PANTALEONIS CANDIDI GOTIBERIDOS LIBER QUINTUS.

[Note: Ferdinandus I. filius Sanctii Maioris Navarrae, 5 regis, Waramundi 3 sororem Sanctiam uxorem habuit, cuius praetextu Legionis regnum occupat, per Eliutam matrem Comitatum Castellae consecutus, hinc Castellae Legionisque regnis coniunctis Castellae et Legionis rex est appellatus, anno 1025. praefuit annos 47, Obtinuit etiam Navarrae regnum occiso fratre Garsia. A Mauris Conymbricam civitatem, portionemque Portugaliae partem recepit.] HIc verò, hic ingens iuxta qui cernitur Heros,
Divitiis pollens amplis, et honoris abundans,
Castiliae magnas rexit Fernandus habenas,
Matris in imperio succedens proximus haeres.
Hic idem regni fasces Legionis habebat,
Inde novos titulos ductor, nova nomina gessit.
Addidit his etiam Navarrae sceptra potentis,
Cùm fratrem illatis ultrò fudisset in armis
Ille feros dextro superavit numine Mauros,
Moenia sublimis devicit et alta Columbrae,
Et Lusitanis victor subitò institit oris,
Et procul è magnis statuit qua Gallia portum,
Eiecit Mauros terris, ubi nomen Ulysses,
Ductor habens urbem fundavit Ulyssibonnam,
Huc vento Graiis errore advectus ab oris.
Praeditus egregiis fuit hic virtutibus Heros,
Humanus metuensque Dei et servator honesti,
Grande Ducis specimen veri, lausque optima regum
[Note: Vivus regna distribuit liberis.] Lustra novem tantis superavit et integra regnis.
Iamque aevo gravior longis et debilis annis,
Ipse suis patrias urbes ex ordine natis

[Note: Adhortatio ad filios.] Delegans multo assignavit honore tuendas,
Vivus adhuc, tali quos est affatus ab ore,
Unanimes: mea nunc aevi transacta supremi
Tempora, decursis nunc meta laboribus instat
Ultima, iam seros sed non inglorius annos
Exegi, superis ego deinde penatibus hospes
Accedam: divis equidem caelique parenti
Ipse immortales imo de pectore grates,
Gratus ago, mea quod rerum pater [(printer); sic: praeter] aequus amico
Omnia respexit vultu, quod numine laeto
Aspirans nullius opis me implêrit egentem,
Nomina quòd Christi, quòd facta et munera Christi,
Mente pia recolo evolvens, quòd munia regnis
Dexter obire novis, et curam impendere quivi
Mandatorum operum studiis, tua fida voluntas,
Effecit genitor, quòd vos mea pignora, nati
Aspicio amplectorque lubens, ea gratia summi
Est patris, hunc iterum votis iterumque precabor,
Omnibus ut vacuos damnis vos deinde reservet.
Quae mihi regna dedit caeli frenare potestas,
Illa, mei nati, votis [(perhaps: vobis)] frenanda relinquo,
Sponte mea: tu Castellae sceptra inclita Sancti
Care tene et patrios animis complectere honores.
Tu Legionis habe campos Alphonse feraces,
Asturiasque plagas, et cultam Tranisimenam,
Galliciae serva: fecundos Garcia tractus.

Vivite felices, contentus sorte maneto
Quisque sua, et proprio adsuescat frugaliter uti.
Numinis è vestro ne ponite corde timorem,
Aetherei, caelique patrem per vota vocate
Dulcia, res ille ut vestras et munia vestra
Auspiciis beet optatis, cursumque gubernet,
Imperii atque operas laetis successibus ornet.
Divini verò cultus ante omnia curam,
Sermonumque Dei gerite, et pietatis amantes,
Vivite, ne vestro amittatis pectore Christum.
Tum reliquas virtutum operas iustique bonique
Excolite, et castos servate in corpore mores,
Aeternam inter vos fratrum concordiam habete,
Ne teneram evertat mentem damnosa voluptas,
Quae blando imponens vultu mala turpia portat.
Saepè meus ceu me genitor dulcissimus olim,
Fata sua et sacro enarrans de Numine visus,
[Note: Contentio Virtutis et ignaviae ex Xenophonte.] Edocuit: Puer is teneros ut vicerat annos,
Iam signans nivea pulchras lanugine malas,
Iamque sciens parvis quid distent aera lupinis,
Forte per herbosos viridanti in gramine campos
Considens sola secum sub mente revolvit.
Hancne viam, (gemino [(perhaps: gemina)] sed enim via didita [(printer); sic: dedita] valle
Sese aperit, vitii haec virtutis at altera,) an illam
Ingressu eligeret primo: tum protinus ecce
Gressum inferre duas circumspicit Heroïnas

Una decens vultu, specieque decora modesta,
Non adsciticiis fucata coloribus ora,
Quam natura dedit servabat corpore formam.
Munditia insignis castoque venusta pudore
Candidus hanc circumcingens velabat amictus.
Altera sed benè curatos carnosior artus,
Pulchra genas, ceu sanguineo si lilia spargas
Alba ostro, passimque oculos effusa vagantes
Emicuit rutilo vestes splendore coruscae
Affulsêre, suam saepè illa amplissima formam
Mirari, saepè illa alios attendere num se
Qui videant, saepè et propriam quoque respicere umbram.
Accedunt pariter [(printer); sic: ambae] , Virgo, ut solita illa, modestè
Carpit iter, verum haec celeres praevertere cursus,
Pone parans, prior hoc iuveni sermone locuta est:
Fallor ego an dubia tecum sub mente volutas
Care puer cui te gressu committere primo
Mens sedeat calli quod iterque invadere certum.
Si [(printer); sic: Sic] tibi, si libeat nostris te addicere regnis,
Te per ego facilemque viam, et mollissima ducam
Fatorum spatia, et felici in culmine sistam,
Fortunarum omnis penitus curae atque laborum
Expertem, non tu irrequieti classica belli,
Aut rapido trepidos horrebis Marte fragores,
Non animo insomnes stimulante morabere curas,
Deliciae tibi semper erunt, semperque recentes

