ORDIAR unde meas, Genitor longaeve, querelas,
Illa paternarum vera Charybdis opum?
An tacitus lacrimas, et singultantia fundam
Verba prius? Mixtas his an utrisque preces?
An potius calamo chartaque madente, fatebor
Conscius, exsilii probra pudenda mei?
Sed calamos chartasque manus cunctata recusat,
Et meditata fugit scribere verba rubor.
Scribere dira tamen renuentem cogit egestas?
Illa rubere meo est fortior, illa manu.
Scribo PATRI. Titulo iam littera peccat in ipso:
Inscribenda meo rectius esset HERO.
Nam quid ego Patrem voco, degener indole? vita
Hoc mea me genitum patre suisse negat.
Fac tamen, agnoscat genitor; res abdicat ipsa,
Peccatum est, tali dicere Patre satum.
Sed peccare iuvat: veniam haec mea culpa meretur:
Patris enim debes nomen habere pater.
Solus ego titulo cessabo priore vocari
Filius: et famuli nomen onusque feram.
Hei mihi! cur abii? cur ditia recta reliqui?
Omnia cum patria mi periere domo.
Inque vicem subiere novae, mala tristia, plagae,
Quas mea me prohibet dissimulare fames.
Iam ferulae subducta manus; nucibusque relictis
Edomitos aetas apta regebat equos,
Cum cupii terras, alio de Sole calentes,
Noscere, materni iam satur orbe soli.
Instigabat amor; stimulosque addebat amori
Degener, ad mores facta, iuventa, meos.
Sed numos poscebat iter. (Nam divite Patris
Asse saginandus venter asorus crat.)
Ergo ferox (meminisse pudet) bona patria posco:
Plangebas genitor pectora; posco tamen:
Acceptoque amens semisse; larique patrique
Et fratri, siccis dico valere genis.
Ut fastidito miser a Genitore recessi,
Hospitaque incautos intuli in arva pedes,
Continuo comites, et, pectora ficta, sodales,
Armarunt oculos ad mea damna suos.
Aurea mirantur pendere monilia: et ambas
Undique gemmata luce nitere manus.
Et Tyrio missas, Serumque a littore, vestes;
Quasque patris dederat gaza, tuentur opes.
Haec pretium fecere mei. Sociae inde cohortes,
Et parasitorum, prodiga pompa, greges;
Hi stipare latus, operam hi praestare togatam:
Gens ultro in clades officiosa meas.
Denique, quicquid agi placuisset, quicquid omitti;
Unicus ista mihi turba Senatus erat.
Ergo dies epulis Saliaribus aestuat omnis;
Continuatque suas fessa culina dapes.
Potaque coguntur peregrino exstinguere luxu
Non exspectatam Caecuba vina sitim:
Nec cyathis bibimus, modicisque infusa culullis;
Ebria sed toris mergimus ora cadis.
Luditur interea pereuntibus alea numis;
Et iacitur rarus Senio, saepe canis.
Ne mea damna tamen sentire Canicula cogat,
Obstar Arioniae tinnula chorda lyrae,
Pectine quae blande dum plurima personat, omnem
Auocat a damnis sensum animumque meis.
Inde chori, et choreae. Pudet, ah pudet, ultima fari?
Maior erat, fierent cum reticenda, pudor.
His primi cessere dies, cessere secundi,
His studiis alter mensis, et alter iit.
Sol duodena suo iam Signa peregerat ortu,
Bisque etiam Senas aemula luna vices:
Nec dum nota mihi violatae damna crumenae,
Nec ioca fortunae, quae struerentur, erant:
Gum subito ventis defecta carina secundis,
Restitit in mediis interiitque vadis.
Nam, simul exhausti mihi copia vanuit auri,
Deque omni reliquum mi fuit asse nihil,
Mutavit fortuna fidem. Fugere Sodales,
Et parasitorum deseruere greges;
Praetereunt veteres, oculo nictante, clientes,
Et, semel affari, quem coluere, piget.
Iam nosci mihi nemo cupit, iam noscere nemo;
Iam dare promissam nemo rogatus opem.
Tunc ego, quid fieret, postremo denique sensi.
Poenituit, patria tunc abiisse domo.
Tunc odisse choros, et inertia damna choraulas,
Et procul Orpheas velle fuisse cheles.
Sero nimis sapuere Phryges. Iam rebus adesis
Parcere, consilium segne, et inane fuit.
At nondum ista meae mala sunt extrema querelae:
Altera me telo fors graviore ferit.
Ecce! novae subeunt agitatae Maenades oestro,
Unanimesque in me, turba pudenda, ruunt,
Hinc digitos gemmis, hinc colla monilibus orbant;
Hinc praedam e Tyriae vellere vestis agunt:
Expulsumque domo, gravibus risere cachinnis.
Stultitiae fuit haec debita poena meae.
Debita poena fuit, sed non fuit ultima: plecti
Pluribus, ur saperem, debuit illa modis.
Pallida compensant veteres ieiunia mensas,
Et macie lenta vindicat ora fames.
Impransus traduco diem; ventrique soporem,
Pro veteri caena, praeparat atra Ceres.
Quid faciam porro? Per compita publica tendam
Gratuita insuetas pauper ad aera manus?
Quique meas rapuere dapes, mendicus ego horum
Mucida semesi fragmina panis edam?
Erubuit sua probra fames. Consultius illi
Visum, apud ignotos esuriisse, fuit.
Omnibus ignaris, damnosam prodigus urbem
Desero, et obscuri tecta requiro soli.
Devenio, post longa fugae divortia, serus
Hospes, ad antiquae vile mapale casae.
Hic gelidae valles; hic, edita culmina, montes:
Cetera non felix occupat arua seges.
Frondea silvarum circum querceta susurrant,
Et pluit innumera fertile glande nemus.
Tum miser audebam, posita formidine, primam
Poscere, iam nulli cognitus hospes, opem.
At mihi, cum Cererem lingua titubante precarer,
Quam rudia ad tales verba fuere preces?
Utque dein' frustum dedit atri villica panis,
Quam rudia ad tales ora fuere dapes?
Credita massa mihi terrae fuit illa subactae,
Aut si quid terra nigrius esse solet.
Sed didicit condire fames sua fercula: mollit
Corna, gravesque vetat dentibus esse rubos.
Et morsu spoliare docet nemora; inque ferinos
Irruere, stomacho non renuente, cibos.
His ubi me sperare fames meliora vetabat,
Caepi operam in vili corte locare meam.
Nec tamen aptus eram, aut validas librare bipennes,
Aut ruere impacto putre ligone solum.
Aut sociale iugum domitis aptare iuvencis.
Finderet ut putrem vomer ahenus humum.
Pascua restabant. Ego sortior illa; pedoque,
Pascua Setigeros in sua duco sues.
Quis mihi tunc sensus, sociis si forte viderer
Talis in immunda stare subulcus hara?
Ipsa suam quoties hic forma notaverat umbram,
Lugubris est umbra territa forma sua.
Et mea iam nullis onerantur tempora cirrhis;
Lurida caesaries, et sine lege coma est.
Quosque humeros torques hamato presserat auro,
Scortea nunc vili pondere pera premit.
Et quondam armillis, gemmisque gravata, colurnum
Circumfert baculum, pondus agreste, manus.
Quique Rosam calcare prius violamque solebant
Aut aliquid Viola mollius, atque Rosa,
Illuvie pleni Saxeta per horrida, perque
Aspera coguntur currere tesqua, pedes.
Calcatis refero vestigia laesa vepretis,
Et male vitatis crura notata rubis.
Tum, nimio vertex Hyperionis uritur aestu,
Aut madidum lapso torpet ab imbre caput.
Utque fatigati gemuere laboribus artus,
Et saturum e pastu depulit umbra gregem,
Triste cubile parat lassis humus obvia membris,
Et macra ieiunus corripit ora sopor.
