IOANNES CALYBITA NOBILISSIMUS ROMANORUM. DOMI EXSUL. COMOEDIA.

PROLOGUS.

IOANNES CALYBITA, Romani sanguinis, nescio nobilior an sanctior! imo enimvero utrumque; nobilissimus iuxta sanctissimusque adolescens; cum libello Evangeliorum, quem elegantissimum ei Mater dederat, clam profugit, ut peregre DEO viveret. Post autem, ubi molestus ei esse Orcus non desiit, patriamque et parentes perpetuo oculis memoriaeque obiecit; ut se ipse vindicaret, rediit ultro, inque vestibulo paternarum aedium pauper et incognitus, triennium mansit; a Matre, praeter alios, contemptus et fastiditus. Moriturus demum, e libello, quondam a matre donato, agnoscitur. Ibi mater, paterque inter lacrimas queruntur, simul recipere sese filium suum, et amittere. Haec summa sunt historiae compendia. Alia spectabitis ipsi. Unum adhuc praemonitos vos volo. Etiam mihi poeta partes agendas hic dedit. Sed quas ego vere meas esse, nolim vos credere; nam iussit simulare me mores, contra morem meum, mali pueri. Quos ita scite exprimam hodie, ut aliqui vestrum iuraturi sint, me malum semper fuisse; cum tamen semper bonus et simplex fuerim: Idcirco nunc praemoneo, ne nimis creduli sitis. Ceterum operam date; prodibit Eutropius, Ioannis pater. Nemo occurset in via; nam consul Romanus est.

ACTUS I.

SCENA I. EUTROPIUS, Parens. PERNIO, Famulus. THEMISTIUS, Paedagogus. Cum comitatu servorum, etc. et lictorib. 12.

EUT. NIhil istoc opus est comitatu, iam
Quidem. Cum usus mihi erit, monebo.
PER. Iubes igitur secedere? EUT.
Tantisper quidem, donec maturum
Erit. PER. Ut Iubes. EUT. Verum, heus tu etiamnum,
Pernio! PER. Iube etiamnum here. EUT. Quem filio
Natu minimo paedagogum pronuper dedi:
PER. Scio, Graeculum illum. EUT. Illum. inquam,
Ipsum huc ad me iube. PERN. Intelligo. Quamquam,
Si me audis, here: EUT. Quid, si ego te audio?
PER. Nihil est. EUT. Quid est istud nihili?
PER. Nihil adeo est. EUT. Loquere rem, inquam.
PER. Certe enim, nihil est, here; nisi quod:
EUT. Istud ipsum, inquam, quid est? PER. Nisi quod,
Inquam, nimio plus facilis tu es, qui homini
Externo, ignoto, et, quod caput est, Graeco.
Tam multa concredas! EUT. Quae illi tam multa?

PER. Filium: Eho, non satis haec multa? Quae
Cuiquam alteri plura committere tu posses?
EUT. Nulli, opinor. PER Recte. Nos interim,
Qui in familia nati sumus; quorumque fidem
Mille iam documentis compertam habes; quoties
Filium vel salutamus eminus, suspecti tibi continuo
Sumus. Ille autem, quem dixi: EUT. Satis est
Istorum. I tu, intro; et morem hero gere.
PER. Quando ita vis, eo: sed cum olim male evenerit.
Ne tu me accusa: dixi tibi. EUT. Dixti. Iam nuper
Sensi hanc inter servulos invidiam gliscere. Quod in
Magna familia solet; id fit in mea. Ceterum ego
Ipse, prae quam iste purat, attendo, ne quid damni
Accipiat ab ullo silius; quem quanto teneriorem
Adhuc video, tanto et facilius flecti in quamque
Partem posse, scio. Ideo sollerter agendum est mihi,
Ut is inter optima exempla adolescar. Nam de
Duobus eius fratribus germanis, qui uterque iam
Civiles magistratus in republica gerunt, minor est
Sollicitudo: quippe quos ipsa iam aetas hoc periculo
Absolvit. Ioannes porro unus adhuc sollicitum me
Habet; ne qua iunior transversus agatur. In ipso
Enim adolescentiae flexu nunc est, egetque
Moderatore. THEM. Quem evocas, Eutropi,
Praesto sum. EUT. Sane te ipsum, Themisti.
THEM. Si quid opera mea est opus, iube.
EUT. Hoc unum, Themisti. Scis, quanti referat olim,
Bene an secus liben homines instituantur.
THEM. Magni, haud dubie. EUT. Id ipsum curae
Mihi est, ne secus in Ioanne meo fiat. THEM. Memini,
Probe, EUT. Eam ob rem, tuae illum fidei commisi,
Ut olim a te meliorem reciperem. THEM. Dabo
Hanc operam, Eutropi, ne falsum esse te merito
Queraris, EUT. Facies id, Themisti, aeque
Bono tuo; ac solacio [Reg: solacio] meo. Utque id facias alacrius,

Hoc ego te aureo monili ornatum volo. THEM. Ita
Me superi ament, Eutropi, ut ego memor, donum
Hoc tuum studebo industria mea aequare, tibique
In filio formando, optimam operam navare.
EUT. Ni ita semper dete existimassem, ei te
Magistrum non dedissem. THEM Gaudeo, cum tibi
Quid seci, quod placet. EUT. Nunc istud reliquum
Est solum, Themisthi; ut filius non litteris modo,
Et virtutibus imbuatur; quod adhuc fecisti gnaviter;
Verum etiam ad Mores eiusmodi instituatur,
Quibus elegantioribus aula hodie utitur. Quippe
Aetas iam est, animum ad aliquod tale studium
Adiungere; quale est, aut equos alere; aut canes ad
Venandum; aut siquid tale. THEM. Quorsum
Repente tu istud? EUT. Si silentium promittis, scies.
THEM. Ego non promittam? vel aeternum; si iubes.
EUT. Ausculta. Scis, quo genere sim natus, et quo
Loco in Republica. THEM. Summo; quod omnes
Norunt, et pervetusto, EUT. Generi meo accedunt
Opes, et fortunae non modo honestae; quod item
Nosti, sed etiam uberes, et multis invidendae:
Quas ipsas superis acceptas fero. THEM. Avide
Expecto, quid velis. EUT. Ad has tot felicitates,
Nova hodie sit accessio, cum suam Caesar affinitatem
Mihi offert. THEM. Affinitatem! quomodo?
EUT Filiam offert nuptui filo meo. THEM. Minimo,
Inquis, huic; quem ego erudio? EUT. Huic,
Inquam, ipsi. THEM. Et annuisti tu Caesari?
Quippini ego annuerem? An aliquid poteram
Felicius olim expectare? THEM. Ita est quidem.
Sed ut rem loquar; filius admodum adhuc
Adolescens est. EUT. Annos plus sexdecim natus,
Tibi nimis adolescens est? THEM. Tum autem
Vereor, ne (ut est verecundus) abhorreat a
Nuptiis. EUT. Tum tu autem Themisti, hoc ages,

Si me observas, ut sedulo animum eius explores;
Et natum patri morigerum reddas. THEM. Conabor.
EUT. Sed caute dum. et pedetentim; ne quid:
THEM. Scio. EUT. Nam paedagogi oratio
Quoquoversum facile alumnum flectet.
THEM. Conabor, ut dixi; ne quam in me fuisse
Moram intelligas. At quam brevi tu confieri has
Nuptias censes? EUT. Ut arbitror, anno.
THEM. Recte istud. Sic enim et adolescet interim,
Et ca, quae tu voles:, melius condiscet. EUT. Nunc
Cave quisquam haec resciscat; ego me, cum relique
Comitatu ad Caesaris palatium conferam.
THEM. Vin' filius minor comitetur? EUT. Volo.
Domi tecum ut maneat.

SCENA II. ANGELUS. TUTELARIS CALYBITAE.

O Studium hominis inane! Quam vana gaudia
Somniant caeci mortales! neque somniare tamen
Se putant. Hic iste Eutropius quam laeta promittit
Sibi? ignarus, quanta calamitas tergo immineat.
E nuptiis, quas filio concinnat, lacrimas sibi meras
Parat. Nam alios ei thalamos servat aeternum
Numen; nec illum mortalibus illecebris sinet potiri,
Quem caelestibus deliciis iam devovit. Eo nunc adsum,
Ut quantum contendunt miseri parentes eum ad sese
Trahere; tantum ego nitar ad DEUM retrahere, Haec
Caelites inter, parentesque aeterna propemodum pugna
Est. Et, ah quoties miserrimis exemplis pereunt liberi,
Dum e tali pugna victores redeunt parentes? Id ipsum

Ne IOANNI huic itidem Alumnulo meo, accidat,
Operam intus dabo.

SCENA III. PERNIO. IANITOR. OECONOMUS.

PER NUnquam aeque oculos exsculptos mihi cupii,
Ac modo; cum in hominem hunc incurri:
Ut illum omnes striges infelicitent; Nebulonem, et
Si usquam alius fuit, nequissimum veteratorem.
OECON. Quem insectaris, Pernio? PER. Utinam
Possim. Sed frustra sumus; antevertit suis praestigiis
Verbera mea. OECON. Quis ille homo? PER. Quis
Homo: quaeris? Quis est, qui domi unus omnia audet?
Eum ego profecto si: OEC Nempe Themisthium
Tuam ais! PER. Meum ego? Inferi inferaeque suum
Dicant: Meum ego illum? quem si hodie agere in
Furcam possim, nae ego crastinum nunquam opperibor.
OECON. Denuo aliquid inter vos turbavit: quid est?
PERNIO. Aut illum hinc opus est abesse;
Aut ego servire hanc servitutem desinam.
OECON Dum possis. PER. Inveniam viam; vel
Fuga. OECON. Ego me non perinde crucio, quicquid
Illo fiat. PER. Quae enim haec indignitas? Homo nauci
Ue conservis omnibus imperet? Ut offuciis suis, et
Mendaciis hanc ab hero gratiam ineat? Nos interim
Quasi bello capti, sic passim misere habemur; ille
Contra: non haec tibi dolent? OECON. Paullum.
PER. Eho paullum. Ac ne istud quidem, quod unus
Filio herili imperat? OECON. Paullulum. PER. Quod
Insuper herili mensae solus accumbit?

OECON. Paullillum. PER. Quod denique aureum
Monile iam recens in collo gerit? OECON. Paullillulum.
PER. Ut paullulum tuum et paullillulum, omnes,
Una cum ipso, inferi perdant. IAN. Bona verba.
Pernio. Quid litigatis? OECON. Ait hic Themisthium
Monile in collo, pro torque, habere, PER. Aio
Enimvero. IAN. Et hoc illi adeo dolet? PER. Quia
Laqueum illi esse pro torque, mallem. IAN. Non
Persuadebis. OECON. At serio: ubi auream hanc
Bullam homo est nactus? PER. Ubi, nisi in furto? an
Tu homini Graeco facinus hoc novum puras?
IAN. Erras enimvero tu Pernio; nam eam illi herus
Virtutis ergo, in collum iniecit. OECON. Tum tu
Igitur infortunio mactatus es planissime Pernio.
PER. Tum tibi igitur ne hoc quidem dolet, nisi
Paullillulum? OECON. Imo iam plusculum aliquid
Paullillo. Sed quid agas? IAN. Si senserit homo
Nobis aegre esse, triumphabit magis. Suadeo.
Dissimulemus. PER. Imo enim triumpher. Quid adeo
Est, cur ita me rumpam? Potest homo sucus herum
Sibi maleficiis suis demereri: itidem ego quibo.
Bene serviendo, nullam dum gratiam adii; vertam
Ego mores meos, et posthac simulando, assentando.
Mentiendo, rem geram. Docet Themisthius quibus
Artibus monilia, bullasque aureas mihi mercari queam
OECON. His artibus Pernio, ad laqueum ibis
Pulcherrime. PER. Ad laqueum sane; sed ad qualem
Themisthius ivit. Non terreor hoc patibulo. IAN. Ego
Vobis hic intus aliud consilium suppeditabo; quo
Themistium loco moveatis. Subite. PER. Docilem
Discipulum habebis, dum doceas, quibus id artibus
Consequar. IAN. Docebo. Sed tibi tantisper
Dissimulanda haec simultas est. PER. Dum ne diu.

SCENA IV. CALYBITA, Filius herilis. ANGELUS Tutelaris.

CAL. QUoquo me converto, mera mihi meraca
Felicitas occurrit. ANG. Ubi mera felicitas
Ostenditur, saepe mera infelicitas celatur.
CAL. O Numen bonum! Et quibus ego nominibus
DEO non sum obstrictus? Dedit parentes non copiosos
Magis, quam munificos mihi et liberales: male dixi,
Dedit paene profusos. Quibus enim sumptibus
Parcunt in me educando? Quas impensas non faciunt?
ANG. Dum ne nimias tamen. CAL. Quamquam ego
Quid impensas memoro? Odi luxum; sed parentes
Tamen, qui in me tam liberales impensas faciunt,
Non possem quin amem. ANG. Dum ne nimis tamen.
CAL. Nam iidem et me (scio) renere amant. ANG. Dum
Ne nimis tamen. In utroque periculum est: sive te
Illi nimis; sive tu illos. CAL. Ecce autem; quas
Insuper opes mihi contulit DEUS! ANG. Maiores
Olim conferet, caelestes illas: nisi tu illas contemnis!
CAI. Ego illas contemnam? illas ego? Superi hanc
Amentiam prohibere. ANG. Quisquis terrestres aestimat,
Flocci caelestes facit. CAL. Terrestres, ego
Ah, video dudum quanti sint aestimandae opes!
ANG. Opes. inquis? Inopiae magis, si illas cum
Aeternis compares. CAL. Et has tamen opes inopes,
Prae illis aeternis opibus quoties amamus? ANG. Amant
Illi soli, qui aeternas non norunt. CAL. O norim illas!
O Numen bonum! fac, norim ut opes illas.
ANG. Caelum vide Ioannes; vide, Solem hunc; vide

Sidera: et nosces. CAL. Video; et sane oblector.
ANG. Necdum hae sunt opes quas caelestes dico. Sunt
Mera involucra verarum opum. corticem vides,
Duntaxat, dum haec vides; nucleum latentem,
Ioannes, non vides. CAL. Quantae ergo cae sunt opes?
ANG. Rogas, quantae? Oculus non vidit; autis non
Audiit; nec sensus hominis percepit: Animus ipse vix
Umbram earum aliquam advertit. CAL. O plane opes!
O opes magnae! Et cui fervantur cae? ANG. Iis, qui
Vere diligunt DEUM? Iis, qui contemnunt aurum.
Iis, qui tetrae, caelum; qui parentibus DEUM
Anteponunt. CAL. Quidni ergo opes has amem?
Ah sero vos amavi, o opes meae; sero vos amavi! Vae
Tempori illi, quando non amavi vos! ANG. Tantom
Ardentius in posterum ama: et temporis iecturam
Sarsisti. CAL. Quid interim istis meis, ah iam non
Meis! quid incipiam? ANG. Contemne. CAL. Facile
Istuc est mihi. Iam illas contemno. An sufficit?
ANG. Contemnis illas, et servas. Rectius tibi consules,
Si etiam relinques. CAL. Prohibent parentes.
ANG. Itane parentes? Et quam diu hoc poterunt? Nempe
Cum olim morieris, eas non relinques? CAL. Relinquam,
Imo ANG. Atqui parentes prohibent. CAL. Atqui parentes
Prohibere morti nil possunt. ANG. Nil possunt morti; et
Possint DEO? DEUS iam iubet, relinque: quid in parentibus
Haeres? si mors iuberet, illico relinqueres. Plurisne est
Mortis imperium tibi, quam DEI? CAL. Tamen durum
Est pugnare parentibus. ANG. In morte durius erit.
CAL. Quid est? Caelites boni; ubi sui? quid volutavi
Mecum? Sine sensu, nescio quae sensa habui. Et unde
Huc tam temere [(reading uncertain: page blotted)] incidi? Quis me induxit? De felicitate
Fabulari exorsus, ad fugam, ad mortem descendi.
Nunquam antehac, res mihi tam mirae, tamque
Insperatae, tamque seriae in mentem suerunt. Quid. si
Quis arbiter gestus meos, aut dicta clanculo captasset?

Sed nemo est usquam. Certe horum ego dictorum
Testem crubescerem. Nunc solus sui. Nemo se ipsum
Refugit.

SCENA V. CALYBITA. EPHEBULUS I. THEMISTIUS.

EPHEB. UBi est herus minor? Here, te ipsum. Affero
Aliquid ioculare ad te et oppido ridiculum.
CAL. Mihine? a quo? EPH. Sed per fidem ego te, here,
Obtestor; CAL. Quid est? cui rei, tu fidem?
EPH. Nam si Themistius de me resciscat, totus
Liquidissimo perii. CAL. Tacebo igitur. EPH. Bona
Fide. CAL. Bona: quid metuis: EPH. Quia enim
Timeo capiti meo. CAL. Ego praestabo damnum
Omne. Dic mea fide. EPH. Dicam ergo. Sed enim si
Themistius rogarit, usque peierabo. CAL. Non
Resciscet; loquere, EPH. Hic intus, here, in porticu.
Qua proxime in hortulum exitur. CAL. Propter
Pergulam nempe aestivam: EPH. Propter hanc ipsam;
Themistius cum Ruffino, fratre tuo maiori, in
Colloquium venit. Ego forte in pergulae umbra
Coeperam meridiari; neutri visus. Excitatus tamen
Vicino murmure, ad nomen tuum, quod saepiuscule
Repetebant, erigor; et victus communi vitio, clam
Aucupor, quid fabulentur. Audio ab ovo ad mala
Diserte omnia. CAL. Mirum, ni de bello Troiano;
EPH. Imo enim, here, omnia de te. CAL. Quod
Argumentum? EPH. Ridebis, scio. Sed iam nunc
Praedico, ne fabulari me putes. Nam sancte iuro, rem
Esse, quam loquor. CAL. Multa praefaris, puer; fac

Compendium, et rem edissere. EPH. Quia scio, aut
Fidem non habiturum te mihi; aut valde risurum.
CAL. Ergo expedi tandem, quicquid est. EPH. Dicam
In auriculam. CAL. Nempe tam arcana sunt. EPH. Ubi
Scieris, post tute iudica. CAL. Mene, flagrio?
EPH. Te. CAL. In nuptias? EPH. Ipsas. CAL. Et quidem
Pater? EPH. Ipsus. CAL. Et hoc anno? EPH. Res est.
CAL. Itane furcifer; haec tu risurum me putabas? Ego
Haec rideam? Hominum caelitumque fidem!
Adolescentem hac aetate ad nuptias? et quidem
Invitum? certe ignarum? non pareo. Iubeant. licet.
Non pareo. EPH. Hem! quia tibi consilia patris
Patefeci, mihi irasceris. CAL. Mihi imo irascor; qui
Dudum haec prae stupore meo non senserim. Bellos
Profecto sponsores! Deliberant, constituunt,
Promittunt de me. Mihi interim nec quid, nec quare
Non siet. EPH. Quid ages, si pater iusserit?
CAL. Etiam tu, trifurcifer, oggannis / EPH. Id solum
Moneo, here, ut tecum mature deliberes, quid in
Eiusmodi eventu sis facturus! CAL. Quid facturus?
Nae ego confilla haec, inveniam, qui disturbem.
EPH. Atqui, here, per fidem te tuam denuo obrestor;
Quidquid acturus es tandem, parce capiti meo; et
Rem hanc tantisper concela. Nam Themistius eam
Habere se occultissimam censet: et quia me modo
E pergulae scena vidit exeuntem, si quid adverteret
Tibi renuntiatum, continuo me in suspicionem.
Vocaret. CAL. Tum tu igitur mihi ingenue prius
Eloquere, an praeterea de me quicquam garriverint?
EPH. Istud unum, here. CAL. Et de anni mora,
Certum aiebant? EPH. Ita aiebat Themistius patrem
Sibi dictitasse. Sibique in mandatis dedisse, ut sensim
In sensu tuo expiscando periculum faceret. CAL. Faciat
Modo. Non imparatum inveniet. Dum anni spatium

Intercedat, consulam ingenium meum, quid facto
Opus putem. bene se habet. Hem, quam astute?
Iam demum intelligo quorsum ista tam effusa
Liberalitas spectet? non erat nihilum, cum toties
Apparere in aula; toties esse in circo; atque iterum
Cum exercere me equitatu toties iuberet. Hinc illae
Lacrimae. Bene est, inquam. Tibi nunc edico, puer
Ut quam rem tacere me voluisti, pise tu prior apud
Alios taceas; neque factum mihi eius esse indicium,
Usquam ostendas. EPH. Alium mone. Nam ego
Caussas habeo multas, cur istuc taceam; cur dicam,
Nullas. At eccum. Themistium! Here, quaeso te,
Tristiorem esse dissimila. THEM. Ego te, Ioannes,
Alibi iam esse, et Philosophiae meditandae intentum
Rebar, cum tu, ut video, otiosus hic fabulas narras.
CAL. Pauxillum adeo fuit hoc otium, Magister: Aliud
Si iubes, non pugno. THEM. Intro abscede. Ego non
Multo post consequar. Mane tu hic puer.

