Sed properas fato, Maure, perire meo.O meritum meliora caput! Mihi sedula planctus
Rettulit, et gemitus nuntia fama tuos.Diceris, abrupto me saepe requirere somno,
Et mecum infracto murmure multa loqui:
NON cupis esse tuo pereunte Superstes amico,
Sed properas fato, Maure, perire meo.
O meritum meliora caput! Mihi sedula planctus
Rettulit, et gemitus nuntia fama tuos.
Diceris, abrupto me saepe requirere somno,
Et mecum infracto murmure multa loqui:
Atque alios, ubi sim? atque alios, quis abegerit? et quae
Illa meae fuerit, quaerere, caussa fugae?
Caussa fuit, qualem tibi coram aperire volebam;
Sed meus impediit promere verba pudor.
Nunc durata malis sunt pectora: quaeque pudebat
Dicere tunc, absens scribere verba sinor.
Caussa fuit, rerum facies mutata mearum;
Aulaque in informem regia versa casam.
Abstulerat famulosque lues; Libitinaque servos
Hauserat; et pecudum mors inopina greges.
Et reliquas vexarat opes fortuna: brevique
Redditus e Craeso divite Codrus eram.
Sed cecinere mihi prius hac oracula sortem:
Edita quae tali forte fuere modo.
Qua praeceps Anio rapitur, Nilumque Latinus
Aemula mentitur per Catadupa fragor,
Stabat villa, meo domus opportuna recessu;
Proxima Tiburtes inter, amoena, lares.
Huic ego subiectas oculis dum examino valles,
Et video Latiis sparsa vireta iugis,
Venandi subit ardor; et, otius arma, viri, arma,
Retiaque et comites huc mihi, clamo, canes.
Bella feris indico. Feris indicta, repente
Bella, viri; et Iuvenes bella repente parant.
Egredimur. Iam villa procul, procul alta Catilli
Moenia: vicinum iam nemus umbra dabat.
Irruimus silvam, cinctosque indagine saltus:
Foverat innumeras intima silva feras.
Tum dare signa duces: Iuvenum ruere ardua pubes;
Et latrare canes; et trepidare greges.
Fit fuga: perque omnes sternuntur inertia campos
Agmina pars iaculo, pars cane victa cadit.
Non leporem virgulta tegunt: nec inhospita damas
Culmina: setigeros nec sua vallis apros,
Hac hominum cursus; hac fertur odora canum vis,
Praedaque diversos, et sua quemque, rapit.
Illic Capra iugis deiecta minacibus; illic
Cingitur obiectis anxia Cerva plagis.
Iamque adeo, dum quisque ruunt in devia, Ceruus
Per nemus aeria fertur inane fuga:
Fertur. Ego Sociis; vos cetera turba moretur:
Haec, aio, haec nostra est praeda petenda manu.
Insequor Inde ferox. Fugit ille ferocior. Et qua
Invia cuique foret, pervia utrique via est.
Saepe feram ferro, iaculoque volante lacesso;
Irrita sed ferri vis iaculique fuit.
Ultima lunato tamen ut direximus arcu
Tela, fatigatae iam prope terga ferae,
Immani sese illa, supra Marpesia, saltu
Saxa (putes alis non caruisse) levat.
Bellerophontei sic visa volasse caballi
Ungula, Pegasias cum fodiebat aquas.
Utque pedem posuit sublimi in rupe, nec ullos
Eminus a pharetra credidit esse metus:
Restitit; et verso directa ad spicula vultu,
Ardua, cornigerum tollit in alta caput.
Hic video monstrum (monstrum admirabile!) fixam
In mediis Cerni cornibus esse Crucem:
Inque Crucis summa fixum video arbore Numen:
Sed plenum innumero vulnere Numen erat.
Attonitae cecidere statim, mea tela, sagittae;
Ceteraque ia manibus diriguere meis.
Haeret in obiecta, suspensus, imagine vultus,
Atque animum sensus destituere sui.
Dumque amens inhio:P caepere soluta repente
Fatidici mecum Numinis ora loqui.
Quae mihi! quae (superi!) DEUS ille, et qualia coepit
Dicere? verba ingens singula pondus erant.
Da veniam: Non ipse tuus si commodet ora
Tullius, illa Dei dicta referre queam.
Inde tamen clades (nam cetera parco) futuras,
Et casura meae noram ego fulcra domus.
Noram equidem: Sed quando forent casura, quibusque
Quotque ea fulcra modis; tunc mihi nosse nefas.
Interea ex oculis ubi visa recessit imago,
Fugitque illa spei debita praeda meae,
Ipse relinquo nemus, sociisque ex valle receptis
Ad mea lassatos praedia verto pedes.
Bis denos ibi dego dies; cum lenta subegit
Hinc hominum; hinc pecorum funera flere, lues.
Mox aliae ex aliis, capto velut impete, clades
Absumpsere meas, non leve fulmen, opes.
Iamque super sola uxor erat, patrisque gemella
Pignora; nondum annos pignora nata duos.
Quacumque aspicio, merum ubique occurrit inane.
Visaque res tota spesque migrasse domo.
Erubuit fortuna meos mutata Sodales;
Erubuit caetus uxor egena suos.
Quid facimus, coniux? Alium fuga fiat in orbem,
Externosque inter vita trahatur inops.
Non dolet, ignoti, peregrinos inter, egestas;
Pauperies noti divitis, illa dolet.
Dixi ego. Nec dictis perterrita restitit uxor;
Qua mihi cumque praeis, hac comes, inquit, ero.
Ergo iter ingredimur; plenae qua cornua lunae
Monstravere breves ad maris alta vias.
Prole sed e gemina, patris una sedebat in ulnis;
Sarcina maternos presserat una sinus.
Hanc profugi pompam, stans littore cymba recepit,
Carbasa velivolo cymba datura salo.
Soluimus; et portus, Italasque relinquimus arces.
Acturi fragilem per freta vasta ratem.
Interea crebris agitari fluctibus aequor,
Et fremere alternis ventus, et unda minis.
Iamque aliis, caeli vicinia tacta, procellis,
Atque aliis tellus fissa patebat aquis:
Ipsa dies atra noctis circumdata palla
Omnibus instantis nuntia mortis erat.
Nos duplices Astris (quae se tamen ipsa negabant)
In simul effuso tendimus imbre, manus.
Auditae post multa preces: tumidique resedit
Ira maris; cessit nox, rediitque dies.
Prospicimus terram. Sed barbara littora circum,
Barbariorque omni littore nauta fuit.
Nam, simul exscendi, natosque e puppe recepi,
Reppulit in fidam a littore nauta ratem.
Respicio, natosne parens, uxorque maritum
Pone sequatur? abest uxor, abestque parens,
Illam obluctantem, superosque hominesque vocantem
Abstulit ex oculis perfida cymba meis.
Per fide verte ratem: thalami pars altera nostri
In refugo est cymbae lintre relicta tuae.
Cum dicto, insilio: puppimque per aequora longe
Coniugis ereptae caecus amore sequor.
Uxor et ipsa mihi longe occursura parabat
Nare pet infestas, si sineretur, aquas:
Iniectae vetuere manus. Neque nostra, carinae
Aequabant celerem brachia lenta fugam.
Ergo redux, et inane querens, ad littora tendo,
Spes ubi depositae bimula prolis erat.
Hic mihi, quos animo dicam incubuisse dolores,
Exciperem in fantes cum sine matre duos?
Baiulus infelix! qua quemque in parte locarem?
Indiguit toto patris uterque sinu.
Dividor: et geminam suppono infantibus ulnam.
Pondere quae numquam est visa minore premi.
Atque utinam, ut geruli licuit mihi munere fungi.
Ferre ita nutricis mi licuisset opem!
Totus opem pueris, impranso patre, tulissem,
Functus ut altricis crederer esse vicem.
At neque lactis erat, solitae neque copia pultis:
Sola sed in sterili creverat alga solo.
Progredior lacrimans; Sabulique per invia lassus
Non exploratum carpo viator iter.
Ventum erat ad vastum ripis declivibus amnem;
Glandiferum in ripa stabat utraque nemus.
Pons nusquam, et nusquam vacuae spes ulla carinae:
Unda erat invento traicienda vado.
Et facilem daret unda viam, si remige corpus
Nare manu, mediis pensile posset aquis:
At pueris aperiret iter, quae lympha, duobus?
Non capiet cervix, si natet, una duos.
Ergo vel alternas timidi patris occupet ulnas
Sarcina; vel neutri pervius amnis erit.
Occupet alternas potius. Divisa, seorsim
Pondera, transferri forsitan unda sinet.
Sic ego dimidium depono crepidine pondus;
Dimidiumque humeris pondus adopto meis.
Nec mora: sollicitis vada quaero latentia plantis;
Vix totum ex alta dum caput exstat aqua:
Et penetro adversam traiecto flumine ripam;
Atque ibi in herboso pignora pono solo.
Mox tumidum studio properante remetior amnem
At, misere in medio perditus amne fui.
Namque ibi dum luctor cum gurgite; coepit uterque
Vagire insolitum, ripa in utraque, puer;
Et lingua matrem titubante patremque vocare.
Erigor, atque oculis littus utrumque lego:
Bellua plorantem in puerum furiosa ruebat
(Monstra Lycaoniae credo fuisse ferae)
Quae citius, quam ferret opem mea dextera raptum
Ad sua converso sustulit antra gradu.
Insequor; et querulis dum vocibus omnia trubo,
Fertur ab immani praeda voranda lupo.
Iamque e conspectu, cum pignore bellua rapto
Fugerat, heu! membris bellua pasta meis;
Quam, miser, aerumnas ego tales inter omisi
Implorare hominum caelituumque fidem?
Hoc scelus, hoc, exclamo, meum est. Ego bellua nato
Ipse meo; ipse lupi dirior ore fui.