Illecebrae, et molli quae congruat esca palato.
Lautaque ponentur sapido Carchesia Baccho,
Semper odoratis formosa cubilia lectis,
Carpentem aurato dulcem sub tegmine somnum
Accipient: labor hinc omnisque facesset egestas,
Talia quod si fors tibi defore commoda credas,
Ne [(printer); sic: Nec] dubita, nec ob id duris distringere curis,
Faxo ego, ne multis sudoribus anxius illa
Queîs opus, acquiras, alieni quippe labores,
Usibus apta dabunt, namque undique, et undique passim
Unde libet, de quoque libet, quaque arte vel astu,
Exigere, aut sine vi, vel cum vi surripere, illis
Fas est, qui nostris mereant stipendia castris.
Dixerat haec: puer haec [(perhaps: hanc)] tum contra talibus infit:
Fare age, quaeque Deûm, et quod habes, pulcherrima nomen?
Illa sub haec: grati, vitae felicis, alumni,
Me largitricem appellant, quamquam aspera, qui mî
Bella movent, non me dignantur nomine tali.
Atque [(printer); sic: At] hos dum cedunt sermones, altera porrò
Virgo adstat, talesque expromit corde loquelas:
Et mihi te sit fas affari, et iungere gressum,
Care puer, quando ipsa tuos ego namque parentes,
Teque ipsum, atque tuo tot raras pectore dotes,
Atque indefessum studii melioris amorem
Perspiciam, atque meo perpendam pectore mecum,
Haud fatis incerta feror quin si tibi nostras

Mens et amor sit inire vias puer optime magno
Sis tibi, sisque tuis post deinde futurus honori.
Rarior inde meis accedet gloria rebus,
Non tibi ego primo vanos in limine fumos,
Ore voluptatesque crepans [(printer); sic: precans] nugasque suaves
Obiciam, rebus cursum natura perennem
Quem dedit, atque ratum voluit Deus esse, docebo
Nil etenim, quod sit rectum, vel quod sit honestum,
Absque labore Deus praestat mortalibus, illum,
Ne tibi is invideat, studio venerêre fideli,
Numen ama, si vis caelesti a [(printer); sic: caelesti] numine amari.
Si benè de caris tibi vis promittere amicis;
De caris benè tu merearis, oportet, amicis.
Vis celebres habeant amplis te in honoribus urbes:
Prosequere officiis tunc immortalibus urbes.
Patria vis te gens, vis te mirentur Iberi;
Tu patriam et laetos benè demerearis Iberos.
Tellurem uberibus flavescere frugibus optas:
Tellurem fortes invertant vomere tauri.
Sin ex armentis cupis emolumenta parare:
Tu curam armentis meritosque impende labores.
Quod si fortia te oblectant certamina Martis,
Ardor et est caros vinclis exsolvere amicos,
Et contra indomitos bellando deicere [(printer); sic: eicere] hostes:
Tu validis totum exercebis corpus in armis,
Aut longam quaties crebris vibratibus hastam,

Aut formosa premes generosi terga Caballi,
Arma gerens dextra, belli simulacra ciebis,
Hostibus adversis contra, ceu bella vocarent.
Nunc rapidos cursus ineas, celeresque recursus,
In gyrumque ruens alternos orbibus orbes
Impedies, vel tela manu et fera spicula mittes
Infensus, vel equo sistes trucia arma retento.
Utque tenax habeas praeduro robore corpus,
Continuis vegetos versato laboribus artus
Obdurans: simul his virgo interfata [(printer); sic: interfecta] loquelis
Altera: cernis ait puer optatissime, ut aspram
Difficilemque viam, atque rigentibus interruptam
Rupibus ostendat, donec felicia vixdum
Tempora contingas tandem, contra haud ego longis
Regna voluptatis ducam te ambagibus: Atque hîc
Altera stans contrà sic virtus excipit ore:
[Note: Cic. lib. 5. Thusc. [(perhaps: Tusc.)] Q. Darius in fuga cum aquam turbidam et cadaveribus inquinatam bibisset. negavit umquam se bibisse iucundius. Numquam videlicet sitiens biberat, nec esuriens Ptolomaeus ederat, cui cum peragranti Aegyptum comitibus non consecutis, cibarius in casa panis datus esset, nihil visum est illo pane iucundius. Socratem ferunt cum usque ad vesperum contentius ambularet, quaesitumque esset ex eo, quare id faceret, respondit: sese quò melius cenaret, obsonare ambulando famem. Quid? victum Lacedaemoniorum in Phiditiis [(perhaps: Philitiis)] nonne videmus? ubi cum Tyrannus cenavisset Dionysius, negavit se iure illo nigro, quod cenae caput erat, delectatum. Tunc is qui illa coxerat, minimè mirum, condimenta enim defuerunt. Quae tandem inquit ille? Labor in venatu, sudor, cursus ab Eurota, fames, sitis, His enim Lacedaemoniorum epulae condiuntur.] Quae tua, quae tantum est infelix virgo voluptas?
Quid tibi suave potest, aut quidnam dulce videri?
Quandò horum nullos ob causam ignava labores
Insumas, neque laeta animo ventura petaci

