PANTALEONIS CANDIDI GOTIBERIDOS LIBER PRIMUS.

SAnguinis aeternas Germani, ab origine, laudes,
Magnanimosque procul, tellure Hispanide, Reges,
Unde sati Heröes, firmis qui legibus orbem,
Et res Austriadas patria virtute gubernant,
Mens numeris celebrare novis: Tu magne supremi
Conditor Imperii, totius et arbiter orbis,
Christe, verendorum Rex et sator optime Regum,
Ingeniis praeses castis, huc numine laeto,
Exoptatus ades, pulchroque faveto labori.
Nam tuus Heröes, magnisque accommoda Sceptris
Pectora honos, tu das, et tollis idonea regnis,
Organa, tu stabilis et fasces Regibus aufers,
Queîs lubet, inque vices gentes atque oppida versas.

NUper ut Austriacas deveni laetus ad oras,
Longaevos cupido visurus amore parentes,
Ister ubi liquidas cultae rapit Ibsidos undas,
Antiquae subii Fabianae moenibus urbis,
Quà caeli aëreas tollens se turris ad auras,
Fert apice ingentes pulso super hoste triumphos,
Circùm et praecipites lato datur aggere fossas,
Turciadûm aeternus tremor, et tutamen ab armis.

Illic non docta solum super arte peritos,
Innumeros vidi passim iuvenesque senesque,
Ast varias etiam magno discrimine gentes,
Insignes et equis et amictas fortibus armis
Accelerare viam, ac illò contendere vidi,
Quas Aquilo, et celeri Saxo fundebat ab Albi,
Et quas flumen agris Rhenus nutribat apricis,
Quasque tumens Padus, et fortis mittebat Iberus,
Omnes agminibus condensae pluribus ibant,
Hostis in occursum Getici. non Persicus olim,
Ipse licet varia contexerit aequora classe,
Totaque continuò siccârit flumina potu,
Cecropiae plures Dux, misit in arva cohortes.
MAXIMUS has inter magno procul agmine Caesar
Altior ante omnes et toto vertice suprà
Ibat ovans, validis latè conspectus in armis,
Unus hic in se oculos cunctorum et lumina vertit,
Ambrosium spirans divinae mentis honorem.
Maxime sidereo salve Aemiliane decore,
Et vos Caesareus, soboles pulcherrima, sanguis,
Salvete, et sceptrum longaeva in saecla tenete.
Hic ego dum tacito lustrarem singula vultu,
Ingentes animo mecum mirabar honores,
Et mentem egregiae subiit virtutis imago.
Gratari hos patriaeque Duces fortissima gentis
Robora, et invictas adverso Marte cohortes,

Et divis meritas ex illo ego dicere laudes:
Ite duces avibus nunc ô felicibus, ite,
Tuque pater patriae Caesar Germanidos esto,
Turcarum et redeas superato ex agmine victor.
His votis populos iam in bella sequebar euntes
Caesaris, antè alios, incensus honoribus, arsi,
Stemmate quo tantus, quo cretus sanguine ductor,
Mente puto, et placido iuvat indulgere favori,
Cumque graves titulos et aviti exordia regni,
Iure Boëmiacas quibus hic compesceret oras,
Antè coëgissem numeris, scriptoque dedissem:
Maternae primos quoque originis ipsius, ortus,
Nosse laborabam, à Ducibus quos stirpis Iberae.
Prodisse audieram, sed adhuc me ignota vetustas
Fecerat ambiguum, nec quid molirer habebam.
Ergò ubi me tantus discendi incesseret ardor,
Fortè ad Danubii spatiosas fluminis undas
Dum sedeo, Platani [(printer); sic: Platini] tenera frondentis in umbra,
Propter aquae viridi labentes agmine lymphas,
Et mecum doctas invito ad carmina Musas:
Talia purpureas iterabam vota sub auras,
Multa meo versans animo: Si nunc mihi, si quis
Offerat ante oculos sese Deus, aut Dea, quales
Fama habitare fuit Parnassi ad culmina rupis,
Queîs longo obductas senio res, inque volutas
Eruere in lucem, in planumque referre potestas,

Nunc illarum opus auxilio, quae nomina Regum,
Hispanisque olim prodant tot gesta sub oris,
Inclitus unde genus materna ab origine Caesar,
Qui modò Sarmaticos pugnas molitur in hostes,
Totque animi claris fulget Virtutibus Heros,
Ducit et egregii laetatur stemmatis ortu.
Haec ubi sollicito mecum sub pectore volvo,
Ecce pater niveum glaucis caput Ister ab antris,
Ister amoenarum Rex et praecursor aquarum,
Tempora concutiens molli viridantia musco,
Sustulit, et liquidas imo sub gurgite Nymphas,
Excivit, media et secum invitavit in acta.
Extemplò egregiae stabant ad flava Sorores,
Littora, quas vitreis sinuoso gurgite ripis,
Ister alit, magni servans moderamina regni.
Affuit ornatis Galataea decora capillis.
Ipsaque luminibus formosa micantibus Aegle,
Quaeque abrupta vadis colit antra sonantibus Ino,
Candidulisque Lyco pedibus, speciosaque vultu,
Ipsia, caeruleis et Dravia cana lacertis,
Dravia vicino malè tuta, heu, semper ab hoste.
Omnes Sidoniis velatae vestibus, omnes
Pectora lacteolis nudae discincta papillis.
Exin caeruleus senio venerabilis, Ister,
Agmine considens medio, sceptrumque gubernans,
Sindone corpus erat velatus, arundine frontem,

