LITTERA, quae vestris mihi venerat uda querelis,
Uda fuit lacrimis ter quoque facta meis.
Omnibus in verbis inerat dolor: ipsaque pronas
Materies oculis sufficiebat aquas.
Nam queritur, maestos herede carere penates;
Speratoque orbos esse nepote lares:
Et domino famulos squallere iacente: Nec ullum,
Quo domus aspiciat nobilis, esse caput
Et partum proavis, atavisque potentibus aurum
In quos condatur, non reperire, sinus.
Adde; tot immensi flaventia iugera campi,
Totque iterum patrii culta vireta soli:
Totque iterum valles; tot in altis montibus arces;
Plenaque fumosis atria imaginibus:
Haec et mille rogat lacrimis una omnia magnis,
Tam fastiditae cui famulentur opes?
Talia cum legerem, potui contemnere lecta,
Dignaque vix oculis illa putare meis.
Verum, ubi Patris ego mandata suprema, (iubentis
Maturare citos ad sua busta gradus)
Utque deinde preces, et vulsi damna capilli,
Pectoraque incussa legi ego tunsa manu:
Immaduere piis (fateor) mea lumina guttis;
Turpe erat, in tali non lacrimasse malo:
Unguina credebam vestris fore idonea plagis,
Vester ab hoc tactus si foret imbre dolor.
Hactenus esse Pio licuit: moremque parenti
Ut lacrimae gererent par (nisi fallor) erat
ultra parce pater, parce ultra tendere mater;
Nec reditum porro me properare iube.
Nam quae caussa mihi fuit, inde ut abire luberet,
Est eadem, lubeat ne remeare mihi.
Atque ea quae fuerit (quia cogitis edere) dicam:
Purgabitque meam cognita caussa fugam.
Vestra malum retinet (veniam date) patria morem,
Qui vetus a primis usque inolevit avis.
Heu! morem invisi mihi nominis! odimus illum,
Odimus: estque oculis ille, animisque gravis.
Ille fugam suasit; reditum vetat ille. Reverti
Protinus, exierit mos simul ille, volam.
Hoc solum, dicetis, erat? res salva; remotus
Cras procul a patria mos erit ille: redi.
Nos penes imperium est; populique urbisque potentes,
Civibus et mores, et nova iura damus.
Restat, uti nutu, quis te mos laeserit, edas:
Nullus ei tota cras erit urbe locus.
Obsequar: hac reducem, genitor, me lege videbis.
Morem igitur, tollas ut cito, nosce cito.
Nuper, Aventina cum forte quietus ab aula
Despicerem, Latio qua via iuncta foro est;
Obvia pompa fuit, lugubribus horrida signis;
Pulla habitu, tristi murmure, lenta gradu.
Parebant maesti perlina madentia vultus;
Et gemitum, rupti pectoris antra, dabant.
Lurida praebebant piceam funalia flammam;
Inque manu multis atra cupressus erat.
Terreor aspectu; et refuga cervice, gementem
Damno, gemens illo non minus ipse, gregem.
Ecce autem! medio sublimis in agmine lectus,
Sena sub hexaphoro subdita colla gravat:
Hunc super, effigies hominis composta iacentis
Extendit gelidos calce rigente pedes;
Fracta labat cervix; humerique et brachia languent;
Nec tenor in venis est, nec in osse vigor.
Stat macies, cecidere genae; cutis arida pendet,
Nec calor in membris est, nec in ore color.
Auctorata silent Samii labra lege magistri;
Et nihil in surda proficit aure sonus.
Ipsa diem excludunt obductis lumina valuis;
Aeternaque oculos nubila nocte premunt.
Clamanti, o superi, quod monstro est omen in isto?
Verbis, nescio quis, reddidit ista meis.
Cuius in hoc horres informi corpore formam,
Pulchrior Iadio nuper Adone fuit.
Cereus iste color, faciesque simillima buxo,
Dentis heri Libyci nobile vicit ebur.
Hi quoque, (congeries, in honoraque turba) capilli,
Aureus, in flavo vertice, cirrhus erant.
Qui digiti gemma teretes arsere Sabaea,
Iam mage Riphaeo diriguere gelu.
Quamque vides Aurem sensu obbrucescere surdo,
Stabat ad Orpheam nuper aperta chelyn.
Lingua tacet, cantarat heri. Manus utraque torpet,
Utraque Circensi in puluere plausit heri.
Denique languet iners, immoto corpore, truncus;
Saltarant agiles inde heri, et inde, pedes.
Ille ita. Rursus ego: Cuium ferale cadaver
Illud? an e Codri nomen mane ribu est?
Imo, ait, Augusta genus hausit origine. Cernis
Quantorum titulis fulgeat urna ducum?
Contigit antiquos deducto sanguine Reges;
Cognatamque habuit Caesaris aula domum.
Divitias fortuna pares cumularat: et unum
Multus anhelabat demeruisse cliens.
At senio modo fractus erat? Flos imo iuventae;
Qui neque dum quinas norat Olympiadas.
Optabant generum matres; avideque vovebant
Exciperet teneros ut rosa nata pedes.
Ille duobus amor, heresque parentibus unus
Occubuit: magnae magna ruina domus.
Has lacrimae, quibus ora vides manantia, tantae,
Has gemitus caussas, has ululatus, habent.
Hic ego: Quae iuveni tam dira noverca benato
Obfuit? Exiguae flammula febris, ait.
Illa simul tacito praecordia contigit aestu,
Certa secuturae nuntia mortis erat.
Nemo laboranti potuit succurrere? Nemo.
Nec pater infelix ipse? Nec ipse pater.
Displicet, aiebam. Quid agas? ait; omnibus usque
Displicet: et fieri res tamen usque solet.
Ergo solet? neque mors Iuvene ista quiescet in uno?
Estque timenda mihi forsitan? Estque tibi.
Me miserum! exclamo: Quid enim tam barbata morem
Hunc mea permittit patria? Tolle pater.
Tu pater hunc morem, tuque o mihi carior ipsis
Luminibus, morem hunc, mater, abesse iube.
Vos penes imperium est: populique urbisque potentes,
Civibus et mores, et nova iura datis;
Hic nova iura date; hic mores proscribite priscos,
Hic patriae mores esse iubete novos:
Nam nimius me terror agit, visumque cadaver
Illud, obest oculis semper inestque meis.
Effugiam, quacumque licet; populumque requiram
Nullus ubi a tali sit mihi more metus.
Verum ego quo rapior? nondum haec mihi meta timoris
Ultima: monstravit plus Libitina mihi.
Interes funus procedit, et ordine longo
Compositi partes quisque doloris agit.
Donec ad exiguae foveam venere lacunae,
(Vix patuit senos tota lacuna pedes)
Hic Iuvenem molli evoluunt (crudele) grabato:
Primaque direpta praemia veste legunt.
Tum titulis urnam spoliant; ut imagine rapta,
Vix etiam, fuerit quis prius, ipse sciat.
Cetera nudatum, tegetis cum parte relictae
In scrobis angustae vile cubile trahunt.
Mox alii super, atque alii, discrimine nullo
Iniciunt putrem, flebile pondus, humum.
Nec sabulo vexare caput, neque puluere parcunt
Lumina, nec molles laedere mole genas;
Sed pedibus nares supet, et super ora vagantur;
Cognatasque premunt calce gravante manus.
Tum, ne qua redeat veteres prior hospes in aedes.
Muniri obiecto marmore claustra iubent:
Inscribuntque: Situs patris hic est filius orbi;
Maluerat situs hic ipse iacere pater.
Hinc ego, quem tragici finem mihi funeris horror
Poneret, exspecto. Terruit ille magis.
Nam variis ubi pompa viis dilapsa, relictum
In solo iuvenem destituere loco;
Nemo memor rediit: gemitum pepulere cachinni,
Et lacrimas oculi dedidicere suas.
