10 November 2003 Martin Tavakolian
TEI header and tagging added; typed text - structural tagging complete - no semantic tagging - Morpheus-spell check


page 92, image: s092

SYLVULARUM LIBER TERTIUS.

I. GENETHLIACUM DE CHRISTI NATALI.

I.

BRUMAE frigus erat, diemque parci
Arctabant spatio minore Soles;
Et magnae suberant opaca NOCTIS,
Qua canis tegit algidus pruinis
Natales PUERI December umbras:
Cum fessis ego palpebris, cupitum
Flexi lumina serus in soporem.
Mellitis madidum imbribus soporem!
Prae quo, rosida nauseare vernae
Vellem munera, si darentur, Hyblae

II.

Parebant ibi caelitum trecentae,
Omnes ore venustiore, turmae:
Et gyros choreasque Noctiluca
Ductabant super imminente Luna.
Caelestis color omnibus: corusco
Intertexta chlamys rubebat auro.
Pars vocum modulis canora miris:
Pars plectro fidibusque; Pars acuta
Solem ludere tibia; liquentes
Mixto carmine temptabat auras.


page 93, image: s093

III.

O carmen memorabiles o choraulas!
Quis tantas docuit magister artes?
Quis ludos. volueres? Quis auctor illas:
Nullis auribus ante, et ante nullis
Haustas sensibus expedivit odas?
Illis dum procul arbiter vacivas
Impendo modulis quietus aures,
Et iungi propior, reique gnarus
Auditae fieri ardeo; novarum
En, mitacula, non tacenda rerum!

IV.

Qua se Parrhasis VRSA circinato
Voluit sidere, desidemque nota
Temonem rotat obita BOOTES,
De caetu mihi visus est beato
Felix aetheriae phalangis ales
Lapsu praepete, candidaque pennai
Se librare per aera. et cubantis
Aurem vellere: meque, delicata
Sopitum violentia, relicto
Terras ducere in exteras grabato.

V.

Non si me Tegeaticus citatis
Vexiliet volucer per alta pennis,
Vel Zetes Calaisque mi rogatus
Magno foenore commodasset alas:
Vel tergum sonipes dedisset ille,
Qui doctum sitientibus Camenis
Iacta praebuit ungula liquorem,
Non pernicius ire; nec per illas
Et rerum tot, et aequorum, et locorum
Mi pervadere contigisset oras.


page 94, image: s094

VI.

Mirabar, nova semitae vagantis
Quo compendia ducerent. Volanti
Vicina undique blandiuntur Astra:
Occurrit LEO, mitiorque parcit.
Nec latrat fera SIRII molossi:
Nec lingua DRACO sibilat trisulca.
Languet SCORPIVS: advenisque nusquam
CHIRON Aemonie minatur arcu:
Ipse audacior, infimas retorto
Specto lumine, rideoque Terras.

VII.

Iam Tyrthena per alta, perque toto
Sparsas aequore CYCLADAS, Iovisque
Natalem supet insulam, ultimaeque
CYPRI littora vectus evolaram:
Cum turres procul urbis, et superbae
Cerno moenia Regiae in clitamque
Iesseae titulo SIONIS arcem,
Et Templum SOLYMAE. Sed Ales illa
Longe fugit ab urbe; inhospitalem
Funesti domini exsecratus aulam.

VIII.

Ergo linquimus avii SIONEM
Saevo in Monte; novamque deferente
Nubem findimus aeremque vento:
Dum parui latus Oppidi, et iacentes
Inter fragmina moenium ruinas,
Et, portis prope dirutis, vetustae
Arctum cernimus ostium cavernae.
Huc, alis comes illico remissis,
Cursum aduertere: meque destinatae
Pruno in limine collocare mandrae.


page 95, image: s095

IX.

Accingor, penetrare curioso,
Qua felix patuit mapale, visu.
Mox toto fetor impetu, et per omnes
Spaelei vagor intimi recessus.
Quae spectacula, caelites, in illa
Viderunt oculi mei caverna?
Quod si delicias suas Olympus
Omnes explicet aestimetque; credam,
Omnes delicias Olympi, in illa
Inclusas habuisse me caverna.

X.

Fulgebat radiis Serena miris
Ex toto domus: ut meras Pyropi
Et veras ego promicare flammas,
Aut a Chrysolito rubente vivos
Spargi territus arbitrarer ignes.
Hinc omnis paries, per obsoletam
Fundebat iubar aureum tabernam:
Hinc Solis faciem; suasque pictum.
Mira, nescio qua, lacunar arte
Et stellas te ferebat atque LVNAS.

XI.

Lux parti sua cuique. Magnam et ipsa
Lucem addebat humus; iacente quamuis
Ipsa et puluere, et aridi resecto
Faeni esset paleaeque pressa culmo;
Credebam tamen Indiae metallis
Et rubri maris obsitam lapillis.
Manabant opobalsami liquores
Inter cinnama. gratiaeque florum
Spirabant simul omnium; omniumque
E cunctis odor angulis Rosarum.


page 96, image: s096

XII.

Miranti mihi, quo tot e rosero
Se, circum undique, funderent odores?
Quo tot lumina surgerent ab Astro?
Monstravit specus illico tenellum
Divinae PUERUM in si u PUELLAE.
Sed qualis PUER ille! qualis illa
O qualis, Superi, fuit PUELLA?
Ipso pulchrior ille SOLE: et illa
Ipsa pulchrior elegantiorque
(Ringatur licet Astrum utrumque) LUNA.

XIII.

Nempe istis, ego clamo, (quid moramur?)
Nempe istis mihi prodeunt ab Astris
Tot miracula luminum: His ab ipsis
Tot miracula odorum eunt Rosetis.
Hic omnes oculi occupentur. omnes
Hic sensus hominum omnium laborent.
Se Phoebus licet Hesperusque condat,
Et nec Cynthia luceat, nec ursa:
Id. quod paupere lumen est in antro,
Pro toto satis est superque mundo.

XIV.

Verum, eheu! iubar illud, isque bellus
Dum charo cubat in sinu, perennes
VAGITVS PUER edit, et decoros
Humectat lacrima cadente vultus.
Nem circumstat hiems, pedumque nuda
Astringit gelido rigore crura.
Et binas Aquilo manus, et alma
Hiberno fremitu lacessit ora,
Offensis idae imber ex ocellis
Vivae vitreus instar exit undae.


page 97, image: s097

XV.