Exspectes, prius et dulcis quàm te ulla cupido
Accipiat, iam te saties implevit abundè,
Ante fames vacuos quàm praevia pellicit artus,
Ora cibo satias, quam te sitis arida tangit,
Turgida spumanti suffundis viscera Baccho.
Quoque magis comedas genialiter, undique lautis,
Deliciasque dapum adsciscis, luxuque superbo
Indulges: coquus hic numquam tibi sufficit unus.
Suavius utque bibas, patriae tibi pocula vitis
Sordent, ac longè diverso ex orbe Lyaeum,
Sollicitas, clari ponis iam vina Falerni,
Lesbia iam, aut Chio pingui nascentia Tmolo.
Neve minus placeant, medii sub sidere cancri,
Ipse nivem et glacie pendentia frigora quaeris.
Utque tuis dulcis faveat mage somnus ocellis,
Mollia Amycleis tibi pulvinaria plumis,
Et lenes posito substernis corpore lectos.
Non quia sis multo corpus defessa labore,
Sed quia nil quod agas, praestò est, somno undique inerti,
Desidiosa vacas, inque otia foeda soluta,
Sed non in Venerem nocturnaque proelia segnis.
Sera gravi luxu tractas convivia pernox.
Sed pretiosa Dieî traducis tempora somno.
Quamvis cuncta aevi durando saecula vincis,
Non tamen aethereis locus est tibi sedibus ullus,
Nec te caelicolae vultu dignantur amico.

Mortales verò virtus quibus optima cordi est,
Hi te ignominia afficiunt, probrisque nefandis.
Quodque adeò accipiunt arrectis auribus omnes,
Numquàm à quoquàm ullas audisti perfida laudes
Ipsa tuas, quodque est visu oblectabile, numquàm
Pulchrum opus ipsa tuum vidisti inamabilis ullum.
Quisnam igitur, si quid dicas, tibi credere possit?
Quisnam, si quibus indigeas, tibi reddere possit?
Quisque suum, mentis compos, tibi tradere nomen
Sustineat? cum primaevae sub flore iuventae
Corporis, in senio spolientur robore mentis.
Desidia sed enim, et luxu, cum tempora floris
Prima sui peragant, post accursantibus annis
Aegritudinibus, gravibusque laboribus artus
Confringunt, licet agnoscant deformia seri
Patrata, anganturque animis, ast hoc tamen ipsum
Excruciat, sed et hoc quod tunc operantur, acerbum est.
Namque dolent, pueros se dulcia commoda vitae,
Hausisse, et primos egisse procaciter annos,
In senium et tristes longè servasse dolores.
Talia quippe tuis exsolvis praemia alumnis.
Ast ego caelestes inter gentesque beatas,
Semper ago, et castis coràm mortalibus asto.
Nil sine me pulchrum, divûm genus atque hominum grex
Incôhat, ante alios Dîis et mortalibus omnes
Laude vehor, multoque ornata extollor honore.

Quisquis in arte sua corpus sudore fatigat,
Fida ego ei adiutrix praestò, bonus arva domosque
Servat herus, nec ego custos avellor ab illo.
Sedulaque officiis famulos adiuto fideles,
Pacis ego atque operum, quae pax fovet optima, dulcis
Promotrix, sin arma vocent, ego sedula in armis
Atque in amicitia nulli concedo tuenda.
Grata meis dapis est, potusque fruitio, alumnis.
Ante famem nec edunt, nec pocla rubentia vertunt,
Ante sitim, somnus multò est iucundior illis,
Post operas, quàm qui nullos obiêre labores.
Nec somno interpellati ringuntur, ab illo
Nec se adeò retineri unquàm patiuntur, ut illud
Non faciant, quod eos acris facere urget honestas.
Laude senum iuvenes, iuvenum laetantur honore,
Ac pietate senes, veterum inclita gesta parentum
Iucundis volvunt animis, subit acrior alto
Corde decor, magno et laudum accenduntur amore.
Et pulchros pulchra expediunt virtute labores.
His favor aspirat caelestûm, his laeta propinqui,
Dona ferunt, multo patria hos extollit honore.
Post ubi frigida mors anima subduxerit artus,
Tantorum et finem attulerit meta ima laborum:
Non cadit una etiam meritorum fama, sed ipsi
Continua immortale gerunt per saecula nomen.
Haec adeò puer egregio sate sanguine si te

Cura habeat, mecum acres perferre labores,
Mens subeat, non vano equidem tibi fabor ab ore,
Tunc verè ante alios felix celebraberis omnes.
His se actum stimulis genitor referebat et omnem,
Huc curam intendisse animi, quo laude perennis
Viveret, et dignos caperet virtutis honores.

Et pater ille quidem claris non degener ausis
Exstitit, hunc oculis specimen praeponite vestris
Illius et castos mores et fortia facta,
Exprimite egregiis factis, caelique parentem,
Observate pii, vestras ne dedecus ullum
Inquinet infestas turpi cum crimine laudes.
Concordes animos inter vos semper habete.
Sic pax haud vestras excedet amabilis aulas.
Natorum haec genitor cum Ferdinandus ad aures,
Orasset carisque animis monita aequa tulisset.
Deseruit terras moriens caelumque petivit.