Ora serenantur; facies hilarata renidet,
Nullaque depositus pectora luctus habet.
Coccina sumuntur; rediviva sonare iubetur
Chorda: parat solitos turba soluta iocos.
Hic, mera, dicebam, mera cerre in funere ducto
Edita sub pulla fabula veste fuit.
Ipsa suas genitrix egit non infima partes;
Paene mihi totam Mimum ea sola dedit.
Nam, sine quo durare diem se velle negarat,
Hoc sine iam durat mille, valetque dies
Ipsa domi exstructo cubat inter Serica lecto
Stragula; sub gelida filius alget humo.
Ipsa habitat mauris pendentia tecta columnis;
Assiduo nati spargitur imbre caput.
Aurea maternos pingunt aulaea penates;
Hunc fovet in formi triste cubile situ.
Imperat ancillis famulantibus illa; capitque
Perpetuas inter prandia lauta dapes:
Iste nec obsequiis colitur neglectus; et exsors
Nil de maternae munere lancis habet.
Sedula quin itidem nocturno tempore mater,
Obvia ne nati prodeat umbra cavet.
Usque adeo fieri potuit de matre noverca,
Ut nati genitrix horreat ora sui?
Sed quid ego ista queror? Tenet hunc mea patria morem:
Ut fugerem, hic caussae mos satis unus erat.
Ac modo ne redeam, prohibet reverentia matris;
Territa conspectu nolo sit illa meo.
Talia tunc mecum suppressa voce loquebar,
Addebatque meus talia plura Comes.
Dic, demum aiebam: Latebra quia funus in illa
Conditur; in quali cogitur esse statu?
Hic status, inquit, erit. Populatur lenta medullas
Pestis, et in saniem sanguinis humor abit.
Tabida membra fluunt; labuntur ab ossibus ossa;
Teter in exanimi corpore regnat odor.
Viscera nudantur; ruptus vomit ilia venter;
Et iecur infamis vastat, et exsta, lues.
Tum ero impasti veniunt ad pabula vermes,
Dat quibus appositas illa popina dapes.
Impavidi dein, perque sinus, perque ossa colubri,
(Nemine quondam illos impediente) ruunt.
Buffones ipsi vacua stabulantur in aluo,
Quam sibi natalem gens putat illa domum.
Plura parabat adhuc: Per ego te, quisquis es; horum
Desine iam: Satis est, inquio, plusque satis
In cives si iura tuos buffonibus ipsis
Talia permittis, patria terra, Vale.
Tuque vale genitor; natoque ignosce: nec artus
Coge tuis escam vermibus esse meos.
Terreor hospitio, et convivis terreor illis,
Patria quos inter vestra cubare iubet.
Antiqua, pater, hunc, et finibus eiice, morem;
Omnibus, heu! oculis morem animisque gravem.
Id simul effectum dederis, scribe otius, oro;
Meque, redux visam ut tecta relicta, voca.
Hic, sine, me profugum patria tantisper ab illa
Degere, et a diris finibus esse procul.
Quem tua si nequeat mutare potentia morem;
O pater, e patria tu quoque cede tua.
VIVIS, et Assyrio pergis temerarie luxu
Ducere continuos, Sardanapale, dies?
Im probaque oblectas Romanis ora theatris?
Et, quicquid Circi pompa profanat, amas?
Nec tangunt animum meditatae IUDICIS irae?
Nec mala, quae talis parturit ira, times?
Verte gradum, Iuvenis; non est tua semita, verte:
Hac periere omnes, quodquod iere, via.
Iam mea, non nescis, quid in hac tibi littera charta
Nuntier. At quis cam mittat, et unde? rogas:
Mittit eam Senior tibi Dalmata: perpete nimbo
Accola Bethlemiae qui lavat antra casae.
Ecce! Palaestinos deserta per horrida dumos
Dum sequor, et Socias inter oberro feras;
Aridaque incusso serio praecordia saxo,
Et refero Mauram Solis ab igne cutem,
Nec molles inter condi sino lumina plumas;
Sed rude non strato quaero cubile solo:
Hic mihi, seu potis Acheoius imbuit undis
Torrida (nam procul est Massicus) ora liquor;
Hordea seu mando plebeiae tosta polentae,
Duratoque gravem pane repello famem:
Sive aliud quid ago; validis mihi vocibus aether
Intonat: et tragicae terreor aere rubae:
Terreor. Heu quali marcentia buccina cantu
Funera, de tumuli surgere mole iubet?
Surgite, funerei rediviva in corpora manes,
Oranda est aequo caussa suprema foro.
Surgite. Iam meritis arserunt oppida flammis;
Obruta sunt uno templa domusque rogo.
Omnia regna cinis. Caret alite mobilis aer;
Solaque iam vacuos incolit aura lares.
Amisere suas vidui maris aequora Phocas,
Nec videt ulla feras silva, nec arva boves.
Surgite. Iura dari summus iubet ultima Praetor;
Sontibus ille forum flebile Praetor aget.
Ecce tibi! nondum tuba finiit ultima murmur,
Raucus adhuc tremulo stridet in aere sonus,
Iamque movet tellus; maris aestuat unda; dehiscunt
Istius hinc omnes, illius inde, sinus.
Prolatoque seges Cadmeia vertice surgit,
(Tota nihil praeter vulgus inerme, seges)
Non missura suos hastatum fulmen in hostes,
Sed rea divinos ante statura pedes.
Namquam alio tantae coierunt agmine gentes:
Horruit, a numero territa turba suo.
Quae miseris facies? quae informi in corpore forma?
Conscia quis pingit luridus ora color?
Frigidus ossa tremor, dolor ilia, guttura clamor,
Atque oculos fletus, pectora planctus habet.
Iam periisse sciunt, se iudice, quisque. Nec acta est
Caussa, tamen caussa se cecidisse vident.
Inde graves alius vocat in sua funera montes;
Tutus ab iniecta possit ut Alpe tegi.
Atque alius, Pelagi vovet omnibus esse sub undis,
Dum queat aspectu Iudicis esse procul.
Irrita vota! cavum Thaumantias Iris in arcum
Iam coit: exstructo iam rubet aura throno.
Iam tonitru caelum quatiente fatiscit: et omnis
Aligerum aetheria prodit ab arce phalanx:
Purpureoque vehens caeli per inania curru
Ipse triumphali cum trabe Praetor adest:
Qui rapidum pernix, quacumque per aethera fertur,
Spargit in insensas flammea tela tribus.
Dant procul Astra locum: trepidat Leo; cedit Orion;
Parthasis ad vetitas ursa recurrit aquas:
Iuna silet, pallensque gravem confessa timorem
Abditur: et radiis orbita Solis eget.
Denique substructa cum sedit in Iride Praetor,
Et stetit hinc Actor plurimus, inde Reus,
Hei mihi! quas lites intendere sontibus actor
Ille? quibusque uti restibus ille solet?
Vastum a peritur ibi, monstrosa mole, volumen,
Grandibus inscriptum patre ab utraque notis;
Omnis apex ibi pondus habet. Leger omnia quisque;
Qui nihil ante unquam legerat, illa leget.
Quo tamen, heu! quo quisque metu legi? omnia coram,
Quae male vel dixit, vel male fecit, erunt.
Fervia sunt oculo penetralia pectoris omni;
Abdita, quae numquam visa fuere, patent.
Hinc metamorphosis miseranda: Videbitur albo
Candidior Cygno, qui tibi coruus erat.
Quique tibi Cygnis erat albior omnibus, ille
Iam tibi prae coruis omnibus ater erit.
Crimina nemo sibi reus exprobrata refellit.
Testis adest noxae quilibet ipse suae.
