maiestate regendi,
Muneris hoc Divum sanxit pater atque hominum Rex,
At, nisi cui fas est tales affectet honores.
Saepè etiam quem sors curas elegit ad istas
Non adiit, magis et studia est potiora secutus,

Pacatam affectans sedato pectore mentem,
Et puros animi sensus, et amore Dei cor
Exundans, quod sola Dei iussa ardua verset,
Uni quod Christo, Christo quod serviat uni,
Cui petulans orbis studium moresque sinistri
Displiceant, placeat virtus, cui sit bona curae
In pretioque salus hominum, atque infixa medullis,
Haec ratio, ut vitiis populi medeatur inertis,
Turpibus, invigilans intercedatque precando
Pro stolidi noxa vulgi, ne Rector Olympi
Admissas iusta culpas malè vindicet ira,
Desuper, et diris involvat cladibus orbem.
Haec metuens quivis meliori deditus aevi
Arbitrio, non ipse malis se polluit ullis
Declinatque vafras, inhonestaque crimina, labes,
Supplice devenerans Divos et praevenit ore,
In commune suos referens pro se ipse labores,
Tranquillis arctus spatiis omnique remotus
A strepitu vanos mundi et contemnit honores.
Hoc olim meditans gens quae sua nomina Christo,
Fida dabat, gladios tot formidata cruentos
Carnificum et lenta tot cum nece tormina solas
Optavit silvis umbras, locaque invia plebi
Constituit, quà non hominum vestigia praestò
Non usus, sed opaca feris animalibus antra,
Huc cursum tulit, haec fugiens spelaea petivit,

Sancta cohors, hostes evitavitque superbos.
Hinc adeo grex ille hominum seclusus ab omni
Qui latet insultu curae sua solaque servat
Munia, securus gladiorum, animique tumultus,
Unius et Christi incumbens operatur honori.
Felices quibus haec contingunt otia non his
Auriferi potiora tagi sint flumina, non his
Mitra magis Regum magnorum arrideat aut quae
Ardua continuum flectunt se sceptra per orbem.

PANTALEONIS CANDIDI GOTIBERIDOS LIBER QUARTUS.

[Note: Alphonsus castus filius Froillae anno 788. regnavit in Asturia et Gallicia annos 41. His [(perhaps: Hic)] acceptis à Carolo Mag. auxiliaribus copiis, superatisque Saracenis, qui fines Asturum populabantur. Ulyssiponam, quae Portugalia dicitur, subegit, è quorum manubiis Ovetensem et Asturensem erexit Ecclesias, dotavitque reditibus.]
HUnc autem egregiis virtutibus aspice regem
Praestantem Alphonsum iam dehinc [(editor); sic: dhinc] cui nomina casto
Virginitatis honos, et lectus coniugis expers,
Castus habere dedit, dum relligionis amore
Abstinuit thalamo caelebs, et labe carentem
Transegit vitam, et Christo se spontè sacravit.
Nec minus egregiis viguit bellator in armis,
Quando repentinos patriis ex urbibus hostes,
Marte trucidatos aut forti milite abactos
Expulit, immani et passim cum strage repressit.
Urbem praetereà clari quae nomen Ulyssei
Structa gerit multa captam virtute recepit,
Hostem armis superans, et magnae plurima praedae

Dona ferens sacras hinc inde impendit ad aedes
Templorum ingentes Christo de more struendas,
qua castas servant sub moenibus Astures aras.

Fama est dum studiis templo, de more, sacratis
Ipse Heros sancta Christi cum gente vacaret,
Fixam aciem ad caelum vultu flexisse tenaci,
Caelestumque Choros animo affectasse fideli,
Et procul auratam sublimi in fornice templi
Affulsisse crucem, quam Rex prior omnibus unus
Viderat ipse, simul cunctis ex ordine mystis,
Spectandam innuerit monitu, Divosque precatus,
Iusserit aeternum tecto interiore reponi.
Magnus ei Caesar Germanide Carolus ora,
In Sarracenos Christi pro lege nefandos,
Iunxit opom, auxilio subiens ille optimus armis
Egregiis auctor bello invictissimus Heros.
Quae gens quae regio felix obsistat in armis,
Et devicta ultrò dextra non porrigat herbam,
Tanti inter sese coëant cum ad mutua Reges
Auxilia, et totum subigant communibus orbem
Auspiciis, terraeque potens regnator Iberae
Et germanus opum et famae augustissimus Heros.
Salvete egregii proceres, vestra ardua numquam
Facta, et amicitiae communia foedera iunctae
Armaque pro Christo pro relligione perenni
Virtutemque piumque ingenti in pectore zelum

Ulla dies memori venientibus eximet aevo
Dum virtus et erit super, et dum sanguis Iberus,
Laude suum vehet et dum gens Germana parentem
Virtutem decorans immortali undique vita.
Tàm modò firmatis quòd si quoque nexibus inter
Se coëant rerum domini, vinclisque perenne
Fortibus arctarent foedus, pacique studerent
Christiadae gentis: neque tam in sua propria versi
Viscera saevirent, odio atque tyrannide foeda,
Quam procul à nostris reiectus finibus hostis
Qui tristi heu cunctis meditatur acinace letum,
Exulet Idaeum vix et Simoenta teneret,
Caucaseis cinctus salebris: si nunc quoque tanto
Magnanimi ruerent [(printer); sic: rueret] concordi mente paratu,
Hos contra sancti qui caelica dogmata verbi
Et Christi aeternos audent convellere honores,
Sacra profanantes perverso altaria cultu,
Ut quondam Europae coniuncto Marte patroni
In Mahometigenam verterunt spicula gentem
Plus laeti imperio, minus et discriminis esset.

[Note: De S. Iacobo Compostellae. Turpinus Remensium Episcopus iussu Caroli, aedem D. Iacobo sacram Compostellae Galliciae dedicavit. Froillanus Episc. Legionensis Claret. aliquot monasteria instituit.] Accipe sed quae sint illos quoque gesta per annos
Pauca, morae ac animo, quaecumque ea taedia, vince.
Est locus extrema telluris Iberidos ora,
Galliciam veteres nomen dixêre coloni,
Clara iacet fossis quà Compostella profundis.
Is locus ante alios divis caelestibus unus,
Relligione patrum magno sacratus honore
Obtinuit praesens iam in saecula Numen habere.
Has [(printer); sic: His] etenim in terras, et in haec sancta oppida quondam
Fama est divini iam emortua membra Iacobi,
Post leti sortem indignam, per inhospita Ponti
Regna, procul per tot fluctus, tot littora circùm
Navigio venisse, atque haec loca certa petîisse.
[Note: Atilianus Episc. Zamerensis Claret.] Hic de Bissenis, quos Christus habebat, alumnis,
Unus erat quondam dictus cognomine Maior,
Quem Deus ille Heros miro dilexit amore.
Cui sese omnipotens in Maiestate serena,
Ante alios, coràm et sua grandia cernere facta
Ipse dedit, cuique arcanos committere sensus
Est solitus iam defunctam cum forte puellam
Aetherei revocaturus sub luminis auras,

Iret ovans, non ille omnes de more ministros
Admisit facti socios, hunc omnibus unum,
Nec non ipsius et prognatum sanguine fratrem,
Anteferens, secum ad spectacula tanta vocavit.
Scilicet ille suum confessus sponte Magistrum
Voce palam, et servatoris pia nomina Christi,
Ore vehens, duce quo sedes adeantur Olympi,
Non potuit vitae duros evadere casus.
Herodes sed enim Rex crudelissimus, illum
Demisit leto insontem, truncaque revulsum
Abstulit à cervice caput, tristique tepentem,
Indignum heu facinus maculavit sanguine terram.
At casum iuvenes miserati insontis amici
(Qui se tum socios Christi de nomine agebant.)
Ne tellure viri corpus sine honore iaceret,
Clàm noctu ut perhibent secum avexêre, proculque
Hispanam exilio laeti venêre sub oram,
Qua sanctum indigenas fato meliore cadaver
Fama est egregio tandem mandasse sepulcro.
Ex illo servatus honos et gloria busto.
Hinc famam fidei custodivêre nepotes,
Numen inesse loco haud temerè tum scilicet illi
Creditum erat, sed enim docuit post exitus ingens.
Plurima cum rebus tulerint se opera obvia miris.
Attestata fidem facti: tum paupere cultu
Stabant tecta solo. Sed ubi iam Carolus Heros

Accepit famae augurium, non inclita passus
Gesta premi, sedemque Deo meditatus opimam
Maioresque loco iam tum molitus honores,
Sacrorum proceres omni de gente vocari
Imperat, haud numero exiguos, qui numine dextro
Ritibus augustas templo sollennibus aras,
Et nova perpetuo fundarent atria cultu.
Atque ea tum totum vulgata est fama per orbem,
Qua tumido Rhodanus miscet sua cornua Ponto,
Pulcher et ornatas tot Sequana praeterit urbes,
Et Rhenus quà fonte cadit quà desinit idem,
Quàque rapax effert capita humida montibus Albis.
Istula quà findit campos torrentior, et quà
Tot populos tot regna sonantior alluit Ister.
Continuò cunctis Europae è finibus orbis
Longum iter ad sanctos procul instituêre penates,
Devoti Christo populi, coramque potentem
Ore salutatum cupidi venêre Iacobum,
Sponte sua, et famae exciti rumore secundo
Auxilii, seu quis morbo detentus acerbo
Voverit obsequium, et voti reus ilicet ultrò
Exigua obtulerit dextra munuscula grata.
Seu quis opem divûm dubiis in rebus amicam
Posceret, et propriae meliora exordia sortis.
Ipse suos longè Tybris mittebat alumnos
Romuleus, simul ipse haud quicquàm Numinis expers

Stellifer Eridanus scitatum oracula misit,
Et merito Divûm non dedignatus honore est.
Sed quid ego haec autem necquicquam ignota revolvo:
Haec adeò Alphonsi regno sunt gesta sub annis [(printer); sic: armis] .
[Note: Raymirus filius Waramundi anno 829.] Filius hinc Warmunde tuus Raymirus habenas
Excipit, et patrias magnis virtutibus oras,
Imperio frenat, saevoque tuetur ab hoste.
Damna tot adversis conspiravêre procellis
Unius hoc caput in regis, Normannica saevis
Gens tonat hinc furibunda minis, ruit acrior inde
Maurorum rabies, intentatumque relinquit
Nil sors aspra domi, dum bella domestica passim
Ipsa intrà patrii consurgunt viscera regni.
Non tamen hunc isti iuvenem exhausêre labores,
Perplexum spatiis aut arctavêre malignis,
Quin immota suo stetit in molimine virtus,
Omnibus et curis, insultu et fortior omni.
Ac velut Aegaeo [(editor); sic: Ageo] deprensus in aequore typhis
Nimbosis rutilus quem flatibus urget Orion,
Arte regit cymbam, clavo dum providus instat
Undarumque sinus, et verbera turgida vitat,
Et tempestati longè obluctatur obortae.
Namque Saracenis habitatas hactenus oras
Hispalidosque iterum magnam sibi subdidit urbem
Ipse sui auxilio consortique agmine fratris.
[Note: Nepotius Comes Palatinus regnum occupare tentat, quem rex bello captum in Monasterium detrusit.] Victus ei porrò per saeva Nepotius arma

Concessit, regnum ille palàm affectabat Iberum.
Frustratus sed post tanti molimine coepti,
Ut poenas diri dignas exsolveret ausi,
Et scelerum virtute aliqua commissa piaret,
Relligione sacras fato est detrusus ad aedes,
Perpetuis veneranda [(printer); sic: venerando] cohors qua dedita votis,
Ritibus exercet vigiles sollennibus horas,
Voce colens superos, et opimo thuris odore.
Non victor gravius iam victum saevit in ipsum
Virtutis memor aethereis quae proxima Divis,
Mortales iungit paribusque in honoribus effert.
Quippe recordatus fragilis, dum viveret, aevi,
Incertasque vices fatorum et plurima sortis
Momenta ambiguae, clementior exstitit, in se
Nec laesae nemesis poenam irritavit acerbam.
[Note: Clementiae exemplum Totila.] Totila ceu quondam generosi sanguinis Heros,
Huius honorandum decus et pia gloria stirpis,
[Note: Pallas apud Sophoclem ostendit Ulyssi Aiacem inimicum furentem et interrogat ipsum, an voluptatem ex inimici sui calamitate capiat.] Praevalidis belli incedens laetissimus armis,
Italiae ingentes victor sibi subdidit urbes.
Digrediensque locis passim, quà Martia vertit
Signa, minis gravibus, et cladibus intermissis,
Quas cepit virtute nurus et honore potentes,
Quos pueros, quas ingenuo candore puellas,
Non vi, non animi vultu Rex ille severo,
Sed comi virtute, pio et complexus amore,
Permulsit: tantum generosae mentis in illo.