Sic mihi iucundo visus sermone profari:
Non tua nos, iuvenis, quaecumque ea vota, silentes
Praetereunt, fixumque animo pietatis honestum
Novimus ardorem, nôrunt namque omnia Divi.
Saepè etiam nostros quae tot sunt Caesare in isto,
Virtutum attonitos fecerunt munera vultus,
Et nunc quos cursus illi, quae fausta precati
Fata, procul laeto venienti assurgimus ore?
Dum saevos subitus properat pugnator in hostes,
In Turcas hominum generi et caelestibus hostes,
Saepè, nefas, sancto qui nobis sanguine lymphas
Foedarunt, diris iamdudum et cladibus ultrò
Afficiunt, ex quo septemplicis hostia regni
Pandimus ingratis, nostrasque accedere ripas
Paulatim ignari permisimus: Eia age fatis
Dandum aliquid, metam et cursum quae sistat, habebit,
Iste furor: meus hîc sed enim fortissimus Heros,
Occursans Geticos virtute morabitur hostes,
Tempora contingent donec properantia, quandò
Caesar et hic, et qui consurgent sanguine eodem,
Aeternos referant fracto super hoste triumphos,
Tum mea in antiquam statuet se gloria sedem.
[Note: In Aulaeo res gestae regum Hispanicorum depictae exhibentur.]Nunc ergò meritae texantur ut ordine laudes,
Heröi et teneas materno à sanguine stirpem,
Accipe multifida pictum sub imagine textum,
Quod mihi cum nostrum fors successisset in antrum

Ipse pater, magno venerandus numine Proteus,
Attulit Hispanis procul inde profectus ab oris,
Nympharum Hesperiae mirum et memorabile donum.
Illae quod celebri, tellure in Iberide, Regi,
Huic uni instantes noctesque diesque labori,
Artificis tenui neverunt pectine dextrae,
Purpurea aurato intexentes stamina filo.
Hinc tu Caesareos ex ordine disce parentes,
Quin ipsis etiam, quodcumque hoc, Regibus olim,
Muneris exhibeas, titulosque potentis avitos,
Discutias generis, tanto et grateris honori.
Maximus ut doctis favet Aemilianus alumnis,
Sic ultrò bonus has non aversabitur artes,
Aspicietque suas cupidè laudesque suorum,
Sic illi laetis victoria plauserit alis
Serò illum invideat terris et regia caeli.
Dixerat: una simul dextram protensa Sororum,
Explicuit facili nexum compage tapetum
Conspectu in medio antè omnes, ibi splendida miris
Texta modis variae lucebant undique formae,
Depictaeque Ducum facies, resque ordine gestae,
Veraque ceu vivis stabant simulacra figuris,
Artis opus diae egregium. mox una Dearum,
Sponte gradum socians fluvialibus addita Nymphis
Constitit, aethereo rebar de culmine lapsam,
Egregii ante alios niveo splendoris amictu,

Insignisque oculis Virgo, et rubeo ore decora,
Ter mihi de tribus est quae visa sororibus, una
Seu fuit acta suo signans polyhymnia gestu,
Seu sua transactis reddit quae tempora Clio
Seu certè Heröo praestans laetissima vultu,
Calliope, et magno tollens sese artis honore.
Illa manu virgam facili speciosa tenebat,
Et propè contexti suspensa volumina veli,
Cuncta manu signans res et sub imagine pandens
Voce palam expediit: Quando et tibi pectore tantus,
Inquit, amor veteres Regum cognoscere laudes,
Maximus unde genus, hic ducit origine Caesar,
Hoc tibi mirandum enarrabimus ordine textum.

[Note: Adolphus Gotus. Vandalos, Alanos et Suevos è Gallia in Hispaniam persecutus, primus Gotorum Hispaniam ingreditur, Anno Christi 434. Ante hunc Adolphum Gotis praefuerat Alaricus Gotus, qui ab Honorio imp: Galliae partem acceptam tenuerat, ac deinde lacessitus ab eodem, Romam occupaverat anno 412 is in Campania ad Cosentiam obiit. Wandali, Alani, Suevi in Galliis consederunt, et deinde in Hispaniam migrarunt. Wandalos postea Vallia ex Hispania expulit, et Alanos subiecit.] HUc igitur nunc verte acies, huc lumina flecte,
Cernis ut egregiis qui fulget Adolphus in armis,
Spumantem premat acer equum frenisque remissis
Praecipitet campo cursum, quem Gotica circum
Fertur ovans longè pubes, cui fortia dextris
Arma sonant clypeique humeris, superataque tellus
Itala, et horrentes evicti rupibus Alpes
Gallorum trepidis induxit et agmina campis,
Queîs nuper sedem terris regnumque legebat
Vandala gens, et Alana cohors fortesque Suevi,

