IACOBI BIDERMANI e Societate IESU HEROIDUM EPISTOLAE. Ill. DILINGAE, Formis Academicis. CIC. ICC. XXXXII. Superiorum Permissu.

MUTIUS VITELLESCUS Societatis Iesu Praepositus veneralis.

CUM Heroidum epistolarum libros tres, Iacobi Bidermani, Societatis nostra, tres eiusdem Societatis Theologi, quibus id commissum fuit, recognoverint; ac in lucem edi posse probaverint: facultatem concedimus, ut typis man. dentur, si ita illustriss. et Reverendiss. D. Vicesgerenti, et Reverendiss. P. Magistro Sacri Palatii videbitur. Romae 10. Iulii 1638.

Mutius Vitellescus.

Imprimatur, Si videbitur Revevendiss. P. Mag. Sacri Palatii Apostolici.

Io. Bapt. Episc. Cam. Vicesg.

IVssu, et auctoritate Reverendiss. Patris, Sacri Palatii, Apostolici Magistre, recognovi has Heroidum epistolas, a Iacoba Bidermano Societatis Iesu, compositas: nihilque, quod aut fidei, aut bonis moribus repugnaret, in iis deprehendi. E Colleg. Rom. Societatis Iesu 12. Iulii 1638.

Io. Bapt. Rossi Soc. Iesu.

Imprimatur. Fr. Nicolaus Riccardisse Sac. Pal. Apost. Mag. Ord. Praed.

Adm. Rev. Patri MUTIO VITELLESCO SOCIETATIS IESU Praeposito Generali, Iacobus Bidermanus.

VERERI iam dudum coeperam, Adm. Reu. Pater, ne abuti me otio tuo diceres; cui rudi hac, peneque; rudente Musa, obstrepere toties auderem. Etenim meas et SILVULAS nuper, imperite sublucatas; et HEROUM epistolas, calamo, styloque tenui perscriptas, importunus obtruseram; quibus ego vel ferream legentis patientiam fatigarem. Nunc ubi HEROIDES has ostendere sumpsero, quanto importunior potero videri; cum et has videam, a tituli sui gloria discordare? Haec me talia cogitantem, etsi multa ne pergerem,

absterruere; erexit tamen Tua, qua semper admiratus, veneratusque sum, Humanitas, ut et hoc mihi crederem licere. Nam anni complures sunt, cum ductu, auspicioque Tuo stipendia religiosa facientem, benignissime fovisti; et e vermania Romam evocatum, eo semper in loco (quamquam immerentem) habuisti, quo filios habere suavissimi parentes consuevere. Quibus ego tot meritis Tuis, quantum debeam, debereque me sentiam; iubebo omnes, quo ad vixero, et ingenii mei vires, et animi contentiones, in chartam erumpere, liberumque in hanc rem testimonium; apud ignotos aeque, notosque, dicere. Quo in studio, si oculos, auresue Tuas offendo, debes Tuis erga me meritis, quibus ad haec audenda stimulasti, succensere. DEUS Paternitatem Tuam (quod saepe iam vovi, saepe vovebo) Societati nostrae saluam, sospitemque diutissime praestet.

E Collegio Romano, Kal. Sept. M. DC. XXXVIII.

AMICE LECTOR.

Aliquot ab hinc annis, cum HEROUM epistolas publicarem, cupiebant amici, ut cas HEROIDUM epistolae comitarentur. Mihi contra, consultius visum, si aliquo post interuallo sequerentur; nec illae istarum mole (quam fastidimus) premerentur. In utrisque seorsim edendis, quid cavere studuerim, paucis monebo.

Principio nolui materiem mihi sumere, iam alias alibi vulgatam: ac proinde Virginum nostrarum copias, etsi suppetebant, tamen quod in Epigrammatis tam ante plerasque attigeram, reducendas hic non existimavi. Tum deinde Magdalenae lacrimis, et Sponsae Romanae querelis, et hoc genus aliis argumentis, per mille poetas, millies decantatis, quid novinos adderemus.

Ad haec, affectibus, (quos appellant) parcius, ac nonnulli volebant, indulsi; iis fere contentus, quos ipsa mihi historia narratio suggerebat. Sponsorum colloquia, aut Coniugum desideria. quamvis honesta, nihil ad instituti mei seriem faciebant. Seria malui, et lectori meo profutura.

Postremo, ne in fabulis profanis epistola plue nimio lascivirent, argumentum et decorum prohibuere. Quis enim ferret, si Evam de Phaethonte, loquentem, audiret? Maluit epistola, hoc carere suco, ne iudicio videretur caruisse. Vale.

B. PAULO IAPONIO SOCIETATIS IESU RELIGIOSO, QUONDAM MILITI MOX APOSTOLICO PRAECONI, POST FORTISSIMO MARTYRI, ET PRIMO SOCIORUM DE IAPONIA TRIUMPHANTI, NUNC INTER CAELITES RECEPTO IMMORTALI MORTALIUM PATRONO HOC PRIMUM HERODIUM VOLUMEN SEQ. IPSUM VOLUMINIS AUCTOR.

HEROIDUM EPISTOLAE. LIBER PRIMUS.

EVA Mater, ABELO Filio. De VOLUPTATIS Horto.

EXule quae toties lacrimans a parte reguiris,
Dicere prae lacrimis, quae tamen ille nequit,

Illa tibi calamo genitrix interprete pandam;
Pandere prae lacrimis si tamen ipsa queam.
Quaeris enim (et veniam potes huius, ABELE, mereri:
Noscere vis caussae non aliena tuae.)
Quaeris; amata mei Nemoris viridaria quare
Liquerim ego, Elysiae prima Colona plagae?
Quaeque loco facies? quaeque illic vita duobus!
Quaeque patri fuerint gaudia, quaeque mihi!
Haec audire placet. Quante maiore placerent
Iure, forent oculis haec ubi visa tuis?
Visa fuere meis. Sed quo mage visa fuere,
Hoc ea me video scribere posse minus.
Aggrediar narrare tamen. Qua parte licebit,
Tu valuisse tuas experiere preces.
Omnia torpebant informibus atra tenebris,
Nec species nostri, nec color, orbis erat.
Nec quadrupes cursu, nec praepete lassa volatu
Flectere praescriptum penna solebat iter.
Nam nec erat pontus, nec terra, nec astra: sed unu
Omnia complebat nocte silente chaos.
Rerum opifex aderat: Sed rerum copia nusquam
Unde repentinum fingere posset opus.
Quid faceret? Nihil, inquit adest. Nihil adsit, et arti
Se sua materies, artificique neget:
Ex nihilo prodibit opus: quod cudere nulla
Aemula tentabit posteritate manus.
Dixit; et e NIHILO terras eduxit et undas,
Aeriasque domos, stelliferosque globos.

Mox nitidum Caeli mirata est machina Solem,
Pallentemque die nox abeunte facem.
Hic seges; hic gravidi maturo pondere rami
E patulo terrae prosiliere sinu.
Quadrupedes hic silva feras; hic arua iuvencos;
Hic stupet infrenes currere campus equos.
Hic sua securus salit inter pascua Cervus,
Hic placidas inter Bucula mugit oves.
Hic proprios armata trahit Testudo penates,
Labitur hic udo fulva Lacerta solo.
Ludere caeruleos Aqua sentit in aequore Pisces;
Plumigeras aer plaudere sentit Aues.
Iamque redundabant animalibus omnia: sed cui
Cetera parerent omnia, deerat Homo.
Deerat: et impatiens aliquod Natura volebat,
Ne qua parte foret manca, videre caput.
Forte aderat, lento mollique simillima limo,
Ad volucrem figuli massa parata rotam.
Sustulit inde rudem, madido cum puluere, glebam,
Et subitum Plastes fingere caepit opus.
Mollis in oblongum tenuatur imago cylin drum,
Et coit in teretem summa figura globum.
Huic sua Caesaries, naresque, auresque, genaeque,
Luminaque, et iunctis labra propinqua labris.
Additur his ceruix: Humero tenduntur utroque
Brachia; cum digitis utraque palma suis.
Adduntur medio lutea praecordia trunco;
Obserat ima cavus pectoris antra penus.
Iungitur et duplex duplici coxendice poples:

Et duo, sustentent qui duo genua, pedes.
Intextis laterum firmantur mollia Costis:
Fictaque sunt simili cetera membra lute.
Haec Hominis poterat iam forma gemella vocari,
Praedita si motu forma, sonoque foret.
Non erat. Ergo levi simulacra iacentia flatu
Numen ab agnata surgere tussit humo.
Surrexere pedes. Stetit inclita machina; sursumque
Ardua ad aetherios sustulit ora lares.
Sensus inest oculis: calidis praecordia venis.
Pulsa vident; motu brachia; lingua sono.
Denique prodit Homo. Fabrica divinius illa
Ante nihil tellus viderat, unda nihil.
Tota putabatur iam mundi condita moles,
Ipseque res altas condere nolle faber,
Cum volucrem volucri, pecori pecus ire gemelli
Conspicit, et paribus se sociare pares.
Sola Hominis. forma video sine compare, formam,
Inquit: et haec operi debet adesse meo.
Eos cudenda statim est; nec ea, qua cetera nuper
Fecimus, arte. Novo res eget ista modo.
Inde igitur placitis dum solus inambulat aruis
Et maria, et terras hospes, et astra videt,
Et meditata feris imponit nomina; caepit
Lassa soporifera lumina nocte premi.
Nec mora, procumbit: viridique reclinis in herba
Somniat, ossa suo mota labare sinu.
Haud ludebat ea deceptor imagine somnus;
Conscius evulsi sed sopor ossis erat.

Nam DEUS exempta sopito e corpore costa,
Opplerat vacuum carne recente latus.
Protinus ex illa prorepo ego femina costa,
Et video primum femina prima virum;
Virque sues caepit cognato in corpore vultus,
Inque viro vultus caepi ego nosse meos.
Inde pares laeto spatiamur in aequore; nusquam
Obice securos impediente gradus.
Nam nostra Elisii cessere in praedia campi,
Quae data pro prima dote fuere mihi.
Hic ego qualis eram? quas rerum prodiga tellus,
Quas natura mihi tota ferebat opes?
Non calamos centum mihi si manus una fatiget,
Unaque plus centum lasset arundo manus.
Suffictam. Vinci numerandis lingua fatetur.
Divitiiis prati, deliciisque, mei.
Ampla per Eoos protenditur area colles;
Area pomiferis undique septa iugis;
Lutea qua pulsis Aurora renascitur umbris
Exortumque videt conscia terra diem.
Intus opima patent rigui viridaria campi,
Omnia divina culta vireta manu.
Ipsa locum toto si quaerat in orbe VOLUPTAS,
Non alium toto malit in orbe locum.
Ver ibi perpetuis pubentia floribus arua,
Pingit, habentque suas omnia prata rosas.
Et viola tellus, thymbraque, thymoque, crocoque
Fragrat; et hoc totus gramine vernat ager.
Pars folio monstrat candentia lilia pando,

Tegmine pars croceo, purpureoque rubet.
Angulus ingenuo praetexitur omnis Acantho,
Vicinumque omnis planta Amaranthon habet.
Quid memore celsas posito quin unce Cupressos?
Lignaque famosas inter odora Cedros?
Sunt ibi pampineis implexae frondibus Ulmi:
Et gravido gemmas palmite Vitis agit.
Regia laurus ibi est, et amas sua littora myrtus;
Adsitaque est Ceraso malus, oliva pyro.
Arborei longo dependent ordine faetus,
Atque opibus ramos poma Volema gravant.
Fertile ubique solu, et laeto nemus ubere, quicquid
Parturit, aut melest, aut bona mellis habet.
Omnibus una tamen procerior eminet arbos,
Quae foliis totam subter opacat humum.
Formaque confertim vitalibus aurea ramis,
Miro, nescio quo, tincta sapore, parit.
Felices nimium, quibus illa capessere fas est,
Et concessa suo condere poma sinu!
Aeternam gustata inbent durare inventam,
Corripiat fessos ne qua senecta pedes.
Nullum a morte malum; neque lenti taedia morbi,
Fortunaeque nihil triste timere sinunt.
Quis mihi nunc illa praestabit ab indole fructum?
Quis dabit o manibus poma negata meis?
Praetereo genus omne dapes. Inarata ferebant
Arua suas fruges, arbor inempta suas.
His inerant omnes, quos vellent ora, sapores;
Sedabantque datam quique, dabantque famem.

Par oculos auresque meas mulcere voluptas,
Par alia sensum parte solebat odor.
Huc rapiebar, et huc dubio per singula voto:
Unus erat, visis abstinuisse, labor.
Ecce autem! in medios penetro dum libera campos,
In cava lunatus visitur antra locus!
Inde profunda sinus aperit, largeque reclusas
E vitreo tellus gurgite fundit aquas.
Excipit effusam vestita crepido liquorem,
Subiectoque fovet iussa caverna lacu.
Illa suis spatium rigat omne canalibus unda,
Et sacra facundo temperat arua gelu.
Hinc alii fontes; aioque diserta susurro,
Atque repercusso garrula ripa sono.
Innumerae circum pecudes innoxia carpunt
Pabula. Vicinum non timet agna lupum.
Non leporem latrare canes, ceruamque molossi;
Non solet in pastos ire leaena boves.
Sed facilem iungit concordia mutua gentem;
Et levat unanimem fluminis unda sitim.
Hac ego ter felix Regina vagabar in aula,
Omnisque imperio paruit aula meo.
Certabant placidae vestigia lambere tigres,
Et leo demissis subdere colla iubis.
Ad nutum volucres, et turba canora, vocatae,
Insedere meas, nec timuere manus.
Cum volui, venere grues, venere palumbes,
Venit ab ipse suis cygnus et anser aquis.
Cum mulcere modis libuit resonantibus aures,

Fecit aedonios auribus aura modos.
Psittacon optabam nostro ore audire loquentem!
Audieram nostro psittacon ore loqui.
Votum erat, umbrosas aliqua percurrere valles!
Ad votum umbrosae copia vallis erat.
Qua placuit colles ascendere; copia collis;
Visere qua silvas, obvia silva fuit.
Spirabant Zephyri; dominaeque favere subenti
Certabant studiis ventus, et aura suis.
Et Soles aderant, sed nulli in Sole calores;
Et sine consueto florida bruma gelu.
Denique quicquid erat quod amari posset, habebam
Et procul aspectu, quicquid obesset, erat.
Intus ego interea fructu meliore fruebar,
Ambrosio totos perlita rore sinus.
Magna quies animi: mens imperterita: nusquam
Corporis ulla mei praelia; nulla Stygis.
Omnia parebant rationi; et faedere sancto
Hanc sua sunt unam membra secuta ducem.
At Ratio, duce tuta DEO, Rectum omne videbat,
Puraque caelestes suspiciebat opes.
Mille alias rerum species, et mille recordor
Gaudia: Sed foliis scribi ea mille volunt.
Plura rogare proin illis de rebus omitte,
Aut deerunt aures iam tibi, verba mihi.
Nam si plena voles totius commoda prati
Noscere, erunt oculis tota obeunda tuis.
Longe illis color est alius, cum visa probantur,
Paene nihil formae, dum memorantur, habent.

II. ARGUMENTUM.

EVA, CAINO Filio. De ABELI caede.

EVA suo mittit, iam plus semel orba, CAINO
Haec procul a patrio verba legenda solo.
Ad scriptura locum fuerat; quo currere certo
Tramite quaesitum littera posset iter.
Nesciit EVA locum. Veniam dabis: Ipse parenti
Ignotam voluit filius esse fugam.
Nunc ubicumque lates, ibi te tua Mater avere
Et iubet, et, redeas sospes ut inde, vovet,
Sed quid ego hoc quondam mihi nomine blandior? Huius
Forte tibi MATRIS iam grave nomen erit.
Suspicer unde, rogas? Ego suspicer unde, fatebor.
Tume, utinam, falli suspicione sinas.

Fratris enim fuerat dum nomen amabile fratri,
Maior apud natos gratia matris erat.
Verum ubi versa fidem rupit natura; meusque
Triste sui specimen fratris ABELUS habet;
Mater idem metuit. Facile esse alienus ab ipsa,
Qui potuit fratrem perdere, matre potest.
Pinge tuum facinus, quocumque colore: tuumque
Id mihi, periura voce, fuisse nega;
Esse tuum fuga muta probat; claroque nocentem
Murmure fraternus te facit esse cruor.
Assiduo cruor ille DEUM clamore; paternasque
Ille frequens aures flagitat, ille meas.
Nuper enim occiduas cum Sol properaret ad undas,
Tempore quo pastas nox revocabat oves.
Sponte sua visae remeare ad septa bidentes;
Nemo sequi comitum, nemo praeire ducum.
Territa, quae, Superi! quae sunt haec omina! dixi;
Ipse suo custos a grege pastor abest.
Non solet hoc alias. Placidum pecus ipse reducit
Semper, et extremum providus agmen agit.
Caussae aliquid, quod mutet, erit. Fugit interea nox,
Et nova Sole venit cum redeunte dies.
Egredior; nulloque errans comitante, locorum
Per vicina diu, perque remota vagor.
Atque ibi plus decies lugubri Mater ABELUM
Arua per, et nemora, et pascua, voce voco.
Reddita plus decies querulis mihi vocibus Echo est;
Quemque ego quaesieram, quaesiit illa magis.

Nullus ABELUS erat. Rursum nemora omnia tento;
Qui responderet, rursum ibi nullus erat.
Ergo domum inventa maerens sine prole revertor;
Quidque mea fiat nescia prole, queror.
Et suspecta quidem subeant vestigia cladis:
Abdita sed cladis caussa, modusque fuit.
Hic ego dum coeptis iterum premor anxia curis,
Altera subductum condidit umbra diem.
Sternor humi. At lacrimis defessa madentibus ora
Obruit infuso vincta sopore quies.
Mox facies mutata loci. Meus, ecce, repente
(Nescio quid metues fratris) ABELUS adest.
Lividus, et maesta deformis imagine; qualem
Ipse, sibi visam, nesciat esse suam.
Membra labant; fracto vacillant poplite gressus;
Detrectant aegri pondas inane pedes.
Vulnere non uno fissum caput omne fatiscit:
Deformatque frequens ora decora tumor.
Turgida suffusis rorantur lumina guttis;
Mixta natant binis unda cruorque genis.
Quis color! exclamo, quaeve haec tam barbara formae
Gratia! quis faciem turpat, et ora, cruor?
Me sine, perfundam quaesito vulnera succo:
Tubera materna da medicanda manu.
Ille nihil; Sed triste silens, expassa refugit.
Brachia; et oblatam respuit aeger opem.
Denique cum gemitu, Nihil hac, ait, arte mederis,
Sera parens; frater fortior arte fuit.

Intulit ille gravi, quae conspicis, omnia clava;
Illa colorem oculis hunc dedit, illa genis.
Inde recens formae subiit mutatio, sanguis
Germanos rubuit cum meus ante pedes.
Haec summa. At caussam si forte, modumque requiris
Ista fuit caedis caussa, modusque mihi.
Sacra parabantur. veminas extruximus aras;
Institimusque ara quisque litare sua.
Ille manu parca graciles collegit aristas,
Imposuitque suo vilia dona foco.
Mens diversa mihi. urege de meliore bidentem
Immolo, et electi sanguinis exta lito.
Continuo sensere DEUM pars utraque, sacris
Haec procul esse suis; ista favere suis.
Vidi ego laetantes glomerare volumina fumos,
Perviaque erectas tendere in aestra faces;
Ille suas piceis umbrari nubibus aras;
Obscenasque supra ludere vidit aves.
Infremuit viso, spretaque CAINUS ab ara
Ad sua morosos retulit arua pedes.
Haec odii sementis erat: neque fratris ab illa
Tempore se dubiis prodidit ira notis.
Nec tamen inde metus. Quid enim graviora timerem?
Nescieram nostras posse nocere manus.
Nunc potuisse scio: docuit me crimine facto
Frater; et hac aliis prodromus arte fuit.
Ecce tibi! media dum forte cubamus in umbra
Ante fores patria, pransus uterque, casae;

Ille prior, surgamus, ait: me expectat aratrum,
Iungendosque monent arua colenda boves.
Te quoque lanigerum pecus, et tua pascua dudum
A timido cupiunt non procul esse grege.
Ingrediamur iter. Nihil est, germane, quod instes;
Sponte suum, par est, quisque resumat opus.
Dixi ego. Mox praeeo. Iamque in convalle profunda
Viderat errantes ire CAINUS oves.
Cum levat immani nodosam pondere clavam,
Inque meum illidit terque quaterque caput.
Praecipitas ego labor humi, et fratre? inscius ipsum,
Ut fratri auxilio currat adesse voco.
Adfuit auxilio: repetitaque fulmine querno
Inter anhelantes contudit ora preces.
Tunc totum occubui; nudaque extensus arena,
Haec spolia fratri frater opima dedi.
Talia per noctem memorabat ABELUS. Avebam
Plura quidem, et multo plura rogare parens.
Ille tamen tenues abiit dilapsus in auras,
Elusitque meas, ceu solet umbra, manus.
Euigilo, partesque oculo rorante per omnes,
Qua simulacra prius visa fuere, vagor.
Nulla usquam simulacra super: solumque superstet
Vivit ab exstincta prole, videtque dolor.
Cur peperi, infelix? aut, si peperisse iuvabat.
Cur peperi fratres fertilis EVA duos?
Plus satis unus erat. Socio sine fratre CAINUS
Esset, adhuc belli nescius orbis erat.
Nunc geminos inter rubuerunt praelia fratres.