[Note: Huic Ulysses respondet, sibi triste id spectaculum videri. Laudat hunc sermonem Minerva, et tu, si hoc inquit animo fueris, superis carus eris, et vitam feliciter exiges tuam. Nam Deus insolentes et vindictae cupidos odit, mites verò et moderatè agentes, diligit. ] Quae tum non regio tantae plenissima laudis?
Quis populus, quae gens huic non iuraverit, ultrò
Occurrens? age perpetuo victure triumpho
Dive pater, memores post fata has accipe grates.
Hoc placabilior, quò mens generosior ulla est.
Et facili placidos, fortes in pectore motus,
Heröes capiunt, fati et miserentur iniqui.
Hoc virtutis adhuc iam tractum ab origine longa
Austriadae proprium gentis, praestantibus usque
Regibus aeternum, carisque nepotibus, haeret.
Unde ea iam superat magno stirps proxima caelo,
Maximus hoc et habet pater Aemilianus honoris.
Illius hoc omnis soboles habet inclita honoris.
Rodolphusque pium referens virtute parentem.
[Note: Normannis ingenti classe littora Galliciae infestantibus, valida manu occurrit, habitoque cum iis conflictu, 70 hostium naves succendit.]Gens procul Arctöae veniens è finibus orae
Unde viris Aquilo Germana vocabula nomen
Indidit, ac à se Normannos nomine dixit
Proxima iam Danis habitabat regna, ferisque
Nordvegis gens clara viris et robore Martis,
Gallorum ingenti vastabat littora classe
(Saepe ea per Ligeri spatiosum navibus amnem
Invecta, heu diram circùm oppida Gallica, stragem
Edidit, ac ipsos subitae formidine cladis,
(Tunc regni Caesar frenos Ludovicus habebat)
Parisios pressit populos, dein numine dextro
Usa procul latum vires convertit ad Austrum,

Apulidae et sedes terrae atque Calabribus oris
Arripiens, Siculam pervasit adusque Panormum,
Depulit et veteres illo de littore Graios.)
Gens ea tum classem auspicio molita potenti
Normannûm, trepidas vela advertebat in oras
Galliciae, mare scutigeris obtenditur ingens
Lintribus, heu dira tacti formidine passim,
Indigenae, magnos ruperunt pectore questus,
At non egregiis Rector Raymirus in armis.
Hostem illum passus grassari impunè, repentè.
Adfuit instructusque acie vim reppulit acri
Marte fremens forti obiectans sese eminus hosti.
Quin etiam vafro incedens doctissimus astu,
Arte nova nullis pestem prohibentibus, undis
Ignibus excussit nantem super aequora classem.
Flammivomis medio dum visa incendia ponto.
Namque cavis radii speculis Hyperionis alti
Immissi radios in se flexêre vicissim
Unde calor geminus subitò, mirabile visu,
Exoriens rutilos dedit altis puppibus ignes.
Et ferus immissis saevit Vulcanus habenis.
Moenia ceu nuper circùm Byzantia, regni
Caesar Anastasius cum res Romanus haberet
Sarracenorum laudata incendia classis
Sensit, ibi docti conspecta industria Procli
Arte Syracusius senior sic ipse magistra,

Naturam miras rerum convertit in usus.
Continuò expositus medias procul hostis in undas,
Aut ruit, aut volucri trepidans absumitur igni.
Cetera pars longis coràm transfigitur hastis,
Pauci terga fugae dederunt properata, repentè,
Illa metu regio tantoque soluta timore est.
[Note: Hic felix rex cum Saracenis apud Calagorinam conflixit, ubi (ut aiunt) D. Iacobus in albo equo pugnans apparuit. Caesis multis Arabum milibus Calagorinam cum adiacentibus locis in deditionem Raymiri devenit.] Quid referam qua vi, quo Marte hic inclitus Heros
In Saracenos victor pugnaverit hostes?
Fortia quanta illos Calaginae ad moenia sedis
Strage trucidârit, quot milia fortibus armis
Exuerit, divinus ei cum fortè Iacobus,
Qui populi meruit quondam patronus haberi,
Visus adesse fuit, candenti belliger Heros
Vectus equo, et forti confundens agmina dextra.
Diine etiam humani patiuntur luminis auram?
Felicem ô Divis regem, fatoque beatum
Qui magnas Arabum saevis ex hostibus oras,
Accepit, patriam et spoliis ditavit opimis
Post sex defunctus curis mortalibus annos.
[Note: Ordonius 1. filius Raymiri anno 836. Vascones rebellantes compescuit. Arabes Lusitaniam depopulantes vicit fugavitque.]Vix iterum imperio Hispana rex gente rebelles
Vasconas asseruit magnis Ordonius ausis,
Victor et arctatis populum subiecit habenis:
Gens inimica Dei cum Sarracenica veri,
Ad Lusitanas campis ingentibus oras
Marte furens omnem vastaret milite tractum,
Extemplo ingrediens bello induperator Iberus,

Advolat, et fuso regionem liberat hoste,
Tradidit et multis [(perhaps: multos)] hostili ex agmine leto.
[Note: Musam Saracenorum Principem trucidatis 40. Mill. equitum, clade affecit.] Ipsum et Maurorum Musae cognomine regem
Congressus diro affecit discrimine Martis,
Multa suo adiciens quae ceperat oppida regno
Cauria quà latas, et quà Salmantia turres
Erigit alta simul cultus exosa profanos
Iam Christo obsequio gessit servire decenti.
Credite mortales Superi mortalia curant,
Nec fors incertis vaga passibus omnia miscet,
Est Deus humanis qui prospicit undique rebus,
Qui facili vertens mundi regna ardua casu
Eruit, aut alias fasces traducit in oras,
Commutans, qui res fragiles, regnumque caducas
Erigit ex imo superas educit in auras,
Sceptraque perpetuis stabilit durantia saeclis.
Ille et fortunam Ducibus, cursusque secundos,
Et gnaras rerum mentes, et provida corda,
Et fortes bellorum animos, et mollia fata,
Sufficit, et cunctos Heroum prosperat orsus.
Ex illo est rebus si quid benè cedit in ullis.
Omnibus hic uno mortalibus ore vocandus,
Ille piis praestò bonus auxiliatur alumnis,
Munera suppeditans humanae debita vitae
Optima dans animis caelestis pabula verbi,
Sollicitis corda immortali nectare potans.

Optimus hic fidei assertor, cultusque sacrati,
Blasphemos prohibet misceri in limpida sordes
Dogmata, doctrinasque vetat superare profanas.
Huic uno ore omnes solvant, et pectore laudes.
[Note: Alphonsus 3. Magnus filius Ordonii anno 846. regnavit 40. annos. Froilla eius frater Galliciam usurpare conatus, ab iisdem populis caesus est, ceteros fratres cum suspectos Alphonsus haberet, omnes oculis privavit. Magnas res contra infideles gessit. Lusitaniam expulsis Saracenis Christianis incolendam dedit, Vascones Navarrosque obsidione Maurorum liberavit.] Hic vero egregias propter res undique gestas,
Alphonsus magni meruit Rex nomen habere.
Quippe Dei veris patrias cultoribus oras,
A Lusitanis depellens finibus hostem
Tradidit, et Christo dignos sacravit honores,
Sollennes templis reparans in grandibus aras.
Quique pios subitis tot acerbis cladibus armis
Sarracenigenae vexabant Vascones hostes,
Navarrae teneros vastantes undique tractus,
Alphonso procul hi terga adventante dederunt,
Aut fuso rubeos sparserunt sanguine campos.
Non virtutis egens hic aut inglorius armis
Nec laudis fuit, aut magnorum indignus honorum,
Iustitiae gnavus cultor, gravis osor iniqui.
Egregiis patrias regni successibus oras,
Rite gubernavit, tum Christum pectore toto
Demeruit, longos regno praefectus in annos.
Ast haec nescio quo commisit tristia fato
Ille tamen, caros quòd eodem a sanguine fratres
Perspicuo tenerae privari frontis honore
Siverit immeritos, noctique immerserit atrae.
Ast ubi magna seges virtutum pinguibus arvis

Luxuriat, nitidè et campis florescit apricis,
Interdum vitiis locus est, et vilibus herbis.
Copia quas superat tamen et sua gratia florum.
Explicat hic silvas Asclepias alta comantes,
Nec procul hinc tristes fert arida gleba cicutas.
Si nisi quem virtus perfectum absolvat ad unguem
Nemo praemia fert laudum: fert praemia nemo.
Ille quater denos longis post messibus annos,
In Christo vera fidei constantia obivit,
Caelo immortales capiens Alphonsus honores.
[Note: Garcias filius Alphonsi an. 836. brevi tempore praeclara bella contra Arabes confecit Ayola rege Maurorum capto.] Quando pii Christo sacrarent omnia Reges
Munera, et eveherent castos pietatis honores,
Ritè Deo spoliis devicto ex hoste dicatis,
Magnaque caelesti ductantes agmina Christo
Ad veram conversa fidem, cultusque fideles,
Tunc quoque sunt belli fatis melioribus usi
Victoresque novam palmam cum laude tulerunt
Egregia, et fractos superarunt fortiter hostes.
Garcius hic quales successus optimus Heros
Alphonsi claro genitus de sanguine Regis
Rex habuit magnum Maurorum à rege triumphum
Captivo referens spoliis oneratus opimis,
Quae templis clari cum spontè dicavit Oveti
Usibus addicens sacrorum, et dulcibus aris
Ter Phoebus niveos absolverat aethere cursus
Astra poli, cum rex obitu suprema petivit.