Hic vero, ipsa famem mihi somnia noctis acerbant,
Fingere praesentes, nec dare, sueta cibos,
Saepe sinu, tostae depromere frusta farinae,
Atque avide impresso mandere dente iubent:
Saepe pyrum videor prono mihi poscere morsu,
Quaerereque amissam, vel reperire, nucem:
At saturum hac fingunt dape dum mihi somnia ventrem,
Deliciasque breves dentibus umbra facit,
Excitor infelix, epulisque fugacibus insto
Veraque nocturna de dape frusta peto:
Nulla nucum species, mensae pyra nulla secundae:
Mobilis illuso sugit ab ore Ceres.
Improba nox, dapibus miserum quid inanibus imples?
Non satis aerumnis lux erat ipsa meis?
Dum queror, ecce, dies radiis properantibus urget
In sua consuetos ducere rura greges.
Surgo, manumque pedo, peramque accommode collo;
Notaque cum Socia rura reviso fame.
Actus ibi sine pane dies; in prandia glandem,
Et lecta in caenam de vepre mora, parat.
Mox eadem cum nocte fames; eademque perennis
Sive oriente die, sive cadente, redit.
Ah, quoties vili desidero furfure pasci?
Sed neque de vili furfure pastus adest.
Ergone, quae gregibus praebenter pabula brutis,
Non eadem esuriens pabula pastor habet?
Non habet, Utque habeat; voti miserabilis escas
Quis dignas lacrimis omnibus esse neger?
Verum ego iam tantis vota irrita perdo querelis:
Dura vel ad siliquas fit mihi terra suas.
Interea patria, memini, quam largus in aula
Mendicis pateat seruitisque penus.
Victus ibi, atque ingens operas annona saginat,
Et mediastinos copia panis alit.
Fastiditque satur plebeiam verna polentam,
Nec spatium venter, quo sua condat, habet.
At peregrina meas tenuant ieiunia vires;
Inque dies cogit fata timere fames.
Quid moror ergo amens, nondumque revertor ad illos,
Quos male deservi, patre querente, lares?
Ire iuvat; iuvat. Ite pedes. Patria illa, meusque
(Ah, meus!) est, ad quem vos iuvat ire, pater.
Utraque causa moram iubet omnem abrumpere. Surgo,
Et patriam, et patriae visere pergo patrem.
Non seret ille meos macie pallescere vultus,
Nudaque brumali membra pavere gelu.
Forsitan, et lacrimis manantibus ora rigabit.
Viderit aerumnae cum simulacra meae:
Occurretque libens; et victus amore paterno,
Coget in amplexus me prior ire suos.
Nolo tamen NATI vereri me nomine dicat:
Excidit a Nati conditione Nepos.
Sed famuli tantum, vel Servi nomine dicar:
Dummodo sim PATRIS, quidlibet esse vole.
ACCIPE VIRGO, mei Genitrix dilecta Magistri,
Mittitur e latebris quae tibi charta meis.
Illam oculo dignare pio; licet impius auctor:
Miserit auctoris nil habet illa sui.
Quid velit, expectas, quidque oret epislola? Ferre,
Quam prope sola mihi tu potes, orat opem.
Materes; asser opem: laesi tua pignora, laesi:
Auxilio Matris tam grave crimen eget.
Culpa fuit lacrimis si digna perennibus ulla,
Dilueret totis quam neque Nilus aquis;
Illa fuit, fuit ilia, meae (nihil abnuo) linguae,
Illa fuit linguae culpa pudenda meae.
Haec lacrimas, haec poscit aquas. Satis esse nec Istri,
Nec satis immensae Tethyos unda potes.
Non potes esse satis, scio, non potes indiget omni
Quaeque fuit, quaeque est, quaeque erit, auctor, aqua.
Qualis, ais, tua culpa fuit? Pudor impedit illam
Prodere. Sed pudear prodere, Culpa fuit.
Sit mihi, ter dixisse, satis. Quid saepius urges
Dicere; lingua nocens fiat ut una quater?
Tu tamen, ut crimen, quod prodere lingua recusat,
Noveris; invitam scribere cogo manum.
Cogo. Repugnat enim manus ipsa timetque fateri.
Sed quamvis renuat scribere, cogo tamen.
Hei mihi! quis mentem rapuit timor? Ille magistri
Quondam individuus nocte dieque comes,
Praemia qui sueram celeri vestigia passu
Ante alios (animo nil trepidante) sequi,
Sive per apricos, excelsa cacumina, montes,
Sive humile in planis vallibus esset iter,
Qui simul audaces, ipso duce, figere gressus
In liquidis memini me didicisse vadis:
Pollicitus medios incurrere nuper in enses,
Obviaque impavidum mittere in arma caput;
Ille ego nunc (miserum!) profugus iurata reliqui
Agmina: sunt domini prodita castra mei.
Nox erat, et plenam tremula face DELIA bigam
Caeperat in mediis caeli agitare plagis;
Corpora nos maesti virides abiecta per herbas
Sternimus irrepit lentus in ossa sopor.
Ter conatus eram languentia tollere caelo
Lumina; ter vigiles presserat umbra genas.
Audiri interea fragor et crebrescere; circaque
Omnia nocturno plena sonare metu.
Excutior somno. Circum, arma virique, facesque,
Et bellum; et bello tristius omen erat.
Ipse ibi se Iudas ante arma virosque ferebat:
Quid, miser, hoc, Iuda, clamo, quid agmen aget?
Ille nihil contra; sed, pallidus occupat ambas
In divina (scelus!) mittere colla manus.
Osculaque impingit caelestibus impia malis,
Et trepido saevum murmure dicit ave.
Inde alii super atque alii, feriuntque trahuntque
Unanimes captum turba rebellis herum.
Hic ego, nescio quo, per et avia et invia lapsus
Indecorem vano pavore fugam.
Et veniam fuga forte aliquam meruisset. At illud,
Quod redii, crimen, quam fuga, maius habet.
Nam redii, pulsa, ut licuit, formidine; et hostes,
Non observatus, qua praeiere, sequor.
Sed procul, heu! longo procul insequor intervallo:
Quosque petunt illi, clam peto et ipse, lares.
Debueram Scyllae potius, vel inhospita Thracum
Tecta, vel Hircanae Iustra subisse ferae?
Ac, nisi laeva mihi mens illa nocte fuisset,
Abditus in faetae tigridis antra forem.
Nam domus illa mihi crudelior omnibus antris,
Saevior et lustris omnibus, una fuit.
Vix ingressus eram; video atria feruere turbis,
Et media structos nocte calere focos.
Associor; gelidoque repello a corpore frigus:
Sed maiora meae frigora mentis erant.
Forte puella foco digressum ut viderat; hic est,
Certe, ait, hic IESV est de grege miles, hic est.
Falleris, exclamo, male; falleris improba. Numquam
Ullo ego sub IESV me meruisse scio.
Sic ego. Sic alius lateri vicinior: Audax,
Tun', ait, istius te comitem esse negas?
Esse nego, dixi; verbum o lacrimabile! dixi.
Et stupuit gemino territa lingua probro.
At satis est iam lingua tace! cave lingua; ter esse
Perfida: Crimen erit iuge, fuisse semel.
Frustra ego. Voluor adhuc, scelerumque per ultima longe
Ad stygium praeceps usque barathron agor.
Ecce! ruunt alii diversa parte; probantque
Testibus unum omnes pluribus, esse reum.
Ille, timor te prodit, ait. Galilaeus es, alter
Inquit, et ex illo te grege lingua facit.
Rursum alius; mediis errantem in collibus horti
Vidi ego te, IESUM cum caperemus, ait:
Excusare nequis: plus teste gravaris ab uno:
Res habet hic nullum dissimulata locum.
Quid facerem! demens per sidera conscia, nusquam,
Nusquam oculis visum, iuro, fuisse meis.
Atque adeo vindex, inquam, mihi terra dehiscat,
Inque meum recidat fulminis ira caput.
Pluraque periurus (pudor est meminisse) furebam;
Spretaque casuri est fulminis ira mihi.