SCENA VI. THEMISTIUS. EPHEBUS. 1.

THEM QUid tristior est herus? Visus mihi est
Vultu esse, nescio quid perturbato.
EPH. Eutropius, inquis, noster? an alius herus?
Haud intelligo quid velis, THEM. Herus, inquam,
Minor, Nam ita, nescio quid, visus est mihi.
EPH. Eho, tibi ille tristis? mihi vero se ipso, quam
Alias solet, laetior. THEM. Quas res hic actitavit?
EPH. Ego nullas. THEM. Ego nullas! Atqui ego.
Quas ille actitarit, seitabar. EPH. Ille? quasi diceres
Minor herus? Itidem ille nullas, ut ego.

THEM. Itidem tu nebulo trifurcifer es hodie, ut heri?
EPH. Quid est? tamen ita est. THEM. Quid enim
Illum identidem suspectare hic vidi? EPH. Quorsum
Enim? THEM. Sursum, identidem. EPH. Nempe
Caelum versum? THEM. Quid ibi fuit? EPH. Nihil
Memini: et tamen aliquid fuit. Imo enimvero,
Aliquid fuit: Iam liquido recordor. Cum hic forte
Subsisteremus, res ridicula accidit; quae illum iam
Horsum, iam prorsum; atque iterum modo sursum,
Modo deorsum rapiebat. THEM. Utere ingenio
Puer; et aliquid finge. EPH. Certe enim Milvius
Hic quidam diutile obvolabat, et cum in aere
Gyros aliquoties ageret, visus est nobis alicubi in
Praedam, aut cortem intentus esse. Nam mire quam
Pertinaciter oculos inconnivos horsum figebat.
Placuit spectaculum nobis. Ita haesimus uterque;
Obliti alter alterius; dum impetum furtim aliquern
Milvius faceret. THEM. Nisi te nossem, puer, iam
Persuasisses mihi. EPH. Rem dico. Et quid. quaeso,
Incredibile sit, dicere, me Milvium vidisse?
THEM. Ut ut est de milvio tuo: aliud volo ex te scire;
Cave tu hic mendacium puer. EPH. Quid iam denuo?
THEM. Ante quam huc ad herum exires, quid ubi
Negotii in hortensi pergula fuit. EPH. Mihi?
THEM. Tibi, inquam. EPH. Quando? THEM. Paullulo
Ante. EPH. Ego paullulo ante hic fui. THEM. At
Ante quam hic effes. EPH. Equidem tum alicubi fui;
Etsi nescio, ubi. Credin' tu me observate meminisse,
Ubi dudum, ubi modo, ubi paulo ante, ubi paullulo, ubi
Paullillo, ubi paullillulo fuerim? Sane, probam tu mihi
Memoriam censes esse. THEM. Flagrio sceleste, faxo
Nunc tergiversari desinas. Dic diserte; in pergula
Hortensi quid hodie fecisti? EPH. Hodie? at ego
Triduo toto ne vidi quidem. THEM. Negas praefracte?

Non ego te vidi? EPH. Id ego nescio. At te ibi
Non vidi ego; id scio: Quia ibi non fui.
THEM. Effrontem puerum: Non mihi Ruffinus,
Filius herilis maior, testis est, ibi te visum?
Expecta sis; magno mendacium tam impudens, lues:
Teste convincam. EPH. Mane dum. Nam ego iam,
Quasi ex somnio collectus, memini me fortuito illac,
Qua dicis, transire. Sed paullo ante, ita dispeream
Male, non memineram. THEM. Potin' autem
Meminisse, quid ibi clanculo egeris, scelus?
EPH. Iam quidem: at si paullulo ante quaesisses,
Non memineram. THEM. Eloquere ergo.
Nam videbare, clam ibi insidias tendere.
EPH. Cui illi? THEM. Voci meae: ita inde te,
Velut male conscius, timide et clam subducebas.
EPH. Ego bene mihi sum conscius; non timeo.
Quia forte tum fortuna in arborem quandam
Suspexeram: patulam quandam et proceram. In ea
Videbar eminus videre bestiolam silvestrem,
Perreptare; ut si sciurus esset. Elegantem ut nihil
Supra. Hic mecum ego: Utique istuc bellulum
Animal, hic in hac arbore nidulatur. Tum ego,
Qui insidias illi locarem, mecum disputabam;
Ibamque, uti caveam illi aliquam quaererem.
Et ecce tibi, meas insidias! Tandem nusquam
Usquam ego me vertere impune possum; quin tu
Homo suspiciose, a tergo mihi immineas.
THEM. Sciurum ego facilius capiam, credo; quam
Nequissimi huius pueri fraudes deprehendam.
Abi intro ad herum. EPH. Tanti fuit, in mea facta,
Dicta, audita, inquirere? THEM. Metuebam, ne quid
Pueri astutia me proderet; et colloquium cum
Ruffino habitum, Ioanni, filio herili, indicaret.
Certe enim audire me potuit de nuptiis loquentem.
At ego perisse tunc certe me scirem, si puer hic sciret.

Nequedum [Reg: necdum] mihi omnis exempta suspicio est.
Prodit herus aliquid in vultu. Nam illi, quin
Consilium patris displiciturum initio sit, vix dubito.
Meum erit, rem porro astute expiscari.

SCENA VII. EUTROPIUS cum comitatu. THEODORA, Mater. EPHEBUS. I. CALYBITA.

EUT. A Caesaris aula ad patrium larem, quam libens
Regredior? Ibi una mihi libertas a curis est.
In curia enim quid nisi curae? His aetas conficitur
Mihi; his vites corporis quotidie defluunt;
His gravatur misera senectus; ceteroquin per se
Ipsa grave onus. Iam nunc adeo, quantum oneris est,
Quod ab aula reporto mecum? Plures insident
Pecori curae de republica, quam stipent extrinsecus
Satellites et secures. Ita nimirum cum magna
Gloria iunguntur plerumque magna negotia.
Et nihilo tamen parcius ambimus hos gloriae
Fasces; plane fasciculos molestiae. Nec contenti
Nobis eos afferere; etiam liberis nostris, nepotibusque
Haec onera comparamus; ne soli nos negotiosi simus.
Ita Consuli mihi; et bissenis fascibus gravato;
Gloriosa felicitas censetur; filios videre duos
Praetores; paene totidem insignibus decoros.
Restabat tertius natorum Ioannes; cui praeter
Nuptias illustres, novam hodie dignitatem a Caesare
Affero, ut Princeps Iuventutis appelletut [(transcriber); sic: appelletur] . Haec omnia

Volgo felicitatis indicia habentur: et sane sunt
Nonnulla: sed magnis, quod dixi, plerumque
Curis imbuta. Verum, eccam uxorem! Quid libelli
Tenet in manu? THEOD. Virum eccum, in tempore?
I puere, et Matri Ioannem evoca. EPH. Eo Domina.
THEOD. Domine mi, gratulor adventu tuo mihi
Sane peropportuno. EUT. Si bene tibi est, Theodora,
Gaudeo. Quid tibi libellus hic tam elegans?
Ecquem spectat? THEOD. Evangelii Christiani
Volumen est, Eutropi. EUT. Video, et probo.
Materies digna vel maiori ornatu. THEOD. Tum
Si etiam scieris, quid hoc mihi libello velim,
Magis adhuc probabis. EUT. Aveo cognosse.
TEOD [(transcriber); sic: THEOD] . Meministi, quam gnavam operam litteris,
Det filius noster? EUT. Memini, et gaudeo.
THEOD. Is pridem ad me adiit, et questus,
Tantam sibi vim profanorum voluminum esse,
Quae lectitet; in iis nihil se sacrum, neque divinum
Agnoscere; quo mentem aliquando oblectet;
Oravit, ut suam apud te causam susciperem, et sibi
Aliquem a te libellum, quo sacrae Christi historiae
Perscribuntur, impetrarem. Feci; et ecce! hunc
Isto, quem vides, ornatu confieri ab aurifabro iussi.
EUT. Fecisti pro eo. Theodora, ac facere benevolam
Matrem decuit. Et facum laudo. THEOD. Quod
Reliquum est, oratum ego te volo, eum uti filio
Tute ipse nunc tradas. EUT. Carior ei fuerit,
Si senserit a matre dari. THEOD. Pluris imo erit,
Si a Patre. EUT. Quando ita vis; arcesse.
THEOD. Acciri iam iussi. Atque ecce, modo
Adventat. CAL. Pater mi, salve. Salve mea mater.
EUT. Ecquid ita anhelas? CAL. Vocavit mater.
Eo, ut venirem, properavi. EUT. Recte istud, nate:
Nam liberis maturanda in primis sunt parentum
Mandata. CAL. Ita persuasum mihi semper habui,

Pater. Ecquid autem me vis, mea mater?
THEOD. Donum tibi habet pater. EUT. Viden'
Hunc auro et argento inclusum libellum, nate?
Eum ego Materque ubi dono damus. CAL. Merito
Semper ego vos amavi, mei parentes: et nunc eo
Etiam plus amabo. Sed quid est libri? Caelites est istud
Ipsum; mater, volumen, quod dudum te rogavi.
THEOD. Scio nate. CAL. Evangelium est. Mi pater;
Gratius mihi donum ferre tu hodie nullum quivisses.
EUT. Ita iam ante, ex matre audieram. CAL. Recte
Dixisti, mea mater; nihil poterat gratius. EUT. Nunc
Utere tu igitur isto; et Christiana exempla, ex
Christiano Evangelio disce. CAL. Faciam sedulo,
Mei parentes: vobisque, quoad vivam, gratias habebo.
EUT. Scin' tu autem, quae praecipue Christiana exempla
Hinc petas? CAL. Quae praecipue tu iubes.
EUT. Colere et amare DEUM; venerari parentes;
Eorumque imperiis ad nutum obsequi. THEOD. Fecit
Adhuc pulchre istaec Ioannes. CAL. Et porro, ut
Eadem faciam obsequentius, advigilabo. EUT. Ita
Et nobis placebit, et te decebit. Subite.

SCENA VIII. ANGELUS TUTELARIS. HONOR. GLORIA. VOLUPTAS. OPULENTIA.

ANG. IActa sunt, quae volui, fundamenta. Bene
Se dant initia. Legit Ioannes librum; et in
Libro, quae olim proderunt, Legit. Fertilis est ager;
Sementis bona, Facile in segetem uberem surget.

Ad haec, materiem ei itidem aliunde aliam dabo,
Quae illum iuvet. Nam peregre huc Asceten quendam
Adduco, contemptorem opum, aeque ac honorum, et
Voluptatum: in eo documenta videbit eadem prope,
Quae modo lectitare in libro coepit. At enim, quos
Inde contemplor huc gradientes? Agnosco pompam;
Ioanni meo insidiantur. Defendam. HON. Qui
Consulum fasces, et Principum fastus ambitis;
Quive alia honorum insignia, et titulorum mendacia
Amatis; mihi supplicate; ego voti vestri reos vos
Faciam. Mihi uni rerum harum omnium copia est
Copiosa. GLOR. Quibus Regum coronae, et regna
Cordi sunt; quibusve dignitatum fastigia placent; me
Placate; vendo, dedo, dono haec omnia; et his
Omnibus plura. VOL. Si qui deliciis studere, aut
Illecebris vacare, concupiscitis, laeta mihi magnaque
Harum messis est: verbo rogate; omnia impetrastis.
OPUL. Aurum, argentum, gemmae, opesque mihi
Parent. Laxate sinus; date amplexus. Omnes impleo.
HON. Hic nostras merces venales habebimus.
Sequimini hac omnes. Hae fores semper patuere mihi.
Subite mecum. Quis me conantem irrumpere retardat?
Occulta vis in foribus obsistit. Quis me moratur?
GLOR. Ego in obicem videor inferri: repellor.
VOL. OPUL. Omnes repellimur. HON. Iuvat moliri
Hanc obicem. Audacter ite. Vi facienda via est.
VOL. OPUL. GLOR. Vincimur Nequimus.
HONOR. Superavi limen. Proclive est reliquum iter.
Itidem vos vires intendite. Praebe sis tu manum.
GLOR. Perrupi angustias. HON. Traieci exercitum
Meum. Bene iam habet. OMN. In tuto sumus.

ACTUS II.

SCENA I. CALYBITA. HONOR. GLORIA. VOLUPTAS. OPULENTIA. ANGELUS.

CAL. MIserum me! quid ignoravi tam diu?
In quibus tenebris et noctibus erravi,
Infelix? Ibam per inania Tullii; et
Per diffusa Livii, et per incerta
Platonis volumina: siqua beatitudinis vestigium
Investigarem! Nihil egi. Eheu, quam longe a caelo
Abfui? Paene perieram, miser, nec sensi. Aliud mihi
Iter libellus hic monstrat; o quantum ab illo
Diversum? Ego antehac audieram divites beatos dici:
Reclamant Christi Evangelia; et Beatos pauperes
Dictitant: Quoniam ipsorum est regnum caelorum.
OPUL. Tam credulus tu ergo, ut his assentiare
CAL. Quidni assentiar? Fallere haec Numinis vox
Neminem potest. OPUL. Igitur Abraamos tu, et
Isaacos damnabis? Tu Davides, et tot allos Reges,
Principesque caelo excludes? CAL. Minime vero hos
Tales. OPUL. Atqui pauperes certe ii non fuerunt:
CAL. Non fuerint: ego ero. OPUL. TU eris? quomodo
Enim eris? non eris. Obstat pater. Obstat Mater.
Etiam dives habere caelum potes. CAL. Quid ergo

Hic lego? Facilius est camelum per foramen acus
Transire, quam divitem in regnum caelorum.
OPUL. Nimio tu plus meticulosus es; non tantus
Dicti huius est rigor, quantus timidis apparet.
CAL. Christo certe apparuit; qui diviti adolescenti,
Eam sic explicavit. OPUL. Ergo iterum; divites omnes
Damnantur? CAL. Non sane omnes; omnes tamen
Periclitantur. Qui enim volunt divites fieri, incidunt is
Laqueos, et tentationes Diaboli. OPUL. Multi iterum
Ex iis evaserunt. CAL. Multi etiam in iis perierunt.
OPUL. Tu fortassis evaderes. CAL. Fortasse non
Evaderem. Denique certius est, non periclitari; quam
E periculo evadere. OPUL. Iubes igitur opes abire?
CAL. Iubebo. OPUL. Omnesne? CAL. Omnes.
OPUL. Etiam istas, et istas, et istas, et istas?
CAL. Etiam istas. Denique quid multis? omnes.
OPUL. Paenitebit. HON. At honorem certe, et
Gloriam non aspernaberis. CAL. Non aspernarer ego
Illam pestem? GLOR. Ad gloriam tamen conditi sunt
Omnes. CAL. Ad gloriam omnino; sed veram illam.
Et immortalem. Tua nec vera, nec immortalis est.
GLOR. Multi tamen illam ambiunt. CAL. Sequerer
Multos; nisi me vox Christi, teste libello hoc meo,
Iuberet in loco novissimo recumbcre [(transcriber); sic: recumbere] . Nisi ibidem et
Has minas legerem; Qui se exaltat humiliabitur.
HON. Vin' igitur tu patrios fasces; vin' familiae
Dignitates; vin' tot maiorum titulos contemnere?
CAL. Nollem; nisi caelum, et Evangelium, maiores
Mihi titulos laudaret. HON. Patrern habere Romanum
Consulem, magnum est. CAL. Maius est, patrem
Habere DEUM. HON. Tu ipse Princeps iuventutis es:
Ita Caesar iussit. CAL. Atqui ita DEI Evangelium
Iussit: Qui maior est vestrum. fiat sicut Minister. Utri
Parebo? HON. Cui plures parent. CAL. Imo, cui
Meliores. HON. Vide quid deliberes prius. Si honorem

Ablegaveris, omnibus contemtui [(transcriber); sic: contemptui] eris.
CAL. Contemptum hic, disco, gloriosum fore.
HON. Non assuevisti ferre opprobria. CAL. DEI
Caussa assuescam. HON. Tu assuesces? Somnias.
Non assuesces. CAL. Omnia possum in eo, qui me
Confortat. Assuescam. VOL. Ut omnia possis;
Ablegare tamen me non potes. Voluptas dicor.
CAL. Imo te ante omnia. VOL. Men' ? in hac
Aetatula tua? CAL. Possum. VOL. In hac fortuna?
CAL. Possum. VOL. In hac forma? CAL. Possum.
VOL. Ah, non potes. Tu Caesaris recuses gener esse?
CAL. Dum Christi servulus fiam. VOL. Tu abnuas
sponsus esse? CAL. Dum caelestis Agni assecla fiam.
VOL. Multi idem voluerunt, nequierunt. CAL. Nempe
Hic lego: Pauci sunt, qui capiunt verbum hoc.
VOL. Ex illis paucis nempe tu eris? non eris.
CAL. Ero; si iuverit DEUS. VOL. Si iuverit. Non
Iuvabit. CAL. O Numen adiuva: et blandientes has
Insidias profliga. ANG. Facessite hinc, larvae mendaces:
Meum Alumnum sibi DEUS vindicat. Maturate
Fugam. CAL. Praesens auxilium in praesenti periculo
Sensi. Quam blandus hic hostis fuit? Minus damnosus,
Si saeviret. Nunc decretum est, ea omnia persequi,
Quae in his Christi Evangeliis suadentur. Restat solum.
Ut rationes ineam, quibus id possim. O aureum
Volumen! Valeant profanae chartae: in hoc docentur
Omnia.

SCENA II. MUTIUS, EREMITA Cum comitibus duobus. PERNIO. OECONOMUS. CALYBITA. EPHEBUS I.

MUT. LOnginquo itinere fessi, comites, tandem
Urbem Urbium videmus, Romam illam
Hospitalem. Salvete o moenia, non iam veterum
Triumphis clara; sed caelitum nobili cruore purpurata
O tecta felicia, tot quondam Martyrum [(transcriber); sic: Martyrium] domicilia!
Hic Petri coruscat gloria; hic Paulli victoria
Triumphat. Iam pretium tulisse me sentio
Peregrinationis meae, cum licet haec sanctitatis
Incunabula spectare? Quot surgunt templa? Quot
Visuntur asceteria? Ubique rerum caelestium
Monstrantur monimenta [(transcriber); sic: monumenta] ! Orbis est in Urbe.
PER. Quid hominis istic est peregrini?
OECON. Veneranda canitie est senex. Circumspectat
Admirabundus. MUT. Biduum hic aut triduum
Subsisterem, siqua possem, dum caelitum beatos
Cineres devenerarer. COM. Hospitiolum pater
Quaeramus tantisper, dum voto huic tuo satis fiat.
MUT. Ree suades. Et circumspice tu paullisper, an
Hospitales alicubi fores pateant! COM. In hac vicinia
Tentemus. MUT. Nusquam errabimus; nam tota
Roma, quod dicitur, iuxta humana et hospitalis est.
PERN. Enimvero ad nos eunt. OECON. Dum herus
Adesset! MUT. Salvete cives. Siqua est, in his aedibus,
Christiani nominis notitia, per illud ego vos nomen

Oro, peregrinos Christianos, domo accipite; Tecum,
Tegetemque ad biduum praebete. PER. Salvum esse
Te cupimus, mi senex. Aedes, quas vides, et Christianae
Sunt; et Christianis omnibus amanter hospitales. Sed,
Quod unum hodie infortunium est, domo pater
Materque familias absunt. Nobis hospitem invitare,
Hero absente, non licet. MUT. Honeste excusatis.
Non offendor hac repulsa. Ceterum, ut nihilo setius
Bene feliciterque vobis heroque vestro eveniat, unice
Precamur. OEC. Utinam liceret! MUT. Sequimini
Comites; liberale Numen est; non differet aliud hodie
Hospitium providere. Hac paullum deflectite.
PER. Vir cetera videtur bonus. Sed quid ageremus?
Admittere non potuimus. OECON. Pudebat me
Repulsae: quam ille praesertim tam aeque tulit.
CAL. Superi omnes! quid agitis inhumani? Iamne
Discessit? PER. Here, extra noxiam nos sumus.
CAL. Vos extra noxam? crudeles fuistis. Qua abiit?
PER. Si intro illos duxissemus, et hero maiori
Displicita res fuisset; tu intrivisse nos diceres, nobis
Exedunda omnis invidia fuisset. CAL. Quanta autem
Invidia? Senem peregrinum, Christianum, tecto
Accepisse? Potius luenda haec vobis crudelitas erit;
Talem foribus prohibuisse: praedico. Qua abiit?
OECON. Equidem non observavi. PER. Neque ego
Memini: nisi quod hac putem isse. CAL. Sequere me
Hae illico puer. EPHEB. Non dudum abiit; facile
Assequemur. PER. Ea semper servorum conditio est;
Utrumvis fecerint, ut male fecisse dicantur.
OECON. Iam neutrum faciemus; et tamen, ne sic
Quidem recte faciemus. PER. Quomodo? OEC. Cum
Illos minor herus reduxerit; et ideo maior herus
Succensuerit, nos aeque vapulabimus; licet neque
Intromiserimus, neque excluserimus. PER. Ab hero

Maiori minus mihi metuo, quam a Themistio; qui,
Siquid sequius accidat, ex musca continuo elephantum
Cudet; et nos auctores, aut certe conscios fuisse dicet.
Novi ingenium. OECON. Nos imo in illum omnia
Vertamus. Quare non custodiit Alumnum suum, ne
Insequeretur? Illi permissa res erat. Viderit ille, quo,
Et quatenus excurrat herus minor. Nobis vetitum
Est, cum eo agere. Vidimus, tacuimus, tulimus.
Nostra non intererat. PERN. Propemodum est cur
Optem, ut sinistri quid accidat. Esset ea tandem
Opportunitas in Themistium vindicandi. At ecce,
Reducitur: ego subduco me. MUT. Nihil est, cur
Iniuriam depreceris. Nulla fuit. CAL. Ego, mi senex,
Iniuriam iis fecisse me arbitror, quibus, cum potui,
Bene non feci. Et scio patrem in servos
Animadversurum, ob hanc repulsam. MUT. Nisi
Veniam illis daturus est pater, non divertimus.
CAL. Dabit fortasse, si per me reductos sibi esse
Hospites viderit. Praei puer, et locum appara.
MUT. Plus biduum, molestus non ero. CAL. Nulla
Est molestia, in Christi hospite fovendo. Quo autem
Tu porro discedes? MUT. Visam Christi sepulcrum.
CAL. O votum meum! o esset aetas, et libertas mihi!
Sed istaec intus. Dudum aliquid tale animo agitavi.
Quamquam id, quia nondum est maturum, etiamnum
Premo. MUT. Prudenter istud; nam intempestiva
Consilia si prodantur, plerumque sunt nulla.
CAL. Quare id etiam te oro, ut intus, ne qua sit
Suspicio, caute mecum omnia dissimules.
MUT. Cavebo.