Quos igitur Iudex meliores dexter habebit,
Eximias illos inter amabit oves.
Sed scelerum quos atra teget caligo, manebunt
Dedecores inter, turba sinistra, capros.
Me miserum! quantas trepidare ibi cerno tiaras?
Luget ibi sceptrum, purpura luget ibi.
Iulius abiectis metuens ibi supplicat armis,
Nec socero maior iam cupit esse gener.
Destituit mutum Sapientia Graia Lyceum;
Seque videt linguae Tullius esse rudem.
Nec sua Lucullum delectant praedia. Damnat
Crassus opes; caelique aemula tecta Nero.
Artificemque gulam mutatus Apicius odit;
Et Siculum Verres Menroris odit ebur.
Naso suos plorat, ploratque Tibullus amores,
Nec Ledaea memor cogitat ora Paris.
Sola metu virtus caret omni: Ea tuta tribunal
Ambit, et a nullo fulminis igne timet.
Illam oculis Iudex invitat amantibus unam,
Sublimemque levi nube sedere iubet.
Protinus aeriam capit inter nubila sedem
Illa, suumque iubet se comitare gregem.
Ascendunt (miranda fides!) de paupere vulgo
Lazarus, et misera pallida turba fame.
Quisquis opes contempsit, habet: quique ultima primis
Praetulit, hac primum repperit arte locum.
Quos mala Circeis numquam ulla fefellerat herbis
Illecebra, aut volucri noxius igne puer,
Hos aeternus ibi potato nectare rivus,
Nec defecturi copia mellis alit.
Suavior Orphea canit illis Musica; et ipsi
Suavius Orphea voce lyraque canunt.
Palma manus, diadema caput, collumque monile,
Et digitos aurum, et gemmea pala gravat.
Quosque attria prius lacero centone lacerna
Texerat, e Tyrio stamine laena tegit.
Suspicit hos oculo populus livente sinister,
Et positos illo ringitur esse loco.
Hic natum excelsa residentem in nube tuetur
Stratus humi, turba cum pereunte, pater.
Ridet ibi flentem facies fraterna sororem,
Inque vicem ridet, fratre gemente, soror.
Coniugis est coniux, comitis comes, hospitis hospes
Immemor, et matris filia, neptisavi.
Sollicitum sua quemque tenet fortuna: nec ullam
Alter ab alterius faedere sentit opem.
Quae saevum rabies agit hic inopina Neronem,
Iussum, Petre tuos ante iacere pedes?
Quos prius ille (nefas!) insutos pelle ferina
Ante impastorum miserat ora canum,
Aut oleo mersos ardere subegerat, (alta
Suevimus ur piceas urere nocte faces)
Invidus aerio dum fulgere cernet in arcu,
Et Septemgeminum Solis habere iubar;
Infremet ore; gemensque, Hos sprevimus, inquiet, olim,
Hos olim et ludos fecimus atque iocos.
Credita mentis inops, delitaque turba: nec vitra
Quam calcandus humi, res inhonora, cinis:
Heu male decepti! viden' ut radiante, beati
Seminis, haud dubias praeferat ore notas?
Nos tandem, ah caeci! (sed tandem, et sero videmus
Nos Hyperionam numquam habuisse facem:
Sed flexisse vagos, per et avia et invia, gressus,
Unde, lucrum est, fessos, grande, tulisse pedes.
Quid modo fastus opum, stolidaeque superbia vitae
Profuit? ah vacui corporis umbra fuit.
Umbra fuit, fugitque cita pernicius umbra:
Sed brevis haec quantum dedecus umbra tulit!
Ipsa voluptatum Babylonia pocula, nobis
Hausta semel, quantam progenuere sitim?
Has Nero cum sociis; has altera turba querelas
Cum sociis; atque has altera turba dabit.
Tum collecta diu, sic orsa novissima, sontes
Ad populos perget Indicis ira loqui.
I, mala progenies, terraeque pudenda propago,
I procul, atque oculis turba facesse meis.
Dum mea torquebant vacuum ieiunia ventrem,
Urebatque gravis guttura sicca dolor,
Tu dapibus satiata tuis, depellere notam
Distuleras atro pane, rogata, famem.
Ebria tu, Bacchoque madens, inimica negaras
De saliente meam fonte rigare sitim.
Nadus oberrabam, gelidisque obiecta prunis
Membra per hibernas diriguere nives:
Deliciis tu cincta tuis, ostroque gravata
Abnueras trita me refovere toga.
Denique me morbus, me carcer habebat; et hospes
Cogebar media sternere membra via:
Te thalamos inter mollique cubilia pluma
Tranquillus tenuit, nocte iuvante, sopor:
Nec tibi cura mei: Sed carcer, et hospes, et aeger
Excidit ex animo, barbara turba, tuo.
I, stygios pete, prona, lacus; ubi sulfure vivo
Bullit, et aeterno pascitur igne focus.
Haec ubi dicta dabit; centum undique fulgura, centum
Fulminis in turbas vadique tela ruent:
Adfremet immani tonitru circumfluus aer,
Et maris horrendo mugiet unda sono.
Dissiliet laxata sinus, et ad infima rictu
Terra dehiscenti Tartara pandet iter.
Obviaque erumpet Lethaeis flamma cavernis,
Ultor ut involvat corpora pacta rogus.
Inde omnes uno tellus sorbebit hiatu,
Aeternoque teget clausa vorago situ.
Clamor ibi, stridorque fragorque dolorque furorque
Et facies, qualem nullam habet orbis, erit.
Quo feror? aut ubi sum? Tuba iam vocas ultima:
Ille meas aures verberat, ille tuas (clangor
Hinc per membra fluit mihi frigidus omnia sudor,
Cogit et assiduus me lacrimare timor.
Quaque tuba quondam clangente resurgere cogar;
Territus hac, prope abest, ut minitante cadam.
Nec possum, fateor, nec, si tentem omnia, possum
Ora mihi, in tanto, sumere laeta, metu.
Tu ramen, o Iuvenum confidentissime, Indo,
Hac reboante, peres deditus esse, tuba?
Et fora per, plateasque vagus potes ire per omnes?
Atque hilaros iuncta ducere nocte dies?
Et testudineo securus stertere lecto?
Et Sybarita meris sternere sigma rosis?
Et latices praelo domitis potare Caleno?
Et volucrum assiduas strage novare dapes?
Et Paphiae rideus animum indulgere palaestrae?
Et Cyprios inter laetus ovare choros?
Et condire potes Sotadeo prandia cantu?
Et, quocumque lubet vivere more, potes?
Ah! nimium nimiumque potes. Minus incipe posse:
Et nimium exemplo desine posse meo.
Lamque gradum, (repeto) non est bona semita, verte:
Hac periere omnes, quodquod iere, via.
SI qua potest stygias a me traiecta paludes
Littera, in humanas usque venire manus
Ista, precor, veniat; notasque feratur in aedes,
Vivit adhuc patriae pars ubi magna domus.
Quinque ibi cognato superatis sanguine fratres.
(Si nondum fratres vos pudet esse meos)
Mittitur, ut rebus mea prosit epistola vestris:
Nam prodesse meis, ut velit ipsa, nequit.
Hei mihi! quas veni miserabilis hospes in oras?
Quae facies tetri, quamque inamoena, loci est?
Vos procul hinc, moneo, procul, o, divertite. Vestros
Qua praeiere mei, vos removete pedes.
Omnia funestis operit nox atra tenebris,
Horridaque offusum retro agit umbra diem.
Claudimur aeratis circum undique et undique; muris,
Ferratasque ligant vincula mille fores.
Obsidet hospitium gravis illaetabile maeror,
Et socia aeternus cum legione dolor.
Intus agit picei rogus atra volumina fumi,
Sulfureamque domus tota Mephitin alit.