[Note: Sanctius 2 an. 1073. desideratus. Non contentus Castellae regno, Legionis quoque regnum sibi vendicat, Alphonso fratre eiecto.] Sorte patris capiens legatas sanctius oras,
Ulteriora petit, regnisque adiungere regna
Plura parat, subito et compulsum milite fratrem,
Sede sua Alphonsum exturbat, tum Garciam adortus,
Immemor heu fidi monitûm, ingratusque parentis,
Germanum diris deiectum intercipit armis,
Victor ovans. Quo namque ruit furor acer habendi?
Ille Dei violat [(printer); sic: volat] leges, et iura resolvit,
Immemor humanae sortis, rationis et expers.
Summa cito vertit casu, per fasque nefasque
Quà libet impulsu, defertur, et avius exit,
Hinc caedes hominum fraus hinc, iniuria strages.
Hanc fugite, ô pestem, proceres, nec tanta libido
Occupet insanos animis sese ipse, suosque
Quisque regat mentis flatus iramque remittat.
Grandius hoc, quam si toti procul imperet orbi.
Sit licet, at voto rex hic opibusque potitus,
Ipse tamen meritas tandem cum sanguine poenas,
Turpis avaritiae poenas persolvit ubi atris
Obrutus insidiis, et dira fraude petitus
Occubuit, lato transfixus corpore ferro.
Hunc tulit eventum regnandi insana cupido,
Scilicet ipse sibi nocet ambitione superbus,
Ut supera affectans lapsu perit Icarus undis
[Note: Alphonsus 6. anno 1079.] Alphonsus caeli post tristia funera fratris
Laetus ab exiliis ad debita regna vocatur.

Ille fatigatam longa obsidione, Toletum
Obtinuit victor Mauris ex hostibus, urbem,
[Note: Mauri Hispaniam vastarunt, quibus 7. Comites occurrentes omnes occisi sunt.] Atque omnem circa terram ditione subegit.
Cum ferus ingrueret saevis tunc hostis in armis,
Ederet et tristes Hispana per oppida clades:
Septem illi Comites occursum protinus ibant
Omnes qui fato caesi periêre maligno,
Atque loco nomen facta de clade dederunt.
[Note: Calamitatis huius causam cum rex suorum animis nimia mollitie effeminatis imputaret, balnea, aliasque id [(perhaps: genus)] illecebras sustulit, populum ad pristinam virtutem et severitatem reducere conatus.] Gens heu, tunc bello prostrataque Gotica diro.
Victori palmam, famosa tropaea, reliquit.
Quippe animos levibus tunc corrupere [(editor); sic: corrupuêre] viriles
Illecebris, venêre et vino, vitaeque solutis
Moribus, ut victum Goti accepêre Toletum,
Quà Mauri studiis addicti imbellibus olim
Multa voluptatum passim oblectamina habebant,
Id verò advertens rector, studia illa nefanda,
Balnea, delicias, hortos, et ludicra facta
Abstulit, et duro exerceri Marte iuventam
Grandibus et bellis, fessisque laboribus ultrò
Iussit et effetos vitae deponere mores
Rursus et ad curas traxit virtute severas.
Quem vis nulla virûm, praestantibus inclitus ausis
Hannibal, aut illi potuêre domare labores,
Intrepidis timor Ausoniis, iam fulmen et urbi:
Vincendum illecebris sese dedit, hostibus illis
Luxuriesque Ducem complexa salacibus acrem

Blanditiis, simul et tum fortia castra procaci
Spurcitia, in turpes post tanta tropaea resolvit
Delicias, iamque ille minus, minus atque timeri
Coepit, et ambiguam Romanis linquere palmam.
Quid foeda foedum magis atque nocentius usquàm
Luxurie? prius exstiterat quae vivida virtus
Atteritur figitque pedem victoria lento
Segnior incessu, aut nulla est, quae gloria laudem
Prima tulit, sopita notam et grave dedecus affert.
Una animi et vires et corporis expugnantur
Eversae, ambigere ut possis, an ab hostibus ullis
Sit, vel ab hac, mitti victum fera sub iuga, maior
Pernicies, luxu bis qui perit, interit, ille.
Scilicet est plures deprendere Sardanapalos,
Et plures Heliogabalos, seges huius abundans,
Plurima ubique nitet vitii, ne cedite turpi
Luxuriae, ô reliquos, Proceres, qui vincitis hostes.
Forte Lothariacis advenerat hospes ab oris,
Egregius forma iuvenis genere inclitus Heros
Henricus, natam Rex hic cui sponte Taresam
Connubio addixit stabili, regnumque dicavit,
Nomen habens, illic quia portum Gallus habebat.
Ex illo reliqui descendunt ordine Reges,
Tempus ad hoc, alto praestant qui nomine Reges,
Aeterni Heröes meritis et laude potentes.
[Note: Alphonsus 7. rex Aragoniae, praetextu uxoris Uracae Alphonsi 6. filiae. Castellae Legionisque regnum obtinuit, anno 1106.] Successit gener huic et nomine dictus eodem
Strenuus egregiis, et longè invictus in armis,

Hic multis Mauros ex urbibus expulit Afros,
Tudela quà fortis, quà Dorada clara minaci
Aggere praefixit muros, qua Bilbilis alta
Quaque Turissa stetit, Augustaque Caesaris ampla,
Et qua Borgia habet turres, pluresque potenti
Praesidio exstruxit, praecelsis moenibus urbes,
[Note: Mauros ex multis locis eiecit, Cordubam, Almeriam et Baionam recuperavit, multa oppida condidit.] Berlangam ingentem, Bilfortaque et Almazenam.
Et quia tot populos frenabat, totius ille
Hispani voluit regni induperator haberi
Sed quo clarior hic bello Heros exstitit, illo
Tractabat templis sacrata profanius almis
Munia, nec [(transcriber); sic: noc] Divum cultus in honore tenebat,
[Note: Potentissimus omnium qui ante ipsum fuêre, est habitus.] Saepe feras quadrupes sacras induxit in aedes,
Ante ipsas stabulis indulgens turpibus, aras,
Hinc sceleris poenam meritò luit ille nefandi.
Cincturus sed enim forti edita milite Fragae
Moenia, et assiduis oppugnaturus in armis,
[Note: Quare principatibus regnisque coniunctis, Imperatoris Hispanorum nomine voluit appellari. Hic etsi bellicosus, in rebus tamen divinis negligentior fuit: Nam saepius equos in Ecclesiis, velut in stabulis habebat, ad extremum nec mortuus nec vivus apparuit.] Continuò in tenues rector disparuit auras,
Nulli hominum visus porrò, seu Numina caelo
Abstulerint, seu sit vivus delatus ad Orcum,
Ambiguum est, vivum constat non esse repertum
Amplius ante oculos, rideri nescia Divum
Numina, blasphemosque pati per crimina fastus,
Tam grave non usquam siverunt crimen inultum.
Abstineant proceres Divos temerare beatos,