[Note: Ordon. 2. frater Garciae anno 889. Victorias multas contra Arabas obtinuit. Ecclesiam Legionensem fundavit. Habuit in ditione Castellae 4. Comites qui bellum (quia infeliciter contra Sarracenos gestum erat) detrectarant, quos fide data ad se venire iussos, interfecit, ob quam perfidiam Castellani rebellantes, factis inter se Magistratibus rem ipsi administrarunt, è quibus postea reges descenderunt.] Frater ei regno subiens Ordonius Heros,
Felici passim fractos bello atterit hostes,
Castra manu capiens ingenti plurima, et omnem
Lusitanam obiit victor praedaque potitus
Innumera, censum templis de more locatis
Addidit ingentem, sancta et locupletibus augens
Atria divitiis, castos induxit ad usus.
Sed tamen hoc ab eo non dignum est laude patratum,
Ille quod haud verae Heroas virtutis egentes
Inclita quos Comites nuper Castella tenebat
Fraudibus accitos tacitis, et carcere vinctos,
Exuerit vita caesos, lucemque negârit
Aetheream: sed iusta gradu vindicta sequaci
Ponè subit nam Castellae se protinus omnis
Vinclis exsolvit populus, sibi denique gente
E propria legit queîs iura ferentibus ultrò
Obsequium studio declaravêre fideli.
Insuper et saevus cum invaderet oppida Maurus
Edidit ingentem fuso procul agmine stragem,
Praesulibus geminis dira inter proelia captis.
Ast annos postquàm regnando exegerat octo,
Inter vota Dei, lacrimas, interque calentes,
Inque fide Christi moriens, sua funera dextrae
Commendans leti somno compressus obivit.
[Note: Froilla 2. Alphonsi M. filius, frater Ordonii, anno 898. Regnum quod fratris Ordon. filiis debebatur fraude comparavit est factus leprosus. ] Froilla dein rapuit regnorum insignia frater
Seianum sed equum potuit rapuisse videri,

Atque Tolosani reperisse numismatis aurum.
Quippe brevis postquàm circum se verteret annus,
Correptus foedo mox ille in corpore tabo
Occubuit, Nato patriam sceptrumque relinquens.
[Note: Alphons. 4. filius Froillae, anno 899. Sumpto habitu Monachi fratri regnum permisit, quod mox paenitudine ductus recuperare satagit, sed à fratre oculis privatur.]Ergo Alphonsus obit sublimis munia regni
Mox animi dubius Monachum se sponte professus
Contulit addictum sacris templisque vacavit.
Cumque suo fratri Raymiro sceptra dedisset,
Immemor en voti et vitae pertaesus inertis
Talia succenso queritur sub pectore secum:
Ille ego qui magno regni conspectus honore,
Incessi, clara et capiti diademata gessi,
Egregiis pollens opibus, nunc nominis expers,
Incelebre [(printer); sic: Incelebrae] heu studiis agitabo inglorius aevum,
Ipsa mihi ingenium et vires natura valentes,
Diva dedit, longamque manu torquebimus hastam
Sponte, nec adverso timidi fugiemus ab hoste.
Haec secum et magnam ad praecordia suscitat iram,
Continuò et poscit sibi debita munia regni
Multa movens, sed non perculso est pectore factus
Ille sui compos voti, germanus at ipsum
Spirantem, cùm fors cepisset bella, repentè
Excidit et sceptris, et dulcia munera lucis
Perdidit amissae, melioris et excidit aevi
Spe miser, heu veteres questus non molliter annos.
Ut cava tinnitu frustrà quatit aera sonanti,

[Note: Simile.] Ille per Hyblaeos qui laeta examina, saltus,
Servat apum mellis studio ceraeque magister,
Fortè ubi compositis sese de sedibus ultrò
Profudêre suos et deseruêre Penates,
Cum sonitu penitusque fugax elabitur aula,
Stat procul ille gemens, votoque requirit inani
Amissas malè faustus opes, et floris alumnos,
[Note: Raymir. 2. frater Alphonsi 4. Sociatus Ferdinando Gondisalvo primo Castellae Comiti (quem Comitatum in Feudum a rege Legionis tenuit) gloriosa victoria contra Arabes potitus est. Rursus apud Simancas 80, Mill. Arabum trucidavit.] Quos reduces ullo non unquam tempore speret.
Qui Comes in feudo tum Gondesilaus habebat
Castellae primus fasces, tulit acribus armis
Auxilium Raymire tibi, vos territus hostis
Fugit Arabs, victoque accepit milite cladem.
Osma fuit vestrae testisque et gloria palmae.
Mox ad frugiferae pinguissima culta Samancae,
Caesaris augustae Maurum per moenia regem
Abnerum [(printer); sic: Abuerum] multo foedatis sanguine campis,
Vicisti, et victo famam super hoste tulisti.
Auxisti et veteres simili virtute triumphos,
Quando novem atque decem complesses temporis annos.
[Note: Ordon. 3. filius Raymiri, an. 916.]Filius invictis pugnans Ordonius armis
Gallicios fratris iurare in verba volentes,
Subdidit et cives domuit virtute rebelles.
Germanique minas dextris infregit inanes
Fortibus, accessuque suo conterruit hostem.
Turba ministrorum velut insidiosa malorum,

Fors ubi longinquas herus ipse profectus in oras,
Absit, et illa metu immunem se cernit herili,
Continuo in luxus, et in otia turpia solvit
Pectora, et obsessae strident clamoribus aulae
Effrenesque ciet petulantia barbara gestus:
Ast redeuntis heri rumor si innotuit ultrò
Mens stupet, et subitus quassos timor occupat artus,
Nequitiaeque pudet, vitae et iam turpiter actae,
In moremque iterum tandem sua munia flectunt.

Haud secus adventu populum compescuit omnem.
Ille suo Princeps, facere et mandata coegit
Quinque dein sceptrum moriens post lustra reliquit.
[Note: Ordon. 4 Malus filius Alphonsi 4ti anno 941. quia regium nomen iniustè sibi arrogavit, populus Sanctium Ordonii 3 filium in regem petivit qui Ordonium proelio victum interemit.] Post regno illicitis se Ordonius intulit ausis,
Alphonso genitus, populo nec frena volente
Corripuit gravis ambitio quò compulit ipsum
Regnandique sitis vetitique innata libido
Demens qui propria non laetus sorte, quietè,

Inque Dei puro, virtute illustris, amore
Vixerit haud ille exsolvisset sanguine poenas.
Dum plura appetiit quod habebat perdidit ipsum.
Cornu optans quadrupes, geminas fera perdidit aures.
Tam deest id quod adest quàm quòd non adsit avaris.
Tantalus ut mediis sitit haud saturatus in undis:
Sic eget inter opes etiam vir semper avarus.
Infelix hominum longèque miserrima gentis
Conditio, ô lentas iussa ad caelestia mentes
O sera in superas mortalia pectora curas,
Atque luto defixa, poli nemo ardua nemo
Regna petit, Ditis verum petit ima profundi
Tartara quisque gradu, gnarusque volensque citato:
[Note: Nota: Olivanus quidam Comitis Barcino. filius vocem emittere non potuit, nisi prius terram manibus effodisset.] Luxuriae, ventri, invidiae, fraudi atque rapinae,
Dedita pars hominum summa est, bona corporis huius
Unica sunt cordi fatuis, quid amara voluptas,
Dulce ferat? brevis hora boni spatia ampla malorum
Pensat, habet longum fallax iniuria damnum.
Tam turpes, agite, idcircò dediscite mores,
Ac ab humo sursum celeri contendite nixu,
Despicite ô sordes humiles, caelestia laeti
Dona probate, polum et terris spectate relictis.
Arctus et angustus dolor hìc, post longa voluptas.
Tum quibus hîc grave erat mentem frenasse ferocem,
Arbitrio domuisse manus, moderamine pectus,
His nova pensabit dulcedo à morte laborem.

Quod perit, exiguum, quod permanet haud capit ullo
Fine modum: benè qui metam perdurat ad imam,
Sudando, colluctando, mala multa ferendo:
Vitae immortalem geretis post fata coronam.
[Note: Sanctius Crassus, filius Ordonii 3. anno 961. A medicis ad maciem deducitur.] Sanctius hunc igitur contra fas sceptra ferentem
Commissa interimit pugna meritosque parentis,
Defuncti repetens haeres accepit honores.
Corporis ob molem dictus cognomine Crassus.
Herba Machaonicam medicis inventa per artem
Miscuit huic solidas mensis exilibus escas
Unde saginatus decrevit pondere venter
Et macies submissa loco nec tempore longo
Marcidus aethereas animam exhalavit in auras.
[Note: Raymir. 3. anno 974. Regnavit annos 25.] Nondum aevi maturus obit Raymirus habenas
Galliciam auspiciis, saevo tutatus ab hoste,
Fortibus asseruit, Normannica littore signa
Obruit, et fusam submersit in aequore classem.
Quinque adeò sceptrum per lustra tenebat Iberum.
[Note: Waramund. 2. fil. Ordonii 3. anno 999. Maurum primo fugavit, post ab eodem victus est. Sed denuò victoriam contra Maurum obtinuit, ideoque insolentior factus est, et compostell. et Ovetensem praesules carceribus inclusit.] Cui Warmunde subis saevo qui victor ab hoste,
Accipis ingentem repetita ad proelia cladem.
Obrutaque hostis habet Legionis moenia captae,
Et Compostellae florentem diripit urbem
Ut superum à Divi iussus cohibere Iacobi
Relliquiis dextram, cui mox te fortior armis
Innumeris offers, iterataque bella capessans,
Omnibus exutum signis latè obruis hostem.

Ereptamque prius repetis per proelia palmam.
Tam benè parcere si tantùm, quam vincere nôris.
At tibi victori grandis si gloria fastum
Movit, et excessit zeli indulgentia metam,
In castosque gravi saevîisti carcere mystas:
Non tamen hanc meritis haud quicquam grandibus iram,
Sponte recompensas aedes delubraque Divûm
Diruta sublimes reparans educis ad auras,
Pluribus accumulans donis habitusque vicissim
Templorum divinus honos ritusque sacrorum.
Haec adeo septem gessit Waramundus in annos.
[Note: Alphonsus 5. anno 1006.] Qui regni ingentes animis aequabat honores,
Alphonsus, solii suscepit frena paterni,
Ut sua compositis per foedera commoda rebus
Quaereret et socium belli in discrimine haberet,
Expugnare tuum cum vellet Corduba regem,
Tiresiam Christi ornatam agnitione sororem [(printer); sic: sororum]
Magnati iunxit Mauro, qui clara Toleti
Moenia habens fidei temnebat dogmata verae
Ipsa soror tales est aversata hymenaeos
Haud laetis coniuncta animis, at libera tandem
Facta viro viduas ingressa est protinus aedes,
Muneribus Divum templis operata sacratis.
Rex ubi Viseam signis circumdaret urbem,
Quam Mauri multa propugnavêre manu, ac vi
Fortè cava ingenti percussus tempora saxo,

Occubuit, letale gerens in corpore vulnus.
Warmundoque locum concessit in ordine Nato.
[Note: Waramundus 3. anno 1015.] Hic Fernande tibi (quamvis affinior esses,
Illius et thalami germanam lege teneres.)
Cum vos, nescio quae stimulasset in arma simultas,
Occurrens validis belli discrimine signis,
(Qua turrita novis conspecta est Carrio muris)
Vulneris occubuit plaga sceptrumque reliquit,
Dum decies sua per vestigia fluxerat annus.

PANTALEONIS CANDIDI GOTIBERIDOS LIBER QUINTUS.