Hei mihi! crescentis quid furor orbis aget?
Sed male questa fui, de natis EVA duobus:
Est potius, nullos cur peperisse querar.
Nam fugitivus abest geminis de fratribus alter:
Frater in ignota conditus alter humo est.
Orbare licta parens. Potes hunc lenire dolorem?
Altera tu reditu pars fugitiva tuo.
Nullus adest a fratre metus. Ouaecumque placebunt
Praelia, cum nullo praelia fratre geres.
Forte patrem metuis? Patrem metuisse decebat,
Cum tua cognatus spargeret arma cruor.
Cum gravis infesto saeviret clava lacerto,
Barbaraque: immeritum finderet ira caput.
Nunc veniam sperare potes; si crimen amatum,
Criminis auctori displicuisse potest.
Fas rediisse puta. Quid proderit usque vagari,
Et tote incertos quaerere in orbe lares?
Plus abes Elysiis, ah plus satis, exul ab hortis!
Vin' etiam patriis exul abesse focis?
Verte, CAINE; gradus. Na si cupis Exul haberi,
Hic, licet in patria manseris, Exul eris.

EVA Mater, generi Humano, De primi Parentis exilio.

Illa ego, quae pomo decepta nocente peremi
Prima PARENS natos, prima NOVERCA meos,
Versibus extorres his alloquor EVA nepotes,
EVA propagandae facta ruina domus.
Parcite crudeli, mea paricite pignora: poenas
Ipsa mei sceleris, quas decet, ipsa dabo.
Ah! minus est dixisse, DABO. Simul ungue scelesto
Noxia tentavi carpere Poma, DEDI.
Exiguae decepit amor dapis improbus. Eheu!
Vendita quam parvo sunt mea prata lucis?
Vera queror. Primae vitanda pericula culpae,
Blandaque mentiti verba DRACONIS erant.
Iam vagus, ut placitis errabat ADAMUS in hortis,
Spectabatque suas, nec capiebat, opes;
An ego sola comes, laterique propinqua, recentes
Undique carpebam, quae placuere, dapes.
Hic erat: et gravidi certabant optima rami

In dominos ultro condere poma sinus.
Una meas inimica manus fastidiit arbos;
Noluit humano quam DEUS ore peti.
Este procul visa, procul hac, ais, arbore, quodquod
Estis, ab his omnes fructibus este procul.
Nam simul hoc vobis digito violabitur une,
Tactaque faedi fragis dentibus arber erit,
Mors aderit vindex properato funere. Certum est,
Hac ultrice ream plectere lege gulam.
Sic DEUS. Inde metus vetitam contingere ficum:
(Fallor enim, aut similis ficubus arbor erat.)
Atque utinam constans ea miformido fuisset!
Ah! nimis, et nimio plus brevis illa fuit.
Forte iubatus ibi, squamoso tergore serpens
Alta per herbosam colla ferebat humum:
Sibilaque, et lingua vibrabat verba trisulca,
Mille venenatis illita verba dolis.
Ecquid, ait, male cauta fugis? Cum seruiat omnis
Arbor, opumque ferax pabula praestet ager,
Cur aliis intenta cibis, hac semper ab una
Arbore, ieiunam retrahis EVA manum?
Crede mihi, haec reliquis est dulcior omnibus arbor.
Tende manum: dices, nil nisi Nectar habet.
Sed, puto, fata times. Timor angit inutilis. Istos
Tam bona non debent poma creare metus.
Illa tuos acuent mirando lumine sensus,
Ut, quae nescieras ante, repente scias.

Adde, quod ambrosio sunt poma fluentia succo,
Quo, scio, vos fieri posse liquore DEOS.
Dixit. Ego auditam rapui male credula vocem,
Retractoque oculis poma probata meis.
Utque ea suspexi: manus irritata cucurrit
In male conspectas, nullo inhibente, dapes.
Ipsa reformidans, tactu a violante refugit
Arbor, ut hac stultam falleret arte manum.
At manus insequitur fugientem perfida ramum,
Arboreque invit a poma cupita coepit.
Ora repente manum dentesque repente secuti
Comminuunt avida missa furta mola.
Sic epulis ego pasta meis, capio altera demens,
Alteraque incauto do melimela viro.
Nec sibi dona meus renuens porrecta maritus,
In sua fatalem condidit ore cibum.
Hic, simul ac vetitos ea restitit inter hiatus,
Morsaque compressis dentibus esca fuit.
Omnia continuo mutata labascere; et omnes
Deliciae refugo vertere terga gradu.
Excussere iugum rabie nascent Leones.
Et nova desuetas imbuit ira tigres.
Congressum renuere ferae, renuere volucres,
Sumpserunt faciem tristia prata novam.
Dictaque cum propriis perierunt foedera membris,
Et rupit frenos nostra iuventa suos.
Mutua quin adeo nos ora refugimus: et vir
Ipse suos vultus horruit, ipsa meos.
Nam neque vestis erat; nec erant umbracula: donec

Exiguum ficus tegmen utrique dedit.
Tegmen utrique dedit, foliisque virentibus ambos
Vestiit. Haec mundi purpura prima fuit.
Interea medium Titania lampas Olympum.
Emensa, occiduas prona petebat aquas.
Ecce fragor! qualis nemora inter opaca citatis
Non exspectatus cum ruit Eurus equis.
Inde sonare gravi vicinia murmure; moxque
Crescere, et ambiguis aura tonare minis.
Tum gelidus per membra mihi decurrere sudor.
Consciaque insueto corda pavere metu.
Nam violata manu, morsuque recurrerat arbos,
Et non concessae dira libido gulae.
Inde metus. Trepido nos ergo per avia cursu
Fugimus, adverso femina, virque DEO.
Et procul obscura nequicquam abstrudimur umbra:
Illa fuit stultae meta repertae fugae.
Quid moror! Eluso prodire iubemur Asylo,
Heu mihi! quantus erat inde redire pudor!
Cogimur humenti renuentia tollere vultu
Lumina: et ecce, manu vindice numen adest,
Numen adest: factoque duos iubet ordine caussam
Dicere. Qui posset dicere, neuter erat.
Sola reis poterant prodesse silentia. Sed nos
Stulta novo fecit murmure lingua reos.
Ille suum titulis ut crimen inanibus umbret,
Consiliis crimen factum ait omne meis.
Ast ego serpenti (nec enim mihi) garrula dixi
Scribendam admissi criminis esse dicam.

Sic, ubi se neuter vult dici posse nocentem,
Dictus ab irato est iudice uterque nocens,
Protinus extorres agimur tectique bidentum
Exuviis, noto pellimur ambo solo.
Clauditur atergo locus; eiectisque colonis
Restitit obiecta porta reducta sera.
Huc reditum tentare nefas. Nam tela; coruscus
Aliger armata vibrat ahena manu.
Ipse nemus late circumuolat omne; feroque
Ultor inaccessas obsidet igne fores.
Nos profugi, post multa viae divortia, fessum
Figimus in sterili denique valle pedem.
Inde procul positos oculis humentibus hortos
Quaerimus heu! oculis praedia rapta meis,
Pectora nequicquam pugno impatiente ferimus,
Et meritas crebro caedimus ungue genas.
Denique me, lacrimis iam deficientibus, aegram
Obruit, illapsus clausa per ora, sopor.
Ille loci faciem sopor omnem, et Tesqua iubebat
Cum sterili subitam carpere valle fugam.
Mox alia. atque alia mentitus imagine, totas,
Quas modo perdideram, restituebat opes.
Iamque iterum Eoos percurrere libera campos,
Perque meos fueram visa meare lares.
Rursum ego praegnantes opulenta lacessere ramos,
Rursum implere meos flore, rosaque sinus.
Et reduces dominam veterem stipare leones.
Et reliquae imperium rursus amare ferae.
Et male fide suas iterum me Vipera ficus

Carpere delusa visa iubere manu.
Ter conabar ibi dextram protendere: terque
Languit; iniecto territa dextra metu.
Sero nimis spuit: Sopita cavere volebat,
A quae debuerat peste cavere vigil.
Has mihi delicias nocturna reduxerat umbrae.
Quas tamen, heu! nullas veperit orta dies.
Nam simul ista mei fugerunt ludicra somni,
Nocturnum eluso fugit ab ore nemus.
Quacumque aspicio, steriles iterum undique valles;
Undique praeruptis aspera saxa iugis.
Nulla loci species. Non arbor onusta volemo
Pondere; non pictum flore, rosaque solum.
Sed mera Tesqua, et ubique vepres, dumique tibique,
Et tribuli, et lolio plena nocente Seges.
Nec Caeli facies eadem: Prius illa serenum
Riserat; in rugas nunc, nebulasque coit.
Me prius Elysiae Zephyrus recreaverat aurae,
Algida nunc tristi frigore torret hiems.
Nec satis haec. Misera dum forte in valle resido,
Meque mei miseret sape, virumque sui,
Ecce per adversos video deformia colles
Ad me mille suum vertere monstra caput.
Confusum superi, atque habitu miserabile vulgus,
Quo nihil ipse puto, tetrius Orcus habet.
Pallor ibi, et Macies, et Squallor, et Anger, et Horror,
Cumque Tremore Timor, cumque Labore Dolor.
Et Lacrimae, et vemitus, mixtoque ululantia Planctu

Agmina, et exangui lurida turba Fame.
Et lenta cum tabe Febres: et in anis Egestas,
Et Sitis, et tremulo tarda Senecta genu.
Et Mala, quae numero caruere, et nomine: quaeque
Nulla alio quondam visa fuere loco:
Omnia turmatim me solam en monstra petebant:
Nec mihi fas ulla vertere terga fuga.
Praeclusere vias; et ubique haerentia, nusquam
(Pompa molesta) meum destituere latus.
Meque suam, et matrem, et nutricem infesta salutant;
Nutrita uberibus nempe fuere meis,
His alimenta dedi, cum poma nocentia carpsi:
Coepit ab hoc proles crescere nostra cibo.
Hos ego iam comites, hos EVA superba clientes,
Hos stipatores vestra noverca traho.
Usque licet iubeam, iubeamque recedere; perstant.
Inque meos subeunt monstra pavenda sinus.
Fac tamen, haec aliquis desit mihi pompa; comesque
Me prope, cum tali schemate, nullus erat:
Fac desint tribuli, lappaeque vepresque; merisque
Deliciis tellus, illecebrisque fluat:
Mox ubi dilectos animus revolutus ad hortos,
Primaevaeque memor conditionis erit.
Omnia sordebunt terrarum gaudia; nullum,
Docta licet resonent fila, probabo melos.
Plorabunt cytharae; flebit chelys, omnia mellis
Tymbia, continuus reddet amara dolor.
Sola mei poterunt (quid enim per multa vagabor!)
Sola, volent nemoris rura placere mei.

Nam mala sint quamvis inventa gravissima; cogar
Illa ego prae raptis parua putare bonis.
Hei mihi! cur tali libuit discedere prato?
Mors fuit, ex illo posse migrare loco.
At vos progenies mea, qui viridaria numquam
Talia, nec tales incoluistis agros,
Hac vestrae, haec saltem (si quiquam) credite matri:
Non audita mihi, sed mihi visa loquor;
Quid rerum ignari, miserae solacia vitae
Nequicquam in vestro quaeritis exilio?
Nec dolor amissi vos huius tangit Hymetti,
Quando merum vestros implet inane Sinus!
Implet inane merum. Quid enim omnia vestra videri,
Quam miserum, nobis, et meris inane, queant?
Flectite vel seros ad praedia perdita vultus,
Et mecum hoc omni visite parte nemus.
Divitias illic animus, quas quaerit, habebit;
Et, vas non etiam quaerit, habebit opes.
Haec petite, haec vestrae dotalia rura novercae;
Auctor ego vobis, ut repetatis, ero.
Verum ego quid vobis fierem redeuntibus auctor?
Auctor ego vobis, ut fugeretis eram.
Altera quaerenda est redeuntibus, altera; clausas
Pandere virginea quae sciat arte fores.
Dux erit illa viae. Sed non erit illa, priusquam
Mutato ex EVAE nomine, fiat AVE.

TYRAEA Nepotibus. De Mundi Diluvio.

TRISTIA navifragi quid me mala prodere mundi,
Primaque vesanae damna iubetis aquae?
Si satis haec spectasse semel. Formidine pallent
Nunc etiam, et nimbis grandibus ora madent;
Si tamen ardor agit vos tantus, ut illa referre
Saepe recusantem fata velitis anum,
Accipite haec faciles, mea sera propago, nepotes,
Paucula materna verba notata manu.
Non ego longinquae memoro ludibria famae,
Credita prodam oculis sed mala visa meis.
Pars ego cladis eram: nisi mersis omnibus, uni
Iussa pepercisset mittor unda rati.
Ternos illa ratis gnatosque nurusque vehebat.
Et geminos (terrae pondus inane) senes.
His onerata, vaga, sine remige, puppis, in unda
Caerula securum per vada fecit iter.

Cetera nec portu, nec littore, turba reperto,
Hausta procelloso est naufraga praeda salo.
Stragis origo, scelus. Nam legibus impia ruptis
Omne sibi voluit terra licere nefas.
Lam fraterna sacer violarat pectora livor,
Mutuaque humanus laeserat ora furor.
Iam procul hospitiis pietas erat exul, et aris;
Et thalamis aberat foederibusque fides.
Tum fabricare dolos, odiisque tenacibus iras
Cudere, et ex rapto vivere ludus erat.
Auri deinde fames, et amor sociatus habendi,
Miseverat summis ima, profana sacris.
Regna VOLUPTATI parebant omnia: terris
Illa dabat leges omnibus, illa modos.
Addebat stimulos longaeva vigantibus aetas,
Unaque plus seclis acta iuventa tribus,
Inde supercilio contemnere sidera; et omnes
Nominis offensi ludificare minas.
Tartara quin etiam, piceisque undantia flammis
Stagna, meri libuit plena putare ioci.
Hos ubi longa tulit Caeli patientia mores,
Inque dies peior res fuit, inque dies,
Lenta manum iaculis ultricibus induit; et quos
Debuerat pridem, plectere sera parat;
Stat, dare quaeque neci, puerosque virosque senesque;
Et steriles foeta cum genitrice nurus:
Una eademque feras sententia conglobat: una
Quadrupedumque omnes alituumque greges.
Quae quamvis trifido posset ruere omnia telo

Protinus, aut rupto mittere ad ima solo,
Mavit immisso, commissa grandine, nimbo,
Atque superfuso mersa abolere freto.
Una stetit (dum mersa labant alia omnia ponto)
Una stetit, nullis fluctibus hausta, domus:
Una Lamechiadae domus illa, domusque parentis
Illa eadem vestri, coniugis illa mei.
Caverat ipse diu, et venturae praescius irae
Longa exspectatas arcuit arte minas.
Caedua pinus erat, cedrusue simillima pino,
Silva prius nulla laesa nec icta manu.
Vulnera tunc primum saevasque experta bipennes,
Procubuit toto vasta ruma iugo.
Inde cavam immani fabricavit mole carinam,
Quanta Noti patiens, Oceanique, foret.
Nec labor ille brevis: sed in una puppe, marito
Ris numerata decem lustra fuere meo.
Mille lares intus patuere, cubilia mille;
Cusque suum bipedi, quadrupedique suum.
Summa tegebantur tabulis declivibus: imam
Sepsere, et mediam pinea textae ratem.
Ne qua etiam rimas penetraret lympha, bitumen
Clauserat hiscentes munieratque vias.
Cetera nec velis eguit, neque remige puppis:
Unus ei, occultum navita numen erat.
Iamque dies aderat, qua magnae praevia cladis
Impleret pelago fama sequente fidem:
Ecce ruunt ultro pecudum genus omne; suumque,
In qua debebant parte, cubile petunt.

Septenae veniunt depulsae a lacte bidentes,
Et geminae, millo non inhibente, canes.
Septenae venere boves: stupuitque, iuvencos
Rusticus excusso linquere rura iugo.
Et stabulo sonipes, pratisque, repente relictis
Pone sequente sua compare, venit equus.
Tum timidum lepores genus, et monstrosa Cameli
Sarcina; et aeriae Cerua perita fugae.
Post aliae subeunt, vulgaris turba. Sequuntur
Horribiles aspectu ingenioque Ferae.
Pardus, et indutae maculoso tegmine Lynces,
Informesque Ursae, carnivoraeque Tigres,
Et lupus, et turpes forma squallente Bisontes,
Terribilique ferox ungue iubaque leo.
Fulminet quoque dentis Aper: tergoque nigranti
Bellua, quam candens ornat, et armat ebur.
Clausa videbatur iam pompa: ruentibus adsunt
Cum variae turmis undique et undique Aues,
Comparent aquilae, metuensque a vulture turtur,
Et vaga vicinos inter Hirundo lares:
Quaeque salutato crepitare Ciconia nido
Sueta, venenatas fertque foratque dapes.
Mox Cygnus, et picto formosus syrmate Pavus,
Et docilis nostra Psittacus arte loqui.
Iunctaque cum merulis Cornix annosa duabus;
Aligeraque duae cum legione urues:
Demum omni pecudum ex numero volucrumque gemellae
Ad navim trepida se tetulere fuga.
Omina quippe mali, et cladis prefagia dirae

Nescio quo, visae sunt habuisse, modo.
Tunc genus humanum, si mens non laeva fuisset,
Consimilem a nostra nave petisset opem.
Sed neque sensus ibi, neque vitae cura tuendae;
Plusque mali fuerat, nil timuisse mali.
Saepe rogare senex; saepe obiurgare; suasque
Perstitit illacrimans ingeminare preces;
Improba mutarent studia: in contraria versi,
Dirigerent cautos ad meliora pedes.
Iamque adeo, instanti memorabat numinis ira
Restagnaturos per loca plana lacus.
Nec validas arces, nec celsa cacumina turres,
Valla nec in summis tuta futurae iugis
Dum licet, infensas miseri dispellite nubes;
Iam coniuratas colligit imber aquas.
Sola potest cladem pietas avertere: vimque
Nescio quam, lacrimae, si properentur, habent.
Saepe suis haec ille; meis ego saepe canebam;
Lassabantque senes irita vota duos.
Nempe videbamur, stultae ille insomnia noctis,
Vanum ego delirae pangere carmen anus.
In peius ruere ergo omnes, et crimine crimen
Nectere, et inceptis addere probrae probris.
Continuant ludos pubes lasciva chorosque;
Instaurant festas altera turba dapes.
Plausus ubique sonat, perque omnia compita risus,
Noxque meris feruet tota diesque iocis.
At nos interea, conclusa in puppe, moramur,
Caelituum freti, quam pepigere, fide.

Dimidium noctis iam forte recesserat, et plus
Dimidio noctis, quod superabat, erat;
Cum subitus caelo insonui fragor. horruit aether,
Extinxitque suam territa Luna facem.
Murmure bacchantur tragico per inania venti,
Aereque in toto praelia miscet hiems.
Iam divulsa volant tectorum fragmina; et altas
Quassat inaudito terra tremore domos.
Iam galidae quercus, et nubibus aequa cupressus,
Praecipites, nemorum strage sequente, cadunt.
Diffugiunt armenta loco; pecorisque magistri
Incustoditos deseruere greges.
Haec ubi prima mali trepidam praeludia noctem
Non intermisso distinuere metu,
Ecce dies! Sed enim quid nomine abutimur isto!
Tristior aeternis noctibus, ecce, dies!
Illa suo sine Sole dies exorta, nigrantes
Desuper ex omni nube profudit aquas.
Nec tamen imber erat, qualis cum saepe coortus
Vitiferos Auster depopulatur agros,
Sed nova nimborum rabies, nova grandinis ira,
Et facies caeli tota ruentis erat.
Urget enim, et plenas alternat Aquarius urnas,
Dum requiem fessis nubibus unda negat.
Materies praesto est: aer abit omnis in undas,
Magnaque natura pars cupit esse latex.
Omnia conspirant Elementa; suamque gravatis
Nubibus, et rivus mittit, et amnis opem.
Ipsi etiam fontes, et stagna ignota paludes,

Quosque colit maior fama minorque lacus,
Ante alios omnes circumdata littora Pontus
Transilit, immensis exspatiatus aquis.
Ille cavas subigit primo conamine valles;
Impete mox alio plana per arua ruit.
Mox modicos tentat crescenti gurgite colles,
Et videt in regno tecta natare suo.
Tum vero trepidare metu, seramque salutem
Improba per seras turba vocare preces.
Atque alios ad summa domus fastigia raeptos.
Continuo ad summam est lympha secuta domum.
Transcendunt alii turresque arcesque; Sed istis
Non minor, atque illis altior unda fuit.
Ultima restabant miseris solacia montes,
Astra suis feriunt qui propiora iugis,
Huc iter affectant. Sobolem hac trahit anxia mater,
Decrepitumque ferunt hac pia terga patrem.
Huc madida coniux cum coniuge tendit: Asylum
Hoc properat fratres inter habere soror.
Haec eadem sibi castra ferae pecudesque capessunt,
Heu! castra invito nil valitura DEO.
Nam quacumque patet pedibus via, protinus illac,
Numquam aelias tritam vi facit unda viam.
Omnibus a tergo, qumnquam properantibus, instat,
Effusoque vagos implicat amne pedes.
Iamque adeo vires deerant fugientibus, et spes
Nulla, locusque super, quo fugeretur, erat:
Crescere lympha tamen, pelagusque tumescere pergit

Et, quo crescat adhuc, quoque tumescat, habet.
Quid faciant, ipsis mergendi in montibus? aut quam
Praeterea a terris operiantur opem?
Forte vident mediis extantem e fluctibus unam,
Remige defectam remigioque ratem,
Quam prius, ut fatuae specimen risere senectae,
Aut ludum effaeti ludibriumque fabri,
Hane nodo mirantur domitis obstare procellis,
Vimque, intereunte orbe, natare domum.
Ergo, licet rabidi circumfremat unda profundi,
Accessumque feri gurgitis ira neget,
Ipsi tamen vitae lucisque cupido tuendae
In pelago pueros nare senesque docet:
Spes, procul aspectam contingere posse carinam,
Inque aliqua fessas parte levare manus.
At miseros, et cymba nimis longinqua fefellit,
Et medio vires destituere vado:
Post alios alii pelago rapiuntur; et alter
Alterius frater fratris in ore perit.
Hauritur socius, socio spectante; maritus
Coniuge; et invalidus prole natante pater.
Aequora complentur lacrimis; et ut unda supersit,
Ipse suis oculus duplicat aequor aquis.
Pars trahe fortuita, pars trunco fragmine vecti
Exiguam fatis opposuere moram.
Praecipue informes horrenda mole gigantes
Ilicibus magnis, abietibusque pares,
Incubuere mari; fusique per aequora tentant.