Quin potius digno Christum venerentur honore,
Ille Ducum stabilit fasces et vertit eosdem.
Nil pensi, qualem vitam vivamus, habemus.
Credimus extremas et longè absistere luces.
O faciles, dum luctamur, dum tendimus, et dum
Respicimus, periit laetae pars optima vitae,
Et praeceps tenues occasio cessit in auras,
Sat vitae est, benè si vitae consumpsimus annos.
[Note: Alphonsus 8. anno 1126. Praefuit 50. annos,] Nomine cui consors regnis Alphonsus iisdem
Dein subiens magna patrum virtute regebat,
Ingenti superos coluit pietatis amore,
Iustitiam regno servans, legesque perennes
Egregiis felix natis, quibus ampla dicavit
Regna, et praecipuo conspectos auxit honore.
Post ubi iam longos ditioni praefuit annos,
Ad Solymas adiit ventosa per aequora terras,
Relligione sacras latè, et monumenta beatae
Antiqua inspexit fidei, qua certa salutis
Argumenta novae quondam emicuêre, Deusque
In cruce mundum alto tristi cum morte Parenti
Ipse reconciliavit, et ad supera alta revexit.
Nec sine fatidicis adiit loca talia signis
Altaque victrici superavit caerula classe,
In Sarracenos pugnansque viriliter hostes
Proque fide Christi, proque altae moenibus urbis,
Asseruit sanctas multis conatibus oras.

Inde domum rediens morbo praeventus acuto,
Moenia vicinae propter composta Baëzae,
Arboreos subter ramos, heu, viribus aeger,
Vitalem efflavit placidis singultibus auram.
Atque sui desiderium lacrimasque reliquit,
Non virtutis egens pulchrisúe inglorius armis.
[Note: Sanctius 3 desideratus anno 1176.] Filius huic uno succedens Sanctius anno
Praefuit, inque Arabes malè, dum gerit arma fideles,
Nomine pro Christi, pro Relligionis honore
Dicitur humanas liquisse emortuus auras.
[Note: Ferdinandus 2.] Tunc populos veteris rector Legionis habebat
Fernandus, Sancti frater tuus optime, natum
Qui post fata tuum, patriis excludere regnis
Vixdum natum infantem, et adhuc aetate pusillum
Insidias agitans miro properabat amore,
Sedula tutorum nî vis et cura fidelis
Obstiterit, tantosque impunè represserit ausus.

10. Raymiris in regno Aragoniae mortuo fratri Alphonso successit: regnavit 10. annos, ad extremum Monachus factus, obiit anno 1147.

11. Raymundus Raymiri filiam Petronellam habuit uxorem. Princeps Aragoniae et Comes Barcinonae appellatus, regnavit 36 annos, obiit anno Christi 1162.

12. Alphonsus 2. eius filius Rex Aragoniae, et Comes Barcinonae, regnavit cum laude 34 annos, obiit anno Christi 1196.

13. Petrus filius Alphonsi, occisus est in proelio, anno Christi 1213. regnit 17. cui Iacobus filius successit.

At bonus ut sortem bello sensisset acerbam
[Note: Alphonsus 9 Bonus. anno 1177.] Ac Sarracenòs malè bella tulisset in hostes,
Continuò numerum fortissima legit in arma
Alphonsus, iuvenum, sanctum qui ritè Iacobum

De Spata colerent dominum Martique patronum,
Inde opibus melior, Christoque in vota vocato,
Rursus in infestum se cominus intulit hostem
Fortiaque invicta commisit proelia dextra,
Quanta viden' lato succumbunt milia campo,
Urbs ubi sanguineis adlambitur Ubeda ripis.
Protinus hinc Arabes bello pugnavit in hostes
Auspicio adiutus Superum, cum desuper alto
Lapsa polo fulgens crucis adstipulatur imago,
Fusaque continuò super agmina victor abivit.
Ecce iacent mediis quot strata cadavera campis,
Corpora quot saevus Mars abstulit impia, quantum
Sanguinis effusum infidi, quot sidera stellis
Alta micant, tumido glomerant quot in aequore fluctus,
Milia tot tristem misit pugnator ad Orcum.
Felix bellator pugnae cui signa Deum rex
Molitur, caeloque suum testatur amorem.
Macte Duces animis, quae fors [(perhaps: sors)] , quae gloria maior,
Qui magis egregia ducti cum laude triumphi,
Quàm patrias armis defendere fortibus oras,
Adserere [(printer); sic: Adferre] et cultus veros, gentemque fidelem,
Et propugnatum Christi, dare milite, nomen?
Tunc pater elatis dextro favet omine in armis,
Victricem spondens palmam, cum bella secundo
Fortia sumuntur Christo, nec causa laborat
Ambigua armorum, iusta est defensio legum,