O quantum est PUER ille numen! Ille est
Qui caelum rotat artifex; gravemque
Figit pondere non labante terram.
Qui circumposito ferocientem
Cogit Nerea fluctuare vallo.
Auras denique, mobilesque certis
Frenat legibus asperatque ventos.
Nunc vagit, lacrimatque, opemque poscis
Contemnit tamen orbis, et superbus
Forma negligit in iacente Numen.

XVI.

Est idem, est, PUER ille, qui virentes
Vestit gramine concolore colles:
Qui frondentibus induit cupressos,
Et cunctum genus arbores capillis:
Qui molli pecudesque bellusque
Ambit vellere: Regibusque tinctas
Cireumdat Tyrio colore lanas.
Ipsum unum (licet horridus Decembes
Infestet) toga nulla, nulla sacrae
Velant tegmina pauperem lacernae.

XVII.

At, non passa parens, egena quamvis,
Festinat nivea peracre cexitae
Frigus sindone mitigare telae:
Et vincite pedes, et alligatos
Binis claudere fasciis lacertos.
Hoc infans DEVS usus est amictu,
His conchylibus; hoc opertus ostro:
Hac una rabiem gelumque flantis
Arceri Boreae toga; his volebat
Vais frigora pellibus repelli.


page 98, image: s098

XVIII.

Ecce autem! Latus ambiunt, duorum
Par ignobile quadrupes clientum:
Hinc lentus grege de rudente assellus,
Hic plaustro macera gravi iuvencus.
Hi iuges ubi senserunt herili
Fletus currere ab ore, numinisque
Vagitu tremulo sonare mandram:
Ambo popolite procidere flexo;
Et praesepia parua lacrimanti
Informes PUERO dedere Cunas.

XIX.

Ducto creber anhelitu ministrat
Nativas animae iuvencus auras:
Quemque iniuria frigoris negarat,
Nec gentis dabat indoles avarae,
Illum, vile, novo favore, praestat
Divinis pecus artibus, calorem.
Si Caeli vacet aula, nec recuset
Maiorem pecoris gregem BOOTES;
Quis dignum neget hunc Bovem reponi
Septem inter superae plagae Triones?

XX.

Hi cunabula Regis, hi iacentia
Defendunt vigiles latus Tonantis.
Quos inter generosiore vultu
Et virgo sedet una, quae beato
Instauravit et orbem et astra partu.
Ex isto SALOMON (venite, quotquot
Reginam comitamini Sabaeam,
Et, qui non comitamini, venite)
Ex isto, SALOMON suam Lycurgis
Demonstrat Sapientiam, theatro.


page 99, image: s099

XXI.

O vere stimulos graves AMORIS!
O robur validum! Induit lacertis
Immensum puerilibus Tonantem:
Hunc, ut servus adiret Astra, ab ipsia
Detractum violentus egit Astris.
Hunc venis iubet, ossibusque septum
In brutae stabulo iacere caulae.
Et, quem nectare mensa de paterno
Implerat, modo lacteum papillis
Maternis docet evocare torem.

XXII.

Qui terris sua iura, qui dat undis
Undis exulat, exulatque terris.
Quem gens aligerae corusca turmae
Pesto carmine, musicisque supra
Caelum tollere vocibus laborat>
Quem pronis Acheron adorat umbris,
Cui Reges famulantur, et superbi
Ad vestigia supplicant Tyranni:
Hic in stramine decubat; suamque
Caula in paupere collocavit aulam.

XXIII.

Olim fulgure, fulminisque telo,
Olim sulfure, flammeoque nimbo
Sontes terruit, impiosque plexit;
Mersitque aequore perfidos; et undis
Terram ultricibus obruit nocentem:
At noxae immemor omnis, in rebellae
Iam nullas acuit severus iras.
Ah! nescit sua debili lacerto
Infans spargere tela. Rugientem,
Agno mitior, exuit LEONEM.


page 100, image: s100

XXIV.

Quin ergo, agmina sordidata, vosque
Qui saevi fora Iudicis sacrumque
Horretis, male conscii, tribunal,
Quin accuritis? Hanc adite caulam:
Hic noxae veniam rogate: Inermis
Hic ludex cubat. Impedita langvene
Nexis brachia vinculis. Adeste,
Vim tentate manu; licet; venite.
Inter vincula fasciasque, captum
Vestrum abducere Iudicem potestis.

XXV.

Haec certe, haec mihi ego, usque et usque prendam
Incunabula. Me iuvabit isto, et
Vitam degere, et immori sub antro.
Hic stratus PUERI ad pedes, iacentem
Iuxta Magdalin aemulus recumbam.
Non vires Acheronticae, nec artes,
Nec fastidia, nec dolor, nec angor
Me complexibus abstrahent ab istis.
Hic nimbis ego, et imbribus, madebo,
Dum culpam omnem oculis meis piaro.

XXVI.

Dicebam haec ego forte, vel videbae
Certe dicere: iamque mi favebat
Dicenti, Genitrix; et ipse toto
Iam pronus PUER annuebat ore:
Et, qui proximus accubabat illa
Ad praesepia, (canus, ac verenda
Maiestate Senex) mer, renidens
Me voti fieri reum: manusque
Iam protendere; et osculum cupitis
Furtim iusserat admovere plentis.


page 101, image: s101

XXVII.

Et vero, manus ipsa gestiebat
Iam parere, propinquiorque Cunis
Blandiri puerilibus, pecusque
Hinc avertere bucerum, hinc asellum.
Tantisper, mihi proximos Tonantis
Dum constringere contigisset artus:
Iam vicinior, ora delicatis
Caeptabam reus applicare plantis;
Iam laxare sinus, et omne clausis
Caeli condere gaudium lacertis.

XXVIII.

Cum spes irrita, resque, gestientem
Eheu! destituit manum: et solutis
Somnus lumina deserit tenebris;
Cedit Bethlemiae mapale caulae,
Et praesepia, consciaeque magni
Infantis fugiunt ab ore Cunae:
Et Virgo fugit, et Senex, et ipse
Ille, eheu, PUER auseus: fugitque
Cum somno specus ipse; cumque cote
Se ductor meus abstulit theatro.

XXIX.