Sic ego, quem vivi sobolem laudare Tonantis
Ausus de Sociis omnibus vus eram,
Iam neque dignabar mortalem agnoscere, cuius
Crederer extrema parte fuisse comes.
Tertia sinieram stolidae periuria linguae,
Et mea ter fuerat iam temerata fides,
Cum cristatus adest, cortemque exsuscitat, ales,
Finitimumque iugis nuntiat esse diem;
Tunc oculis depulsa meis caligo, patratum
Exhibuit, frustra nocte tegente, scelus.
Et subiere aegram, sed sero, oracula mentem
Edita quae domini voce suere mei:
Excubias dum Icuis avem cantare secundas
Audieris, ter me, Petre, negabis, ait.
Ast ego, passurum me (magna et vana locutus)
Mille prius plagas spondeo, mille neces.
Spondeo, sed galli didici Thraso denique cantu
Vera nimis domini verba fuisse mei.
Nam neque mille neces, neque plagas mille minatus,
Intenta ferri cuspide, miles erat:
Sed, trepidum, verbo me femina debilis uno
Impulit ignava vertere terga fuga.
Quis mea tunc, (Superi!) rapuit praecordia sensus
Nusquam erat exsangui vivus in osse calor:
Protinus egredior; lunamque perosus, et astra
Vito; mei testes quos pudet esse probri.
Et vagus, inventae subeo spelaea cavernae:
Vivus ibi tumulo non renuente tegor.
Hic lacrimis maduisse iuvat; iuvat ora perenni
Flumine, et infames usque rigare genas.
Hic caeli solisque sxpers, damnabo tenebris
Lumina; et aeterna membra domabo fame.
Quaeque ter erravit, poenas dabit improba mille,
Milleque cum dederit improba, mille dabit.
Hic ululans, gemitu suspiria mixta ciebo,
Et feriam cruda pectora dura manu.
At matutino cum cantus ab alite posthac
Obstrepet, in promptu lacrima maior erit;
Donec ab assiduis exesa liquoribus ora
Permutent oculos perpete nocte suos.
Fabula Graiorum fuerit, Sypyleia mater,
Saxea quam nimius vertit in ora dolor:
At Solymis ego vera dabo documenta; perenni
In lacrimas verti posse dolore petram.
Interea, pia Mater, opem, quam flagito, praesta,
Et veniam a nato, quam rogo, posce tuo.
Hoc precibus dabit ille tuis: neque vota parentis
Irrita abire suae filius ulla sinet.
Ipse genu prensare velim, pronusque verendos
Terrarum dominos accidere ante pedes:
Sed prohibet prodire pudor; divinaque coram
Usurpare oculis sontibus ora, vetat.
Adde, quod accessum mihi circumfusa negaret
Impia lictorum carnificumque cohors.
Nam talis rabies agit illam et tanta cohortem,
Quanta nec Armenias incitat ira feras.
Incubuere sacris pugnorum pondera malis,
Oraque sacrilegas sustinuere manus.
Illa eadem sputis, et olentis pure salivae
Oblita, vix formae signa prioris habent.
Fluxa coma est, lacerisque caput lugubre capillis
Squallet, et evulsis barba soluta pilis.
Infinita vomunt spurcae convitia linguae,
In patriis Erebi scommata nata focis.
Ipse tamen muto stat ibi patientior Agno,
Ignarus populi de feritate queri.
Hac facie poterat rabiem exarmare Leonum;
Hac poterat Pardos, hac domitare Tigres.
Hac quoque dum ruerem gravia in periuria praeceps,
Hac, inquam, intuitus me simul ille fuit,
Amisere suas periuria territa vires,
Et vetuit linguam dicere plura dolor.
Saxea quin etiam rupit praecordia; versaque
Indole, de petra currere iussit aquam.
Currere iussit aquam: neque desinet illa. Madebunt
Hac oculi semper, donec erunt oculi.
Quondam etiam, sculparve, licet, pingarve, madebunt
Ora mihi: et lacrimis semper IMAGO fluet.
PARS animae, Augustine, meae; Patieris uc aures
Pauxillum obtundat nostra querela tuas?
Non aliena querar. Sed ego, te iudice, solus
Et reus, ipse meae litis, et actor ero,
Me miserum! quae caussa duos violenta sodales
Tam procul et terris, et procul egit aquis?
Te Libycus rigua delectat Bagrada ripa,
Spectat ubi Tyriam Punica Byrsa domum.
At mea me patrio rapuerunt Carbasa portu,
Et tulit in Latium ventus et unda solum,
Tibris ubi infuso dominos Aniene Quirites
Alluit, et Septem est edita Roma iugis.
Hei mihi / cur sine te Tarpeia culmina vidi
Indiguit ductu nostra iuventa tuo.
In Sicula poteram diverrere tutius Aetna;
Non ibi saeva magis lustra Cyclopis erant.
Et nocuisse minus potuissent littora, Nautas
Attonitos cantu sueta ligare suo.
Insidet hic Siren iuga blandior omnia; et omnes
Occupat illecebris insidiisque vias.
Nexuit ista mihi laqueos; et nulla timenti
Damna, suis peperit grandia damna dolis.
Namque ego, (qui Circi deceptus amore, peribam,
Dum rota quadriiugis acta volabat equis.)
Te retuli revocante pedem; cessique monenti:
Et iussa est oculis meta valere meis.
At Capitolinos dum rursus obambulo colles,
Romanique tero martia septa fori,
Alter ibi incautum, rapuit me turbo. Nec alter
Augustinus ibi, qui revocaret, erat.
Agmine densato iuvenum globus obvius ibat
Flavia qua surgunt Amphitheatra via.
Munus ibi populo crudelis Arena parabat,
Mutua faedaret quo ferus ora cruor.
Iam fora concursu plateaeque viaeque calebant:
Inde frequens plebes, inde ruebat eques.
Implentur cunei: Podio pars sepectar ab imo:
Pars Caveae summa de statione videt.
Hic aliquis nostrum, reliquis audentior; Imus
Una omnes; superest dum locus, imus, ait.
Excipit alter, eo. Mox alter et alter, eamus.
Atqui ego vobiscum, parcite, nullus eo.
Ibis enimvero. Neque tu damnabis id unus
Quod populo toti munus Arena dabit.
Non lubet ire: Geram vobis ego cetera morem:
Nunc mihi nec lubet illo ire, nec ire licet.
Rumparis, licet, ibis. Et inter verba minati
Verbera; luctantem, quo voluere, trahunt.
Ducite, calmo: pedes si libertate carebunt;
Nostra sui certe lumina iuris erunt.
Ilicet ingressos, media inter equestria iussit
Lectius aptato quemque sedere gradu.
Sedimus. Arrecto Socii in spectacula vultu,
Hoplomachosque dari, Pinniraposque, vident.
Mox, sua quae pavido praeludat parmula Threci:
Mox, sua qua Samnis ventilet arma, notant.
Hinc Mirmilloni qua retia parte minentur;
Inde Secutorem qua petat arte Tridens.
Confusique favent, irascunturque: Cachinnos
Plausumque alterno turba furore ciet.
At meus interea labor est, divertere mentem,
Et matura oculis obdere vela meis.
Aut intenta libro defigere lumina; et illic
Seria priscorum voluere facta virum,
Scripserat Euganeo quae quondam pota Timavo
Penna, Antenorii docta ministra Titi.
Haec mihi Barchinos Itala inter signa furores
Rettulit, et lusci Punica bella ducis.
Et Trebiam, et Latio stagnantes sanguine Cannas,
Et Fabii lentas, hoste vagante moras.
Haec oculos tenuit ludo meliore voluptas,
Et gladiatorum mille mihi instar erat.
Inde diu nusquam mihi sica furentis Arenae
Visa; diu strages obvia nulla mihi.
Donec ab effuso populus clamore cachinnum
Sustulit: Hoc Dorylas, hoc Periander habet.
Tunc mihi quis ceras Ithaci de nave petitas,
(Opportuna meis auribus arma) daret?