SCENA III. CIVIS. MERCATOR. PRAECO. TUBICEN. Cum servis Mercatoris. TURBA.

CIV. HOdie non dubie insperata me salus amavit.
Eram in suburbano; et forte in urbem
Regressurus, video via publica iacere sarcinas
Quasdam. Accurro, attollo. Et ecce hanc inde
Praedam reporto. Certum est mihi, argento aut auro
Fartam esse. Pondus id indicat. Eam ego tantisper
Asservabo, donec dominum inveniat. Nam fortuito
Esse amissam, satis constat. Ubi sciero cuiatis sit, fide
Optima reddam. MERC. Viam omnem relegi, nihil
Usquam apparet. SER. 1. Ego vestigium quoddam
In pulvere vidi, ubi iacuisse sarcinas suspicor;
Utique post inventas; et ab aliquo domum asportatas.
MER. Grandis pecunia est; cuius iacturam dissimulare
Mihi non licet. I. Malve; et praeconem quaere.
Praeconio subiiciam. Innumeri sunt aurei. Die centum
Inde me inventori numeraturum. SER. 1. Liberale
Praemium est; facile inveniet, qui invenisse se fateatur.
MERC. Vos ceteri, mecum accuratius pergite
Investigare. OMN. Frustra sumus: nisi asportata esset,
Iam invenissemus. Omnia dudum vestigia relegimus.
MERC. Tamen ite: etiamnum perquirite. Operam
Nemo perdet; qui amissum aurum bis quaeret.
PRAEC. Et quantum tu ais inventori praemium fore?
SERV. 1. Centum, aio, philippicos; PRAEC. Age sis,
Ergo, tu meus; et populum tuo cantu ad forum
Convoca. Satis istud. Nemo dum comparet. Cane

Iterum. Quiesce. Qui civis est, qui non civis; qui
Mas, aut femina; qui liber aut servus; qui aurum
Hodie in via publica reperit; repertumque sustulit,
Nihil inde clepsit; si fide bona egit; hic nomen
Profitetor; aurum redhibeto; praemium accipito,
Aureos centum. Cane sis denuo. SERV. 1. Accurrunt
Aliqui, sed nemo cum auro. TURB. Ad aurum,
Evocati sumus. SERV. 1. Prius afferendum est aurum,
Quam auferendum. CIV. Quantum auri amissum.
Esse dicis? SERV. 1. Redit herus: hunc interroga.
CIV. Quantum inquis esse auri, quod quaeris?
MERC. Aurei sunt quam plurimi, CIV. Ubi sunt
Amissi? MER. In via publica; prope suburbanam
Silvulam; ut conicio. Nam ad id loci, aurum habui.
Inde aliquousque progressus, desiderare caepi.
CIV. Qui illud tibi, bona fide, redhibuerit, quid
Merebitur? MERC. Dixi; aureos centum. CIV. Ni
Faxis; quid lues? MERC. Ni saxo, caput hoc irati
Caelites fulminent. CIV. Este vos mihi testes.
TURB. Testes. CIV. Reperi ego id loci sarcinas
Quasdam scorteas; quas conicio has ipsas fore.
MERC. Meae quidem certe scorteae fuerunt. Ostende
Inventas. CIV. Efferam domo. Vos hic me exspectate.
MERC. Insperato me hic beabit; si attulerit. Nam
Oppido infelix essem, ni aurum reciperem. Redit
Homo baiulus. Agnosco sarcinas: meae sunt.
SERV. Sunt ipsae; agnoscimus. CIV. Agnosce signum.
Nihildum effregi. MER. Resignabo tamen. Meae
Sunt. Quas ego tibi, vir optime, gratas gratias
Agam; qui meo me infortunio hodie levasti. Habe
Donum a me, aureos quinque. CIV. Centum
Promiseras. MER. Non memini. TURB. At nos
Meminimus. PRAEC. Certe ego centum aureos iussus
Promittere pro indicina. CIV. Ego totidem

Exspectare. TURB. Ita paci estis. Testes sumus.
MER. Non satis sit, aureos quinque dedisse?
CIV. Plus satis; nisi ultro plus promisisses. Iam
Standum promissis est; vel ad praetoris interdictum
Eundum. MERC. Si molestus esse pergis, ibo. Sed
Cave! CIV. Quid cavebo? promissum exigo; quod
Tuum erat, dedi. Quod meum est, peto. MER. Dedi
Aureos nummos quinque. CIV. In ius ambula.
MER. Ambulabo. Sed prius in deversorium devertam
Paulisper. CIV. Ut vadimonium deseras?
MER. Praedem dabo, hunc comitem meum.
CIV. Mox aderis; nam fastus iste est dies. Praetor
Ultro, mox in foro ius dicet. MER. Nihil morabor.
CIV. Vos postea mihi advocati este. TURB. Erimus.

SCENA IV. MUTIUS, Abbas. CALYBITA. Cum comitibus.

MUT. SUperi te omnes servent, fili; ut me tu
Humaniter et liberaliter habuisti? Cogis
Ingratum abs te abire. CAL. Pater, (nam hoc ego
Te posthac nomine dignabor) nihili est, quod dedi,
Prae ut tu mihi magna et multa virtutis exempla
Praeisti. Sequar olim: atque utinam statim! MUT. Parva
Est mora, cum opportunius sequeris. CAL. Proinde te
Per ego, per quicquid humanum, ac divinum scio.
Obtestor, ut huc ad me revertare. MUT. Faciam;
Quiesce. CAL. Perii. ni faxis. Nain indagavi iam
Omnia parentum consilia: cogitant honores, quaeritant
Opes; apparant nuptias mihi. Ni anteverto haec
Omnia, perii. MUT. Quomodo antevertes?

CAL. Fuga. Tecum ego clam evadam; per avia et
Invia eluctabor, dummodo effugiam. MUT. Mare
Traiiciendum est, CAL. Vel oceanus, si iubes:
Dummodo evadam. MUT. Quare tu, si serius es;
CAL. Serius ego? Ah. dubitas. Ego non sim serius?
Aut nunquam fui; aut hic sum. MUT. Si serius,
Inquam, es; prospice de navi interim; conduce
Navarchum, constitue diem; numera naulum: ut,
Cum ego ad condictum adero, alter alteri in mora ne
Simus. CAL. Una haec mihi interim cura erit.
MUT. Ita salvus interim, atque incolumis vive.
CAL, Et tu sospes felixque, et, quod primum
Oportuit me dicere, citus revertere. O quantum in
Viro hoc uno vidi? Miserum me, qui dudum haec
Exempla non vidi! Iam pridem alius essem: nec in
His deliciis paternis tamdiu haesissem! Nunc abiit
Paene in luxu, pueritia: abiit adolescentia. Heu
Quantum temporis mihi periit? Et fac hodie me vitam
Meliorem inchoare. Quantulum id erit? iam vitae
Medullam dedi nugis: sequiorem partem DEO dicar
Servasse. Pudet fateri. Ac ne magis pudeat olim; iam
Nunc DEO me emancipabo. Teneat parentis aula
Corpus istud; animum certe liberum mihi relinquet.

SCENA V. RUFFINUS, Praetor. CIVIS. TURBA. MERCATOR. Cum sex lictoribus. PRAECO. SCRIBA.

2. Assessores Iurecons.
PRAEC. EXeste turba; decedite de via; Urbanus
Praetor venit. Ruffinus, Eutropii consulis.
Filius, praetor, ius dicet. Qui alter alteri iniuriam fecit;
Qui accepit: adeste ad interdictum; fastus dies est.
Praetor ius dicet. CIV. Ego non differo; venio cum
Amicis in ius. Venire etiam Mercatorem iussi.
RUFF. Quod civibus meis, Reique publicae fortunet.
Ius dicam. Adeste partes. Ass. 1. Effecit tua aequitas
Et sapientia, Russine, ut nullae hodie, aut vix ullae
Lites civium serantur: gaudemus pace publica;
Eamque per te conservari, et in dies valescere, grati
Agnoscimus. RUFF. Siquid bene est meis civibus.
Quod Studium meum effecerit, laetor. Nemo ullus
Igitur est, qui hodie dici sibi ius postulet. Ass. 1. Quem
Equidem sciam, nemo. Ass. 2. Est imo, Praetor:
Nam civis quidam hodie mercatori litem intendit;
Uterque a te ius exspectat. RUFF. Adsunt iam partes?
CIV. Equidem adsum, praetor. Acturus iniuriarum
Cum mercatore; at ipse non comparet. RUFF. Citate
Reum. PRAEC. Accedit ultro. RUFF. Fareris huic
Homini te litem intendere? CIV. Fateor; et testes hos
Mecum cives adduco. TURB. Testamur. RUFF. Fateris
Et tu, te ab hoc in ius vocari? MER. Fateor: vocavit

RUF. In iure uterque estis. Agite causam vestram;
Acio datur. CIV. Sapientissime Praetor; fretus
Aequitare tua singulari, quam a consule patre tuo,
Viro clarissimo, Eutropio velut hereditariam
Habes; causam hanc omnem, breviter, vereque
Uti est, proponam. Sarcinas in suburbano, quas
Vides, reperi. Eas cum ex pondere aurum habere,
Non obscure coniecissem, sustuli e via, domumque
Asportavi. Ratus, quod evenit. secuturum, qui
Mox es sibi repeteret. Ita tantisper clausas, ut erant,
Reliqui. Brevi sequitur clamor; et praeconio
Crumena repetitur. Qui invenisset, ei centum aurei,
Praemium dicitur. Audio praeconem. Repente in
Forum advolo; Sarcinas huic fide optima redhibeo.
Praemium pactum exspecto. Ille promissi inconstans;
Aureos mihi non amplius quinque numerat. Plures
Daturum negat, et pernegat. Audisti causam.
Examina testes. Cognosce aequum. pronuntia
Sententiam. RUF. Testes vos estis? TURB. Sumus.
RUF. Nihil additum causae? TURB. Nihil.
RUF. Nihil omissum? TURB. Nihil. RUF. Atque
In haec omnia testes estis? TURB. Testes.
RUF. Audisti acorem. Siquid est, quo te defendas,
Licet. MER. Aequissime praetor, etsi novum est
Mihi causas perorare; cogit tamen necessitas, ut
Hodie ex mercatore, repente causarum patronus
Evadam. Ceterum quae accusator de sarcinis amissis,
Repertis, restitutis dixit, breviter, vereque dixit.
Quod porro adiunxit; centum aureos esse promissum
Praemium; fateor facum. Quod demum negavit,
Id praemium, ex pacto sibi datum: Id partim vere
Dixit; partim ex vano hausit. Nam centum illi
Aureos equidem non dedi. fateot [(transcriber); sic: fateor] ; Accepit ultro ipse:
Priusque sibi servavit praemium, quam mihi redderet

Amissum. In eam rem, do testes, hos quos vides.
Examina. RUF. Vos restes in hanc rem estis?
SER. OM. Testes. RUF. Ad haec quid dicis, Acor?
CIV. Nova haec iniuria est; praetor non feci. Nec
Prior mihi vita sic acta est, ut hoc crimine accusari
A quoquam possim. Restitui illi sarcinas integras,
Nullo ullo indicio violatas, aut effractas. Viderunt
Hi cives mei. Examina RUF. Vidistis omnes?
TURB. Vidimus: omnes vidimus. RUF. Quo tu
Autem argumento ostendes, hunc ultro sibi centum
Aureos, in praemium inde abstulisse? MER. Liquidissimo.
Nam nongentos in hac crumena cum ego amiserim,
Reperit istic homo; et ad me non plus octingentos,
In eadem inclusos, retulit. Examina testes. et verum
Scies. SER. OMN. Testes sumus. CIV. Atqui ego
Incolumem peram reddidi; nunquam aperui: nunquam
Intro aspexi. MER. Mille sunt artes. quibus facinora
Haec fiant; mille, quibus facta, postmodo
Concelentur. CIV. At nego a me facta. MER. Atqui
Ego facta aio. CIV. Testes pro me adduco.
MER. Itidem ego testes pro me. RUF. Iube, praeco,
Paullisper partes secedere. PRAEC. Exeste loco.
Secedite. RUF. Audistis, iuxta mecum, quam hi
Litem habeant; quid vos censetis? Ass. 1. Utrique
Testibus rem probant; mihi non liquet. Ass. 2. Non
Aeque utrique probant; quos enim testes habet
Mercator, quibus convincat, peram ab illo esse
Violatam? Ass. 1. Comites suos. Ass. 2. Scilicet ii
Viderunt, et interfuerunt, cum aperiret? Nugae.
Ass. 1. Quid si indicium facit ipsa crumena?
Ass. 2. Monstret, ostendat. Non potest. Ass. 1. Mihi,
Ut dixi, non liquet. Ass. 2. Mihi vero propemodum
Liquet. Cum cive facio. RUF. Ego causam
Disceptabo. Reduce partes in ius. Ingenio utendum

Est. Itane est, ut prius asseverastis? CIV. Persto in
Sententia, praetor. MER. Ego multo magis in mea.
RUF. Restat igitur ut et meam accipiatis. Crumenam
Hanc, tu ais te talem, invenisse, qualem hic vides?
CIV. Aio. RUF. Neque ullum ex illa aurum sublegisse?
CIV. Nullum. RUF. Ita Iuratus sentis ac dicis?
CIV. Iuratus. RUF. Tu quoque crumenam te ais
Amisisse nongentum aureorum? MER. Aio. RUF. In
Hac autem aureos tantum esse octingentos? MER.
Tantum. RUF. Atque haec itidem iuratus sentis ac dicis?
MER. Iuratus. RUF. Quod igitur utrique parti bene
Vertat: Ego Ruffinus Eutropii filius praetor urbanus,
Dico, hanc crumenam octingentum aureorum iure
Tuam esse, qui invenisti; et tantisper asservandam,
Dum alius veniat, qui eam amisisse se prober. Quare
Eam legitime tibi do, dico, addico. TURB. Aequa
Sententia est. Recte iudicasti. RUF. Tum autem
Te, mercator; quia crumenam aureorum nongentum
Amisisti, iubeo illam alibi quaerere. Nam haec tua
Non fuit, in qua octingentos tantummodo amissos
Constat. TURB. Sapienter. Nihil iustius.
MER. Per ego te, Praetor, per quicquid [(transcriber); sic: quisquis] carum est,
Oro; sine me pauca. RUF. Cognita causa est;
Pronuntiata sententia. MER. Sine paucula quaedam.
RUF. Sino; loquere. MER. Erravi: haec ipsa est pera,
Quam amisi. Mea est; ita homines omnes caelitesque
Testor. RUF. Quomodo haec tua? Tu nongentos in
Tua amiseras. Haec non plus habet octingentos.
Differt igitur a tua. MERC. Da veniam hanc Praetor;
Et mea, non plus octingentos habuit; RUF. Itane
Vero! Tua ergo te ipse sententia periurum proclamas.
MERC. Obsecro, Praetor. RUFFINUS. Non mihi iuratus
Dixeras, in tua nongentos esse? Ocius ex oculis,
Ex urbe facesse: ubi primum videro; lege in

Periurium tuum agam. RUF. Apprehende lictor
Periurum. Ass. 1. Sine miserum, effugiat. Satis iam
Luit. Hanc equidem subesse fraudem cogitabam.
Ass. 2. Callide fateor, et ingeniose periurum coepisti.
Meretur hanc multam periurium. RUF. Hora nos
Monet, excedere e iure; et forum dimittere.
Abimus. Ass. 1, 2. Imus.

ACTUS III.

SCENA I. THEMISTIUS. EUTROPIUS. THEODORA.

THEM. ETsi existimo nihil mearum me partium
Omisisse, in filio tuo, Eutropi; atque
Ideo, nec vereri me iure debere, ne
Quid olim vitio mihi vertas: tamen
Visum est, culpae suspicionem amoliri, etiam prius
Quam in suspicionem trahar. THEOD, Quorsum istud
Exordium huius? Vereor ne mihi sit ominosum.
EUT. Omitte haec prooemia, Themisti, et paucis,
Quid sit eloquere. THEM: Tamen haec oportuit;
Ne in me aliquam residere culpam crederes.
EUT. Eccuius rei culpam? an aliquid commisit filius?
THEM. Nihil horum. THEOD. In metu sum tota;
Quorsum haec evadant. Nam filius utique in fabula est.
THTEM [(transcriber); sic: THEM] . Ego per hos plusculos dies observo dicta et
Facta; gestus etiam et nutus heri minoris: video
Illum longe iam alium esse ab eo, qui fuerat.
EUT. Quomodo iam alium? deteriorem?
THEOD. DEUS hoc omen; mi vir.
THEM. Nequaquam, Eutropi; sed tristiorem solito;
Et maestis cogitationibus oppido defixum.
EUT. E quibus indiciis haec tu coniectas?

THEM. Video saepe furtim illacrimantem; saepe
Gemitus, et aegra quaedam suspiria trahentem.
Tum vero, cum esse solum se putat, audio in voces
Erumpere; video caelum suspectare; et manu
Languida pectus plangere: Neque quicquam
Eorum omittere, quae aegri solent. THEOD, Quam
Tu me ingrato nuntio terres? An aliquid morbi
Fortassis occuluit; cuius sensum ita iam dolet?
EUT. Acciri medicos iube, explorent. THEM. Eadem
Mihi primum suspectio fuit,. Sed usque pernegat.
EUT. An tu illi fortasse taetrior fuisti? THEM. Examinavi
Memet; sed deiero per caput meum, si verbuli unius
Sum conscius, quo ille se iure queri offensum possit.
Feci, dexique ea fere, quae velle te memineram.
EUT. Etiam de nuptiis? THEM. Obscure quaedam,
Eutropi, eaque tam caute, ut non intelligeret,
Quorsum dicerem. EUT. Ibi quis illi sensus est?
THEM. Siquid conicere potui, plane aversus.
Denique ne de gaudiis quidem profanis aequo
Animo audit [(transcriber); sic: andit] . Quamquam ibi conatur vincere sese;
Aut certe simulat conari. Ceterum nunquam mihi
Serius est, nisi cum ingemiscere, aut flere clam
Sinitur; Ibi illam personam ad vivum assimilat.
THEOD. Aliquid infortunii est. mi vir, quod filio
Accidit. THEM. Hoc ipsum negat. THEOD. Non differo;
Si suades, domine, ipsum ego convenio; scio, causam
Sui doloris aperiet matri; sive exoratus, sive
Compulsus. EUT. Experire, siquid in filio potes.
Atqui etiamnum aliud restat. Nunquam observasti
Eum inter et familiam aliquid litium fuisse?
THEM. Nunquam ego. Ac ne potuit quidem; quippe,
Cum egomet assidue ei adhaeserim; neque copiam
Cuiquam servo fecerim, eius aliquando offendendi.
EUT. Etsi haec tibi, quae dicis, credo: tamen ex ipsa
Ego familia, quid evenerit, exploratum ibo.

Evoca sis huc servorum aliquos. THEM, Potes; dum
Ne haerere culpam in me putes. EUT. Magnum mihi
Momentum in filio minori est: amo unum ante
Ceteros: et, cur ita amem, dignus est. Video enim
In illo multa argumenta magnae indolis. Eo crucior
Magis hac eius aegritudine; eiusque causam ut
Resciscam, laboro. Facilis enim medicina est, si mali
Originem, et morbi causam intelligas.

SCENA II. PERNIO. IANITOR. OECONOMUS. cum aliis servis. EUTROPIUS.