Martiaque Hunnorum soboles simul agmine iuncto,
Exorto cum Sole viam affectavit, et orbem
Pervasit medium et Gallorum insedit in arvis.
Hos igitur procul ille sequens immanibus armis,
Ponè premit, subitisque supervenit ensibus Heros.
Sed non illi animis perculsi tristibus hostes,
Tot celeresque minas, atque adventantia latè
Agmina sustinuêre viri, et bella ardua, tanti,
Ampla sed aequorei linquentes arva Garumnae
Nubibus aequatam cursu petiêre Pyrenen,
Effusique vagi piscoso in margine Iberi,
[Note: Imperiorum constitutiones sunt fatales id est, providentia divina ordinantur et gubernantur. Deus transfert regna et constituit. Dan. 2. Aurelius Victor in narratione de Tito Vespasiano filio: Potestates fato dantur. Contendebant de Imperio Romano Antonius Cassius, Brutus Dolabella [(editor); sic: Dolobella] , et alii, sed excidunt spe sua, cum interim Deus excitat et evehit Adolescentem imbellem Augustum cui rem publ. largitur. Carthago diu cum Romanis de Imperio orbis terrarum concertavit, et tamen obtinere non potuit. Sic ex tot gentibus quae Hispaniam appetiverant, soli Goti demum eius regni gloriam et perpetuitatem sunt consecuti.] Hispanis sedere iugis, sparsique per omnem
Hesperiam virtute sibi duroque parabant
Marte viam, veteres et suppressêre colonos.
Ingenioque loci, fecundae ac ubere glebae,
Fixerunt capti sedes atque arva tenebant,
Quà celer albentes in littore Baetis olivas
Educat, et laetis humectat fontibus agros,
Turdula quae tellus simul et Tartessus habetur.
Hic sua magnanimi posuerunt castra Suevi,
Teutona gens, nulli virtute secunda Suevi.

[Note: A Suevis urbs, quae Ptolomaeo Sueva est, denominata putatur. quae nunc Suelum, olim Chimona vocabatur.] Hanc illi insignem, quin huc age respicis, urbem,
Agnatam fecêre sibi, et dixêre Suevam.
Sed tibi dum varias evolvo ex ordine terras
Hispani et populos orbis, diversaque Nerei,
Littora tu vigiles, huc mecum dirige vultus,
Intentusque animum, semel haec, adverte, docebo.
[Note: Descriptio populorum, urbium et fluviorum Hispaniae. Hispalis. Eliberia. Granata. Corduba.] Ispalis hic altis Romana colonia tectis,
Nunc caput ingentem complet quod mercibus orbem,
Urbsque Gaditanas quae fluctibus allevat undas.
Hic patet incurvis praestans Eliberia muris,
Quae nunc Granatae sortita est nomina cocci
Marcellique amplis praepollens Corduba gazis,
[Note: Carteiae.] Carteiaeque domus quibus Argentonius olim
Ille Heros, tria vivendo qui saecula vicit,
[Note: Ilipula.] Sedit ovans, et nunc nomen gessêre Tarifae.
Ilipulam cernis magnam, stat et ardua Carmo.
Italica et carum nobis quae dulcis alumnum
Urbs olim genuit magnos qui carmine docto
[Note: Munda. Apaedia.] Scipiadas, clarum caeli super aethera vexit.
Et Pompeiadum quae Munda et Apaedia, tristem
Natorum doluit, fati laevo omine, sortem.
Italiae haec pulchris certet regio inclita campis,
Tanta soli bonitas, tanta indulgentia caeli
Excipit undantem fecundi ingentibus horti
[Note: Anas flu: [Abbr.: flumen.] Turditani.] Dotibus Hesperiam, et segetes educit opimas.
Hic levis auratis currens è montibus, undas

Flectit Anas, Turditanos qui flumine tractus,
Laetus obit, quà deflexis mare fluctibus, imis
Se procul effundit spatiis, certoque recursu
Destituit celeres stagnis recidentibus aestus.
Hic urbes varia pulchrae spectantur in acta,
[Note: Moenoba.] Moenoba nobilibus fluvio celebrata murenis,
[Note: Nabrissa.] Quaeque Nabrissa levem complectitur aequore congrum
[Note: Senoba.] Astaque, mirandosque refundens Senoba thynnos.
Hic multos florentem annos et moenibus altis,
[Note: Emerita.] Aspicis Emeritam, et plures circum [(printer); sic: plures] undique moles
Murorum, quibus Augusti memorabile nomen
Haesit adhuc, nam Romanis è gentibus illae
Excultae, mores porrò nomenque tulerunt.
Inde sinus latum effundens se pandit in aequor,
[Note: Promontorium sacrum.] Quà Promontorium sinuoso littore sacrum,
Eminet, et circum latrantes distinet undas.
Lusitana simul regio confinior ambit,
[Note: Tagus fl: [Abbr.: flumen.] ] Hic Tagus auratas volvens sub gurgite arenas,
Fundit opimus áquas [Reg: aquas] , et fluctu maximus exit.
[Note: Ulyssibona.] Hic sita Narycius dederat cui nomen Ulysses;
Nobilis urbs. iacet hinc latis pulcherrima campis
Planities, nullos obsessa crepidine montes.
Dum sequimur sed humo reliquos Aquilonide tractus,
[Note: Duria flu: [Abbr.: flumen.] ] Occurrunt Duriae fecundi piscibus amnes,
Qui simul ac magni liquit iuga celsa Numanti,
[Note: Concia.] Vaceos populos et Concia moenia lambens,