Tunc egui, tunc nemo dabat. Suspecta tegebam
Lumina nequicquam: proditus aure fui.
Illa tegenda fuit. Quia dum reboante theatro
Vox eadem toties ingeminatur, Habet,
Insequiturque fragor: simul omnia visa moveri
Me circum; inque suo nemo manere loco:
Excidit hic oculis constantia. Clausa resigno
Lumina; visurus, quid novi Arena ferat;
Et video Dorylam (quem pinguior ante Sagina
Paverat, ac multus ventre gravarat adeps)
Extentum recubare solo: dum crassus hianti
Vulnere manaret, non minor amne, cruor.
Is populi imbellem renuens orare Favorem,
Indecorem pressi pollicis odit opem,
Victoremque iacens irritat; et otius ensem
Porrecta iuguli mergere Parte iubet.
Nec mora, saevit atrox repetito vulnere victor,
Et punctim immerso traicit ense gulam.
Triste nefas oculis, dignumque perennibus undis
In mera plaudentis gaudia plebis abit.
Quid misera de plebe queror? vicinior urget
Materies. Probro torqueor ipse meo.
Nam veluti magnis aucti torrentibus amnes
Prata per, et nulla per sata lege ruunt,
Mox solidas quercus, et celsa cacumina pinus,
Grandiaque insueto pondere saxa rotant,
Raptantur fragiles etiam inter magna myricae,
Nec servare locum victa genista potest.
Sic ubi diffusus per hiantia vulnera, (numquam
Aute mihi viso,) bulliit amne cruor,
Aeneadas rapuit magnos furor: abstulit idem
Me calor: et magnam pars ego parva sequor.
Continuo taedis mihi pectus Erinnyes atris
Cingere; et arma oculis sola placere meis.
Claudo repente libros; et praelia lecta perosus,
Ad fera, quae possim cernere, bella ruo.
Iam Mirmillo placet, cristaeque insignia Piscis;
Et iactum Gallo rete cavente placet.
Threcibus applaudo prior; et mox pollice verse
Pinnirapos, icti cum cecidere, premo.
Me, gladiatorum genus omne ab origine; Nomenque
Et famam, et vires discere, et arma, iuvat:
Quas numeret palmas; quot vulnera quisque: Merenti
Quam dederit tardus cuique lanista rudem?
Tota dies teritur Caveae inter, et inter Arenae
Dodecora: et longam se negat esse dies.
Nam licet edantur sectacula plurima, votum est
Plura dari. Saturum copia nulla facit.
Crescit amor ferri: Cumque auctorata quievit
Sica; auctoratus gaudia Culter habat.
Divisere diem Mars, et Diana: suoque
Ille gregi alternas servat, et illa, vices.
Hinc matutinas Gladiator surripit horas,
Tempora Venator posteriora, mihi.
Quando Cleoneum venabula fixa Leonem
Excipiunt: rabidam quando machaera Tigrim;
Luctantesque reos immanibus obicit ursis,
Aut alios aliis terret Arena feris;
Tunc oculis, tunc ore libet, tunc corpore toto
Indulgere, merasque osse putare dapes.
Etiiocus est, strages, faciunt quam cornua Tauri,
Dum vacuas iactat vanus in astra pilas:
Empta furore placent; rabidi cum vera bisontes
Praelia, venantum pacta cruore, gerunt.
Nec satis, illa semel spectasse: redire voluptas
Usque pedes, oculos usque videre iubet.
Sic, Iuvenum quo turba prius violenta nequibat
Pertrahere, huc, animo sponte ruente, feror.
Adscitasque traho mecum ad spectacula turmas;
Et doceo, exemplo quemque perire meo.
Hei mihi! quam subita mutata libidine mens est?
Ante, minus sitiens nemo cruoris erat.
Horror erat, pavidas cum, me spectante, bidentes,
Aut fessos traheret carnificina boves.
Visa Thyestea dape res immanior, olim
Sontibus illatam cernere posse necem;
Nunc, etiam insontes ubi barbara sica trucidat,
Rideo; et innocuum gaudia funus alit.
Hinc ego me (fateor) primae memor indolis, odi;
Dissimilemque mei nunc nimis esse pudet.
Tu quoque si videas talem, Augustive; Negabis
Talem te sociis ante fuisse tuis.
Non ego talis eram; dolet, Augustine. Precanti
Parce modo; et numquam post ego talis ero.
Atque adeo, mecum si Romam nuper iisses,
Talis ego numquam, credo, futurus eram.
Sed dum lenta tuos illic Carthago moratur,
Implicuitque meos hic sibi Roma pedes,
Incepere tuas fungi bona sidera partes,
Et faciles lapso supposuere manus.
Meque mihi; et, longi post intervalla furoris,
(Quod prope pluris erat) restituere tibi.
Namque ubi sacrilegae, solique intentus Arenae,
Nullam operam studiis, queis dederam ante, dabam,
Forte quiescenti cuneis in equestribus, illud,
Quod quondam memini te monuisse, subit.
Ut mea, Circensi nimio plus dedita ludo
Ad solitos vellem vertere sensa libros.
Verti ego tum certe; et Piseo a puluere vultus
Converti ad fontes, Aonis unda, tuos.
Utque prius biiuges tua vox vilescere currus
Iussit; ita Hoplomachi nunc iubet arma mihi.
Nec mora, iussa sequar. Caveae exsecranda facessat
Fuscina; damnati parmula Threcis eat.
Vana Secutorem tollant spectacula; cesset
Ferro agitare suas sera Diana feras.
Quae plaudente prius me fecit Arena, relinquat:
Exspectent lacrimas Amphitheatra meas.
Denique vos socii, caput horum et caussa malorum
Ite, meisque omnes moribus este procul.
Plus satis est, haesisse semel. Vestra omnia, quantum
(Heu quantum!) in falso nectare virus habent?
Vosque alii, quos aura meae vehit aequa iuventae,
Hoc Zephyro vestram flante inhibete ratem,
O Iuvenes. Ubi triste minis furit aequor apertis,
Cautior iratas navita sulcat aquas:
Subtrahit Aeoliis mature lintea flabris,
Et puppim tota providus arte regit.
Hinc fragilis vastas, Nereo mirante, per undas
In patriae portum salva carina subit.
Ast ubi decepto blanditur remige pontus,
Et Zephyri nullos incutit aura metus,
Vela volant; clavoque obdormit rector omisso:
Mersa perit caeco cymba repente vado.
Tunc facies mentita maris, tunc illa Favoni
Ira, per insidias dissimulata, pater.
Sera quidem Nautis, qui, subsidente carina,
Iam coram et scopulos, et vada caeca vident:
At vobis non sera; quibus licet aequora longe
Discere; et e nostris vestra cavere malis.
CUIA sit haec, lacrimis insignis, epistola quaeris?
Inque tuas, a quo venerit illa, manus?
Est calamo, Bernarde, tui perarata Nivardi;
Et tibi de patria, clam patre, missa domo.
Clam patre. Nam vigiles senis (ut timet omnia) vultus
Vix mea, quicquid agam, fallere cura potest.
Ille meos servat suspenso lumine nutus:
Nec studio servat cauta minore soror:
Atque ego, ne fratres sequar aemulus, altera et alter
Excubiis obstant femina, virque suis.
Non odio, sed amore, nocent: unoque relinqui,
Post quam omnes alii deseruere, timent.
Saepe suos genitor, cano mihi vertice crines
Exprobrat, et Pylia tempora faeta nive:
Et tremulos artus, et genua labantia monstrat,
Et quicquid senium triste coloris habet.
Haec per, ait, quaecumque precor, miserere relicti;
Nec, mihi quod reliquum est de patre, tolle mihi
Sex modo mi fuerant, felicia pignora, nati:
Vix hodie nomen restat inane patris.
Ac, nisi tu numeri pars manseris ultima tanti,
Cras, patre de toto, nil mihi patris erit.