Et patriae, sanctis committi cetera Divis
Debent, auxilio et nitendum est ritè supremo,
Victor abit miles, qui militat auspice Christo.
[Note: Henric. 1. an. 1215. dum cum sodalibus luderet cocto latere, fortuitò vulnus in capite accepit, et mortuus est.] Ludicra [(editor); sic: Ludrica] dum celebrat lato spectacula disco,
Finditur illiso perculsam verbere frontem,
Ut sceptrum patriae geminos Henricus in annos
Gessisset, magnam et de se virtute dedisset
Spem decoris, facta et prognatae ad grandia mentis.
Quam tibi cumque Deus laeto concesserit horam,
Extremam reputes, animis atque utere gratis,
Sorte Dei, simul eventus te accommoda ad omnes.
Fortunae levis est conversio mobilis, auras
Transmittit celeri faciles uti musca volatu.
[Note: Comparatio.] Sic inconstantes hominum sors alterat horas.
Cecropius variis insidit floribus ales,
Noxius haud ulli sed pluribus utilis ales,
Ingeniosus agit vitiis sine turpibus aevum,
Felici dignus vita, doctaeque favore
Palladis, et Divûm tutela et mollibus annis:
Casibus hic tamen est fortunae obnoxius atris.
Quippe viam toties regno Laribusque relictis
Floriferam per humum, per Daedala gramina multo
Carpit circuitu, camposque pererrat apricos,
Invitante diem Phoebo, et suadentibus auris,
Laetus opum, laetus raptatae corpore praedae,
Cumque suos toties repetiverit ante Quirites,

[Note:

Navarr: reg:

Denique non valet heu, limen contingere amatum
Crudelis fati imperio, sonat aut gravis alto
Aura polo, subitis aut perstrepit imbribus aether,
Deprensumque iugis, seu flumina propter, in altis
Deiecit, leto luctantem et stravit acerbo.
Nec tempestatem praesagivisse ruentem
Iuvit, atrox aut hunc rictu demersit hiulco
Quadrupes, insidias tenero qui struxit ad undas,
Aut infesta volans rostro captavit hirundo,
Qualia multa instant mortalibus undique fati [(printer); sic: fata] .
Sic perit, heu facili vis illa favistrua [(perhaps: fatistrua)] casu,
Et miremur adhuc homines quandoque malignis,
Undarum immergi tempestatumque procellis:
Et sortis quisquam sit inevitabilis expers
Humanae gentis? mortales pectore casus
Praecipe, quicquid et est fato tolerare memento.
Ne spem consilii venturos differ in annos,

Victurum neque dic te cras benè, quin decet isthoc
Turpia momento in melius tua flectere coepta.
Nescis quo metam cursu contingere detur,
Fallax hora sequens, incertus et exitus aevi,
Multa inter medii volvunt incommoda soles,
Una eademque dies vitamque et funera iungit,
Qui sapis, ante oculos leti fata ultima habeto
Respiciens qui sis, ubi sis, ubi deinde futurus
Semper, et à pravis animo revocabere curis.
[Note: Ferdinandus 3. an. 1217. Vir fuit in militaribus rebus strenuus, nam ab omnibus fere Hispaniae finibus Mauros exegit, Hispali Corduba Wandalia et Baetica recuperatis praeter Granatae Regem, quem sibi fecit stipendiarium. Ex Beatrice, Imperatoris filia 6 filios, ex Iohanna desunt cetera. [(perhaps: ?)] ] Aspice nunc, qui fertur equo Fernandus in alto
Corpore praecinctus splendentibus eminus armis
Fortibus egregius membris, et viribus acer
Et regum ante alios bello fortissimus Heros,
Unus qui magnos armis victricibus hostes
Expulit, Hispanis, vicino littore, terris,
Assertas simul ingentes et reddidit urbes
Corduba quà iacet, et quà moenibus Hispalis altis
Fluctibus assultans patitur mare Wandala quà gens
Finibus insedit circum, sed Baetica regna
Annua ritè sibi solvisse tributa coëgit,
Materiam linquens venturis illa triumphis,
En decus et verae magnum virtutis honorem.
En quae Gotica gens, tantique ex ordine reges
Fortunae auspicia, et quantos habuere favores,
Qui Diis vindicibus post dira piacula quondam,
Amissam patriam atque avulsos corpore regni,

Terrarum tractus et perdita moenia passim,
Rursus in imperium bello asseruêre paternum,
Magnanimis factorum ausis, et pectore forti,
Ultio iam Superum postquam, et gravis ira resedit.
Et licet à solis pax, et dona alta salutis,
Proveniunt Superis, qui regna et regia mutant
Imperia, et cui fas reddunt sceptra ardua genti:
Virtutum tamen hi, motusque in fortia grandes
Coepta probant animi, et pulchra omnia facta secundant

14 Iacobus I. rex Aragoniae et comitatus Barcinonae, anno 1229. Fortunatus et felix. Maioricam civitatem expulsis Sarracenis recuperavit, anno 1229. multos liberos habuit, obiit an. aet. 80 Christi 1276.

15. Petrus filius Iacobi rex Aragoniae praetextu uxoris Constantiae Manfredi utriusque Siciliae regis filiae, Siciliae regna obtinuit, obiit anno 1286. post eum Iacob fil. factus est rex Siciliae, quem deinde huius frater Fridericus est secutus.