Obiecto poteram defendere corpore: et ultro
Pro pereunte nocens prole perire pater.
Quis stupor, infantem desertae credere ripae?
Debuit ille meo nusquam abiisse sinu.
Cur ego non ambos una cervice subivi?
Ferre simul geminum non prohibebar onus.
Ipsa feros poterat pia sarcina sistere fluctus.
Parsurus geminis fratribus amnis erat.
Talia vociferans, repeto vada fluminis: et, qua
Filius alter adhuc parte iacebat, eo:
Et mecum, hunc, dixi, certe hunc fortuna relinques.
Nam, fratre amisso et matre, superstes hic est.
Heu! nihil humanis fas quemquam fidere votis!
Sublata haec etiam spes mihi resque fuit.
Dum loquor, e densis, ecce! altera bellua silvis
Prosilit, impexis bellua fulua iubis.
Non Massyla pares iuga, nec Getula, Leones
(Utraque monstrorum ditia regna) fovent.
Hoc magis, obstantes ego territus ire per undas
Occupo, et ad ripae valla venire prior.
At nimis haec etiam studia, heu nimis, irrita! Prolem
Praeripit immanis, patre vidente, Leo.
Praeripit, et pleno victor mea pignora rictu
Accelerat catulis pabula ferre suis.
Hic ego semianimis viduatae in margine ripae
Deposui vita triste labante caput.
Non aliter, quam genua labant; cum sanguine fuso
Intima vitalis deserit ossa calor.
Ut rediere tamen longo post tempore sensus,
Et nemo est oculis visus adesse meis;
Hic tandem, hic totum, fortuna, exclamo, triumphas:
Quicquid erat, tolli quod mihi posset, habes.
Una mihi Coniux, natique fuere gemelli;
Est data pars Nautis, pars data praeda feris.
Maiorine pater servandus praeda tyranno est?
Qui magis et nautis sit ferus, atque feris?
Ah! mihi, quisquis erit, minus, ah! minus ille nocebit,
Quam nocuere prius Nauta, feraeque mihi.
Fac, fodiat iugulum ferro; sensisse negabo:
Est modo fulminibus vita permeta tribus:
Nec novus ad plagam superest locus, Hostis, ut ultra
Esse gravis possit, Vivere cogat, erit.
Haec ego supremis iterabam verba querelis,
Languida dum serus conderet ora sopor.
Procubui vetulae sub opaco tegmine quercus;
De viridi lectum cespite terra dabat.
Hic mihi prima quies oculis infusa, diurnis,
Ordine mutato, lusit imaginibus.
Credebam, excitos cursare per arva colonos:
Ilignae fuerant omnibus arma sudes.
Clamor iis diversus erat, labor omnibus idem,
Eripere impasto furta revulsa lupo.
Ille scelus trepidare metu; praedaque relicta
Effugere agrestes, per iuga nota, manus.
At parte ex alia, Pastorum cruda iuventa,
Plurima decursa feruet anhela via;
Altera dum iaculis, balearibus altera fundis,
In refugi unanimes terga Leonis eunt.
(Raptum ille immani puerum portabat hiatu;
Aut meus, aut similis certe erat ille meo.)
Instat quisque ferox; dum sedula denique saevis
Faucibus illaesum turba recepit onus.
Ipsa deinde parens, natis onerata duobus,
Sospes ad amissum est visa redire virum.
Ergo pater teneris dare molior oscula natis,
Consortemque mei clamo redisse tori.
Illa suos narrare levi mihi murmure fletus,
Rapta per infestas cum veheretur aquas:
Utque animam subitis efflarit Navita paenis;
Et steterit pacto tutus amore pudor.
Illi ego, narratis, nihilo leviora, renarro,
Me quibus infelix luserit unda modis;
Denique, dum laeti citroque ultroque videmur
Talia de gestis rebus uterque loqui,
Excitor: atque oculis, ubi sint ea gaudia? quaero:
Hei mihi! sunt oculis gaudia rapta meis.
Omnia somnus erant. Ita vir, bis coniuge rapta,
Bis didici rapta prole perire pater.
Ergone crudeles etiam vos luditis umbrae?
Suffecere suis damna diurna iocis.
QUI domitum Augustis moderaris fascibus orbem,
Et mare cum terris omnibus unus habes,
Ore serenato, quam mittimus, aspice chartam;
Nil ea, quod possit laedere, charta feret:
Ni medico laedat Podalirius unguine; quando
Putria Paeonia vulnera sanat ope.
Nolo, Maclaoniae tamen artis opisque peritum
Esse putes: Animi vulnera tracto tui:
Plus ea mortis habent: quantoque pericula celant
Altius, hoc artis dexterioris egent.
Non renues molli fomenta medentia tactu:
Saeva manus medici, ni premat ulcus, erit.
Forsitan (aegrotis quod quondam usuvenit) aegrum
Caesar, adhuc nescis te esse; vel esse negas?
Esse nega. Mihi fama tamen, quid nuntiet, audi:
O utinam, falsi nuntia, fama foret!
Qua super Aemathii circumflua littora ponti
Erigit alta suum Thessalonica caput,
Diceris, in pleno Circi admisisse theatro
Invisum superis terrigenisque nefas.
Spectatura tuos Circensi in puluere ludos
Venerat, abiecto civica turba metu.
Iam Cuneos implerat eques; summaque locarat
In cavea lassos pulla caterva pedes;
Iam biiuges audire roras; iam laeta videre
Carceribus misses incipiebat equos;
Hic alii Prasinae palmam spondere quadrigae;
Hic alii Veneto malle favere Sago:
Ter prope contactam rota flexerat aemula metam;
Ouaque erant avido iam tria capta sinu:
Iam secura manus plausum tentare; locatasque
Insidias, structis nemo timere dolis;
Cum tuus, ecce! tuus (quid enim formido?) Satelles
Iussus ab arcanis prosilit insidiis:
Et Cuneos, mucrone ferox, bacchatus in omnes,
Obtuit armata vulgus inerme manu.
Tollitur extemplo feralis ad aethera clamor;
Et mera naufragii symbola Circus habet.
Femina virque pares iugulantur: frater eodem
Quo soror; et natus, quo pater, ense cadunt.
Iosontes cum sonte luunt; cum Civibus hospes;
Patrono tenuis cum locuplete cliens.
Pars dum tela fugit, rapidis perit obvia bigis;
Pars animam, Cuneis praecipitata, vomit.
Et pueros mullo, et iuvenes, discrimine truncant,
Decrepitosque secant impia tela senes.
Clamor ubique et ubique cruor; mixtaeque cruori
Lacrimae, et humectae nimbo ab utroque genae.
Obiciunt alii gladiis fulgentibus aurum:
Spretus apud gladios aureus umbo fuit.
Ast alii veniam, moribunda voce, rogabant:
Ad veniam surdus miles, et ensis erat.
Quid, quod et insontes (miserabile vulgus) in ipso
Funere, cur pereant, dum periere, rogant?
Et certe, mihi, Caesar, adhuc (permissi is) ipsi,
Urbs tua cur pereat tanta, rogare libet.
An, quia plebeius volucri furor impete, nuper
Ausus erat fasces ludificare tuos,
Caesareumque sacro maculare cruore tribunal,
Debuit uno omnis funere turba rapi?
Consule te, caesar: Tua te clementia, talem
Civibus ob culpam, posse nocere negat.
Quod nocuisse tamen potuit; fuit impetus ille,
Et subitus, ferro praecipitante, calor.
Non ego vaesanae facinus defendo iuventae;
Crimen erat certe, nec leve crimen erat;
Esse tamen (fas esto loqui mihi) crimine magno
Debuerat Magni Caesaris ira minor.
Grandia non plectunt Superi periuria semper
Fulmine; sed lacrimis saepe piare iubent.
Cum tua par Superis, et paene sit aequa potestas,
Cur etiam mores non sinis esse pares?
Adde; quod, et Sociis, (cum te per sacra rogassent
Omnia, perque tuam, voce gemente, fidem,)
Et tua prensanti mihi genua; Remittere, dixti,
Quanta ea cumque reis debita poena foret.
Actae ideo grates (memini) tibi, Caesar: et aegris
Quam desperarant, reddita visa salus.
Quis subitus promissa calor mutavit? ut irae
Iam semel obstructam panderet ira viam?
Quemque datae meruit veniae clementia plausum,
Eriperet Circi tristis arena tibi?
Verum age, plecte reos: meruere. Perire iubebant
Cum sonte insontem, quae nova iura, gregem?
Nempe, decem ut luerent commissa piacula sontes,
Praestitit innocuus funera mille cruor.
Atque utinam vel mille satis Libitina putasset?
Saeva putaremus tela fuisse minus.
Nunc septena vorax populavit milia ferrum:
Erubuit factas ensis et hasta neces.
Hoc, quid erat, caesar? quid erat; nisi, Caesaris iram,
Plecteret ut paruum, grande patrasse, nefas?
Grande nefas, Caesar, lacrimisque piabile magnis;
Et, lacrimis (si res vera fatenda) tuis.
Nec grave sit, lacrimas tibi fundere, Caesar: et illud,
Quod leve credebas fundere, Sanguis erat.
Si tamen ista negas, quamvis atrocia, fletu
Digna; aliud. dignum, quod lacrimeris, habe.
Nam, dederim, (quod nemo dedit) licuisse peremptis
Sontibus infontes iungere (nemo dabit)
Quis monstrum ferat istud, ut advena pauper et hospes
Cogatur populi soluere furta tui?
Iam nihil in vacuo, nisi trunca cadavera, circo
Obvium; et in tota vivum erat urbe nihil,
(Nam reliqui, notas pars quaesivere cavernas,
Pars sibi non lenta consuluere fuga)
Et necdum Libitina tamen compleverat omnem,
Quem tua finierat caedibus ira, modum:
Defuerant numero duo funera. Militis ingens
Nempe scelus, numerum non superasse, fuit.