Ignea densatis in aheno carcere flammis
Regnat, et Aetnaeo plus surit, aura, foco.
Urimur hoc semper, semperque renascimur igni,
Quoque necesse mori est, non licet igne mori.
Pergite crudeles, Vulcania tela favillae,
Vosque nimis segnes in mea fata saces,
Pergite relliquias miserandae abrumpere vitae;
Accelerata, duplum, mors, mihi munus erit,
Verum ego quid flammas, et ineluctabile tento
Excidium votis sollicitare meis?
Stant rata perpetuis incendia legibus. Omnes
Aeternum in surdo perdimus igne preces.
Ille meos ambit piceata lampade manes,
Estque mihi Tyrii velleris ille vicem.
Quos prius Eois digitos incendere gemmis
Mos erat, hos taedis ustulat ille suis.
Aurea cingebat teretes armilla lacertos;
Nunc ignita pari pondere massa ligat.
Hic, ubi deformi pendet mala vipera nodo,
Ante mihi ex auro pendula torquis erat.
Quid miserum Tyrio bis cocta fefellit aheno
Purpura, quid Coa stamina ducta colu,
Si mihi purpureo fuit emptus hic ignis amictu?
Emptaque si Coo stamine flamma fuit?
Ah, pereant cirrhi! pereant, mea probra, capilli!
Feminea comsi quos ego saepe manu:
Torua Medusaei nidos ibi monstra colubri,
Denotumque sibi collocat Hydra larem.
Circumeunt rictu, Briareia turba, trifauci;
Perque humeros errat, perque cerasta sinus.
Visus erat Tityi quondam mera fabula vultur,
Visa Ixioniae fabula Graia rotae:
Cogimur inviti iam credere. Pascere vivo
Ipse Prometheam viscere cogor avem.
Molior adverso marmor revolubile clivo,
Sisyphius fertur quale rotasse labor.
Tantalus idem ego sum, vanoque fugacia morsu
Esuriens stygiis pabula sector aquis.
Idem ego pertuso capto irrita flumina cribro,
Atque utinam poenae summa sit ista meae!
Mille aliae torquent, aliaeque aliaque. Nec ullum
Aut numerum, aut, poenae copia, nomen habet.
Nec mirum, quod scribo meas nullo ordine poenas
In Phlegethonte suum non habet ordo locum.
Quicquid ubique boni est, et quicquid amabile ubique est,
Id procul a stygiae valle paludis abest.
Quicquid in orbe malum, aut miserum, aut miserabile roto
Aut dirum, aut dictu triste videtis, adest.
Est ramen e paenis, poena una molestior illis,
Continua torret quae mea labra siti.
Mille modis, et mille viis ea saevit; anhelisque
Assiduas addit faucibus illa faces.
Heu! quoties celebrata memor convivia ploro?
Poneret innumeras cum mihi mensa dapes?
Cum sua non caperet differtus prandia venter.
Et gravis aspectu Phasidos ales erat:
Prodiga cum fluerent peregrino sigmata luxu,
Quae Sybarita suos crederet esse toros.
Ebria tunc ibam spumantibus ora culullis
Mergere, et affuso me sepelire mero.
Et tepidus mihi potus erat, nisi vina viderem
Fusa per aestivas luxuriasse nives.
Hei mihi! quam luxu nunc utor dispare! nullos
Tenario, nullos, in lare gusto cibos,
Et caruisse cibo, minus est plorabile; nullas
Hic habeo, nullas, quas sitis optet aquas.
Exstima vel modico labra si mihi rore maderent,
Sole diu coctus ros licet ille foret,
Is mihi vel nectar, vel ad instar nectaris, esset;
Nec gelidi peterem vina falerna cadi.
Sed neque tantillae mihi copia suppetit undae,
Imbuat uda mihi tactus ut ora liquor.
Nuper (ut aerumnae specimen lacrimabile prodam
Unde fuit vitae tracta ruina meae)
Nuper, ab inferno cum sicca fatisceret aesin
Lingua; per infernam non minus usta sitim.
Institui maestos e flamma attollere vultus,
Sicubi quaesitas quis mihi ferret aquas:
Nemo ferebat aquas. Iterumque iterumque vocabam
Siquis opem ferret; nemo ferebat opem.
Ecce! per immensi demum chaos intervalli
Agnita Thariadae conspicor ora Senis,
(Ora verenda, nivesque aspectu imitantia primas:
Indicium placidae frons ea mentis erat.)
Conspicor; et quanta licuit mihi voce per omnes
Auxilium natos, natus etc ipse, precor.
Abnuit auxilium. Rursum precor: abnuit ille;
Terque quaterque rogo; retque quaterque negat.
Illa mihi, fateor, misero mihi, tristior ipsis
Tunc etiam flammis visa repulsa fuit.
Dum vacuas instauro preces; agnosco, receptum
Lazaron Abramio forte cubare sinu:
Lazaron, ante meas, quem vos meministis, et aegrum
Et miserum, nuper decubuisse fores,
Cum gelido macies, et pallor in ore sederer,
Nudaque vix tegeret decolor ossa cutis,
Cum tenuem micam Cereris rogitaret adesae,
Viderat e quadra quam cecidisse mea:
Viderat; a visa tamen ille facessere mica
Iussus, ad impastam, rettulit ora famem.
Correxere meum scelus, humanaeque iacentis
Saucia caeperunt lambere crura canes.
Hunc ego Thariadae senis inter brachia vidi:
Signa tamen formae nulla prioris erant:
Sed facies astris lucentibus aemula fulsit,
Presserunt vegerum gemmea serta caput.
Pendebant niveo baccata monilia collo,
Texta erat innumero tota adamante chlamys.
Lazare, vociferor, iam nullius indige micae,
Et dare iam melior, quam rogitare, stipem,
Te per ego, per, quicquid habes iam ditior, oro,
Huc stillam modicae, quam potes, affer aquae.
Affer, et arentem summo tenus imbue linguam:
Flumina, cum dabitur stilla, data esse feram.
Ille nihil: sed vultum ardens avertit; et aurem
Vocibus occlusit surdus utramque meis.
Rursus ego; per, quicquid amas, miserere; brevemque
Porrige, dum nimio torreor igne, manum.
Ille nihil. Senior tamen haec: Quid inania per dis
Vota, miser? seras mittis ad astra preces.
Digna luis meritis. Micam, crudelis, eidem
Non dederas: stillam non dabit ille tibi.
Ille famem passus, te commissante; sitimque
Te mera de plenis vina trahente cadis;
Pascitur ambrosia nunc, te esuriente: merique
Nectaris illecebras, te sitiente, bibit.
Dixit, et ex oculis sublimis uterque recessit;
Spesque mihi aeternam secit adempta sitim.
Audiit hos questus feralis ut aula tyranni,
Et frustra factas a sitiente preces,
Protinus insiliit legio Phlegethontis; et, huius
Plena tibi mellis pocula, dixit, habe:
Immanemque picis liquidae, plumbique diotam
Panda reluctanti fudit in ora mihi.
Parcite caupones funesti, parcite: numquam
Hic ego post, numquam, me sitiisse querar.
Inde Megaera suas, tria monstra iubata, colubras
Ingerit, inferno prandia cocta foco:
Et totidem informes sanie stillante rubettas,
Et tria Lerneae sibila colla ferae;
Haec, ait, esuriens ede fercula. Parcite: nolo.
Usque fui prima iam dape et usque satur.
Cetera quid reseram miserae ludibria vitae?
Nil ea, quod placeat, nil, quod ametur, habet.
Lectulus, ecce, mihi quem molli sternere pluma
Sueverat, et multa spargere verna rosa,
Sternitur ardenti iuxtaque infraque favilla:
Desuper est regetis pruna Sicama vicem.