16. Cui filius Alphonsus Largus appellatus in regno Aragoniae successit. obit anno 1292.

17. Huic frater Iacobus succedit, qui antea rex Siciliae fuerat, Pater multorum liberorum, qui obit anno 1327.

[Note: Alphonsus 10. anno 1262.] Hunc verò, hunc oculis propius puer adspice regem
Alphonsum: viden' ut solio sublimis eburneo,
[Note: Leges partidas illustrat.] Aureus effulgens [(printer); sic: effulgans] , et Maiestate perenni
Conspicuus, laeva stellis fulgentibus orbem
Ipse manu gestet caeli terrasque iacentes
Implexu involvat dextrae, sceptroque decorus
Insigni? simul arma, simul nitet aureus ensis
Rectori, nempe ille polo stellisque supremis
Praescribit leges, metam et praefigit eundi.
[Note: Mathematicarum artium disciplinam instaurat.] Subiectis idem dat iura potentia terris
Imperitans, quis ei dignas persolvere grates?
Quis meritae valeat praeconia dicere laudis?
Ille perennantes alterni temporis horas,

Et caeli anfractus varios, lapsusque vicesque,
Divina expediit cura, studioque sagacis
Ingenii, et docto numerorum indaginis usu,
Quos sol observet fines, dum vertitur orbis,
Saepe soror quibus ac interdum ambagibus errans,
Occulet atratos rubea ferrugine vultus,
Sub noctem, medio lucemque eliminet axe,
Congressu quoties fratri se iungit eodem.
Notior hinc nobis et mensis constat, et annus.
Utque per obliquos palantia sidera clivos
Aethereas varient sedes, versisque vicissim
Inter se obsistant radiis, unde eminus omnis
Accipiat natura vices, et semina mandans
Corporibus, vel amicitiam vel bella ministrat
Quo cuncta inter se constant mortalia nexu.
Quod nisi restituens saecli monumenta prioris
Collapsas artes revocasset ad aetheris auras:
Heu mihi temporibus quanta ignorantia nostris,
Barbariesque foret, quibus errabunda tenebris,
Posteritas altos aspectet lumine tractus.
Nunc quoque nos doctae studio maiore Sorores
Caelestes colimusque choros, dulcemque moramur
Concentum leviore animo, caelumque tuemur
Ipsis nec pudor est nobis hoc vera Magistro
Haurire, et melius nunc caeli discere motus,
Semper ob id dignas illi debere fatemur

Nos grates, qui non opibus non sumptibus ullis
Non sibi, non operae parcens, arcana polorum
Extulit humanis nunc conspicienda per orbem,
Sponte oculis: si Principibus Memphitide terra
Assyriaeque procul vastis è turribus orae,
Aureà qui summo spectarunt sidera caelo,
Victurum dedimus ventura in saecula nomen,
Si Libyum geminos humeris sudantibus axes
Finximus Atlantem torquêre, quod aetheris oras.
Et currus et solis equos, flexusque viarum
Et vaga dividuae novisset compita lunae:
Quae nos huic tanto pendamus digna patrono
Nomina? sint utinam tales hoc tempore Reges
Sint utinam quos egregio sub pectore tangat
Iste labor, qui praesidium nunc artibus istis
Ritè ferant, et opes, et praemia digna reponant
In medium, titulos non his studia illa negabunt
Insignes, quibus egregia inflammata iuventus
Ardeat, ad superas aditum sibi quaerere sedes.
Nunc quoque Romanis opus emendatio fastis
Et momenta suis sunt restituenda diebus
Figendusque novi iam denuo terminus aevi,
Quod nisi magnorum locuples opulentia Regum
Hoc dabit effectum (usque adeò nunc arctius in se
Annus abit, Sol iamque suis stata praevenit horis
Tempora, qui [(perhaps: quae)] certis includunt mensibus orbem.)

Quàm miris fluidae variabunt flexibus horae?
Quique dies primum toto caput extulit anno,
Quem felix animi praefixit Iulius anno,
Atque pares aequis pensavit lucibus umbras,
Et mites Zephyris afflavit hiantibus herbas:
Ille adeò saeclis aevi declivibus olim,
Penè brevem toto absorbebit lumine noctem,
Et gravis arentes exuret Sirius agros,
Amplius atque suum haud agnoscet Iulius annum.
O si nunc aliquis nunc sese Alphonsus ad auras
Efferat, hanc ope qui possit fulcire ruinam.
[Note: Astronomiae laus.] Musarum soboles, studiis addicte sacratis,
Care puer, tu subiectas age despice terras,
Sub pedibusque preme, atque viam molire sub astra
Paulatim, et caeli pulchris adsuescito curis,
Ipse tibi media Genitor qui lumina fronte,
Ceu summa dedit in specula, caelumque tueri,
Unde hominum genti vigeat domus, imperat, illò
Tende aciem, totoque obtutu immobilis haere,
Quosque vides alto lucentes aethere campos.
Desuper, aurataque nitentes lampade gyros
Adspice, non mundi nitidos septemplicis orbes,
Incassum Genitor casuúe eduxit inerti,
Omnipotens, ceu nescio quae gens undique magnum,
Ex atomis temerè in sese labentibus, orbem,
Confluxisse putat, Deus est Deus ultimus auctor

Corporibus, toto [(perhaps: toti)] et quod continet omnia caelo.
Solis ad arbitrium totus dispescitur annus
Quatuor in partes aevi nunc dura nivosos
Spargit hiems floccos, Zephyris nunc mitior udis
Porta patet caeli, nunc acrior ingruit aestus,
Autumnoque altis maturat collibus uvas,
Luna facem obscuris alienam noctibus addit,
Immensosque secans bissenos dividit orbem,
Unde suus terris redeat vigor, unde perennes
Daedala continuò verset natura labores,
Inque vicem rebus surgat nova vita creatis.
Ergò Deum auctorem mundi nos credere fas est,
His ducibus qui nos in caeli inquirere leges,
Inque sui nos vult deduci ambagibus istis
Notitiam, et sibi digna rependi praemia mandat.
Hic simul annorum seriemque et tempora disce,
Quando novo exstiterint prima incunabula mundo.
Ultima quo certae contingas saecula metae,
Historiasque notes mundi ipsa ab origine gestas,
Tempore quo nitidis decerpserit aurea ramis,
Poma gulae senior frenos dum laxat Adamus,
Se simul et totam funestans crimine prolem.
Quando ipse et Genitor caelo miseratus ab alto,
Voverit auxilium, et tantam sarcire ruinam.
Gnati interventu proprii, duraeque sequestra
Clade necis vitae et caelo promiserit auctor.