Expugnata aliqua vincere fata via.
Verum ubi lassatos immensa ambage lacertos
Viderunt nullo posse quiesse loco.
Reicitque preces non exorabilis aluus,
Intenta cohibens ostia clausa sera,
Tum furiis acti, laxatis faucibus haustam,
Faucibus in nubes eiaculantur aquam.
Et Caelum telis exscindere inanibus optant,
Facturi lingua, quod nequiere manu.
Demum indignanti sorbentur gurgite; mersique
Usque dehiscentis in maris ima ruunt.
Intumuit mare mole nova; totidemque receptos
Visceribus montes credidit esse suis.
Sors eadem fuluos ponto crescente leones;
Atque eadem reliquas sustulit unda feras.
Restabant turmae volucrum; supraque premebant,
Circaque, obsessam praepete gente ratem.
Sed nec opem tulit ala suit: pars una ruenti
Grandine, pars longa concidit una fame.
Cetera pontus erant, et qua se cumque tulissent
Lumina, res omnes non nisi pontus erant
Ter quinquagenas ea restagnatio noctes,
Et totidem tenuit, Sole latente, dies,
Cum nulla interea violata carina procella
Omnibus in suetum nostra tenebat iter.
Illa supra scopulos, supraque Ceraunea currens
In summis didicit sola natare iugis.
Haustae urbes silvaeque latent latet abditus omnis
Quamvis turrigerae molis, et artis apex.

Accipiunt grandes excelsa cacumina Phocas,
Et numquam visos squammea turba lares.
Nam sibi, quos volucris fabricarat in arbore nidos,
Hos, volucri iusso cedere, piscis adit.
Quaque canora prius subfronde sedebat aedon,
Nunc nova, cum socio murice, concha natat.
Omnia mutatis contraria legibus ibant,
Et natura suas verterat ipsa vices.
Quid ratis interea mediis agitaret in undis?
Quos peteret, victu deficiente, sinus!
Insula nulla usquam, nullam usquam littora circum,
Nullus in immenso gurgite portus erat.
Hac illac rapitur: sed enim quacumque feratur,
In mediis semper cymba vagatur aquis.
Nos igitur longo iam fessi carcere, passas
Adpia, qua licuit, tendimus astra, manus:
Et veniam lacrimis pacemque oramus; ut olim
Excidii faciant, exiliique modum.
Nam si tanta pati meruit contagia tellus,
Mergereque hum anum debuit unda genus:
Poenarum satis est: periit genus omne: nec ullus,
Quem reliqua eluvies mergere possit, adest.
Vix animae restant, e tot modo milibus, octo:
Hasque minax, e tot milibus, aequor habet.
Parcite reliquiis: Hyadasque movere serena
Ad desolatas ora iubete plagas.
Et quas excierat, iam terra resorbeat, undas,
Inque suas redeant aequora versa domos.
Talia dequestos, magni audiit aula Tonantis:

Et rata concusso vota fuere polo,
Protenus ire Notum, pluviosque facessere status
Iussit, et a solo res Aquilone geri:
Et regnare suo contentum Nerea ponto,
Nec tumidos ultra littora ferre pedes.
Tum Terra immensos iterum laxavit hiatus,
Qua gravis in proprios tenderet unda sinus.
Sensimus extemplo, porrecto culmine montes
Surgere, et emersum tollere saxa caput.
Mox medii colles, et siqua furentibus arbor
Manserat illaesa stirpe superstes, aquis;
Post etiam campi, nullosque habitura colonas
Iugera, et incano sordida prata luto;
Denique dilapso patuerunt aequore valles,
Redditaque spatiis sunt elementa suis.
Sic refugas ubi sensit aquas, et nostra supremis
Haesit in Armentae fessa carina iugis,
Tum vero validam moliti vectibus alnum,
Ter gemino clausas pandimus aere fores.
Egredimur; Solemque oculis Caelumque tuemur,
Desuetoque diu quaerimus ore diem.
Addunt se comites volucrum genus omne. Sequuntur
Quadrupedum pleni, qua data porta, greges.
Diversi diversa petunt: montosa leones,
Silvam ceruus, aves aera, prata boves:
Dama suas rupes: cygnus sua littora; cortem
Pavo suam; caveam psittacus, antra lupus.
Nos ad aranda manum convertimus arua: novasque

Indocilem fruges ferre docemus humum.
Hoc opus, hic labor est. Sed enim crescentibus annis
In numero crevit nostra nepote domus.
Iamque iterum thalamis genialibus omnia feruent,
Incestasque fovent omnia tecta faces.
Iura silent iterum fas omne iniuria rumpit;
Atque iterum raptas arca recondit opes.
Quid, quod et effosso crudescunt vulnera ferre?
Et redit invento mutuus ense furor?
Ac, nisi me lingua mendaci fama fefellit,
Vestra suos iterum terra vigantas alit.
O superi meliora! ferent hi rursus agentque
Omnia: nec terras flare, nec astra sinent.
Nulla DEI formido viris. Acheronta cachinnos,
Atque Erebi flammas, somnia nostra vocant.
Hei mihi! quid faetus soboles mea protulit istos!
Cur labes utero prodiit ista meo?
Quid mihi fatales evadere profuit undas,
Ceteraque infuso mersa videre freto,
Pignora si similes iterum meritura procellas,
Infelix fueram progenitura parens?
Parcite vos alii, vos saltem, his parcite, Caelum
Moribus ad similes sollicitare minas.
Plus satis est, tentasse semel procul este secundis:
Nescio quid gravius ira secunda feret.
Nam licet aerio tam caverit Iridis arcu,
Ne repetita novis crimina plectat aquis:
Tela DEUS sibi servat adhuc. Quos unda nequibit
Mergere; deterior perdere flamma potest.

V. ARGUMENTUM.

SIBYLLA Erythrea, Mortalibus. De Turri Babylonia.

CARMINE me quondam memini cantare Pelasgo,
Quae mala visurus, quae bona, mundus erat.
Namque ubi funesta gentesque urbesque favilla,
Regnaque vidi uno cuncta cremanda rogo;
Et fatale bonos pravosque manere tribunal;
Criminaque aeterno quaeque pianda foco:
Tune ego prasago res illas enthea cantu,
Saecula quas possent flere futura, dabam.

Nunc aliquid Latio grandaeva Poerria versu,
Saecula quod poterant nosse priora, canam.
Eluvies mersum iam sicca reliquerat orbem,
Inque suos retro cesserat unda sinus;
Cum subiere novi populo orescente coloni,
Alteraque infestam fecit Erinnys humum.
BELUS erat fastu, luxuque et viribus ingens,
Degener a patria stirpe domoque gigas.
Hic seu mole sua, seu robore fretus, et armis,
Ardua iuratas vertit in astra manus
Ecquid, ait, superis obnoxia turba vagamur?
Hic iterum ultrices opperiemur aquas?
Nam simul ac caeli se rursum moverit ara,
Rursum carnifices aequor, et imber erunt.
Quin agimus, vallesque cavas, et plana perosi,
Ponimus in lutis edita castra iugis?
Sed ne rursus ibi pluviis iuga mersa laborent,
Altior inde supra nubila turris eat.
Illa suo attonitis se vertice misceat astris;
Illa metus Caeli rideat, illa minas.
Hanc fabricemus, ait studiis concordibus arce
Suppetias aetas magna minorque ferat.
Vix ea dum Belus dederat mandata, capessunt
Iussa viri, iuvenes, femina, virgo, puer,
Excisas humeris alii sudantibus ornos.
Arsurasque vehunt grandia tigna cedros.
Fornaces animant alii; solidosque refossum
In lateres formant igne coquente lutum.
Pars legit eiectam vicino e littore naphtham,

Et non inventa calce bitumen amat.
Fundamenta locant alii; terraeque cavatos
Mutata certant molo replere sinus.
Ipse hortator adest Belus; viresque ministrat,
Et validum magnis vocibus urget opus.
Iamque solo exstabant positae vestigia turris,
Et populi concors ibat in alta labor.
Monstrabant stabiles exstructa cubilia cellas,
Monstrabat validas plurima porta seras;
Grandia munibat solidus laquearia fornix,
Laxabant vacuos atria vasta lares.
His super incubuit domus alteras, et altera rursum,
Et super has aliae rursum aliaeque domus.
Porticus accivi, circum dabat exstima gyro,
Et labyrintheo semita flexa gradu.
Una videbatur consurgere turris: at una
Hospitium turris totius orbis erat:
Tot vici, et plateae; mediis tot in aedibus aulae;
Tot fora, tot camerae, compita, claustra, viae,
Ima penetrabat laetheas usque cavernas;
Transiit aerias fabrica summa plagas.
Sed neque finis adhuc. Stadiis excreverat octo,
Montibus aggestis suspiciendus apex.
Terraque iam nimia perterrita mole gemebat,
Atque humeris impar defugiebat onus.
In lateres defecit humus. Tamen altius omnes,
Astra licet renuant, altius ire parant.
Quid iuvet, haec summos quod adaequet machina montes,

Scandere si montes hos quoque lympha potest?
Aequemus nubes, aut, si neque fidimus istis,
(Indidem enim, et nimbi, et tela trisulca ruunt)
Ipsa lacessamus vicinis sidera tectis,
Nostraque contigua gaudeat aula polo.
Audiit insanas aeterna potentiae voces.
Et stolidi culmen risit inane tholi.
Monstravitque suis. Quo se gens impia porro
Efferet? aut studii quis modus huius erit?
Hac mea lusuram se sperat fulmina turri,
Tutaque flagitiis quaerit asyla suis.
Quaerat, ait: Lunaeque amens Solique propinquet,
Aut solido tectas fabricet are domes:
Non feret hunc audax impune superbia fastum,
Stultitiam paena conveniente luet.
Nec tamen excusso ferietur fulmine; quali
Crimina sape manus nostra minora ferit.
Sed neque ventorum rabie concussa fatiscet;
Nec tremulo terrae quassa fragore cadet.
Uno excisa potest ruere omnis fabrica nutu.
Sat fuerit, poenas si minor ira petat.
Dixit, et aligerum, nota sibi ferre palude,
Ebria lethaeo cymbia rore, iubet.
Horridus infernis non longe a faucibus amnis
Labitur, ignavae, et deside lentus aqua:
Inde trahunt Manes aliarum oblivia rerum,
Tacta simul summis at fuit unda labris.
Continuo properans hiscentibus ales ab Astris
Lurida cum iusso pocula rore tulit.

Ille super populos pluvia stillante refusus
Arida fabrorum contigit ora liquor,
Numquam alia cecidit de nube potentior imber,
Vertere qui subitis omnia posset aquis.
Omnia mutavit; puerosque virosque nec ullus
Visus is esse sibi, quem modo norat, erat.
Perstitit unius domus immutabilis HEBRI.
Quam poterat nulla tangere parte latex.
Huic sua vox uni cognataeque lingua remansit,
Verbaque primaevos inter amata patres.
At reliquis veterum subiere oblivia vocum;
Et populi linguas dedidicere suas.
Murmura mox aures non intellecta flagellant,
Et proprios horrent verba novella sonos.
Mutua fugerunt commercia. Mutuus inter
Dissona multorum guttura fugit amor.
Quisque suum turbavit opus: sociasque sodalis
Iussit ab incepta nole vacare manus.
Na discorde sono, servorum ut quemque, vocabat,
Servus ab audito longius ibat hero.
Saxa pete bantur, socius praebebat arenam.
Oranti serram, suppeditabat aquam.
Malleus huic deerat, porrecta est trulla. Bipennem
Hic sibi poscebat; praebita lima suit.
Ordine mutato fiebant omnia: donec
Impatiens totum turba diremit opus.
Pendentesque minas, murosque reliquit hiantes
Irritus, eventu destituente, labor.
Tunc alio Cilices, alio cessere Sabaei,

Atque alio Medus, Persa, Gelonus, Arabs.
Pars Indos, et Bactra petunt; pars littora Ponti
Pars Libycas, quondam Punica regna plaga
Sarmatae Hyperborees optant sibi castra Triones;
Threicias hiemes Odrysiasque vete.
Aurorae populos, Erythreaque littora multi,
Et matutinum quae videt ora diem.
Cimmerios alii, longaeque crepuscula noctis.
Qua vespertino stringitur aura gelu.
Pars abit, humenti qua terra madescit ab Austro.
Imbriferoque iacent subdita rura Noto.
Denique regna suos inde accepere colonos
Omnia, quae moriens Sol oriensque videt.
Inde fluenta suos repetunt In dania cives.
Inde suos Nilus, Danubiusque suos.
Et Latias Italis eadem discordia gentes,
Atque eadem Celtis, Hesperiisque dedit.
Unica restabat Babylon, iam iamque fatura
Nobile Chaldaeis, Assyriisque caput.
BELUS ab incepto impatiens discedere regna.
Hac posuit stabiles in Babylone lares.
Adiungit socios, eadem quos lingua notabat,
Quosque suis norat moribus esse pares.
GRande quidem ex istis crescebat viribus agmen
Sed populi maior pars abeuntis erat.
Altius ergo licet stolidae fastigia molis
Speraret socia surgere posse manu,
Imperioque omnes urgeret BELUS; ad ingens
Non tamen illa manus sufficiebat opus.

Quare ubi conari se, fractus, inania sensit,
Nec molem averso crescere posse DEO,
Infremuit; rabiemque DEUM maiore lacessens,
Primus adorato numen in igne facit.
Deceptasque docet submisso poplite gentes
Impia sacrilegis vota dicare facit.
Mox alios sibi quisque DEOS: ipsumque; Deorum
In numero BELUM coepit habere NINOS.
Emit enim vitiis, pravaque tyrannide Caelum;
Sed Caelum, vitiis quale tyrannus emet.
Ex illo nunc ane tonat: vanosque timores
Vanior illuso Iuppiter orbe ciet.
Et sua templa videt; videt et sibi saepe Sabaae
Assyrios posito tura adolere foco.
Quodque animus meminisse horret, factumque nepotes
(Post quam etiam fieri vidimus) esse negent;
Saepius humano madet illius ara cruore,
Incisaque solet saepe calere gula.
Saepe ibi funereis abolet lactentia flammis
Pignora; seque piam tunc putat esse parens,
Cum (ne forte sonus pietati flebilis obstet)
Rauca Mimalloneo tympana more movet.
Interea ardenti praesens pia lumina pascit
In puero, sacris digna Noverca suis.
Has aras ibi BELUS habet. Discedite gentes,
Et damnate cita sacra pudenda fuga.
Credite me folium vobis recitare Sibyllae.
(Aut hic, aut nusquam vera sibylla fui)

Pollutum hospitium Babylona relinquite. Mores
Discere quos potuit, quemque docere potest.

MARIA Mosys Soror, ventibus. De PHARAONIS Naufragio.

CORNIGERI germana Ducis, (qui tramite sicco
Primus Erythraeum per mare fecit iter)
Vincula Niliacae memorabo rupta catastae,
Armaeque in Hebraeam barbara sumpta fugam.
Huc animos agite. Hic oculis spectacula vestris
Naufraga periuri funera regis erunt.
Iam sua Pyramidum moliri culmina Memphis

Caeperat, insani grande laboris opus:
Mille fatigabat moles immensa magistros,
Mille operas eadem fabrica, mille fabros.
Hic mollem valida plebeia iuvent a bipenni
Argillam fossa quaerere certat humo.
Hic abit in calcem lapis; hic stridente subactum
In lateres duros vertitur igne lutum.
Hic currus et plaustra gemunt: hic summa coactae
In iuga transcendunt fune levante trabes.
Nos operi paleas, et stramen agreste paramus:
Hic labor, haec nostrae munia gentis erant.
Farcimus cophinos. Sed ubi rata pondera corbes
Aut paleae numeros non habuere suos,
Nos lacera impactis sulcamur tergora loris;
Verberibusque instant verbera, flagra flagris,
Nec lacrimis mollitur ahenea dextra; sed ultrae
Fasque nefasque faber barbarus urget opus.
Urget et auget opus: dum denique victa coegit
Non detrectato subdere colla iugo.
Subdimus: obliti decoris, primique paternum
Mutamus serva conditione genus.
Non stetit hos intra rabies Aegyptia fines;
Nec solum est nostra Memphis abusa manu,
Aere sed vesci vetuit, crudelis, et aura,
Editaque in lucem pignara luce frui.
Ipsa suos genitrix (infandum!) elidere partus,
Ipsa cruore suos spargere iussa sinus.
Sit mihi (quid veris metuam de fratre fateri!)
Sit mihi fas, oculis visa referre meis.

Nilus erat, vasto nihilo minor aequore; magnas
Turbidus immenso qui rotat amne rates;
Raptus ab uberibus, Phario cogente tyranno,
Frater in has ierat praecipitatus aquas.
Tota domus, lacrimis matrisque natare patrisque
Visa magis, lymphis quam puer ipse suis.
Parcere quis Nilum speraret posse? Pepercit;
Ipsaque Rege suo mitior unda fuit.
Creverat alga, loco stagnante, et plurima circum
Nata papyrifero stabat arundo vado.
Haec puerum, hac timidas tenuere repagula cunas,
Et mora decretae parvula mortis erant.
Non fuit immani scelus hoc impune Canopo,
Quas dare nos poenas iusserat, ipse dedit.
Nam sua sanguineum traxisse fluenta colorem
Vidit, et infectos stare cruore lacus.
Vidit et informi deformes agmine Ranas,
Inque fora, inque domos, inque subire penus.
Tum Ciniphes, insane genus, quos puluere iacto
Fertilis innumeros undique fudit humus.
Inde vagas alio venientes agmine Muscas;
Nulla gravis genti plaga perinde suit;
Vastavitque suo misere grassata veneno
Cornigerumque pecus, lanigerumque, Lues.
Ulcere praeterea putruerunt corpora faedo,
Et liquor arcendo deerat, et herba malo.
Fulmine tum mixto cecidit fera urando; satosque
Perculit hibernus ventus, et imber agros.
Quod reliquis a nimbo fuerat, populata Locustae est.

Debuerat plagis tot sapuisse Pharos.
Non sapuit. Densis igitur damnanda Tenebris
Gens fuit. O tenebris digne Canope tuis!
Omne solum nox atra cava circumdedit umbra,
Et magis atra ipsum condidit umbra diem.
Usus abest oculis: caecumque per aera, gressus
Nemo potest alios, nemo videre suos.
Palpatur caligo manu, nec vincitur igni,
Lucere accensas non sinit umbra faces.
Tu tamen iratum Pharos improba temnere numen
Pergis. An ad poenas non satis ista putas?
Non satis ista putas; caelestibus ales ab oris
Ni mala, quae dicas plus satis esse, ferat.
Iam medium cursu nox alta peregerat orbem,
Urgebatque gravis languida membra sopor;
Aliger; ecce, cavam, rapido secat impete nubem,
Flammigeraque ferit regia tecta manu.
Inde alios altosque pari ferit ense penates,
Immunemque unam non sinit esse domum.
Quid fieret, clam nocte fuit. Sed enim aureas post quam
Conspicuum terris astra tulere diem;
Mira loci facies! It tecta per omnia clamor,
Et lacrimas omni sub lare Memphis alit.
Funus ubique, et ubique. Iacent in gloria letho
Corpora, materni pignora prima tori.
Nulla manet sine clade nurus. Vilesque tabernas,
Et procerum lautos sors habet una lares.
Ante alios cecidit soboles primaeva Tyranni,
Heresque heredis debuit esse parens.

Tum vero celerare gradum, polutaque Nili
Instamus trepida linquere regna fuga.
Ipsa suo vetut quos ante excedere regno,
Nunc procul e regno cogit abire, Pharos.
Ac, ne qua teneat iussos mora, prodiga fuluas,
Cum gravis argenti pondere, promit opes.
Et Pelusiaco fugientes instruit auro,
Admirata suas Memphis avara manus,
Numquam auri studiosa minus. periisse putabat
Si qua foret clauso gaza retenta sinu,
Pergimus: atque humeros argento auroque gravati,
Ad nova promissi tendimus arua soli.
Longa, viae ignaris, superanda pericula; gnarum,
Qui regeret passus, expetiere ducem.
Ecce serena subit patulo cum tegmine nubes,
Monstratasque praeit, Sole sequente, vias.
At quoties clarum texere Hyperiona Noctes;
Ne traheret nostros error, et umbra pedes,
Praevia continuo, rutila cum luce, corucam
Spargebat late flammen pila facem.
Bis ter nos duce nube dies processerat agmen,
Cum vitina Rubri paruit ora maris;
Paruit, et montes aliis Calo extulit undis,
Atque aliis valles ad Styga pressit aquis.
Horror erat fremitus fluctusque videre marinos,
Vix procul auditum queis prius aquor erat.
Nusquam ulli pontes, nusquam vada pervia; nusquam
Quae facerent ullae vela, fuere rates.