Ergo iubetur, adhuc tot mortibus addere mortes
(Heu! nimis obsequii sedula turba!) duas.
Advena forte Senex, cum Graiis baiulus ibat
Mercibus, in vacuo quaerere lucra foro.
Pone gemella patrem comitantur pignora: rebus
Carior appendix omnibus illa patri.
Attigerant visu iam maesta suburbia; iamque
Transierant, nullo limina prima, metu:
Barbara cum strictis legio ruit obvia telis,
Sparsa cruentatas caede recente manus,
Mox caedes factura novas. Ceu triste luporum
Vastavit pavidas cum semel agmen oves,
Sint, licet, a raptis iam fessa bidentibus ora,
Obvia restinctam suscitat agna famem.
Haud aliter se turba furens subeuntibus offert,
Edere mox geminas turba parata neces.
Horruit occursu pater, et cum prole refugit,
Ni foret obiecta clausa phalange fuga
Quo furor hic, quo spectat? ait. Si quaeritis hostes;
Nos pauci, et pavidi, et vulgus inerme sumus.
Aut spolia, et praedas agitis? Nos paupere censu
Vivimus; et nullas arca flagellat opes.
Condite tela viri: sine caussa perditis iras:
Seruetur Parthis iste Getisque calor.
Haec pater. Illi instare, merumque sitire cruorem;
Iamque adeo in pueros cominus ire duos.
Ergo novare preces, lacrimasque opponere ferro,
Quamque habuit, tota merce rogare Senex.
Irrita caepta, novumque in avaro milite monstrum!
Nec positae merces, nec valuere preces:
Nec placare sitim lacrimae potuere cruentam;
Sedanda a iugulis illa duobus erat.
Vos per ego vestros, si cui sunt pignora, natos,
Et per adhuc quicquid carius esse potest,
Vos precor, a natis divertite tela duobus:
Unus ero vobis nati utriusque vicem.
Dixit, et in medios avide pater insilit enses,
Unius ut redimat pignora bina cruor.
Sed, patris unius pactum Libitina cruorem,
Respuit in geminae prolis habere loco.
Sit, licet, uberior sanguis, patre, dixit, in uno;
Non tamen est numero mors satis una meo.
Pro nato satis ergo, pater, potes esse, sed uno:
Alter erit patri, cum perimere, comes.
Elige de geminis, quem caeso vivere patre;
Elige, quem iubeas cum genitore mori.
Hic, misero sensum quem par erat esse parenti?
Quem mihi? quem, Caesar, par erit esse tibi?
Stare iubes dubium gemina inter pignora patrem,
Et medium huc, medium huc, partem in utramque rapis.
Hunc prior optet, an hunc? illum eligat? abdicet illum?
Huius agat caussam partis, an huius agat?
Viscera, crede mihi, Metii, in diversa fuere
Vix per quadriiuges sic lacerata rotas.
Hunc ego, clamat, amo: Sed et hunc amo, clamat. Uterque
Aequali patris est dignus amore puer.
Atque hanc de gemina si vivere prole iubebe,
Hanc ego de gemina prole iubebo mori.
Ergo iubebo mori? Superi, hunc a patre furorem;
Et procul haec animo tollite sensa meo.
Vivere utramque volo. Sed vivere Caesar utramque
Non sinit: Est parti pars adimenda suae.
Quid moror ergo? Pius si non sinor esse duobus;
Unus erit, qui me sentiat esse pium.
Festinata mihi sobolem optio vindicet unam,
Cunctanti perdat ne mora lenta duas.
Sic ait; atque oculos modo ad hanc, modo flexit ad illam;
Carior haec oculis, carior illa fuit.
Iamque manus illi, rursusque tetenderat illi:
Inde retracta tamen rursus, et inde mannus.
Quas lites natura facis? Secum ipsa voluntas
Dimicat; et quicquid vult modo, velle negat.
Interea pueros in lite, quis explicet, illa,
Egerit in partem quantus utramque timor?
Stant circum trepidi; nutuque parentis ab uno
Fila videt vitae pendula quisque suae
Ille senem lacrimis manantibus ambit, et ille;
Esseque et ille suum clamat, et ille, patrem.
Vivere uterque cupit: Sed enim dum quaerit uterque
Vivere, se fratri frater obesse videt.
Undique discrimen stat ineluctabile. Mortis
Hinc Timor; hinc fratris vincere pugnat Amor.
Quid faciant? Dubii dum longa in lite morantur,
Lis decisa brevi militis ense fuit.
Occubuere pares. Doluitque miserrima proles,
Altera in alterius vulnere; neutra suo.
Hoc genitor viso, quid senserit; edere, Caesar,
Non ego, non genitor, si velit ipse, queat.
Res, fateor, narrata, simul pervenit ad aures,
Saepe cadente meas abluit imbre genas.
Et, nisi vana rei me fallit opinio, Caesar,
Saepe cadente genas abluet imbre tuas.
Nam levius quid agas? Pro sanguine funditur unda;
Censeri an pretium sanguinis, unda potest!
Unda nequit; mihi crede, nequit. Nihilo minus undam
Quam potis est oculus fundere, Caesar ama.
Purgat, et haerentem sensim abluit illa cruorem;
Nec, querulus poenas ut petat ille, sinit.
Poscit enim poenas alioqui; et vindice caelo
Pugnat in aspersas illius ira manus:
Ira gravis; qualem latro senserat ille, recentem
Sanguine cognato qui macularat humum.
Ira gravis; qualem metuit Iesleius heros,
Fecerat Uriae quem cruor esse reum.
Unius ille fuit cruor; unius ille cruorem
Continuis omni nocte piabat aquis.
Nec gemitu caruere dies: lunaque silente,
Hoc etiam stratos diluit imbre toros.
Aemulus huius eras, faciendis caedibus? Idem,
Si sapis, in lacrimis aemulus huius eris.
Imo, decet, lacrimis superes maioribus illum
Quo, caede in facta, te fuit ille minor.
Nam minor ille fuit; qui, per fera bella, doloso
Non nisi in unius saeviit ense caput.
At tibi, de populo concidere milia septem,
Quid nisi Circensem vidimus esse iocum?
Desine, Magne, iocos; hos ludere desine ludos;
Et mecum lacrimans seria, Caesar, age.
Haec moneo Ambrosius, Mediae qui moenia Lanae
Tempero: sive nefas est monuisse, rogo.
Non pigeat morem Ambrosio gessisse precanti:
Vult, minus has nulli, quam tibi, obesse preces.
VENIT heri attonitas inopinus rumor ad aures,
EUTROPIUM sacras ante iacere fores,
Oraque pallenti monstrare simillima cerae,
Anxiaque assiduo colla rotare metu,
Et lacrimis turpare genas; et ad illa, supinas,
Quae modo calcarat, tendere, Templa, manus.
Post etiam, ut porta fuerit bipatente receptus,
Semianimem fracto procubuisse genu,
Tactaque consertis prensare altaria palmis,
Et tremulo insuetas ore movere preces.
Quae mihi cum rumor memorasset, omittite, dixi,
Conciliat nullam fabula vestra fidem:
Novimus Eutropium. Quis eo felicior uno?
Divitias magni Caesaris unus habet.
Ille duos terret bissenis fascibus orbes,
Caesareque est paullo Consul utroque minor.
Idem, ubi quadriiugos agitant Circensia currus,
Audit, et applausus non capit ipse suos.
Mille trahit sella comites sublimis eburna,
Et latus innumerus stipat utrumque cliens.
Vix fora sufficiunt statuis; et publica nusquam
Ulla Corinthiaco porticus aere caret;
Marmoraque Eutropium, fastique librique loquuntur.
Non habet, hoc fulcro stante, ruina locum.
Haec ego perstabam memorans: et sacra citato
Cum sociis propero visere templa gradu,
Et video, (heu! quanti video, documenta cothurni?)
Eutropium nuda voluere corpus humo,
Oraque pallenti monstrare simillima cerae,
Anxiaque assiduo vertere colla meru,
Tactaque consertis prensare altaria palmis,
Et tremula insuetas edere voce preces:
Heu, quantum humanis, exclamo, in rebus inane est?
Iam, nihil est, fieri quod potuisse negem.
Ecce! suas Consul timet ipse, fugitque secures!
Lictorisque videt pallidus ora sui!
Et metuit fasces, et fulmina conscius horret!
Et mala, quae populis intulit, ipse subit!
Est, fateor, nostris etiam, est, in rebus inane:
Sed fuit in rebus maius inane tuis.
Nam quid erant plausus, et opum portenta tuarum?
Et tituli, et pleno signa reposta soro?
Quid blandita tibi Melibaeo purpura fuco?
Tota merus fuerat spes ea resque vapor:
Aut vapor, aut omni si vanior esse vapore
Exoriens vel aquae bulla, vel umbra potest.
Respice, quot gladii tergum insectentur, et hostes?
Mille tuam expectant undique tela necem.
Coniurata fremit manus, et violenta minatur.
Si quid opis possunt ferre Theatra, ferant.
Illa voluptatum consueta Sagina tuarum,
Infamisque suis illa palaestra probris,
Et toties ornata tuo Circensia luxu,
Et Veneto toties factio culta sago,
Quin properant? operaque iuvant servare patronum
Mutua? Age, atque datam reddere coge vicem.
Cessant, inquis; et est impensi oblita favoris
Factio. Res alias denique Circus agit.
Sane alias res Circus agit. Nunc ille quadrigas,
Pisaeoque actos puluere laudat equos;
Atque aliis plaudit; te vero sibilat: imo
Cum tibi Circus adhuc plauderet, egit idem.
Non fallebar ego tunc inscius; omnia noram:
Dictaque erant a me non semel ista tibi.
Saepe, quid obsequio, dixi, lassaris inani?
Verus emi tali non solet arte favor.