Post illud mihi noctis, et beati
Post illud mihi gaudium soporis,
Sordent omnia: Nec Palatiorum
Auratas amo porticus, nec horros:
Nec formas ego corporum, nec ullos
In rebus probo ceteris colores:
Ipsum denique, post mei (fatebor)
Melliti breve gaudium soporis,
Est Phoebi grave lumen; et serens
Auersor querulus facem diei.


page 102, image: s102

XXX.

Est unum tamen, est, quod in peracte
Non possum, o Superi, probare ludo.
Nam spectacula tam venusta, vestro
Quae nos edita vidimus theatro;
Una (fas mihi sit queri) unicaque
Peccarunt brevitate. Longiorem
Et ludum esse decebat, et soporem,
Nam certe, meus iste si rediret
Omni nocte sopor: fatebor; horas
Dormirem piger in meridianas.

II. BUCOLICUM DE CHRISTI MAPALI.

I.

QVIS terras oculis meis? quis illas
Rutis Bethlemii exhibebit oras?
Qua lesseius in paterna foetas
Quondam pascua duxerat bidentes:
Cum saevos Puer indidem leones,
Et turpes iaculo fugaret versos?
O terras ter amabiles! o astris
Unas omnibus aemulas! In illis
Caelestes gemitum recens ephebi
Pulchro carmine prodidere NUMEN.


page 103, image: s103

II.

Ipsi pandite, Caelites, quis ille
Dignas carmine commodarit aures.
Nam soli meministis, et referre
Nobis omnia vos potestis. Umbra
Nocturni meditullii repulsa.
Cum terras face plus meridiana
Vidisset rutilare LVNA, et omnem
Magnis aera fulgurare flammis.
Haesit pallida; noctiumque victas
Mirata est, face non sua, tenebras.

III.

Dein, ut Bethlemiis propinqua vidit
Angustum et lacerum Mapale portis;
Verso subsiliens repente curru,
Agnosco, venerorque, dixit. Ite
Hac, bigae pavidi meae iugales;
Magno lumine vincimur. Iuvabit
Caelo excedere; pallidosque nostrae
Nusquam ostendere lampadis colorest
Dum fulgor manet iste, differamus
In noctes radium alteras minorem.

IV.

Vix mandaverat haec, fugaque raptum
Festinant biiuges rotare currum:
Caelum panditur, et canora ruptis
Descendit Invenum cohors ab Astris;
Et quorum Invenum? Quis ora pingat,
Quis formam color? Ambiente dives
Fulget sindone vestis. Hanc et auro
Mordet sibula dives, et Smaragdo.
Gemmis cingula, gemmeisque picti
Collucent maculis pedum Cothurni.


page 104, image: s104

V.

Molles ex humeris utrinque plumae
Assurgunt geminas gradatim in alas:
(Alas, o, nive Thracia, et ligustro,
Et cygno mage, lilioque puras)
Per plumas simul exstimas Iberi
Non fallax species renidet auri.
Hoc ventos levis, igneumque tranas
Caelum remigio cohors; et altum
His pennis secat aerem; nec ullam
Delapso timet Icaro ruinam.

VI.

Tum vero strepere omnia; et Serena
Docto murmure personare nubes.
Hic, testudo susurrat: hic, eburno
Lascivit Chelys inquieta plectro.
Hic, Sistris vaga cymbalisque turma
Exultat, citharaeque sistulaeque
Hic certat melos: hic, liquente vocum
Responsant iuga, et unda, et arua cantu
Ut valles nemorum, viaeque, et omnes
Versi in carmina crederentur amnes.

VII.

Hic a Bethlemiis remota muris
Seruabat iuga Pastor, et bidentes
Cingebat Cane plurima: vigilque
Pro balantibus excubabat Agnis.
Qui, cum talibus hinc et hinc videres
Nubes feruere peruias ephebis;
Et vicina per arua, tam pericos
Cantu ludere mobili choraulas:
Oblitus gregis obuii, canotis
Onavam vocibus arrigebat aurem.


page 105, image: s105

VIII.

Pastori Canis obsecuta, mutos
Ad nubes retulit supina rictus:
Et raram speciem, novasque caeli
Mirantur Dromas et Lycisca formas:
Nec latrat Pterelas; et ore. visam
Hylaeus tacito veretur umbram.
Nec lactis memor Agnus, a sonoro
Pendet murmure, pasciturque: et ipsae.
Inter carmina, nil sui capessunt
Nec somni, neque pabuli bidentes.

IX.

Ecce autem? Geminas uterque cedis
In partes Chorus: Alitesque certant.
Pars, attollere laudibus Tonantem:
Pars terris hominique concupitam
Dulci carmine nuntiare pacem,
O pacem procul exulem! o inane
Per tot saecula nomen! Amovere,
Quidquid tristius obstar; obseratumque
Omnes pandite limen: Explicatis
Huic occurrimus hospitae lacertis.

X.

Post, ut musica talis, et canorae
Plausus conticuit sonorus aethrae;
Pastores, ait Ales o pusilli
Custodes gregis, abstinete vanos
Vultu prodere pallido timores
Non tristes ego nuntios, cremandae
Sparsis ignibus affero Gomorthae.
Nec stricta ruo barbaros in hostes
Rhomphaea; stygiis daturus undis
Una omnem Syriae phalanga turbae.


page 106, image: s106

XI.

Nil formidinis huius est, Tonare
Iam cessant, nec imaginem priorum
Servant sidera nubium: sereno
Rident omnia gestiuntque Caelo.
Quin, ire o celeres, et auspicatum
Porro ad Bethlemiae mapale caulae
Festini properate. mira vestris
Illic gaudia sunt parata votis.
Nam seris ibi magnus est sub umbris
Magni filius editus Tonantis.

XII.

Rem veracibus indicabo signis.
Qua vicina patent hiante porta
Urbis moenia, visitur vetusti
Spelaeum stabuli, domus nec imbri
Arcendo, neque frigori; sed olim
Iumentis casa fabricata brutis;
Nunc ingentibus aula abunda gazis,
Et caeli aemula: quam coruscus unam
(Si mortalibus ividere posser)
Externis Polus invideret aulam.

XIII.

Ite, ite: intererit, viam vorasse
Vos magalia tam verenda primi,
Et primi, pede dextero, theatrum
Parui grande palatii, subite.
Ad Cunas ibi vagientis almam
Cernetis PUERI sedere matrem,
Et cum matre senem: senem o beatum!
Sed matrem sene ter beatiorem!
Auritum pecus hinc, et hinc egenas
Flexit bucula poplitem ante cunas.


page 107, image: s107

XIV.