Obsequio pars nulla domus famulante carebat,
Atque erat intento plena cliente cohors,
Hic, neque qui nutus mandataque curet, habetur;
Et domini, in fumum versus, abivit honos:
Vanuit omnis opum congesta potentia; reque
Speque rei, aeternum vivere cogor inops.
Mentior; aeternum me nemo hic vivere cogit.
Aeternum vivo cogor in igne mori.
Ante, per hortorum violaria culta vaganti,
Nexuit alternas Flora vel Aura moras,
Iam premit horrendus nigrante voragine carcer,
Lassatique terunt flammea tesqua pedes.
Quid' quod Echionio praeludere Musica cantu
Sueverat, ad somnos officiosa meos?
Qua sine, maesia dapum mihi fercula visa fuere,
Condiret positas ni chelys illa dapes:
Nunc miserae stridunt ululato carmine voces:
Confusoque gemunt barbara claustra sono.
Horror ubique et ubique dolor, clamorque fragorque
Quam nihil haec priscae musica vocis habet?
Fingite vos pratis vegetos errare Sicanis.
Atque meras inter vitam agitare rosas;
Musica si vestris tamen auribus occinat ista,
Musica millenas afferat ista neces.
Afferat o utinam! mortem afferat omnibus illa!
Tunc mihi, sit quamvis absona, suavis erit.
Vos liquidos soles, vos astra minora, soletis,
Lunaique statas semper habere vices,
Et placidum rorem, et tepidi solacia veris,
Deque gelu alternos, deque calore, dies.
Cimmeriis caligo regit nos spissa tenebris,
Nec dat adempta suam Luna, nec astra, facem.
Nos pro rore picem, piceumque bituminis imbrem,
Et resinatae sulfur habemus aquae.
Orcus habet pro vere focum: solique sinuntur
Hi Zephyri in nostra flare Notique plaga.
Hinc versi in rabiem, nos dente lacessimus artus,
Membraque agis demens in sua quemque furor.
Insequimur diris, Solemque diemque Deumque
Et quicquid tellus, quicquid Olympus habet.
Suppeditat maledicta dolor: pergitque dolores
Suppeditare novos flamma, sitisque novos.
Sed quid ego multis, flammamque sitimque famemque
Et mala, quae cruciant, exteriora, queror?
Pectora cognatus cum torqueat intima lictor,
Consciaque impastus viscera vermis edat?
Plus satis hic mihi tortor erat. Sua cesset Erynnis
Addere flagra: meus plura tyrannus habet.
Has ego vibices, occultaque verbera passus
Tum quoque, cum vitae spes superaret, eram:
Sed toleranda mihi, nocituro robore, duri;
Et stolide patiens ad mea damma fui.
Me miserum! studiis quid iuvit inanibus horas;
Inque iocis solidos atteruisse dies?
Iam male praeteritos reminiscor et exsecror annos.
Defleoque amisso tempora ducta lucro.
Unica detur adhuc revocabilis hora; sub horae
Unius exigua, tentem ego quanta, mora?
Nulla laboris ibi detrectem taedia: nullum,
Quam grave cumque feram, ferre videbor onus.
Sera nimis voveo: Tempusque diesque negantur:
Unaque quam voveo, non datur hora mihi.
Vos, quibus usus adhuc horae datur illius; horae
Usuram, exemplo ne violate, meo.
Sitque mihi, mea poena, dolor: Sed fratribus illa
Perpetuus fiat, perpetuusque Timor.
HAec ego Caelicolis suspiria muta patronis
Flebilis e Libyco litore mitto cliens.
Ipse aditurus eram; coramque rogare parabam,
Quae mea nunc tacita littera voce rogat:
Sed via perque auras, mediasque per invia nubes
Reppulit audaces terque quaterque pedes.
Quid superest, dixi, toties totiesque repulso?
Ire ego qua nequeo, nuntius ire potest.
Ire potest certe. Properet modo; et omnia vobis
Deferat arcani sensa legenda mei.
Sed mihi talis ubi continget nuntius: Illum,
Illum ego, qua fas est quaerere, quaero, via.
Charta rogata, negat: Penna ipsa, perita volandi,
Tam sublime tamen polle volare, negat.
Quin adeo, voces, et verba morantia, lentos
Ad caelum mihi sunt visa movere gradus.
Inveni demum SUSPIRIA. Vocibus iste
Nuntius, et pennis, aptior unus erat.
Non alius poterat pernicior ire per auras;
Nec liquidum caeli tam bene norat iter.
Appendix etiam portatur Epistola; nulla
Scripta manu; solito nec meditata stylo;
Estque ea, non atro Lolliginis illita succo;
Sed, quanta est, lacrimis est perarata meis.
Hunc scio gratum oculis caelestibus esse liquorem;
(Nam Minii vobis est color iste vicem)
Tota dein gemitu signatur Epistola nostro:
Signa meam suerunt ista probare manum.
Nomen omitto. Satis fuit hoc subscribere: Nota
Aeger in Hipponis sede colonus ago.
Quid rogitem; dictura brevi SUSPIRIA questu,
(Si tamen a vobis illa legentur) erunt.
Pertaesum est (nec enim dubiis ambagibus utar)
Pertaesum est longae, qua traho fata, morae.
Exsilii grave pressat onus, crescitque ferendo:
Inque annos vivo tristior, inque dies.
Altera vita placet: placet illa, simillima vestrae,
Sidereos inter vita fruenda choros.
Fons ubi vitali saliens exuberat unda,
Alternamque liquor pellit, alitque sitim.
Illo ego fonte trahor: mens illo e flumine vivam
Et sitit; etc, spreto nectare, poscit aquam:
Poscit, ut aeternis labra proluat ebria lymphis;
Ebrietas vitii sola habet ista nihil.
Corporis obstantes ideo indignata recusat,
(Heu! nimis angusto carcere clausa!) moras.
Suspiciensque procul, supera illa palatia; tentat
Ad patriam extorres irrita ferre pedes:
Et miseris male pressa modis, circumspicit; an sit
Ulla capessendae pervia rima fugae?
Hei mihi! cur morso periisti patria pomo?
Iam quoties lacrimis es revocanda meis?
Atque utinam lacrimis etiam revocabilis esses!
Diffluerem usque meas totus ego in lacrimas.
Mille oculos, et mille genas super adderem; et ipsis
Mille quod est oculis carius, atque genis.
Nunc geminus dolor est, duplicant quia foenore magno
Iacturam amissi tot mala parta boni.
Quis pacem illius patriae, quis gaudia, narret?
O pacem! o patriae gaudia rapta meae!
Non ibi plebeiae casa visitur ulla tabernae,
Nec premit augustum vile mapale solum:
Grandia consurgunt sed ubique palatia Regum;
Regibus optandas parsque habet omnis opes.
Isthmiaco stant aere sores: postesque Smaragdus,
Et pretiosa domus limina fundat Onyx.
Aurea recta nitent; paries micat illitus auro:
Materiemque suam cedere forma iubet.
Atria Beryllo crustantur; et aula Pyropo:
Porticus innumeri lucem Adamantis habet.
Sternuntur radiante viae plateaeque metallo,
Lucentemque frequens incola calcat humum.
Argenti villescit honos: gemmae omnia, gemmae.
Has etiam viles copia mira facit.
Nulla locum infestant ullo contagia tabo:
Nulla lues illic, quam LUA purget, adest,
Non ibi Sole diem torrente Canicula vexat;
Saevit et hiberno bruma ibi nulla gelu.
Veris adest facies, quae totum floribus annum
Pingit, et aeternis induit arva rosis.
Undique destillant opobalsama, lilia candent;
Et Crocus innocuo plurimus igne rubet.
Passim prata virent, ridet seges obvia passim;
Et faciles rivi, per sata, mellis eunt.
Hic Nardi spiratur odos; hic rore beato
Nobilis Elysium prodit aroma liquor.