Fulcra caduca time: studium est mutabile vulgi:
Crede mihi, non te, sed tua, Circus amat.
Dixi ego: sed surdo cantata est fabula. Circi
Carior et Caelo, et Numine, plausus erat.
Ergo age, sis; illosque ad signa recurrere plausus
Nunc tibi, nunc arma et tela parare iube,
Hinc clypeos obtende tuos; hic utere vulgo,
Quasque vides, Circi vince favore, minas.
Nempe vapor fuit, ille favor. Fueritque: iuvabunt
Te parasitorum, ne perimare, greges.
Nullus adest. Quique ante tuas obsederat aedes
Creber adulator (respice) nullus adest.
Absit et hic: poterunt tituli defendere. Nuper
Dictus es, et patriae et Caesaris esse pater.
Ah, titulos fragiles! o scutum imbelle! retundi
Obice tam vano spicula nulla solent.
Adde, quod hos Caesar titulos iam sustulit omnes:
Et patriae patrem te vocitasse, pudet.
Ne qua etiam fieret te Consule vilior annus,
Tempora iam titulos erubuere tuos.
Utraque te tabulis erasit Roma; probrumque
Eutropii fastis iussit abesse suis.
At potes ad statuas fortasse recurrere; quales
Isthmiaco multas vivere in aere vides?
Curre, miser: Steterant tua quo simulacra, videbis
Mota loco, et vacuo strata iacere foro.
Hic informe caput, fracta cervice: resectas
Inde manus; truncos inde rigere pedes.
Quaeritur Eutropius nunc ipse: Repertus, easdem
Diruta quas poenas signa dedere, dabit.
Restat adhuc, rutili moles congesta metalli,
Qua tibi vix Crassos passus es esse pares;
Restat, et Assyrii luxus consueta voluptas,
Qua novus hic nobis Sardanapalus eras:
Hac potes, hac fera tela potes mollire. Quid aras
Curris ad has? Aurum ferre spodondit opem:
Hac ope dum fidis, caelum ruat omne,. movebit
Eutropio nullos villa ruina metus.
Sic, puto, dicebas, cum quondam ego sana monebam,
Rumperet ut fastus nostra medela tuos.
Ecce! fefellit opem fidissima gaza: nec auri
Copia promissam praestat amata fidem.
Quo fugias porro, miser? En penetralia Templi
Spreta tibi toties, iam tibi sola favent.
Quaeque tuis numquam fuerant altaria donis
Culta, tuum gladios in caput ire vetant.
Excipiuntque sinu; longeque infesta coercent
Agmina; et avelli nulla per arma sinunt.
Scilicet A R A suos his vindicat artibus hostes;
Quos prius in sensos senserat esse, iuvat.
At tua quas referunt tibi iam Circensia grates?
Perfida patronis, quos habuere, nocent.
Haec tibi si quondam (et poterant) praevisa fuissent,
Humida iam lacrimis non foret ara tuis.
Flecte tamen maestos etiamnum ad pristina vultus,
Et quaecumque putas fida fuisse, vide:
Exclamare voles: vere est in rebus inane:
Tota merus fuerat spes mea resque vapor.
Quid iuvat haec; inquis, sero exprobrare? iuvabit,
Ve, quamvis sero, discere vera velis.
Denique dum tactam procumbis inermis ad aram,
Vera, licet, nolis discere, vera doces.
QUI dolor ad Nomadum me barbara culmina traxit,
Ultima ubi Libyae pascua Maurus habet,
Ille itidem voces, itidem ille madentia dictat
Verba mihi; ille stylum commodat, ille manum.
Uda proin maculis si squallet epistola; parce:
Non didicit verus scribere pulchra dolor.
Scripta tamen sic sunt, legere ut, Belisarie, possis;
Et, quae non poteris, res leget ipsa tibi.
En, ego, qui Tyriae domitor Carthaginis, Afros
Usque meo pressi dives, et usque iugo,
Omnia qui Libyci maris aequora classe tenebam,
Et longinqua etiam per freta terror eram;
Gilimer ille, tuis nunc ultima pastus ab armis,
Hic miser amissis fascibus exsul ago.
Pallor, et Exsilii sum nomine abusus honesto;
Carcere, debebam dicere, claudor ego.
Carcer enim certe (vel si quid tristius illo)
Est meus, in tali quem colo rupe, locus.
Undique vel saxis, vel ahenis moenibus arctor;
Semita vix oculis restat ad astra meis:
Respiciant quascumque alias mea lumina partes,
Undique quos metuant, arma virosque vident.
Arma vir osque tamen minus est grave cernere: solum
Esse molesta foris arma virique solent.
Saevior intus agit, multoque propinquior hostis,
Qui cruciat longa viscera sicca fame.
Inde ego Massylae regnator gentis; opimas
Regia cui suerat mensa parare dapes,
Cui, volucrum stragem caena olim fecerat una,
Prandia cui magnae funera cortis erant,
Ille, fame iam victus, opem, Belisarie, parvam
Oro: sed oratam, me nisi fallo, dabis.
Quanta rogem, exspectas? Tria sunt, quae Gilimer oro,
Et tria, quae Regum nemo poposcit adhuc.
Grandior haec, video, praefatio terret. Ego orem
Nempe, quod oratum a nemine Rege sciam?
Quicquid id est, dices, magnum esse necesse profecto est,
Omnia si Regum vincere vota potest.
At neque victorem promittere talia victo,
Talia nec victum poscere dona, decet.
Posce minora; dabo. Poscam, Belisarie, poscam:
Ipse ruo dices esse minora metu.
Prima mihi, fateor (quis enim pudor ista fateri?)
Exigui PANIS, pro stipe, dona peto.
Nam nova ter plenae coierunt cornua lunae,
Cum Cereris nulla est micula tacta mihi.
O semel illa mihi! semel, o, (neque summa precabor)
Detur adhuc oculis illa fruenda meis!
Tum ferus insultabo fami; victorque videbor
Fragmine conspecto panis, obire satur.
Haec mihi prima trium praestetur gratia: Reges
Illam alios numquam credo petisse prius.
Gratia quam votis ego Gilimer oro secundis,
SPONGIA sit; madidas apta levare genas.
Mitte libens illam; Libyae Rex indiget illa;
Deficiunt lacrimas altera lina meas.
Assiduo vitiata fluunt duo lumina rivo,
Oraque decurrens pallida nimbus habet.
Ex opibus, gazaque tamen de divite, nullus
Est mihi, quo tergam lumina, cento super,
Ulteriora mihi si fas orare; Sonorae
Postremum CITHARAE, quod peto, munus erit.
Fortunae minus est Cithara, inquis, idonea tali;
Non placant surdam tinnula plectra famem.
Apta meae minus est (non abnuo) Musica vitae.
At comes esse mei funeris apta potest.
Ipse mihi, ante meum lugubria carmina bustum,
Et querula lessum Praefica voce canam.
HUC faciet Citharae (neque sum rudis illius) usus:
Non alium fidibus nostra dat aula locum.
Nec timor est, nimio tumeant ne gaudia cantu:
Turbabit laetum crebra querela sonum.
It mihi materies ego non sum tota querendi:
Sunt alii, quorum damna perinde querar.
Qualia cum scieris, puto, collacrimaberis ipse.
Et faciam certe, si sinis, illa scias.
Maestus heri patula prospexi forte fenestra,
Cum vidi (o oculis tristia visa meis!)
Indole sunt magna mecum hoc in monte Nepotes,
Iam duo lustra minor, plus duo, maior habet.
Eximia virtute pares, vultuque decori;
Rege, Nepos alter dignus et alter, avo.
For una fuerat sed uterque indignus avita:
Non cadere in rotam debuit illa domum.
Mos pede collato miseros concurrere vidi,
Et fera conserta bella ciere manu.
Clamor utrinque et utrinque oculis uberrimus ibat
Imber; et alterno sparsus ab ore cruor.
Quis, procul exclamo, pueri, hic furor? abstine obuncas
A fratre, infelix, abstine uterque manus.
Surdus uterque mihi. Rursum, impia bella Nepotes
Sistire, proclamo. Surdus uterque mihi est.
At mihi tam diri rabies et caussa duelli
Non, nisi cum belli cognita fine fuit.
Quippe ferina duos (superiora avertite) fratres
Cetera concordes, egit in arma fames.
Abdita sub cineres, plebeiae cruda farinae
Pars erat; exiguo massa coquenda foco.
Repperit hanc ut forte minor; plenam ille favillae
Crudamque esuriens ore patente rapit.
Nec panis, sed limus erat: tamen institit illam
Regius insueto mandere dente Nepos.
Ecce autem! advertit maiorem nidor Ephebum;
In fratrem ergo furens esuriensque ruit,
Semesamque trahit cognata e fauce farinam,
Et raptam, in fauces ingerit ipse suas.
Impatiens id ferre minor; dum rapta reposcit,
Fraterna exertis unguibus ora ferit.
Mutuus inde furor pueris. Mihi plurimus inde,
Pectora qui posset rumpere ahena, dolor:
Qui licet e proprio mihi vulnere creverit ingens,
Maior ab istorum clade fameque venit.
His, precor, ignoscas. Auus ut peccaverit, isti
Nes timuere tuas, nec meruere, minas.
Si Libyes vel sceptra mihi, vel pristina regni
Gaudia; vel sErum texta, togasque rogem,
Vel similes illis, potui quas perdere, gazas,
Vel, quibus assueram, flagitem habere dapes,
Iure tuo mihi quaeque neges. Sunt carceris huius
Et sunt exsilii vota minora mei.
Frustula semesae Cereris mihi parva poposci:
Da Regi, dederas qualia saepe cani.
Nec soli dabis illa mihi. De fragmine parvo
Obveniet, ducta pars mihi sorte, minor.