Res nusquam fuit ulla, eritque nusquam
Visu dignior ulla. Nam pusillis
Illa infantia comprehensa membris
Franget Tartara, carcerisque rumpet
AEternas adamantini catenas:
Et Patres, proavosque dissipatis
Educet violenta de cavernis.
Tum porro, impenetrabiles Olympi
Per tot saecula ianuas reducto
Vobis mascula pessulo recludet.

XV.

Maturate; vocat locus: subite:
Non illos aditus trecenta vallant
Seruorum agmina: nec feri superbus
Herodis comitarus obstat. Omnes
Hos fastus PUER arcet: obviusque
Plebeii laris advenas receptat.
His solis aditus patere primos,
His primas iubet allocutiones.
At conchylia, purpuramque, partes
(Accedant modo) seruar in secundas.

XVI.

Haec effatus; in astra concolore
Cum turma volucer recessit Ales.
Quem toto procul insecuta vultu
Pastorum Trias: i, beate, dixit,
I, penna pere remigante felix
Caelestem (nihil invidemus) aulam.
Nobis plus satis est superque in illa
Quam te sensimus indicasse, caula.
Intus, quaerere numen, et patronas
Felicis PUERI videre CVNAS


page 108, image: s108

XVII.

Iamque ibat Melibaeus; et coaevo
Claudebat latus asseclae Menalcas:
Cum maturior aevi; ohe, sodales,
Clamat Tityrus, o mei sodales,
Sumenda est mora paullula Hospitalem
An rerum vacui larem petemus?
Par est, ne dubitate visitando
Ut donum PUERO (nec ipse pensum
Contemnet, puto, rusticum) et Parenti
Donum de grege villico feramus.

XVIII.

Est sane, Melibaeus inquit, Agnus,
Est, faeta mihi de parente lapsus.
Hunc primus PUERI feram Parenti:
Tu, lecta PUERO e bidente multi
Plenum suffice congium colostri.
Et metam adiice Casei recentis;
Ut donum queat illud in secundas
Monstrandus Senior comesse mensas.
Tum faenum, stipulamque pro Iuvenco,
Lento pabula portet hic Asello.

XIX.

Assensere: suisque dona laeti
Imponunt humeris: gregemque notis
Commendant, nihil anxii, molossi.
Mox dumos per, et arua ad indicatas
Decurrunt, pede non morante, portas.
Quae passus licet inde vix trecentos
Distarent, tamen omnis illa, cursu
Parebat mora longior diurno.
Visum esset spatii minus, videndi
Si desiderium minus fuisset.


page 109, image: s109

XX.

Ut lam iam suberat locus, rudique
Prostabar casa seminuda tecto,
Hoc, inquit Mehbaeus, hoc, necesse est,
Quaesitus cubet ut PUER sub antro.
Nam (quamuis rudis) aureo latentem
Ostendit specus hospitem nitore.
Nil LVNA mihi pallida, nec Astris,
Nec Solis face opus. Valete cuncta
Caeli lumina. Clariore monstrar
Terrestris radio Caverna Numen.

XXI.

Primo a limine, cognitos subire
Iosippas iubet advenas, et arctam
Nan visere Nummis tabernam.
Est vobis, ait, haec, et est egenis
Una haec omnibus aula aperra: paruos
Non fastidiet hospites; adeste.
Excepit Melibaeus; Huc ephebo
Missi a caelite venimus. Nec aulas
Ambimus, Satis est superque, in ista
Si Numen licet invenire caula.

XXII.

Tum ducti specum in intimam, cubantis
Rorantes PUERI vident ocellos,
Vivis fontibus aemulos ocellos.
Tum Regis tenuem potentis aulam,
Et pompae speciem novae; gemelles
Mirantur stabula in patente vernas;
Et praesepia, lectulique fartam
Vaeno paupere culcitam: levique
De subremine fasciam; et minores
Spectant numine vagiente Cunas.


page 110, image: s110

XXIII.

Hic fletu maduit pio Menalcas.
Et fusis Melibaeus ora, et ora
Fusis Tityrus irrigavit undis.
Tum blandi sua supplicesque promune
Censu e paupere dona; dona Lydisi
Et Persis opulentiora gazis.
Gaudet murmure quisque singulari:
Iumentum, stipulaque pabuloque:
Mater, velleris albicantis Agno:
Fuso lacte, PUER, Senex, coacto.

XXIV.

Mox proni cecidere, cernuosque
Ad praesepia retulere vuitus
Et formam PUERI, et genas tuende
Expleri nequunt: duos gemellis
Credunt ex oculis micare Soles.
Mirantur teneras manus; suique
Plenos Numinis intuentur artus.
Et mille oscula plantulis bearis,
Et mille altera fasciis; et ipsis
Figunt altera plus trecenta Cunis.

XXV.

Postremo, ut face Lucifer propinque
Noctem cedere iussit, et magistros
Deserti gregis, ad gregem ieverti;
O Solis grave sidus! o molestum
Hoc nobis, Melibaeus inquit, Astrum?
Cur charae est mora tam minuta noctis
Aut quis praecipiti reduxit ortu
Ingratae mihi lampadem diei?
Impastae, Socii, fremant bidentes;
Nos pascamur ab hoc, licebit, AGNO.


page 111, image: s111

XXVI.

At vos aetherei venite Ephebi,
Qui nobis iter indicastis, ipsi,
Vos ipsi stabulum hoc adite; ventosque
Et frigus rigidum iubete vestri
A enembris procul abstinere Regis.
En! alget, tremulosque saeviente
Afflatus Borea supinat artus.
Si vos ille suis calere flammis
Iam pridem docuit; venite, paruam
Vestro reddite de calore partem.

XXVII.

Et vos, Iapeti propago, saevis
Crudeles magis asperique ventis,
Hic mansuescite; parvulumque sarta
Numen cingite veste. Quisque vestrum
Lectica cubat arrogans eburna,
Et serum sibi vellera, atque laenae
Circumdat Tyrianthinae colores:
At vili sinit interim in mapali
Brumae frigora, et horidas Decembris
Nudo incumbere Numini prunias.

XXVIII.