[Note: Ferdinandus I. filius Sanctii Maioris Navarrae, 5 regis, Waramundi 3 sororem Sanctiam uxorem habuit, cuius praetextu Legionis regnum occupat, per Eliutam matrem Comitatum Castellae consecutus, hinc Castellae Legionisque regnis coniunctis Castellae et Legionis rex est appellatus, anno 1025. praefuit annos 47, Obtinuit etiam Navarrae regnum occiso fratre Garsia. A Mauris Conymbricam civitatem, portionemque Portugaliae partem recepit.] HIc verò, hic ingens iuxta qui cernitur Heros,
Divitiis pollens amplis, et honoris abundans,
Castiliae magnas rexit Fernandus habenas,
Matris in imperio succedens proximus haeres.
Hic idem regni fasces Legionis habebat,
Inde novos titulos ductor, nova nomina gessit.
Addidit his etiam Navarrae sceptra potentis,
Cùm fratrem illatis ultrò fudisset in armis
Ille feros dextro superavit numine Mauros,
Moenia sublimis devicit et alta Columbrae,
Et Lusitanis victor subitò institit oris,
Et procul è magnis statuit qua Gallia portum,
Eiecit Mauros terris, ubi nomen Ulysses,
Ductor habens urbem fundavit Ulyssibonnam,
Huc vento Graiis errore advectus ab oris.
Praeditus egregiis fuit hic virtutibus Heros,
Humanus metuensque Dei et servator honesti,
Grande Ducis specimen veri, lausque optima regum
[Note: Vivus regna distribuit liberis.] Lustra novem tantis superavit et integra regnis.
Iamque aevo gravior longis et debilis annis,
Ipse suis patrias urbes ex ordine natis

[Note: Adhortatio ad filios.] Delegans multo assignavit honore tuendas,
Vivus adhuc, tali quos est affatus ab ore,
Unanimes: mea nunc aevi transacta supremi
Tempora, decursis nunc meta laboribus instat
Ultima, iam seros sed non inglorius annos
Exegi, superis ego deinde penatibus hospes
Accedam: divis equidem caelique parenti
Ipse immortales imo de pectore grates,
Gratus ago, mea quod rerum pater [(printer); sic: praeter] aequus amico
Omnia respexit vultu, quod numine laeto
Aspirans nullius opis me implêrit egentem,
Nomina quòd Christi, quòd facta et munera Christi,
Mente pia recolo evolvens, quòd munia regnis
Dexter obire novis, et curam impendere quivi
Mandatorum operum studiis, tua fida voluntas,
Effecit genitor, quòd vos mea pignora, nati
Aspicio amplectorque lubens, ea gratia summi
Est patris, hunc iterum votis iterumque precabor,
Omnibus ut vacuos damnis vos deinde reservet.
Quae mihi regna dedit caeli frenare potestas,
Illa, mei nati, votis [(perhaps: vobis)] frenanda relinquo,
Sponte mea: tu Castellae sceptra inclita Sancti
Care tene et patrios animis complectere honores.
Tu Legionis habe campos Alphonse feraces,
Asturiasque plagas, et cultam Tranisimenam,
Galliciae serva: fecundos Garcia tractus.

Vivite felices, contentus sorte maneto
Quisque sua, et proprio adsuescat frugaliter uti.
Numinis è vestro ne ponite corde timorem,
Aetherei, caelique patrem per vota vocate
Dulcia, res ille ut vestras et munia vestra
Auspiciis beet optatis, cursumque gubernet,
Imperii atque operas laetis successibus ornet.
Divini verò cultus ante omnia curam,
Sermonumque Dei gerite, et pietatis amantes,
Vivite, ne vestro amittatis pectore Christum.
Tum reliquas virtutum operas iustique bonique
Excolite, et castos servate in corpore mores,
Aeternam inter vos fratrum concordiam habete,
Ne teneram evertat mentem damnosa voluptas,
Quae blando imponens vultu mala turpia portat.
Saepè meus ceu me genitor dulcissimus olim,
Fata sua et sacro enarrans de Numine visus,
[Note: Contentio Virtutis et ignaviae ex Xenophonte.] Edocuit: Puer is teneros ut vicerat annos,
Iam signans nivea pulchras lanugine malas,
Iamque sciens parvis quid distent aera lupinis,
Forte per herbosos viridanti in gramine campos
Considens sola secum sub mente revolvit.
Hancne viam, (gemino [(perhaps: gemina)] sed enim via didita [(printer); sic: dedita] valle
Sese aperit, vitii haec virtutis at altera,) an illam
Ingressu eligeret primo: tum protinus ecce
Gressum inferre duas circumspicit Heroïnas

Una decens vultu, specieque decora modesta,
Non adsciticiis fucata coloribus ora,
Quam natura dedit servabat corpore formam.
Munditia insignis castoque venusta pudore
Candidus hanc circumcingens velabat amictus.
Altera sed benè curatos carnosior artus,
Pulchra genas, ceu sanguineo si lilia spargas
Alba ostro, passimque oculos effusa vagantes
Emicuit rutilo vestes splendore coruscae
Affulsêre, suam saepè illa amplissima formam
Mirari, saepè illa alios attendere num se
Qui videant, saepè et propriam quoque respicere umbram.
Accedunt pariter [(printer); sic: ambae] , Virgo, ut solita illa, modestè
Carpit iter, verum haec celeres praevertere cursus,
Pone parans, prior hoc iuveni sermone locuta est:
Fallor ego an dubia tecum sub mente volutas
Care puer cui te gressu committere primo
Mens sedeat calli quod iterque invadere certum.
Si [(printer); sic: Sic] tibi, si libeat nostris te addicere regnis,
Te per ego facilemque viam, et mollissima ducam
Fatorum spatia, et felici in culmine sistam,
Fortunarum omnis penitus curae atque laborum
Expertem, non tu irrequieti classica belli,
Aut rapido trepidos horrebis Marte fragores,
Non animo insomnes stimulante morabere curas,
Deliciae tibi semper erunt, semperque recentes

Illecebrae, et molli quae congruat esca palato.
Lautaque ponentur sapido Carchesia Baccho,
Semper odoratis formosa cubilia lectis,
Carpentem aurato dulcem sub tegmine somnum
Accipient: labor hinc omnisque facesset egestas,
Talia quod si fors tibi defore commoda credas,
Ne [(printer); sic: Nec] dubita, nec ob id duris distringere curis,
Faxo ego, ne multis sudoribus anxius illa
Queîs opus, acquiras, alieni quippe labores,
Usibus apta dabunt, namque undique, et undique passim
Unde libet, de quoque libet, quaque arte vel astu,
Exigere, aut sine vi, vel cum vi surripere, illis
Fas est, qui nostris mereant stipendia castris.
Dixerat haec: puer haec [(perhaps: hanc)] tum contra talibus infit:
Fare age, quaeque Deûm, et quod habes, pulcherrima nomen?
Illa sub haec: grati, vitae felicis, alumni,
Me largitricem appellant, quamquam aspera, qui mî
Bella movent, non me dignantur nomine tali.
Atque [(printer); sic: At] hos dum cedunt sermones, altera porrò
Virgo adstat, talesque expromit corde loquelas:
Et mihi te sit fas affari, et iungere gressum,
Care puer, quando ipsa tuos ego namque parentes,
Teque ipsum, atque tuo tot raras pectore dotes,
Atque indefessum studii melioris amorem
Perspiciam, atque meo perpendam pectore mecum,
Haud fatis incerta feror quin si tibi nostras

Mens et amor sit inire vias puer optime magno
Sis tibi, sisque tuis post deinde futurus honori.
Rarior inde meis accedet gloria rebus,
Non tibi ego primo vanos in limine fumos,
Ore voluptatesque crepans [(printer); sic: precans] nugasque suaves
Obiciam, rebus cursum natura perennem
Quem dedit, atque ratum voluit Deus esse, docebo
Nil etenim, quod sit rectum, vel quod sit honestum,
Absque labore Deus praestat mortalibus, illum,
Ne tibi is invideat, studio venerêre fideli,
Numen ama, si vis caelesti a [(printer); sic: caelesti] numine amari.
Si benè de caris tibi vis promittere amicis;
De caris benè tu merearis, oportet, amicis.
Vis celebres habeant amplis te in honoribus urbes:
Prosequere officiis tunc immortalibus urbes.
Patria vis te gens, vis te mirentur Iberi;
Tu patriam et laetos benè demerearis Iberos.
Tellurem uberibus flavescere frugibus optas:
Tellurem fortes invertant vomere tauri.
Sin ex armentis cupis emolumenta parare:
Tu curam armentis meritosque impende labores.
Quod si fortia te oblectant certamina Martis,
Ardor et est caros vinclis exsolvere amicos,
Et contra indomitos bellando deicere [(printer); sic: eicere] hostes:
Tu validis totum exercebis corpus in armis,
Aut longam quaties crebris vibratibus hastam,

Aut formosa premes generosi terga Caballi,
Arma gerens dextra, belli simulacra ciebis,
Hostibus adversis contra, ceu bella vocarent.
Nunc rapidos cursus ineas, celeresque recursus,
In gyrumque ruens alternos orbibus orbes
Impedies, vel tela manu et fera spicula mittes
Infensus, vel equo sistes trucia arma retento.
Utque tenax habeas praeduro robore corpus,
Continuis vegetos versato laboribus artus
Obdurans: simul his virgo interfata [(printer); sic: interfecta] loquelis
Altera: cernis ait puer optatissime, ut aspram
Difficilemque viam, atque rigentibus interruptam
Rupibus ostendat, donec felicia vixdum
Tempora contingas tandem, contra haud ego longis
Regna voluptatis ducam te ambagibus: Atque hîc
Altera stans contrà sic virtus excipit ore:
[Note: Cic. lib. 5. Thusc. [(perhaps: Tusc.)] Q. Darius in fuga cum aquam turbidam et cadaveribus inquinatam bibisset. negavit umquam se bibisse iucundius. Numquam videlicet sitiens biberat, nec esuriens Ptolomaeus ederat, cui cum peragranti Aegyptum comitibus non consecutis, cibarius in casa panis datus esset, nihil visum est illo pane iucundius. Socratem ferunt cum usque ad vesperum contentius ambularet, quaesitumque esset ex eo, quare id faceret, respondit: sese quò melius cenaret, obsonare ambulando famem. Quid? victum Lacedaemoniorum in Phiditiis [(perhaps: Philitiis)] nonne videmus? ubi cum Tyrannus cenavisset Dionysius, negavit se iure illo nigro, quod cenae caput erat, delectatum. Tunc is qui illa coxerat, minimè mirum, condimenta enim defuerunt. Quae tandem inquit ille? Labor in venatu, sudor, cursus ab Eurota, fames, sitis, His enim Lacedaemoniorum epulae condiuntur.] Quae tua, quae tantum est infelix virgo voluptas?
Quid tibi suave potest, aut quidnam dulce videri?
Quandò horum nullos ob causam ignava labores
Insumas, neque laeta animo ventura petaci

Exspectes, prius et dulcis quàm te ulla cupido
Accipiat, iam te saties implevit abundè,
Ante fames vacuos quàm praevia pellicit artus,
Ora cibo satias, quam te sitis arida tangit,
Turgida spumanti suffundis viscera Baccho.
Quoque magis comedas genialiter, undique lautis,
Deliciasque dapum adsciscis, luxuque superbo
Indulges: coquus hic numquam tibi sufficit unus.
Suavius utque bibas, patriae tibi pocula vitis
Sordent, ac longè diverso ex orbe Lyaeum,
Sollicitas, clari ponis iam vina Falerni,
Lesbia iam, aut Chio pingui nascentia Tmolo.
Neve minus placeant, medii sub sidere cancri,
Ipse nivem et glacie pendentia frigora quaeris.
Utque tuis dulcis faveat mage somnus ocellis,
Mollia Amycleis tibi pulvinaria plumis,
Et lenes posito substernis corpore lectos.
Non quia sis multo corpus defessa labore,
Sed quia nil quod agas, praestò est, somno undique inerti,
Desidiosa vacas, inque otia foeda soluta,
Sed non in Venerem nocturnaque proelia segnis.
Sera gravi luxu tractas convivia pernox.
Sed pretiosa Dieî traducis tempora somno.
Quamvis cuncta aevi durando saecula vincis,
Non tamen aethereis locus est tibi sedibus ullus,
Nec te caelicolae vultu dignantur amico.