Sub quibus undantem tot aquai fluctibus orbem
Sideribus, pater omnipotens, ob turpia gentis
Crimina, diluvio mergens exstinxerit uno,
Quandò restauratis hominum pecudumque vicissim
Seminibus, novus exoriens processerit ordo
Naturae, et summo incedens regnator Olympo,
Voce palàm antè alios seniorem affatus amica
Thariadem, aeternum suprema in saecula foedus,
Promisso humanae firmarit semine genti.
Amramides quando populum de gurgite Nili
Iudaeam, tandem natali induxerit orae,
Vivendi et leges dederit, moremque sacrorum,
Quotque per ingentes saecli remeabilis annos
Res steterit Iudaea gradu firmata potenti
Tot florens opibus, magnis tot clara triumphis,
Quasque vices, quae fata modis urgentia miris,
Multis cum lacrimis [(printer); sic: Cum lacrimis gravibus] , cum femineo ululatu,
Extera [(printer); sic: Ex terra] per regna, et longas raptata per urbes
Pertulerit, postliminio vix advena donec
Auspiciis Superûm, terris successit avitis.
Imprimis sed scire iuvat, quibus orbis in annis
Promissus veterum reparator et auctor honorum,
Virgine Messias casta sit natus ad auras,
Unus qui mundo aeternam pietate salutem
Restituit, summo ac homines transscripsit Olympo,
Quem latet hoc, latet hunc vitae pia cura beatae,

In tenebris et agit lacrimosum inglorius aevum.
Saepe quis et stellis poterit ventura magistris
Praesagire animo damna eventura sagaci
Et tempestatum instabiles praesciscere formas.
Vidi ego tristia qui sollers instantia longè
Fata, recensitis astrorum flexibus ultrò
Eruerit, memini et surdas cum creber ad aures,
Incassum legeret spectantum et vana putantum
Et tristes porrò casus vitare moneret:
Accepto demum peccata agnoscere damno
Mortales, longis et se incusare querelis,
Qui non paruerint, fatis meliora iubenti.
Crede mihi dictat non semper inania caelum.
Astra movent homines, et amorem mentibus addunt,
Inclinantem aliquò, viden' ut sacer impetus illum
Abdita naturae scrutari sensa latentis
Sponte vocet? vacet ingenuis ut promptius alter
Artibus, hic causas melius facundior oret,
Suadendo et tacito mentes ardore trahendo.
Illi nummus amor, divesque opulentia Numen,
Ille voluptatum foedo sua corpora caeno
Polluit, hic odio riget illaetabilis atro,
Stellarum arbitrio aut fato omnipotentis Olympi,
Nec tamen ut vitiis succumbat cogitur ullus,
Quin contrà regere, et motus componere mentis
Intempestivos, rigida et compescere membra

Evalet, et duris vitiorum obsistere iussis.
Qui sapit obnitens minitantibus imperat astris,
Et forti tacitas avertit pectore clades.
Denique summa dies, et ineluctabile fatum
Cum veniet labensque polo cum machina rupto
Dissiliet, subitisque cremabitur ignibus axis:
Hoc demum ante oculos iterumque iterumque repostum
Omnibus esse decet, qui caelum sensibus imis
Concipiunt, mundumque novum, novaque atria regni
Aetherei exspectant caelo post fata supremo.
Ergo tibi hos propter tantos Alphonse labores
Immensas agimus memori per saecula grates
Pectore, et has ferimus tibi rex doctissime laudes.
Scilicet antè poli sedes et regna patentis
Subiecisti animo, quae mox à funere adires
Ergò tuae laudes praeconiaque alta manebunt
Certa suis donec variabitur intervallis
Hora, populosque [(perhaps: polosque)] suos et [(printer); sic: suos] habebunt sidera, cursus.
Nec minus intereà populos cum laude paternos,
Ipse gubernavit rector, legesque verendas,
Ordine descripsit certo, in numerumque redegit,
Et gentem edictis, sanctoque coërcuit usu
Iustitiae, sua dona ferens et praemia dignis,
Et scelera afficiens meritis enormia poenis.
Ad Sicoris liquidas, quae moenibus adiacet undas,
Ex Arabum saevis erepta est Muria dextris,

Hoc Duce, quae firmam facto dein foedere regi,
Servavitque fidem, et decorata insignibus armis,
Iam septem clypeis ostentat honora coronas.
Fortunate Ducum: tibi Sarracenica turba,
Hispanas multis invadens classibus oras
Cessit pulsa retro, refugumque per aequor abivit.
Quando illos dextris aggressus et acribus hostes,
Et cruce signatas eduxti in proelia turmas.
Et tua quo pietas laudari nomine possit?
Tu reges dira abreptos in vincla fideles,
Hostibus ingenti pretio, virtutis amore,
Sponte redemisti, vitamque impunè dedisti.
Tu quoque Germanis tot de praestantibus unus
Principibus, qui res Romanae gentis, et orbis
Totius, imperium sub nutu Caesar haberes,
Dignus eras: salve aeternos Alphonse per annos.
Adspicis ut [(printer); sic: at] rigido sibi Pellicanius ales,
Pectora diffindat rostro, fusoque cruore
Ipse suo, spargat iam mersos funere natos
Desuper, et proprio compenset sanguine vitam.
Hanc prae se egregius clypeo tulit ipse figuram
[Note: Symbolum Alphonsi.] Alphonsus: PRO LEGE notis, et PRO GREGE [(printer); sic: LEGE] circum
Adscribens, voluit monumentum insigne laborum,
Atque suae in populos specimen pietatis haberi.