Dum caussam Melibaeus hanc querelis
Prolixe stomachantibus perorat,
Et durum genus increpat, Menalcas
Haerentem ad PUERI pedes Sodalem
A tergo trahit acer; et relicti
Ad curam gregis admonet reverti.
Hoc ipsum studet; ac, diu negantem
Cunis Tityrus abstrahit. Retortis
Discedunt oculis; semelque visam
Optant usque videre, et usque, mandram.


page 112, image: s112

III. BASILICUM DE CHRISTI NASCENTIS STELLA.

I.

ASTRORVM iubar igniumque Titan,
Qui Caeli rapidos sonantis orbes
Quadriga vagus aurea pererras;
Omnes, quotquot habes, tuique quotquot
Stellati radios habent Sodales,
Omnes exsere; praeperemque lentus
Adductis moderare currum habenis,
Dum Stellae melioris, alterumque
Non visae prius indolis, corusca
Flammatum face conspiceris ASTRVM.

II.

Una et Tyndaridas adesse fratres,
Una et Phosphoron, Hesperumque coge:
Et Cygni trahe sidus, et Bootae,
Quique in pectore masculo relucens
Iam quondam emeriti Leonis ignes;
Quique in Gnosiacae, stupente Luna.
Scintillant face gemmea Coronae:
Vosque ardentibus alterae alteraeque
In Caeli stationibus Lucernae,
Omnes hoc, praeeunte adeste SOLE.


page 113, image: s113

III.

Eois ubi vestra lux ab undis
Emergit nova. Siriusque longo
Vicinos Arabas colorat aestu;
Illic, cernitis, ut rotatus auras
Motu non solito peragrer ignis?
Praesagum populis iubar: Sed expers
Atri funeris omnisque; quali,
Qui tristi rubuit cruentus igni,
Cum sceptris male consciis minari
Crinita soler orbita Cometes.

IV.

Haec feralia nostro abesse terni
Signa a SIDERE sentiunt Tyranni:
Quor muta docet allocutione
Ad Caeli penetrale, regiamque
Tuta currere semita Coronam.
En! quantis via ferveat clientum
Tres illos comitantium maniplis?
Festinant iter asseclae: hic, Camelis
Vectantur sitientibus, ducenti.
Hic, hic toridem alteri, et quadrigis.

V.

Portato Dromades gravantur auro,
Quod longis numeraverant, adusti
Phaebei laris accolae, tributis,
Tum myrrhae grave pondus, atque Eoae
Tetra e divite vis odora glebae.
Tum Panchaica Thura; mercibusque
Quicquid nobile fumat in Sabaeis,
Id nigrantibus hinc et inde Barris
Impostum, PUERO tribus paratur
Dandum a Regibus unico tributum.


page 114, image: s114

VI.

Has nolunt avidi reciprocato
Auri foenore collocare merces:
Nec quaestus docet IGNIS hic eosdem
Quos Cyllenius erro: quo iubente
Conscensa trabe Cypria, minaces.
Mercator subit Adriae procellas,
Contemptis ut opes reportet undis;
Lucri sordida vota. Liberalem
Sed laxare sinum, manuque tota
Congesias docet erogare gazas.

VII.

Nec Stellam indociles vident Alumni;
Illam omnes oculis et ore seruant,
Illam, quaqua abeat, sequantur omnes,
Seu laevum in latus, aviosque saltus
Declinet; nemus avium peragrant:
Seu montes perat invios, et Alpes;
Per montes, per et invias alumni
Cunctati nihil. insequuntur Alpes:
Seu cursum acceleret; citatiorem
Omnes accelerant perinde cursum.

VIII.

Quae si denique lenta moliantur
Sese, non solito vigore, lentos
Norunt ipsi etiam movere gressus.
O Stellae dociles bonae clientes!
Quid si forte quiescat illa in uno
Tandem fessa loco quid, o Sabaei
Facturi simul estis inquilini?
Quid? quo Stella loco quiescer (ille
Sit Ponto locus ultimo) invabit
Omnes esse loco, et quiesce, in illo!


page 115, image: s115

IX.

Haec inter, praeeunte. iam propinquam
Cum Stella duce venerant Sionem.
At, sidus refugum, insidere visam
Herodis super abnuebat aulam:
Sed Bethlemia rura, pauperemque
Conatu volucri petivit urbem.
Hic, mirantibus arbitris, corusco
Se demisit ab aethere; et serenis
Effulgens radiis, super verustum
Deserti stabuli quievit antrum.

X.

Tunc incedere gaudiis, soluti
Immortalibus advenae, levesque
Durae credere semitae labores,
Per quos, sidere praevio, ad cupitas
Regis contigerit venire Cunas.
Sed paruam domini porentis aulam,
Plebeiosque casae rudis penates
Mirati, posita stetere pompa;
Et longe comitantium facessunt.
Ut soli subeant mapale, turbas.

XI.

Hunc Iosippus ubi tot ungularum
Sensit quadrupedantium fragorem,
Procurrens, videt exteros, nigranti
Forma territus, advenire Reges:
Et Stella videt insciam recenti
Scintillare domum: videtque turmas,
Et currus, et equos, et insolentem
Ignotae legionis apparatum:
Miraturque duces, ducumque laudat
Pictos murice barbaro clientes.


page 116, image: s116

XII.

Invitat tamen hospites: nec antri
Pertaesos humilis, nec impolito
Offensos lare, praevius cubantem
Faeno paupere, ducit ad PUELLUM.
Succedunt avidi, videntque paruum
Sole Infantem Oriente pulchriorem;
Agnoscuntque DEVM; genuque flexo
Membris Numen in algidis adorant:
Et ponunt diadema; Regiosque
Submittunt PUERO, dicantque, fasces.

XIII.

Mox plenis sua quisque de canistris
Promunt munera. Prima decoloris
Auri pondera, in aureis reposta
Effundunt pareris: Et, haec clientes
Haec, aiunt, tibi dedicata magno
Subiecti ferimus tributa Regi.
O donis, PUER une, plus trecentis,
Et plus mille PUER colende donis,
Nec spernes tamen ista, quae minuto
Vectigalia pendimus metallo.

XIV.

Haec Regi data. Sed Sabaea vine
Dantur THURA Deo; focos odora
Instauremus ut annuos acerra;
His fumantia Templa, debitasque
Impleri tibi sentiemus aras;
His unum venerabimur. Facessant,
O culti male, ceteri, facessant.
Unum te PUER, unicumque THURE
Dignum ducimus Alteri, relictum
Servabunt sibi dii Deaeque SULFUR.


page 117, image: s117

XV.

