POTERAM fortasse bonas horas perdere melius, aliud quidvis litteratum pangendo; quam exarando (pedibus praesertim cothurnatis) Musarum sanctiorum arcana: qualia pauci perlecturi, pauciores etiam aestimaturi sint. Nec dubito, quin, inassuetis carmina volutare, vel heroica saltem praeoptaturis, praesens hoc lucubrationis institutum, aliquanto minus olei sit, quam amurcae, redoliturum. Sed utinam, libris his nihil, nisi lector, deesset; qui nonnumquam [Orig: nunquam] , invidia fatorum, auctorem, etiam commendabilem, destituit. At a Celsitudine quidem Tua, PRINCEPS humanissime, satis ego, superque, dignationis impetrasse
mihi videbor; si, tot ac tantas inter occupationes, aspicere vel titulos inscriptionesque, vel in singulorum limine libellorum Indiculos argumentorum, haud gravabitur. Ad summam! Acceptasse scriptum hoc, censeri poterit; quisquis id non statim abiecerit. nec ideo sese, doloris ex intemperie, vulsis capillis decalvabunt Antiquitates istae; si fastidientur a delicatioribus: quae sibi prius ipsae saepius displicuerunt. Nam, ad ceteros, plebeii genii censores, quod attinet; superbus est, suique nimius aestimator, omnis ille scriptor: qui sibi nondum persuasit; citius ovum noctuae se reperturum, quam lectorem ullum, omnium approbatorem.
Interim inficias ire non possumus; plerosque libris inhiantium, fere, (nec fortassis immerito,) prosam malle, quam versum: aut, si ligati sermonis pedicis omnino se deprehendant adstrictos; soluta tamen intermixta, relevari. Nam alternatione, taedia mitigantur.
Et ego quidem eiusmodi quidpiam, iam olim, animo conceperam; gloriae Tuae destinatum. neque sine caussa. TAM ingentia namque Tuae CELSITUDINIS in Societatem nostram, et inprimis Eustadianam, ab ipso mox aditi tui pontificatus initio, benefacta se profuderunt; quanta sperari temporum illorum ab angusto sinu non debebant: ac certe verecundis a rogatoribus vix audebant. Accisae bellorum iniuriis domesticae res erant. inciderant adversi casus, hinc inde, nec exigui, nec pauci; multae prorogandi vitam difficultates; arcta foris intusque Ceres, ac penus; et, in universum, Os (ut aiunt) anni, magnum: et parvo, rariusculoque, non explebile. Subvenisti, munificentissime PRINCEPS: et hoc, pietate plusquam paterna; Tuismet contractioribus in fortunis, Te ipsum nobis partitus: et hoc, frontis illa serenitate, quae Datorem hilarem super omne datum commendat: et hoc toties, ut interim tamen facilius
paene verecundiam accipientium, quam Tuam largientis manum, delassares. Itaque necesse non est, dicere; quidnam hic, aut illic; quid his, vel istis, et illis, in rebus, occasionibusve, large, munifice, clementerque dederis, aut feceris: ostiatim singula percensendo. Derogat Oceani magnitudini; qui fluctus illius, aut gurgites, computat: et immenso liberalitatis campo detrahit, qui beneficia, vocata sub calculum, in minutias scindit: ubi, quidquid omnes erant, et omnia; Tuum unius (post Numen), beneficium unum, Tuum meritum, Tuum impendium, et gratia, fuerunt.