Velivola ingenti prorumpit in aequora cursu.
[Note: Lethe. Minii.] Mox Lethen, Miniique ingentem videris amnem
Ultima qua Nerio flectit se littore tellus,
Et latas nautis praebet venientibus oras,
[Note: Artabri.] Artabros cernas populos multa oppida passim,
Quà ferus altisonos curvata ad littora fluctus
Impellit Boreas vastis Aquilonis ab oris,
Saxa crepidinibus cumulantur ubi alta supinis,
Visitur Arctöis regio vastissima terris,
[Note: Gallicia.] Galliciae populi quà se sub valle tuentur.
[Note: Astures.] Ponè fremunt fortes fulgentibus Astures armis,
[Note: Melsus.] Melsus ubi medios celeri secat agmine campos,
[Note: Cantaber] Saevus et indomitos duratus Cantaber artus.
Hinc sese ad latam extendunt montana Pyrenem.
Australes iterum sit fas attingere portus,
[Note: Calpe.] Respicis Herculeam angusto super aequore Calpen.
[Note: Malaca.] Non procul hinc Malacae visuntur moenia turris,
[Note: Carthag.] Et Carthagineae quas condidit Hasdrubal, arces,
[Note: Scombria] Quaeque sibi ad fines captat Scombraria pisces.
[Note: Suero flu: [Abbr.: flumen.] ] Suero dehinc Sedetanis effunditur antris.
[Note: Setabis fl: [Abbr.: flumen.] ] Setabis, et pulchris disterminat amnibus oras.
[Note: Turia flu: [Abbr.: flumen.] ] Mox se formosis effundit Turia ripis.
[Note: Valentia.] Hinc claudit celebres animosa Valentia cives.
[Note: Saguntum.] Romanaque fide clarum iacet inde Saguntum.
[Note: Tortossa.] Mox Tortossa potens, aliaeque in montibus arces
[Note: Spartari.] Et campus latis qui se Spartarius agris

[Note: Coset.] Distendit, molli semper fecundus iunco,
[Note: Tarraco.] Unde boni funes nectunt et carbasa nautae,
Dein Cosetanis se Tarraco splendida fundis,
[Note: Ilerda.] Exhibet, ample tuas quae servat Scipio laudes,
Mansurumque dedit regioni in saecula nomen.
Nobilis interius spectatur Ilerda sub oris,
[Note: Sicoris fl: [Abbr.: flumen.] Celtiberia. Viscaia. Numantum. Valeria. Concha. Bibilis [(perhaps: Bilbilis)] .] Quam non Affranii quondam tristissima clades,
Obscuram esse loco dedit, ignotamve reliquit.
Hic Sicoris longos subtermeat agmine pontes,
Nec procul hinc Celtae miscentes nomen Iberis
Rura colunt, qui nunc fertur Viscaïa tractus.
Quà vetus interiit funesta clade Numantum.
[Note: Salo flu: [Abbr.: flumen.] ] Quaeque vocata fuit, nunc Concha, Valeria quondam.
[Note: Caesar August. Castellan.] Bilbilis et claro Musarum insignis alumno.
Quique Salo ferri voluit ramenta sub undis.
Caesaris Augustam nec dehinc [(transcriber); sic: dhinc] procul aspicis urbem,
Hinc castellanos [(printer); sic: Castalleneos] vicino limite passim,
[Note: Betulus. Garunda.] Atque Lelethanos videas ex ordine tractus,
Heu locus ille sacro quàm non optatus Iacho.
Hic Betulus, et hic lato fluit amne Gerunda.
Quà se plura cavis attollunt undique muris,
[Note: Barcino.] Oppida, nunc aliis ego quae memoranda relinquo.
[Note: Adolphus Barcinone 6. annos sedit, et ibidem quod urbi Romae à se captae pepercisset, à suis Gotis, occisus et sepultus est.] Iam satis Hesperias sed enim lustravimus oras.
Imminet ostrifero sublimis Barcino ponto,
Ante alias belli Virtute potentior omnes
Hic sedem egregius regni captabat Adolphus,

Gottorum primus terras ingressus Iberas.
Gens vicina illum magno dilexit amore
Ac timuit, quamquam fortissimus hostis, eundem.
Vix Heros regno bis ternos praefuit annos,
Circumventus obit scelerata fraude suorum.
Quos timuit, vicit, quos fidos credidit, illi
Iniecêre manus nec quicquam tale merenti.
Gens etenim stimulis irritabatur acerbis,
Olim Romanae quòd, cum superaverat, urbi
Parserit, et fundo non exstirpaverit imo,
Nec Romam dederit Geticam post ore vocandam.
Quippe locum precibus victus virtute reliquit.
Heroi sed enim tum Rector Honorius, illi,
Placidiam casto coniunxit amore Sororem,
Consortemque dedit lecti.

Saepe optima Virtus
Nomina fert vitii, pietas quoque conscia fraudi
Saepè fit auctori, sed quod decet, illud agendum
Omnibus est, seu digna piis, seu indigna sequantur
[Note: Sigericus vel Gensericus. anno 440.] Praemia, quem Virtus laudat laudatus abunde est.
Barcino habet tanti monumenta insignia Regis,