Mortales verò virtus quibus optima cordi est,
Hi te ignominia afficiunt, probrisque nefandis.
Quodque adeò accipiunt arrectis auribus omnes,
Numquàm à quoquàm ullas audisti perfida laudes
Ipsa tuas, quodque est visu oblectabile, numquàm
Pulchrum opus ipsa tuum vidisti inamabilis ullum.
Quisnam igitur, si quid dicas, tibi credere possit?
Quisnam, si quibus indigeas, tibi reddere possit?
Quisque suum, mentis compos, tibi tradere nomen
Sustineat? cum primaevae sub flore iuventae
Corporis, in senio spolientur robore mentis.
Desidia sed enim, et luxu, cum tempora floris
Prima sui peragant, post accursantibus annis
Aegritudinibus, gravibusque laboribus artus
Confringunt, licet agnoscant deformia seri
Patrata, anganturque animis, ast hoc tamen ipsum
Excruciat, sed et hoc quod tunc operantur, acerbum est.
Namque dolent, pueros se dulcia commoda vitae,
Hausisse, et primos egisse procaciter annos,
In senium et tristes longè servasse dolores.
Talia quippe tuis exsolvis praemia alumnis.
Ast ego caelestes inter gentesque beatas,
Semper ago, et castis coràm mortalibus asto.
Nil sine me pulchrum, divûm genus atque hominum grex
Incôhat, ante alios Dîis et mortalibus omnes
Laude vehor, multoque ornata extollor honore.

Quisquis in arte sua corpus sudore fatigat,
Fida ego ei adiutrix praestò, bonus arva domosque
Servat herus, nec ego custos avellor ab illo.
Sedulaque officiis famulos adiuto fideles,
Pacis ego atque operum, quae pax fovet optima, dulcis
Promotrix, sin arma vocent, ego sedula in armis
Atque in amicitia nulli concedo tuenda.
Grata meis dapis est, potusque fruitio, alumnis.
Ante famem nec edunt, nec pocla rubentia vertunt,
Ante sitim, somnus multò est iucundior illis,
Post operas, quàm qui nullos obiêre labores.
Nec somno interpellati ringuntur, ab illo
Nec se adeò retineri unquàm patiuntur, ut illud
Non faciant, quod eos acris facere urget honestas.
Laude senum iuvenes, iuvenum laetantur honore,
Ac pietate senes, veterum inclita gesta parentum
Iucundis volvunt animis, subit acrior alto
Corde decor, magno et laudum accenduntur amore.
Et pulchros pulchra expediunt virtute labores.
His favor aspirat caelestûm, his laeta propinqui,
Dona ferunt, multo patria hos extollit honore.
Post ubi frigida mors anima subduxerit artus,
Tantorum et finem attulerit meta ima laborum:
Non cadit una etiam meritorum fama, sed ipsi
Continua immortale gerunt per saecula nomen.
Haec adeò puer egregio sate sanguine si te

Cura habeat, mecum acres perferre labores,
Mens subeat, non vano equidem tibi fabor ab ore,
Tunc verè ante alios felix celebraberis omnes.
His se actum stimulis genitor referebat et omnem,
Huc curam intendisse animi, quo laude perennis
Viveret, et dignos caperet virtutis honores.

Et pater ille quidem claris non degener ausis
Exstitit, hunc oculis specimen praeponite vestris
Illius et castos mores et fortia facta,
Exprimite egregiis factis, caelique parentem,
Observate pii, vestras ne dedecus ullum
Inquinet infestas turpi cum crimine laudes.
Concordes animos inter vos semper habete.
Sic pax haud vestras excedet amabilis aulas.
Natorum haec genitor cum Ferdinandus ad aures,
Orasset carisque animis monita aequa tulisset.
Deseruit terras moriens caelumque petivit.

[Note: Sanctius 2 an. 1073. desideratus. Non contentus Castellae regno, Legionis quoque regnum sibi vendicat, Alphonso fratre eiecto.] Sorte patris capiens legatas sanctius oras,
Ulteriora petit, regnisque adiungere regna
Plura parat, subito et compulsum milite fratrem,
Sede sua Alphonsum exturbat, tum Garciam adortus,
Immemor heu fidi monitûm, ingratusque parentis,
Germanum diris deiectum intercipit armis,
Victor ovans. Quo namque ruit furor acer habendi?
Ille Dei violat [(printer); sic: volat] leges, et iura resolvit,
Immemor humanae sortis, rationis et expers.
Summa cito vertit casu, per fasque nefasque
Quà libet impulsu, defertur, et avius exit,
Hinc caedes hominum fraus hinc, iniuria strages.
Hanc fugite, ô pestem, proceres, nec tanta libido
Occupet insanos animis sese ipse, suosque
Quisque regat mentis flatus iramque remittat.
Grandius hoc, quam si toti procul imperet orbi.
Sit licet, at voto rex hic opibusque potitus,
Ipse tamen meritas tandem cum sanguine poenas,
Turpis avaritiae poenas persolvit ubi atris
Obrutus insidiis, et dira fraude petitus
Occubuit, lato transfixus corpore ferro.
Hunc tulit eventum regnandi insana cupido,
Scilicet ipse sibi nocet ambitione superbus,
Ut supera affectans lapsu perit Icarus undis
[Note: Alphonsus 6. anno 1079.] Alphonsus caeli post tristia funera fratris
Laetus ab exiliis ad debita regna vocatur.

Ille fatigatam longa obsidione, Toletum
Obtinuit victor Mauris ex hostibus, urbem,
[Note: Mauri Hispaniam vastarunt, quibus 7. Comites occurrentes omnes occisi sunt.] Atque omnem circa terram ditione subegit.
Cum ferus ingrueret saevis tunc hostis in armis,
Ederet et tristes Hispana per oppida clades:
Septem illi Comites occursum protinus ibant
Omnes qui fato caesi periêre maligno,
Atque loco nomen facta de clade dederunt.
[Note: Calamitatis huius causam cum rex suorum animis nimia mollitie effeminatis imputaret, balnea, aliasque id [(perhaps: genus)] illecebras sustulit, populum ad pristinam virtutem et severitatem reducere conatus.] Gens heu, tunc bello prostrataque Gotica diro.
Victori palmam, famosa tropaea, reliquit.
Quippe animos levibus tunc corrupere [(editor); sic: corrupuêre] viriles
Illecebris, venêre et vino, vitaeque solutis
Moribus, ut victum Goti accepêre Toletum,
Quà Mauri studiis addicti imbellibus olim
Multa voluptatum passim oblectamina habebant,
Id verò advertens rector, studia illa nefanda,
Balnea, delicias, hortos, et ludicra facta
Abstulit, et duro exerceri Marte iuventam
Grandibus et bellis, fessisque laboribus ultrò
Iussit et effetos vitae deponere mores
Rursus et ad curas traxit virtute severas.
Quem vis nulla virûm, praestantibus inclitus ausis
Hannibal, aut illi potuêre domare labores,
Intrepidis timor Ausoniis, iam fulmen et urbi:
Vincendum illecebris sese dedit, hostibus illis
Luxuriesque Ducem complexa salacibus acrem

Blanditiis, simul et tum fortia castra procaci
Spurcitia, in turpes post tanta tropaea resolvit
Delicias, iamque ille minus, minus atque timeri
Coepit, et ambiguam Romanis linquere palmam.
Quid foeda foedum magis atque nocentius usquàm
Luxurie? prius exstiterat quae vivida virtus
Atteritur figitque pedem victoria lento
Segnior incessu, aut nulla est, quae gloria laudem
Prima tulit, sopita notam et grave dedecus affert.
Una animi et vires et corporis expugnantur
Eversae, ambigere ut possis, an ab hostibus ullis
Sit, vel ab hac, mitti victum fera sub iuga, maior
Pernicies, luxu bis qui perit, interit, ille.
Scilicet est plures deprendere Sardanapalos,
Et plures Heliogabalos, seges huius abundans,
Plurima ubique nitet vitii, ne cedite turpi
Luxuriae, ô reliquos, Proceres, qui vincitis hostes.
Forte Lothariacis advenerat hospes ab oris,
Egregius forma iuvenis genere inclitus Heros
Henricus, natam Rex hic cui sponte Taresam
Connubio addixit stabili, regnumque dicavit,
Nomen habens, illic quia portum Gallus habebat.
Ex illo reliqui descendunt ordine Reges,
Tempus ad hoc, alto praestant qui nomine Reges,
Aeterni Heröes meritis et laude potentes.
[Note: Alphonsus 7. rex Aragoniae, praetextu uxoris Uracae Alphonsi 6. filiae. Castellae Legionisque regnum obtinuit, anno 1106.] Successit gener huic et nomine dictus eodem
Strenuus egregiis, et longè invictus in armis,

Hic multis Mauros ex urbibus expulit Afros,
Tudela quà fortis, quà Dorada clara minaci
Aggere praefixit muros, qua Bilbilis alta
Quaque Turissa stetit, Augustaque Caesaris ampla,
Et qua Borgia habet turres, pluresque potenti
Praesidio exstruxit, praecelsis moenibus urbes,
[Note: Mauros ex multis locis eiecit, Cordubam, Almeriam et Baionam recuperavit, multa oppida condidit.] Berlangam ingentem, Bilfortaque et Almazenam.
Et quia tot populos frenabat, totius ille
Hispani voluit regni induperator haberi
Sed quo clarior hic bello Heros exstitit, illo
Tractabat templis sacrata profanius almis
Munia, nec [(transcriber); sic: noc] Divum cultus in honore tenebat,
[Note: Potentissimus omnium qui ante ipsum fuêre, est habitus.] Saepe feras quadrupes sacras induxit in aedes,
Ante ipsas stabulis indulgens turpibus, aras,
Hinc sceleris poenam meritò luit ille nefandi.
Cincturus sed enim forti edita milite Fragae
Moenia, et assiduis oppugnaturus in armis,
[Note: Quare principatibus regnisque coniunctis, Imperatoris Hispanorum nomine voluit appellari. Hic etsi bellicosus, in rebus tamen divinis negligentior fuit: Nam saepius equos in Ecclesiis, velut in stabulis habebat, ad extremum nec mortuus nec vivus apparuit.] Continuò in tenues rector disparuit auras,
Nulli hominum visus porrò, seu Numina caelo
Abstulerint, seu sit vivus delatus ad Orcum,
Ambiguum est, vivum constat non esse repertum
Amplius ante oculos, rideri nescia Divum
Numina, blasphemosque pati per crimina fastus,
Tam grave non usquam siverunt crimen inultum.
Abstineant proceres Divos temerare beatos,

Quin potius digno Christum venerentur honore,
Ille Ducum stabilit fasces et vertit eosdem.
Nil pensi, qualem vitam vivamus, habemus.
Credimus extremas et longè absistere luces.
O faciles, dum luctamur, dum tendimus, et dum
Respicimus, periit laetae pars optima vitae,
Et praeceps tenues occasio cessit in auras,
Sat vitae est, benè si vitae consumpsimus annos.
[Note: Alphonsus 8. anno 1126. Praefuit 50. annos,] Nomine cui consors regnis Alphonsus iisdem
Dein subiens magna patrum virtute regebat,
Ingenti superos coluit pietatis amore,
Iustitiam regno servans, legesque perennes
Egregiis felix natis, quibus ampla dicavit
Regna, et praecipuo conspectos auxit honore.
Post ubi iam longos ditioni praefuit annos,
Ad Solymas adiit ventosa per aequora terras,
Relligione sacras latè, et monumenta beatae
Antiqua inspexit fidei, qua certa salutis
Argumenta novae quondam emicuêre, Deusque
In cruce mundum alto tristi cum morte Parenti
Ipse reconciliavit, et ad supera alta revexit.
Nec sine fatidicis adiit loca talia signis
Altaque victrici superavit caerula classe,
In Sarracenos pugnansque viriliter hostes
Proque fide Christi, proque altae moenibus urbis,
Asseruit sanctas multis conatibus oras.