De maiore duos ego pascam parte Nepotes;
Aut, ne iterum pugnent, totum ego utrisque dabo:
Spectando saturabor ego: Citharaque loquente,
Quae comedent illi, dona tua esse canam:
Flens tamen illa canam. Sed flentibus arida lapsas.
Quam dabis, ex oculis, spongia tollet aquas.
Mox ubi de Libyae regnoque et Rege triumphum
Aurea Romanae per fora plebis ages,
Tu biiugis invectus equis, me pone sequentem
Victor ad usque tui Caesaris ora trahes.
Illum ego sublimi cum videro sede locatum,
Et pavidum armata cingere gente latus,
Auratumque tholo radiante micare lacunar
Et positos supra picta tapeta pedes:
Stans ibi Rex Libyae, manibus post terga revinctis
Infelix populi Sanna iocantis ero.
Tum mihi fortunae species obiecta prioris
Materiam risus, quam modo ploro, dabit.
Quippe, superba videns vestri diademata regni.
Exsulis, hesterna luce, gravasse caput;
Et citius, fortasse, dies quam crastina vertat,
Posse etiam vestra sceptra labare manu;
Democritus fiam, et ruptis clamabo cachinnis,
Iam, fortuna, tuos cesso timere iocos.
Nil ubi, quod ludas, reliquum est, ibi saeva, neaurum
Tollere, nec sceptrum, nec diadema, potes.
Te meruant, qui regna tenent. Cui perdita iam sunt
Omnia, nil porro, quid minitere, timet.
Sic ego ridebo, Belisarie; quando triumphum
Aurea Romanae per fora plebis ages.
At fortuna suos ubi desultoria ludos
Egerit, insida circumagere rota:
Quare ego quos demens ludos vitare nequivi,
Dum potes, ingenio tu meliore cave.
Scribere plura dolor, penna renuente, iubebat:
Sed scripsisse, tibi plus satis, ista, fuit.
Quamquam ut penna velit: renuet iam saepia; pridem
Diluta a lacrimis, albaque facta, meis.
Interea e titulis crescet tibi gloria nostris,
Quos tua mox inter quisque tropaea leget.
Cassis ibi, et galeae, et clypei, et thoraces aheni,
Fractaque captivi multa farissa ducis,
Laxatique arcus, et inermis theca pharetrae;
Non ita conspicuae symbola laudis erunt,
Sicut erunt, hinc Visa CERES; CITHARA inde; madensque
In medio, lacrimis SPONGIA plena meis.
Tunc neglecturi Signa omnes cetera, quaerent,
Haec tria praecipue quid sibi signa velint?
Tu, Libyci dices haec esse Insignia Regni.
Invideat Regnum iam mihi nemo meum.
ILLE tuos quondam, non ultimus, inter amicos.
Dum traherent nostram vela secunda ratem,
Nunc etiam, hibernis lacerata carina procellis
Dum natat, et mediis obruta pugnat aquis,
Ille tuus (licet esse neges) Belisarius, oro
Pauca legas, alia verba notata manu.
Ipse mea scripturus eram: sed cassa, volentem
Lumina servitio destituere suo:
Lumina, (da veniam: non exprobro) lumina quae te
Iudice, sunt oculis nuper adempta meis.
Hinc aliena manus; propriae sed lacrimae. Ab istis,
Haec, quamcumque vides, facta litura venit.
Unicus hic oculis usus mihi restat ademptis:
Unicus hic illis eripiendus erat.
Quem tamen usum illi ne qua dediscere possint,
Haec mea, quam cogor vivere, vita facit.
Quamquam ea, non video, cur possit vita putari,
Quae nusquam visa vivere luce sinit.
Fac, sine luce tamen, vitam mihi posse vocari;
Vita mihi dici non sine Pane potest.
Panis enim (quis credat?) abest Belisario: et illi
Qui modo messuerat Gargara, panis abest.
Quemque onerata dapum strue pascere mensa solebat,
Arida iam queritur membra rigere fame.
Ah! dedimus, damno dedimus non impare poenas:
Praeteritamque fames expiat ista gulam.
Non accuso sitim. Nam, quae fuit ante falerno
Pulsa mihi, gelida nunc relevatur aqua.
Obvia sunt undae salientis murmura; caecisque
Omnibus accessus pauperibusque patet.
Si me lege fames uti sineretur eadem,
Gratuitam illi ut opem ferret inempta Ceres,
Esse mihi locuples iam parte viderer utraque,
Nec gravis orato civibus aere forem.
Sed quia venduntur Cereris mihi fragmina numo,
Et tamen est numis orba crumena suis,
Flagito, devexi lacrimabilis accola clivi,
Assiduam turbae praetereuntis opem:
Porrectaque manu, qua quondam ego fundere mille
Prodigus assueram munera, capto stipem:
Et, vestram huc, cives, huc, clamo, tendite vestram
(Brachia si nondum diriguere) manum:
Induperator opem Belisarius orat, et assem:
Asse et ope esuriens Induperator eget.
Hac, puto, voce tigres mollirem, hac voce Leones,
Et, tigre si qua magis, si qua Leone, fera est.
Te quoque, praeteriens si vocem senseris illam,
Sis licet iratus, molliet illa tamen;
Et gemitus non sponte dabis; lacrimansque, clientes
Forte meos, dices, inter, hic unus erat.
Unus eram certe; numquam inficiabor: et idem
Donec vivo, tuos inter ego unus ero.
Si tamen, an fuerim tuus, ambigis immemor; edam
Symbola servitii non dubitata mei.
Quaere, Semiramio quis castra tumentia fastu
Ruperit? Eoo quis fera Bactra solo?
Clamabunt, se capta meo Babylonia ductu
Moenia: seque meo Bactra subacta manu.
Quaere, tibi Reges quis cedere iusserit Afros?
Mauraque sub pedibus sceptra iacere tuis?
Edomitos Reges, Maurique vetusta Syphacis
Regna, subacta meo Marte fuisse scies.
Quaere, quis infestos a moenibus egerit Hunnos?
Quis sua barbaricis fregerit arma Gothis?
Quis Tarpeia tuis Capitolia fascibus? et quis
Subdiderit Latium fascibus omne tuis?
Ausonibus, disces, Romaeque Hunnisque Gothisque
Impositum esse tuum nostra per arma iugum.
Tunc ego nempe tuus: data tunc mea nomina fastis;
Inque tua niveis urbe vehebar equis.
Proximus a curru magni Belisarius ibam
Caesaris; et nusquam, me sine, Caesar eras,
Nunc, ubi nulla Gothi, nulla Afri bella minantur,
Notitiae, Caesar, tu nihil huius eges.
Nec solum, nihil huius eges; sed triste perosus
Exsulis invisi nomen abesse iubes.
Hinc rebus fortuna meis illudere gaudet:
Quippe sequi vultum Caesaris illa solet.
Blanda mihi fuerat, dum Caesaris ora favebant;
Duraque mutato Caesaris ore, fuit.
Et fuerit! Quid multa queror? nihil illa fefellit.
Ipsa mihi, hos ludos, dixerat, esse suos.
Dixerat id, Cereris cum mucida frusta rogantem
Ad me Gerulum compulit ire ducem
Tunc ego, cum legerem, quas agri dives et auri
Gilimer, humenti fuderat ore preces,
Tunc poteram cavisse mihi. Tunc omnia, versa
Damna mihi fuerant ista timenda, rota.
Aerumnis modo disco meis, et sentio, nullam,
Heu! nullam humanis rebus inesse fidem.
Sero nimis, fateor. Quid enim cum perdita iam sint
Omnia, ne perdam plura, cavere iuvat?
Mille meos soliti nutus servare clientes,
Ante meas servi mille sedere fores;
Me stipare frequens (nec inermis turba) satelles,
Et comitum innumeri me comitare greges;
Diffugere omnes, et verna, cliensque comesque
Immemores domini verna cliensque sui.
Tecta mihi Phrygiis stererant effulta columnis,
Pensileque e Mauro dente lacunar erae,
Calcabatur onyx, pariesque refulserat auro;
Expavere meos picta asarota pedes;
Plenaque fumosis pendebant atria ceris,
Visaque erat fumo cera superba suo.
Tota tamen subitis sunt versa palatia ventis,
Maximaque est una strage sepulta domus.
Adde, tot infecti factique talenta metalli,
Aera Corinthiaco tot liquefacta rogo;
Quae Crassi potuisse sitim sedare putares:
Omnia fors uno sustulit illa die.
Aspice bissenos, Socio cum Consule, fasces!
Iam nihil ex illis fascibus exsul habet.
Cerne triumphatos victa Carthagine Reges!
Iam nihil ex victis Regibus ille tenet.
Sic bona, quae virtus mihi longa paraverat, uno
Omnia fortunae rapta fuere ioco.
Ensis erat; (fulua qui pictus iaspide, suerat
Cingere, multorum terror, herile latus.)
Hunc mihi, dicebam, certe hunc, fortuna, relinques;
Ut pia pro magno Caesare tela feram.
Raptus et ille fuit. Fuerit! Cogemus, inermes
Caesare pro magno belligerare manus.
Restabant oculi; pars corporis optima nostri;
Et, saltem haec, dixi, pars mihi sospes erit.
Dixi ego: sed dictum rapidae excepere procellae:
Pupulaque est oculis eruta bina meis.
Heu subitas noctes! quantis cadit umbra tenebris:
Undique Cimmerio pingitur ore dies.
Nusquam Hyperioniae lucent mihi lampadis ignes;
Occulit ipsa suas invida Luna faces.
Urgeor aeterna caligine: nigraque circum
Omnia. Me solus non fugit iste color.
Inde vagus prenso vestigia dirigo muro,
Aut baculo incertos pono regente pedes:
Unus hic et comes est, et caeci ante ambulo gressus:
Non alium novit semita nostra ducem.
Sic regit ille tamen miseri vestigia, caecum
Ut sinat infido saepe labare solo.