Restant Tertia dona; Sed caducis
Et mortalibus imputanda membris.
Nam Stella licet hac tuum magistra
Nobis discere Numen, et potentem
Caeli agnoscere Caelitumque Regem;
Cui soli famulantur, atque iustam
Gaudent sidera commodare lucem,
Mortalem tamen esse, vagientis
Rorantes oculi docent; et isti
Vincti paupere fascia lacerti.

XVI.

Quamquam, quid, PUER innocens, quid istud?
Tu quondam moriere? Saxeoque
Foneris lacrimandus in Sepulchro?
Nec REGI Libitina, nec TONANTI
Discet parcere? Parcite o Severae
Insonti PUERO Deoque, Parcae.
Aut cerre, quia pergitis senerae
(O dirum scelus! o scelus!) minaris
Nos Stactem decet, uberemque Myrrhes
Curando dare suneri liquorem.

XVII.

Donis denique rite dedicatis,
Ter solemnibus osculis mapale,
Et Cunas PUERI ter, et ter ipsas
Suavi murmure fascias salutant.
Tum tori lacrimis madere; et udura
Pugno plangere non iocante pectus:
Cunasque ut sibi sentiant faventes,
Implorant venerabilem Senecta
Turorem PUERI, Deique magnam
Votis gravidibus ambiunt Parentem.


page 118, image: s118

XVIII.

Advertit placidos Serena vultus
Exorata Parens. Suamque, dulce
Materno in gremio tribus renidens
Dextram supplicibus tetendit Infans.
Cui labris ut aventibus verendum
Fixerunt trepidi osculum clientes;
Extemplo modulantium trecentis
Applausit casa caelitum choraulis.
Quo de murmure blandiente lenene
Traxerunt placidi hospites soporem.

XIX.

O suavem ter et amplius soporent
Quis vatum mihi prompserit, beata
Quae spectacula viderint in umbra?
Monstrabat (nihil ambigas) Olympi
Omnes, quotquot erant opes, Olympue
Monstrabat specus Alitum decoras
Hac illac volitantium cateruas,
Cerantes studiis, et aemulanti
Iunctos agmine, ut aulicis heriles
Possent obsequiis fovere Cunas.

XX.

Hos tales ubi adesse vagienti
Senserunt PUERO tot administros;
Hac mortalibus, inquiunt, in aula
Nec vernis opus est, nec est ephebis,
Promus Condus, et atriensis absint,
Et miles vacet, et satelles; isti
Caelestes ubi seruiunt clientes.
Aut, (mortalia ni locus recusat)
Nos ipsi, positis procul coronis,
Hac reges famulemur in caverna.


page 119, image: s119

XXI.

Omnes haec casa nos docet caducas
Rerum spernere copias; et omnes
Regni delicias minoris; omnes
Qua congesserat arca avita, praedas.
Et quanquam Solymi dolus Tyranni
Invitet; redeuntibusque totam
Nobis offerat hospitalis aulam;
Haec somni tamen abditi voluptas
Nos flexu decet avio, profani
Declinare superbiam palatii.

XXII.

Verum Amphionio silente cantu,
Paullatim resides, sopore rupto,
Attollunt oculos. Nec usquam Arion,
Nec Stellae est iubar obviam: Relictus
Diumae tamen in parentis ulnis
Duntaxat PUER unus est: sed unus
Stella clarior omni, Arionisque
Cantu suavior. Hoc favente, Reges,
(Quamuis Stella dein, chelysque cesser)
Nec plectris eguere iam, nec Astris.


page 120, image: s120

IV. CYGNEUM B. SIMEONIS.

I.

LOngaevam Assyrii videre quisqun
Spectator cupit Alitis Senectam;
Dum, fatis properantis, et futuro
Praesagus Cineri struit feracem
Inter cinnama sumptuosa nidum:
Non mundi vagus ultimi tecessus
Nec montes petat, aviasque terrae,
Quales fabula somniavit, oras.
Sed Templi pia, me duce, ad propinquas
Vertat lumina curiosus Aras.

II.

Grandaevi caput illico, verenda
Spectabit Senis albicans pruina:
Qui Phoenice beatior, peractos
Inter cinnama odora claudet annos:
Non nido tamen incubans, nec hausto
E phoebi radiis cremandus aestu:
Sed blandum sua construet beato
Inter brachia nidulum PUELLO.
Illo ardere rogo, piaque longam
Aerarem voler innovare flamma.


page 121, image: s121

III.

En, quanto, vafer, ambitu Parentem
Expugnare laboret, ut lacertis
Pignus tradat amabile? Instat, urget;
Nunc promptis rationibus disertus;
Nunc muta pius allocutione;
Nunc mixta prece lacrimaque supplex,
Nunc blanda violentia severus.
Nunquam ROSCIUS antea Latinis
(Ignoscant mihi Romuli nepotes)
Egis doctius ullus in theatris.

IV.

Vicit denique pertinax. Suosque
Exorata sinus patere grandi
Permisit Genitrix modesta voto.
Et mox Virgineis revulsa palmis.
Iussit pignora demigrare. Iussit;
Nec iussis mora: Parvulusque binas
(Materno prius osculo potius)
Laeta fronte manus tetendit Infans
Agnovitque Senem; et pias renidens:
Dulci pondere degravavit ulnas.

V.

Tum vero Sene, Caelitum quis, illo
Fortunatior esse? Quis resumpta
Phoenix vivere laetior Senecta?
Dum stringi tremebunda vagientem
Inter brachia cerneret Tonantem?
Dum caelestia delicatus ora,
Et plena ambrosio labella succo,
Divinosque pedes; et architectos
Terrarum, Mariumque, siderumque
Inclusos gremio videret artus.


page 122, image: s122

VI.

Quos illic oculis utrisque nimbos?
Quae suspiria? quam pios anheli
Credam pectoris aestuasse motus?
Non si verba mihi pararet ipse
Quin Pandioniam disertus olim
Lingua praepete fulminavit urbem:
Aut Neleia commodaret, imbre
Mellito madidas, Senecta voces:
Non aequis ego sensa tam beati
Sperarem SENIS explicare verbis.

VII.