Exstantes aliqua iam nunc quoque parte columnas.
Proximus imperii Sigericus munia cepit,
Auspicio electus populi, nam stirpe propinquus
Regibus, ac animi egregia se laude ferebat.
Nominis ille sui compleret pondera tanti,
Victor ovans multos numerans in Marte triumphos:
Nî pacem bello dulcem sibi crederet ante
Ponendam, patrias fundare et legibus urbes.
Namque suis regni commendaturus habenas,
Hinc inde Hesperias natis, Romanaque poscens
[Note: Anarchia maius malum est quàm Tyrannis. Cic. post redit: [Abbr.: reditum] Ego, in qua civitate nihil valeret senatus, omnis esset impunitus, nulla iudicia, vis et ferrum in foro versaretur, cum privati se parietum praesidio, non legum tuerentur etc. remp. nullam esse putavi.] Foedera se rerum stabilire parabat ad usum.
Haec dum versat, eum tristi ferventior ira
Gotica gens subitò, crudeli intercipit ausu,
Et solio Regem optavit quem nuper, eundem
Iam solio avulsum dira cum morte trucidat.
Cum septem Imperium solos rexisset in annos.
[Note: Wallia anno 447. Hic timens à suis popularibus invidiam, classem ad Africam occupandam summa ope comparat, sed navium apparatus in Gaditano freto periit. Ideò pacem cum Honorio composuit, ac in Alanos, qui Beticam occuparant, bellum convertit, rege eorum Ataco occiso.] Bella paraturus Romanae Wallia genti
Irrita promissam violent tum foedera pacem,
Instruit ingentem vicino in littore classem
In Libyae magnos ut vela adverteret Afros,
Mitia fervidior qua frigora temperat aestus.
Ast studia haec inter, tantos interque paratus,
Ingens heu magno surgit super aequora motu

Tempestas, subitò et saevi cum turbine venti,
Incubuêre salo, gravis et ruit Eurus et alta
Mole Notus, celeri et qui perfurit Africus aestu,
[Note: Naufragium.] Tum vasti glomerant se ad turbida littora fluctus.
Et caelum horrifica [(editor); sic: horrificia] attonitum praetexitur umbra,
Desuper horrendisque fragoribus intonat aether,
Undarum furit acris hiems, vastaeque procellae
Diversum remosque trahunt, vulsosque rudentes
Disiciunt, iamque in summum navesque hominesque
Abripiunt, sinus inter aquas praeruptus hiantes
Iam se aperit, praecepsque voragine pandit Avernus.
Aspicis effractasque rates, luctantiaque altis
Corpora adhuc tot subter aquis, tot magna per undas
Arma virûm, tristique rotantia vortice ponti.
Viribus his fractus caelesti vallia fato,
Ultrò Romanam ferienda ad foedera gentem
Sollicitans, multò pacem obside firmat et ultrò
Placidiam, egregius quam Rector Adolphus habebat
Uxorem, Italiae prognatam sanguine Regum,
Reddidit, et multo decoratam affecit honore,
Scilicet et longè iam immanibus abstitit ausis.
Fortis adhuc illis sub finibus haesit Alanus,
Bethica [Reg: Betica] magnanimis exercens rura colonis:
Totus in hunc acri vertit se Vallia Marte,
Ingentem et diris superavit cladibus hostem,
Athacium et celeri deiecit funere Regem.

[Note: Gensericus cum Wandalis ex Hispania expellitur.] Cetera dehinc subito plebes perculsa timore
Quae Lusitanis tenuit iuncta oppida terris,
Protinus abscessit, vicinaque regna reliquit.
Galliciaeque simul, quà Gundericus habebat,
Vandalicae imperium gentis, sese intulit orae.
Nec fuga tuta loco satis hoc, ruit efferus armis
Vallia, Vandalicos atque eminus ilicet hostes
Ponè urgens, procul aequoreas ultrà expulit undas,
Vomere qua sitiens steriles colit Africa arenas.
Quin etiam imperio fortes subiecit Alanos,
Temporis exigui spatio, quo Sole sub alto,
Tertia sollicitis fulsit messoribus aestas.
[Note: Theoder. anno 450. Gensericus Wandalus à Vallia Hispania eiectus. Atilam contrà Gotos attraxit, quibus Aëtius Romanus, opposuit Meconeum Regem Francorum, et hunc Theodericum, pugna facta est ad Tolosam, in qua Theodericus occubuit, et Atila bello fractus est.] Sed tu quae mediis spectas dira omnia campis
Obnixasque [(printer); sic: Obnixusque] hastis hastas atque ensibus enses
Adversos, truncosque pedes, truncataque palmis
Brachia, et horrenda inter se luctamina equorum?
Arma solo fusa, et fusum super arma cruorem?
Scilicet istarum causas dicam ordine rerum.
Vallia Wandalicas Hispano è littore gentes
(Sceptra potens quarum data Gundericus habebat)
Fortibus ad rigidos armis eiecerat Afros
Hinc ille iratam exacuens in pectore mentem.
Vindictamque animo secum meditatus acerbam,
Longè à Pannoniis excivit sedibus Hunnos,
Atila queîs tantis Dux et conatibus auctor,
Exstitit, et totum implevit terroribus orbem.