PERN. AIunt vocari nos, here; siquid est, impera.
EUT. Vos vero si herum me vestrum
Agnosceretis, gnavius, puto, imperata faceretis.
PERN. Fecistin' tu aliquid, sceleste. OECON. Ego,
Quod sciam, nihil. IAN. Neque ego. PERN. Ego multo
Etiam minus. Here, si quid peccavimus, indica;
Corrigemus. EUT. Non factum esse mallem; quam
Corrigi, quod factum est male. PERN. Atqui ego,
Here, neque quid factum sit male, intelligo.
EUT. Quid? herilem filium ita negligere; male id
Factum non putas? PER. Meministi tu aliquid factum?
OECON. Ego, nihil, quod sciam. IAN. Neque ego.
PER. Ego utroque minus. Here, obsecro, quid
Fecimus? EUT. Id, quod factum nollem. Filium mihi
Meum in gravem tristitiam coniecistis. Hoc fecistis.
PERN. Fecisti tu istud, Carpe? OECON. Nihil ego,
Quod sciam. IAN. Ego itidem nihil. PER. Itidem
Ego nihil. Ncmo [(transcriber); sic: Nemo] nostrum, here, hoc fecimus.

EUT. Scio; vester hic mos est: ad Neminem itur,
Cum quid peccatum est. Filius non de nihilo in
Maerore est. Quis causam praebuit, nisi familia?
PER. Magna est familia: potuit alius aliquis
Herum laesisse. OECON. Ego certe non sum familia;
Carpus appellor. EUT. Saltem indicaretis mihi, unde
Istae illius lacrimae? Neque enim est frustra, quod
Clam ita lacrimat. PER. Lacrimat Ioannes? Vidisti
Tu, Carpe, lacrimantem? OECON. Nunquam ego
Illum. IAN. Neque illum ego. PER. Neque ego sane,
Quod sciam. EUT. Me nuper absente factum oportuit:
Nam inde immutatus est. PER. Denique, si quid
Nossem, here, dixissem dudum; ultra proin ne fode.
EUT. At me absente nusquam quoquam abist filius?
Convenit neminem? Conventus est a nemine?
PER. Neminem memini. Meministi tu, Carpe?
OECON. Ego neminem. PER. Neque tu, Ianitor?
IAN. Neque ego, Pernio. Nisi quod memini,
Senem illum. peregre ad nos venisse. PER. Itidem
Ego iam memini. Senex quidam adfuit. OECON. Ita
Est, here? hoc aeque iam ego memini. EUT. Quem
Vos mihi senem? PER. Quendam illum, qui peregre
Nuper ad nos venerat. EUT. Quis erat quidam ille?
PER. Nescio. Scis tu, Ianitor? IAN. Equidem nescio:
Scis tu, Carpe? OECON. Itidem ego nescio: nisi
Quod peregrinum fuisse scio. EUT. Quid ille egit?
Quid voluit? PER. Nescio, here, nisi quod
Hospitium rogarit. EUT. Dedistis, me absente?
PER. Equidem non dedi. OECON. Neque item ego.
IAN. Neque ego dedi. EUT. Tales ego asinos,
Aeque stupidos, et vecordes nusquam vidi. Tanquam
Intersit, tu dedetis, an ille? Quaero? acceptus ille
Senex hospitio fuerit, nec ne? PER. Fuit; nam
Herus minor illum accepit. Nostrum non erat
Prohibere. EUT. Quid ei senex persuasit? aut quid

Dixit? PER. Nescio; Scis tu Carpe; CARP. Ego
Nescio. Scis tu Ianitor? IAN. Ego nescio. Id
Themistius viderit. Ei tu illum commendasti.
Nobis piaculum paene est, ad illum propius accessisse:
Ita, tanquam profani, et sacrilegi arcemur. At
Peregrino homini Themistio, omnia in illum licet.
Quare, si quod damnum a sene filius accepit, ob
Quod ita iam maereat; id omne Themistio imputa;
Nos in portu navigamus. EUT. Nescio, quid mihi
Senex iste vester non placet. Vereor, ne aliquid
Turbarum dederit. PER. Et nos veriti sumus.
Perquire sollertius paullo; dispeream, nisi inde
Ioannes tristior est. Debuit cavere accessum
Themistius. EUT. Eum ego cerre, si quid comperero,
Faxo, poenitet probe. Sed haec verba sunt. Ex
Ipsomet necesse est sciam. Vos me, trunci, vestro
Stupore, magis etiam perplexum fecistis, quam
Eram. PER. Subolet mihi prope, quid futurum sit,
Carpe Nam in Themistium denique haec sese
Tempestas effundet. OECON. Dum a me longe sit
Fulmen, Themistii servandi causa, me non rumpam.
PERN. Ego vero vel rumpi tandem non abnuam,
Dum ille se suspendat tandem. Intus eventum
Praestolabimur.

SCENA III. NAUCLERUS, Cum duobus pueris. CALYBITA. EPHEBUS 1.

NAUCL. VErus est verbum; qui altero ex naufragio
Emergit, eius hominis neminem miseret.

Is enim si saperet, naufragio primo contentus esset;
Ac ne secundo naufragium faceret, mari abstinuisset.
Quod ego proverbium verum esse, meo malo didici.
Nam quinquies ego iam naufragus, risum apud
Homines barbaros moveo; quem aiunt, dignum esse,
Qui sextum etiam naufragus fiam. Haec talia illi pro
Me vota nuncupant, misericordes. Certe autem si ipsi
Illi saperent, nequaquam ita mihi illuderent. Ut enim
Toties naufragus ad mare perfidum redeam, egestas
Facit. Iam adeo nunc vix dum emersi ex undis.
Cum ad easdem cogito reverti Ni facerem, brevi
Fame disperirem. Heus cives! Si quis Tyrrhenum
Navigare cogitat; veniat; triduum in portu ero.
Inde, si naulum solverit, ego vela solvam. CAL. Puer:
Adesdum illico. EPH. 1. Praesto sum, here. Impera.
CAL. Nautam vidi hac euntem, qui etiamnum ibi
Ambulat. Abi; et eum iube clam ad me venire.
EPH. 1. Eo. Sed ubi tu illum exspectabis? CAL. Hic in
Vicinia. NAU. Seu cives estis, seu advenae: qui
Navem, qui nautam conducere avetis; ego navim,
Ego nautam dabo: vos naulum date. EPH. 1. Mitte
Hos clamores, nauta, et me sequere. NAU. Imperiosus
Es puer. EPH. 1. Ita assuevi nempe: dum mihi semper
Imperatur; didici item ego imperare. NAU. Quo
Autem te sequar? EPH. 1. Herus meus conventum
Se cupit. NAU. Ecquis est herus tibi? Ubi est?
EPH. 1. Sequere tu modo: ducam. NAUCL. Gratis
Non eo. Si iubes lucrum sperare, potes ducere.
EPH. 1. Avarus es nauta. NAU. Ita assuevi nempe.
EPH. 1. Istic herus est meus. Here praesto est nauta.
CAL. Paucis et volo, mi homo. NAU. Ut lubet.
CAL. Tu interim, puer, abi ad musaeum; indeque
Ex scriniis meis, libellum mihi aureum apporta.
EPH. 1. Illum, inquis, Evangeliorum? CAL. Ipsum.
NAU. Ne tu erra; Iuvenis, ego non libros, sed

Homines quaero, quos trans mare deportem.
CAL. Neque tu erra, mi homo: nam ego puerum
Hunc, ne nostros semones arbitretur, specioso hoc
Titulo, ablego. Quaedam enim arcana tibi
Committam, siqua potes retinere, NAU. Rimarum
Utcumque sum plenus; eae tamen pleraeque omnes
Auro ferruminari queunt: ita ut nihil tum magnopere
Effluat. CAL. De istoc post videbimus. NAU. Imo
De istoc primum. Cetera enim omnia mihi post
Aurum sunt. CAL. Quantum igitur auri mereberis,
Ut me in maris huius insulam deportes; quae ducentis
Hinc passuum milibus abest? NAU. Solusne tu
Conscendes? CAL. Cum sociis tribus: ita ut nulli alii
Sit accessus; utque tu in portu, omnem meum nutum
Praestoleris in dies hos octo. Nam intra hos uno
Aliquo repente conscendam. NAU. Multa pacisceris,
Adolescens. Quid in has leges ultro mihi tu pendes?
CAL. Non sordide paciscar. Indica tute naulum.
NAU. Naulum? dabis aureos centum. Vilius non
Navigabis. CAL. Promitto: ex pacto summam hanc
Habebis. Tu vide solum istud, ne cui alteri haec
Indices. NAU. Iam dixi; aurum mihi omnes rimas
Obstruet CAL. Tum deinde, ut me in portu, quasi
Aliud agens, semper expectes. Quia comites meos
Expecto in dies. Ubi ad condictum aderunt, continuo
Vela dabis. NAU. Ita, ut pacti sumus. Vale.
EPH. 1. ere, verti, everti scrinia; nusquam est liber.
CAL. Igitur ipse necesse est quaeram. Sequere intro.
EPH. 1. Argum dixero, si repereris. NAU. Nunc
Denuo ad navim ibo. Et accidit nuper festive
Quiddam; cum homo mercator me obiurgaret;
Ecquae tandem proiecta haec foret audacia mea, toties
Navigare. An meministi, inquit, proavum tuum,
Patremque naufragio perisse? Ego vero, memini,
Inquam. Et tu tamen, inquit, audacule, ad maria

Etiamnum redis; neque proavi patrisque exemplo,
Periturum et aliquando times? Risi hominem
Meticulosum; et, quaeso te, inquam, potes tu item
Meminisse, ubi pater tuus diem obierit? Ait, domi
In lectulo decessisse. Pergo, et ubi avus, proavusque
Occubuerit, requiro. Ait, itidem utrumque in
Lectulo animam efflasse; et ibidem longo ordine
Omnes maiores suos fatis concessisse. Indui continuo
Frontem; et homo temerarie, audes tu tamen,
Inquam, ad lectulum adhuc redire, et in loco
Maioribus tuis fatali, condormiscere non times?
Ita hominis stultitiam ultus et ego ad mare redii:
Et ille necdum dicitur lectulum timere coepisse.

SCENA IV. EUTROPIUS. THEODORA. TERTULLUS. RUFFINUS. CALYBITA.

EUT FAmuli vos hinc abite; et huc Ioannem ad me
Evocate. Vos mecum hic confidete. Mea
Vestraque interest, explorato scite: quid consii
Secum agitet Ioannes; nam aliquid tacitus molitur.
TERT. Id ipsum ego, Pater, haud obscure plus centies
Adverti. EUT. Nescio quorsum res sit eruptura.
Rapui in quaestionem servos, ut verum extorquerem:
At muti sunt perinde omnes, aut caeci: et tamen in
Quaedam vestigia incidi; ex quibus sperem, elici
Aliquid posse. Examinandus igitur nobis est ipse.
THEOD. At quaeso, te, mi marite; leniter id potius,
Quam severe. Nam indolem eius nosti; quae plus

Nimio tenera et timida est. EUT. Ne metue; haec mihi
Cura erit. THEOD. Egreditur modo. CAL. O mei
Parentes; salvete, salvete o germani mei! Satin' ego
Veni tempestive, post quam me advocastis? EUT. Satis,
Nate mi. Ceterum ex re tua est, adesse. Quare hic
Inter fratres tuos sessum te recipe. CAL. Pareo,
Mi pater. EUT. Scis, nate; quo te amore parentes,
Fratresque tui complectantur. CAL. Scio, pater:
Et ea propter habeo gratiam. Mihi mutuus in illos est
Amor. EUT. Eo nos magis sollicitos habent res tuae.
CAL. Ita pridem comperio. EUT. Uno te salvo, salvi
Omnes videmur: et periculo tuo, nos ipsi periclitamur.
CAL. Erubesco, pater, hoc tam benevolo affectu.
Sed quorsum haec circuitio? EUT. Horsum, nate; ut
Tristitiae, quam in te insolitam videmus, causas,
Sponte animi sive indices nobis, sive, quod malumus,
Deponas. CAL. Mi pater: videor ego tibi tam
Insolenter tristis? THEOD. Non patri solum, sed
Mihi etiam, nate; Nam familia omnis, et ipsi hi
Fratres tui hoc admirantur. CAL. Mea mater, quaeso
Te, ne ita de me existima; satis mihi hilaris et laetus
Videor. TERT. Celari res porro non potest, frater:
Negari multo minus. Loquitur vultus; innuunt
Oculi; gemitus testantur. Quid tergiversaris?
RUF. Exceptae sunt voces; visi sunt gestus:
Deprehensus est in vestigiis dolor. Eum nos cum
Manifestum habeamus, causas modo cognoscere
Avemus. Fatere frater; habes hic, qui quicquid est,
Consilio te iuvent. CAL. Certe enim fratres mei,
Nimio plus solliciti, meam vicem estis. Bene me
Habeo. THEOD. Ita tu quidem tibi persuades.
Nos aliud experimur. CAL. Saepe est, mater, ut
Ambiguis quibusdam indiciis fallamur. EUT. Quid
Peregrinus apud te senex hic nuper egit?
CAL. Divertit, pater. EUT. Ab illo te aiunt in hanc

Tristitiam inductum. CAL. Quomodo enim ab illo?
Ignotus fuit, nihil egit, nihil dixit, quo tristiorem me
Fecerit. Hospes dialis fuit; venit, quievit, discessit.
EUT. Quid habuit causae, ut ad te diverteret?
CAL. Transibat, fessus de via: hospitium rogabat;
Idque per amorem Numinis. Causantur servi
Absentiam tuam; senemque hospitio excludunt.
Visa res indigna Mihi. Accurro, et hominem in aedes
Nostras induco. Quid hic peccasse me vides, pater?
Vidi eadem et te alias factitasse. Timui ne, si non
Facerem, degener patris filius viderer. EUT. Non
Improbo factum: si circumspecte facias. Volo
Omnino, liberi mei, a patre vestro hanc hospitalitatem
Discatis. Cur autem tu inde evasisti tam tristis?
Id ego te, materque tua, et fratres hortamur; sive
Etiam fas est, rogamus, ut candide dicas.
THEOD. Obsecro, nate; ne quid hic conceles.
Iuvabimus. CAL. Quando proditum me video, pater,
Dicam. Sed quaeso vos ego, ne tergiversationem
Meam priorem accusetis. Cupiebam enim factum
Tegere, quoad possem, ne meus dolor, etiam
Vestrum acueret. TERT. Nihil metue, frater; tuo
Dolore sublato, quod futurum hic speramus,
Noster illico nullus erit. CAL. Cum Senem, quem
Dixi, hospitem, a me dimitterem; inopinato vidi
Quiddam in hac urbe, vehementer displicitum mihi.
Quod quamdiu in republica tolerabitur; video, et
Praedico, laetum esse me non posse; Audistis
Caussam et originem morbi huius. EUT. Salva res est.
Iam invenimus remedium dolori tuo. Dic, quicquid
Tandem id est, quo offenderis; illico totum ex
Aedibus, ex urbe amoliemur. Ego consulatum in
Republica gero; fratres hi tui uterque praeturam:
Omnia mutare in urbe possumus, vel nostra
Aucto itate; vel Caesaris favore. THEOD. Reddidisti

Animum mihi, nate! Tantulum est, quod te tamdiu
Cruciavit? Ego gravius quiddam metuebam. Ita me
Caelites ament; quam ego nunc mihi videor tota
Revixisse. EUT. Reliquum est, ut nomines, quid sit?
CAL. Molesta res, pater, et gravis. TERT. Suspicor,
Themistium Paedagogum esse, THEOD. Ablegabimus
Continuo. Dudum verbulo in dicasses. CAL. Non est
Necesse, mater. Aliud quiddam est. RUF. Servulorum
Aliquis est, aut familiarium; cuius tibi aspectus tam
Gravis? CAL. Neque istud, frater. Sed quaedam
Haud placita consuetudo est, iam. nescio quando, huc
Introducta. Eam ego cum video, aut cogito, pater,
Confestim tristis, omnia fastidire, patriamque ipsam
Odisse incipio. EUT. Male illi consuetudini, quae te
Ita. turbavit, nate. Eloquere. Potentes sumus, et
Opulenti: Exturbare eam vel ferro possumus, vel
Auro. CAL. Cum hospitem, ut coepi dicere, a me
Dimitterem: vidi per urbis plateam longo ordine
Ductari funus. Terreor infausto aspectu. Quaero,
Quid sit? Aiunt mihi, hominem efferri mortuum.
Qualem hominem? Inquam ego; illi adolescentem,
Inquiunt, divitem, nobilem; et paucis ante diebus
Vegetum, ac florentem. Itane, inquiebam, est
Mortuus? Et quoties hoc solet? Quotidie,
Inquiunt; alii post alios efferuntur. Vetus haec
Consuetudo est. Quaero, an promiscue hoc fiat? Et an
Etiam mihi indidem aliquod periculum ingruat?
Nisi consuetudo haec, inquiunt, abrogetur, quotidie
In periculo es. His ego cognitis, fateor, cohorrui;
Indeque tristior esse incepi. Abolete vos igitur hanc
Urbis consuetudinem, et tristis porro non ero.
EUT. Abolere hanc unam, fili, non possumus.
Quotquot enim vivimus, mortales sumus. Neque alia
Lege nascimur, quam ut olim moriamur. Quamcumque

Aliam consuetudinem iube tolli; abolebimus.
CAL. Nulla alia displicuit, pater: haec una gravis,
Mihi et molesta fuit. EUT. Iam dixi, nate; abrogare
Hanc nequimus. CAL. At potens es in Republica.
EUT. Potentiam hanc nostram mors non timet.
CAL. At aurum habes, pater. EUT. Redimi mors
Auro, non potest. CAL. Nihil ergo aliud habes, quo
Hanc consuetudinem emendes? EUT. Nihil. Nam fixa
Et irrevocabilis est. CAL. Ignosce igitur, mi pater,
Et tu tristitiae meae;nam et ipsa, durante hac causa,
Mutari non potest. Quae enim ratio mihi esset, in hoc
Ludibrio periculorum laetari? TERT. Moriendum
Quidem est, frater; sed olim decrepito seni. Tu
Etiamnum adolescens es. CAL. Etiam ille fuit, quem
Extulerunt. RUF. Rarus is eventus est. Uni illi hoc
Anno accidit. CAL. Quid si uni mihi anno altero
Accidat? RUF. Incertum est. CAL. Haec ipsa
Incertitudo molesta est. THEOD. Quid proderit autem
Tanto ante confici maeroribus? CAL. Ut prosit nihil,
Tamen cruciat. THEOD. Alii ramen tui aequales his
Curis non anguntur. Sequere exempla. CAL. Cur non
Angantur, nescio. Certe cur angi debeant, scio, Ego,
Quod dixi, in hoc vitae mortisque metu laetari non
Possum. Sequantur illi meum exemplum. Aut, si
Nolunt comitari, cessent remorari. TERT. Non placet
Tuus hic metus, frater. CAL. Neque mihi placet.
Quia tamen assidue inhaeret, et expelli nequit; ideo
Maerore me hoc afficit. Ceterum, optimi parentes,
Tristiria [(transcriber); sic: Tristitia] haec mea, letifera et periculosa non est.
Temperat iuvenile gaudium duntaxat; animum
Vitamque non conficit. Liberabo vos metu.
EUT. Quando aliud fieri non potest, feramus.
CAL. Ita censeo, pater. RUE. Leniet has ipsas curas
Pedetentim aetas ac tempus. CAL. Fortassis:

Quamquam id vix spero. EUT. En, opes nostrae,
Quid prosint! ut ipsummet aurum perpetuo pallet, ita
Nos quoque divites, pallemus semper, et timemus.

SCENA V. MUTIUS SENEX. NAUCLERUS. COMITES MUTII.