Si tamen usque adeo fraterna per omnia, certum est
Ire tibi, et patriis tam procul esse plagis;
Ne propera; super alter adhuc est mensis, et alter,
Altera vix imo atque altera forte dies,
Cum me tu solito curabis funera luctu,
Et super iniecta contumulabis humo;
Tum propera, quacumque voles, nullo obice; tutamque
Ipsa tibi capito per patris ossa fugam;
Nulla ego voce querar: calcato impune sepultum:
Exiguum intererit, pectus an ora premas.
Ignoscetur et hoc, Oculis ubi forte paternis
Insultare tuos senserit urna pedes:
Quicquid erit, patiar: Spiranti animamque trahenti
Dum prius hanc operam gratificere Seni.
Has ubi mille preces, et mille movere querelas
Desiit; has pergit mille movere Sotor.
I, licet, i, pertaese tuos. fuge dure, Parentis
Ora filex: Oculis est gravis ille tuis:
Et gravior fortasse Soror. Cognata relinque
Limina, ad ignotae littora gentis abi:
Longa ubi te generis capiant oblivia nostri;
Sitque Soror lacrimis nulla molesta suis.
Si tamen ulla pii superest tibi gutta liquoris,
Admittitque breves auris ahena preces,
Te Soror, hanc per ego oro fugam, quam praecipis, unam
Me, Patremque tua laedere parce fuga.
Laedimur ambo: parum est; ab eadem occidimur ambo;
Una ea funeribus caussa duobus erit.
Scilicet in fratros pius ut semel esse puteris;
Impius, in patrem, meque, bis esse voles?
Quin agis, et mihi te, patrique Nivarde, reservas?
Hac potes, hac una, bis pius esse, mora.
Te penes omnis erit, generisque domusque vetustae
Gloria: te patrius verna cliensque colet.
Solus et haec (viden'? inquit) et haec opulentus habebis;
Nec minuet census aemula turba tuos.
Fratres cares; certusque domus non pauperis heres,
Quae bona sufficerent pluribus, unus habes.
Finge, alium iam iamque domo fugisse! rediret
Quilibet ad tantas, non revocatus, opes.
Tu prece, tu lacrimis locuplete retentus in aula,
Diffugere ex aula tam locuplete paras?
Nempe Soror merui! Merui fortasse; quid urges?
Afo, tuum certe non meruisse patrem.
Talia vociferans, passis soror aegra capillis,
Ungue fero frontem sauciat, ungue genam.
Quaeris, in hac quid fessus agam, Bernarde procella?
Num lacrimata meam subruat unda ratem?
Iactor adhuc, medio veluti cum navita ponto
Per coniuratas velificatur aquas:
Et procul a portu, quem vos germana tenetis
Pectora, maturam postulo frater opem.
Maturate: videt scopulos mea camba, tremitque
Et Pelagi Syrtes, et vada caeca timet.
Vix scio, qua pavidam liceat modo flectere puppim,
Quidque miser fugiam vix scio, quidque petam.
Vos mihi, qui Clara securi in Valle sedetis,
E vestra fieri valle iubere Pharon,
Et proferte citam de claro lampada portu,
Ut mea monstratam sentiat umbra facem.
Vincula tunc obstent adamantina Dedalaque omnes
Implicet ambiguo tramite Creta vias:
Qua dabitur mihi rima, ruam; patremque sororemque
Effugiens, fratres, qua praeiere, sequar.
Haeret adhuc (reminiscor enim) vox illa, supremum
Qua mihi dixisti turba abitura vale,
Haeret adhuc. Dum forte pares vagus inter ephebos
Mitto pilam, aut celerem turbine verso trochum,
Aut nuce, nescio quos, aut cursu exerceo ludos
(Qua pueri totos fallimus arte dies)
Haec ego dum secors, ridenda crepundia, sector,
Et pueros inter ludere pergo puer,
Seria tum vobis animi, tum seria caeli
Cura, sed excluso fratre minore, fuit.
Iam coniuratum, spretis mortalibus, agmen
Pectora ad aeternas transtuleratis opes;
Iam fuga, iam tacito vobis quaesita recessu
Et nemora, et Clarae gaudia Vallis erant;
Iam genitoris amor, calidusque remiserat imber,
Fuderat ex oculis quem soror aegra suis:
Iamque dies suberat, qua vos mutare paternos
Exspectata diu iusserat hora lares:
Tunc ego ter centum Fabios exire putabam;
Visa nec est numero vestra minore cohors.
Quid facerem? cecidere mann mihi tesa, pilaeque
Et trochus, et ludi tota palaestra mei.
Et lacrimans, Sine me, Sine me, quo tenditis? inquam:
Sanguine de vestro me quoque sanguis habet.
Noscite concordem, et fugituri iungite fratrem:
Appendix vestrae parva cohortis ero.
Seu petitis vicina iugis silvestribus antra,
Horrida sint quamvis antra, subibo prior.
Seu procul Eoos sedem inter quaeritis Indos,
Quaerenda est sedes et procul Inda mihi.
Nil metuo: scopulis habitabo colonus in ipsis,
Seu locus usquam ullis durior est scopulis.
Quae vos cumque domus capiet, domus horrida quamvis
Illa sit, illecebris plena erit illa suis.
Haec ego si verbis totidem non omnia dixi,
Omnia sunt lacrimis pluraque dicta meis.
Tum simul iniectis fraterna in brachia palmis
Distinui vestras sarcina parva manus.
Ter reiectus ego, ter ego violentior haesi,
Terque novas vires ipsa repulsa dedit,
Denique Guido meus (Guidoni ignoscite) blanda
Oppugnare meam caperat arte fidem.
Nos procui imus, ait, tectisque Nivarde, paternis
Cedimus; inque alio quaerimus orbe locum.
Tecta laremque tibi, tibi culta relinquimus uni
Praedia, frugiferi iugera mille foli.
Unus habes, quas cernis opes: nihil ista reposcet
Turma: frui toto tu patris asse potes.
Nos iuvat ire; Vale: manuumque haec vincla remitte:
Arctius his patris stringere colla licet.
Haec iterumque iterumque meus dum Guido canebat,
Plus solito, blanda voce disertus erat.
His puerum speret quis posse resistere donis,
Saepe solent visae quem superare Nuces?
Me nequiere tamen nec sparsa papavere verba,
Nec promissarum fallere fucus opum.
Nam mihi, nescio quia, tacite novus omnia labi
Membra per, et subitus tota per ossa calor,
Et nusquam in puero puer esse; sed omnia miro
Versa modo, in sensus mecum abiere novos.
Egregium, exclamo, donum et memorabile! vobis
Aurea seruentur sidera, Terra mihi?
Et mihi sensus inest. Quid inanibus aera lupinis,
Quid Caeli a Caeno differat aula, scio.
Terram habeant quicumque sibi: mihi sidera seruem:
Plus satis, hoc solo mi dabit asse pater.
Omnia quin etiam vos cetera tollite: sola
Hac fieri vobis parte iubete parem.
Sic ego vociferans, dum fratris inhaereo palmis,
Visus eram vestrae iam comes ire viae.
At mea tum nullam metuentia brachia fraudem
Auulsit vestro vis inopina sinu:
Invitumque patri puerum, fratremque sorori
Rettulit. Hic clausas servat uterque sores.
Interea castris procul arceor, ardua pugnat
Maior ubi nostrae pars, meliorque domus;
Et caelum precibus, lacrimisque perennibus urget,
Vimque audita Deo caelitibusque facit.
Felices; quos arma tegunt adamantina, quando
Iusta triumphanda cum styge bella gerunt.
Surgite concordes, et quoque iungite. Discam
Ut pia cognato cum grege signa sequi.
Tuque prior, fratrum si cetera turba moretur,
Tu, Bernarde, tuam mi prior affer opem.
Exorare Senem blando potes ore parentem;
Non renuente pars audiet aure preces.
Fac tamen, ille preces ut ferreus abnuat; ille
Vincetur lacrimis, fratre iuvante, meis.
Finge, nec his flecti: quid agam, Bernarde? Docebo,
Et patre tunc aliquid carius esse mihi.