Inde domum rediens morbo praeventus acuto,
Moenia vicinae propter composta Baëzae,
Arboreos subter ramos, heu, viribus aeger,
Vitalem efflavit placidis singultibus auram.
Atque sui desiderium lacrimasque reliquit,
Non virtutis egens pulchrisúe inglorius armis.
[Note: Sanctius 3 desideratus anno 1176.] Filius huic uno succedens Sanctius anno
Praefuit, inque Arabes malè, dum gerit arma fideles,
Nomine pro Christi, pro Relligionis honore
Dicitur humanas liquisse emortuus auras.
[Note: Ferdinandus 2.] Tunc populos veteris rector Legionis habebat
Fernandus, Sancti frater tuus optime, natum
Qui post fata tuum, patriis excludere regnis
Vixdum natum infantem, et adhuc aetate pusillum
Insidias agitans miro properabat amore,
Sedula tutorum nî vis et cura fidelis
Obstiterit, tantosque impunè represserit ausus.

10. Raymiris in regno Aragoniae mortuo fratri Alphonso successit: regnavit 10. annos, ad extremum Monachus factus, obiit anno 1147.

11. Raymundus Raymiri filiam Petronellam habuit uxorem. Princeps Aragoniae et Comes Barcinonae appellatus, regnavit 36 annos, obiit anno Christi 1162.

12. Alphonsus 2. eius filius Rex Aragoniae, et Comes Barcinonae, regnavit cum laude 34 annos, obiit anno Christi 1196.

13. Petrus filius Alphonsi, occisus est in proelio, anno Christi 1213. regnit 17. cui Iacobus filius successit.

At bonus ut sortem bello sensisset acerbam
[Note: Alphonsus 9 Bonus. anno 1177.] Ac Sarracenòs malè bella tulisset in hostes,
Continuò numerum fortissima legit in arma
Alphonsus, iuvenum, sanctum qui ritè Iacobum

De Spata colerent dominum Martique patronum,
Inde opibus melior, Christoque in vota vocato,
Rursus in infestum se cominus intulit hostem
Fortiaque invicta commisit proelia dextra,
Quanta viden' lato succumbunt milia campo,
Urbs ubi sanguineis adlambitur Ubeda ripis.
Protinus hinc Arabes bello pugnavit in hostes
Auspicio adiutus Superum, cum desuper alto
Lapsa polo fulgens crucis adstipulatur imago,
Fusaque continuò super agmina victor abivit.
Ecce iacent mediis quot strata cadavera campis,
Corpora quot saevus Mars abstulit impia, quantum
Sanguinis effusum infidi, quot sidera stellis
Alta micant, tumido glomerant quot in aequore fluctus,
Milia tot tristem misit pugnator ad Orcum.
Felix bellator pugnae cui signa Deum rex
Molitur, caeloque suum testatur amorem.
Macte Duces animis, quae fors [(perhaps: sors)] , quae gloria maior,
Qui magis egregia ducti cum laude triumphi,
Quàm patrias armis defendere fortibus oras,
Adserere [(printer); sic: Adferre] et cultus veros, gentemque fidelem,
Et propugnatum Christi, dare milite, nomen?
Tunc pater elatis dextro favet omine in armis,
Victricem spondens palmam, cum bella secundo
Fortia sumuntur Christo, nec causa laborat
Ambigua armorum, iusta est defensio legum,

Et patriae, sanctis committi cetera Divis
Debent, auxilio et nitendum est ritè supremo,
Victor abit miles, qui militat auspice Christo.
[Note: Henric. 1. an. 1215. dum cum sodalibus luderet cocto latere, fortuitò vulnus in capite accepit, et mortuus est.] Ludicra [(editor); sic: Ludrica] dum celebrat lato spectacula disco,
Finditur illiso perculsam verbere frontem,
Ut sceptrum patriae geminos Henricus in annos
Gessisset, magnam et de se virtute dedisset
Spem decoris, facta et prognatae ad grandia mentis.
Quam tibi cumque Deus laeto concesserit horam,
Extremam reputes, animis atque utere gratis,
Sorte Dei, simul eventus te accommoda ad omnes.
Fortunae levis est conversio mobilis, auras
Transmittit celeri faciles uti musca volatu.
[Note: Comparatio.] Sic inconstantes hominum sors alterat horas.
Cecropius variis insidit floribus ales,
Noxius haud ulli sed pluribus utilis ales,
Ingeniosus agit vitiis sine turpibus aevum,
Felici dignus vita, doctaeque favore
Palladis, et Divûm tutela et mollibus annis:
Casibus hic tamen est fortunae obnoxius atris.
Quippe viam toties regno Laribusque relictis
Floriferam per humum, per Daedala gramina multo
Carpit circuitu, camposque pererrat apricos,
Invitante diem Phoebo, et suadentibus auris,
Laetus opum, laetus raptatae corpore praedae,
Cumque suos toties repetiverit ante Quirites,

[Note:

Navarr: reg:

Denique non valet heu, limen contingere amatum
Crudelis fati imperio, sonat aut gravis alto
Aura polo, subitis aut perstrepit imbribus aether,
Deprensumque iugis, seu flumina propter, in altis
Deiecit, leto luctantem et stravit acerbo.
Nec tempestatem praesagivisse ruentem
Iuvit, atrox aut hunc rictu demersit hiulco
Quadrupes, insidias tenero qui struxit ad undas,
Aut infesta volans rostro captavit hirundo,
Qualia multa instant mortalibus undique fati [(printer); sic: fata] .
Sic perit, heu facili vis illa favistrua [(perhaps: fatistrua)] casu,
Et miremur adhuc homines quandoque malignis,
Undarum immergi tempestatumque procellis:
Et sortis quisquam sit inevitabilis expers
Humanae gentis? mortales pectore casus
Praecipe, quicquid et est fato tolerare memento.
Ne spem consilii venturos differ in annos,

Victurum neque dic te cras benè, quin decet isthoc
Turpia momento in melius tua flectere coepta.
Nescis quo metam cursu contingere detur,
Fallax hora sequens, incertus et exitus aevi,
Multa inter medii volvunt incommoda soles,
Una eademque dies vitamque et funera iungit,
Qui sapis, ante oculos leti fata ultima habeto
Respiciens qui sis, ubi sis, ubi deinde futurus
Semper, et à pravis animo revocabere curis.
[Note: Ferdinandus 3. an. 1217. Vir fuit in militaribus rebus strenuus, nam ab omnibus fere Hispaniae finibus Mauros exegit, Hispali Corduba Wandalia et Baetica recuperatis praeter Granatae Regem, quem sibi fecit stipendiarium. Ex Beatrice, Imperatoris filia 6 filios, ex Iohanna desunt cetera. [(perhaps: ?)] ] Aspice nunc, qui fertur equo Fernandus in alto
Corpore praecinctus splendentibus eminus armis
Fortibus egregius membris, et viribus acer
Et regum ante alios bello fortissimus Heros,
Unus qui magnos armis victricibus hostes
Expulit, Hispanis, vicino littore, terris,
Assertas simul ingentes et reddidit urbes
Corduba quà iacet, et quà moenibus Hispalis altis
Fluctibus assultans patitur mare Wandala quà gens
Finibus insedit circum, sed Baetica regna
Annua ritè sibi solvisse tributa coëgit,
Materiam linquens venturis illa triumphis,
En decus et verae magnum virtutis honorem.
En quae Gotica gens, tantique ex ordine reges
Fortunae auspicia, et quantos habuere favores,
Qui Diis vindicibus post dira piacula quondam,
Amissam patriam atque avulsos corpore regni,

Terrarum tractus et perdita moenia passim,
Rursus in imperium bello asseruêre paternum,
Magnanimis factorum ausis, et pectore forti,
Ultio iam Superum postquam, et gravis ira resedit.
Et licet à solis pax, et dona alta salutis,
Proveniunt Superis, qui regna et regia mutant
Imperia, et cui fas reddunt sceptra ardua genti:
Virtutum tamen hi, motusque in fortia grandes
Coepta probant animi, et pulchra omnia facta secundant

14 Iacobus I. rex Aragoniae et comitatus Barcinonae, anno 1229. Fortunatus et felix. Maioricam civitatem expulsis Sarracenis recuperavit, anno 1229. multos liberos habuit, obiit an. aet. 80 Christi 1276.

15. Petrus filius Iacobi rex Aragoniae praetextu uxoris Constantiae Manfredi utriusque Siciliae regis filiae, Siciliae regna obtinuit, obiit anno 1286. post eum Iacob fil. factus est rex Siciliae, quem deinde huius frater Fridericus est secutus.