MUT. IAm visi loca, quae oportuit: lustrata est
Palaestina; fixaque sunt oscula vestigiis beatis.
Longum et difficile iter fuit; sed terminus dignus
Adiri quantovis longiori. O loca felicia! Moriar laetus
Modo; Quia vidi vestigia, divinis pedibus calcata.
Vidi; et magnum inde gaudium retuli. Nunc restat
Via in patriam reliqua: quam novo comite auctior
Capessam. Sed ubi illum ego comitem meum
Inveniam? Quomodo de reditu meo certiorem faciam?
Ultro illum accedere, intutum est, ne suspecta sit
Fuga. Ita quippe obsecravit me, cum hinc discederem.
Ergo hic interquiescens, captabo, dum foras aliquis
Exeat, quem norim. NAU. Plus triduum est, cum in
Portu tergiversor. Biduum adhuc morabor, non
Ultra. Si conscenderit interim adolescens, si non
Conscenderit; ex pacto naulum solvet: Nam eiusce
Caussa, dum in portu manco, damnum rerum
Mearum feci. COM. Quem hic homo adolescentem
Loquitur, pater? Quid si est ille noster, qui condixit
Tibi? MUT. Haud scio dum; sed explorabo. Salve mi
Homo; Ut ego conicio, nauta es? NAU. Sane remus
Hic meus indicat, me sartorem non esse. Nisi tu
Remum hunc esse subulam arbitraris? MUT. Videre tu

Mihi commotior; eccui enim tam impotenter
Succenses? NAU. Navim conduxit quidam adolescens;
Naulum spopondit. Ad tempus hoc condixit. Modo
Moratur. Ego non irascar? An ille mancipio me suum
Credit, qui meam operam sic abutatur? MUT. Quod
Adolescenti est nomen? NAU. Taceri iussit.
COM. Ipsus est noster. NAU. Quamquam ego, ut
Maxime velim, edicere nomen vix possim:
Ita intricatum et perplexum est. Quod quidem illi
Bene eveniat. Nam si satis norim, ulciscar me probe,
Nomenque palam vulgabo. MUT. Non recte id facies,
Si silentium es pactus. NAU. Et ille navium est pactus:
Tantundem fecit. MUT Non differet porro; habe animum
Bonum. NAU. Differat, non differat: dixi. MUT. Nihilne
Meministi affine illius nomini? NAU. Vix aliquid.
Etsi nescio quid simile habet, cum Cavallita, aut
Caballista? MUT. Cuius filium se ferebat? NAU. Nescio,
Tropici, an Heliotropii. MUT. Quasi diceres;
CALYBITA, filius Eutropii? NAU. Quasi istud ipsum.
Ut illum omnes! MUT. OMItte maledicere: Adolescens
Est nobilis ac potens. NAU. Crederem, si suis
Promissis staret. MUT. Certum est; stabit, simul ut me
Venisse rescierit. Quibuscum enim aiebat conscensurum
Sese? NAU. Una cum aliis tribus. MUT. Numerum
Vides. Nos ii sumus, quos exspectabat. Quare, si me
Audis, abi, navimque ut promptam habeas, vide.
NAU. Dabo istud senio tuo, ut credam. Adolescens
Vix persuaderes; ita lubrica et mendax illa est aetas.
MUT. Abi securus. Ego te e vestigio consequar.
NAUCL. Eo.

SCENA VI. EPHEBUS 1. CALYBITA. MUTIUS, Cum suis comitibus.

EPH. 1. IUssit herus in portum excurre; post in
Forum recurrere; post ad templa quaedam
Provisere: sicubi senem illum viderem; qui olim
Peregre ad nos diverterat. Fui in portu, in foro, in
Templo;nusquam ille. Nisi demum est ille, quem
Ibi! Est planissime. Quid cesso ad herum recurrere?
MUT. Quem puerum hac euntem vidimus, an ipse est
Famulus Calybitae? COM. 1. Paene fuit, ut crederem
Esse. Cur eum de hero non rogasti, pater?
MUT. Dubitabam. Tum etiam ita me instituit
Calybita, ut caverem, nequid eum proderem. Facile
Autem sagax puer suspicari poterat, siquid ego de hero.
COM. 2. Hospitem diceres te fuisse; ei pro hospitio
Olim dato, gratiam habere velle. Nihil esset hoc
Suspectum. MUT. Tamen esset. Rectius dissimulatum
Ruto. Nos intereadum ad templum aliquod
Divertimus: post commodius huc reversuri.
CAL. Dixtin' mihi, puer, adesse senem?
EPH. 1. Enimvero, here, ibi est. CAL. Video. Abi tu
Intro. O hospitem gratum! Salve exspectatissime senex!
Quam tu mihi in tempore venisti? Dies, horasque
Numerabam, dum adesses, MUT. Neque me nullum
Tui desiderium tenuit. Properavi, ut redirem. Sed quae
Sunt interim res tuae? Satin adhuc salvae? CAL. Salvae
Quidem nunc; etsi aliquando non parum iactatae.
Fratres, parentes, familiam omnem adversam habui.

Sed, propitio Numine, omnia perrupi. MUT. De fuga
Autem? CAL. Bene omnia. MUT. Nemo dum
Subodoratur? CAL. Dedi operam, ne quis posset.
MUT. Ego me confestim hic subducam. Tibi
Molestum fortassis erit, tam insperato mecum!
CAL. Mihi insperato? Ah omitte.Nihil exspectatum
Magis. Vin' e vestigio tecum abeam? MUT. Vereor,
Ut possis, fili. Nam tantillo tempore, vix erit, ut iter
Appares. CAL. Tantillo tempore? Mihi vero temporis
Abunde fuit. Tum deinde quis apparatus est ei
Necessarius; qui opes amittere; et Christi amore
Pauper esse decrevit? Tamen ut videas, quam non
Imparatus adsim; cape centum hos aureos in naulum,
Quos interim nobis esse necessarios providi.
MUT. Hos pactus es Navarcho? CAL. Pridem. Is
Modo in portu expectat. Praei, pater; atque hos illi
Numera. Ego, velut aliud acturus, in via
Compendiaria subsequar. Una enim tecum incedere
In via, suspicioni obnoxium foret; mihique ob
Imminens periculum, haud satis tutum.
MUT. Divellamur ergo tantisper. Ego recta ad navim.
CAL. Ego extremum ad meos.

SCENA VII. ANGELUS Tutelaris.

MAgni animi facinus est, quod inceptat Alumnus
Meus; dum patriam; et parentes it relictum. Ah
Quot alii inter opes suas naufragi fiunt? Ideo iste
In tempore tabulam quaerit, qua enatet. Nam divitias,
Aurique et argenti onera proiicit, ne natantem
Gravent. Maturo consilio; et vel imitando , multis,
Vel certe invidendo. Utinam constantia, qua hoc

Inceptat, etiam duret? Ego, qui impellere dudum
Illum studui, nunc fugientem non deseram. Ne in via
Parentes occurrant,ne noti sodales obsistant, eos ego
Clam e via amoliar, dum tuto Alumnus effugiar; et
E portu solvat. Nam istud iam a Numine exorato
Concessum est mihi: immittere et moderari ventos,
Quoscumque navigaturo idoneos putem. Conabitur
Aliquid turbare Orcus; praevideo: verum faxo ego,
Ut elusos suos conatus sciat.

SCENA VIII. CALYBITA. EPHEBUS. 1. cum ceteris. THEMISTIUS.

CAL. AMbulatione opus est Non diu me hic
Exercebo. THEM. Si quo alio indiges, mone;
Omnia tibi obsequemur. CAL. Nullo, Magister:
Nisi hoc solo, ut hic aliquamdiu liberius percursem.
THEM. An aliquid doloris est? Ne dissimula.
CAL. Aliquid; sed perpusillum. Scio quid laborem.
Modica opus est libertate et mox, quicquid est molestiae,
Quiescet. Mea causa ne cruciare. THEM. Tum vos
Igitur ephebi quatuor, date operam hero: omnia ut
Ex sententia fiant. EPH. OM. Omnia hero debemus.
Omnia dabimus. THEM. Recte vobis consuletis.
CAL: Scitis vos qua in re, mihi maximam hodie
Operam gratificemini? EPH. OM. Here, indica.
Tui sumus. CAL. Quos habeo commilitones, dudum
Familiares meos, eos a me salvere; et ni molestum sit.
Vesperi ad me venire, iubete. EPH. 1. Here, factum
Puta: quos tamen illos praecipue velis, prius indica;

CAL. Quattuor [(transcriber); sic: Quator] ex omni numero sunt, quos prae ceteris
Diligo. Ad horum principem tu abi, Titum Manlium;
EPH. 1. Novi, quem dicas. Vin' ut me recta ad illum?
CAL. Recta. Et quoniam multis me obsequiis tibi
Tu devinxisti, cape sis hoc tandem a me mnemosynon,
Annulum meum: quem indicem mei reserva.
EPH. 1. Here, mentiar, si digitus mihi meus, prae
Anulo hoc tuo carus erit. CAL. Novi animum
Hunc. Atqui iam propere abi, quo iussi.
EPH. 1. Abeo. CAL. Tu vero, ad Cornelium meum
Pedonem vise: quaeque me scis velle, nuntia.
EPH. 2. Here, ut iubes. CAL. Sed tu quoque donum a
Me habe. Istas armillas. EPH. 2. Mihi armillas,
Here? Erubesco. CAL. Amavi modestiam tuam;
Ama tu hoc munusculum meum. EPH. 2. Here,
Te ego prae quovis munere. CAL. Verum abi iam,
Quaeso, et gnaviter perfer mandata. EPH. 2. Curro.
CAL. Tu tu deinde, ad Marcum Herennium mei
Aequalem curre. EPH. 3, Diligenter. CAL. Eumque
Ut veniat, roga. EPH. 3. Reliqua scio. CAL. Quia
Tu autem fidus mihi semper es; pugionem hunc
Aureum acipe? insigne amoris mei. EPH. 3. Isto ego
Salutem tuam olim propugnabo, here: et ubi
Pugionem impendero, vitam insuper impendam.
CAL. Postremo tu, sed non postreme inter meos:
Perspexi indolem tuam mei amantem; cui uni etiam
Plus ceteris omnibus debeo: habe a me: sed enim,
Quid restat mei? EPH. 4. Here, obsecro, absiste.
Satis habeo, cum favere te mihi video. CAL. Cape,
Inquam, hunc torquem aureum. EPH. 4. Per ego te,
Here, per salutem tuam, obtestor, omitte. Non
Mereor ego. CAL. Repudies affectum, si renuis
Donum. EPH. 4. Nimis profuse liberalis es, here.
CAL. Cras accusabis. HO die obtempera, et torquem
Serva. EPH. 4. Vim facis. atqui ego! ignosce, non

Invenio quid dicam. CAL. Interim ad meum
Aemilium decurre; et quid fieri in vesperum velim,
Significa. EPH. 4. Volatam 1 here, nisi tuae me
Benevolentiae aurum gravaret. Tamen eo, quo
Iubes. CAL. Tandem ablegavi a me arbitros meos;
Exoneravi me auro meo. Licet ire iam sine teste,
Quo libet, o diem! o tempus exoptatum mihi!
Iam denique liber esse, videor; cum vincula haec
Aurea exui. o grave onus, aurum! quam multi
Gemunt sub illo? et quam pauci gemere se sentiunt?
Restat ut patria quoque excedam; imo per meum
Exilium, ad patriam; sed meliorem, et perennem,
Tendam. Valete, extremum cives! Valete o fratres;
O parentes mei! Graviter feretis, scio. Sed
Assuescendum est; Olim migrarem vel coactus,
Si mors iuberet: praevertam hanc necessitatem,
Et sponte dimigrabo, quia DEUS iubet. Ignosce
Pater; ignosce mater hanc mihi fugam meam.
Fugio ad meliora.

ACTUS IV.

SCENA I. EPHEBUS 1. Cum ceteris. THEMISTIUS. PERNIO. OECONOMUS. MANLIUS. CORNELIUS. HERENNIUS. AEMILIUS.

EPH. 1. MAgno mihi stetit heri mei
Imperium. Ad Manlium misit. Ille
Neque domi usquam, neque in
Foro fuit. Ad praedium usque
Excurrendum mihi crat, ut invenirem. Sed ubi iam est
Herus? EPH. 2. Quo ire me iusserat herus, curriculo
Ivi. Si segnior paullo fuissem, a Cornelio aberrassem.
In limine quippe iam erat, ut foras concederet. Quid
Vero istud? Quonam herus minor abiit. EPH. 1,
Vidistin' herum tu? Ego nusquam reperio.
EPH. 2. Fortassis intro abiit, dum nos abfuimus.
EPH. 1. At hic interim expectaturnm [(transcriber); sic: exspectaturum] rebar.
EPH. 2. Intus est; eo ad illum, ut responsum
Referam. EPH. 1. Sequor, Etsi vix adducor, ut
Credam intus esse. EPH. 3. Malam operam dedi
Hero meo. Dum Herennium quaesitum eo; aberro
Miser a via; et temere plateis omnibus vagor. Denique
Eo locorum deveni, unde vix licuit redire. Id venio

Nunc, hero nuntiatum. THEM. Malum factum!
Quid audio? Quaeritur a patentibus Ioannes: Puer;
Ubi tu herum reliquisti? EPH. 3. Ego herum?
Hic rebar esse? THEM. Rebaris, furcifer? Iussin' ego
Te ab illo discedere? EPH. 3. Non sane tu. Sed ille.
Quid est? Non par erat, ut hero parerem? THEM. Par
Erat, ut omnes te inferi! flagrio. Quo interim
Discessit? EPH. 3. Ego id modo sollicitus fui, ut quo
Iussus eram, abirem. THEM. Quo iussus es ire?
EPH. 3. Illuc, opinor, unde nunc redeo. THEM. Et
Unde iam ergo redis? EPH. 3. Inde, aiunt; quo prius
Ivi. THEM. Scelestum caput! etiam illudis? Ego faxo
Mox, ut noris, puer, cui verba dederis. Potin', ut
Mihi edicas, ubi sit herus? EPH. 3 Cum illum
Invenero, dicam; ipse enim illum requiro.
THEM. Superum hominumque fidem! Quid agam?
Et eccum! unde iste alius trifurcifer? Quonam abiisti
Cum hero, puer? EPH. 4. Ego cum hero? nusquam
Ego. THEM. At inferi te perdant! frustum nebulonis.
Coniurarunt, inter se omnes ex compacto, et ludos
Me habent. Nisi me intus in tergo vestro ulciscar,
Ipse vobis poenas luam. EPH. 4. Atqui ego serio,
Magister, nescio, nec quid, nec quare sic excandescas?
THEM. Non excandescerem? Abiit herus minor, quo
Lubitum [Reg: Libitum] est; me inconsulto, ignari, invito. Non
Excandescerem? EPH. 4. Quo enim abiit? THEM. Ex
Te istud sciscitabar. EPH. 4. Ego ipse hic illum
Quaerebam. Quid si intus apud parentes est? THEM.
Apud neutrum. Nusquam in aedibus est. Aliquo abiit.
Dum ne in periculum, quod saepe fit, devenerit. EPH. 4.
Quaeram intus alicubi. PER. Quid dudum hic, homo
Serie, cum pueris litigas? Non pudet ante fores tamdiu
Contendere? THEM. Amissus herus est, Pernio.
PER. Cuius vitio amissus? THEM. Ephebis ego,
Nequissimis pueris, mandaram, attenderent.

PERN. Prudenter factum! Non tute adstare. et adesse;
Et quid ageret, quo iret, videre debuisses? Iam
Pueros illi paedagogos praefecisti: Quid cogitabas?
THEM. Nihil metuebam. PERN. Video. Sed nunc
Exede tu haec embammata, quae intrivisti. Qui
Nunquam cuiusquam audire consilium voluisti:
Itidem et nunc solus tibi consule. OEC. Totis aedibus
Mihi Bacchae Maenades videntur furere; tantus est
Omnium clamor. Aiunt herilem filium esse amissum.
PERN. Hoc idem infortunium istic queritur.
THEM. Ego me ad fugam apparabo, nisi ille invenitur.
OECON, SUadeo; nam tibi vitio vertetur soli; nos
Extra periculum sumus. MANL. Commodum familia
Foris est. Quorsum abis, Themisti? Te volumus.
THEM. At ego vos sane hodie non volo, Alium
Quaero. MANL. Quemnam illum? THEM. Herum
Minorem. Ut istos flagriones pueros mille diaboli,
Diabolaeque! MANL. Quomodo? Nam illi nos ipsi ad
Ioannem vocarunt. THEM. Ad meum? ad filium
Herilem minorem? MANL. Ut si nescias. THEM.
Enimvero caput hoc iuro, si verbum? CORN. Tanquam
Autem te inscio istud Ioannes fecerit? THEM. Luditis,
Opinor; Quid fecerit? MANL. Ad cenam ut hodie
Condiceremus, rogavit. THEM. Ut vos ad cenam?
OMN. Condiximus; omnes, THEM. Ubi est igitur iam
Ille. CORN. Id aequius est, uti nos ex te sciscitemur.
MANL. Non est ille hic intus? THEM. Ubi, hic intus?
Ubi enim se sub cenam fore, dixerat? MANL. Quaeso,
Omitte hac personam; et tuam indue. Quid opus est
Adeo hos ludos facere? Nos Ioannem accedimus,
Invitati. THEM. Me ludos facere existimatis? ah! nimis
Serios. Utinam invitasset. CORN. Enimvero invitavit.
Si digni non sumus, quos tu ab eo vocatos putes;
Nihil moramur. Abscedimus socii: domi nobis est,
Quod sufficiat in cenam. Honori hoc dedimus

Ioanni, ut condiceremus. THEM. Modo reducatis
Illum e fuga. coena opipara non deerit; promitto.
MANL. Non indigemus coena vestra: coenate soli.
Toties nos illum, tamque liberaliter habuimus; neque
Ut paria faceret, rogavimus; ultro misit, et rogavit.
Vale. THEM. Ah! Vehementer erratis, Iuvenes.
Amissus est herus; ubique requiritur. CORN. Etiam
Nos illum quaerebamus; sed apud te. MANL. Imo iam
Non quaerimus: nec quaeremus porro. Satis est.
Abeamus. THEM. Nae isti se ipsi decipiunt. Quamquam
Quid hi agant, hodie non laboro. Maior me cura
Sollicitat. MANL. Lepida haec nostra coena est, socii:
Erit olim ut gratias Ioanni referamus. Amissus est,
Scilicet. Quia enim vocasse poeni tuit, iam amissus est.
CORN. Deerat hoc unum huic fabulae, ut ipsemet
Ille in foribus consistens, negaret se domi esse; nam
Utique tantum illi fidei haberemus, si diceret se
Amissum esse; quantum huic Themistio habemus.
MANL. Iste utique rem solus moratur: parcus Euclyo,
Ut aiunt; et sibi uni beneficus. Sed me iectura cenae
Non turbat: OMN Domi aeque coenabimus. MANL.
Pudor potius permale me habet: nam propius est
Ut erubescam, quam excandescam. At prodit filius
Herilis maior.

SCENA II. RUFFINUS, PERNIO. OECONOMUS. IANITOR. PRAECO. TERTULLUS.

RUF. HUc illa scilicet, fratris tristitia spectabat! Ite
Citi vos omnes., et viis omnibus fugientem
Germanum perquirite. PER. Non potuit longius iisse.
Ego hac celerrime persequar. RUF. Si custodisses
Rectius, celeritate hac tua opus non foret.
PERN. Ruffine, innocentiam accusas. Meum nunquam
Fuit, fratrem observare. Themistium obiurga, illius
Haec Provincia erat. RUF. Omitte ambages; et in
Pedes te conice. Illum ego Themistium, simul in
Conspectum venerit! Vos item, testudines, ite; quid
Expectatis? Partimini inter vos viarum compendia.
Quaerite vestigia fugientis. OECON. Pridem issemus.
Tu, Marna, dexteram pete: Corse, tu per Flaminiam
Decurre: tu per Appiam. Ego mihi Latinam servabo.
RUF. Ite alacres. Qui indicium retulerit, aureos ei
Centum numerabo, de meo. IAN. Ego aureis his alis
Experiar, an possim volare. TERT. Quo amisisti tuos,
Frater? Peregre omnes? RUF. Viis omnibus dimisi.
TERT. Mihi aliud in mentem venit; quid si in urbe
Latibulum quaesiit? RUF. Quomodo inde eruemus?
TERT. Praeconem hunc meum per urbem dimittam;
Indici praemium decernam. RUF. Placet consilium.
Matura TERT. Saltem auri splendor excitabit aliquem,
Qui scire se dicat, quanam aufugerit? RUF. Age sis
Igitur, praeco; et in foro, in circo, populum ad
Faciendum indicium excita. PRAEC. Quantum indici

Promittam? TERT. Quingentos philippicos. RUF. Aut,
Si opus est, plures. Qui viderit, indicarit, reduxerit,
Ei hoc praemium esto. Qui volens, sciens, lubens,
Receperit, texerit, in fuga iuverit; ei tantundem
Multae esto. Ita consulem Eutropium parentem; ita
Filios Ruffinum et Tertullum praetores edixisse.
PRAEC. Ego index hodie esse vester, quam praeco
Malim. TERT. Haec tu autem locis aliis per Urbem
Proclama. Nam in hac vicinia, si esset, iam indicium
Haberemus. PRAEC. Eo. RUF. Nos intro ad parentes
Imus; ut eorum dolorem in parte leniamus.

SCENA III. IRUS. CODRUS. PERNIO.