VINCTUS, in obscuro fraterni carceris antro,
Exaro captiva paucula verba manu.
Plura velim: sed dura metu custodia terret;
Vix etiam ista sinit scribere pauca locus.
Nam, mea qui curat Lynceus ad ostia custos,
Non exorandas obserat aere fores.
Omnia tuta timet. Sed enim, quae crimina, tali
Reddiderint dignum carcere, nosse cupis?
Accipe. Calcatis ego iam mortalibus, ibam
Subdere divino libera colla iugo:
Inscia mater erat. (Nec enim, si gnara fuisset,
Magna erat inceptis fulcra datura meis.)
At mihi Parthenope, mihi tunc Sebethidos undae
Hospita mutatam ripa dedere domum.
Hic ego tiro novis assuescere legibus; et, qua
Sacra mihi praeiit turba, meare via.
Donec ad Aonios, Musarum gaudia, colles
Mittor, ubi doctis Sequana ludit aquis:
Inde, Alberte, tuo studia ab sublimia ductu
Pacturus properos (spes erat ista) gradus.
Ecce tibi! patrio temere vicinus Aquino,
Non exspectatas labor in insidias.
Vis armata viam stricto occupat ense; minisque
Inde duos comitum pellit, et inde duos.
Solus ego, iniectis vepreta per invia vinclis,
Abstrahor, a Sociis praeda relicta meis.
Abstrahor: et valido circumdatus aggere, caepta,
Qua tecum optaram, vivere lege vetor.
Obstat amore parens, uterique molesta labores
Exprobrat; et lactis me meminisse iubet.
Accedunt geminae, lacrima pugnante, sorores:
Spemque suam, querulo carmine, remque vocant.
Ariete maiori quatiunt mea moenia fratres;
Et nova, nescio quo, bella furore, movent.
Daro tamen, matremque puer fratresque triumpho:
Blandaque vim nullam tela sororis habent.
Ergo nihil metuens, porro fore lenia duxi
Vincula: nec durus iam mihi carcer erat:
Cum subito crepuere meae (quas indita more
Fecerat insueto clavis hiare) fores:
Ingreditur (superi, terris avertite monstrum?)
Ingreditur, stygio femina digna lacu:
Thaidis illa Soror, vel Thaide nequior; ausa
Ferre Dionaeas in mea damna faces.
Terreor aspectu; Venerisque a nepte revulsus,
Suppetias hominum caelituumque voco.
Defuit humanus capto favor omnis: et omnem
Hinc locus, hinc custos ferre negavit opem.
Illa ter, illa quater pede calcitrante repulsa,
Reppulit iratum terque quaterque pedem.
Saepe suas, et saepe, manus inferre paranti,
Saepius iniectas ipse repello manus.
Quid misero restaret adhuc? Animabat Erinnys
Impia Tartaream perpete folle pyram.
Saevibatque calor. Fuga nusquam erat ulla; nec usquam
Tam validas contra tuta latebra faces.
Aemula Nicetae tentassent vulnera dentes.
Si sperata pari vulnere palma sores.
Nuda volutassem lacerantibus ossa vepretis,
Area Nursinos si daret ulla vepres.
Si, Bernarde, tuas caelo glaciante paludes,
Aut. Francisce, nives fas habuisse tuas:
Tecum ego frigentes voluissem nudus in undas,
Nudus in hibernas tecum ego abire nives.
Aut ieram praeceps de caligante fenestra,
Si daret in praeceps ulla fenestra viam.
Nunc ubi nulla fuit dictarum copia rerum:
Siqua mea capiam tela, requiro, manu:
Quaero; sed omnis abest, qui cominus arceas ensis;
Qui procul insidias arceat, arcus abest.
Saltem aderunt, dixi, Silicis mihi framina durae.
Quaero manu Silicem: Nusquam erat ulla silex.
Torris adhuc, moriente foco, restabat. Is, hasta
Et lapis, et gladius, tunc mihi, et arcus erat.
Corripio: taedaque hostem fumante lacesso:
Totaque cum sparsis crinibus ora cremo.
Non tulit haec calamistra Venus: sed Maenados instar
Summa per, incerto, fugit et ima, gradu,
Non exspectata face territa. Liber ego illa
Peste, citas verso cardine claudo fores.
Detersoque oris sudore; Supinus ad astra,
Incolumes Superum munere, tendo manus.
Tum subitus defecta mihi per lumina fundi
Somnus, et illabi lenit in ossa quies.
Ecce fatiscente visae discedere nubes;
Et gravis in mediis nubibus esse puer.
Is propere caelo descendere: iamque propinquus,
Ante meos nutu stare favente pedes.
Numquam obiecta mihi species formosior ulla;
Nec facies oculis blandior ulla meis.
Candida vestis erat: croceis coma pendula cinnis;
Frons, radia; stellae, lumina; vultus, ebur.
Fascia cingebat latus aurea; cuius adunca
Fibula, celari pars adamantis erat.
Hanc ubi caelestis lateri detraxit ephebus,
Immortale, mihi, donum, ait, istud habe.
Cingulaque ambitis circumdedit aurea lumbis.
Nec visum Zonae pondus inane fuit.
Omnis enim flagrante calor de corpore cessit:
Convaluitque novo tacta medulla gelu.
Excitor; atque oculis obeo vigilantibus, omnem,
Presserat aligeri quem modo planta, locum.
Hei mihi! Nullus adest oculis vigilantibus Ales;
Quodque datum est somni tempore, munus abest.
Sed patiar, donata mihi si fascia desit;
Munera dum maneant interiora mihi.
Et mansura reor. Nec enim donantis Ephebi
Dicta volent pactam fallere verba fidem.
CAROLUS ille, suos qui fulmina nuper in hostes
Suerat, et in Cives spargere dona suos,
Iam solitas Regni discedere pectore curas;
Sceptraque pertaesa iussit eburna manu;
Et Martem positis inglorius exuit armis;
Calcatasque inter vivit egenus opes:
Et fastiditis nudatus honoribus, Ablam
Damnat, et angusti septa mapalis amat.
Tam subitam rerum faciein, Francisce, mearum
Quae nova mutarit, discere, caussa, cupis?
Illa eadem; quae caussa fuit tibi nuper, ut Aulae
Ipse tuae fugeres taedia; caussa mihi est.
Nam tua, conspecto non dudum funere nostrae
Coniugis, informis terruit ora color,
Cum prius illa oculis mortalibus immortalis,
Dignaque vel superis credita forma foret,
(Talis enim fuerat, qualis cum mala decorus
Inficit alterna candida parte rubor.)
Sed Libitina simul Lethaea decolor umbra
Aurea funesta contigit ora manu,
Nativum abstersit generosa a fronte nitorem,
Et veteres texit lurida forma genas.
Pallida maerebant fugiente rubore labella;
Implebantque duos lumina cassa sinus.
Omnia mortis erant: nec ibi color ullus in illo
Funere, quem posses noscere testis, erat.
Tum perhibent, riguisse tibi, Francisce, capillos.
Et tenuisse oculos te, sine voce, tuos:
Et fragilem formae ambrosiae expavisse ruinam;
Et vanam in magno stemmate flesse fidem.
Haeccine, tot proavis illa edita Regibus? illa
Caesarei consors est ISABELLA tori?
Est illa, est, ISABELLA quidem: sed ut ipsa rogetur;
Ipsemet esse illam sese ISABELLA neget.
Languet adoratum populis caput. Aemula Lunae
Lumina, Cimmeria nocte sepulta iacent.
Frons inhonora (meris quondam praetexta Smaragdis)
Oraque sunt oculis ipsa timenda suis
Heu! magnum humanis in rebus inane! Quid unus
Vertere mortali suevit in ore dies?
Haec ibi voluebas animo, Francisce; fuitque
Principium vitae, mors aliena, tuae.
Nam fragiles exosus opes, aeterna caducis
Gaudia caepisti praeposuisse bonis.
O factum sapiens! o dignum insonte magistrum
Invidia! Ex ipsa vivere morte doces.