[Note: Comparatio.] Non ubi manè petunt vitreas Atlantides undas
Et ventis silvas crepitantibus urget Orion
Tot folia ad terram labuntur pallida, nudis
Arboribus non iam declivi aestate volantes,
Tot caelo glomerantur aves, atque arva petentes
Lata, vago in virides mittunt sese agmine campos,
Quot procul aurorae crudeli à limine terrae,
Atila trans tumidi resonantia cornua Rheni,
Per Vogesi latos praerupta cacumina montes,
Per Mosae [(printer); sic: montes] Saraeque vada, et per Gallica rura
Inducens, rigidos latè secum extulit Hunnos
(Ingressus qui nunc Hunnorum certa reliquit
Nomina quà Nabi contingit flumina terrae.)
Qui procul infestos peterent Hispanide Gotos
Tellure, atque urbes vastarent Gallidos orae.
Gallia quas heu tum, quas heu Germania clades
Ausoniae et vidit tellus? tunc omnia fato
Arserunt regna Europae, tristemque ruinam
Traxêre, his adeò, totum caelestibus orbem,
Collibitum superis, fatorum involvere poenis.
Tunc Narbonensem Romano à Caesare terram
Legatus validis frenabat Aëtius armis
Ille repentino qua sese opponeret hosti
Armorum socios tali in discrimine rerum
Praestantes bello gentes et Marte vocavit
Teutonidas, te Francorum fortissime ductor

Merobëe, et patriae et gentis clarissime sanguis
Cui Warmundus avus, qui regnum (ubi Sequana fluctus
Auget ovans) magnis Francorum emuniit armis,
Perpetuum et dedit esse loco, (postquàm alta parentes
Iamdudum egregiis superassent flumina Rheni
Treviricamque suis nudassent civibus urbem
Et sua per terrae fixissent Gallidos arma)
Nec non et te Gote procul trans alta Pyrenae
Saxa vocans, socia ascivit festinus ad arma,
Urbs ubi fecundis stat mole Tolossia campis,
Planitiesque iugis patet interfusa remotis,
Huc se omnis procul instructis exercitus alis,
Effundens, rutilis nubes praetexuit armis.
Magnanimi inter se forti conamine Reges
Oppositi tenuêre acies Martemque sonoro,
Incendêre gravem fremitu, propiusque vicissim
Ponè ruunt, subitisque feruntur in obvia telis
Agmina, et ingentes manibus vibrantibus hastas
Intorquent, atque in sua pectora mutua figunt.
Adversi velut in mediis duo maxima campis
Corpora taurorum, trucium duo regna ferarum,
Inter se obnixis concurrunt cornibus, ingens
Consequitur latè, fremitusque laborque ruentum
Et sese intrepido iam in vulnera aperta ferentum
Pectore, nulla fugae meminit pars fracta pudendae.
Vix lucem intulerat roseo Sol aureus orbi,

Excludens caelo tenebras, cum caedibus hastae
Franguntur, saevisque cruoribus intepet ensis,
Nec mora, nec requies, finis neque tristibus ullus
Vulneribus, nec dum trepidas se maestus ad undas
Eripuit caelo Phoebus, noctemque reliquit,
Luna etiam in saevas sua lumina spargere caedes
Cogïtur, et tumido ad facinus pallescere vultu.
Quis fando illius tristissima funera cladis
Explicet? haud alias humani sanguinis usquàm
[Note: 180. Milia hominum utrinque ceciderunt.] Tantum est effusum terris. Verum Atila demum
Desistit pugna infrendens campumque relinquit.
Gotorum hic claris Rex Theodoricus in armis
Occubuit forti traiectus corpore telo,
Ipse suo aeternam meritus cum funere palmam.
[Note: Torimundus anno 473. cum patre contra Atilam militans, dum patris mortui reperisset cadaver statim regiis exsequiis apud Tolosam sepeliit, cumque suaderet ut Hunnos persequeretur, respondit Aëtius, hosti fugienti aureum pontem faciendum esse. Itaque patri in regno Hispaniae successit. Sed à fratribus occiditur.] Dux comes huic bello Torimundus filius ibat,
Nomen habens patrium seu quod foret ore fidelis,
Seu verax, quo nil homini est praestantius unquam.
Ille sequi subitò cedentem cominus hostem
Vindictae fervens aestu, ob non laeta parentis
Funera, relliquias Hunnorum exscindere suasit,
Et, modò, quis mecum fusos properanter in hostes
Ibit, ait vis tanta super sub pectore nobis
Tanta manus bello tantaeque ad proelia mentes
Praedo fuga trepidus nostros consistere ad enses
Ipse nequit semel has formidine solvere terras

Iam licet, hinc laudum consurget adorea nobis.
Sed tamen haud monitis consensit Aëtius istis.
Ille ergò ad patrios retulit se denique Gotos,
Quà mox à propriis germanis caesus obivit.
[Note: Theodericus anno 476. Rhetiarium [(printer); sic: Rhetiarum] Suevum vicit, Lusitaniam et Baeticam sibi subiecit, ac initium Monarchiae seu regni Gotici in Hispania fecit, à fratre Henrico occisus est.] Theodericus ei frater successit. hic ipsos
Ingenti subitò devicit Marte Suevos,
Et lata Hispanae possedit limina terrae,
Qua Tagus auratos devolvit in aequora fluctus,
Quaque coloriferas Baetis procul egerit undas.
Tunc primum tanti ceperunt nomina Regni,
Crescere, et aeterna famam cum laude mereri.
[Note: Henricus an. 483.] Huic et qui subito mala funere fata parabat,
Henricus porro successit in ordine frater.
Hic ideo ingenti celebrari est nomine dignus,
[Note: Goti incipiunt uti scriptis legibus.] Quòd certas regni descripserit undique leges
Quid iustum pravumque foret, qui cultus honesti
Quid deceat, quae sint rectum fugienda sequenti,
Tradidit hic scripto Rector: diuturnior annis
Omnibus est, formis quae pagina pingitur atris,
Scripta patent, non scripta latent oblivio chartis
Nulla venit, scriptaeque manent in saecula leges.
Hic et Massiliae ingentem sibi subdidit urbem,
Bisque novem regni Victor superavit ut annos,
Debita naturae demum quoque munera solvit.
[Note: Alaricus 2. anno 502. à Clodoveo rege Francorum occiditur, amissa Vasconia. Sed Theodericus Veronensis Alarici socer Clodoveum fugavit, et Vasconiam Almarico Alarici filio asseruit.] Filius idcircò dignas Alaricus habenas
Occupat, insignis virtute et fortibus ausis.