IRUS. NEmo olim Proteus, aut Vertumnus ita se
Repente vertit, atque ego me hodie. Totus
Alius sum, ac heri fui. Et dispeream male, si oculi me
Mei agnoscunt. Calcei, femoralia, thorax, pallium,
Pileus omnia; hui quam diversa a meis! Mater
Hodie mea, si mihi occurrat, negabit se meam esse.
Heri Irus appellabar, Codri frater. Nunc abdico
Nomen, Croesus sum germanus, COD. Abiit ex oculis
Irus; quo abiit? Repente amisi. IR. Hic frater est
Meus. Nihildum novit de mea fortuna. Ludos illum
Aliquamdiu faciam. COD. Diverti paullulum de via;
Praecessit ille. Dum redeo; illum amitto. IR. Paullo
Ante simillimam vestem habui, ut me, fratremque
Hunc nemo dignosceret. COD. Iuvenem video illic
Ambulantem, percontabor, an viderit. IR. Planissimum
Est; non agnoscit. Pergam illudere. Pileum in

Frontem subducam; et vocem ementiar. COD. Amabo
Te, nobilissime adolescens; monstra, si potes, qua
Peregrinus avidam incesseris, paullo ante. IR. Nempe
Tu viarum custodem me arbitraris, qui viatores
Observem? COD. Non, sed si forte quem vidisses. IR.
Vidi, Nescio quem, tui simillimum, hic paullo ante.
COD. Germanus est meus. IR. Tum tu cave tibi a tali
Germano. Nam nova quaedam facinora coepit factitare.
COD. Quae facinora? IR. Quibus facillime in furcam
Itur. COD. Ergo ille germanus meus non est. Nos
Enim, etsi pauperes peregrini sumus, tamen honeste
Educati mala facinora facere non assuevimus.
IR. Quale igitur facinus istud est, hominem obvium,
Et serico eleganter ornatum, vestibus exuere; paeneque
Nudum a se dimittere? COD. Fecit hoc ille? IR. Fecit;
His oculis egomet vidi. COD. Homo ille, certum est,
Germanus meus non est. IR. Quisquis est, certe enim
Quod dixi, facinus fecit COD. Et quo ornatu eum
Euisse dicis? IR. Petasum gestabat, ut tute; penulam
Scorteam item, ut tu; tunicam e tela, e quali tu:
Denique scipionem, qualem et tu. COD. Mirum, nisi
Vel invitus in hac veste fratrem agnosco! sed unum
Indicium restat. Habuit etiam tibialia alba et linea,
Item ut ego? IR. Ea vero non habuit item ut tu; alba,
Linea; sed pulla et lanea. COD. Frater est, nolim
Velim. Perii, si vera narras, IR. Verissima, COD. Et
Quo abiit postremo? IR. Vestem secum omnem
Abstulit, et abscessit. COD. Non visus est timere?
IR. Quid timuisset, audax? Gavisus imo est facto; et
Ridens hominem a se dimisit. COD. Miserum me!
Cur in tempore non adfui? impediissem factum.
IR. Tu impediisses? Si quid ego te novi, ipse adiuvisses
Maxime. COD. Ego veste alios exuerem? IR. Imo te
Indueres. COD. Nunquam feci. IR. Si elegans esset,

Qualis est mea, fortassis auderes. COD. Superi! Quid
Video? Ita superi me ament; ut ego non noram te!
Sed unde has vestes frater? IR. Ego me tibi fabulam
Feci. Quicquid narravi tibi, ita ut narratum est, ego
Feci. CODR. Eho, tu alium spoliasti? IR. Iure
Optimo, frater. Nihil metue. Res ita evenit. Quo
Tempore tu a me diverteras, ego paullulum
Progressus, incidi in Iuvenem, frater tam nobilem et
Elegantem, ut nihil supra. Is meam penulam,
Tunicamque conspicatus, ultro accessit, salutavit;
Rogavit suam ut licerer vestem, cum mea permutare.
Erubui primo: sed ubi serium adverti, victas manus
Dedi: Meam exui; hanc ipsius indui. COD. Sine pretio?
IR. Gratias mihi insuper egit; et osculatus me,
Dimisit. COD. Ego si adfuissem, omnino adiuvissem
Frater. Sed, sine ut omnia dispiciam. PER. Ego
Littora; ego pervia et invia, lustravi, ut herum
Invenirem: Rupi ilia currendo. Nec tamen plus egi,
Quam si egissem nihil. COD. Omnia serica: thorax,
Femoralia; pallium. Hui qualem pileum? PER. Ego
Nuntio meo familiam iugulabo si neminem invenisse
Me dixero. COD. Ecquis ille tam liberalis adolescens
Fuit? IR. Mihi tam notus, quam tibi. PER. Quis
Pone loquitur? Caelites boni! Estne ipsus quem
Quaero? COD. A capite ad calcem, nova omnia.
Hem! PERN. Certe vestes agnosco. An herus est?
IR. Examina pallium. Vide, quam ornatus hic omnis
Me deceat. COD. Ambula. PER. Herus est. Reperi.
Here, o here; quam gaudeo te salvum esse.
Dudum quaesii. COD. Quis es tu homo? PERN. Nihil
Istud ad te. Meum ego herum appello. COD. Abstine
Manum. homo: suadeo. PERN. Tu me prohibessis,
Nefarie? COD. Omitte. PERN. Here, non agnoscis,
Pernionem? IR. Quem tu mihi Pernionem loqueris?
PER. Vox ista non est heri; nec vero facies. Nec item

Ingressus. Erravi temere; alium credidi. COD. Herum
Iste te suum appellabat. PERN. Enimvero certe vestis
Est heri mei. COD. Cave tu propius ad illum?
PERN. Male peream, nisi pallium istud est. Sine.
IR. Absiste, moneo. PER. Non absisto. Res mea agitur.
Unde tibi haec vestis? IR. Mea est, insane. Quid clamas?
PERN. O caelites! pileum, pallium, omnia agnosco.
Fidem vestram, accolae! sinite me hos comprehendere.
COD. Quid tibi rei est mecum? Abstine. Confestim.
PERN. Aut occidistis herum meum, aut spoliastis.
IR. Si lacessere perrexeris, homo; paenitebit.
COD. Abeamus, frater, ab hoc insano. PERN. Reddite
Vestem prius. Ostendite herum mihi; Saltem cadaver
Monstrate mihi. IR. Latrones iste nos censet?
COD. Clamet furiosus ad ravim, si volet: tu veste
Ornatus, tace, et abi. PERN. Heu, quam crucior,
Non adesse qui me adiuvent! Certe enim isti sunt
Sicarii, qui peremerunt herum meum. Quid agam?
Quid dicam parentibus, infelix? Illi amissum filium
Putant: falluntur; ego illis occisum etiam nuntiabo.
O nuntium ingratum!

SCENA IV. CHORUS EPHEBORUM.

EPH. 1. VIdetis socii triste palatium. Eheu, quam
Omnia lugent? Ubi gaudium nuper, et
Voluptas imperabat; ibi maeror iam merus, et luctus,
Dominantur. omnis angulus lacrimis recentibus
Madet. Ubique aut triste silentium est; aut clari
Gemitus; aut grave suspirium auditur. Eheu
Quam facili motu res laetae tristesque permiscentur!

Uno die, nos herum; pater natum, familia gaudium
Suum amisit. Nulla potuit timeri ruina gravior.
EPH, 2. O armillas, triste monumentum. Hoc spolium
Mihi reliquit abiens. EPH. 1. Hunc anulum mihi.
EPH. 3. Mihi pugionem hunc; o telum grave!
EPH. 4. Mihi torquem istum. o donum quantis
Doloribus permixtum! EPH. 1. Hinc nempe
Liberalitas ista! donabat omnia nobis; ut se ipsum
Auferret. EPH. 2. Utinam omnia abstulisset, ut nobis
Se ipsum relinqueret. EPH. 3. Iam displicet pugio
Donatus; displicet donum, per quod amisimus
Dominum. EPH. 1. Querelas omnes, socii, et lamenta
Numeris claudamus musicis. EPH. 2. Sed lugubribus
Et maestis, quales ratio temporis exigit.
Tu praecine
EPH. 1. Ite o gemitus? ite o lacrimae!
Lacrimae Dominum flete amissum,
Flete Ioannem. Non suit illo
Alter melior, carior alter.
Quis te nobis abstulit error?
Quae fuga rapuit nimium carum
Saeva Ioannem? Si te nigra
Libitina manu, si te ante Patris
Matrisque oculos invida nobis
Parca necasset, dolor esset atrox,
Sed minor isto; Saltem cineri,
Iustisque tuis heu! lacrimarum
Triste tributum tua turba tibi
Grata referret.
EPH. 2. Nunc ubi cinis est, cui lacrimemur?
Ab quam miserum mortales genus!
Quamque, o homines, res vana sumus!
Quid maius heri, quid nobilius
Habuit nostro Roma Ioanne?

Cui gaza domi dicior auro?
Cui maior opes arca flagellat?
EPH. 3. Quis vernarum, pecorumque greges.
Quis prata, domos, praedia, villas,
Quis mille modos, quis mille vias
Numerare queat, quibus in patrias
Influit aedes aurum Italiae,
Aurumque Orbis prope totius?
EPH. 4. Non mille satis bobus arantur
Tua rura tibi. Pinguia tondent
Prata Galesi mille bidentes;
Totidemque bibunt flumina mollis
Laeta Tarenti, Et quot Calabrae
Siculaeque implent horrea messes?
Sed te miserum! Quid cuncta iuvant.
Si cuncta fugis? Si procul Urbe,
Latioque procul non est alibi
Rodere panem?
EPH. 1. At iam Trabeas, Fascesque tibi,
Genitorque suum destinat Annum:
Iam laeta novo Consule Roma
Ebur omne patris, Tabulasque tibi,
Fastosque parat, signatque tui
Nominis aurum. Nam Caesaribus
Cognata domus quos non titulos
Sperare iubet? Quid tamen isthaec,
Quid cuncta iuvant, quando illa fugis,
Patriamque tuam post terga videns
Animam levibus credere ventis
Vitae nimium prodigus audes?
EPH. 2. Et nunc forsan nemore in denso
Te vasta tenent antra ferarum.
Forte Macarios, Paulosque senes
(Nimis alta) sequens, nitrii montis
Triste cacumen secretus habes.

Aut te Nili per aperta vagum
Pharos alta videt? Num te Solymae
Vicina lavant vada Iordanis,
Praebetque pigrum Laura cubile?
Pridem de te cecinere diu,
Non iam falsi, talia Vates.
EPH. 3. Quod si Sponso non Hymenaeus,
Non Iuno satis pronuba risit,
Nec Sponsa placet; quamcumque aliam
Securus habe. Si nulla placet,
Habeas nullam. Si tibi floris
Castique tori tanta cupido est,
Habeas nullam; maneat vitae
Vestalis honos, maneat vidui
Gloria lecti; placeat porro,
Si tibi tantum Praetexta placet.
EPH. 4. Non propterea Domus alta cadet
Romulidarum; sed saepe novos
Roma Quirites laeta videbit;
Nec adhuc deerunt, qui pulchra serant
Serta capilli: Nondum taedas
Omnis damnat Roma iugales.
EPH. 1. Quod si pietas, virtusque nimis
Culta coegit tristi Patriam
Damnare fuga; quid erat tandem,
Quod tam sanctam fugeres Urbem?
Quod facis alibi, poteras Romae;
Maiusque foret Roma theatrum.
Non te Matrem occidere fletu,
Non te curis mactare Patrem
Patria nimium maesta videret.
Et quae virtus, et quae pietas
Mactare Patrem, occidere Matrem?

EPH. 2. Pietas speciem, virtutis habet,
Virtus non est, si lege caret,
Metasque suas improba transit.
Ultra has sapiens prodire fugit;
Si tanten audet, sapiens non est,
Et quod prodit, crimen habetur.
Peccat virtus, si fine suo,
Frenoque caret, nescia Legum.
Moderata placent; haec sola valent,
Annosque ferunt, perstantque diu.
EPH. 3. Sed tu nimium crude Ioannes
(Quod pace tua dixisse velim)
Ne sperne tuos dure parentes,
Non es, non es. Calybita Chalybs.
Non te profugum permitte diu
Deflere tuos. Satis esse potest,
Quod tibi lacrimis Roma litavit.
Quantum est, Romam lacrimasse tibi!
EPH. 4. At tu magni Rector Olympi,
Si tibi soli ponimus aras,
Si te solum Tarpeia colunt
Templa Tonantem, nec poeni tuit
Pro Iove falso tandem verum
Te nosse DEUM, nosse Parentem:
Si te lacrimae flectere possunt;
Miserae Matri, miseroque Patri
Carum citius redde Ioannem.
Hoc Roma tibi supplicat, omnis
Hoc Romanus supplicat Orbis.

SCENA V. CALYBITA. MUTIUS. Comites duo.

MUT. MOlesta navigatione defuncti sumus; et
Metam attigimus quam optabamus.
Haec nostra sunt domicilia, Ioannes. Hic lares tuos
Agnosce: non terret inculta facies? Silvas vides,
Vallesque et montes. Nusquam hic Romana viridaria,
Neque Pallatia cernes. CAL. Pater, si cordi talia
Fuissent, Romae manerem. Nunc secessum hunc malui.
MUT. At solitudo, et tesque haec inhospita, molestiis
Interdum non carent. CAL. Molestias si ferre omnes
Refugerem, caelestes ego delicias quo iure olim
Sperarem? Evangelia mea me docent, Regno caelesti
Vim afferri; nec nisi constanti violentia expugnari
Posse. MUT. Rectam instas viam. Ceterum praedico;
Laborabit Orcus, ut hinc te amoveat; aut certe
Ut quietem tuam obturbet: Tum vide, ea omnia ut
Probe memineris, quae in navi per otium docui.
CAL. Multa monuisti; nihil omnium excidet.
MUT. Tum, si quid novarum rerum molietur hostis;
Identidem ad me recurre; hic hin vicinia ero.
CAL. Tuis vero precibus mea hac rudimenta munire;
Et porro consiliis, ubi usus erit, iuvare me perge.
MUT. Ne dubita, sili; ego gnaviter advigilabo, ne
Quid detrimenti res tuae capiant. Cras mane ad te
Revisam. Nunc ibo, et ad hospitiolum meum me
Recipiam. CAL. Vale, mi ductor; et meriti tui,
Praemium a DEO exspecta. Eduxisti e patria mortali;
Viam monstrasti ad immortalem. Quid potuisti
Praestare maius? MUT. Vale; et persta. Pugnandum

Est tibi fortiter: Sed si praemium pugnae cogitaveris,
Vinces. CAL. Valete, et vos comites mei;
Numenque propitiate mihi. COM. Vale. CAL. Iam
Christe, o Numen meum, perveni, quo vocasti.
Hic servire me tibi iubes. Da quod iubes, et iube
Quod vis. Te propter ego excessi e patria, reliqui
Patrem, amisi matrem; abdicavi me fratribus,
Privavi famulis: separavi a sodalibus. Posthac
Omnia haec mihi tu eris; et, o DEUS meus!
Quanto his omnibus mihi tu pluris eris? Valeant
Regales nuptiae, quas parabat pater; abeant
Mortales deliciae, quas promittebar mater: absint
Fallaces divitiae, quas offerebat Roma: Caelum ego
Cum intueor, iam nuptias, iam delicias, iam
Divitias omnes obliviscor. Servavi tamen aliquod
Spolium e patrimonio meo: hunc aureum libellum;
O libellum! Ubi non frontes aureae, nec picturata
Cornua, nec umbilici purpura placent: Sed inclusa
Hoc ornatu Evangelia! Bene res habet. Nequaquam
Exheredavit me pater. In hoc libello, totum mihi
Patrimonium reliquit. Nunc eo, meque precibus
Adversus Orci insidias armare incipio.

SCENA VI. THEODORA. OECONOMUS. IANITOR. EPHEBUS. 1.

THEOD. COnsumpsi lacrimas, infelix Mater; sed
Consumi dolor meus, eheu non potest!
Quid commerui, misera, ut me fugeres, nate?
Timuisses patrem; ignosci poterat; repudiasses
Fratres; credi poterat; odisses patriam; ferri fortassis

Et hoc poterat. Sed matrem abdicasse, quis credet,
Fili? Quis ignoscet? Quis feret? Atque esto tamen;
Fugere a me volebas? An hoc saltem non debebas
Matri? Ut abiturus, vale prius diceres? Ut fugae
Caussam, ut exilii locum, matri indicares?
Et quidem tali matri: ah quali! Quando ego bene
Tibi non feci? Quando aliquid negavi? Quando
Non omnia dedi? Prius saltem oculos clausisses
Patri! Prius matrem, sepelisses. Non longa haec
Mora foret: brevi me dolor conficiet: et si parcat
Dolor, senectus consumet. Nunc tu et patris
Oblitus, et matris immemor, ne funere quidem
Nos dignatis? EPH. 1. Domina, parce, obsecro,
Has querelas: acuunt dolorem; et malum non tollunt,
THEOD. Acui porri dolor meus vix potest: iam
Pridem pervenit ad summum. EPH. 1. Redit ecce
Oeconomus noster. THEOD. Absque filio meo,
Carpe? OECON. Utinam Domina, liceat negare.
Sed, pro dolor. THEOD. O nova vulnera!
Sperabam misera saltem retractum iri e fuga.
OECON. Quicquid licuit homini, tentavi, ut
Reperirem. Nusquam vestigium. Quid interim
Conservi mei? Nihilne illi? THEOD. Nondum
Omnes sunt reversi. Pernio autem, occisum a
Latronibus suspicatur. Miserum me! Cur ad haec
Tempora vivo? Superstes filio; orba mater.
OECON. DEUS meliora! Quomodo istuc Pernio
Suspicatur? THEOD. Duos vidisse latrones se ait,
Eius vestibus ornatos. OECON. Vestibus?
THEOD. Pallio, pileo, ceteris. OECON. Similes
Fuerunt; et Pernio easdem credidit. Ne istud metue
Domina; vivit Ioannes; et ni animi fallor, brevi
Aderit. THEOD. Ah, brevi! EPH. 1. Eccum etiam
Ianitorem Domina. THEOD. Quid affers nuntii,
Sanga? Ah tacet. IAN. Certe, Domina, nihil studii a

Me omissum est. THEOD. Perii, infelix. Neque iste
Filium reducit. Quid ultra moror? Moriar.
OECON. Terruisti, tu heram gemitu tuo. IAN. Quid.
Facerem? An ridere debebam? Ideo missus fui, ut
Verum nuntiarem. Ivi, quaesivi, nihil reperi,
Inanis redii. Istud nuntio, Ecquid tu interim?
OECON. Aeque actu. IAN. Ergo serio amissus est herus.
OECON. Metuo.

SCENA VII. GLORIA. HONOR. VOLUPTAS. OPULENTIA. CALYBITA.

HON. ITane vero? Non victos esse nos modo, sed
Triumphatos etiam putat? Sponsam reiecit;
Dignitates contempsit; aurum abdicavit: et ne
Quietem amitteret, patriam ac parentes amisit;
Inque hunc terrae angulum sese abstrusit. Securum
Ergo iam se credit? Accingimini mecum, mei
Comites; et ostendite, etiam nos maria traiicere,
Et solitudines perambulare posse. GLOR. Quam vis
Humilem sibi casam delegerit, subibo tamen. Ego
Gloriae cupido, saepe in pauperum etiam tabernis
Hospitium inveni. VOL. Inter horrida licet, atque
Inculta nemora sese abdiderit; Ego Voluptas in
Iisdem saepe pugnavi; saepe etiam magnas victorias
Retuli. OPUL. Auri sitis ubique magna est; quis
Enim abnuit dives esse? Ego igitur Opulentia, in
Hoc antro aliquem quaeram; fortassis et inveniam,
Qui me sibi hospitem admittat. HON. Hac acie,
Quidni victoriam mihi pollicear? Gloria, Voluptas.
Opulentia, fortissimos quosque superarunt. Hic

Demum tiro, et infans resistat? Lubet experiri.
CAL. Nescio quid hodie sim morosior, quam heri.
Pugna quaedam assidue mihi pugnanda fuit. Non
Periculosa quidem illa; sed tamen molesta. Nam scio,
Quo auctore haec talia fiant. Orci molitiones et
Cuniculi sunt. Ah quam saepe mutantur hominis sensa!
Cum Roma migrarem, gaudium erat omnia
Relinquere; patriam, parentes, opes. Hodie alia
Omnia sensus iudicat. Redeunt sperati olim honores,
Et animum lacessunt. Quid? Tune nos? Tu nos?
Tu ita humilem vitam vivere? Et mille talia.
Quae tamen ludibria, cum tandem ex animo exclusi,
Repente subeunt, mille voluptatum genera;
Visa olim, non visa. Credo aliquando socios
Adesse veteres meos: Aliquando me ludicris Romanis
Interesse: paeneque deiero, me oculis omnia haec
Spectare. Sed simul caeleste signum fronti, pectorique
Imprimo, nebulae instat haec Stygis deliria confestim
Dissipantur. Quod autem insolens est mihi, cum
Aurum etiam habitum nunquam valde amarim,
Iam auri habendi stultissima cura me vexat! O quam
Prodest, haec omnia sic futura ab optimo sene audiisse?
Idcirco iam rideo haec Inferorum consilia; non
Nocitura, quia praevisa. Scutum obiicio hunc librum.
Hoc uno mille quotidie tela excipio, aut eludo.
HON. Actum hodie agimus; hebetavit pertinax
Animus omnia spicula mea. GLOR. A me, velut ab
Hoste, sibi vigilantissime cavit. VOL. Aures mihi
Praeclusit. OPUL Oculos mihi negavit; et aurum
Hoc meum nunquam ne aspexit quidem. HON. Aut
Arma nobis alia sunt quaerenda, quibus vincamus;
Aut alia tempora opperienda; nam hodie,
Et hac arte moenia haec minus nihilo expugnamus.