Traicienda tamen fuerat fugientibus unda,
Arua Palaestini qua peterentur agri.
Dumque ibi suspenso metimur littora vultu,
Fit novus a turma pone sequente fragor.
Respicimus, Plena, ecce, viris, et plena quadrigis
Omnia: nec telis est neque finis equis.
Totus Osyris adest; tergoque propinquus, inermem
Non exorando territat ense gregem.
Hic subito immen sis resonare ululatibus aether,
Supremumque amens credere turba diem.
Nempe relicta sumus rabidis annona leaenis;
Dandaque vel canibus praeda; vel esca lupis,
Hinc fuga clausa mari est; hinc hoste furente premuntur
Terga: Tenet medium carnificina locum.
Praestabat, fatuas, Aegyptia numina, cepas
Mandere, et admotis ultima ferre flagris.
Certe ibi non deerant morituris busta. Dedisset
Exiguum nobis patria terra sinum.
Hic inhumata cadavera; et inde fleta iacebunt:
Hic sibi nos soli praefica quisque sumus.
Talia perstabant fremere; infesitque capillos
Vellere, et insuetas ungue secare genas.
Degeneres questus, plebeiaque murmura Moses
Increpuit: certamque adfore dixit opem.
Adfore dixit opem. celerique citatior Euro
Adfuit: et populos arcuit umbra duos.
Ut neque nostra Pharon iam possent castra sequentem,
Et neque castra sequens nostra videre Pharos.

Caerula vibrata tum perculit aequora virga,
Percussamque loco cedere iussit aquam.
Iussa recessit aqua. Sicco dare marmora fundo
Rubra viam iussit: iussa dedere viam.
Attoniti nova monstra mari fugiente, videmus,
Qualis numquam aetas viderat ulla prius:
Hinc vitreos atque hinc undarum assurgere montes,
Et geminum liquida mole rigere latus.
Hinc subitam medio descendere in aequore vallem,
Et planum in sicca valle patere vadum.
Otius idem omnes calcare faventia ponti
Fundamenta, gradu non titubante, iubet.
Littora deserimus: mediumque immensa per aequor
Turba trahit siccos, nocte stupente, pedes.
Iamque dies suberat, pulsisque propinquior umbris
Monstrabat nostram lampas Eoa fugam.
Obstupuit nudat a freti vada Memphis aperti,
Et gemini stantes aggeris instar aquas.
Hac abeunt? inquit. Capite arma, viri, arma: sequamur.
Ite citi: e medio gens retrahenda salo est.
Tuta via est. Pelago non indignante feremur.
Qua licuit seruis ire, licebit heris.
Dixit: et una omnes, Iuvenesque, virique, senesque
In mare, pars bigis, pars rapiuntur equis.
Ipse vehens curru Pharao sublimis in aureo.
Aurea quadriiuges per vada primus agit.
Proxima ductores populi tenuere. Pudebat
Aequoreas, viso rege, timere minas.

Aergo ubi securas Erythreo in gurgite plantas,
Ipsa etiam Memphis se posuisse videt,
Urget eques, calcarque viris properantibus addit,
Et spolia intenta monstrat opima manu.
Interea mosy quaesitum tramite longo
Hospitium, adversi littoris ora dedit.
Quo post quam egressos saluo omnes agmine sensit,
Dum medio fremerent castra inimica vado,
Flexit Erythreas oculos germanus ad undas,
Et mare ad obsequium iussit adesse suum.
Utque semel virga tetigit mare: protinus omnis
Concita terribili mugiit aura sono.
Emicuere feri scissis e nubibus ignes,
Et crebrum irato ex aethere fulmen iit.
Expavere viri; refugi cessere iugales;
Corruit eversis territa biga rotis.
Non si enis moderatur eques; non rector habenis;
Exanimi torpent arma virique gelu.
Vincimur, exclamat Pharii dux agminis. Ite,
Ite retro: hic palmam fortior hostis habet.
Ipse prior, versos ad littora nota iugales
Flecto. Habet adversos nostra quadriga DEOS.
Inde retro, quae quisque potest, vestigia vertunt,
Calcatas relegant ut per inane utas.
Effugium tamen ipsa negat fuga: parsque moratur
Partem aliam: et comitis proterit ora comes.
Littus amant omnes, omnes pro littore certant:

Ille, metum contra et fulmina, portus erat.
Iamque propinquabant; cum Moses nota reverti
Undique divisas ad vada iussit aquas.
Paruit unda lubens; celerique rotata meatu
Gestiit in proprios iussa redire sinus
Obvia tum biiuges inopino vortice currus
Abstulit, et sparsos aequore mersit equos.
Quacumque aspiciunt, actes glomerantur aquarum,
Et pone infelix agmen, et ante, premunt.
Nec leva melius, nec dextra in parte vagantur:
Obicit unda pares parte ab utraque metus.
Tunc ululare viri, caelumque vocare: rubrumque
Non persuasura voce rogare salum.
Quid genus Hebraeum perituris profuit armis
Carpere! quid vana cum legione sequi?
Iam dederant documenta domi, quo numine freti
Exciperent nostras despicerentque minas.
Sensimus illatam ter terno vulacre cladem;
Vidimus et nati funera quisque sui.
Quid querimur lenti? Si mens non caeca fuisset,
Debuerat plagis docta fuisse novem.
In decima sapuisse, nocet; dum rupta fatiscit.
Et medio rimas aequore puppis agit.
Accipient avidae modo nostra cadavera phoca,
Urnaque condendis ossibus aquor erit.
Haec alii super, atque alii dum sero queruntur,
Occupat illapsus murmur, et ora liquor.
Scuta virum, cristaeque natant, pictaeque pharetrae,
Et galeae, et pleno naufraga gaza mari.

Rex super unus erat; mediis quem candidus undis
In sua sublatum terga vehebat equus:
Illi aliquam, ventosque diu fluctusque secanti
Spem procul aspecti littoris ora dabat.
Sed clausere viam densata cadavera circum,
Oraque tot iuvenum visa, tot ora virum.
Quae, quamvis anima, vitaque exuta tacebant,
Sic audita tamen sunt, sine voce loqui.
Impie vivis adhuc, caput horum et causa malorum?
Vivis, et e nostra clade superstes adis?
Non erit. Haec animam sontem Libitina reposcet:
Una tegent nostrum busta, tuumque caput.
Pallidus haec sensit Pharao convitia. Sed mox
Altera maiores monstra acuere metus.
Mille cruentatae vicino a littore CUNAE,
Obvia turbati regis in ora ruunt.
Mille intus pueri puppique: sed omnibus arcus
Et pharetrae, et parua tela parata manu.
Hi quacumque fugam sperata ad littora tentet
Impius, hac arcus, hac sua tela movent.
Infensique obstant: et terque quaterque repulsum
A portu in plenum fluctibus aequor agunt.
Exprobrantque truces lactentem, barbare, turbam
Hanc viden'? armata est in tua sata phalanx.
I modo Pyramidum molire cacumina, demens, poenas.
Inque polum turres usque reconde tuas:
Hac numquam evades. Dabis hic, dabis improbe,

Mille prius dederas vulnera, mille fores,
Et simul, adductis iacula aptant singula neruis,
Metaque REX iaculis omnibus una fuit.
Quanta volant arcu laxato spicula: tanta
Regis in oppositum vulnera pectus eunt.
Ergo simul telis, pelagi simul obrutus undis
Ad Styga, demersis fascibus, exul iit.
Scilicet hac fuerant Erythrei signa triumphi;
Haec ea de nostra fixa trophaea fuga.
Merea venti pelago subsidere iussi,
Et sua littoribus iussa redire quies.
Nos legimus spolia; et plena praedamur aerena,
Quas maris absorptas reddidit aestus opes.
Mille virum vestes, et mille monilia; torquesque
Armillaeque auro chrysolitoque graves.
Et quicquid fuerat pretioso nobile cultu,
Quo fucata malae corpor a gentis erant.
Nil aliud, quam praeda fuit. Non brachia nobis,
Non humeri poterant, non satis esse sinus.
Et vel avara manus poterat satiata videri;
(Si tamen ulla satis posset habere manus.)
At miseri nudis opplebant littora membris,
Devotae colubris alitibusque dapes.
Discite iustitiam moniti, et non temnere divos.
Exemplum Memphis cuilibet esse potest.

Finis Libri Primi.

B. IOANNI IAPONIO e Societate IESU RELIGIOSO, ANNIS ETIAMDUM ADOLESCENTI SED ANIMI MAGNITUDINE IAM TUM VIRO ILLUSTRI MARTYRI QUEM NEC FIXA TYRANNUS CRUCE NEC ADACTO PER LATUS MUCRONE POTUIT TERRERE HOC SECUNDUM HEROIDUM VOLUMEN PATRONO SUO CLIENS.

HEROIDUM EPISTOLAE. LIBER SECUNDUS.

IEPHTHIS immolanda, NUTRICI suae. De patris voto, et Sacrificio.

LITTERA, quae sparsis tibi deformata lituris
Mittitur, est lacrimis pleraque tincta meis,
Non illam Minio debebam pingere. Rebus
Iste meis aptum se negat esse color.

Parce tuos, NUTRIX, cum legeris, addere fletus:
Sat madidam lacrimis fecit ALUMNA suis.
Caussa tamen flendi, quae sit mihi, iure requiris,
Quamquam ego, siliceat, iure tacere velim.
Non licet: obstrictam tibi ad omnia ducis alumnam,
Facta propinato lacte, secunda parens.
Iusserat, armatum venitor moriturus in hostem,
Ad sila cognatam signa coire tribum.
Audita coiere tuba: patris arma parati:
Sanguine quisque suo; quisque iuvare manu.
At pater, hostiles cuneo maiore phalanges
Dum videt, et socios non videt esse pares;
Arte, ait, utendum est, calumque in vota vocandum:
Firmius hoc omn: milite robur erit.
Si domitum ferro manus haec mea fuderit hostem,
Barbaraque imposito presserit arma iuga,
Victima solennes mihi prima trahetur ad aras,
Obvia quae patrias prima erit ante fores.
Sic ego te solem, sic vos ego sidera testor:
Stat, ratapo posita soluere vota mora.
Dixit: et illatis iit agmina in hostica signis,
Qualis in im bellem saeta leaena gregem.
Arma virique viris armisque premuntur: et haeret
Assidua clades clade, cruore cruor.
Mille petita gemunt Hebraeo corpora ferro,
Saucia mortifero vulnere mille cadunt.
Mille alios formido fugat. mille, avia cursu
Vel iuga, vel caeci tramitis antra, petunt.

Denique fusa manus toto vanescere campo,
Victorique hostes cedere praeda suo.
Fama volat, vicisse patrem: fixisque trophaeis
Ad sua felicem tecta referre pedem.
Quid facerem, voti iam dudum ignara paterni?
Non reduci plausum, non ego prima, darem!
Prima dabo certe. lubet hoc pater. Obvia plaudam;
Et reduci proles oscula pura teram.
Nec mora; bis denae (legio mihi chara) puellae
Instaurant geminos, me praeeunte, choros.
Pars quatiunt laeto resonantia tympana pulsu,
Pars agitant tremula tinnula sistra manu.
At mihi festa caput crinemque corona premebat,
Implebantque meos munera verna sinus.
His ego venturo genitori floribus omnes
Prodiga certabam sternere nata vias
Lamque adeo gressu numeris modulantibus apro
Prodier at nostra tota chorca domo,
Eminus, ecce, patrem! Viso patris ore, videbar
Ex oriente novum sole videre iubar,
Cristatus fulgebat apex; galeamque comantem
Caelato rutilus cinxerat aere calybs.
Argentoque nitens lorica rigebat, et auro:
Et capulus gladii totus iaspis crat.
Pone secuta patrem legio victricibus armis
Nobilis, hostiles plena trahebat opes.
Omnia plaudebant, festaeque sonantia pompae
Undique, non solito murmure signa dabant.
Tunc ego (quis natae vitio daret improbus?) ultro

In patris amplexus prima puella ruo.
Prima, sed e sociis utinam postrema suissem?
Nunc perii obsequio praecipitata meo.
Nam mutata simul vidi pallescere patris
Ora; simul tracto membra rigere gelu:
Et, mea, quae calidis tuleram patri oscula labris
In patriis sensi frigida facta genis.
Attoniti silvere chori, choreaeque: suusque
Destituit plausus tympana, sistra silus.
Obstupui; timideque gradis, velut icta, represso,
Me miseram! exclamo; quod pater Omen habes!
Lumina nunc primo video tua turbida fletu;
Numquam aliis lacrimis visa madere tuis.
Quicquid id est, capiti noceat ovicumque: reversum
Omina dum parcant tangere laeva patrem.
Sic ego. Sed genitor, ter promere verba parabat;
Ter nequiit refugo promere verba sono.
Denique suspirans; quid patrem, ait, inscia perdis?
Interit occursu spes mea resque tuo
Nam quid agam Vovi. Sunt conscia sidera testes,
Non ego fac cupiam, fallere vota queam.
Dixerat. Inde, licet victo remearit ab hoste,
Maestior, ac victus si remeasset, erat.
Tum mihi vox, (nec enim sum ferrea) faucibus haesit,
Frigidaque hiberno membra stetere gelu.

Quaeque patris fuerint tam tristia vota, revoluo:
Et soluenda quibus sint ea vota sacris.
Non aliter tremui, quam si pendente bipenni
Iamiam structa meum finderet ara caput.
Circumfusa, patrem, caelumque solumque diemque
Meque mihi, et socium sustulit umbra chorum.
Verum ubi, quos animos inopinus ademerat horror,
Non multo sensi post rediisse mihi.
Parce metu, dixi: quae victima quaeritur aris,
Est ea non dubiis mi man festa notis.
Nempe ea, quae patrio prior exiit obvia tecto,
Ense decet patrio victima prima cadat.
Prima cadam: mora nulla. Tamen, si parva precanti.
Non potis es natae parua negare pater,
Hoc moritur a precor. Sine plenae Cornua Lunae
Ante suas peragant bis repetita vices.
Hic mihi bis denae sunt, turba simillima, nymphae,
Moribus, et chara virginitate pares;
Hoc comit ante globo desertos squallida montes;
Visam ego et in riguis vallibus hospes ero:
Donec maesta breves oculis undantibus annos,
Et properata rudi carmine fata fleam.
Ipsa meae siam Libitinae praefica: lessumque
Ante meos tumulos viva videnque canam.
Et dabit ipsa mihi (quamvis sint sidera testes
Scilicet) hanc facilis mi dabit Ara moram.
Annuit illacrimans precibus pater; annuit ara;
Invidiam auditae non meruere preces.

Protinus in montes sociis comitata, recedo,
Et vaga per saltus, qua lubet ire, feror.
Hic, quid agam, nutrix, nemora inter opaca, requiris?
Aut quibus in studiis triste bimestre teram?
Carmine lugubri fugitivae gaudia vitae,
Et magnum in laetis rebus INANE, queror.
Hos ego nunc facio miseranda poetria versus:
Non alios numeros nostra poesis habet.
Ad numerum Comites, praeeo quacumque, sequuntur,
Inque datos flectunt verba somnumque modos.
Audit Idumaeum nemus; assuetaeque cavernae
Voce pars auditium reddere carmen amant;
Ut, nisi nota mihi sit garrula vocis imago,
Ipsa putem casus antra dolere meos.
Saepe ferae arrectis ceruicibus admirantes
Virgineum captant aure, probantque melos.
Saepe ferae arrectis ceruicibus admirantes
Deque mea iniusse clade queruntur aves.
Quin etiam planctus imitantur littora nostros,
Uda repercussae cum feriuntur aqua.
Mutua sic inter lamenta volantibus horis,
Praecipitatus obit, sole iubente, dies.
Nos vigilem trahimus quacumque sub arbore noctem,
Pectora dum serus repat in aegra sopor.
Heus! quas ille mihi falsa sub imagine formas
Fabricat, ut crebro terre at ora metu!
Quod mihi cumque semel faciet pater omnibus illud

Iam tanto ante mihi noctibus umbra facit.
Cernere fumantes videor procul ignibus aras,
Telaque sacrificum nuda levare patrem.
Ipsa ego libratae submitto colla securi.
Victima cognata iam ferienda manis.
Mox, velut icta cado: Sed mox erecta, peracti
Vulneris impressam miror abesse notam.
Vivo equidem, exclamo Nihil a genitore timendum est:
Ut velit esse ferus, non tamen esse potest.
Sollicita accurrunt, me vocifer ante, sodales;
Et pavidae, clamor quid velit ille, rogant,
Hic errantis adhuc nebula circumdata somni.
Erigor; atque ubi sim, vix satis ipsa scio.
Ex oculis fugit Ara meis; fugit omne verende
Sacrificaturo cum patre pegma loci.
Subductisque aliis, ego victima sola supersum;
Debueram ipsa etiam rapta fuisse mihi.
Ergo iuvat, lacrimas repetito fundere fletu;
Funeraque alterno plangere nostra choro.
Et pretium est opera. Sic desinet illa timeri,
Iam toties iugulo Sica minata meo.
Quid, quod vita potest inamabilis ipsa videri,
Quae toties etiam viva perire potest?
Altera quaeratur potius; cui nulla minentur
Funera; quae stabiles certae reseruet opes.
Illa mihi placeat. Quid enim mihi nostra placeret,
Patris ubi ipse mei mei ugulabit amor!

I nunc, et reduci passis occurre lacertis
Nata patri. reduce in patre, NOVERCA venit.
Hinc mihi saepe meae comites suadere laborant,
Ut quacumque fugam coner inire via,
Ignotosque petam servata puella penates,
Dum patrios fallam non reditura lares.
Nam tua quos, aiunt, mors esi habitura triumphos,
Victima sacrifico si patris ense cadas?
Nempe, pater, facies, crudelis ut esse feratur.
Cogaturque sua barbarus esse manu.
Barbariem potes hanc, potes hanc avertere famam.
Per maturatam qualibet arte fugam.
Si pius est pater, ipse volet: si saevus, abire
Longius a saevo te genitore decet.
Haec mihi saepe canunt. Sed saepe canentibus illis
Usque nego, pactam fallere velle fidem.
Sponte mea veniam, sociis deducta choreis;
Promptior ad prinos quamnova Nupta toros.
Ipsa mea mihi serta manu contexta parabo;
Et spargam salsa colla caputque mola.
Ipsa coronandas ornabo floribus aras;
Imponamque meis tura Sabaea focis.
Tum, sua ne desint ad flammas pabula, habebit
Vesta parens humeris ligna, struemque, meis.
Hanc si forte tuae mentem reprehendis alumnae.
Eius ego specimen non tibi prima dedi.
Isacius dedit ante puer: quem fasce gravatum
Iusserat ad sacrum tale praeire pater.
Si mihi fas, rebus tenues componere magnis;

Et vetera exemplis sollicitare novis,
Da veniam, Abramio pater ut par fiat Iephtes,
Forsitan Isacio par et Iephtis ero.
Scilicet, ut pueris dux ille rudique iuventae
Quaelibet ad patris tussa sequenda fuit?
Sic et virginibus, tenerisque puella puellis,
Non formidandae dux ego mortis ero.
Forsan ero. Iam nunc aliquae didicere sodales
Mascula de tristi fumere verba loqui.
Impavidae iam busta vident: pinguntque canuntque
Ridiculos, gignit quos Libitina metus.
Certe ubi fortunam, quae me pede calcat utroque,
Rebus in his tantum iuris habere vident,
Ut modo florentem formaque annisque puellam
Inque domo illustri, et principe patre fatam,
Praecipitem mutata rotet; celerique ruina
Immeritum e summo trudat ad ima gradu;
Paullatim renuunt spes affectare caducas,
Longaque pro fluxis vota dicare bonis:
Et genus, et proavos, fumosisque atria ceris,
Quasque domus monstrat, quasque recondit opes,
Et formae illecebras, et, nomen inane, favores,
Vix pluris faciunt, quam facit aera puer:
Ne tanti facienda quidem. Magis illa mereri
Praemia, quaecunquam sint peritura, volunt:
Haec comites iam sola sibi; haec mihi sola requiro:
Haec eadem, o nutrix, sola require tibi.
Si mortale tamen tibi vis, ut alumna relinquam
Mnemosynem; missum hoc lugubre carmen habe:

Quod precor, ipsa legas; et longo more, quot annis
Omnis in Isacia gente puella canat.
Forsitan, et quanti superet mihi tempo is usus,
Quaeris? Habet paucos luna sequestra dies.
Cernis, ut impleri properent duo cornua? Cernis,
Ut tangant metam iam prope, iamque suam!
Sex noctes septemue fluent, cum tota coibunt,
Et patiens pleni luminis orbis erit:
Ille dies mihi summu; erit; finemque laborum,
Tota mihi nequiit quam dare vita, dabit.
Post ubi in Elysium penetrabo liber a campum,
Abramio vivam tuta recepta sinu.
Atque ibi, quam genitor mortaliblis exiget oris,
Matris in amplexus, non abigenda, ruam.
Meque ibi Sara parens, ibi me Rebecca, receptam
Non renuent, neptes inter habere suas.
Quot proavos, patruosque mihi, quot sanguine iunctos
Isacidas, uno mors dabit una loco?
Ut pater, et sociae comites hic eripe vitae;
Nil mihi, dum restet tanta ibi turba, rapis.

CANDACE Regina, populo SABAEO. De opibus Salomonis.

PONITE regna metum: nihil est, quod Ne. rea vestra
Ulterius pergant sollicitare preces.
Soluere nam portu quas iussimus usque Sabaeo,
Regna profecturas ad Solymaea, rates,
Iam saluae placidis tranarunt aequora ventis,
Usque Palaestinos dum subiere sinus.
Hic comites regina meos, omnemque clientum
Exposui, portu vix capiense. gregem:
Quaeque meis fuerant portata talenta liburnis,
Quaeque Sebaea sacris tura parata focis;
Quaeque Arabum felix generarat Aromata messis
Quaeque Rubri gemmas foverat ora maris,
Omnia sexcentis imponi iussa Camelis,
Intrarunt Solymos, me subeunte, lares.