Hic udis ubi parvuli tenellas
Labris presserat oculisque plantas;
Circumstantibus impiger repertum
Ostentat PUERUM Deumque turbis:
Hunc terris populisque clamat, unam
Illuxisse labantibus salutem:
Hunc agnoscite: quid rudes ligari
Tam longis oculos sinetis umbris?
Hunc certantibus aemuli studere
Unum includere, quotquot estis, ulnis.

VIII.

Quem Patrum lacrimae precesque rupto
Optarant toties venire caelo,
Caelum rupit; adest, venite; vestrum
Caelo praetulit inquilinus orbem.
Immortalia qui potente flexit
Nutu pectora, mentibusque luxit
Infinita perennibus voluptas;
Hic nullius egens, saturque magnis,
Quales sidera dant paterna; vestris
Quaerit delicias suas in oris.


page 123, image: s123

IX.

Tu vero mea, quae senes beasti
Dono, Mater, amabili lacertos,
Quas me pendere gratias iubebis?
Si Lydas (quid enim abnuam fateri?)
Si Lydas ego Persicasque solus
ARcis grandibus occupem rapinas;
Atque omnes Libycique Ponticique
Argento maris impleam carinas;
Et, quotquot Tagus aureas Iberus
Pactolo rotat invidente glebas.

X.

Si dignas tamen his severa cogas
Me, Virgo, meritis referre grates.
Toto cedere me foro iubebis.
Fiet protinus auctio; nec ullae
Ad grates sat erunt crumenae et arcae;
Quamuis innumerae crumenae et arcae.
Sed post quam posita vocatus hasta
Arcas Sector et has, et has, et illas,
Et rursum vacuarit has et illas;
Plures Sector adhuc requiret Arcat.

XI.

Et tu denique, melle, nectarisque
Omni dulcior imbre, quas reposces
INFANS a Sene gratias? Vetabas
Ne filum prius ultimum secarent
Trinae praecipiti colu sorores,
Quam divina videre mi, tenello
Quondam in corpore, contigisset ora.
Vicisti pia vota. Nam volebam
Quod solis OCULIS meis licere:
Id toto licuit sinu fovere.


page 124, image: s124

XII.

Nunc ergo, mea vita, nunc peractae
Fas est rumpere taedium Senectae:
Seruant Astra fidem: dedere, quidquid
Promissum fuit. Intuemur ortam
Terris omnibus, omnibusque terrae,
Caelique omnibus incolis salutem.
Est ego, est, data missio. Quid ultra
Longi carceris hospites moramur!
Quod nunquam licuit; licebit, isto
Dum felix premitur sinus PUELLO.

XIII.

Iam vitae satur, in lucro repostos
Si cursim fugiant, putabo menses.
Quid menses tamen auguror? Facesse
Tam longi mora temporis? Relictas,
Ut cursim fugiant, precabor horas.
Nil horis erit, ah nihil, futuris,
Aut quamvis erit, ah nihil sub illis
Ultra cernere nos iuvabit horis.
Ignoscant oculis meis Diurna,
Et nocturna, (videre taedet) Astrae.

XIV.

Ibo nuntius, ibo; patriisque
Audax prodromus aggregabor umbris:
Umbrae surgite, quotquot estis, omnes;
Ducam vos ego conscius, novorum
Ad compendia summa gandiorum.
Nam, quod nocte dieque, mille votis,
Et desideriis modisque mille,
Annisque amplius invenire mille
Nequicquam cupiistis, illud, uno
Totum repperit Orbis in PUELLO.


page 125, image: s125

XV.

Haec verbis ubi finiit supremis,
Abrupta ingemuit Senex loquela.
Qualis, cum sibi, nuntias propinqui
Sentit funeris imminere Parcas;
Surgit laetior, evocatque, fara
Servatas OLOR ad suprema, voces:
Cognatasque perambulans Caystri
Mulcet carmine tinniente ripas.
Applaudunt Socii, probantque: at ipsum
Laudato iuvat interire cantu.

V. QUERULUM B. VIRGINIS.

I.

QVID gnavam, genus indignum, moraris
Quaerendis operam locare gemmis?
Sapphiros, adamantas, et smaragdos,
Et Rubri maris Indicique baccas.
Et quicquid magis his, et his, et illis
Spe tentatur avara; id omne mater
Ereptum mihi conqueror: tot annis
Quae paruo lare conditas solebam
Una omnes hominumque caelitumque
Magnis excubiis fovere gazas:


page 126, image: s126

II.

Indulgete oculis; et omnium omnes
Hic recludite luminum fenestras;
Perque omnes, pede sedulo, plateas,
Perque omnes ruite angulos. Inausum
Terris nil sinite ultimis relictum,
Quamque amisimus unicam, sagaces
Orba quaerite cum parente praedam.
Invito genitrix; adeste: Quisquis
illam invenerit, ille opima, praedam
Inter praemia sortietur ipsam.

III.

Excivit faciles querela matris
Ad magni lucra praemii cateruas.
Dic, Mater bona; tantus hic tuarum
Quis thesaurus opum? Quis hostis illum,
Aut praedo, plagiariusue raptum
Interuerterit, indica. Iuvabit
Terris quaerere in ultimis: nec ullas
Vel Syrtes metuisse, vel charybdes.
Tu partes, age sis, in has, in illas
Nobis utere, Virgo: nil moramur

IV.

Hic largis oculos rigata lymphis,
Ter conata loqui, ter impedita
Sensit verba Parens hebere lingua:
Dum tandem, Sitae erant opes in uno
Omnes, inquit, et unico PUELLO:
Proles ille mea est: fuitque nulli
Proles altera charior parenti:
Nec, si pignora mille cum trecentis,
Et rursum altera sint trecenta, proles
Plus ullam sua diliger parentem.


page 127, image: s127

V.

Iam nox tertia, tertiusque nostrum
Sol ortu redeunte lustrat orbem.
Cum me, nescio quo, repente casu,
Amisso video ambulare Gnato.
Exclamo, Superi! hanc cavete culpam!
Quis prolem latere a meo revulsit?
Quem poscam plagii reum? Quis orbae
Possit reddere filium parenti?
Eheu! quam malus error inscientem
Et quantis via circulis fefellit!

VI.