Aspicis intrepidus saevos ut agatur in hostes,
Ingentem Heroem contraque feratur, et acer
Magnanimo egregiis Ludovico obsistat in armis?
Hic indignatus Reges, et Gotica regna
Hesperia è magna procul huc ad Gallidos orae,
Exseruisse caput fines. (Nam regia Gotis
Hactenus exstiterat sedes Narbonide terra)
Absque mora campis Alaricum invitat apertis.
Obvius ille venit, sed Marte egressus iniquo
Vincitur, et victa subit ultima funera dextra,
Et nunc heu dirum cernis manare cruorem.
Theodericus ut hoc generi miserabile fatum
(Cui quondam Heröi dedit urbs Veronia nomen)
Audiit, extemplo se fortibus induit armis,
Elatumque ruens condenso milite in hostem,
Affectum ingenti Ludovicum strage repressit,
Has generi egregii sumens pro sanguine poenas,
Vasconiamque victisque recepit ab hostibus urbem.
Quam dein restituit matura aetate nepoti.
Amalesuntha fuit tanti nata illa parentis,
[Note: Amalesuntha uxor Alarici, Theoderici Veronensis filia, doctissima femina. Theod. sororem habuit Amelfredam, quam regi Vandalorum in Africa despondit, huius filiam Amelbergam dedit regi Turingorum Hirmanfrido. Filia Theodorici fuit Amalosuntha [Reg: Amalesuntha] . Haec nomina putant alii à caelo dicta esse, quasi Himelfrid Himelschönheit. Sed verius est à dictione Hamel, quod est agnus seu aries. Id enim nomen fuit Theoderici, quae sic à Vellere Iasonis dicta est, inde enim Goti ex Colchica in Europam progressi fuerant, ut adhuc in Taurico Chersoneso Goti sunt nostra lingua loquentes. Erit igitur Amalosunthae [Reg: Amalesunthae] , Amalorum [(printer); sic: Amatorum] schönheit.] Artibus edocta egregiis, et divite cultu,
Linguarum cunctis sua per discrimina vocum,

Accipere extemplo sermonem et reddere quivit.
Nomen ovis referens, quam Colchidos aureus orae
Vellere vestibat fulgor stirps Gotica quam mox
Et pater hìc patriae memorandum in signe tenebat.
Et gens illa quidem terris prodibat ab illis.
[Note: De Theoderico Veronensi.qui primus regnum Goticum in Italia obtinuit, quod per 60 an. [Abbr.: annos] tenuerunt posteri.] Quin age respicias vultu hunc heroa sereno,
Contemplans propius quantis exsultet in armis,
Quos animos quae pectora agat sublimia, quantos
Vibret ovans gladios quam vertice laetus opimo
Ingrediatur et ante alios, dio ore feratur
Non hic occiduis fasces moderatus in oris
Sceptra tulit quamvis Gotorum sanguine cretus,
[Note: Regnum Pannoniae Goti tenuerunt ante Atilam. Sed Atilae potentiae cedentes donec is vixit, in servitute fuerunt. Cum autem filii Atilae post eius mortem discordes essent, tres fratres Gotici recuperarunt Pannoniam, è quibus Theodomir pater fuit huius Theoderici Veronensis.] Rector erat, decus at Geticae et sua gloria gentis.
Ille puer studiis ubi condocefactus honestis
Indolis egregiae pulcherrima signa dedisset,
Et vim naturae ingenitam virtute Magistra
Ornasset, (cum Roma tuis se moenibus hospes
Orbis sub ducibus, primo aevi in flore teneret)
Pannoniis patre defuncto regnavit in oris,
Non ille Ausoniis impune intendere quemquam
Bella sciens tulerit, vel damna inimica parari
Siverit, usque piis adeò ille Quiritibus aequus
Exstitit, et fida socium statione peregit.
Saepè ille à patriis repulit regionibus hostes
Infestos, genus impatiens, à Marte quietis
Sauromatas, qui Gote tuos fortissime fines,

Limina Romanis simul et parentia regnis,
Bello affectabant, aditumque tenere parabant.
Alituum veluti gens plumea [(transcriber); sic: blumea] , gurgite vasto,
[Note: Comparatio.] Irruat in segetes rostro et sublimis aperto
Ingentem Cereri minitetur ab aethere stragem.
Truxque superveniens caelo Iovis aliger alto
Continuò trepidis vaga dissipet agmina castris,
Proturbans, simul hosque greges simul involet illos
Nullae illum maneant per caelum impunè volantes.
Haud pavidos aliter de finibus expulit hostes,
Vis ea ovans iuvenis, qui cum documenta potentis
Virtutis dederat, Caesar fortissimus ultrò
Illum inter proceres regni tutamen in armis,