SECENA VIII. ORCUS, habitu Pernionis. CALYBITA.
ORC. ATqui ego non una me arte; neque simplici
Armatura ad pugnam accingo. Mille mihi
Sunt artes; inde est, cur vulgo me milleartificem
Appellent. Adorior alios terroribus: qui ubi minus
Succedunt, repente blanditiis insto. Has ipsas ubi
Elusit hostis, suere incipio mendacia; texere dolos:
Simulo falsa; vera dissimulo. Denique nihil
Intentatum relinquo. Vel haec ipsa fraus, quam
Mecum inii; ecquid ingeniosa non est? Ego cum
Orcus sim, assimulo iam vultum gressumque
Pernionis; illius, inquam, qui huius patri servitutem
Seruit. Haec illi facies est; haec vestis; haec vox;
Hic gestus; adeo, ut ipse ego, cum circumspicio,
Germanum esse Pernionem me putem. Nequam
Ille est servulus, et astutus; nihilo sane melior,
Quam ego: ut qui unum viderit, utrumque vidisse
Se sciat. Hanc ipsum pater misit ad filii fugam
Explorandam. Ubi tamen fuit paullo simplicior,
Quam ego; fateor. Nam ille non invento, mox
Domum rediit; Ego inveniam; et si qua licuerit,
Domum mecum reducam. Modo autem exordiar ea
Dicere, et agere, quae Pernionem decerent:
Ostendamque probum esse me Roscium, qui imitari
Alios didicerim. Quis mihi porro viam in hac
Solitudine monstrassit? Quis homo ad hominem
Deducet? Nam hic alicubi eum esse oportet, ni
Mendax fama fuit. Certe autem casulam hanc video;
Siquis eam fortassis incolit, ex eo sciscitabor.

Ignosce, hospes quisquis es, si tamen homo es: et
Viam ignaro viatori commonstra. CAL. Quis huc
Te casus egit, homo? Quem petis? Quo tendis?
ORC. Ah, omitte casum! Cum cura huc veni; et
Hactenus quidem recte; sed ultra, quo tendam
Ignoro. Nam ut vides, viarum hic divortium est.
CAL. Utraque in silvas. et loca deserta abducit.
ORC. Ita suspicor. CAL. Monstri simile? Quem
Hic hominem video, is Pernio est, servus meus.
Utinam subducere me possim, ne qua agnoscat.
ORC. Quaeso te, inquam, si poetes, doce. CAL. Prius,
Quo contendas, ostende. Vultum ego, quoad
Licuerit, avertam, ORC. Huc locorum ego sum
Missus, Roma, ut litteras cuidam Iuveni perferrem.
CAL. Caelites boni! me ipsum quaerit. Cui iuveni
Tu hic litteras? ORC. Ah! cui! ne quaere: subit
Lacrimare, cum cogito. Miserum me! quid ille fecit?
CAL. Quomodo? Conscivitne facinus aliquod ille?
ORC. Crudele et impium. Fugit optimos, suique
Amantissimos parentes; qui iam in maerore, et
Squalore aetatem degunt. Mater aegre a tribus
Custoditur, ne mortem sibi ipsa consciscat;
Impatiens doloris. CAL. Malam rem! Quid narras?
ORC. Pater servos omnes iussit in furcam agi.
Quos tamen exoratus, tantisper in custodia habet;
Dum a me filius inventus, domum reducatur:
Quod facturum me recepi. CAL. Non placet historia.
ORC. Horum omnium malorum origo est filius;
Qui, quod aliqui suspicantur, ut sanctius viveret,
Clam profugit: Nihil sollicitus interim, quid famulis
Innocentibus, idcirco damni accidat. CAL. Quid
Commeruerunt famuli? Malum. ORC. Ita est quidem:
Sed pater in furorem actus, conscios plerosque
Credidit: ideo Ianitorem, qui fores non observarit,
Flagris quotidie concidi ad necem iubet. CAL. Non

Innocentem se clamat? ORC. Clamat; sed nec auditur,
Nec creditur. Tum quidam alius, quem Themistium
Vocant, in vinculis fame sitique enecatur. CAL. Neque
Spes est., ut absolvatur? ORC. Una, si silius patri
Reducatur. Tum autem, longe tristissimum et illud;,
Quod Ephebulos quatuor, fugae conscios, pater
Miserrime habet. CAL. Miseret me horum innocentiae.
ORC. Omnes omnino miseret: solus ille cuius causa
Omnes in discrimine sumus, perstat crudelis esse.
CAL. Quomodo ille? ORC. Quia nimirum perstat
Abesse. CAL. Superi! in quas angustias redigor?
Ego ut pius sim, adeo impius fio? Occido parentes!
Occido tot innocentes? Quid faciam? Sacrum inter
Et saxum haereo. Redeo Romam? In periculum
Utique me conicio. Non redeo? Miseros in discrimen
Adduco. Sed unde tu iuvenem illum, quem dicis,
Nosti in hac vicinia esse. ORC. Explorato cognovit,
Ex, nescio, quo, pater. CAL. Quid si autem ille,
Postquam huc profugit, interim occubuit. ORC. Potuit
Quidem. Sed istud ipsum, si cognovero, domi
Parentibus nuntiabo. CAL. Litteras sis monstra.
ORC. Has; plenas lacrimis, o si legeret! Lapis esset,
Molliretur. Quid enim video? An fallor? Non fallor.
Here; o here: ipsus es, unus ille, quem quaerimus.
CAL. Omitte, non sum. ORC. Non omitto; agnosco
Herum meum. Ah parce lacrimis meis! Parce
Parentibus tuis! Parce tot miserorum cladi!
CAL. Omitte. Quomodo parcam? ORC. Mecum
In patriam redi. CALYB. Ut coepta DEI
Obsequia omittam? Absiste. ORC. Non sane istud: at
Saltem, ut verbulo nos innocentes esse ostendas.
Post, ut lubebit, redi. CAL. Non abeo. ORC. Here,
Cogita, quaeso: quantum amoliri infortunium
A cervicibus nostris possis. Defende innocentes.
CAL. Ut ego nocens interim fiam? ORC. Fies imo,

Si venire neglexeris: multi occidentur tua causa.
CAL. DEUS cavebit. ORC. Quantum in te erit,
Etiam tu caveto. CAL. Scripto testabor innoxios esse.
ORC. Frustra eris; an tu putas patrem iratum,
Litterulis habiturum fidem? Commentum meum dicet;
Scio. CAL. Multis me dubiis intricas, Pernio, non
Venisse te, vellem, ORC. Per ego te, parentes tuos;
Per lacrimas matris obtestor; here, miserere nostri.
En, quantum ego itineris susceperim tui inveniendi?
Miserere laboris mei: sine me reddere vitam parentibus
Tuis; expectant fratres; optant cives. CAL. Quid
Autem caelites? Vetant. ORC. Ita tu illos crudeles
Putas, ut vitam per te restitui tot innocentibus vetent?
Ah erras: id ipsum unice iubent. CAL. Consulam prius
Illum senem, qui me huc duxit. ORC. Quid tu senem
Illum? consule tibi tute, et senem omitte.
CAL. Decretum est, illo inconsulto, nihil mutare.
ORC. Sequere imo tu meum ductum; et senem
Omitte. CAL. Non impetras, Pernio. Illi ego me
Formandum et dirigendum tradidi. ORC. Sine senem
Delirare; tu Iuvenis es; nondum haec vita, neque
Hi mores te decent. Sequere, here; aut nolentem
Raptabo, CAL. Tu servus, herum? IESU bone!
Serva servulum tuum. O DEUS, quod monstrum est
Istud? ORC. Nondum evasisti. CAL. Christe, serva!
O Numen meum, me serva. ORC. Hodie quidem
Servaris. At ego te, fugitive; sine modo Nondum
Omnes consumpsi artes meas. CAL. Quam prope
Aberat, ut perirem! DEUS meus; nisi aduncos
Pedes, vidissem, Pernionem esse, servulum meum,
Iurassem. Ite litterae, stygia manu conscriptae.
Ultra non imponetis. O mille fraudes veteratoris!
Ego servum credidi; et Orcus fuit. Hanc paene solam

Astutiam non praedixit senex. Ceterum ego cautior,
Insistam precibus posthac; ne quid decipiar olim.

SCENA IX. GLORIA Vana ANGELUS.

GLOR. EGO ille sum hostis, qui victores plerumque
In ipsa victoria opprimo; ut omnia tela
Evitent, mea certe excipiunt, ignari. Nam gloria
Inani tumefacio: et quos vitiis subigere nequii, eos
In virtutum studio obtrunco, Hic ipse Iuvenis hoc
Strategemate mihi est petendus. Vicit iam olim opes,
Et luxum; et nuperrime etiam Stygem; dabo
Operam, ut in de sibi plus aequo placere incipiat;
Suisque viribus hanc victoriam partam putet.
Ingrediar penates. ANG. Abstine manus a meo
Alumno. Facesse. Ingressus huc nullus patet.
GLOR. Ubi virtus domicilium repetit, ibi etiam Gloriae.
Locus debetur. ANG. Gloriae; sed verae; et non
Quaesitae. GLOR. Me non quaesiit; ultro adsum.
Ut ei me insinuem. ANG. Dixi; non ingredieris.
GLOR. Vicit hostem; fortiter fecit; triumphavit: non
Mereatur gloriam? ANG. Vicit, non suis viribus,
Sed divinis. DEO fatetur se omnia debere; nihil sibi
Arrogat. Abscede. O quanti hostes vigilant in
Perniciem hominis! Ipse tamen saepe in mediis insidiis,
Pacem et quietem adesse, nimis, eheu, credulus
Putat.

SCENA X. ORCUS, habitu Ruffini fratris. EXERCITUS CACODAEMONUM, habitu militum. CALYBITA.

EGo ille sum idem, qui paullo ante Pernionem
Assimilavi; nunc redeo, post quam vultum Ruffini
Praetoris indui; quem huius esse maiorem fratrem scio.
Experiar, an plus in fraterno schemate possim, quam
In servili potui. Verum oportet habeam comitatum,
Qui me deceat, Et paene ambigo, civilem, an militarem
Malim? Placet militaris; dicam, in hostem ducene me.
Bene est. Placet consilium. Agite ergo milites, mei
Commilitones; ex inferis adeste; sed personati, et
Mei similes. Iam audio. lituos meos En promptos
Ad signa sequenda milites; nemo inter omnes est
Tuo; singuli complura stipendia fecerunt, Prodite, et
Signa procedere iubete. OMN. Imus, imperator, quo
Iubes. Iube. ORC. Videte, ordines ut probe serventur:
Nemo ex iis excedat; in hostili solo incedimus, ubi,
Nisi exercitus caute ducatur, plerumque funditur,
Aut circumvenitur. OMN. Ad nutum, imperator,
Omnia obsequimur. Impera. ORC. Circumspice,
Tribune, an omnia tuta et explorata sint. MIL. 1.
Video hic inter senticeta, nescio quam casulam.
MIL. 2. Non placet casula his silvis abstrusa.
ORC. State legiones. OMN. In vestigio, imperator.

ORC. Tribune tu, iube in legione Martia signa canere.
Valete casam, et ne qua ibi insidiae lateant, perquirite.
Vos ceteri hic in subsidiis este. OMN. Insidiae
Imperator; insidiae. ORC. Quis hostis est? Producite.
CAL. Ne praecipitare, milites; nemini ego tetendi
Insidias. MIL. 1. Latuit explorator. MIL. Deprehensus
Est hostis. CAL Si cui hostis ego sum, ubi mea sunt
Arma? Quem laesi? Quem laedere volui? MIL. 1. Ad
Imperatorem adducite. CAL. Quocumque adducite;
Nunquam eo ducetis, ubi DEUS innocentiam
Damnet. ORC. Scelesti! confestim abstinete. Abstinete
Manus. OMN. Quid enim est? non ita iussisti?
ORC. Omittite, inquam. O scelus meum! Quid feci?
Quid permisi? Frater est. Salve, germane: o tanto
Tempore frustra quaesite mihi! et hic inopinato
Reperte! Quis te in loca haec tam remota, tam
Horrida perduxit? CAL. Omitte, Imperator, fratrem:
Errabis; nam ego me talem non agnosco. Sufficiet,
Si fratre amisso, innocentem, et nullis esse dolis
Intentum me agnoscas. ORC. Ah! non tu me
Esse Ruffinum tuum vides? Galea obstat, video.
Tolle sis istam, miles; et pileum redde. Iamne
Agnoscis? CAL. Cogis fateri: fratrem video; Sed
Ego te, frater, per siquid me amas, oro obsecroque.
Ne vim afferri, aut ab hac quiete mea abstrahi me
Sinas! ORC. Quomodo haec tu, frater? Ah crudelis
Ego sim, et hostis, non frater; si in isto nemorum
Horrore, et in ista illuvie vestium, fratrem meum
Relinquam. Hostem hic meum vix relinquerem.
CAL. Mihi vero non est aegre hic esse, frater. Aliud
Cura ORC. Non aegre hic tibi?Ah quomodo non
Aegre? Perit forma et venustas corporis. Defluunt
Vires. En, qualis squalor in capillis? Rem loquar;
Nisi tacitus quidam affectus mihi fratrem indicasset,
Haec corporis illuvies, et haec oris lineamenta nihil

Egissent. CAL. In his nihil momenti est, frater.
Dum animus valeat; corporis iactura facilis est.
ORC. Quomodo enim animo bene sit in affecto
Corpore! Plerumque una languet. CAL. Secus omnia
Experior: quare nihil muto. Miror autem, Ruffine,
Quae te seu causa, seu error, ad me egerit? Nam huc
Ideo concesseram, quod crederem, meorum neminem
Hic visum iri. ORC. Caussa est, non error. Nam
Caesaris imperio huc, cum exercitu veni, ut rebelles
Hos vicinos ad officium redire cogerem. Sed mihi
Tanti istud non est, quanti est, quod te inveni.
Certe enim prius non desistam, quam comitem te
Mihi futurum, promittas. CAL Dixi; non impetrabis.
Cetera bene evenire tibi volo. Vale. ORC. Quo abis,
Dulcissime frater? Ne breve hoc gaudium invide mihi.
Sine fruar colloquio tuo! CAL. Obest plura colloqui.
ORC. Ita ergo omnes tibi viluimus? Non tu fratris?
Non patris grandaevi? non infelicissimae matris.
Rationem habebis? Tam barbarus tu omnes hos esse
In luctu sines? Miserere tuorum; et mecum redi.
CAL. DEUS aeterne! quas repente flammas accipio?
Quibus ignibus occultis aestuo? Sentio rapi ad patriam
Memet; invitum. ORC. Eundum est, frater; DEUS
Hunc tibi sensum indit: ne multis repugna.
CAL. O propitium Numen; serva clientem tuum.
Nusquam eo, nusquam abeo, nisi quo velle te sciero.
Per preces ego, frater, DEI consilia perquiram.
ORC. Quid opus est prece? magis intricaberis.
Omitte. CAL. Redeo ad cellulam casae meae.
ORC. Impedite milites, obsistite. OMN. Nunquam
Ingredietur. CAL. Decet hoc fratrem? OMN. Non
Elaberis. CAL. DEO fretus, evadam. ORC. Stringite
Tela: cogemus. OMN. Stringimus. CAL. Mortem
Non metuo. Ideo hic caepi vivere, ut mori intrepide
Possem. Nec novum est mihi, quod mors intentetur:

Novum est, quod a fratre. ORC. Si pareres, non
Minarer. CAL. DEO parebo. ORC. Igitur vos illum
Iugulate. CAL. Dixi; non terretis. O Superi caelites!
Arcete haec. Orci monstra, OMN. Frustra clamas.
CAL. DEUS o clientulum tuum hic serva. Ita Stygis
Inquilini: ite Orci pabula; Exsurgat DEUS, et
Dissipentur inimici eius. ORC. Fugiamus, socii;
OMN. Fugiamus. Occulta vis in fugam nos agit. CAL.
Etiamne veterator Stygius fratrem ausus est mentiri?
Hem! Quam scite illum aliquamdiu expressit? Quid
Non inceptat, ut in patriam me reducat? Verum ego
Si sapuissem, principio statim veteratorem debebam
Agnoscere. Omnia ille profana; nihil habuit caeleste.
Frater autem longe alius semper fuit. Timet,
Amatque DEUM; neque si hodie me hic reperiret,
Vim pararer. Itaque ego temere fratrem credidi;
Aeque, ut nupere servum. Cautio mihi erit in
Posterum, ne tam facilis sim, si quem audiam Roma
Ad me venisse. Sapiam, iterato iam ictus. Ceterum ex
Re mea erit, has praestigias Orci, tandem seni meo
Commemorare. Ita quippe instituit me in via, ut
Nihil occultum haberem. Ibo, et quid consilii
Suppeditet, audiam.

ACTUS V.

SCENA I. EUTROPIUS. RUFFINUS. TERTULLUS. FAMULI. OECONOMUS.

EUT. ABiere iam anni complures, dum
Reducem filium expecto. Mihi interim
Eo in luctu, nec nuntius, nec
Rumusculus de illo ullus. Ita consenui
Infelix, in filio quaerendo. Decebat quidem, ut vir
Consularis, et pluribus adhuc liberis beatus, iacturam
Unius fortiter ferrem: Sed non dissimulo culpam;
Succubui dolori; et patrem esse tum denique me
Sensi, quando amisso filio, pater esse desii. Eheu,
Quam grave vulnus est seni, liberos efferre; et
Praecipue vivos? Meos enim superstes extuli, et veluti
Vivos sepelii, cum unum per fugam amisi.
TERT. Restant etiamnum, pater, filii, qui solentur
Senectutem tuam. Nondum orbus es. RUF. Unius
Cladi, superstites duos retinuisti. EUT. Scio, filii.
Neque enim vos liberorum numero exclusi; quos
Merito amo, et uti meos amplector. Sed date hanc
Veniam dolori meo, si iactura unius plus aequo
Commoveri me dixi. Natu minimus is fuit, Solacium,

Et nescio quod gaudium senectuti meae: ah quale
Gaudium! quam incertum! quam caducum!
TERT. Sensimus aeque, pater; Sed tandem opus est,
Ut eluxisse te ostendas. Cui enim rei luctus inutilis?
Nec videt lacrimas tuas ille, nec querelas audit; ut iis
Speres revocare te illum posse. EUT. Et hoc scio, fili:
Mihique istud ipsum saepe inculco. Atque cam ob
Rem constitui quaedam apud me tandem; quorum
Esse conscios vos volo. RUF. Grati accipimus.
Optime parens. EUT. Nam illum ego, tametsi amare
Et optare mihi non desinam; desinam tamen porro
Expectare. Dolenter quidem istud: sed contra
Necessitatem, quid agas? RUF. Ita est, pater.
EUT. Quare neque eiusce causa, opes aurumque
Posthac corradere; neque praedia praediis adiungere
Laborabo. Quae enim superis faventibus parta nunc
Habeo, ca vobis abunde magnaeque opes erunt.
Nullis in hac Urbe civibus eritis secundi. Breve adhuc
Spatium decurram; non diu vos aditu bonorum et
Fortunarum mearum prohibebo. Oculos mihi prius
Extremum claudite, et assem hunc mox omnem
Habebitis. TERT. Maximas fortunas ducimus, quas in
Patre incolumi sitas videmus. RUF. Gratae mihi opes
Non erunt, quas habere sine paterno funere non
Licebit. Vive, pater; et vel de nostris annis, aliquos
Tibi adde. Omnia patri debemus. EUT. Interim ego
Incipiam quieti studere: atque uti consulatu iam omni
Me abdicavi, ita ab reliqua etiam Republica procul
Aetatem agere. Satis vixi patriae meae. Tandem mihi
Etiam vivendum est; vel, ut rectius dicam;
Moriendum. Nam calculos video esse subducendas, et
Aeterno Numini rationes vitae meae referendas. Faciam
Libens: et ideo operas has togatas, turbaeque
Molestias iubebo posthac facessere. TERT. Si ita libitum

Est, pater. Non intercedimus. EUT. Vos porro famuli:
OECON. Here, adsumus. EUT. Date operam, ut
Inopum miserias sublevetis. OECON. Uti antehac
Fecimus, here EUT. Imo impensius, atque antehac.
OECON. Modum itaque tu defini. EUT. Si fieri potest,
Modus absque modo sit. Opum est abunde. Emendum
Est stipe prodiga caelum. OECON. Non deero, here,
Liberalitati tuae. Sapienter expendam. EUT. Tum vero
In exteros praesertim, ac peregrinos. Vide ne quem
Durius appelles? Quod illis factum abs te sciero,
Mihi praestitum interpretabor. OECON. Satis intelligo.
EUT. Etiam natus meus, inter exteros fortassis errat;
Parique humanitate eget. Ah quis tibi stipem, fili mi,
Porrigit?

SCENA II. MUTIUS Senex. CALYBITA.