Sint, utinam, (o utinam!) factum qui imitentur, alumni:
Ipse ego primus eos inter Alumnus ero.
Ac, nisi tu tantis properasses passibus, ipse
Auctor ego facti, te prior huius eram.
Nam tua, ceu viso REGINAE funere, teter
Vultus et informis terruit ora color;
Sic, simulacra mei cum vidi ego pallida REGNI
Insolito REGNI territus ore fui.
Quae facies illi? quae forma? Colore, nec ipsum
Exilium pingi deteriore queat.
Anxia suspenso vigilant duo lumina somno;
Et latus obvallat iugis utrumque Timor.
Observata premunt pavidae vestigia CURAE;
Et mille Invidias, insidiasque trahunt.
Haeccine, clamabam, species est illa, tot olim
Regibus (o votum triste!) cupita procis?
Quis furor est, hanc Marte sibi deposcere formam,
Cognita quae toto Marte fuganda foret?
Vix mea bis denos aetas impleverat annos,
Obvia cum species iam fuit illa mihi,
Et placuit caecae (nihil excusabo) iuventae:
Falsus enim rapuit lumina capta nitor.
Ipsa suos fasces fuco mendace tegebat,
Quodque inerat Sceptro, dissimularat onus.
Et trabeas ostro, et diademata pinxerat auro;
Sternebatque suas flore, rosaque vias;
Circum, hilares RISUS, et amoeno GAUDIA vultu,
Trinaque cum blandis GRATIA picta IOCIS.
Ergo ego rivales ante omnes occupo REGNUM;
Visaque sunt votis omnia parta meis.
Ah! male deceptus, formaque illusus inani!
Non decor in REGNO, non color ille fuit:
Sed LABOR, et denso coeuntes agmine CURAE;
Et mala, quae verus plurima Carcer habet.
Barbarus Odyrsio ruit, ecce, Gradivus ab Haemo;
Thraeiaque in fines intulit arma meos.
Atque alibi Libyca me classe lacessit Enyo;
Atque alibi armatis Celtica signa minis.
Hinc Italae traxere manus: hinc perfida Cattus
Institit excusso bella movere iugo:
Saxones, ante alios; quorum de sanguine vidit
Ire cruentatas concolor ALBIS quas.
Otia turbabat Rheni modo ripa, modo Istri:
Nec plaga Germanae conscia pacis erat.
Denique Lerneam pugnare videbar in Hydram:
Visaque de bellis sunt nova bella seri.
Scilicet, ex aliis alias diademata semper
Insidias capiti progenuere meo:
Haec mihi ter denos ierant neglecta per annos,
Vivida dum fusus pasceret ossa calor,
Post, oculis tot monstra meis ubi visa fuerunt,
Concussere gravi territa corda metu,
Abiecitque manus Sceptri grave pondus eburni;
Et posuit fessum gemmea serta caput.
Ite procul, dixi, Regnique facessite curae;
Atque alios porro sollicitate sinus.
Me satias formae huius habet. Poteratis amari,
Tectus adhuc vester dum mihi vultus erat.
Nunc ubi se species nudavit vestra, valete:
Me rapiet formae nobilioris amor.
Talia dicebam; versoque ad sidera vultu,
Regna statim iussi res sibi habere suas.
Tectaque mox, sociis turbisque remota, petivi.
Hic vacuus totos iam mihi sumo dies:
Secessuque fruor; placitaeque intenta quieti
Pectora cognatis abluo creber aquis.
Nec Martis tunicas, adamantinaque induor arma;
Qualibus usa ferox ante iuventa fuit:
Sed latus arctatis, amor est, circumdare setis:
Nudaque contextis membra ligare pilis.
Et mea nodoso contundere tergora loro,
Denec ab innumero vulnere sanguis eat.
Inde preces, noctisque bonam vigil exigo partem;
Ut veniam culpis impetret umbra meis.
Impetret o utinam! Quod enim decepta iuventae
Gaudia peccarunt, maesta Senecta luit.
Quamquam ego, cur maestam queror hanc adeo esse senectam,
Quae toties lacrimis laeta sit ipsa suis?
Tunc ego maestus eram, cum REGNI mole premebar;
Cum Tyrio ardebam murice, maestus eram.
Nunc nihil est maero ris, ubi me nulla caduci
Nec bona sollicitant, nec mala vota, boni:
Sed rapiunt animum caelestia: quasque recondunt
Sidera, mens illas tota requirit opes.
Ite profana tamen, studiumque hoc ludite, turba.
Sunt oculi vobis ad bona nostra rudes.
At, Francisce, (suas eadem cui sidera gazas
Illecebrasque meis exhibuere pares.)
Tu studiis gratare meis. Erit, ut tua quondam
Facta secuturos sint habitura DUCES.
Et mea forte trahent aliquos vestigia REGES.
O quantum hoc voto Regibus opto boni?
MAXIME Tarpeiae pater urbis, et Arbiter orbis,
Cui par terra nihil, par nihil aequor habet.
Seu Vaticano de culmine prospicis; omneque
Imperio claudis caelum, aperisque, tuo;
Seu placide monstras, vicino e colle Quirini,
Inconniva tuo pervigil ora gregi;
Alia seu moles te distinet: unde Quirites
Providus aeterna vivere pace iubes;
Seu magis Albana sublimis ab Arce, tueris
Per iuga deductos prodigiosa Iacus;
Sive alia de parte, novis labentia firmas
Legibus; et populos iura fidemque doces:
Solue graves animi pauxillo tempore curas;
Pondere quarum ingens pressus anhelet Atlas,
Ut mea, quae medio stellantis in aethere mundi
Verba, inter superos, dicta fuere, nores
Hellespontiacas cum moenia primus ad undas
Fundassem, a muris, Roma, secunda tuis,
Caelestes petii, pertaesus cetera, sedes:
Sic tamen, ut Romae tangar amore meae.
Tangor adhuc; faveoque tuis URBANE, meisque
Civibus; et partes tecum ego patris ago
Forte Petro stabam Pauloque propinquior, inter
Alituum innumeros Caelituumque greges
Nuper: ibi, e nostra, studiis concordibus, Aula
Vertere ad Ausonias caepimus ora plagas.
Praecipue partes avidi respeximus illas,
Thusca ubi septenis obstrepit unda iugis.
Attonitus fulgore loci, dum singula lustro,
Alloquor hac Socios demum ego voce meos:
Quas, superi, spectamus opes! quae templa? videri
Aut caelum, aut caeli, Roma, gemella potest.
En Vaticano quae surgat in aggere moles!
Ardua vicinus sidera terret apex.
Quam facies Augusta loci? Rubet omnis ab auro,
Et vario pictus lucet Apelle Tholus.
Arte sua pars nulla caret. Latera omnia, gemmae:
Sed pretium gemmis forma, laborque facit.
Hic ego tot numerem licet in penetralibus aras;
Pulchrior ex aris omnibus illa placet,
Quae mihi de sectis caelestia bella lapillis
Exhibet; Aligero bella patrata Duce.
En, quantam assurgat Volucer divinus in hastam!
Quam sua calcatus torqueat ora Draco?
Spirat uterque; suis tamen ille simillimus astris;
Et facie flammis aemulus iste suis.
Ecce iterum Isthmiaco radiantes aere columnas
Quattuor! aeternae molis et artis opus!
Paene suas Temese vacuavit Graia fodinas,
Lassaque mittendo tota erat aere Cypros.
Machina si caeli timeat labefacta ruinam,
Impositumque Atlas ferre recuset onus;
Possit in hoc moles secura quiescere fulcro;
Expleretque ratas iussa columna vices.
Quattuor hic Phrygio lucentes marmore Cellae:
Et totidem cellis Signa reposta suis.
Inde pluunt madidi divino sanguine VULTUS.
Inde rubet sacro LANCEA fixa sinu.
Hinc Helenae simulacra rua CRUCE; Christe, triumphant:
Andreae monstrant hinc simulacra suam.