Vertendus gradus, et remetienda
Sunt vestigia. Forsitan tribules
Inter paruulus errat, aut propinquos?
Sic mecum; et pede concito, hos et illos
Inviso. Heu miseram? nec inter istos
Dilectum invenio, nec inter illos.
At, consanguineo receptus, aio,
It fortasse globo? Recurro: et eheu!
Omnes undique clamitant, nec istos
Conspectum PUERUM inter esse caetus.

VII.

Insistam nihilominus, usasque,
Errabo vaga lacrimis per omnes:
Nec dulci prius occupata somno
Tradam lumina; et ultimum negabo
Defectis licet artubus soporem,
Donec Prole novum levet reperta
Infixos mihi gaudium dolores.
Vos porro, quibus est amor, venite,
Mecum insistire: quem requiro, certis
Nunc agnoscere vos docebo signis.


page 128, image: s128

VIII.

Bis denos, puto, quattuorque menses
Iam lustris PUER addidit duobus.
Aetatem sequitur statura; iusto
Non procerior. Ipse, fimbriatam
Materna gerit arte acumque vestem;
Non subtemine barbaro; nec ostro,
Nec cinctu croceo superbientem,
Sed limbi tamen ambitu decoram.
Externo nihil indiget nitore,
Contentus proprio placere cultu.

IX.

Nil toruum in facie est; nec ulla frontem
Mutat ruga Serenam. Ab ore toro
Expers nubis amoenitas renidet.
Sparso candidus est rubore vultus:
Quali Poma solent volema, adulto
Maturescere cum iubentur anno;
Cerrant ambiguo colore; parsque
Intacta nive puriora candent,
Et pars igne rubent. Sed hunc utrumque
Dilectus superat meus colorem.

X.

Impubem rosa purpurans opacat
Parte utraque genam. Labella fusum
Distillant opobalsamum. Venusti
Mansueta face nigricant ocelli:
Quales, quando volubiles pudica
Formosis rotat orbibus Columba,
Dum lactentibus hinc et inde pennis
Invitat tepidos aprica Soles:
Aut ripis viridantibus sonantes
Pleni fluminis arbitratur undas.


page 129, image: s129

XI.

Electri similes alit. capillos
Intonsum caput: aurerque bina
Umbrant tempora vestiuntque Cinni:
Nulla lege tamen, nec arte, quali
Comit Forma suos profana cirrhos:
Natura sed enim volente flavum
Vertex nescius induit colorem,
Hinc per colla comans eburna nullo
Fastu defluit; arduumque pulchra
Tergum Caesaries flagellat umbra.

XII.

Quid nunc marmoreas, quibusque pergam
Signis pingere, feriata palmas;
Candent articuli, reresque format
In plenum digitos Cylindrus orbem:
Ceu quando iubet artifex rotato
Mauri dentis ebur nitere torno
Fragantes hyacintino redundant
Plenae flore manus, Pedumque candor
Omni est purior unione, cygno,
Cerussa, nive, lilio, ligustro.

XIII.

Nec verbis ego me rotunda blandae
Sperem verba reterre Posse linguae.
Vix primoribus ora hiant labellis,
Cum mellis fluit imber, et meracum
Manat gutture de liquente mulsum:
Cuius stilla meos vel una sensus
Cum pervaserit; irrigata toto
Caeli nectare sopior: nec ullas
Terrae delicias amo; nec ullos
Vitae mobilis appeto favores.


page 130, image: s130

XIV.

At mores PUERI quis elegantes,
Quis gestus reliquos, quis eruditae
Miras indolis explicabit artes?
Convertunt sua caelites ad unum
Omnes lumina; desinuntque Solis
Mirari iubar; aureosque Lunae
Pertaesi nihil intuentur ignes,
Dum solus placet Illum, et ambulantem
Quod se cumque ferat, sequente nutu
Unum omnes venerantur, et sedentem.

XV.

Hortos fingite vos videre et agros
It prata aurea, rosidosque campos,
Quales Elysii fuere, pulso
Iam quondam memorabiles Adamo;
Ilos illos decorabit iste, et hortos,
Et campos, et agros: suumque tollet
Omnem floribus alteris odorem,
Obscurabit et omnium colorem.
Ipse illas PUER interim per omnes
Parebit Rosa liliumque valles.

XVI.

Tali est indole, quem requiro; tam
Dilectus meus, ore, veste, forma,
Totus pulcher, amabilisque totus.
Proles ille mea est; meaeque solus
Plus quam dimidium duplumque vitae.
Huius (parcite, alumnuli, parenti)
Huius langueo prolis ex amore:
Nec desiderium fero; sed absen:
Absentem, modo triduum, alterumque
Indefessa trinoctium, requiro.


page 131, image: s131

XVII.

Interrupi ego Virginem: ah, querelae
Cessa perdere, VIrgo; nil necesse est
Signis pluribus haec notare; cessa
Si tale PUER indole est, et isto
Dilectus tuus ore, veste, cultu;
Felicem fero nuntium. Repertus
Est huius PUER indolis; refertque
Hos vultus, oculos, manus, et ora,
Et vestes gerit, his; et his, gemellas
Fundit gutture melleo loquelas.

XVIII.

I, quantum potes, i: sequemur. Ipsum
Tu certe (nihil ambigas) sedentem
In templi meditullio videbis,
Quem visum cupis: audiesque grandos
Illum inter Sapientiae magistros
Divinissima quaeque, iam rogantem,
Iam, si caussa poposcerit, magistris
Divinissima quaeque suggerentem.
Mirantur PUERUM senes, novamque
Addiscunt sapientiam Platones.

XIX.

Aegre finieram: moraeque mater
Iam dudum impatiens, parat citato
Ad Templi spatia aduolare passu.
Utque in limine constitit, serenum
E templi videt intimi recessu
Mirae lampadis emicare lumen?
Et secum, Meus, inquit, hic (Parentem
Non fallunt oculi) meus profecto
Hic Dilectus adest. Nequiret alter
Tam claros locus exhibere Soler.


page 132, image: s132

XX.

Ut vidit Soboles adesse matrem,
Cognatos hilari modesta gestu
Amplexus petit. Illico valere,
Et gestire patens; et una cunctas
Terrarum sibi siderumque gazas,
Nato credere in unico repertas.
Sed tu nunc opibus beata tantis,
Inventa tibi prole gratularis,
Et pacti immemor, indicem reperti
Expertem PUERI sinis clientem?

Omnia ad Maiorem DEI Deiparaeque MARIAE Gloriam.