Mille sequebantur comites longo ordine; mille,
Ordine diverso me praeiere duces.
Ipsa mihi, curru dum celsa vehebar in aureo,
Forma triumphantis vera, vel instar, eram.
Instar eram certe. Nec enim maiora putaram
Esse alibi regnis altera regna meis.
At Solymas postquam mirari contigit arces,
Structaque marmoreis aurea tecta iugis,
Et validas turres, et vasta palatia; et omnes
Pluribus aequandas unius Urbis opes;
Ingentes cecidere animi: primumque Sabaeas
Tunc ego divitias inter egena fui.
Viluit omne meum; quod classem oneraverat, aurum;
Et digiti gemmas erubuere suas.
Quaeque superba domi Maura trabe regia fulsit,
Hic mihi plebeiae visae erat umbra casae.
Tanta loci est species. Quam si describere tentem,
Deficiet casso victa labore manus.
Stat, tentare quidem, calamo licet impare Pingi
Impare se calamo si tamen illa sinat.
Moenia, qua Solem spectant extrema cadentem,
Surgit ab excelso scrupeus umbo iugo.
Fundamenta gravi premit ille Sionia saxo,
Seque recessuris nubibus indit apex.
Inde domus omnes, vicique viaeque videri.
Et, quicquid tota clauditur urbe, potest.
Agger ibi, et solido stant propugnacula vallo,
Nullo ea Bellonae concutienda metu.

Illa Palaestinis quondam abstulii hostibus, ille,
Creber adhuc puero cui leo ludus erat.
Cui validos olim memorant cessisse gigantas,
Milliaque in pugna succubuisse decem.
Primus hic imperii sedem arce locavit in illa,
Et proprium iussit regibus esse larem.
Sed subiit magno soboles patre maior; et auctum
Extulit auspiciis imperiisque locum.
O superi; quales iubet illa assurgere moles?
Sidera tacturas iam prope tamque putes.
Praecipite fulvo radiant ibi tecta metallo,
Quae triplici Parius circumit orbe lapis.
Porticus auratis libratur trina columnis:
Vestit odoradam cedrus eburque domum.
Ductas pavimentum pingunt Asarota: superbit,
Et pede calcari se stomachatur Onyx.
Pensile distinguit Nereia bacca lacunar;
Inque tholo partem multa Smaragdus habet.
Heliadum crusta paries; et iaspide postes,
Ipsaeque Erythrea tanua luce rubet.
Aula tamen luxu magis una triumphat Eoo,
Qua, scio, Regna nihil pulchrius ulla vident.
Regis ibi solium gradibus sublime coruscis;
Incertum, pretio praestet, an arte, labor.
Materies ebur est, sed eo flavescit ab auro,
Quod rotat occiduo dives arena Tago:
Bis ternos locus ipso gradus: bissena leonum
Hinc atque hinc spectat signa minora latus
Sed gua parte manum sustentat utramaque tribunal,

Excubias ingens servat utrinque leo.
Quicquid id est, aurum est. Solido leo fulgarat auro;
Excipit impositas aurea lamna pedes.
Aurea defendunt Solium conopea; cingunt
Aurea celato contabulata sinu.
Praeterea tanti qua copia deficit auri.
Altera gemmarum copia sarcit opus.
Chry soliti trudunt Smaragdos, Adamantas laspis.
Haec Ametyston, et haec pars Hyacinthon habet.
Quocumque aspicias, gemmae omnia, et omnia gemmae:
Nullus ibi argenti, nullus ibi aeris honor.
Nam quid ego centum simili conclavia luxu?
Quid simili structos mille nitore toros?
Quid tripodas memorem? plenisque triclinia mensi
Quid pretio centum sigmata facta pari?
Cymbia miscende locus aurea servat Iaccho;
Servat ad innumeras aurea vasa dapes.
Et parili fulgent lancesque orbesque metallo:
Et gabatae, et mensis cetera digna suis.
Et phialae, pateraeque omnes, abacique supellex
Cantharus, et multa nobilis arte calix.
Totae etiam pelues, et grandia vasa lebetes,
Memnonias inter conspiciuntur opes.
His ornata bonis quamvis domus omnis abundet,
Cetera sunt ipsa nobiliora domo.
Muneribus certant populi: pensoque tributum
Extera longinquo regna ducesque ferunt.

Indica deductae percurrunt aequera classes,
Et reduces auri lecta metalla vehunt.
Hin rerum ubertas, et pleno copia cornu,
Nemo sitim ut possit, nemo timere famem.
Hinc fora mercatu locuplete frequentia, quicquid
Reris alibi totus parturit orbis, habent.
Turribus armantur muri vigilique perennes
Pluribus excubias agmine miles agit.
Omnia plena viris, armisque: at qualibus armis?
Qualibus, et quantis omnia plena viris?
Omnibus insignes auribus temine vestes,
Omnibus ostrino tincta colore chlamys.
Hic saga Sidonio plebeia lavantur aheno,
Hic tumet Assyria serva lacerna stria.
Hic quoscumque videt classis postrema ministros.
Nostra potest dominos terra putare suos.
Armiger auratas tercentum in limine peltas,
Aurea bis centum scuta satelles habet.
Et simili caput, et simili praecordia quisque
Et simili frontes, uraque, nube tegunt.
Et similes arcus, auroque micante sagittas,
Et simili vibrant aurea tela manu.
Stant habiles alibi bello plus mille quadrigae,
Plus alibi decies mille morantur equi.
Quid nemora, et vitreis viridaria pervia rivis
Citrea quid ramis pendula mala suis?
Quid, dubios, oculis placeant an naribus, hortes
Dum trahit huc odor, huc retrahit ora color?
Mira peregrinis ibi gratia floribus. Ardet

Perpetuis illic spica Cilissa rosis.
Fragrat Achaemenio tota area consita Costo,
Liliaque assidui copia Veris alit.
Si qua potest usquam species caelo aemula pingi,
Debuit hoc species picta fuisse modo.
Sed quid ego augusti spatia, et miracula Templi?
Substructique moror dicere saxa iugi?
Omnibus haec aliis memoranda fuere relictis,
Totaque in his solis penna terenda fuit.
Tectum augustum, ingens, centum est sublime columnis;
Quo nihil in toto pulchrius orbe viget.
Exteriora lapis, Parso de marmore, vestit,
Et Scythica reddit candidiora nive.
Singula saxa queunt totidem miracula dici;
Nam speciem magni singula montis habent.
Qui molem artifices potuere attollere tantam?
Aut satis esse operi quae valuere manus?
Aere rigent portae, quantas bis dena gigantum
Brachia moliri, vecte gemente, solent.
Laxa patent intus plus senis atria campis;
Pro totidem credas urbibus esse locum.
Cincta peristyliis sunt atria singula trinis;
Suspendit triplices subdita pila tholos.
Subtus, opes Regnis, et regibus admirandae,
Fabrica quas nullo viderat ulla loco.
Ara tenet medium; Cyprio quae fusa metallo
Surrigitur, moli vix satis una suae.
Nemo illam pecudum numeratis imbuit extis;

Sed lavat immenso prodigus amne cruor.
Vix Hecatomba locum sibi tota meretur in illa,
Mille boves illam, mille merentur oves.
Parcus et hic numerus. Nam tota armenta trahuntur,
Usque boum denae, et milia dena boum:
Milia quin etiam plus quam centena bidentum,
Sacrificas lassat caedua turba manus.
Vulgares hinc illa DEOS, plebemque Dearum
Despicit, et nulli supplicat ARA Iossi:
Sed patrio risu colit unum conscia numen:
Immolat huic tantos soli, adoletque, greges.
Non procul hac Ara, LABRUM, stagnantius undis
Tergora bissenum pressat abena BOUM:
Vasta MARIS species, maris occupat aemuli nomen;
Nec sibi re vacuum nomen id esse putat.
Nam cubitis illam ter denis circinat orbis
Aereus, immensis prodigiosus aquis.
Centum aliae circum Temesaeo pondere CONCHAE,
Vasaque centum aliis stant Ephyraea locis.
Cuique suus SACRIS viget in solennibus usus
Cuique suus patria lege statutus honos.
Hactenus ambages, templique suburbia, vobis
Qua licuit, penna non renuente, dedi.
At pars DELUBRI memoretur ut altera, non sunt
Parcite, nec calami iam, neque verba mihi.
Vestibulo in primo gemina stant mole COLUMNAE.

Arte pares ambae, materieque pares:
Aera recedentes solidant infusa medullas,
Aurea conspicuum lamina vestit opus.
Aurum est ima BASIS puro CAPUT eminet aura;
Aurea cum SPIRIS sunt ANAGLYPTA suis:
Perque TOROS aurum supraque infraque vagatur;
Inque STRIAS audax in fluit inque STRIGES:
Ipsae PAVIMENTI series distinguitur Auro;
Aurataeque meant per tabulata TRABES.
Et PARIES aurum est, aurum est cum cardine LUMEN;
Inclusaeque auro sunt radiante FORES.
Quaeque inibi donis cumulata perennibus ARA
Sentit odoratos ture calere focos;
Quaeque suas animant face candelabra LUCERNAS,
Quaeque vaporata fumat ACERRA prece;
Quaeque altos ibi VASA loci servantur in usus,
Divitis auri ingens omnia pondus habent.
Intima restat adhuc Templi DOMUS, abdita velo,
Plaenaque secreta relligione domus.
Certum ibi NUMEN inest, et maiestate verenda
Non passa est oculos illa subire meos.
Turba profana loco procul, et procul esse iubetur,
Ne pede caelestem calcet inerte larem.
Fas tamen e reliquo pretium dignoscere templo,
Magnus ut e paruo noscitur ungue leo.
Namque ubi VESTIBULUM fuluo nitet omne metallo,
Et calcata pari luce renidet HUMUS.
Quae species ADYTIS erit et penetralibus ipsis,

Hic, ubi praesentem tota habet aula DEUM?
Hic, ubi sacra latent Mosei faedera pacti;
Scriptaque divina bina TABELLA manu;
Hic, ubi, finitimis quondam pavor hostibus, ARCA?
(Nescio, quid magni nominis ARCA sonet.)
Fallor enim, aut nullo locus ille quiescet in auro.
Plus aliquid gemma, plus ADAMANTE volet,
Sed quid ago? aut ubi sum? Dum scribere MAGNA laboro,
Omnia sunt calamo facta MINORA meo.

CANDACE REGINA, Optimatibus Sabaeis. De Sapientia Salomonis.

ADVENA vix Solymos nuper Regina pena.

Attigeram: et populo est littera missa meo:
Quae properante fuga fines ingressa Sabaeos,
Innumeras visae rettulit urbis opes.
Altera nunc proceres appellat Epistola nostros,
Quos penes est regni cura laborque mei.
Quaeritis, ecquis amor peregrinam suaserit oram
Tot maris, et terrae tot per, adire, vias?
Expedio. Iam Rubra diu per littora nobis
Didita Iessei fama Nepotis erat.
Grandia narrabat Sapientis acumina Regis,
Et bona, mortali vix capienda sinu.
Regnaque; prae regno laudabat opima Sabaeo;
Queis neque par Medus, par neque Persa foret.
Vix poterat sibi fama fidem tam mira mereri,
Addere, quae magnis maxima saepe solet.
Ergo oculis lustranda meis; coramque beati
Et regni, et Regis fama probanda fuit.
Fama probata fuit: vicitque probatio famam.
Vidimus auditis ter bona plura bonis.
Vidimus excelsa SOLOMONEM in sede locatum,
Et circumstantes, nomina magna, Duces.
Vincebat reliquos unus tamen ipse, minores
Vincit uti magno Cynthius igne faces!
Os oculosque DEO similis. Nota frontis amaenae,
Nescio quae, magnae Symbola mentis habet.
Hinc populos nutu facili terrasque coercet,
Hinc fera cordato pectore bella cavet,
Sceptra manus implent adamante corusca: pyropis

Degravat ornatum texta tiara caput.
Caesaries humeros tergumque refusa flagellat,
Lenis ubi motas ventilat aura comas.
Ipse relucenti trabeae vestitus amictu,
Divite gemmatam syrmate verrit humum.
Sed populo cum verba facit, Sapientia nostris
Viva suo terris creditur ore loqui.
Rursus ubi leges, et iura perennia condit,
Iustitiae partes optimus actor agit,
Forte duas nuper sciderat discordia matres,
Cum dubiae vindex viraque prolis erat.
Viraque se matrem magno clamore ferebat;
Et prolem illa sui iuris, et illa sui.
Lis agitata diu, nec teste probabilis villo,
Insolitam a solo Rege petebat opem.
Hic (dubium, iustusne prius, sapiensne, vocetur)
Arbiter aequus, ait, magnae ego litis ero.
Ferte citi ferrum, et stricta properate machara
In partes, pueri membra secare, duas.
Partem utrique suam matri date. Totus utrique
Quando nequit, medius detur utrique, puer
Iamque aderat ferrum. Conspecto femina ferro
Altera, non solito palluit ora modo.
Et, per ego obtestor, mea viscera, parcite, clamat.
Vincor ab hac. Partem nolo ego, nolo, meam.
Auferat: integram sibi victrix aemula palmam,
Auferat: et prolem gaudeat esse suam.
Dixit: et effusis pia lumina proluis undis;
Iniectaque manus est remorata manu.

Ast alio longe stetit adversaria vultu;
Livida quo vultu stare noverca solet.
Sorte pars vincamus: ait, Pars utraque partens partem
Tollat; et e lacero corpore frusta legat.
Ipsaque mox nudo puerum admovet impia ferra
Et pavido segnem culpat in ense moram.
Horruit insanae Rex barbara vote Noverca,
Et fieri a vera posse parente negat.
Tu rediviva procul Medaea facesse. Tribunal
Talis ad hoc caussas non bene mater agis:
Huic sobolem concede suam; totamque merenti
Redde, ait. Indicium sola parentis habet.
Natura, non arte probat. Nam voce tacente.
Proditus affectu vera loquente parens.
Hanc ubi circumstans excepit concio vocem.
Mota repentinus per fora plauseus iit.
Mox et fama volat, regnumque vagata per omne
Nuntiat Assyriis Niliacisque plagis.
Inde suis proceres egressi finibus, unum.
advertunt aculos ad Solomona suos.
Hunc audire iuvat. Iuvat hoc didicisse Magistre
Prodere Memnoniae quod nequiere scholae.
Hoc sapiens ETHAN orante stupescit, et HEMAN;
Hoc patrios spernunt Bactra loquente MAGOS.
Nos quoque nostrates, Panchaea oracula, Mystas,
(Plus licet ipsi aliis se sapuisse putent,)
Caepimus audito SOLOMONE, nec esse disertos,
Nec veteri dignos voce putare sophos.

Nulla illum ambiguis fallunt aenigmata nodis,
Implicet insuetis Sphynx, licet, illa dolis,
Naturae depromis opes: calique rotatum
Callidus invente tramite, monstrat iter.
Quid praesaga velint mutatis ignibus Astra;
Quid varie surgens lumine Luna ferat:
Quid veniente dies, quid sole cadente, minetur,
Quae mala vibratum nubila fulmen agant;
Unde suas habeant ventorum murmura vires;
Cur Pelagire fluas incitet Aestus aquas:
Quas dumeta feras; quas aequora caerula phocas;
Quas liquida ignotas aura crearit Aues:
Quas nemus abstrusis in vallibus occulat herbas?
Quos medica suctos Thessalus arte coquat.
Denique quos Adamas, quos vivat laspis ad usus;
Quam vario Garamas splende at igne lapis:
Quosque armenta velint; quosque arua nitentia cultus.
Consita felici ques velit Arbor humo:
Civiles qua iura domos; qua iura gubernent
Armata rigidos cum legione duces,
Omnia (quid longa nequicqua ambage fatigor?)
Omnia, qua nusquam docta fuere, docet.
Noster erat dubitare labor. Que quisque rogasset.
Paene soluta prius, quam dubitasset, erant.
Haec alii dum quisque rogant, humilesque latentis
Naturae gaudent arte aperire vias:
Regis adhuc alio victrix sapientia nodo
Vel tentanda mihi, vel superanda, fuit.

Sciscitor; unde suas hac mundi machina caussas.
Unde suas nostra mentis orige trahat?
Quas animus capiat, morituro corpore, sedes?
Quas ibi delicias inter, opesque colat?
Qualibus Astra DEIS, quantisque insessa, premantur?
Quas scelerum paenas impia turba luat?
Haec ego finieram nondum omnia quaerere, imaque
Omnia quaerenti clara fuere mihi.
Ille rudes mundi primosque recensuit annos,
Et nascentis adhuc orbis inane chaos.
Monstravitque DEUM; Verbo cum iussit ab une
Hoc totum immensae surgere molis opus.
Iussit: et ex Nihilo tellus generata pependit:
Et mare cognatis mobile fluxit aquis.
Ex nihilo Caelum mirando prodiit ortu,
Atque habuit cunas Luna ibi, Solque suas.
Quin etiam aetherias Nihili: de carcere Mentes
Perpetuos aevi iussit habere dies.
Iussit, et ex nihilo pars prodiit altera nostri,
Altera de molli prodiit hausta luto.
Haec generis magni Cunabula. Talibus orti.
Cur tumidi vana nobilitate sumus?
Excidit ingratis Opifex: vivumque perosi
Numen, ad exanimes vertimus ora DEOS.
Quosque polo virtus succedere iusserat, ultro
Per scelus in Stygios mergimur usque lacus.
Mergimur. Heu, quantas ibi gens dabit improba poenas?

Vivet ibi aeternos inter humat a rogos.
Sed sua quos pietas super evehet aethera, vivent,
Vivent delicias inter, et inter opes.
Talia cum Regis Saepientia proderet, haesit
Vox mihi, et attonito fugit ab are color.
Genua labant, tremuere pedes, animaeque meantis.
Vix aliquod lasso corpore mansit iter.
Ut redsere tamen modico post tempore Vires,
Aeque iterum sensus convaluere mei.
O' nimium, exclamo, nimiumque beata tuorum
Vota, quibus tali vivere Rege licet!
Tuque Deo dilecte! polus sua prodigus in quem
Munera tam largo sparsit opima penu.
Me quoque felices inter numerare quid obstet,
Cui licuit Regni discere iura tui?
Cui libare, mero manantem nectare, vocem?
Cui sapiente sacri pectoris imbre frui?
Te didici miranda DEI secreta magistro;
Te, quicquid cupii scire, docente scio.
Te duce mentitos, infamia numina, divos
Exsecror: et Veneres calce Iovesque preme.
Vae mihi! cur longa caligine caeca, nefandos
Implevi toties iure nocente focos.
Erra! um nimis est. Dolet, hunc tam sero reperti
Auditumque boni tramitis esse ducem.
Iam tamen hunc, vel sero, sequar: verumque Tonantis
Numen, inoffensa relligione, colam.
Haec ego dicebam Selomons, et plura: sedistis

Optarem ad proceres scribere plura meos.
At, modo quod nequeo, spatiis agere, irrita, tantis,
Illud, ubi vobis olim ego reddar, agam.

IUDITHA, Ioachimo, Summo Sacerdoti. De Caeso Holoferno.

QUAE tibi cumque per hanc, non exspectatas tabellam
De nostro properat fama referre statu.
Illa scies, animo quamvis incepta virili.

Esse puellari tota peracta manu.
Ipsa ego, quae vixdum patrata a caede revertor,
Telaque adhuc hauste sparsa cruore gero,
Ipsa rei seriem calamo trepida ante retexam,
Certior auditae stragis ut esse queas.
Tu maculata rubris qua squallet epistola guttis,
Relliquias fusi sanguinis esse puta.
Si porro, et quae sim, patriamque genusque requires,
Scriptaque sit quali littera nostra loco;
MERARIS illa ego sum, rapti post fata mariti,
Autumnis viduo iam tribus usa toro.
Patria quam genuit Bethulia, maenibus altis
Ardua, et aerii culmine fulta iugi.
Hoc sibi tuta situ poterant ea valla videri,
Assyrio tutum si quid ab hoste foret.
Quem tamen ille locum 3 quam tutam crederet urbem,
Cum trepidare sui crederet astra metu?
Ecce Semiramio Babylonius agmine Praede
Irruerat fines nuper ad usque meos:
Iamque suis fossae et moenia cinxerat armis,
Claudebatque omnes obsidione vias.
Civibus una meis restabat aquatio. Largi
Non procul a muro frigora fontis erant.
Praestitit obsessis liquor hic solacia, donec
Abdita fontanis vena meabat aquis.
Post ubi et ista suas male praedidit hostibus undas
Desitus arenti fugit ab ore latex.
Inde hominum pecudumque laber. Defecta labare

Omnia: nec diram viscera ferre sitim.
Ubera cum querulus vagitu posceret infans,
Repperit agnatos lacte carere sinus.
Et lacrimas oculi, caussae quas mille iubebant,
Fundere cum vellent, non habuere suas.
Haerebant sicco praemortua verba palato,
Et saepe in mediis diriguere labris.
Ergo animos, cogente siti, gladiosque globati
Sumimus, armata fontem aperire manu:
Irrita caepta. Feris obstat Babylonius armis
Miles, et a patria nos fugat hostis aqua:
Praelia miscentur lymphaeque haemina cupitae
Empta ter effusa sanguinis imbre fuit.
Hoc plebs icta malo, rebus dissidere; seque
Flebilis Assyrio subdere velle iugo.
Quinta ubi defesso Hyperionis aura iugales
Viderit, et quintam luna reducta facem,
Tum nisi mutatis steterit Bethulia rebus,
Accelerentque novam castra Tonantis opem,
Admittatur, ait, portisque receptus apertis
Quaeque volet victor, quaeque lubebit, agat.
Vox tam dira meas ubi primum contigit aures.
Prorupi vidua flens, in aperta, domo.
Et facinus tam triste mei conciscere cives,
Parcite, clamavi, parcite velle nefas.
Quin potius geminate preces; surdosque querelis
Grandibus, et planctu sollicitate polos.
Quod bifido stravit tot quondam mellia telo
Numen, et haec poterit vertere castra sola.