Quae talia, Tuis, PRINCEPS, hinc virtutibus, illinc Honoribus, supervenientia; quorundam ingeniorum tempestivum ardorem, ad Inauguralium, et Infulae Tuae, gratulabundos applausus excitarunt. Inter eos autem, et ego tunc aliquid scripturiebam potius, quam scribebam; in munificentiae Tuae laudes effundi gestiens: subtimide tamen; et, vel
actum agere, mihi visus; vel minus circumspecte laudaturus. Nam et, ubi res ipsa palam loquitur; ibi verba silentii veniam accipiunt: et apud Principes, facere praecellenter, quam praedicari, malentes, ipsa saepe praeconii veritas, faciem induit assentationis. Perfregi tamen ego, perrupique, timidum pudorem: tandemque, non mea magis, quam praesidum quoque meorum, summa sponte motus, impetum concepi; Tuis honoribus, et pectori, RATIONALE (sicut inscribebam) AARONICUM appendendi: genus scriptionis, ECClesiastici magis argumenti, quam styli; quo, distinctis duodecim in gemmis, totidem Eustadianae Sedis episcopos, suis quemque Virtutum gestorumque coloribus internoscendos, ostentare meditabar: ad imitationem propositos, fere talem, qualem ad exemplar plerumque Divi Martini, Turonensium antistitis, exigere solemus; quem Ecclesia, non in se solo (reor), sed in multis adhuc utique successoribus, et,
(quod caput est), in Christo, supervivere gloriatur, Gemmam Sacer dotum. Quod idem cur non et in Wilibaldo, protomysta suo, sibi, proportionis certo modulo, gratuletur Eustadium? qui, Philippi successoris eius simplicissimo, sed vel idcirco verissimo quoque, verborum elogio, testimonioque, neglector suae quietis, refuga propriae voluntatis, laboris appetitor; denique dives in conscientia fuit, humilis ad merita, superbus ad vitia. magnae sine dubio laudes!
Hos igitur, horumque similes alios, Wilibaldaeae Sedis possessores, exornandos mihi sumpseram. Et quidem ardenter manum iam admoveram; sed utique, maiores ad opus illud animos afferentem, quam vires. quod tunc patuit, cum, aliquousque iactis fundamentis, exorsus essem, antecessorum, ac subsequentium pontificum, inter sese gesta, gloriamque, miscere. vertiginem enim sensim offundere conatibus meis argumenti maiestas, et altitudo, deprehendebatur.
Nec adhuc tamen a coeptae compositionis tela deterrebar: quo minus, si non paria meritis, Princeps, tuis, at votis saltem meis blandientia, contexere niterer: Singulis Episcoporum gemmis Aaronicis, soluto stylo deductis, singula ligati sermonis epigrammata subnectere conando. Verum enimvero, sicut omnia mortalium sunt, eventuum casuumque rotis obnoxia; mutatus paullo post locus, et functio, caelique placidioris haustus; instituti laboris rationes omnes, una cum Aaronaeo Rationali, mihi conturbaverunt: aliisque, tota viarum regione discrepantibus, curarum labyrinthis implexo; contexti prioris universum et stamen absecuerunt, et filum; invito certe dolentique: quod non tam ego laborem, quam me labor ipse gemmarius, destituisset. Sed nimirum, quae sursum deorsumque res tunc omnes ferebat; nobis invicem et ipsa ferenda Sors rerum fuit.