Tum, neque qui teneat titubantem, est verna: neo ulla
Sunt, quibus imponam debile, fulcra, genu.
Abstulit ira tui mihi fulminis omnia, Caesar:
Nec scio quid post haec omnia, restet adhuc
Restat adhuc unum, memini. Tu tollere id unum
Parce, quod unum ipsis carius est oculis,
Restat Amicus adhuc, oculis mihi carior ipsis:
Hunc unum, ut tuleris cetera, linque mihi.
Dum loquor haec, medio recubantem caecus amicum
Quaero sinu. At raptus iam mihi amicus erat:
Fortuna labente, fidem mutavit: et illum
Quo sine vix poterat vivere, nosse negat.
Do victas, fortuna, manus: nihil abnuo; vincis:
Rapta mihi iam sunt, quae potuere rapi.
Nec mala plura tibi, superant, quae, saeva, mineris;
Nec bona, quae possis tollere, plura mihi.
Inde suis mea vita malis, non sponte superstes
Molitur tacitam, qua data porta, fugam.
Apponetque lucro, mortis si copia fiat:
Illius instantes optat amatque minas.
Dum tamen inveniat tanti compendia voti,
Porgite quaesitam vos, pia turba, stipem:
Induperator opem Belisarius orat, et assem:
Nullum assem esuriens Induperator habet.
Sic meritum dices; qui coniurante iuventa
Impulerim cives in tua fata tuos.
Falleris, o Caesar; non hoc luo nomine poenas:
Expertem vitam criminis huius ago.
Nam, nihil ut videant aliud mea lumina; culpae
Insontem istius me tamen esse vident.
Et, nisi noxa meam gravis ureret altera mentem,
Conscia nullius criminis illa foret.
Nunc ego, non omnis sceleris me praedico purum:
Laesi, quod Magno Caesare maius erat.
Extorrem, infelix, egi Silveium. Ab illo
Crimine, res omnis est mihi versa retro.
Da veniam Tarpeie Parens? A vertice sacro
Debueram iustas abstinuisse manus.
Iniecisse pudet. Romani ignoscite: vestrum
Impius invasi nullo ego iure caput.
Nec scelus excuso, fieri quod femina iussit:
Iusserit: a titulo est maior inerte pudor.
Qui prius ora virum terrere ducumque valebam,
Una repente mihi femina terror erat.
Inde meum scelus, inde dolor. Silverius ultor
Criminis est: oculos eruit ille meos.
Sed paenis satiare Pater mitissime sumptis;
Laesaque pacari Principis ora sine.
Tuque libens ultro tua mittere fulmina cessa
Caesar; et augusta mitis ab arce tona.
Caecus ut inteream repetito funere; non est,
Non opus est, trifido me ferus igne petas:
Rem perages nutu: meque illo, sive labantem
Sternere; seu lapsum, me relevare potes.
Et, spero, relevare voles. Decet ista potentes
Gloria: nil miti nomine maius habent.
Ipse tuis etiam (quod vidimus) hostibus ultro
Tu solitus saepe es parcere, saepe soles.
Materies veniae neque prima nec ultima fiam:
In mediis aliquem mi dabis esse locum:
Et quem pauperies diram perferre coegit
(Heu! mala, vix servis perpetienda) famem,
Lenior hunc atro tu pasci pane iubebis,
Aut, si quae dapibus decidet esca tuis.
Si tamen hoc etiam dignum esse favore negabis,
Caecus ut ambesi fragmine panis alar;
Hunc saltem oranti supremum impende favorem,
Aere parata tuo condat ut urna Senem.
Et patere, haec illic in paupere carmina saxo,
Aut hoc, aut simili scripta tenore, legi.
Emeritus victi domitor Belisarius orbis,
Hoc totum a Magno Caesare marmor habet.
Cetera quisquis habet, dum sese credit habere,
Cogitet, exemplo perdere posse meo.
HINC, ubi Campano Siren vicina Vesevo
Rauca Dicarcheae murmura frangit aquae,
Ite breves elegi, Septemque remota Trionum
Arva, per Ausonios usque subite sinus.
Mater ibi viduos servat Regina penates,
Et dolet aspectu se procul esse meo:
Ite, precor, querulaeque meum portate parenti,
Ipsa parens mitti quod sibi nolet, ave.
Imo merum portate Vale: nam missa fuisset
Multa salus matri, si foret ulla mihi.
Dum tamen hinc itis, pede vobis claudicet uno
Versus; et hac lentam nectite parte moram.
Nam iuvat ignorare diu, cum maesta propinquat
Non exspectatae nuntia charta rei.
Post quoque, transmisso cum venerit Appennino
Sera ad maternas littera nostra manus,
Parcite praecipiti simul omnia fundere lingua:
Tota cadat subitis ne domus icta malis.
Prima sed obscuris memorate ambagibus: udas
Quae faciant nullo credita rore genas.
Inde aliud super atque aliud. Dum denique luctu
Exsuperante, genis omnibus imber eat.
Verba praeibo. Dies vix primo Sole rubebat,
Plena viris acies, plena fremebat equis:
Iamque aberant teli non amplius agmina iactu,
Mugiit immenso cum tuba rauca sono.
Nec mora: miscentur consertis ensibus enses
Et clypei clypeis, pes pede, virque viro.
Vulnera vulneribus pensantur, sanguine sanguis;
Et nece, quam timuit, vindicat ira, necem.
Intumuit vulturnus aquis; stupuitque colore
Non proprio fluctus Cuma rubere suos.
Et mea Parthenope, Siculique Triquetra profundi
(Agnita quondam aravis utraque Regna meis)
Eminus attonito trepidabant pallida vultu,
Protinus alterutri praeda futura duci,
Paene triumphato iam victor in hoste videbar;
Cum vertit subitas Sors inopina vices.
Incipiunt mutare meis in partibus: et mox,
Cornibus impulsis, cedere fusus eques.
Inde fugam sperare pedes; ruere omnia. Campos,
Et nemora, et prata, et littora victor habet.
Ipse (fatebor enim) numero desertus ab omni
Non explorator tramite carpo fugam.
Austrius a tergo Fridericus inhaeret: et uno,
Nescio quo, profugi condimur ambo specu.
Hic ego, tot Iuvenes inter fidissime, dixi,
Digne loco, et socio prosperiore comes,
Cernis, ut a nostris fortuna recesserit armis?
Terga premit, clausumque omne habet hostis itet:
Quid superest in rebus opis? qua fallimus arte?
Vix satis haec unum fida erit umbra diem.
Prodita turba sumus. Vel enim lux crastina coget,
Vel (nisi lux cogat) coget abire fames.
Res aliud tentare monet. Saga proiice mecum,
Proiice Sidonio vellera pota cado.
Rustica nos villo circumdabit endromis hirto;
Pellibus inversis fallere forma solet.
Nox erit auxilio. Quid multa? Repertus agaso
Et tegete informi, et paupere veste iuvat.
Oebalii contra nos tegmina tradimus ostri,
Et phrygia textum tradimus arte Sagum.
Purpura non potuit vendi mea pluris: Et emptus
Maiori nequiit cento fuisse lucro.
Nam fuga sub tali secura patebat amictu,
Qua brevior Thuscum trames ad aequor erat.
Picta phaselus ibi, gemino cum remige; iam iam
Candida Tyrrheno vela datura mari.
Cursus ei, Hetruscas Alphea ab origine Pisas,
Moenia consiliis non inimica meis.
Conscensurus eram. Sed nusquam copia nauli.
(Huc recidisse meas unda videbat opes.)
Unus in articulo digiti mihi manserat imi
Anulus; exiguus mole, sed arte gravis,
Gemma Pyropus ibi; fuluo quam pala metallo
Clauserat, intacta docta flagrare manu.
Haec mihi (Trinacriis minitanti finibus arma)
Tradita, materni in pignus amoris erat.
Et tamen hanc nautis (genitrix irascere) gemman
Hanc, stolidus, naulo deficiente, dedi.
Utque dedi, perii. Me, eheu, me perdidit illa,
Tam dilecta licet, perdidit illa tamen.
Quippe oculos rapuit species Eoa pyropi,
Dignandusque manu nolibiore lapis,
Nec mea bardiaco quadrabat forma cucullo,
Cumque suo discors endromis ore fuit.
Ergo latere dolos conclamat turba: videndum
Continuo, quales, qui genus, unde domo?
Prendimur: et larva cognoscimur ambo revulsa,
Illi signa nocent Austria, Sueva mihi.
Vincula mox teneris induntur ahenea palmis;
Et duo victori tradita praeda sumus.
Inde triumphati, patriae Sirenis in urbem
Retrahimur, proavis moenia fida meis.
Hei mihi! quantum illo nunc differo Conradino,
Quem comitate suum est Suevia terra ducem?
Qui modo compleram populos terrore Latinos;
Littoraque armato Parthenopea metu:
Et caput imposita sperabam cingere lauru,
Victoremque inter signa referre pedem;
Idem ego regnata iam captus in urbe triumphor;
Quemque habuit patris Regia, carcer habet.
Atque utinam solo saeviret carcere victor;
Intervalla meus posset habere dolor.
Nunc miseris alterna iocis iniuria ludit;
Alternis iterum terret agitque minis
Denique (cur spatiis ego inanibus ultima vito?)
Ultima sunt oculis subicienda tuis.
Post quam longa Satur tulerat fastidia carcer,
Et mora victori longior omnis erat,
Plurimus, ecce, fores fragor impulit: ostia cedunt;
Adstitit armata cum legione Senex,
Territus ingressu Friedericus, viximus, inquit,
Conradine; ferunt omnia visa necem.
Tristia signa viden'? viden' arma virosque? Satelles
Nil, nisi decretae symbola mortis, habet.
Contra ego; Parce metu: fieri imo benignior hostis
Incipit: immunes carcere abire sinet.