Vix ea cum tactto caepere calescere motu
Pectora, et insueto feruere membra foco.
Esse DEUM sensi. DEUS est; quid longa moraemur?
Hoc duce, bellatrix esse, puellae, volo.
Promite tela viri. Date non mihi pila, nec arcus;
Praegravis est humeris vestrae pharetrae meis.
Arma mea, armillae; mea tela potentia, mitrae;
Florida Sidonia sit mea vestis acu.
Annulus in digitis, clypei septem plicis instar,
Et cerussa mihi, cassidis instar erit.
Thoracem poterunt pensare monilia: Flavae
Pro galea poterunt esse comante comae.
His furor, his rabies Babylonia concidet hastis.
Nesciet, hos enses esse; fuisse, sciet.
Sic ego. Mox pictam Phrygio subtemine pallam,
Quam dederat nuptae primae inventae, peto.
Inde laboratis, multoque rigentibus auro
Cingor, et immen siem per sola Syrma trahe.
Tum madidos myrrha studeo fucare capillos,
Ambrosioque omnes tingore rore sinus.
Et digitos omnes ardentibus urere gemmis,
Festaque in insuetum ponere serta caput.
Vos tamen o Superi, vosque aurea sidera testor,
Nullius infelix haec mihi suadet amor.
Sed patriae me cuna meae, caelique supremum
Numen, ad haec rerum tendere caepta iubet.
Ergo age. Luna suum iam paene pereger at orbem,
Et refugo instantem viderat ore diem:

Egredior portis. Sequitur vestigia nutrix,
Impositumque humeris conscia portat onus.
Quas ubi conspexit primae e statione satelles.
Inicit audaces praedam in utramque manus.
Deductamque vias per, et agmina Martia, certat
Sestere supremo munus inerme duci.
Ille quidem solio tum forte reclinis in alto.
Circumstante procul milite, iura dabat.
Regia pendebant Tyrio conopea texto;
Multus iis adamas, multa smaragdus erat.
Velabant aulaea locum: stratamque tegebant
Arte laborato vellere Seres humum.
Torua viro facies, et frons horrenda: superbis
Ora superciliis ebria, verba minis.
Nos tamen ut vidit (licet hoc impuni fateri)
Nullus ei tote mansit in ore tumor.
Sed placidus, nomen, generisque domusque rogavit
Stemma; meae fuerit quae mihi caussa fugae.
Caussa mihi, dixi, magnae male conscia culpae
Patria, et offensi Numinis ira suit.
Namque lues urbem, caelo ulciscente, flagellat;
Excidiique minas feminae virque vident.
Semianimes vix arma ferunt: rabidamque queruntur
Impatiente mora torrida labra sitim.
Quinque dies aegre, totidemque resistere noctes.
Tantale poterunt viscera sicca fami.
Sponte sua tunc tela cadent; ultroque supinas
Assyriis tendent, debita turba, manus.
Quae mihi nota forent cum certis omnia signis,

Deserus patrios, pulsa timore, lares:
Et tua me furtim supplex in castra recepi;
Nusquam alibi vitae spes mihi maior erat.
Non tulit orantem subtexere plura: sed ultro,
Quicquid aves rerum poscere, dixit, habe.
Nec tantu, quae poscis, habe: sed quanta clientum
Audeat hic nemo poscere, dixit, habe.
Inde levavit humo: suaque in cimelia ductam
Assyrias inter degere iussit opes.
Quasque ministrabant ipsi sua prandia, totas
Ad mea praecepit prandia ferre dapes.
Has, Holoferne, tamen dixi, has mihi mittere parce:
Ad stomachum faciet vilior esca meum,
Provida discesse. Satis haec annona, canistro
Huc portata meo, quinque diebus erit.
Nec metus ulterior. Nam sexta auror a priusquam
Venerit, omne meum perficietur opus.
Una, precor, fiat mihi copia: Numen ut extra
Castra meum, patrio libera more, colam.
Mos erit, ut noctu iam iamque cadentibus Astris.
Ante preces, viva membra lavemus aqua.
Fons viva salit uber aqua; largeque refusus
Proxima nativo subluit arua gelu.
Huc mihi cursus erit. Votis ibi rite per actis
Converso repetam castra relicta gradu.
Hoc quoque, dixit, habe. Te nemo moretur euntem;
Obiciatve ullam, te redeunte, moram.
His ego promissis, impune per omnia noctu
Caestra, per excubias, armae, virasque vagor.

Sic mihi prima dies abiit, sic proxima primae;
Sic mihi sors etiam tertia noctis iit.
Miles itu erebro redituque assuetus, opertas
Ad mea certabat pandere vota fores.
Quartus ubi clauso succedere vesper olympo
Ignea Phaebeis sidera iussit equis,
Cena struebatur regali splendida luxu:
Accubuere meri, mascula turma, duces.
Meraris una viros inter dum iussa recumbo,
Hei, quis erat, tales inter adesse, rubor?
Sed rubor hic iusto patriae concessit amori;
Possem ego ut hac cives arte iuvare meos.
Post quam prima fames epulis exempta secundas
Appetiit sumptu luxuriante dapes:
Ampla coronato vacuantur cymbia Eacho,
Et madet effuso mensa, natatque, mero.
Ipse alios cyathis superare capacibus omnes
Ductor, et epoto se sepelire cade:
Donec ab offusa caligine tecta lababant,
Monstrabatque faces una lucerna duas.
Surgitur. Officium nutantia genia recusant,
Et truncum ignavi destituere pedes.
Mens iacet: appotae titubant emortua linguae
Murmura: cognatum vita cadaver habet.
Ergo ministerio properant subeunte clientes
Ebria composito membra locare toro.
Post, et ego ipsa sequor; pavide secura pudoris:
(Nam mihi non dubio pro vade numen erat.)
Ingredior; clausoque DEUM venerata cubili,

Ad mea consilium caepta, manumque paro.
Ecce tibi! rauco resonantes gutture rhonchos
Accipio, et madida vina regestae gula.
Leniter adrepo. Video inter stragula vastum
Corpus, et effusa pinguia colla iuba.
Cetera lustro oculis. Insignis acinace Mede
Stare sub imposito visae Columna tholo,
Corripio ferrum, et vaginae interritae soluo:
(Nulla alias fuerat tacta machaerae mihi.)
Tum laevae complexae iubam: novae miles, in hoste
Experior dextrae, non mea telae, manu.
Cervicemque ferox repetite vulnere pulso,
Totaque dirupto gutture colla seco.
Exiliit sanguis torrente citatior; atroque
Obruit infelix amne cubile cruor.
Mox caput aevulsum, perae metuente recondo;
Et spolia e thaelamo, quae placuere, lego:
Tempus erat, lacitis quo iam iam languida bigis
Soluere nocturnos lunae parabat equos:
Egredior castris ex more; ducisque reuvulsum
Asporto pera dissimulante caput.
Inde per anfractus, perque aviae, et inviae, tutum
Moenia ad obsessae molior urbis iter:
Et portis vicinae meis, Aperite (quid obstat?)
Murmure submisso, dixi, aperite fores.
Continuo valva bipatente repagula soluunt,
Acceptamque intro me famulamque trahunt.
Tum, quam quisque potest mihi proximus, instat et urget.

Quaque redux portem sata, referre iubet.
Ordior: et clarae seriem omnem voce retexens
Exhibeo pugnae parta trophaea meae.
En caput! immani caput a cervice recisum:
Ingluvie longa pingue, madensque mero
Nunc atra sanie, taboque informe fluente:
Et foedum aspectu, et sanguine turpe suo.
Morte natant oculi, tristaque a necte laborant.
Lethaeoque rigent orae in honora gelu.
Toruae tamen facies, etiamnum assueta, minatur;
Sed magnum esse suas sentit inane minas.
Hic Holoferneus, hic est, stolido qui sidera fasus
Presserat, et pavidi iam timor orbis erat.
Heu quanta infelix spe decidit? Ipse peremptum
Ense suo, et nostrae se videt esse manu.
Extimuit primum, gressuque pavente refugit,
Torvum ubi conspexit virque puerque caput.
Non aliter, vecta quam si deprensus an urbe
Viva Semiramii cerneret orae Ducis.
Macte animis, cives: Habet hoc; ne cedite; vester
Non aliud, quam quod cernitis, Hostis habet.
Caussa timoris abest; propius succedite. et ultre
Toruae per admotas ora probare faces.
Tum cedente metis; clamor sublatus; et omnis
In nova mutatus gaudia planctus iit.
Vicimus, unanimes conclamant, vicimus hostem,
Et domino terimus iam Babylonae gradu.
Hoc Holofernus habet. Qum arma capessimus? Arma,

Arma citi iuvenes; arma date, arma, viri.
Dum trepidant hostes ignari, castra petamus;
Territa ner sensu. nec duce, castra valent.
Mox truncu ex altis suspendunt maenibus hostem,
Ut socium viso terreat ore gregem.
Inde, velut catulis tigris furit incita raptis,
Impete non alio vulgus in arma ruit.
Iamque propinquabant inimicis agmina castris:
Senserunt vigiles armae venire canes;
Fit fremitus; non arma viri; non signa manipli;
Non novere suos ebria turba duces,
E media surgunt alii vertigine somni;
Pars nuda iniecta corpora pelle tegunt.
Ait alii curso trepido ad praetoria rapti.
Quid fieri iubeat ductor, agique, rogant.
Vox ibi nulla. Modis iterum gravioribus instant,
Exercentque fores; vox ibi nulla tamen.
Vi demum fecere viam: mediumque tyranne
Intulerant cautos in penetrale pedes.
Ecce! pavimentum sanie sparsum omne recenti;
Et non ambiguae conscia caedis humus!
Terruit infelix conspecti sanguinis omen:
Et petoratori signa madentis erant.
Intima rimantur; veloque sub inde reducto.
Inveniunt trunci corpus inane ducis.
Tum vero exangues, animisque cadentibus, omnes
Femineo clamant castra perisse dolo.
Mox fuga proiectis quacumque capessitur armis,
Optima sunt agiles tela cuique pedes.

Nos sequimur, iaculisque aversum sternimus agmen,
Sternit ut alipedem Cressa sagitta gregem.
Perfugium nusquam ullus habet; Babylonaque Saluus,
Unde tot exterant milia, nemo redit.
Fac tamen, ut redeat de tot modo milibus unus;
Paruum operae pretium de Babylone feret.
Nempe suo poterit tot milia dicere Regi
Caesa puellari disperiisse manu.
Nuntius o utinam tali de strage supersit!
Facta minor strages, ni superesset, erat.

HESTERA Mardochaeo, patruo. De Amani supplicio

MITTERE quam patri debet sua Nata salutem,
Hanc mea fert PATRVO missa tabella meo.
Nam Patruum quamvis mihi ter natura creavit,
Te tamen et patrem credere iussit amor.
Non capitis regale mei diadema, nec illud.
Quod mea tot gemmis colla monile gravat,
Nec tituli efficient, (quos nonnisi territa sumpsi)
Quin te ego Nata meo pro Genitore colam.
Hoctibi nomen erit. Volo, dum Regina vocabor,
Non nisi Reginae Tu vocitere pater.
Clausa quod haec Tyrio tibi littera mittitur ostro,
Scriptaeque non solito more, tabella rubet.
Ne mirare, pater, Dedit hunc res ipsae colorent:
Non scribenda aliis laeta fuere notis.
Sed, quam laeta tibi ferat hic color, accipe. Pandae
Qualia sint, et quo quaeque peracta mode.
Cum faceret longos tua nuper Epistola questus;
Innumeris inerat facta litura locis.
REbar ego a lacrimis illam esse cadentibus orta:
Caussa gravis, quare sic ego rebar, erat.
Nam tragicam populi miserando carmine clade
Visus eras oculos ante locare meos.
Iam prope undatas iugules incumbere sicas,
Sanguine iam sparsas tamque madere manus.

Quodque magis doluit, tibi iam prope iamque parata
Immanem in mediis aedibus esse crucem.
Me miseram dixi; quid agam? Quas rebus in arctis
Suppetias patri, quas populoque feram?
Sae ius enim furit hostis: et undique, et undique nostram
Antevolat praeceps, ni properamus, opem.
Parua morae est ferroque senex, iuvenesque, puerque,
Et cum sol licita matre puella cadet.
Ergone cras oculis, ego cras trabe pendulis ab altae
Cogar inulta meum Nata videre patrem?
Et siccis audire genis, ululantiae mille
Agmina, millenis interiturae modis?
Ne videamus, opem citi, opem, properamus. At illam,
O superi! qualem ferre volemus opem.
Vos potius, vos ferre decet. Pueri ite, senesque,
Ite viri, ite, pias ingeminate preces.
Ipsa meis ego, quodquod erunt, comitata puellis
Tres sine rore dies, tres sine pane traham.
Astra utam facient. Vim nos faciamus et Astris.
Auxilium nullo in praeside maius erit.
Hac effata, genas lacrima subeunte rigavi,
Tresque DEUM noctes, tresque precata dies.
Tum luctu posito; Conchilia rursus, et aurum
Induor, et fuce serta molesta suo.
Sic iter ad Regem, non accersita capesso.
(Exitii plenum magni iter illud erat.
Inter Achamenias lex una gravissima leges
Scribitur, incaeptis non satis aequa meis.
Regis ab accessu procul illa facessere, quisquis,

Non accersitus tentet adire, iubet.
Quem violata reum lex noverit, ille trecentas
Oppetit exemplo, lege iubente neces,
Una potest legi res intercedere; tacto
Aurea si iubeat parcere virga reo.
Hac ubi lege mihi tentanda palatia sensi,
Sum tacito, fateor, femina tacta metu.
Sed vicere metum maiora pericula: vicit
Sanguinis Isacii non peregrinus amor.
Attigeram iam paene fores; perque ipsa parabam
Limina non tusso lenta subire gradu;
Cum procul adverso me respicit ore Tyrannus:
Heu mihi! quam toruae nubila frontis erant?
Ardebant oculi, stammamque iramque vomebant
Seque latens rupto prodidit igne furor.
Mi subitum per et ora gelu, per et ossa cucurrit
Atque animo fugit deficiente color.
Mortua iam fueram, vel uts moritura lababam,
Per famulas ab humo vix relevanda manus.
Ast ubi semianimam solio rex vidit ab alto
Pallidior buxo protinus ipse fuit.
Mutatusque animi cecidit furor; ira resedit:
Promicuit blando multus ab ore favor.
Tactaque porrecta sunt membra labantia virga,
Haec liquidam vitae spem mihi signa dabant.
Erigor, atque animo media de morte recepto,
Ad latus, a primo proxima Regeo locor.
Foscere tu iubeor: nullamque habitura repulsam.
Dimidium regni si peteretur, eram.
Da veniam, dixi; iubeor quod poscere, poscam.

Crastina cum medium fecerit hora diem:
Si tamen, assumpto dignaberis hospes Amano.
Non gravis ad nostras mane venire dapes.
Annuit; et, iuncto veniam hoc, ait, hospes amico:
Ille meis quadrat moribus, ille tuis.
Altera lux aderat: tamque in staurasse vocabat
Ad stata convivas prandia mensa duos.
Advenere pares. Sed rege beatior ipso,
Appositus Regi qui comes ibat, erat.
Ille triumphanti similis, mea fercula soli.
Iactarat, socio rege, patere sibi.
Discubuere toris, fulgente rubentibus ostro;
Adstitit ad dominos turba ministra pedes.
Pressa laborabat regali mensa culina;
Factaque deliciis est gula fessa suis.
Ora peregrinos mirari visa sapores,
Sumptaque de nostra quaeque probare manu.
Post, ubi fecundo mensae caluere Lyaeo,
Et posita ex hortis poma fuere meis.
Hesternae concepta iubet sibi vota diei,
Dilaetasque diu Rex aperire preces:
Quicquid erit pete; habebis, ait: nullamque repulsam
(Vota licet fuerint grandia) vota ferent.
Nil moror; et passis ad regem cernua palmis,
Implevi geminos imbre ruente sinus.
Altaque vix motis iterans suspiria labris,
Quae mea sint, dixi, prodere vota iubes.
Prodam ego. Non Regni me vexat avar appetendi
Ambitio. Dono capta minore trahor.
Imperii partire tui diademata, si quem.

Praemia vis meritis digna referre suis.
Vita mihi donatae tuo si munere constet,
Quolibet id maius munere munus erit.
Parce animam hanc, (siquae precibus fit gratiae nostris)
Hostibus hanc animam dedere parce meis.
Haec mihi dona peto. Quae si concedere differs.
Cras ego sum miseres interitura modis.
Nam devota neci vagor hostis: meque meosque
Destinat insontes una ferire dies.
Nec procul illa dies; iam tamque propinquat: et hosti
Tarda, licet properent omnia, tarda mora est.
Finieram lacrimis. Rex incipit. Ergone quisquam
Haec impune sibi tanta licere putet?
Testor, ait, superos; luet hoc, luet, improbus. Ede
Tu modo, et ille hostis quis sit, et unde, doce.
Excipio. Macedum scelus ille ab origine, Persas
Sanguine commaculat degenerante tuos;
Moribus immanis. Vin' clarius omnia? Terris
Invisum et superis nomen AMANUS habet.
Ergone AMANUS? ait. Simul indignantia gliscunt
Lumina et abrupto verba stetere sons.
Ipse fremens, epulis cyathisque recedit omissis,
Pomiferumque subit, non procul inde, nemus.
Dumque ibi metitur dubio viridaria passu,
Conclusaque sua culta vireta manus.
Conscius e strato se tollit Amanus eburno,
(Pallida nulla olim cera perinde fuit.)
Et capiti metuens mala iam properantia, pronus

Applicat ad nostros ares genasque toros.
Votaque ibi Lacrimans effundit inania. nam quas
Anxius effudit, distulit aura preces.
Ecce suis inopinus adest Rex hospes ab hortis,
Plena ferens odiis pectora, plena minis.
Conspectumque procul, procul aversatus Amanum,
Perpetuum ex oculis iussis abesse suis.
Ite citi, infausta suffigite in arbore, dixit,
Pendulo ubi furuas corpore pascat aves.
Vix ea finierat; iamque insultare satelles
Plurimus, inque reas indere vincla manus.
Avulsoque toris, flentique et multa precanti
Obnubit miserum taenia furva caput.
Dein, tragico longe per compita publica ludo,
Raptatum ante suam destituere domum.
Trabs ibi funestam procerae tetenderat Umbram,
Quam scelus ille tuam, iusserat esse crucem.
Nunc Versas dolet esse Vices, dum celsus ab illo
Stipite carnifices ipse saginat aves.
Interiit cum stirpe parens: scelerumque ministri
Quam tibi nexuerant, opperiere necem.
Pignora dena patri fuerant: haec omnia circum
Stipitibus pendent fixa trophaea decem.
Iam domus ipsa mihi, mihi iam donata tyranni
Praedia; mi totae tam famulantur opes,
Ergo tui Ut redeant ad gaudia desit a cives.
Et trepidet nullo femina virque metu:
Tu succede loco: quemque hostis AMANUS habebat
Hunc, pater, a primo Rege secundus habem.

VI ARGUMENTUM.

MACHABAEA Mater, Filio natu minimo. De fratrum maiorum supplicio.

QUAe modo fecundas ibam inter honora parentes;
Iam mihi septenas visa Videre nurus,
Crescentumque senex seriem numerare nepotum,
Agminaque effaeto blaesa fovere sinu;
Orba repente vocor. Quid enim, sine prole, vocari
Nunc aliud, species quam Niobaea, queam?
Sum NIOBE, sum, Vera nimis. Sipyleia quondam
Altera, uraiorum fabula mater erat.
DELIUS illi Uni, septem uni Delia natos,

Ille suis Iaculis sustulit, ista suis.
Sustulit ANTIOCHUS senos mihi. Delia plus quam
Ille mihi, et plus quam Delius ille fuit.
Septima vivit adhuc, natuque novissima, proles:
Quam solam ex omni vivere prole sinit.
Sed qua lege sinit? Miserum te, vivere lege
Si cupis hac, fratres qua cupiere mori!
Cernis ut impatiens, promissum a Rege favorem
Iusserit, in magnam PRIMUS abire crucem?
Porrigit ipse libens, linguamque cutimque, manusque
Et bona truncandos ob meliora pedes.
Ultimus Athletae labor, in sartagine. Cernis,
Quantum ibi sudet, Uti sidera Tostus emat.
Proximus huic annis, animoque simillimus heros
Omnia, quae tulerat frater, et ipse tulit.
Cetera turba duos imitantur. In omnibus idem
Ardor, et a PRIMO degenerare, pudor.
Nemo pedes refugit pendenti subdere ferro,
Nemo manus, nemo brachiae, nemo caput.
Stridentes animis rident ingentibus Ollas;
Feruidaque Undantes inter ahena rogos.
Expavit Sartago Viros: quemque ipsa timebat,
Mirate est, illos non timuisse, focum.
Flamma, Triumphus erat. Rex agmine Victus inermi,
Erubuit vires vi caruisse suas.
Quid modo restat? ait: Validos lassavimus ignes;
Redditus est paenis tortor et ensis hebes:
Vulnera vulneribus crevere omnemque cruentus,
Quacumque ingredimur, lubricat imber humum.