16. Cui filius Alphonsus Largus appellatus in regno Aragoniae successit. obit anno 1292.

17. Huic frater Iacobus succedit, qui antea rex Siciliae fuerat, Pater multorum liberorum, qui obit anno 1327.

[Note: Alphonsus 10. anno 1262.] Hunc verò, hunc oculis propius puer adspice regem
Alphonsum: viden' ut solio sublimis eburneo,
[Note: Leges partidas illustrat.] Aureus effulgens [(printer); sic: effulgans] , et Maiestate perenni
Conspicuus, laeva stellis fulgentibus orbem
Ipse manu gestet caeli terrasque iacentes
Implexu involvat dextrae, sceptroque decorus
Insigni? simul arma, simul nitet aureus ensis
Rectori, nempe ille polo stellisque supremis
Praescribit leges, metam et praefigit eundi.
[Note: Mathematicarum artium disciplinam instaurat.] Subiectis idem dat iura potentia terris
Imperitans, quis ei dignas persolvere grates?
Quis meritae valeat praeconia dicere laudis?
Ille perennantes alterni temporis horas,

Et caeli anfractus varios, lapsusque vicesque,
Divina expediit cura, studioque sagacis
Ingenii, et docto numerorum indaginis usu,
Quos sol observet fines, dum vertitur orbis,
Saepe soror quibus ac interdum ambagibus errans,
Occulet atratos rubea ferrugine vultus,
Sub noctem, medio lucemque eliminet axe,
Congressu quoties fratri se iungit eodem.
Notior hinc nobis et mensis constat, et annus.
Utque per obliquos palantia sidera clivos
Aethereas varient sedes, versisque vicissim
Inter se obsistant radiis, unde eminus omnis
Accipiat natura vices, et semina mandans
Corporibus, vel amicitiam vel bella ministrat
Quo cuncta inter se constant mortalia nexu.
Quod nisi restituens saecli monumenta prioris
Collapsas artes revocasset ad aetheris auras:
Heu mihi temporibus quanta ignorantia nostris,
Barbariesque foret, quibus errabunda tenebris,
Posteritas altos aspectet lumine tractus.
Nunc quoque nos doctae studio maiore Sorores
Caelestes colimusque choros, dulcemque moramur
Concentum leviore animo, caelumque tuemur
Ipsis nec pudor est nobis hoc vera Magistro
Haurire, et melius nunc caeli discere motus,
Semper ob id dignas illi debere fatemur

Nos grates, qui non opibus non sumptibus ullis
Non sibi, non operae parcens, arcana polorum
Extulit humanis nunc conspicienda per orbem,
Sponte oculis: si Principibus Memphitide terra
Assyriaeque procul vastis è turribus orae,
Aureà qui summo spectarunt sidera caelo,
Victurum dedimus ventura in saecula nomen,
Si Libyum geminos humeris sudantibus axes
Finximus Atlantem torquêre, quod aetheris oras.
Et currus et solis equos, flexusque viarum
Et vaga dividuae novisset compita lunae:
Quae nos huic tanto pendamus digna patrono
Nomina? sint utinam tales hoc tempore Reges
Sint utinam quos egregio sub pectore tangat
Iste labor, qui praesidium nunc artibus istis
Ritè ferant, et opes, et praemia digna reponant
In medium, titulos non his studia illa negabunt
Insignes, quibus egregia inflammata iuventus
Ardeat, ad superas aditum sibi quaerere sedes.
Nunc quoque Romanis opus emendatio fastis
Et momenta suis sunt restituenda diebus
Figendusque novi iam denuo terminus aevi,
Quod nisi magnorum locuples opulentia Regum
Hoc dabit effectum (usque adeò nunc arctius in se
Annus abit, Sol iamque suis stata praevenit horis
Tempora, qui [(perhaps: quae)] certis includunt mensibus orbem.)

Quàm miris fluidae variabunt flexibus horae?
Quique dies primum toto caput extulit anno,
Quem felix animi praefixit Iulius anno,
Atque pares aequis pensavit lucibus umbras,
Et mites Zephyris afflavit hiantibus herbas:
Ille adeò saeclis aevi declivibus olim,
Penè brevem toto absorbebit lumine noctem,
Et gravis arentes exuret Sirius agros,
Amplius atque suum haud agnoscet Iulius annum.
O si nunc aliquis nunc sese Alphonsus ad auras
Efferat, hanc ope qui possit fulcire ruinam.
[Note: Astronomiae laus.] Musarum soboles, studiis addicte sacratis,
Care puer, tu subiectas age despice terras,
Sub pedibusque preme, atque viam molire sub astra
Paulatim, et caeli pulchris adsuescito curis,
Ipse tibi media Genitor qui lumina fronte,
Ceu summa dedit in specula, caelumque tueri,
Unde hominum genti vigeat domus, imperat, illò
Tende aciem, totoque obtutu immobilis haere,
Quosque vides alto lucentes aethere campos.
Desuper, aurataque nitentes lampade gyros
Adspice, non mundi nitidos septemplicis orbes,
Incassum Genitor casuúe eduxit inerti,
Omnipotens, ceu nescio quae gens undique magnum,
Ex atomis temerè in sese labentibus, orbem,
Confluxisse putat, Deus est Deus ultimus auctor

Corporibus, toto [(perhaps: toti)] et quod continet omnia caelo.
Solis ad arbitrium totus dispescitur annus
Quatuor in partes aevi nunc dura nivosos
Spargit hiems floccos, Zephyris nunc mitior udis
Porta patet caeli, nunc acrior ingruit aestus,
Autumnoque altis maturat collibus uvas,
Luna facem obscuris alienam noctibus addit,
Immensosque secans bissenos dividit orbem,
Unde suus terris redeat vigor, unde perennes
Daedala continuò verset natura labores,
Inque vicem rebus surgat nova vita creatis.
Ergò Deum auctorem mundi nos credere fas est,
His ducibus qui nos in caeli inquirere leges,
Inque sui nos vult deduci ambagibus istis
Notitiam, et sibi digna rependi praemia mandat.
Hic simul annorum seriemque et tempora disce,
Quando novo exstiterint prima incunabula mundo.
Ultima quo certae contingas saecula metae,
Historiasque notes mundi ipsa ab origine gestas,
Tempore quo nitidis decerpserit aurea ramis,
Poma gulae senior frenos dum laxat Adamus,
Se simul et totam funestans crimine prolem.
Quando ipse et Genitor caelo miseratus ab alto,
Voverit auxilium, et tantam sarcire ruinam.
Gnati interventu proprii, duraeque sequestra
Clade necis vitae et caelo promiserit auctor.

Sub quibus undantem tot aquai fluctibus orbem
Sideribus, pater omnipotens, ob turpia gentis
Crimina, diluvio mergens exstinxerit uno,
Quandò restauratis hominum pecudumque vicissim
Seminibus, novus exoriens processerit ordo
Naturae, et summo incedens regnator Olympo,
Voce palàm antè alios seniorem affatus amica
Thariadem, aeternum suprema in saecula foedus,
Promisso humanae firmarit semine genti.
Amramides quando populum de gurgite Nili
Iudaeam, tandem natali induxerit orae,
Vivendi et leges dederit, moremque sacrorum,
Quotque per ingentes saecli remeabilis annos
Res steterit Iudaea gradu firmata potenti
Tot florens opibus, magnis tot clara triumphis,
Quasque vices, quae fata modis urgentia miris,
Multis cum lacrimis [(printer); sic: Cum lacrimis gravibus] , cum femineo ululatu,
Extera [(printer); sic: Ex terra] per regna, et longas raptata per urbes
Pertulerit, postliminio vix advena donec
Auspiciis Superûm, terris successit avitis.
Imprimis sed scire iuvat, quibus orbis in annis
Promissus veterum reparator et auctor honorum,
Virgine Messias casta sit natus ad auras,
Unus qui mundo aeternam pietate salutem
Restituit, summo ac homines transscripsit Olympo,
Quem latet hoc, latet hunc vitae pia cura beatae,

In tenebris et agit lacrimosum inglorius aevum.
Saepe quis et stellis poterit ventura magistris
Praesagire animo damna eventura sagaci
Et tempestatum instabiles praesciscere formas.
Vidi ego tristia qui sollers instantia longè
Fata, recensitis astrorum flexibus ultrò
Eruerit, memini et surdas cum creber ad aures,
Incassum legeret spectantum et vana putantum
Et tristes porrò casus vitare moneret:
Accepto demum peccata agnoscere damno
Mortales, longis et se incusare querelis,
Qui non paruerint, fatis meliora iubenti.
Crede mihi dictat non semper inania caelum.
Astra movent homines, et amorem mentibus addunt,
Inclinantem aliquò, viden' ut sacer impetus illum
Abdita naturae scrutari sensa latentis
Sponte vocet? vacet ingenuis ut promptius alter
Artibus, hic causas melius facundior oret,
Suadendo et tacito mentes ardore trahendo.
Illi nummus amor, divesque opulentia Numen,
Ille voluptatum foedo sua corpora caeno
Polluit, hic odio riget illaetabilis atro,
Stellarum arbitrio aut fato omnipotentis Olympi,
Nec tamen ut vitiis succumbat cogitur ullus,
Quin contrà regere, et motus componere mentis
Intempestivos, rigida et compescere membra

Evalet, et duris vitiorum obsistere iussis.
Qui sapit obnitens minitantibus imperat astris,
Et forti tacitas avertit pectore clades.
Denique summa dies, et ineluctabile fatum
Cum veniet labensque polo cum machina rupto
Dissiliet, subitisque cremabitur ignibus axis:
Hoc demum ante oculos iterumque iterumque repostum
Omnibus esse decet, qui caelum sensibus imis
Concipiunt, mundumque novum, novaque atria regni
Aetherei exspectant caelo post fata supremo.
Ergo tibi hos propter tantos Alphonse labores
Immensas agimus memori per saecula grates
Pectore, et has ferimus tibi rex doctissime laudes.
Scilicet antè poli sedes et regna patentis
Subiecisti animo, quae mox à funere adires
Ergò tuae laudes praeconiaque alta manebunt
Certa suis donec variabitur intervallis
Hora, populosque [(perhaps: polosque)] suos et [(printer); sic: suos] habebunt sidera, cursus.
Nec minus intereà populos cum laude paternos,
Ipse gubernavit rector, legesque verendas,
Ordine descripsit certo, in numerumque redegit,
Et gentem edictis, sanctoque coërcuit usu
Iustitiae, sua dona ferens et praemia dignis,
Et scelera afficiens meritis enormia poenis.
Ad Sicoris liquidas, quae moenibus adiacet undas,
Ex Arabum saevis erepta est Muria dextris,

Hoc Duce, quae firmam facto dein foedere regi,
Servavitque fidem, et decorata insignibus armis,
Iam septem clypeis ostentat honora coronas.
Fortunate Ducum: tibi Sarracenica turba,
Hispanas multis invadens classibus oras
Cessit pulsa retro, refugumque per aequor abivit.
Quando illos dextris aggressus et acribus hostes,
Et cruce signatas eduxti in proelia turmas.
Et tua quo pietas laudari nomine possit?
Tu reges dira abreptos in vincla fideles,
Hostibus ingenti pretio, virtutis amore,
Sponte redemisti, vitamque impunè dedisti.
Tu quoque Germanis tot de praestantibus unus
Principibus, qui res Romanae gentis, et orbis
Totius, imperium sub nutu Caesar haberes,
Dignus eras: salve aeternos Alphonse per annos.
Adspicis ut [(printer); sic: at] rigido sibi Pellicanius ales,
Pectora diffindat rostro, fusoque cruore
Ipse suo, spargat iam mersos funere natos
Desuper, et proprio compenset sanguine vitam.
Hanc prae se egregius clypeo tulit ipse figuram
[Note: Symbolum Alphonsi.] Alphonsus: PRO LEGE notis, et PRO GREGE [(printer); sic: LEGE] circum
Adscribens, voluit monumentum insigne laborum,
Atque suae in populos specimen pietatis haberi.

PANTALEONIS CANDIDI GOTIBERIDOS LIBER SEXTUS.