Esse ferus nescit Ludovici Sanguis: ut audit
Ipse pius; fratrem sic docet esse pium.
Quod voluit, dum vicit, habet: numquam ille cruenta
Saeviet in pueri dedita colla manu.
Adde, quod arma puer, quamquam infelicia, sumpsi,
Arma tamen studui sumere iusta puer.
Non peregrina vagus mihi littora praedo petivi,
Sed, mea quae moriens dixerat esse pater.
Si tamen aut meus hic fuit, aut patris, error; utrumque
Iam diuturna mei carceris umbra luit.
Plura sibi numquam petet ipse piacula victor:
Ulnere sed gratum me sibi teque volet.
Nuper ut Eoo germanum e carcere vidit.
Pacto ad liligeros aere redisse lares,
Barbarico laudasse fidem memoratur in hoste,
Clementesque feri Regis amasse manus.
Aemulus has laudes imitabitur ipse: nec ullo
Carolus in pueri sanguine saevus erit.
Talia causantem, spes, heu, quam vana! fefellit:
Tradita sunt rapidis vota ferenda notis.
Ecce! Nigram interea submota veste tabellam
Promit, et haec tristi fulminat ore Senex:
Venit summa dies, et ineluctabile tempus:
Mors rata iam patulas excubat ante fores.
Cras, ubi Sexta sonum Temesei excluserit aeris
Hora, meus praeco lege iubebit agi.
Ferrum utrique caput iugulo cedente revellet.
Haec duo damnatis fata duobus erunt.
Dixi; et, ambobus Senior sine voce relictis,
Obdidit aeratas post sua terga seras.
Hic mea quis verset praecordia sensus, omitte
Quaerere: de sensu coniice nostra tuo.
Carceris angusti, rima fallente, dehiscit
Valvula; vicinum cernitur inde forum;
Applico dimidios oculorum proximus orbes,
Quis novus adversa turbet in urbe fragor?
Conspicor excelsam tabulati assurgere molem,
Lugubreque in media crescere pegma via.
Funereo circum paries operitur amictu,
Tensaque sunt toto pulla tapeta solo.
Ambit ahena locum manus undique. Ponitur illic
Cippus, et extremo bina feretra situ.
Nempe erit hoc nostrum, exclamo, Friederice theatrum,
O mihi plus oculis frater amate meis!
Haec aulaea meo pingenda cruore, tuoque
Parturiunt strages ista seretra duas.
Parturiant. Bis ego, bis caedar ego unus. Ego uno
Implebo geminas funere sandapilas.
Solus ego bellum, solus, duce nemine, movi
Extera Campanis arma virosque plagis.
Si scelus est, movisse; luam scelus ipse. Recedant,
Praelia quos insons ad mea traxit amor.
Parcite victores sociorum a sanguine: totus
Transeat hac vester per mea colla furor.
Nam tua quid meruit, Friderice, iuventa? Nocere
Nec potuere tuae, nec voluere, manus.
Solus amor, socioque fides servata, nocentem
Fecit. Habet laudem tam pia culpa suam.
Ah! miserande puer; mihi sors ubi laetior esses,
Pars tibi de regno cederet aequa meo:
Meque novum Pyladae sequeretur nomen; at ipsum
Maior Orestea te nova fama fide.
Nunc, ubi mutatis exterrita suppara ventis
Abstraxere meam per vada caeca ratem,
Tu sequeris, Syrtes per, et ultima quaeque sodalem,
Dignus amicitia prosperiore puer:
Tu tamen et talem sequeris. Fortuna profugit
Tota; tamen, tota tu fugiente, manes;
Et mecum pereunte peris. ne sabula Nisum
Laudet et Euryalum, tu, Friderice, facis.
Audiet hoc annis melior voluentibus aetas,
Claraque de pueris fama duobus erit.
Finieram lacrimis haec omnia. Plura loquenda
Cum sociis nullam mi dabat hora moram.
Cetera servabam tibi tempora, mater. At anni
Mille ea si fierent, vix satis illa forent.
Debuit hora tamen satis esse vel una; iuberent
Ultima qua matrem verba valere meam.
Ultima: Nam properant momenta rotata, meumque
Incipiunt vesper condere et umbra diem
Inde grave, et tristi patiar caligine noctem,
Hei mihi! quae tetricae somnia noctis erunt!
Occurrent animo simulacra minantia; lictor,
Carnifices, uncus, vincula, furca, rotae.
Hic acies nudae iam iam vibranda machaerae;
Hic aderunt querulae tristia signa tubae;
Hic geminas tortis alii post terga lacertis
In nodum adducto stringere fune manus,
Hic egomet collum nudare videbor; et imo
Non surrecturus ponere genua solo.
Forsitan occurres, laceros effusa capillos,
Tu quoque, et in gladios, mater, et arma rues:
Iratique pedes prensabis iudicis; omnesque
Implebis lacrimis, me miserata, sinus:
Miscebisque preces; medio dum funere raptum
Me patrio reddas exhilarata lari,
Talia forte mihi per noctem somnia ludent,
Somnia, si demas ultima, vera nimis.
Mox, ubi deserto Tithoni Aurora cubili
Nascentem ostendet sole rubere diem,
Aspectabo vigil mea somnia. Vera sonabunt
Aera; strepent armis septa virisque fora;
Horridus accurret (iam non mera somnia) lictor,
Et socios enses carnificesque trahet.
Victima postremus sequar ipse: gemensque madebit.
Omnis ab aspectu femina virque meo.
Solus ab occulta victor (neque credo) fenestra
Pascere velle mea dicitur ora nece.
Pascat: et e nostro discat pallere theatro,
Versaque fortunae terga timere suae.
Est mihi Caesar avus: Siculae est pater arbiter aulae;
Et proavis tellus paret Ibera meis:
Nomina vana! Genus succurrit imagine nulla:
Caeca inter titulos lumina lictor habet.
Nec patris ille videt, nec avorum sceptra meorum:
Et rigida Suevos praeterit aure duces.
Quis stabili durare loco sperabit; in isto
Si mea conspiciat fulcra labasse iugo?
Fulcra labant certe. Nusquam ulla potentia patris;
Nusquam implorati nobile nomen avi.
Sola vocata mihi (sed et haec per somnia) mate
Nil profecturam ferre laborat opem.
Parce fatigatas genitrix impendere vires:
Ut venias vere, sero nimis venies.
Utque etiam venias in tempore, fabula agetur,
Cuius ego, o Mater, non bonus actor ero.
Hanc quoque te madido legisse fatebere vultu:
Quid faceres, eadem si tibi visa foret?
Ergo vale; et, sine te, permitte, ut fabula agatur:
O utinam et sine me fabula posset agi!
VOS ego SOSA meos, o pectora fida, Sodales,
Patria quos tuto servat Ibera sinu,
Vos ego Memnoniae navifragus hospes arenae,
Ad mea ferali funera voce voco;
Funera: Nam vitae superat mora parvula, verbis
Quae neque supremis tota sat esse porest.
Illa tamen legitis dum verba suprema, sinetis
Pectora me lacrimis vestra rigere meis.
Sic gemitu inclusum modico laxabo dolorem.
Haec mora continui parva doloris erit.
Nec tamen aggrediar cladis mala singula nostrae
Pandere; plus uno singula digna libro;
Me potius passum semel omnia et omnia dicam,
(Inquinat hic nostram fabula nulla fidem)
Nam neque terra mihi, neque lympha, nec aura pepercit:
Aptus eram caussis SOSA perire tribus.
Certavit natura minis: dubiumque reliquit,
Saevior aura meis rebus, an unda, foret.
Vicit Terra duas; Comitum quae sola meorum
Innumero plenum funere littus habet.
Mille per infames Sabuli squallentis aceruos
Ossa relicta feris alitibusque iacent.
Vix mihi ter deni, sociis de mille, supersunt:
Barbarica periit cetera turba fame.
Ultima iam cogit penuria carpere dumos,
Quaerereque agrestes per mera tesqua rubos.
Invenisse unam tria post ieiunia glandem,
Est, Luculle, tuas paene comesse dapes.
Nulli etiam fontes, labra nulli arentia rivi,
Sordida sed mixto recreat unda luto.
Quaeritis, unde sit haec feritas tam barbara terrae?
Imbuitur gentis moribus illa suae.
Credite; dirorum gens est minus aspera fratrum,
Quos fovet in Siculo Trinacris Aetna specu.
Tutior intrarem Getulas navita Syrtes,
Massylae peterem tutior antra leae;
Littora quam tetigi fallacis inhospita gentis,
Nullus ubi sceleris perfidiaeque timor.
Forsan, et hoc aliqui cupient ediscere, nostram
Littora quis tulerit casus ad ista ratem?
Appulimus non sponte ratem: sed Auctibus actos
Exposuit tali fracta carina loco.
Me miserum! quid prima iuvat momenta doloris
Intempestivo pingere velle stylo?
Pingo tamen. Fessus rerum, domitisque superbis
Aurorae populis, divitisque satur,
Defensaque DIO; (magnis ubi cladibus Indum
A metuente meus reppulit arce Socer;)
Exarsi, patriae iam dudum tactus amore,
Deserto Hesperium visere Gange Tagum.
Hoc socii, hoc optabat idem, cum pignore bino,
Illa mei consors Eleonora tori.
Expedior: celsamque argento divite puppim,
Quaque alia est felix India, merce gravo.
Nec deerant gemmae, nec Eois raptus ab undis
Unio, (dignandum pollice Regis onus)
Vix omnes rostrata (ingens licet omnia posset
Cetera ferre) suas ferre valebat opes.
Unda querebatur, molem pertaesa: nec ipsum
Insoliti patiens ponderis aequor crat.
Provehimur portu tamen; et, pede carbasa facto
Corripiunt iussam per vada falsa fugam.
Iam procul ex oculis discesserat India nostris.