Suppliciis absumpta dies, Nihil egimus: Irat,
(Pro pudor!) eneruat caesa iuventa meas.
Ergo manus dabimus? neruisque rebelle, feremus
A nostris subigi non potuisse, genus?
Vi subigi nequeat: Super abitur arte. Sed artis
Certa magistra meae non nisi Mater erit.
Ite aliqui,matremque citi mihi sistite, Sistor.
Quotque mihi superent pignora viva, rogor.
Restat adhuc, dixi, de septem fratribus unus.
Interiit flammis cetera turba tuis.
Huic quoque tu manuum, dic, summa, pedumque secentur:
Ipse manus totas offeret, ipse pedes.
Cetera feruenti, die, membra coquantur aheno,
Cetera continuo membra coquenda dabit.
Nam licet ipse aliis aetate sit omnibus impar;
Omnibus ille animo se putat esse parem.
Me quoque iunge meis. Erit hic quoque lingua, pedesque:
Et mihi erunt, iubeas quas resecare, manus.
Adde faces, ollasque super. Quas spernere Nati.
Tot potuere met, Mater amare potest.
Sic ego. Sic contra, simulata fronte Tyrannus:
Nec tibi, nec proli flamma timenda tuae est.
Maternae soboles volo vivat ut una senectae:
Plus ea, quam septem si numerentur, erit.
Illi ego divitias, et lati praedia fundi
Largiar, et quales patria nescit opes.
Illa Palatinos insignior inter amicos
Antiochi felix audiet esse Cliens,
Sic ego perpetuos, quibus Utimur, aetheris ignes

Testor: abest pactis perfida lingua meis.
Tu modo, si quondam tua sunt tibi pignera curae,
Hoc unum (et certe parua precamur) age;
Obsequium suade iuveni: fac, iussa facessat;
Quaeque omnes faciunt, ne facere ipse neget.
Non ego proceras, iubeo, radicitus ornos
Eruat; aut pardos ille, tigresque domet.
(Res tamen et tantas, hac si mercede, tuberem;
Tanto etiam merces digna labore foret.)
Quod iubeo, factu, vel te, grave, iudice, non est.
Quippe, fame, iubeo, ne crucietur, EDAT.
Quid, si Virus edat? lubeo, quae fercula, nostras
Inter lautitias: prima putantur, EDAT.
Hoc satis. I felix, Iuvenemque induce; parato
Mandere ne iussas abnuat ore dapes.
Nate, quid expectas? Ego te huc inducere, Mater?
O' vere exitio facta noverca tuo.
Quin prius et tellus patula mihi fauce dehiscat;
Inque meum recidant fulmina mille caput.
Quam tibi prodendi patrii. sim Numinis auctor.
Aut Vetitos iubeam tangere lege cibos.
Nam Syrium, fac, multa tibi fac, magna Tyrannum
Praemia munifica solvere velle manu:
Fac, Promittat opes, quantas Vix possidet ipse,
Deque sua partem cedere sorte Velit:
Tu vili mercede DEUM? tu sidera, vendes;
(Vilis erat certe fratribus illae tuis.)
Tu fragilem ut serues morituro in corpore Vitam,
Perpetua Vitae sorte carere voles?
Tu modicis tradas ne membra caduca favillis,

Membra dabis Stygiis nen moritura focis.
Denique, ut Antiochi (quantum hoc?) numeris amicus,
Vin', tuus Ut te hostem clamitet esse DEUS?
Hoc, scio te, scio, Velle nequis. Spem noster manem
De me, deque mea prolem Tyrannus alit.
Iam fratres monuere tui. Quibus omnibus Unus
Tu, quamvis cupias degener esse, nequis.
Idem sanguis inest; et lacte rigatus es illo,
Ubera quod labris nostra dedere tuis.
Inde graves uteri per ego partusque labores;
Et per quaeque tibi grata fuere, precor:
Aspice sidereis lucentes ignibus orbes,
Aspice, quas peragrat lunaque solque vias;
Illa tibi patria est; illuc iter. Omnia tressis
Cetera sunt; habeat, qui volet, ista sibi.
Tu caelum contentus habe. Sine curribus illuc,
Et nullis illuc, cum lubet, itur equis.
Ipse pedes etiam poscenti impende tyranno;
Est via per nullos illa terenda pedes.
Invenere viam fratres, nihil ambige, truncis
Artubus: et trames certior iste fuit.
I,sequere. Et certe, (Video dudum ipsa) sequeris:
Ultima pars pompae Vestrae, ego Mater, ero.

Finis Libri Secundi.

B. IACOBO IAPONIO e Societate IESU RELIGIOSO, EMERITO SENI ET PER ILLUSTRE CRUCIS MARTYRIUM RUDE DONATO IAM SUI SECURO SED SOLLICITO ALIORUM PATRONO HOC TERTIUM. HEROIDUM VOLUMEN AUCTOR.

HEROIDUM EPISTOLAE. LIBER TERTIUS.

ECCLESIA MILITANS, Triumphanti. De Tyrannis saevientibus.

SAEPE laboranti Soror implorata Sorori,
Posceret adversis cum sibi rebus opem.
Nunc eadem placidas dabis exorabilis aures,
Cogitur illa suas cum duplicare preces.

Tu dulcem Elysii vitam inter aromata prati,
Ebria perpetui nectare fontis, agis.
Et quacumque praeit mollem per Amaracon Agnus
Proxima ductori tu comes ire soles:
Ingenuumque canis laetanti gutture carmen,
Quale redux Victo Victor ab hoste canit.
Ast ego maesta solo, procul illo a carmine, vitam
Heu, quam dissimili conditione, traho.
Nec tamen invideo fortunae livida tantae;
Dum mea sors oculis sit miser unda tuis.
Omnia septa metu: veluti iam iamque ruentes
Cum deprensa videt cerva timetque canes.
Aut qualis gyrante parat per inania miluo,
Undique praeclusam visa Columba fugam.
Nec magis extimuit, quae quondam Valle reducta
Vicinos inter dormiit Agna lupos,
Sed quid parua meis exempla timoribus apto?
Has ego riderem, ludicra monstra, feras.
In clades portenta meas maiora laborans,
Apta Vel aspectu quemque necare suo.
Qua me cumque fero Stygii fremit tra leonis,
Exertoque omnes obsidet ungue Vias,
Et praedae cupiens, patula mihi fauce minatur,
Torrida perpetua ceu gerat ora fame.
Cui licet arreptis occurram ego pervigil armis,
Pervigil occurrit saepius ille mihi;
Intenditque dolos; et qua vestigia pono,
Hac prior insidias clamque palamque locat.

Utque ferox itidem mutata per ora recurrat,
Mille solet formas fingere, mille feras.
Mille tamen formas licet induat; omnibus idem
Et furor in formis semper, et horror inest.
Forte propinquabant maturi tempora partus,
Dandaque iam primae pignora prolis erant,
Ecce Draco! Superi, hunc procul, hunc, arcete draconem!
Tetrius adspectu nil nec Auerna vident:
Monstrum informe, immane, ingens: cui guttura septem;
Et septem horrendis ardua colla iubis.
Et totidem orae, truces oculis vibrantia flammas;
Hydra putaretur: Sed minor Hydra fuit.
Luxuriant septem imposito diademate frentes.
(O' Superi, in monstro quid diadema facit?)
Dena rigent capitum deformi cornua cultu,
Et formidatum singula robur habent.
Lingua trisulca micat fumoque nocente venenat
Aera; et afflatu stagna lacusque cremat.
Hic talis mihi bella Draco sobolique parabat,
Edita cum primae pignor a prolis erant.
Quid facerem, vacuos fera cum laxaret hiatus,
Pastura ingluviem me Pueroque suam?
Fulmine si possem rabidi icere monstra Chelydri;
Icta repentino fulmine monstra forent.
Ad mea si posset mihi vota dehiscere tellus;
Hausta foret rupto protinus Hydra solo.
Non clypeus, non arcus erat. Fuga sola placebat:
Sed deerat placitae porta patrona fugae.

Sed deerat placitae porta patrona fugae.
Ergo preces, et vota paro; neque cassa. Rogatus
Attulit oratam Numinis Ales opem:
evexitque meam caeli ad sublimia prolem;
Additaque est humeris Ala ministra meis.
Hac ope. freta, feros effugi praepete rictus,
Rapta per ignotas in loca sola vias:
Hei mihi! quam toto cupii indulgere volatu?
Meque in sidereas usque levare domos?
Succubuit votis ingentibus ala: mihique
Debilis optatum pluma negavit iter.
Haec simul Hydra novae sensit patuisse quadrigae
Effugia, et volucres ad mea vota Notos,
Infremuit, septemque iubas, et colla supinans,
Insequitur cursus, sibila turba, meos.
Torrentemque cava laxati gurgitis aluo,
Post mea nequicquam terga profudit aquam.
Spes erat, effuso fugientem mergere ponto,
Aut Volucri implicitos amne rotare pedes.
Adfuit auxilio Tellus; et hiante liquentes
Fluminis obscoeni sorbuit ore minas.
Sic rabies elusa ferae est. Ibi cuncta paventi
Parua mihi est modici temporis acta quies.
Nunc alia ex aliis instaurat bella: novoque
Nulla metu vacua est, nulla dolore, dies.
Coniurasse putes Erebum: Stygioque colonos
In mea damna omnes prosiliisse lacu.
Prolusit Phlegethon; cum toruum prima Neronem
In cladem docuit signa movere meam.
Ipsa potes meminisse, soror, quanto ille nocentes

Laverit immeriti sanguinis imbre manus.
Defecere mea lassae in ceruice secures:
Et spatium fixae. non. habuere cruces.
Ebibit assiduum feralis Arena cruorem;
Et sine caede Vident nulla theatra diem,
Luditur in iugulis: scenamque alit una voluptat
Ebria cum tali pulpita rore madent.
Igne alios fumoque necat: Tunicave molesta
Intextos, lenta Vivere morte iubet.
Ast altos atra piceaeque in nube flagrantes
Nocturni subigit luminis esse vicem.
Versorum exuvias alios, sumptaque ferarum
Pelle, iubet alias assimilare feras.
Mox acti rabie, venatica turba, molossi
In nova decepto pabula dente ruunt:
Dumque Ursos aprosque putant, Actaeonas ipsos
Ignari, et dominos, plebe iocante, Vorant.
Sed laniare canum quos ora miserta verentur.
Saevius bos arcu tela sonante necant.
Utque cavas Usquam lethalis arundo per aures
Transiit; aut geminum pertulit hasta latus.
Applaudit resonans tantis orchestra cachinnis,
Centum erymantheos ceu iugulasset apros.
Desierat Nero sero suos ubi ludere ludos,
Prodiit in ludos Flavia Sica novos.
Prodiit, et nostro se sanguine proluit, alter
Visus ut in vivos sit rediisse Nero.
Post aliae, atque aliae subierunt ordine pestes,
Vix, fuerit gravior quae, leviorve scias.
Supremam imposuere manum, duo monstra. nefandam

O' superi, et plenam sanguinis imbre, manum,
Mitior ambobus Pharii fuit aula tyranni,
Edita qui rapida pignora mersit aqua.
Nec sitiit tantum Busiridis ara cruorem,
Quique suos atro viscere pavit equos.
Horret adhuc animus. Natosque patresque trahebant:
Auulsasque, socru Vana gemente, nurus.
Ignarasque tori (visu crudele!) puellas;
Taerdi gradosque, genu deficiente, senes;
Et pueros et anus. Erat his, erat omnibus, Una.
Una sed innumera mors obeunda via.
Qualis, ubi glandes concussa Aquilonibus ilex
Deicit, aut canas algida bruma nives
Aut quales refugo geminantur in aequore fluctus.
Mota procelloso cum fremit unda Noto.
Talia per crebras glomerabant funera cades:
Nec numerus iussae, nec morae mortis erat.
Milia dena Unus, septenaque milia, mensis
Cum raperet, paucos est ratus esse furor.
Turba cruenta cavas Larium scrutata latebras
Eruit e terrae, qui latuere, sinu.
Omnibus ara locis aderat: raptosque iubebat
Impia sacrilegis ponere tura focis.
Non for a mercator; non littora tutus adibat,
Nemo suburbani praedia tutus agri.
Anxia plebeium licit ari sanguine panem,
Sanguine Venalem turba solebat aquam.
Ipsaque conscriptos arcebat Curia Patres,
Ni prius oratos cerneret esse DEOS.

Quos Stygio cultum piguit deferre colubro,
Hos suus aut fixo perluit ense cruor,
Aut lento succensa foco sartago cremavit,
Aut tumido mersos obruit unda salo,
Aut furor intecto lapidum tumulavit aceruo,
Aut putrida infossos exanimavit humo.
Hos tevibus iaculis, et acutis ira sagittis,
Hos secuit rapidis acta quadriga rotis,
Hos gravis eliso mactavit clava cerebro,
Hos avido forceps carpsit adusta foco.
In medios serram descendere vidimus artus,
Et fissa in partes hiscere membra duas.
Vidimus accensos oleo flammante lebetes,
Et siculo fusos aere sonare boves.
Vidimus in sontes convulso crine puellas
Raptari ad Paphiae sacra pudenda deae.
Vidimus excisas inhonora clade papillas
Virginis; et laceras dente vacare genas.
Vidimus, et quid non? Procul, o procul, ite clientes,
Quos potis est mortis sollicitare timor,
Ite citi, et silvas, fataeque cubile leaenae,
Horridaque Hircanae lustra subire ferae,
Tutior illa domus. Iuvet inter inhospita Vitam
Degere Tesqua: minus illa cruoris habent.
Haec ego, Mox totas implebant agmina silvas,
Thebais angustos queis dabat umbra lares.
Longa fames illic, illic sitis arida semper,
Et Vigiles semper nocte diemque preces.
Nuda gelu torpent alterno corpora: nudos
Aestibus alternis torret arena pedes.

Sunt quibus exiguae Cerris fragmenta ministret
Ales, et ambesam portet ad antra dapem:
Sunt, quibus arentem depellere lacte ferino
Non intermittat sedula Ceruae sitim.
Mora fovent alios e duris lecta rubetis,
Silvestresque inter Vilia corna nuces.
His epulis saturum esse, gula est. Cenatur abunde
Tam levis aute inopem cum tepet esca famem.
Ast alii in Cryptas, immani hypogaea recessu,
Sponte meri cupidi, ne moriantur, eunt.
Hic lacrimis planctuque DEUM, Caelumque fatigant,
Atque odio, qui quid terra propinat, habent.
Nam quid Habet pulchrum; quid non inamabile Tellus;
Talia si nixu perpete monstra parit?
Hos, superi, hos partus avertite! Fecit abortus
Terra sat, in OVIIS, Herculeisque;, duos.
Encelados potius, sinite, immanesque Typhaeos
Rursus, et angui pedes faeta gigantas alat.
Nil sibi terrigenis a fratribus astra timebunt;
Sed solum a Ioviis, Herculeisque timent.
Admisere preces; geminisque irata Tyrannis
Astra diem intenta dicere lite iubent.
Dictae repente dies. Alterque a Vermibus; alter
Turpiter effracta disperiere gula.
Hinc optata quies, partaeque serena quietis
Tempora: sed parua tempora clausa mora.
Altera continuo caepit Draco tela minari,
Tela, bis inferno, terque recocta foco.

Deficior charta, guttisque cadentibus albet
Saepia: tantae oculis defluit unda meis.
Fessaque iam manus est, et dudum penna dolori.
(Scribere iussa) meo se negat esse parem.
Interea felix miserae vermana sorori,
Quam potes, et quantam res petit, affer opem.

EADEM, EIDEM. De Hereticis grassantibus.

FALLIMUR? an, primis mea littera plenae querelis,

Venit in agnatas, iam tibi lecta, manus.
Venerit o Utinam! Spe non ego nitar inani,
Et placuisse meas et valuisse, preces.
Altera nunc primae succedit epistola; quodque
Littera tentarat prima, retentat iter.
Materies in Utraque, dolor, lacrimaeque: novique
Semper, ab insidiis excidiisque, metus.
Nam simul ac socio cum Caesare Dalmata Caesar
In stygiis poenas est dare iussu aquis,
Auspicio subiit meliore Britannus; et orbem
Subdidit arbitrio Caesar Utrumque meo.
Tum delubra gravem traxere profana ruinam,
Et caluere suo Dique Deaeque rogo.
Spargereque infamem cessavit Acerra Vaporem,
Cum sua sacrilegum perderet ara Iovem.
At nova surgebant excelsis Templa columnis,
Pane suis nubes ausa ferire tholis.
Lucebant adamante Cruces: Fixumque receptae
Signum in regali fronte Salutis erat.
Quis dolor hic Erebi, cum totius orbis habenas
Invidus in nostra cerneret esse manu?
Cum fasces parere mihi? et diademata regum,
Regiaque ante meos ora iacere pedes?
Nil, ait, ergo fera, nihil ense, nec igne, Nerones,
Totque alios odio nil potuisse suo?
Semper ab occisis plures oriuntur: et uno
Intereunte, patent in statione decem.
Scilicet, est numeri Mors uberioris origo.
Inque suo mortes sanguine semen habent.

Consiliis cruor ipse meis, qui funditur; obstat.
Experiar, tecto quid furor ense queat.
Dixit; et ex omni Furiarum plebe, Cerastas
Mille, parare sibi mille venena iubet.
Mille Medusa suo dedit illi e crine colubros,
Mille alios illi crine Megaera suo.
Rursum alios mille, atque alios plus mille daturae
Tisiphone (Si plus ille iuberet) erat:
Impulit hos Acheron, tacitis irrepere signis,
Per non servatas in mea castra Vias.
Irrepsere feri, legio Lernaea, dracones,
Et subitis paucos implicuere dolis:
Sparseruntque aconita Viis, quae tacta, medullas
Ilicet infami corripuere lue.
Mox Vulgata lues, lateque vagata, veneno
Intulit, heu, castris qualia damna meis!
In Votis Nero rursus erat, Nilotide ripa
Cum vastare meas caepit Arius oves.
Non Lybia, non ille Asia frenatus; ad ipsos
Extulit Euxini se maris Usque sinus:
Et Latiam faedavit humum. Iamque orbis Arii
(Hui pudor) est fieri visus uterque cliens
Ulta sed infandum sunt ilia denique monstrum:
Et data conveniens ilibus Urna fuit.
Huic propior, Pelagi balaena pudenda Britanni
Prodiit, orsa meum dilaniare gregem.
Mox Byzantino se littore bellua Nestor.
Extulit: at subitis Vermibus esca fuit.
Armenios quis deinde tibi, quis narret Isauros.
Theophilisque alios, Copronymisque pares?

Non ita Trinacrio furit Aetna Sicana camino;
Non ita Campano Vesuta flamma foco;
Qualibus hos furiis agitatos, sacra Videbam
Vertere sacrilegas in monimenta manus.
Auulsos Latio discordia vexat Achivos,
In Romam veterem, dum nova Roma fremit.
Saepe laboratur, positis ut amica duellis
In placidum, flexo tramite, faedus eat:
Illa Viae caeptique tenax, audire recusat;
Et meliora videns, deteriora probat.
Inde gravem patitur (mala Vix memoranda) tyrannum,
Barbaricoque gemit pressa fremitque iugo.
O sapiat, redeatque tamen, Vel sera! vementi
Sentiet amplexus illa patere meos.
Sed quid ego longa veteres ambage dolores
Persequor: orta novis est mihi Lerna malis.
Nuper ab Arctois halante Trionibus aura
Prosiluit: Stygio pota Rubeta lacu:
Evomuitque nocens impuro e gutture Virus,
Virus Hyperboreis exitiale plagis.
Hoc istri Rhenique caput ripasque potentes
Polluit, indigena quas lavat Albis aqua.
Hei pietas! hei prisca sides! quae Teutonas olim
Conspicuos terris caelitibusque dabas:
Quam longe patriis haec te fera transtulit oris?
Quis flatus exilii. quis modus, huius erit?
Cerne suo careant Ut avita sacraria cultu!
Nudaque contempto maereat Ara DEO!
Vittatam Ut raperet, chorea plaudente, Lacaenam,

Clausa cucullatus rupit, Asyla Paris.
Rupit: et exemplo neptes, praeeunte, nepotesque
Hac didicere suos dote parare toros.
Et necdum, o segnis, necdum Collina dehiscis!
Pridem erat haec gremio digna caterua tuo.
Ecce, aliud Rhodani fugiens a littore monstrum
Excipit infausto ripa Lemana sinu.
Dira ferae facies. Armos liventia signant
Lilia. versicolor cetera tergus habent.
Pallor in ore sedet. Macies tegit ossa. Fatentur
Ebria sanguineas lumina fronsque minas.
Terrtia, quae superi, quae bellua prosilit inquam:
Vultur ei Calui, nescio cuius, inest.
Cerberea de stirpe venit. Probibete ruentem,
O populi, et templis hunc prohibete canem.
Maior in hoc rabies. plus haec vomit Una Veneni
Rellua, quam Stygio quod coquit olla foro.
Sensit Arar. cavitque leger: Volucerque Garumna
Vindice latrantem terruit igne feram.
Vallica si terris sata Lilia in omnibus essent,
Pulsa lues terris omnibus illa foret.
Belgica floreres: neque delibata Batavae
Gloria, cum gentis relligione fores,
Tuque etiam regina tuo circumflua ponto
Insula, tu tanto terra Britanna situ.
Nunc etiam templis arisque decora maneres,
Et Vetus Ornaret nobile mitra caput.
Audirent solitos nunc templae tacentia cantus;
Et deserta sacras Ara calere preces.