Cum autem mihi, longe post, in mentem, ac memoriam, incidissent, partim
quidem, ex ipso Gemmarum pontificii Rationalis numero; partim autem ex Apocalypsis quoque Lectione sacra, Duodecim portarum Ecclesiae, seu militantis, seu triumphantis, margaritae, quae totidem illic ANGELI dicuntur: solacium [Reg: solacium] mihi capere videbar ex eo posse; si gemmis meis amissis margaritas, si virtutibus hominum virtutes illas caelestes, si demum Episcopis Angelos, substituere liceret. Non autem arbitrabar; in his ipsis, (tametsi numero duodecim unitatum ad scrupulum usque non inhaererem) ab illa gemmarum, aut margaritarum, Dodecade, prorsus, et in universum, me discessurum: cum, in Novi saltem Testamenti, beatis spiritibus, non duodecim duntaxat Angelos, sed plusquam duodecim legiones Angelorum, inveniremus. Huius etenim multitudinis erant; qui capto Christo suppetias laturi fuerant in Olivarum horto. Nec minoris fortasse numeri; qui revertenti de praelio contra Sathanam eidem, in occursum, et
gratulationis officium, effundebantur. Quidni vero duodecim et illa legionum censum explerit [Reg: expleverit] , multitudo militiae caelestis - exercitus; Christo nato, laudantium Deum, eiusque Gloriam, cum Pace mortalium publica, promulgantium? quando (quod divinus Paulus ait) primogenitum suum introducens in orbem terrarum aeternus Pater, imperavit; Ut ador arent eum OMNES ipsius Angeli: quorum, apud Iobum, ideo non est numerus; quia super omnem numerum est. Quis denique duodecim legionibus inferiores fuisse censeat eas, quae redeuntem in caeli Regiam DEI filium, Angelorum copiae stiparunt, et comitatae sunt? siqua (velut debet) Gregorio Nysseno, Laurentioque Iustiniano, cum aliis, assertionum auctoritas est. Tanto confidentius igitur, et animosius, a Rationali gemmisque, iam depositis, ad uniones illos, quos dixi, novi scilicet foederis beatos ANGELOS, me contuli contexendos: cum praesertim et alia me
subinde recentior, eaque, sicut novissima, sic plane palmaria, scribendi caussa, validius ad se raperet; quae mihi laboris missionem iam nullam indulgeret.
Ecce namque, cum haud ita multum ante CELSITUDINIS Tuae pontificatus - initia, Germaniis nostris illa bellorum Aquilonarium incidissent ferruginea turbidaque tempora; quae caelum terris, et has Tartaro, miscere minitabantur: inventi sunt homines, qui quidvis in quemvis auderent; ne Superorum quidem habita ratione. Neminem hic flagellabo mortuum. ferat quisque, tuleritque, quod fecit! et in auctores suos eorum prave - merita relapsa sint! Hoc solum dico: fuisse tunc ea mortalium monstra quaedam, nec pauca; quae sibi viderentur immortalia; sed ubique mortes, uti Dii quidam funerum, ac bustorum, crearent: homines aio, pancratice valentes, gladiatorie saginatos, Thrasonice ventosos, Titanice vultuosos, bonorum spoliis onusta plaustra trahentes;
argenti fontes, et auri montes, ac regionum, urbium, arciumque deditiones, sibi destinantes: aut, si spes ea decollasset, dolori suo, per aeque sacra profanaque pessum data, truculente litantes, In ea tunc ergo calamitate, non sine magna Tuae postea civitatis parte, Collegium quoque Societatis Eustadianum, una cum Templo suo deustum, pulverulentis rudetis illis, ac cineribus, incubuit. In his autem, cum et hoc iaceret; et illud resurrecturum numquam [Orig: nunquam] esset: Tuae, PRINCEPS MARQUARDE, Celsitudinis ingens, ac religiose munificus, inventus est animus; cuius impendiis utrumque maximis, excitatum denuo, sese recuperaret; et a pedibus ac fundamentis, ad usque culmen et caput, erigeret. Orsus es igitur, egregius sacrorum et Pontifex et architectus; nec orsus tantum modo, sed magnanima pariter, et indefessa, structurae constantia perfecisti, caelo sacratam Aedem; gymnasticam Musis sedem; ac Societati
nostrae redivivam coloniam: in quibus sanctae liberalitatis Tuae, scientiarumque providae curae, monimentum [Reg: monumentum] , (ut cum Horatio loquar) aere perennius, es emolitus.