Parturiunt. Violam, et Caltham, et Colocasia campi,
Et Casiam, et pleno sparsa ligustra thyme.
Hic itidem felix, ab onustis pondula ramis
Poma fovet, Zephyro morigerante, nemus.
Vitiferi colles, et dulcibus una racemis
Autumnum medio vere venire iubent.
At neque Luna suas, neque Sol, ibi mutat habenas,
Et variant cursus Astra ibi nulla suos.
Totum ibi conspicuo dimanat lumen ab Agno,
Et Lunae, et Solis fungitur ille vicem.
Nullam ibi habent noctes, nec habent vaga tempora sedem,
Continui durant, continuique dies.
Quid memorem, positos illa intra moenia Cives?
Ipsi omnes vestem Solis ad instar habent.
Gemmiferis omnes redimiti tempora sertis;
Victrici ter, io, voce, Triumphe, canunt.
Et sua securi memorantes praelia, rident
Omnia Lethaeae tela hebetata ferae.
Sic, fuerint saevo quae decertata Nerone
Praelia, tu, victo, Paule, Nerone, refers.
Sic, tibi, Petre, tuam, (quanta inter gaudia?) narras
Spectatam in Iani colle fuisse Crucem.
Tuque tuam, Laurens, domita sartagine, prunam:
Tuque tuam memeras, Bartholomaee, cutem:
Tuque tuos enses, Cypriane; Sebaste, Sagittas;
Ignes, Agna; rates, Ursula; Thecla, feras.
Sic alii atque alii, sua quisque tropaea, subacto
Quae statuere sibi de Phlegethonte, canunt,
Scilicet, exuti cognato pondere, nullas
A veteri possunt hoste timere minas.
Quin etiam, quae sunt ibi corpora, fida perenne
Iam cum mente suum corpora foedus habent.
Laedere pars partem refugit, sed compare voto
Mutua iuratae commoda pacis amat.
Foederis ut durent haec gaudia; perpete mentem
Ubere, vitalis vena liquoris alit.
Quid, quod abest morbi timor omnis? et exulat omnis,
Cedere ab intacto iussa Senecta loco?
Multus ubique vigor: nihil illic debile: totam
Iure suo sedem sola Iuventa capit.
Inde, nec ulla trium metuuntur pensa Sororum:
Actio Morti illo non datur ulla foro.
Vita sed aeterno sancitur foedere: quod mors,
Quamvis rumpatur, rumpere nulla queat.
Quae porro patriae est, et quanta scientia? Nostis
Omnia ibi, Cives; omnia nostis ibi.
Mentis adest acies, quae fraudi obnoxia nulli
Conspicuum veri lumen ubique videt.
Non fugiunt animi vos sensa; nec abdita fallunt,
Alter in alterius, quae videt esse, sinu.
Mens eadem cunctis, eadem omnia vota: bonique
Quicquid habere potest primus, id imus habet.
Delicias quis deinde dapum, et bellaria narret?
Temperat ambrosius res ibi quasque sapor.
Non epulas ibi parca manus; sed opima ministrat
Fercula; de pleno fercula prompta penu.
O quales epulas! o qualia fercula! sordent
Omnia mortali prandia farta cibo.
Ite vagae, aerium volucres genus: aequoris ite
Pinnigeri. et nullum rete timete, greges:
Sigmate cum tali conviva recumbere coepit,
Iam nihil ad stomachum vestra sagina facit:
Panis adest unus; sed pane redundat ab uno
Quicquid ubique dapum nobile gustus amat.
Inde licet, quod cuique libet, decerpere: Sed quo
Carpere cuique licet plurima, plura libet.
Ipsa solet saturare fames: facit ipsa, repulsam
Continua satias arte redire, famem.
Talibus o epulis mihi fas accumbere! solae,
Implebunt tales omnia vota, dapes.
Iam, quod ibi, vocis variae discordia concors,
(O Superi!) et quanta temperat arte melos?
Tale nec Aoniae testudinis arbiter aequet;
Nec Methymneae Lesbia plectra lyrae:
Nec, quem Bistonio mentitur fabula cantu
Detinuisse pigra flumina surda mora.
Vocibus unum illis et idem omnibus argumentum
Est DEUS: hoc solo Musica plena sono est.
Hunc iuvat assiduo, iuvat, unum hunc psallere voto:
Materies suaves haec facit ipsa modos.
Ecce autem! dum plena sonant hoc atria cantu,
Alternoque domus plaudit, et aula choro,
Candidus e caeli prodit penetralibus Agnus,
Quo nihil ipsa Dei mitius aula videt.
Agmina mille illum iuxta, mille altera circum,
Altera vicino mille secuta gradu,
Candida turba, omnes, Cypriis intacta sagittis,
Virginis ora omnes, Virginis arma gerunt.
Qua se camque movent, subitos vestigia flores,
Et calcata suar suggerit Hybla rosas.
Suavius hi carmen reliquis, imitabile nulli,
Voce, modos omnes exsuperante, canunt.
Pergite felices, o pergite, caepta choraulae
Carmina per longas continuare moras.
Quae, si forte nefas mihi erat cecinisse; profecto
Fas audire mihi, si faveatis, erit.
Sed, quid ego hos rivos, neglecto fonte, lacesso?
Unus inexhaustas ille propinat opes.
Inconniva DEUM spectant ibi lumina; in ipso
Iam solita obtutus figere Sole suos.
Quas ibi res, quantasque vident? Quod quisque videre,
Et, quod habere cupit quisque, ibi quisque videt.
Quaeque oculi numquam videre, nec audiit auris
Ulla, nec in mentis clausa fuere sinu,
Haec ibi quisque videt; gaudetque ardetque videndo.
Conspectoque Deo, paene sit ipse DEUS.
Felices animos, quibus illud cernere Numen,
Et divina oculis ora videre licet?
Quis mihi, quis pennas properanti accommodet: Ibo,
Ibo per aerias, ad iuga vestra, plagas:
Inde Hyadas supra, supraque ero Pleiadas: illic
Non Leo terrori, non erit Hydra, mihi.
Indidem ab excelsa statione videbo rotari
Sub pede caelestes non titubante globos.
Quemque ego suspicio nunc inter sidera Solem,
Ille mihi e caelo despiciendus erit:
Et mea subtexte pallens vestigia Luna:
Vos solum, o, socias vos mihi ferte manus.
Tuque loci felix optati Numen, in istos
Euehe cunctantem me, pie Christe, lares.
Ardeo dilectos iam dudum invisere caetus
Inque tua Cives Urbe videre meos.
Ardeo, te dignas meditari, et dicere laudes;
Quas utinam linguis dicere mille queam:
Mille velim linguas, titulis impendere mille;
Nec numerus voto par erit ille meo.
Annue, sis, voto: placitosque reclude penates.
Queis sine, (parva licet sit) mora longa mihi est,
Hanc etiam, o, quamcumque brevem, properantius urge,
Et breviore diem currere luce, iube.
Functus uti statione cita, bellique solutus
Lege, triumphantes inter et ipse canam.
Tunc ego, tunc, gemitus, et taedia nota relinquens,
A lacrimis udas esse negabo genas.
QUAM legis, ex hortis tibi littera mittitur illis
Servat ubi nostros Sponsa iugata lares.
Mittere cogit amor, Nam quae mea cumque fuerunt
Gaudia, tota mei gaudia fratris erunt.
Fratris erunt certe. Et ditissimus inde videbor
Unde meus de me plurima frater habet.
Sed mea quae fuerint, Tiburti, gaudia, quaeris?
Ipse veni, atque oculis, quae tibi narro, vide.
Narro tamen. Taedis mihi nupta iugalibus, ibat
Virgo, suas, caelo fundere sueta preces.