[Note: Sanctius 4. filius Alphonsi 10. an. 1287. Contra Mauros feliciter dimicat, regemque Fessae [(printer); sic: Iessae] Maurum navali proelio superat.] SAnctius Alphonso genitus, clarissimus Heros,
Sublimi invictum spiravit pectore Martem,
Semper ei pugnae, semper fera proelia cordi,
Nec nisi fulmineis cinctus gaudebat in armis,
Penè patre invito regnum ut sibi sumpserit ipso,
Is valido infestos superavit milite Mauros,
Plurimaque eversis rupit tentoria castris,
Protinus et pulso Carteïae moenia ab hoste
Obtinuit, modò cui nomen tribuêre Tariffae.
Post ubi sceptra tulit clarae qui Regia Fessae [(printer); sic: Iessae]
Ingenti appeteret Hispanica littora classe
Horribilem toto minitatus ab aequore stragem
Sanctius occurrens signis sublimibus, illi
Obstitit et forti opponens navalia bello
Classica, commisit felici proelia Marte.
Et tota hostiles immisit in aequora turmas,
Tristis et est atro foedatus sanguine pontus,
Torsit et ad siccas proiecta cadavera arenas,
Indignans pavidae et subita formidine Phocae
Extimuêre, fugamque super vada caeca dedêre.
Ipse caput totoque abscondit gurgite Nereus
Et tristes imis Nymphae latuêre sub undis,

Multa exsecrantes humentibus impia regnis
Bella hominum et liquidos damnari ad proelia campos.
Sanctius oppressum signis ita reppulit hostem,
Et patrios salvo asseruit tutamine colles.
[Note: Apud pacem Iuliam 4 mil. hominum trucidari iussit, quod in tumultu quodam exorto Alphonsum fratris filium regem appellassent.] Dumque foret duris in Marte severior armis,
Saepè minus clemens potuit, comisque videri.
Pax ubi sublimes ostentat Iulia muros,
Nescio quo moti infausto molimine cives,
Dum gravis interno correptam Marte per urbem
Fervet et ingenti fatis exorta tumultu
Seditio, Alphonsum fraterno sanguine natum
Optarunt regno heredem, quod Sanctius ipsum
Ut primum indiciis manifestum agnovit apertis,
Pulvereus veluti fomes succenditur igni,
Ingentem subitò sub pectore concipit iram,
Immissaque manu furibundi militis omnem,
Ensibus invasit populum, tum caede nefanda,
Ferri aciem intendit, miseris iuvenumque senumque
Horrendum, iugulis tristi cum strage lupus ceu
Forte gregem in magnum cum fervidus ore cruento
Irruit, infestaque exercens funera clade.
Bis duo tunc hominum ceciderunt milia leto.
Olim Thessalica Rex ut Theodosius urbe
Aurigae ob culpam caesi, rabie incitus atra
Irarum, innumeros tristem demisit ad Orcum
Mortales, diro et conspersit sanguine dextram.

Hanc quoque magnanimo gessit sub pectore curam,
Ne Martis famulas effrena licentia turmas
Corripiens turpes animi stimularet in ausus
Durior idcirco leges ad castra severas
Ipse fovens multos ob turpia crimina alumnos
Affecit diro exitio, qui lactea dona
Surripiens avido fors sorbuit ore colono,
Illi eadem secto mox gurgite visceris imi
Exseruit ferro inquirens pro lacte cruorem
Ebibit, et tristes foedavit caedibus artus.
Hic simul aethereo vidisset tramite cursus,
Undecies sua per vestigia flectere Solem,
Cum Christo aeternas caelo captàvit habenas.
[Note: Ferdinandus 4. anno 1295.] Filius idcirco regnum non integer aevi,
Ante novem vixdum in lucem puer editus annos,
Accepit solio insidens Fernandus avito,
Quem iuxtà egregios genitrix informat ad usus
Imperii, et tantas rerum gerit ordine curas,
Ille puer quod erat, cepit contemptus haberi:
Haec quia femina erat, regnis indignior illis
Visa fuit, sua quisque trahit discrimina sexus,
Ergo illam proceres saevis petere eminus armis
Continuò, et fatis procul oppugnare malignis,
Hinc qui Navarrae tenuêre insignia reges,
Hinc qui Gallorum sedêre ad littora Portus,
Ac Arragonios illinc qui milite tractus

Protexêre simul puerum contrà arma gerebant.
Obstitit his carae sollertia magna parentis,
Illa et fulmineos, trucia agmina reppulit hostes,
Fortibus adiuta auxiliis, et mente sagaci
Praedita, vimque animis prospectans exiit omnem,
Irasque insidiasque pedes subiecit ad imos,
Prosubigens, Deus auspiciis quia talibus ipsis
Praefuit, atque suo defensam numine texit.

Illa pio ingentes habuit sub pectore dotes,
Namque vigil Christo per dulcia vota vacato [(perhaps: vocato)] ,
Perstitit incumbens precibus, quas divite gazas
Claudebat capsa egregias quaeque aspera signis
Pocula, quas auro pateras meliore tenebat,
Omnia prostituit modico venalia censu,
Quem dehinc [(editor); sic: dhinc] in miseros sparsim divisit egenos,
Ipsaque fictilibus lympham contenta bibebat,
Semper amans parci, laeto moderamine victus.
Hac duce Rex fasces et debita sceptra gerebat,
Urbs tunc Maurigenis quae dudum Zaelia Poenis
Subdita erat, magnis Goti virtutibus huius,
Libera facta iugis excussit colla severis.
Pronus adulantum fucatas undique voces
Auribus accipere, et doctis seducier oris

Insidiis, hac fraude duo praestantia gentis
Pectora, prô fatis mortem oppetiêre malignis,
Sic tres atque decem frenis est usus in annos.

Ast ubi fortè iacens dulcem sub nocte quietem
Carpere visus erat, primo iam mane repertus,
Mortuus ecce fuit, versusque in funera somnus.
Dîis notum aethereis qua vi, quo victa sopore
Lumina tam citò in aeternam sint condita noctem.
[Note: Alphonsus 11. anno 1308.] Aspicis hunc senio et patria gravitate verendum
Ponè ducem qui res et debita regna potenti
Imperio Alphonsus multos. fortissimus annos
Ritè ministravit ductor, gentemque severa
Frenavit latè morum pietate bonorum,
Non virtutis egens fortunatique laboris,
Fortia nam rerum non immemor ipse suarum,
Cum Mahometigena commisit proelia gente,
Oppida saevus adhuc Granatae Maurus habebat,
Maurus inevictis semper vicinus Iberis,
Hunc forti invadens animo, atque potentibus armis,
Multa repugnantem et contra fera bella gerentem
Reppulit, et victum longè dare terga coëgit.
Tunc regem Almosum populi, tunc Hinsea regem
Magnanimo fudit congressu, atque oppida forti
Obtinuit devicta manu, qua regia vastos
Alcala nubigenas muros protendit in auras.
Hoc unum saeva commisit percitus ira

Indignum, Calatae insignem quod sponte Magistrum,
Hispanae carum genti, et nil tale merentem,
Iusserit heu, dira delatum morte necari.
Rex hìc unanimi bellantes Marte cohortes
Instituit, sociûm Blandae cognomen habentes.
Indita qua celebris sustollit moenia Burgis,
Iam bello adversos victor pergebat in hostes,
Clara Gibalterae tandem cum moenia castri
Insidiis circum dira obsidione locatis
Cingeret et penitus convellere Marte pararet:
Fortè aliquis iuvenum Maurorum à gente profectus
Et tacito occultam gestans sub tegmine sicam,
Confidensque animi, per castra inimica, per hostem
Egregii optavit contingere limina regis,
Ingrediens et composito vultu, impia texit
Flagitia indutias fingens venisse petitum,

18. Arragoniae rex, Alphonsus anno 1327. obiit 1336.

19. Petrus 4. patri successit, dictus Ceremoniosus, Sardiniam deficientem ad Genuenses recuperat, regnavit 51. annos obiit an. 1387.

Nec desistere ei mens, aut decedere castris,
Donec rege, foret compos voti ipse, perempto
Haud animi dubius, casumque in utrumque paratus,
Aut vitam eripere aut crudeli occumbere morti.
At demum insidiis res fit manifesta retectis,
Consiliumque patet, nudusque in vestibus ensis.
Hic animus iuvenis simul haec audacia tanti,
Nota pias regis cum pervasisset ad auras [(perhaps: aures)]

Continuò vitam audenti donavit, et ultrò
Collaudans sua cum donis ad castra remisit.
Exin letiferae contagia tristia pestis
Obsita morbificis invadunt castra venenis
Plurimaque heu foedo moriuntur corpora tabo,
Iura ibi et Alphonsus naturae debita solvit.

[Note: Petrus fil. Alphonsi 11 anno 1350.] Quid tibi sed memorem Petri non optima Regis
(Sceptra suum qui post suscepit Ibera parentem)
[Note: Blancam Burbonii Ducis filiam in uxorem duxit, quam instigante pellice dimisit, Federicum fratrem obtruncavit.] Facta? viden' torvo ut saevis micet efferus ore
Spiritibus tristi imperio truculentus et ira?
Ne verò illius vultus dextramque minacem,
Aut immansuetos animis horresce furores.
Sola suis agitat bacchatus fata propinquis,
Quique alios anteunt sublimi vertice suprà,
Quid vitam et curas quid gesta enormia dicam?
Non amat ulla cani lepido res horrida versu.
Quam sociam sancto iunxit sibi foedere lecti,
Principis egregii Burbono stemmate natam
Pellicis instinctu foede [(editor); sic: fede] iussuque [(printer); sic: visuque] procacis
Eiectam exegit thalamo procul absque dicavit.
Saeviit in fratrem diris post ensibus ipsum,
Inque viros quosvis magna se laude ferentes
[Note: Rubeum Granatae regem hospitem suam opem implorantem thesauris inhians, quos secum advexisse putabatur, iugulavit.] Vesanis inhians opibus, prô degener altis
A proavis nullae meruit praeconia laudis.
Ecce autem reliqui germano sanguine fratres,

[Note: Telius Sanctius et Henricus fratres Arragonum regis auxilio adiuti. Petrum Anglorum copiis instructum adoriuntur: sed fugantur. Sed Henricus instaurato Francorum copiis exercitu Petrum superat, et gladio confodit.] Quas agitent animis curas, quae grandia versent
Proelia eum turpi et tentent depellere regno,
Ulturi indignos mores et tristia facta.
Irritus incassum primò cadit impetus illis,
Inde manu graviore ruunt et coepta secundis
Bella redintegrant vicibus, fluit ecce rubenti
Effusus tellure cruor, prô talia num fas
Miscere inter se Germanos proelia fratres?
Henricus validis qui pugnam exercuit armis,
Ille Petrum lato [(perhaps: lata)] confossum cuspide ferri,
Fratrem obtruncavit proprium, dirasque poposcit,
Effuso cari fratris pro sanguine poenas.
Impia momento durat violentia parvo,
Qui stabile imperium magis et diuturnius ullum
Esse putat, vi quod stomachique rigore severi,
Quàm placida morum virtute adiungitur, ille
Fallitur, ut nostra est animi sententia, multum.
Una pares homines reddit clementia divis
Vos lenes animis generosi adsuescite motus
Sponte duces iram fastusque arcete superbos.

Has clades adeò, haec tàm tristia fata per orbem,
Heu diro augurio praesagivêre minaces
[Note: Terrae motus.] Naturae monitus terris simul alta profundis
Fundamenta gravi collapsa repentè ruina
Contremuêre sinu medio, sonitumque dedêre,
Tum visi ingentes loca se per hiantia montes

Mittere, et ingentes ipsis cum montibus urbes
Convelli et penitus manes descendere ad imos
Horrendum, tellure latens nam Spiritus ipsa,
Dum petit angustis passim se exsolvere vinclis
Qua nequit ipse viam obnitens sibi sternit apertam,
Vi [(printer); sic: Ut] solida quatiens terram, ruit impete vasto
Omne solum, summoque opponit Tartara caelo.