Quod autem ad rem propius accedit, ac, de TEMPLO praesertim resuscitato, praeteriri nefas esset; id, illud ipsum nomen, ac titulum, quem olim, ab Antecessore Tuo religiosissimo sibi tributum acceperat, SANCTORUM inquam ANGELORUM, (et praecipue CUSTODUM), optima restitutum, non fide minus, quam pietate Tua, recepit: ut dicatur et hodie, quod dictum initio fuerat; et sit nunc quoque, quod erat olim, Caeli Principum, ac primaevorum Spirituum: imo vero, non prorsus, quod, et quale, fuerat; sed a se non modice, sicut temporibus, ita facie, diversum. Stat enim aedes haec Angelica recentior, eo splendore dignitateque totius reparatae molis: ut, nisi procubuisset illo tunc atro die; nunc utique tam
conspicue staturum haud foret: adeoque (quod, in humanis evenire nonnumquam [Orig: nunquam] , sed rarius, experimur) videri potuerit, illi Templo, connexaeque moli, suusmet in aliquo profuisse casu; ut ex hostili flamma splendidius emicaret: posthacque diceretur; Quid, et quorum furiis, aliquando non fuisset; et cuius, e diverso, sancta munificentia nunc rursus esset: adeoque, miranda conversione rerum et eventuum, ex unis et eisdem incendiariis facibus, suum, et nefariis illis Herostratis tenebrarum supplicium; et Celsitudini Tuae clarissimi nominis immortalitas, proveniret: illi fortassis arderent; Tu resplenderes.
Hoc quidem certe fulgore, PRINCEPS religiosissime, dignissimus es, erisque semper; qui magnum hoc aedificii nobilis impendium, post ter opt. max. [Abbr.: optimum maximum] DEUM, beatis illis spiritibus praestitisti: dominumque Tuum, caeli terraeque regem, Christum, qua parte licuit, imitari conatus; id, quod ille fecit, et adhuc
quotidie [Reg: cotidie] facit, (in electis nimirum ad gloriam hominibus, Luciferi lapsui succenturiandis) ANGELORUM et Tu quodam modo RUINAS IMPLEVISTI.
Sint ergo Tuae CELSITUDINIS inclito [Reg: incluto] Nomini, titulis et caussis iis omnibus, quas supra memoravi, iure quam optimo, meae, super Angelis; Angelis; Angelorum autem, super incolumitate Tua, vigiliae consecratae. Festo resurgentis Christi die; post Christum natum, anno M. DC. LXX. [Abbr.: 1670]
Ill. mae Rev. maeque Celsitudinis V. ae [Abbr.: Illustrissimae Reverendissimaeque] Servorum infimus Ioannes Bisselius, S. I. [Abbr.: ?]
Iam in operis prioris vestibulo te praemonui; res Angelorum gestas, Novi quoque Testamenti, non secus, ac Veteris, ANTIQUITATUM iure, tituloque, censeri: si praesertim ad Angelorum illa prodigia conferantur, quae, post historias Canonicas ad metam perductas, novissimis denique temporibus, ac saeculis, evenerunt; et necdum evenire desinunt.
Et alioqui sane, si vel postremarum aetatum Acta nulla proferri possent Angelorum: illa sola, quae Novum intravere testamentum, et hic a me composita sunt; ab annis iam plusquam mille sexcentisque peracta, senii maius aevum, quam Mathusalem ullus, adepta sunt. Quonam ergo iure, nomine privarentur Antiquitatis; quae novitatem habent, tam vetustam? Vale.
EGo Iacobus Rassler, Societatis IESU, per superiorem Germaniam, Praepositus Provincialis, Antiquitatum Angelicarum tubam iambicam, Gestorum novi testamenti Libris Tribus deductam, a P. [Abbr.: ?] Ioanne Bisselio, Societatis nostrae Sacerdote, et a Censoribus probatam, pro potestate, a P.re N.ro [Abbr.: P Nostro] Ioanne Paulo Oliva, universae Societatis Praeposito Generali, accepta, in lucem, per typum, dari permitto. In cuius rei fidem, hoc testimonium, chirographo et sigillo officii mei munitum, dedi. Ambergae, 1O. Maii 1669.
Iacobus Rassler.