Sed quali caelata manu? Myrmecide dignus,
Quisque suo; dignus quisque Bryaxe labor.
Hic iterum argenti video grave pondus, et auri;
Hic iterum bimari fusa metalla foco.
Hic mera (quid numero?) mera sunt miracula. Posset
Omnibus haec superis una sat esse domus.
Iam Laterana suis vicina Palatia templis,
Quam faciem, et quantae Relligionis habent?
Nosco situm. Hic structis fuerat mihi sanguine thermis
Abstersura meam turba Quirina luem.
Mutavit Silvester opem: Morbique peritus
Balnea de sacris hic mihi fecit aquis.
Hic, memini, hic locus est. Sed quam mutatus ab illo?
Ante, rudis fuerant ista sacella lapis.
Divite nunc radiant laquearia fulva metallo;
Et pretiosa locus marmora totus habet.
Hic ambit niveo vacuum Paros aera gyro:
Hic Nomas impositum purpura fulcit onus.
Hic habet Eoam medium penetrale Syenen,
Quodque laboratum Synade marmor erat.
Ipsa superbit humus: Seque hic miratur Ophites;
Et pede calcari paene recusat Onyx.
Ecce! Pavimentum non uno Sole relucet!
Perque Asarota piae sacra vagantur Apes!
Fallor! an URBANI mihi sunt ea symbola Magni.
Sunt cerre: URBANI sunt ea signa mei.
Ille meae solus cunabula prima salutis,
Et totam hanc gemmis talibus ornat humum.
Principe iam locuples URBANO Roma vocari
Incipe. Me quondam Principe pauper eras.
Talia Caelituum memorabam adstante Senatu;
Curiaque in laudes tota iit illa tuas.
Atque aliquis, Molem, viden' hanc? ait Aelia quondam est:
Maius ab URBANO nunc ea nomen haben
Hanc circum et vallis, et muniit vudique fossis;
Liminaque aeratis sepsit ahena seris.
Omnibus e pinnis Siculum Balista minatur
Fulmen; et immani murmure tela vomit.
Tarpeia tonuisse Iovem de rupe sinamus:
Hac hodie URBANUS maior abarce tonat.
Quod si iterum Brenno trepident redeunte Quirites:
Certus in hac illis arce Camillus erit.
Saepe labare suum sensere iuga Aelia pontem,
Turbida cum Tuscas volueret unda nives;
Cum Tybris assuetos renuens transire per arcus.
Restagnante novas quaereret urbe vias,
Et pontis super alta ruens fastigia, Pyrrhae
Fingeret haud vano secla redire metu,
Et refugos ageret super arva natantia fluctus,
Natufraga dum medio staret in amne seges.
Haec Tyberi facies hos usque remanserat annos:
Nuper ab URBANO Principe versa fuit.
Ille novos aliis superaddidit arcubus arcus;
Laxavitque arctas per iuga plura vias.
Iamque redux aderat Tuscis e montibus amnis,
Parturiens plenas et nive, et imbre, minas.
Tum stagnare suos credebat Martia campos,
Perque forum effusos currere Roma lacus.
Pons etiam, pridem Tyberinae conscius irae
Visus erat pilis ipse timere suis.
At, propiora rotans iam iamque volumina Tybris
Rapturus solitis obvia quaeque minis,
Vidit in antiquo Iuga, iam non Aelia, ponte;
Plura sed URBANA iam iuga facta manu:
Detumuit, mora nulla, Tybris; placideque subire
Tam veneranda suas sub iuga iussit Aquas.
Discussoque metu, Romana, dixit, in urbe
Nulla meae posthac signa paludis erunt.
Indignabar enim, quos fecerat Aelius, arcus:
Parvus erat lymphis transitus ille meis.
Neve alios arcus domini maioris adoro,
Et novus URBANUM dico subire iugum.
Finierat; plausuque dato, sic caeperat alter:
En, aqua Flaminiae prodigiosa viae!
Hic, ubi deductos immisso Tybride vidit
Feruere sub Caluo Roma Nerone lacus,
Currereque infestas per Martia prata biremes,
Nereaque in medio belligerare foro:
Despiciunt placidas ibi nunc iuga Pincia valles;
Securosque inter compita plana lares.
Non ibi nec Thetidos manant, neque Tethyos, undae:
Sed rigat URBANUM Virginis unda locum
Nam vetus ut signo sibi Roma superstite vivat,
Auditasque, oculis praestet imago, rates,
Huc URBANUS aquam de Virgine fonte perennem
Docta per artificum currere saxa iubet.
Currere iussa, subit rorantia SOLIS in ora:
Frigidiorque illo in SOLE manere solet.
Utque suo mellis trahat haustum e fonte saporem;
Unda; per URBANAS provida transit APES.
Subter hiante labro stat saxea puppis; et imbrem
Continuum patulo captat avara sinu:
Inque sinu dum servat aquam; simul ipsa, refusae
Virginis ambitur septa carina lacu,
Atque ibi, sive natat, seu visa est nare, vetustam,
Flavia quam dederant tempora, ridet aquam.
Nam mea Virginis est; erat altera Tybridis, inquit:
Purior haec illa limpidiorque fluit.
Hanc dedit URBANUS, sed Flavius ultimus illam;
Parvus ad URBANUM Flavius ille fuit.
Denique si geminas etiam contendero naves,
Vincam etiam naves, Flavia lympha, tuas.
Quippe tuae, mera pinus erant. Quis nesciat, undis
Impositas ultro posse natare trabes?
At mihi prora, lapis; lapis est mihi puppis: et ima,
Summaque cum media sunt mihi parte, lapis.
Et tamen, ecce, lapis mirante sepernato Roma:
Saxeaque in liquida numquam ego mergor aquae.
Indole tam placida, dominoque simillima, lympha est:
Mergeret, URBANUS ni foret ille latex.
Adfremuere omnes. Superos ego denique caetus
Ad repetenda Petri maxima templa voco:
Qua Vaticani patet ingens area campi,
Unaque caelesti stat minor orbe domus.
Stabat ibi, et PETRI, sed caelo stabat aperto
Parrhasia pingi digna Carina manu.
Tessallata meris, et vermiculata lapillis,
Et similis gemmae quisque lapillus erat.
Hic rabies Euri, Boreaeque procella furentis,
Et facies, tumidi quam maris aestus habet,
Navitaque et pavidi pendentia carbasa mali,
Et quicquid veri rebus inesse potest,
Omne laborati simulatum erat arte lapilli:
Reddiderat molles paene lapillus aquas.
Hanc tamen Olenii vexabant imbribus Haedi
Saepius; hiberno saepius Ursa gelu.
Nunc Aquilone frequens; nunc cana sparsa pruina;
Nunc pulsata fera grandine puppis erat.
Denique Romano iam paene fatiscere nimbo
Caeperat, assiduis usque gravata notis.
Tendere proinde manum; et navi, iam iamque labanti
Visus erat properam poscete PETRUS opem.
Attulit URBANUS: raptamque minantibus undis
Vivere, PETRE, tua iussit in aede ratem.
Hic neque Tyrrheni timet aequoris illa procellas
Deucalioneo nec tremit uda metu.
Sicca sed undantes rupto cadere aethere nimbos
Audit, et URBANI tuta senescit ope.
Haec fortuna tuae nimirum, Petre, carinae est;
Insidias illi ventus et unda facit.
Quaeque prius fuerat lymphis prope mersa marinis,
Obruta nunc pluviis paene perisset aquis.
Sic ego. Mox oculis monstrat nova Templa SEBASTUS,
Templa PALATINO suspicienda iugo:
Mox alio nova Templa iugo BIBIANA: sitosque
Gaudet ibi Cineres, per tua dona, suos.
Parte alia spectat positi nova culmina Templi
CAIUS; inque tuo se quoque colle videt.
Quid meritis URBANE iubes dare sidera tantis?
Exige: sunt vortis PLURA datura tuis.
Omnia ad Maiorem Dei, Virginisque Matris, Gloriam.