Et vicina Bonae luxerat ora spei.
(Mentior: Ora mihi fuerat dicenda sinistri.
Ominis illa; Spei non erat ora Bonae.)
Ecce! nigrae coeunt trepidante sub aethere nubes,
Et rutilum involuit nox violenta diem:
Inde micare feri ruptis e nubibus ignes,
Et fremere irato murmura rauca polo;
Eurique Zephyrique manus, Boreaeque Notique
Ardua per latum bella movere salum.
Ingeminant fluctus, scopulisque illisa rebellant
Aequora, et infenso plus furit unda Noto.
Expavere novas stridentia vela procellas,
Et nusquam auditas Tethyos ante minas.
Iamque regi indocilis, non arte, sed impete fertur,
Per coniuratas territa puppis aquas.
Tollimur alterno nunc usque in sidera fluctu:
hei mihi! quos montes, cum tumet, aequor habet!
Alterno rapimur nunc usque in Tartara lapsu;
Hei mihi! quas valles, cum cadit, aequor habet!
Tres sine Sole dies, et tres sine sidere noctes,
Tresque aliae noctes, tresque abiere dies,
Dum lacerata suos ruperunt vela rudentes,
Ludibrium ventis vela relicta suis.
Turbine mox fracti ceciderunt robora mali,
Exermemque ruens absulit unda ratem.
Hic clamare viri, trepidique pavescere nautae,
Et dubias inter, vota vovere, preces.
Proicimus tum quisque suas, et mergimus undis,
Quas avidi nuper quaesieramus, opes.
Fului adeo (quis credat?) honos ibi viluit auri;
Nec suus est Onychi, Sardonychique valor.
Fastidita natat spretum inter Iaspis Achaten,
Et cum beryllo vile Smaragdus onus.
Numquam ita divitias me spernere posse putaram,
Mortis uti didici spernere posse metu.
Euacuata ratis gaza tam divite, tutum
Sperabat modicis iam fore rebus iter.
Parcite vel vacuis caelestes puppibus irae,
Parcite: nil ultra, quod repetatis habent.
Quicquid erat, dedimus: Superest, quam cernitis, una;
Effugiat vestras ista carina manus.
Haec ego cum lacrimis. Rapit haec tamen omnia ventus;
Omniaque haec, ventis durior, unda rapit.
Dum loquor, ingentes agit undique et undique rimas
Navis, et in mediis fissa dehiscit aquis.
Hic neque si calamis utatur dextera centum,
Chartaque vel votis suppetat aequa meis,
Expediam, miserae lamenta immania turbae,
Aut varium visae cladis inibo modum.
Omnia turbantur clamoribus: obruit alter
Alterum; et auxilio femina virque caret.
Hauritur rapido pars gurgite naufraga: partem
Detulit in Libycum parvula cymba solum.
Triste, licet, fuerit, comitum vidisse meorum
Innumeros illa morte perire greges,
Euasisse tamen vicina in littora vivos,
Tristior, hac ipsa morte, medela fuit.
Nam quibus aura Noti, quibus ira pepercerat undae,
Exitium inventi littoris ora tulit.
Vix emersa cohors tumidis e fluctibus, aegros
Arenti in sabulo constituere pedes,
Cum furua Aethiopum magno ruit agmine pubes,
(Nullum Erebi quondam nigrius agmen erat)
Pars iaculis arcuque ferox; pars horrida fundis;
Vibrabat quernas pars numerosa sudes.
Obruimur numero. Tamen arma capessimus, et qua
Possumus, hostiles pellimus arte metus.
Pellimus. At facilem deserto in littore victum
Qui mihi, qui sociis suppeditaret ager,
Nullus erat. Discurro vagus, portumque requiro:
Portus in ignoto littore nullus erat.
Quid iuvat hostiles igitur pepulisse pharetras,
Si fugiente potest hoste necare fames?
Aut, quid ab aequoreis iuvat evasisse procellis,
Arida si torrens enecat ora sitis?
Enecet ora tamen sitis, et penuria perdat,
Nam merui. At Socios non meruisse puto;
Non meruit taedis desponsa iugalibus uxor;
Et pueri certe non meruere mei.
Parce fames istis: quibus aura perpecit et unda,
Hos orata, mihi perdere parce, fames.
Dixi ego; sed surdae. Nihil illa remittere: Nusquam
Ullus in ingrato littore adesse cibus.
Cogimur ergo; datisque alimenta paciscimur armis.
(Numquam alias tanti res fuit empta mihi.)
Hostibus arma damus, quae sola reliquerat aequor;
Sed tamen accepta tradimus illa fide.
Omnibus una viris generosior obstitit uxor,
Arma viri, ingeminans, arma tenete viri;
Nulla fides hosti; fraus barbara fallet inermes:
Arma cibos nobis, arma retenta, dabant.
Praepotuit vaesana fames; victique cruentis
Hostibus, accepta tradimus arma fide.
Ac Venti rapuere fidem. Gens impia post quam
Discinctum Hesperio viderat ense latus,
Eluso gavisa metu; nudavit Achivos,
Quos personato texerat ore, dolos.
Iniectaque manu, nostris modo saevior armis,
Pulsatum totis finibus agmen agit,
Et cunctas avide spoliato a corpore vestes,
Invida quas nondum merserat unda, rapit.
Nec mihi, nec sociis trama ulla relicta tegendis;
Inde oculos refugit quisque timetque suos.
Umbra omnes noctemque petunt: castusque subire
Alterum in alterius non sinit ora pudor.
Abdita se Coniux sabulo defodit in alto,
Quaeque nequit sabulo condere, crine tegit.
Ad latus hinc atque hinc miserabilis accubat infans,
Atque in opem, plorans, matrem alimenta rogat.
Quid faceret genitrix? pueros qua pasceret esca?
Ambrosiam; si qua posset habere, daret.
Pectore si rupto, vel pascere sanguine posset;
Prodiga materni sanguinis illa foret.
Quod super unicum erat; geminis dedit oscula natis:
Haec cibus, haec inopis fercula matris erant.
Quis mihi sensus ibi? genitor cum bina viderem
Pignora iam certa iamque perire fame!
Ipsa perinde parens anima defecta cadebat,
Quamque ego non poteram ferre, rogabat opem.
Ergo, licet mea fracta fame mihi genua labarent,
Vix etiam ut plana stare liceret humo,
Moverunt me dira tamen lamenta, putarem
Ut iuvenile meos robur habere pedes.
Silva procul vasto squallebat opaca vepreto;
Horrida, et obstructa, vix adeunda, via.
Huc feror: et, si qua rudis haereat arbore faetus,
Si qua vel in sterili, quaero, sit herba solo.
Nocte, dieque nemus dum pervagor omne, reporto
Vix demum, gemini munus agreste pyri.
Laetus et hoc: curro, veluti si lecta referrem
Alcinoi farto plurima poma sinu.
Me miserum! Cur lenta nimis vestigia fixi?
Nec properata meos impulit aura gradus?
Debueram mollem citus evulsisse myricam,
Aut teneram e prima fronde rulisse comam:
Forsitan annona vitam producere tali
Fas erat, et paucos fallere fata dies.
Nunc ego dum lentus remeo, tria cerno meorum
Non apportato, funera facta, cibo.
Quartum ego (quo sine me, gnati, sine Coniuge Coniux
Quo properi ruitis?) quartum ego funus ero.
Tardum etiam quartum est: segnem excusate futurus
Primum egomet funus, si licuisset, eram.
Talia lamentans, dum littora et aequora testor;
Nudaque crudeli pectora plango manu;
Labor inops animi; tenebrisque repente coortis
Destituunt sensus luxque colorque meos.
Et geminos patrio superobruo corpore natos:
Pondere credo illos hoc voluisse tegi.
Erigor a Sociis. Iterum inde iterumque relabor,
Cumque tribus caepi terque quaterque mori.
Ut sensus rediere tamen, vultusque dolori
Non potuit lacrimas suppeditare novas;
Intuor adstantes, ut erant; gemituque represso
Mandata ad socios haec referenda dedi.
Vos ego Sosa meos, o nomina chara, sodales,
Quodquod adhuc estis, vos ego Sosa precor,
Vivite contenti propriis, quas Baetica vobis,
Quasque Tagus patrio flumine vectat opes,
Neu petite Hesperio peregrinum Nerea velo,
Eoo cupidi cymbam onerare lucro.
Hei mihi! qui vobis haec suadeo serus amicis,
Cur eadem suasi non prior ipse mihi?
Laetus Ulysseo vobiscum ego gaudia portu
Nunc agerem; noto gaudia tuta sinu.
Saltem, ibi pane famem, vilique levare polenta
Sperarem, et liquido pellere fonte sitim.
Aut, morienti oculos qui claudere posset, haberem,
Quive rudi corpus condere vellet humo.
Hic, neque littorea moriturus humabor arena;
Sed rapient Afrae corporis ossa tigres.
Nec me terra sitim lympha recreare lacustri,
Nec sinit inventa pascere glande famem.
Iamque iterum vires, dum scribimus ista, labascunt,
Destituuntque aegram brachia lassa manum.
Et nova diffusis oritur caligo tenebris,
Scilicet agnatam nuntiat umbra necem.
Nil moror: Amissis una cum coniuge natis,
Res me nulla iubet vivere; multa, mori.
Vos tamen exsequias absenti soluite Sosae;
Istud et in vacua scribite carmen humo.
Ne Sosa cineres hic quaere, nec ossa, viator;
Nam locus hic, Sosae nil nisi nomen habet.
Cetera Memnoniae rapuerunt omnia tigres.
Et prae Memnonia tigride, saeva fames.
Dives opum fuerat, gemmaque gravatus et auro;
Hinc spolium terris aequoribusque fuit.
Nunc illi ex opibus reliquum manet omnibus unum,
Civibus exemplum possit ut esse suis.
Finis Libri Secundi.