Insequor. Arcano suberat penetrale recessu,
Quo procul est omnis turba remota loco.
Hic ea, si dictis faciles, ait. arrigis aures,
Quaeque loquar, Samia lege tacere voles:
Pandam mira tibi; quaeque ipse fatebere, rebus
Quondam operae pretium grande tulisse tuis.
Annuo, rem fidis committat ut auribus: unum
Si gnarum arcani te tamen esse sinat.
Gnarum, ait, esse sinam. Tum sic exorsa, modesto
Confudit niveas picta rubore genas.
Caelitibus magnis curae sumus, optime coniux.
Depulit ut primo me mea lacte parens;
Aliger e superis exinde tuetur ephebus;
Quo sine nusquam ullum profero teste pedem.
Ille meos servat suspenso lumine gressus,
Ille omnes nutus, omnia verba, notat.
Sed vigil in primis, thalami penetralia curat.
Tutus ut a Cyprio sit meus igne pudor.
Ipse tuo, ipse meo formosior ore: sed arcet
Undique mortales conscia forma procos.
Virginis ora refert animosque habitusque: videri
Nec nisi consimili virginis ore solet.
Denique virgineis o qualia moribus offert
Praemia? mortali vix capienda sinu.
Sin'temerare fidem, Gnidusque petita sagittis,
Auderem humani foedera malle tori,
Tum capiti mala mille meo; thalamoque minatur
Altera mille; meo milia plura viro.
Quare age, sive minas reverere volucris Ephebi,
Grandia sive novi dona savoris amas;
Mecum ades, et Virgo cum coniuge virgine coniux
Vive libens: Casto foedere duret Hymen.
Dixit, et os lacrimis perfusa rigavit obortis;
Prensavitque meos prona virago pedes.
At mihi, nescio quis, per corporis intima lapsu.
(Has ubi nupta preces finiit) horror iit:
Mutatique omnes, uno velut impete, sensus
Iusserunt thalami vota valere mei.
Totus in aligerum rapiebar, ubi esset, ephebum.
Hunc avidae votum cernere mentis erat.
Rumpe moras, dixi, meque hoc, age, Caelite viso
Et Sponsum, et Castum, et quidlibet, esse iube.
Illa, videbis, ait. Vix alter et alter abactus
Inde mihi (centum rebar ego esse) dies,
Ecce tibi! (o oculis, o cantum digna theatris.
Tiburti! o oculis forma videnda tuis!)
Ecce tibi! clausum subit aethere lapsus ab alto
CAECILIAE felix in penetrale puer;
O qualis, Superi, qualis puer ille! tegebant
Obscurata suas astra minora faces.
Parrhasis erubuit, latuit Cyllenius ignis,
Et minus illustri Lucifer ore fuit.
Serica velabant generosum vellera pectus,
Fluxerat in niveos aurea laena pedes.
Gemmea mordebat Melibaeam fibula vestem,
Et chlamys ignota picta nitebat acu.
Limbus Erythraeis circumdabat ima lapillis;
Totaque divinum forma probabat opus.
Singula quid memorem? cum dixero milia, centum,
Milia plus centum sunt reticenda mihi.
Talia vestis crant. Sed formam corporis ipsam
Quaerere, Tiburti, desine: forma vetat.
Omnia Maeoniae si sint mihi Humina linguae,
Arpinasque meo Romulus ore, tonet,
Illius exiguam vix sperem attingere partem;
Dicere ni vero verba minora iuvet.
Aurea Caesaries humeros umbrabat; et auro
Concolor, utroque in tempore, cinnus erat:
Omnia naturae, nihil artis: Eburnea cervix;
Collaque non tacta candidiora nive:
Frons radiis, vultus maioribus aemulus astris;
Aemula nativis bina labella rosis.
Ambrosius color ora, vigorque perennis habebat:
Pinxerat impubes prima iuventa genas.
Lumina certabant Soli Lunaeque: sed illis.
Iudice me, primas Lunaque Solque dabant.
Par linguae vocisque modus; par gratia gestus,
Caeliteque et digiti, et caelite digna manus.
Denique cuique suus parti decor. omniaque unum
Membra merumque mihi visa fuere iubar.
Tu tibi Phidiaco caelatum marmore signum
Omnibus artificum nobile finge notis,
Huic tamen illud ubi compones marmor ephebo,
Sordebunt oculis omnia signa tuis.
Ille igitur tali specie ut puer adstitit ales,
Vertit ad obtutus ora serena meos:
Ignotoque duas e flore rosaque corollas
Monstrat; et, has sponsis porto duobus, ait.
Texerunt manibus Charites caelestibus ambas;
Par aliud numquam Flora peregit opus.
Nullo sole color, nullaque aetate senescet,
Inque suo aeternus flore vigebit odor.
Haec placida mihi fronte puer. Sertoque gemello
Induit inde meum, Virginis inde, caput.
Non ego Gnosiacae quondam pretiosa coronae
Maluerim capiti serta data esse meo.
Nam sensus simul ille meos odor imbuit, omnis
Vanuit humanae conditionis amor.
Mille mihi Siculis cantent Sirenes in undis;
Mille meae ceras iam sinus auris habet.
Clamabit vacuam caecus Puer esse pharetram,
Matrisque imbellem sentiet esse facem.
Intemerata toris stabunt connubia: visis
Caelitibus, caelebs vivere discit Hymen.
O sero monstrata mihi spectacula! Dudum
Debueram Pueri haec ora videre puer;
Tunc oculis et Arena meis caruisset; et infons:
Tentasset numquam scire theatra pudor.
Et neque me Campus traxisset: et improba Circi
Iussissem studiis ludicra abesse meis.
Hei mihi! quanta meae periistis tempora vitae;
Noxia dum Latio lumina pasco foro!
Iam spectasse pudet. Veniam date lumina; mecum
Vos ego sola dehinc astra videre sinam.
Astra videre placet, quibus huc mihi talis ab Astris
Et puer, et capiti missa corona venit.
Indigenas ibi mille pares, et milia centum,
Atque iterum centum milia, Campus habet.
Fas mihi sit numerum, Superi, hunc augere! Vel uno
Plus ego; vel centum e milibus unus ero.
His quoque Tiburti, precor, his super additor alter,
Per fratres numerus crescat ut ille duos.
Tunc mea, quae vel erunt, vel quae mea cumque fuerunt.
Gaudia, tota mei gaudia fratris erunt,
Fallor enim, aut certe simul hunc spectabis ephebum,
(Et poteris; tantum, sit mora nulla, veni)
Otius et vani fugies tua gaudia Circi,
Inque mei, dices, nil placet urbe Remi:
Sola sed Astra placent, quibus huc mihi talis ab Astris,
Et puer, et capiti missa corona venit.
Haec, scio, Tiburti, longeque his pluria dices,
Illa videnda tibi cum dabit ora Puer.
Et dabit illa tibi, non fallimur. Ipse rogabo:
Audiet ille meas, Caeciliaeque preces:
Audiet imo tuas; tali est puer indole: Castis
Ipse, venire prius quam iubeatur, adest.
QUos mihi misisti, caelestia munera, flores,
Lectaque de ramis mitia poma tuis,
Illa tuus mihi (testor) heri, cum forte vagarer,
Detulit, ingenuo nobilis ore Puer.
Detulit attonito. Nam nec satis, ille quis esset,
Quaeque vel unde forent, munera, gnarus eram.
Ecquis enim, hiberno videat seu stantia vitro
Flumina; seu cano prata ligata gelu;
Seu iuga densatis nemorum squallere pruinis;
Seu nivea pressum mole rigere solum:
Ecquis ibi, teneros, hortensia munera, faetus,
Aut hiemi ignotas speret habere rosas?
Attulit ille tamen. Socii obstupuere: rosaeque
Et nova portendant quid mihi poma? rogant.