Polluit haec, eheu, decora omnia, palluit uno
Omnia latratu Cerberus iste suo.
Quos ego tunc oculis afflicta madentibus imbres!
Quos gemitus, et quo presso dolore, dedi?
Viscera si lento grassetur in omnia ferro,
Intimaque in partes distrahat exta, dolor.
Aequius ista feram, quam si (lacrimabile!) cernam
Hac mihi dilectas tabe perire plagas.
O utinam voti sit copia! tuque priores,
Qua praeiere viatur ba sequaris avos.
Tunc tuus ingenua qui dudum in fronte relutes.
Rursus in arcano pectore Candor erit.
Illeque Gregorii, regnis impensus avitis,
Incipiet pretium rursus habere, labor.
Et mea conflabunt iterum mihi gaudia: Thuleque
Ibit in amplexus ultima terra meos.
Interea lacrimis ego maesta perennibus insto,
Caelestesque frequens in mea Vota Voco.
Adde preces, vermana, tuas, facilisque sororem,
Quo licet, auxilio consilioque iuva.
Nam pertasa loci, iam dudum hoc carcere solui
Mens avet, inque tuos ire soluta lares.
Ipsa Vides, quantis iactata carina periclis
Oceani medias anxia sulcet aquas
Nunc vicina ferit strisdentibus astra procellis,
Tartara nudatis nunc Videt ima Vadis.
Nunc scopulis illisa gemit. Nunc servit arenae
In Libyca structas Syrte latere minas.
Parte alia rabies terret Scyllaea; suasque

Insidias alia parte Charybdis habet.
Quid memorem infames tibi, saxa Capharea, rupes?
Quaque alias hausit saepe Vorago rates?
Non metuenda mihi sunt sola Ceraunia: Siren
Blanda meum cantu saepe moratur iter.
Quae tamen Ut multos haec Voce fefellerit, omnes
Hac, licet Usque Velit, fallere Voce nequit.
Sunt aliqui ceram qui castis auribus aptent,
Ad magicos pateat ne cava rima sones.
Sunt, sua qui spinis et Vepribus ossa cruentent,
Hac dolor Ut blandas sopiat arte faeces.
Pars gelidos innare lacus, aut ardua tentat
Nuda per hibernas membra rotare nives.
Pars etiam linguae (Victricia tela) recisae
Euomit in Cyprias frusta cruenta genas.
His studiis, cantante meus Sirene physelus
Transit, et elusa victor ab hoste fugit.
Quippe iuvant Zephyri, plenis carchesia velis
Per loca maturam carpere blanda fugam.
Effugisse tamen quid erit, si pergat eodem
Anxiae perpetuo cymba nat aremari?
Pergit adhuc innare mari; perguntque recentes
Carbasa perpetuo nostra ferire Noti.
Ipse meis iterum si Petrus inambulet undis,
Fidere tam tumidis Vix Petrus ausit aquis
Da faciam, bissena cohors quod fecerat olim,
Cum quater et fragilem saeva procella ratem.
Tum memini, riguisse metu, trepidosque rogasse,
Surgeret oratam ferre magister opem.

Nec mora, Surrexit: minimoque coercita nutu
Tristis ab intacta puppe recessit hiems.
Nunc mea cum similes incessant lintea Cauri,
Quassatumque fremens ad latus unda furat,
Quis vitio dederit, parili si voce iubebo
Ad moderanda meum surgere vela ducem?
Surgat et iniecto moderetur Nerea freno,
Optataque sinat suppara pace frui.
Dumque diem caligo premit, noctemque profundam
Alta fatigatis Luna gubernat equis,
Tu Cynosura meae poteris, SOROR, esse carinae,
Nocturnamque Pharos tendere clara facem.
Tende facem, portumque libens ostende: Sorori,
Una recepta Soror, non gravis hospes ero.

ECCLESIA TRIUMPHANS Militanti. De Caeli Caelitumque felicitate.

CLAUSA mihi geminae cum Venit epistola chartae,
Signa mea dixa charta Sororis habet.
Nota probe manus est, nec decipit ora character.
Proditur affectu muta tabella suo.
Vique resignatam momenta per omnia legi,
Visa fuit lacrimis utraque nare tuis.
Adiunctura meas fueram, si flere liceret:
Causa gravis, Lacrimas quae duplicaret, erat,
At locus impediit: sibi totum sola voluptas
Occupat, aeterna pro statione, larem.
Nam mera felices agitamus gaudia. Nullam
Affectare queunt huc mala vestra Viam.
Tu quoque (parua mora est) Lacrimas Ubi fuderis omnes,
Aridaque emeritus liquerit offa dolor,
Hic super et Lunae, et nitidos Hyperionis orbes
Stelliferosque seens conspiciere globos.
Haec tibi facta domus, qua decidit ille, rebelli
In styga qui praeceps cum legione ruit.
O quibus illa tholis? quibus est ea fulta columnis?
Et quibus est opibus plena bonumque domus?
Huius ubi formam bene Videris; omnia, dices,
Cetera sunt oculis despicienda meis,
Interea donec mortalibus ista videri,

Nescio cur, oculis cominus aula nequit,
Aspice (pigmento quamquam nimis impare) pictam
Exprimit hic cassa quam meus arte color.
Tenuia sic patriae fabricans simulacra viator,
Quem nequit ore locum cernere, mente videt.
Sic canit absentem Tyrrhena per aequora portum
Navita; quo rauca taedia Voce levet.
Et tibi forte ferent eadem solacia, Visae
Quas mea describet penna, Sionis opes.
Grandia procerus qua brachia pandit Orion.
Disponuntque suas Astra minora faces.
Edita quadratur lucentibus area campis,
Urbe sua dignus caelicolique locus.
Clauditur immenso campi latus Undique muro,
Iugera metiri quem neque mille queant.
Nulla ibi Taenartae sordent caementa fodinae,
Nulla Thasos, vili nec lita calce Paros.
Tota sed e solida consurgit taspide moles,
Cui pretii multum, plus tamen artis inest.
Bissenis eadem subeuntur moenia portis,
Quas patula cardo servat agitque sera.
Liminaque et postes rutilat et hyperthyra baccis,
Conchae parit clauso quas Erythrea sinu.
Infima murorum duodenis fabrica gemmis,
Nominaque in gemmis fert duodena suis.
Prima Virens cinctu niveo tralucet Iaspis.
Sapphiri rutilis altera gleba notis.
Mox Umbrae impatiens Adamas, et lata Smaragdus
Et Vitrea clarus luce refulget, Onyx.

Proxima Sarda loco; lapidemque imitatus et aurum
Chrysolithus, gemino nobilis igne nitet.
Lucet ibi et puri color aequoris in beryllo,
Sed puri minor est aequoris ille color.
Tum Virides suetus simulare Topazius Herbas,
Gemmifero structum tergore portat onus.
Tum radiis auri, porrique Virore colorat
Fulgida subiectus moenia Chrysoprasus.
Hic Violis pallens Hyacinthi gemma renidet;
Hic Tyrii formam cocci Amethystus habet.
Hac fundata basi stant Urbis mania: talisque
Extima Vallorum munit, et ima, lapis,
Intima quid porro depingere coner, et aulas,
Et plateas, verbis extenuare meis?
Omnia sunt auro constructa Palatia puro:
Aurea calcandas sternit arena Vias.
Et quacumque pedes superorum quilibet infert,
Excipit impressas aurea massa pedes.
Quin etiam Vitrea fluvius pellucidus Unda,
Aurea tranquillum per Vada carpit iter.
Qui mediam lymphis peragrans Vitalibus urbem,
Nectareo ripas irrigat amne duas.
Inde salutiferis ripa Utraque pota fluentis,
Arborea faetam stirpe maritat humum.
Nec poterit folio marcescere silva caduco,
Floret enim aeternis plena Viretque comis:
Alternusque subit per menstrua tempora fructus,
Inque suo Vitam semine fructus habet.
Haec oculis bona mille tuis obiecta placebunt,

Et rapient oculos altera mille tuos.
Haec tamen, haec, nihili (quamvis sint maxima) fient.
Visa tibi clausa cum bona mentis erunt.
Aspicit illa DEUM, Visoque moratur in illo,
Saepeque iam Visum saepe Videre cupit.
Ac veluti terrae conspecta mapalia sordent,
Aurea cum lacrimans eminus astra Vides,
Sic mihi, dum cernunt mea cominus ora tonantem,
Ipsa, licet placeant, vix tamen astra placent,
Finge mero de melle dapes: tu Numine Viso,
Mille meae, dices, mille Valete dapes.
Mille Falerna sitim properent sedare! iubebis
Cedere ab intacta mille Falerna siti.
Adde cheles totidem, fidibusque sonora canoris
Plectra, meae, dices, mille tacete cheles.
Ipse suas vanges, Indusque Hermusque Tagusque
Promat opes, omnes ire iubebis opes.
Sufficiet spectasse DEUM: Quod et indus et Hermus,
Et Tagus et vanges nullos habebit, habet,
Quodque boni est usquam: bono id omne tenebis in illo:
Quodque etiam et alibi nusquam; ibi et illud erit.
Hoc tamen, o titulis tibi Numen amabile tantis,
Esse suo dignum Vulgus amore regat?
Esse neget, tenebrasque amens noctisque profundae
Phasmata, posthabita luce Tonantis amer;
Tu, vermana, tuos sapientior erige vultus,

Et, quo sunt studio nostra videnda, vide,
Dumque ea sunt oculis mortalius invia, fixam
Mentis in bis aciem maenibus esse iube.
Quos ibi tu cives? quot ibi mirabere reges?
Prole tua plena est, plena nepote, domus.
Omnibus insigni radiant diademate frontes;
Omnibus aeterna tempora luce rubent.
Palma decora manus; humeros chlamys aurea velat:
Defluit in Dominos aurea palla pedes,
Blanda quies animos tenet. effusoque Voluptas.
Duratura pios irrigat imbre sinus.
Nullus ab hoste metus. Dolor exulat omnis; et omnis,
Languida qui posset membra gravare, labor.
At, ne falsa tamen te ludat opinio; tanquam
Per mer a sit nobis otia parta quies;
Saeva etiam nobis pepererunt bella quietem,
Partaque non parco sanguine palma fuit.
Quisque suam meriti Varia sumus arte coronam:
Et nulla est Villi deside capta manu.
Hanc gladio Paullus meruit: Cruce petrus eandem.
Hanc lacrimis emit Magdala, thecla feris.
Hanc pelagi mediis Clemens invenit in undis:
Hanc Cypris e mediis ignibus Afra tulit.
Emit et hanc, Phario generata puella Canopo,
Dentibus: hanc Vulsis alter a Virgo genis.
Trinacris hanc sectis nurus est licitata mamillis;
Altera caeruleis hanc nurus hausta vadis;

Hanc Catharina rotis: hanc Nympha Britanna sagittis:
Hanc aliis aliae centum, aliaeque modis.
Quilibet hic. precio si vel maiore, corona
Rursus emenda sibi sit sua, rursus emat.
Usque adeo impensae non paenites huius. Habere
Qualitacumque puta; qualiacumque dabit.
Haec subeunda prius, mortalibus alea cunctis,
Pervia quam caeli porta patebit, erit.
Quondam eadem superis fuit immortalibus ipsis
In Phlegethonteum Pugna cienda gregem.
Cum gravis aligeram traheret discordia gentem,
Miscerentque duos agmina bina duces:
Altera, collatis exscindere sidera dextris,
Omniaque imposito regna gravare iugo:
Alter a tutari pugnacibus astra lacertis.
Iuratamque DEO non violare fidem.
Infestis acies stetit auctor aeta maniplis
Utraque, cum signis utraque turba suis.
Illa, gerens picto vexillum informe colubro,
Errabat tumido spreta per ast a gradu,
Seque DEO SIMILEM, stulta ambitione, ferebat,
Vix ipsum solio passa sedere pari.
Non tulit hos animi legio Pretoria fastus;
Opposuitque armis arma, virosque viris.
Haec, niveo vexilla sibi sua pinxerat AGNO:
(Nulla minus poter at signa probare DRACO.)
Tela fuere CRUCES. et inevitabile iam tum
Partibus adversis in CRUCE fulmen erat.

Nec mora, Caelituum vox tollitur una; QUIS ALTER
UT DEUS? aut maior quis cupit esse DEO?
Quisquis erit, terra caeloque extorris agatur:
Aestuet in stygiis ille, gematque focis.
Hinc inimica ruunt effusi in praelia; seque
Alterna feriunt, deiciuntque manu.
Lucifero pubes animos numerosa; suaeque
Ante alios formae bella iuventa, dabat;
Caussa, DEUSQUE suis. Dum signifer aere rigentem
Improba LUCIFERI torsit in ora CRUCEM.
Intemnere poli: Subitis Velut ignibus aether
Cum ruit, et tactam fulmine terret humum.
Nutat Athos, dubiaque Othrys radice laborat,
Concussusque sua sede vacillat Atlas.
Haud secus, impacta tremuit CRUCE Lucifer: Et mox
Cum socio praeceps milite miles iit.
Tartara dirupta crepuere voragine; pronosque
Excepit piceo iussa caverna rogo.
Hic Usti, veteres abolent fuligine vultus,
Oraque Lerneo versu dracone gerunt.
Non illis ibi forma prior; non illa remansit;
Quae quondam integris copia rebus erat.
Sed miseranda loci facies, et turpis egestas,
Et sitis, et iugi faeta dolore fames.
Ah, quoties tentasse pudet? pudet impia Vanis
In socias turmas arma parasse dolis.

Sed serus post damna pudor. sequiturque pudorem
Perpetuus, sensi non moriente, dolor.
At legio Victrix meritis donata triumphis,
Iam stabiles inter praemia condit opes.
Iam sudasse iuvat: iuvat occurrisse superbis
Hostibus; et manibus conservisse manus.
Dulce, quiescenti est Veteris meminisse laboris,
Et post longa rata praelia pace frui.
Verum. ubi deiectis viduata rebellibus astra
Vidimus, et vacuis omnia maesta locis,
Et desolatas tot circumstare cathedras,
(Tertia nam dominis pars erat orba suis)
Optabam agnatis habitata videre colonis
Bidera, nec socios cive carere lares.
Nam, legio si sola scelus fuit ausa rebellis,
In poenas legio sola rebellis eat.
Quid meruere mali subsellia nuda? Superbum
Abfuit a Vacuo crimen, abestque, loco.
En quibus ista nitent? quibus illa sedilia gemis?
Quos ea sapphiros? quos adamantas habent?
Hoc nuper solio fulgebat Lucifer: isto
Conspicuus nuper signifer alter erat,
Hac alii rursum, hac alii sedere curuli,
Ingenio prompti quisque, manuque, duces.
Nunc Vacuus sessore locus, quem duret in usum
Nesciit; et insuetum tristis INANE timet.
Da, subeant alii meliore propagine cives;
Da, numeros felix impleat aula suos.

Sic ego. Sic numen: Priscis haec orba colonis
Astra; ut debis, ait, mox fore plena novis.
Nomina continuo Sellas ego nota per omnes
Conspicor. O oculis nomina laeta meis!
Hic soror; hic inscriptae meae numerosa Sororis
Pignora; et innumerus cum pronepote nepos.
Et series prolixa patrum. Sua nomina cuique
Aurea: divina cuique notata manu.
Nec fugit infernum Successo nostra Draconem;
Dona videt natis iam sua picta tuis.
Inde dolor. Nec enim Lethai flamma camini
Tam gravis est illi, quam gravis illa fuit.
Ringitur; et natos natorum. et quodquod ab illis
Nascentur, rapta perdere matre, studet.
Tu studio, vermana, nihil terreberis isto;
Maius enim studium, quo fovearis, adest.
Praesentes animos viresque rogata ministram
Sidera: dant nullis arma domanda minis.
Fortiter obniti Cocyto perge; brevesque
Perfer in adversa conditione moras.
Exiguum durabit adhuc labor: inde sequentur
Praemiae, perpetuo digna labore peti.
Tum Germana, graves aerumnas, ipsa videbis,
Quas ibi tu fueras passa, fuisse LEVES.

ECCLESIA Purgans Militanti. De Cruciatu Ignis Purgatorii.

OPTAT uti properas Cereris seges arida falces:
Aestifer albentes cum Canis urit agros;
Aut fugiens acres nemore in sitiente molossos,
Irriguas Cervus quaerit anhelus aquas;
Aut decepta levi mendacis arundine Visci,
Rumpere lenta pedum vincula certat Auis;
Sic ego fessa malo, longisque sepulta favillis,
Et merito iusti Carceris usta foco,
Tristibus haec fugio nequicquam ergastula votis,
Et gemitu caelum deficiente peto.
Differor, huc, toties! totiesque audita iubetur
Ah! nimium longas ferre repulsa moras.

O possim interat tua saltem audire Sororis,
Mutuaque auditis reddere Verba soror!
Sed prohibent utrinque viae; coramque serendis
Colloquiis magni tramitis obstat iter.
Restat ut absentes interpres epistola iungat,
Iungere praesenti quas nequit ore locus.
At qualis, Superi, qualis locus? Omnia carcer,
Et, si quid peius carcere carcer habet.
Iste sua me nocte locus circumstat, et arcto
Non expugnandas occupat aere fores.
Vix penetrare queunt tenues SUSPIRIA rimas,
Et querulae, Caelo dissimulante, preces.
Cetera nulla patent: sed abenus ubique rigenti
Postis habet solidas ex adamante seras.
Nec tamen hic Erebi, Ditisque immitia regnant
Sceptra: procul nostro sunt ea iura foro.
Assiduis illic ululant convitia linguis,
Impiaque obscoeno murmure probra sonant.
Nostra DEUM laudant, patienti incendia questu,
Et quamquam iratum pectora numen amant.
Hoc miseri discrimen habent duo Carceris ignes;
Ignis habet poenas cetera paene pares,
Insere sis oculos, si qua tibi parte fatiscet
Rima: Potest oculis rima sat esse tuis.
Illa tibi plures monstrabit sola dolores,
Quam Vigiles monstret Luna serena faces.
Sed cave, ne refugo paveas exterrita Vultu:
Mirus enim visi carceris horror erit.
Hic ardente palus Unda Vomit atra Mephitin

Plenaque sulfureo balnea rore parat.
Hic piceae lambunt nebulosa cubilia taedae.
Et querulos vastant igne nigrante lares.
Nos medii prunis candentibus Urimur; inter
Artifices qualis massa liquata focos.
Nos rota praecipiti discerpit ahenea gyro;
Nos abies fixo torret adacta veru.
Nos refina coquit, plumbique liquentia, et aris
Horridus ignitis agnitis abluit imber aquis.
De scopulis illos, saxisque minacibus illos
Subdita praecipites scindit acuta silex.
Ast alibi tortor scuticis immanibus instat,
Verberaque elata librat ahena manu.
Candentes alibi cuneos intorquet, et uncos,
Vulsaque flammifera forcipe frustra secat:
Et gravidis aequat commissa piacula plagis;
Nec Venia est culpis ulla, nec ulla reis:
Quae quondam fecere, luunt. Neque grandia solum,
Sed, quae vix oculis utsa fuere, luunt.
Atque utinam lacrimis et tunc eluta fuissent,
Cum lacrimae precio non caruere suo!
Tunc redimi paucis potuissent omnia guttis.
(Inscia quam magni gutta valoris eras?)
Nunc mea si toto madeant mihi lumina NILO,
Nil meus hic toto flumine NILUS aget.
Vincitur unda foco. Vestris eget imbribus ignis,
Victor Ubi nostram non timet ignis aquam.
Saepe quidem, fateor (nec enim bene facta silebo)
Ad mea sunt lacrimae missae hypogaea tuae,

Affusaque rogus caepit mitescere lympha,
Parsque fuit paenis dempta pusilla meis.
Sed pars magna manet. Tu pluribus utere nimbis,
Et reliquas misso dilue rore faces.
Sentit opem mea turba tuam, nihil ambige. sentit.
Utque tuam porro sentiat, optat,opem.
Aliger hoc certe mihi saepe renarrat Ephebus:
Cum peregre nostro victor in igne volat.
Tu quid agas, germana refert. Quam sedula tentes
Saepe meos miris meque iuvare modis.
En, ait, illecebras soror ut pertaesa, perenni
Arida membra fame maceret! ora site?
Ut stipe continua patulas exhauriat arcus!
Ut tenues fuso sublevet aere tribus!
Praecipue, sacris ea se simul applicat aris,
Pro misera, Viden, ut crebra sorore litet!
Nunc eadem duro nudum latus ambit echino,
Increpat adducto nunc sua terga flagro.
Et modo fixa solo placandis supplicat astris
Proque tua glomerat prona salute preces.
Hibernis modo corpus aquis immersat et artus
Implicat Aeolio conglaciata gelu.
His tuae contendit sopire incendia curis,
Inque tuas poenas saepe subire soror.
Sic mihi Caelestis cum multa renuntiat Ales,
Nescio, quae sensus permeat aura meos.
O superi, meretis date Vos, date, praemia tantis

Non reperit grates nostra crumena pares.
Dum loquor, innumeros misero de carcere Manes.
Ad sua sublimes conspicor astra rapi.
Quae species illos, quae forma repente venustat;
Nullus iis tacto naevus ab igne manet.
O fugiant plures, fugiant! patriosque soluto.
Aere lares, flamma non remorante, petant!
Quondam ego tota sequar; sed quondam? ubi lumina pro me
Mutata in fontes tota sororis erunt.
Hei mihi! quando dies aderit? quando horae, solutum
Quae reliquum paene nuntiet esse meae?
Nam superest pars maior adhuc. Dum penditur assis
Sunt pendenda super mille talenta mihi.
Te penes ergo Vides, quanto hic ego tempore testem.
Expectat LACRIMAS nostra favilla tuas.

Finis Libri Tertii.