[Note: Theod. potitus Italia urbem Romam Senatui regendam commendavit, sui regni arcem Ravennam esse voluit. Seditiones Romae ortas propter electionem Pontificis sedavit. Exstat in Graeco Scriptore laudatio ingenii et Iustitiae eius, dikaios1u/nhs2 u(perfuw=s2 e)pemelh/s1ato cune/s1ews2 te kai\ an)drei/as2 ei)s2 a)krom e)lh/luqem.]Ascivit, multoque insignem affecit honore.
Cumque per Italiam Rugianae gentis alumnus
Saeviret bello Odoacer vimque adderet armis,
Obvius hunc animis Heros ille acribus ivit
Caesaris imperio, contrà, geminoque cadentem
Conflictu obtrivit praedonem et lata Ravennae
Moenia captantem, iam inclusum tempore longo
Obsedit, captumque infesta morte peremit.

Iamque repurgatam tristi Dux ille tumultu
Italiam, et multis revocatam cladibus urbem
Restituit, legesque dedit sanctumque senatum
Concessit dare iura, et casta in pace tueri.
Si quid et exortae malè sana in plebe per urbem
Seditionis erat subitis compescuit armis.
Legit et egregia Regni pro sede Ravennam,
Hìc currus, hìc equos [(printer); sic: equus] , hìc arma ad Martis habebat
Proelia sublimes hìc turribus extulit arces.
Cum reliquis clarus virtutibus exstitit ille,
Tum verò inprimis quod iusti summus et aequi
Censor erat, geminae ambiguo ne pondere lances
Huc inclinarent vel eò, neu' debita legis
Sacra statae violarentur, non strictius olim
Iustitiae firmis arctavit vincula nervis
Doctus Aristides doctas qui rexit Athenas.
Huius item magnam meruit sapientia laudem
Magna viri, non ingenii concesserat ulli
Dotibus, ex usu quod erat perspexerat acri
Iudicio, tum magnanimo sub corde viriles,
Masculus exseruit placidis fervoribus aestus.
Hos adeò tantos est laudis adeptus honores.
[Note: Postremus actus Theoderici cruentus fuit. Iohannem Rom: Episcopum, qui Arianis templa tradere nolebat. carceri inclusit.] Sed tamen ut nulli penitus licet esse beato
Perfectamque boni virtutum attingere metam:
Hoc unum potuêre dii: sic principis huius
Ultima factorum traxit quoque semita labem,

Summa cruentavit tot honestos vita labores.
Pestiferi sed enim dictamina turpia Arii,
Corde fovens, verique aversans dogmata cultus,
Esse profanatae passim cultoribus arae
Templa dedit, contrà pressit divina docentes
Iura. Senatores gemini quos Roma tenebat.
Illius edictis adversabantur iniquis,
Symmachus et magnae qui tot sibi nomina laudis
[Note: Symmachus et Boëtius à Theodor. [Reg: Theoder.] Veron: necantur.] Insigni peperit pius ille Boëtius, arte,
Blasphemis etenim templa indulgenda negabant.
Hos ideo tristi multandos morte putavit,
Multavitque super. Sed ob hoc quae tristia facti
Damna miser tulerit, dederit quas sanguine poenas.
Mens horret meminisse, dapes ut forte superbas
Apparat indulgens mensae genialis opimae
En caput eximii propostum nobile piscis
Aspicit, hoc illi quamprimum, Symmache, vidit,
Esse tuum visum caput est rictuque tremendum
Fulmineisque oculis horrendae et verbere flammae
Terrificum tristi fervensque minaciter ore.
Quo subito aspectu per torpida frigidus illi
Horror iit membra, atque metu concussit acerbo,
Terribilem veluti vidisset Gorgona vultu.
Continuo thalamis properat tremefacta reponi
Ossa, Machaonias et consulit ilicet artes
Iniustae pavido necis obversatur imago

Undique, patratum et sero sub pectore crimen,
Torquet, et heu saeva incumbens exercet Erinnys,
Donec vita fugit demum indignata sub umbras.

Cura sit inprimis haec omnibus una Monarchis,
Huc omnes animi studeant impendere vires.
Ne quicquàm dominum contrà, et caelestia, patrent
Numina, neu leges statuant quae dogmata Christi
Impugnent, verosque profanent crimine vultus.
Quanto quis titulis maioribus inclitus heros
Visitur, et toto supereminet agmine, suprà
Mortales, Divum dono, caelique favore,
Ut leges populo praescribat, et imperet orbi:
Tanto maiori studio huc incumbere debet,
Sedulus ut Christi aeternos defendat honores,
Illius et pia iussa colat, gentemque fidelem,
Ardua quae votis suspirat culmina caeli,
Amplexu foveat laeto, pacemque ministris
Expediat templi, sinceraque dogmata templis,
Ad populum spargi, vocalis munere linguae,
Procuret. simul ipse poli, casto ore, parentem
Ritè vehat, totum et Christo se dedicet uni,
Illius ad nutus omnes accommodet actus,
Et studia et mores totamque ex ordine vitam,
Quae monet obsequiis persolvere munia cives,

Rex hominum, illa Dei sanctae sint congrua legi.
Temperet ex illis sua iura, quod imperat aequis.
Constet consiliis, ipsi neu pugnet honesto,
Utilitas, habeat sed in omnibus unica palmam
Relligio, pede procedent ita cuncta secundo.