His ego (da veniam, Caeli decus) omnia dixi:
Rerum erat hic series nulla tacenda mihi:
Dorotheae, dixi, venit hoc mihi munus ab horto:
Illius hi flores, illius iste Puer.
Has ibi Virgo rosas, atque haec ibi mala (recentes
Ruris opes) omni crescere mense videt.
Ille, nec hibernos, Aquilonia murmura, ventos,
Taedia nec nostri frigoris Hortus habet.
Sed veris violas solet, autumnique racemos,
Et mera Pomonae gaudia ferre, locus.
Ipse tamen potui ridere, bonaeque puellam
Esse inopem mentis credere, mentis inops.
Cam traherer nexis illam inter vincula palmis,
Dederet ut iussae, turba scelesta, neci;
Ipsa, nihil deiecta, viam carpebat; ad omnes
Laeta suae mortis visa salire minas,
Non minus, ac patrio solita est per littora ritu
Ducere securos virgo Lacaena choros.
Stant sociae, et gemitu, quid vitae prodiga, clamant,
Quid properas? via quo desinat ista, vide.
Desinit irriguos, ait, haec via lenis in hortos;
Pictus ubi aeterno vere perennat ager.
Campus odoratas illic abit omnis in herbas;
Et croceis operit floribus arva seges.
Ambiguos ibi pugna tenet suavissima sensus;
Hos color, hos alia parte lacessit odor.
Hic violam tondebo manu, calthamque thymumque
Deque rosa molli plena canistra legam.
Nec deerunt avidis argentea lilia votis,
Nec fugient digitos alba ligustra meos.
Sive Therapnaeo generatum sanguine quaeram,
Sive mihi florem quaeram, Amaranthe, tuum,
Copia floris erit. Mihi suavis Amaracus illic,
Illic, si cupiam, mollis Acanthus erit.
Quid pyra? quid dulci melimela madentia succo?
Milleque de ramis pendula poma suis?
Nulli aberunt fructus: omnis mihi serviet arbos:
Vix penus innumeras ulla recondet opes.
Nam quod Hymettus habet, vel habent Phaeacia rura,
Id meus, et multo plus, meus hortus habet.
Desinit in talem via, qua de quaeritis, hortum.
Ista meae non est meta pigenda viae,
Sponsi invitat amor. Iubet hac decurrere, si qua
In dotale velit sponsa venire nemus.
Maturemus iter. Comitum si forte recuser
Ulla sequi; nostrum nulla moretur iter.
Finierat virgo. Stolidis ego protinus illud
Et nemus, et nemoris carpo roseta iocis.
O bona, clamabam, simul hos penetrabis in hortos,
Implebuntque ruos poma rosaeque sinus,
De calathis, rogo, prome tuis (nam copia restat)
Prome libens aliquas, et mihi mitte, rosas.
Nempe ego delicias, caeli inter frigora, vernas,
Putida delirae somnia rebar anus.
At non illa iocis itidem mihi talibus; Horti,
Ne dubita, nostri dona videbis, ait.
Sic moritura, mihi. Nec plura morata, resectum
Deposuit, fuso laeta cruore, caput.
Advolat extemplo Puer; os, oculosque manusque
Membraque mortali pulchrior ore puer.
Aligeri exstabant humeri: color aureus alis,
Caerulens manicis, vestibus albus erat.
Baltheus ambibat croceo stellatus acantho;
Picta cothurnatos texit aluta pedes.
Vimineus laeva calathus pendebat ab ulna,
Quem Sindon phrygia facta tegebat acu.
Utque stetit, porrecta manu propriore canistra
Obtulit; et paucis, haec tibi, dixit, habe.
Florea dotali quae dona remittit ab horto
Dorothea; (ante tuo dona petita ioco)
Misit dona libens: sed in ipso plura roseto
Et meliora tibi crescere dona, monet.
Erige te, felix; nec in uno munere siste,
Tota sed illa oculis visere prata stude.
Dixit, et aetherias abiit sub limis in auras.
Quam cupii pennas tunc habuisse pares?
Utque oculos tandem puero a fugiente removi;
Aggredior calathi dona videre mei.
Invenio, quae poma, DEUS! Color omnibus auri;
Omnibus Assyrii roris inhaeret odor,
Omnibus Ambrosiae sapor. Et, si nectaris ulla
Poma ferunt succum, succum ea poma ferunt.
Mox video et velo summa de parte reducto,
Veras, hiberno tempore, veris opes.
Nec nostri modo veris opes, Meliloton, Anethum
Et Violam, et Thymbram, et quem parit Hybla, Thymum,
Liliaque aut Calthas aut, altera nomina, flores
Quos neque Corycius curet habere Senex:
Sed quibus Elysii redolent violaria campi;
Et quibus hic noster par nihil orbis habet.
Ite rosae, ite croci, morituri gloria ruris.
Altera perpetuo prata colore virent.
Quorum ego cum flores tetigissem pollice summo
Obvia tam grati copia odoris iit,
Ut, vel odoratae segetis quod olentibus arvis,
Ustus ab assiduo Sole, recondit Arabs,
Vel quod Trinacriis exhalat floribus Hybla,
Vel Corcyreus vere quod hortus olet,
Vilius acciderit morientis odore lucernae,
Et putrida stagnat siqua Mephitis aqua.
Nempe, odor aut non est caelestibus ullus in hortis,
Aut ibi siquis erit, certe ibi talis erit.
Ergo valete mei, quondam agmina chara, sodales;
Et, male quod risi, vos bene amate, nemus.
Sic ego tum Sociis, mirantibus omnia, dixi:
At, modo quid potero dicere, Virgo, tibi?
Si mea lingua suis veniam temeraria dictis
Speret, ego veniam supplice voce rogem.
Nam risisse pudet, nimis, ah! pudet. Improbus illas
Quas pia misisti, risi ego, virgo, rosas.
Sed quia prona graves caeli indulgentia culpas
Excipit, et meritis est minor ira meis,
Tu saltem, hesternos, mea lacrima, plecte cachinnos,
Ac, nisi sufficiat lacrima, plecte cruor.
Commerui. Huc ferrum, ferrum vibrate Tyranni,
Vester in hoc iugulo nolo sit ensis hebes.
Non timet elatas moritura puella secures,
Dum subeat sponsi florea rura sui:
Sed qua non potuit perrumpere sola, patentem
Ipsa sibi vestro repperit ense viam.
Nolo, puella mea sit fortior illa iuventa;
Femina qua praeiit, quis timor ire viro?
Ibo vir, ibo. Tuos mihi mittere omitte ministros
Nympha, dehinc: lectas mittere parce rosas.
Cras ego monstrati nemoris violaria visam
Ipse; et odora meo pollice parata metam.
Finis Libri Primi.
PROGRAMMA AD S. FRANCISCUM XAVERIUM.
LOIOLAE comes et cliens, Eois
Magnum gentibus, ultimaeque fuscis
Exortum iubar Indiae colonis:
Caelesti placidos ab axe vultus
Huc advertere ne gravare: Magno
Indignus LIBER indiget Patrono:
Maiori tamen AUCTOR. Ille totos,
Queis, Maura cute et ore nigricantem
Portasti Aethiopem arduus, sibi alter
Supponi rogat Aethiops, lacertos.
Quamquam non eget aequoris minacer,
Portari per Atlantici procellas,
Nec Scillas per, et invias charybdes:
Sed VITAE per inhospitae, nocentes
Plus mille insidiis dolisque, Syrtes.
Hic Atlante opus est, et hic patrono:
Quem si non potis est habere uterque
Et Libri simul AUCTOR, et LIBELLUS;
Prona est optio: Dum iuvetur unus
Te, Francisce, suo AUCTOR a patrono:
Toti fas erit interire LIBRO.