MUT. NIhil istuc tibi videri novum debet: Tentat
Iam olim, audetque omnia. Et hoc certe
Ipsum praedicere volueram; nescio, quid postea fuerim
Oblitus. CAL. Nulla mihi, ne suspicio erat, dolum
Esse: tam accurate, primo servulum meum; post
Etiam fratrem expresserat. MUT. Callet haec artificia,
Scio. Sed siquis serio sibi attendat, non est difficile,
Dolum deprehendere. CAL. Quibus notis praecipue.
MUT. Tum iis omnibus, quas modo per viam dixi;
Tum vero maxime, quod suevit blandius sese insinuare;
Et venenum melle quodam oblitum, sensim infundere:
Dum denique aperte se hostem ostendat. CAL. Haec
Omnia ad amussim facta, ut narras. MUT. Plerumque

Autem ibi sese prodit; cum negligere maiorum
Consilia, et omnia ex sua quemque sententia facere
Iubet. Enimvero, cum ?a [(reading uncertain: print faded)] tibi occinere inceptat,
Tum tu certissimis indiciis deprehensum hostem puta.
CAL. Animadvertam haec naviter, pater. Quibus
Autem artibus deprehensum arcebo? Nam insultat,
Quandoque diutius. MUT. Precibus impensis fugari
Potest. vocandi sunt auxilio caelites. Frons pectusque
Christianis insignibus armanda. Haec enim aut
Spectare patienter Orcus non potest: aut certe si
Etiam sic insultare aliquamdiu perstat; inania conatur,
Et nocere cupit, non potest. CAL. Quamquam antehac
Eum ego non valde timui; tamen addis animos mihi
Pater, ut multo posthac magis imbelles eius pugnas
Contemnam. MUT. Recte. Sed istud omnium
Tutissimum est, fili; antevertere hostem.
CAL. Quomodo? MUT. Dicam. Otiosis ille praecipue
Infectus est. Itaque otium si fugeris, iam hostem
Aditu arcuisti; et tu intra vallum tuto consistes.
Aliquid modo legendum est, modo precandum.
Texendi etiam corbes aliquando sunt, more nostro.
Denique semper aliquid operis faciendum est, ne
Desides nos, sibi opportunos, habeat. CAL. Diligenter
Meminero pater. MUT. Ego me item cellulae meae
Reddam. Vale; et siquid aliud voles, continuo fac
Sciam. CAL. Faxo, mi pater. Mihi iam ego dimidio
Plus virium habere videor, quam ante. Ita me suis
Praeceptionibus bene ad pugnam instituit senex.
Nam istud pridem usus me docuit, adversus Orcum,
Pugnari quidem posse sine duce; sed reportari
Victoriam nequaquam posse. Ah quoties errassem,
Nisi hic me senex in viam reduxisset? Quoties
Imo deceptus a Styge, periissem, si absque hoc fuisset!
Ille meus mihi ductor, praeceptor, pater est. Novit,
Artes Orcinianas, quibus aliis artibus eludat.

SCENA III. ORCUS, in veste Mutii. CALYBITA.

ORC. NImium triumphat hic tiro. Nondum vicit
Credit artibus anilibus seniculi istius
Debellari me posse. Libet experiri. Nam novo
Consilio visum est in pugnam redire. Quia enim
Omnia se ait seniculo suo silicernio fidere; fidat; Ego
Illi seniculus fieri, aeque ac frater, aut servus, queo.
Neget aliquis me Mutium esse senem? Ego barbitium
Eius: ego canos; ego vultum, ego vestem; ego omnia
Repraesento. Vocem quoque exprimere an possim,
Nunc experiar. Ubi es, carissime fili? Prodi,
Calybita. Etiamnum pauca te volo. CAL. An vocem
Accipio tuam, pater? ORC. Meam fili. CAL. Quid
Tam repente, tu rursum ad me? Vix recessisti dum
Ex hoc loco. ORC. Ex itinere coepto me converti.
Cogor redire. CAL. An aegre est, ut pergere pedes
Non possis? ORC. Senium vix sinit: franguntur
Certatim pedes; et dudum molesti sunt. CAL. Ducam
Ergo; aut etiam feram, quoad possum. Certe humeris
Meis nitere. Vicem scipionis tibi ero. ORC. Est quidem
Haec, ut dixi, causa quaedam: sed tanti non erat
Mihi, ut huc redire cogeret. Ah! aliquid aliud est,
Quod pridem indicatum tibi volebam: sed irritus
Conatus fuit; nunquam effari licuit. CAL. Obsecro,
Pater; quid est? ORC. Ac ne nunc quidem dicerem,
Nisi vi quadam occulta cogi me sentirem. CAL. Loquere
Ergo: nihil apud me damni facies. ORC. Tristia
Sunt fili. Atque utinam non dicta mihi ab illo caelite;

Non dicenda CAL. A caelite tibi aliquid? Quid mali
Potuit a tam bono nuntio, pater? ORC. Utinam,
Inquam, tacuisset! Ego diu pressi dolorem animi,
Vultu, ne quid in me adverteres. Sed quoties te
Aspexi, paene violenter erupit. CAL. Ergo de meo
Infortunio nuntium accepisti ORC. Utinam nullum,
Aut vanum. CAL. Si parentum, aut fratrum mortes
Nuntiavit, non turbor: ego prior illis obii.
ORC. Aliquid atrocius est, fili: eheu! dolorem meum!
Cur miser ego rescii? CAL. Brevi moriturum me
Scilicet? Pater: nihil neque istud me turbat. Scio
Hominem esse me; et ita natum, ut aliquando mortem
Oppeterem. Veniat illa, quando lubebit: quid adimet
Mihi? An parentes meos? Iam pridem ablati mihi
Sunt. An patriam? ultro illam fugi. ne adimi
Invito posset. An opes et fortunas? Anteverti
Mortem. Omnia iam ante reliqui, ne illa me
Relinquerent. Quid ergo mors habet, quod porro
Mihi eripiat? Vitam hanc fortassis? Utinam cito
Quid illa nisi pugna est perennis? Quid nisi molestia
Iugis? Liberet hoc taedio memet; gaudebo mihi,
Et morti gratiam debebo. ORC. Eheu, qualem
Indolem video? hoc magis dolere incipio, quo
Indigniorem te tanto malo esse cognosco.
CAL. Demque quid tergiversaris? nihil auferetur
Mihi, quod amittere sit molestum; Dummodo ne
DEUS auferatur. Quid hic ingemiscis ORC. Quia
Ulcus meum tetigisti, incauta manu. CAL. Quomodo
Tetigi? Quodnam ulcus? ORC. Dicam, si tamen
Prae lacrimis quivero. Actum est, mi Calybita de
Salute tua. CAL. Absolve. nondum assequor.
ORC. Eram dudum in precibus, more meo; et pro te
Numini supplex fiebam; itidem more meo. CAL. Ago
Gratias, mi Pater. ORC. Ibi repente conspicio puerum
Elegantem in aere; forma, quali caelites ephebuli

Pinguntur. Is tertium ad me; absiste, inquit, neque
Pro isto supplica. Nam is, etsi iam virtutis studiosus
Est; quia tamen olim desciscet, a DEO proiectus,
Aeternisque ignibus iam addictus est. CAL. Meliora,
Pater! Quas mihi tu aerumnas vaticinaris? Clementius
Est Numen meum, quam ut haec de illo suspicer.
ORC. Neque ego confestim fidem his habui; sed
Tertium iterata, hoc DEI arcanum consilium esse,
Confirmarunt. CAL. Et certum tu istud, atque
Irrevocabile decretum putas? ORC. Certissimum.
CAL. Atque cam ob rem ita tu te cruciabas?
ORC. Quippini ego? Nunquam oculos in te meos
Conicio, quin renovetur dolor. Hem, inquam,
Iste iuvenis, qui omnia DEI amori posthabuit; qui
Vitam adeo sanctam hic agitat, iste ut olim nullum
Operae pretium fecisse se videat? Iste, ut caelo
Exclusus; ut a DEO repudiatus, ut suppliciis
Perennibus adiudicatus, intereat? Non haec sint
Digna, quae lacrimas mihi tua causa proliciant?
CAL. Pater; non dissimulo, quin affici me vehementer
Hoc nuntio, dicam. Caeretum, si ita decretum
Numini est, idque olim mea scelera sunt exactura,
Ut eiusmodi supplicium luam: bono animo esto:
Ego nihil idcirco remittam de instituto meo: imo,
Tanto iam alacrius servire DEO, cumque amare
Insistam, dum hic licebit; quanto breviorem eius
Boni usuram mihi esse concessam intelligo. ORC. Sed
Quid proderit tandem bene aliquamdiu vivere,
Si cettum est fore, ut pereas aeternum? CAL. Proderit
Omnino. Si enim in altero vitae statu amare
Summum meum bonum nequibo; amabo illud
Saltem hic, quamdiu quibo. ORC. O magnum
Animum; et certe, parum abest, quin DEUM haud
Satis aequum dicam: qui talem! CAL. Malam rem!
Pater; quid indignum virtute tua memoras?

ORC. Parum abest, inquam: nondum est, ut prorsus
Ita dicam, CAL. Scio, DeUM iuris et aequi
Amantem esse: Innocentem non damnabit. Si vero
Damnaverit; mihi imputabo, quia tum innocens
Non ero. ORC. Sapienter haec tu omnia. Sed quae
Providet praedicitque DEUS, mutari non possunt:
Cum igitur haec praedixerit de interitu tuo; certus
Ille et irrevocabilis manet. Quid proinde tu
Faciendum tibi posthac, censes? CAL. Dixi. Si quid
Melius tibi est in mentem, suade. ORC. Est aliquid,
Fili. Nam si mihi ea tam lamentabilis conditio sit,
Aliud confestim mihi consilium capessam.
CAL. Quodnam illud? ORC. Ne utrobique sim miser;
Ego me hic voluptatibus dedam; in patriam revertar;
Opibus studeam; honores et titulos ambiam. Quae
Enim stultitia foret, et istis, et futuris gaudiis sibi
Sponte interdicere? CAL. Facias istaec tu, pater?
ORC. Nunc non faciam. Sed tuo loco si sim, faciam.
CAL. Non accipio consilium: neque enim si feceris tu,
Ego faciam. ORC. Quidni autem facias? Domi
Sunt opes; sunt copiosissimi parentes: in promptu
Erunt nuptiae; redundabunt cuiusquemodi deliciae.
Quidni facias? CAL. Haec omnia tamen iam tu olim
Contemnere me iusseras. ORC. Etiamnum iubeo, si
Spes supersit gaudii caelestis, per haec talia,
Consequendi. Nunc, quoniam certo es periturus,
Aliud iubeo. CAL. Potes iubere tu quidem. Ego
Morem gerere porro nec volo, nec possum. Serviam
DEO, donec vixero; ubi viere desiero, viderit ille,
Quid me faciat. Scio nec crudelem esse, nec iniustum.
ORC. At oboedire te mihi velle promiseras?
CAL. Quamdiu licuit, feci. ORC. Iam non licet?
CAL. Recta praecipe, licebit. ORC. Non haec tibi
Recta? CAL. Denuo, o Christe DEUS, o IESU!
Succurre, ORC. Toties ergo tu mihi illudas? Non

Feram. Non sinam. CAL. Facesse larva stygia; procul
Abi ad infernos lacus. ORC. Vincor a tirone? Non sum
Victus. CAL. DEUS aeterne! ubi insidiae non sunt,
Si etiam hic tales laquei tenduntur! Unum erat
Asylum mihi, ut in rebus dubiis ad ductorem meum
Recurrerem. Ecce autem ductorem! Hic brevi me per
Compendia ad interitum duxisset. Verum absit, tales
Ego duces audiam. Quisquis a DEO me avocat, sive
Frater meus, sive pater est, hostis mihi est. Sed
Quamdiu haec Orci ludibria mihi erunt infesta?
Imo enimvero, pergant infesta esse, quamdiu DEUS
Sinet. Decretum est mihi, eius unius causa, ferre,
Perferre constanter omnia. Nunc tamen assiduo hoc
Conflictu fessus, hic humi interquiescam paullulum.
Nam oppido dormiturio. Dabis veniam hanc sopori
Modico; o Numen meum.

SCENA IV. MORPHEUS. HONOR. GLORIA. VOLUPTAS. OPULENTIA. CALYBITA.

MORPH. EGo ille sum, quem videtis. Ecquis nescit
Ille, inquam, sum, qui somnia quaecumque
Ferme in dormientibus excito. Facio nocte una, ex
Mendicabulo repente Regem; si cui bene cupio. Sin
Male; ex rege mendicabulum. Tristia, laeta; gravia,
Suavia; demque omnia, per somnum efficio. Hic
Etiam, qui humi se abiecit, opportunum mihi
Ludibrium erit. Adeste Honor et Gloria, cum
Choragio vestro: Ego vobis ad hunc Iuvenem

Accessum patefaciam. Glor. Quo ad vocas mo,
Meosque hos comites? MORPH. Vigilem hunc,
Et feriis rebus occupatum, saepe olim devincire vobis
Optastis: ecquid ita est? GLOR. Est enimvero.
MORPH. Sed ille vos identidem exclusit, reiecit,
Abegit: ecquid etiam istud ita est? GLOR. Etiam
Istud. MORPH. Atque istud male vos plerumque
Habuit: Ecquid ita est? GLOR. Ita est, Quis enim
Aequo animo ferat. Gloriam ultro occursantem, ab
Isto uno tam pertinaciter arceri; quam ceteri omnes,
Tam ambitiose invitant? MORPH. Et hoc ita est.
Quare ego, si vobis aditum impetraro, recte fecero.
Ecquid ita est etiam hoc? OM. Etiam hoc.
MORPH. Scibam ita vos sentire, ideo advocavi.
Nunc igitur iste in potestatem vestram erit; simul ego
Illi me hac obiecero. Age specillum; exsere vires,
Siquas habes; et Romam, olim huius patriam. huic
Ob oculos pone. A porta Ostiensi ad usque aedes
Patrias; inde ad Capitolii montem; porro ad forum
Traiani deduce. Bene omnia. Hui quam iste se Romae
Circumspicit? Incedit iam via media: graditur
Sublimis. Iam agnoscit vicina palatia; iam aedibus
Paternis appropinquat. CAL. Meae sunt; agnosco.
MORPH. Quippini agnoscas? Tuae sunt. CAL. Scio,
Meae sunt. MORPH. Sed nunc longe augustiores,
Quam olim. Vide, quantum ista moles excreverit?
CAL. Video: hui quantum! MORPH. Et ista turris,
Hui quas picturae imagines refert? CAL. Hectorem.
Puto, et Achillem. MORPH. Scilicet Troianum hic
Bellum vides. CAL. Ita est. Hui quam pulchre?
MORPH. Totus iam Romae est. Spectat, ambulat
Otiosus. Sed ulterius mihi est ducendus. Faxo,
Occurrant ci parentes. Viden' tu Patrem euntem in
Amplexus? CAL. O Pater! ego non. ego ita.
MORPH. Narrat omnem historiam fugae suae.

CAL. Senex. MORPH. A sene abductum se memorat.
Quam disertus est! Etiam tacens, perorat. Quid
Autem mater? Viden' illam tu lacrimantem occursare?
CAL. Mater! mater! Nescio quomodo. Scio: nihil est.
MORPH. Suave colloquium est. nescit abrumpere.
Ego illum ad fratres traducam. Iste Ruffinus est
Frater CAL. Frater est. MORPH. Et iste, itidem est
Tertullus. CAL. Tertullus. ita est, MORPH. Videte,
Quam ad omnia mihi facilem se praebeat? Subite
Vos item, et agite. Hodie illi omnia persuadebitis.
HON. Ecce ista! et ista! et ista! non placent?
CAL. Placent. GLOR. Etiam haec mea? CAL. Valde.
GLOR Do consulatum; do fasces: vis apparitores?
Vis lictores, qui cum securibus praecedant? Vis
Pompam, quae consulem te deducat? CAL. Ita,
GLOR. Do libenter omnia. MORPH. Consulem se
Putat. Iam domo egreditur cum fascibus. Iam in
Forum descendere inceptat. Hui! quam totus
Triumphat! OPUL. Tandem accipies aliquando tu
Aurum! Quoties abiectum tibi temere est, et
Repudiatum? Consul Romanus sine auro esse non
Potes. CAL. Scio. Sed nescio. OPUL. Accipe,
Quantum lubet. CAL. Tamen. OPUL. Quid tamen?
Magna consulis familia est; auro est alenda. CAL. Ita
Est. OPUL. Pauperem consulem, omnes contemnunt.
CAL. Ita est. OPUL. Tolle sis ergo hoc aurum.
CAL. Date. ubi est? Date. MORPH. Videtis, quam
Ego hunc olim rebellem, hodie cicurem vobis,
Et morigerum dederim? GLOR. Nunquam antehac
Gloriae tam cupidum vidimus. OM. Neque nos nobis
Tam obsequentem. GLOR. Sed ubi evigilabit; nempe
Continuo alius erit. MORPH. Id saepe incertum.
Nam multi, quae somniarunt noctu, interdiu
Amarunt. Facienda sunt initia. Iam ex somnio,

Recurrent etiam vigilanti imagines patriae, parentum,
Opum, quas in hoc speculo vidit. Nos secedamus:
Ego ad umbras meas: vos, quo cuique vestrum
Lubet.

SCENA V. ANGELUS Tutor. Cum duobus. CALYBITA. MORPHEUS. VOLUPTAS. OPULENTIA.

CAL. UBi sum? ubi fui? quid vidi? quid egi?
O somnium inane! sperabam somnum
Capere, et nescio quid a fatigationibus meis
Interquiescere. Nugae. Eheu! quanto aegrior surgo,
Quam obdormii? Perambulavi Romam; salutavi
Parentes; renuntiatus sum consul: et mille hoc genus
Ineptiae. Quodque mirabilius est longe, vigilare me
Inter haec omnia. non somniare, putabam. Ita obnoxii
Sumus mortales his somni molestiis. Quamquam, scio
Originem. Laborat Orcus noctes diesque, ut in
Patriam reducat. Diu obluctatus sum. Sed quanto
Constantior ego, tanto importunior est ille. Non
Cedam; rumpatur licet; non cedam. faciam tamen
Aliquid, quod aegre sit Orco. Scio, quid faciam. Nae
Ille volet, me hic potius mansisse, prae illo, quod
Ingratiis ipsius facturus sum. DEUS meus, ignosce;
Exscedam hoc loco; ad patriam revisam. Sed in patria
Exilium meum, ob tui amorem, quaeram. Nam hic
In exilio meo, semper in mente, semper in oculis
Patria est. Precari incipio, adsunt parentes: Dormire

Cogor, obversantur patrii lares. Quicquid demum ago,
Romae sum. Igitur, ut ne Romae semper sim, Romae
Ero; et ut a parentibus longius absim, ad parentes
Ibo. Ignosce, Christe; non paenitet consilii prioris:
Capio ramen consilium novum, ut ulciscar hostem
Meum; cique ostendam; etiam Romae aliquem
Exulare posse: et inter opes paternas, inopiae Christiana
Locum esse. Non temere hoc molior. Sentio Numen
Tuum; et certe, nisi me fallo, sic iubes. Atque, uti
Ne fallar, eo, remque omnem ductori meo exponam,
En permittam. Tu interim, o casula mea, vale. Romae
In palatio te rursum habebo. Artem arte cludam; ut
Victum se hostis suis armis doleat. MORPH. Non
Cogitavi? non vidi? non dixi? Hem quid artes meae
Potuerunt? Ego ille felix Imperator; qui somniando,
Hostem lacesso, vinco, fundo, sterno. Ubi estis,
Timidi milites? quo abiistis trepidae damae? Redite
Pavidi lepores. Redite. Vos istis ego tot titulis
Dignatus sum. Hem! denuo mea somnia elevate.
Absque illis fuisset, victi nos hodie essemus. Nunc
Triumphamus. VOL. Quem enim triumphamus?
Dormientem? bella vero victoria. Sine, evigilet; victi
Denuo sumus. MORPH. Nondum illum cernis
Evigilasse? Ambulat. Nisi tu illum credis dormientem
Ambulare? VOL. Quo enim ambulat? MORPH. Rediit
In patriam. VOL. Serio ille in patriam? MORPH. Abivit,
Excessit, erupit, evasit. Videte; vacua hic omnia;
Tugurium sine hospite est; hospes sine tugurio.
Iam contendit Romam videre; iam patriam, ante
Somniatam, vigilans desiderat. Praeibo; et matri
Itidem somnia concinnabo. VOL. Bene iacta sunt
Fundamenta; si ad parentes potuit reduci; proclive
Mihi est ad quidvis eum impellere. Metuebam solum,
Ne libellus; quem acceptum a matre assidue lectitat,
Coepta haec omnia disturbaret. Iam bene est. I, tu

Plute, eumque in itinere hoc comitare. GLOR. Qui
Patriam potuit repetere, quam olim fugerat; etiam
Haec poterit rursum amare, quae toties spreverat.
Censen' tu haec illum repudiaturum? VOL. Ah!
Repudiaturum? Non poterit; ut maxime velit, non
Poterit. OPUL. Quid si haec? VOL. Neque haec.
OPUL. Quid si haec? VOl. Neque etiam haec.
OPUL. Neque etiam ista? VOL. Neque etiam ista.
Denique cum ad opes reverterit, a voluptate hac mea
Non abhorrebit. Scio: Illam ego poculo hoc Circeo
Propinare: illam ego suavissimis saporibus condire:
Illam amoenissimis coloribus pingere; illam gratissimis
Odoribus imbuere laborabo. Didici has artes universas.
Nemo tam est barbarus, ut emolliri se tandem his non
Sinat. Sinet etiam iste. Quid enim? Non sinerer iste
Unus? Quomodo autem non sineret? Sinet; ah!
Sinet. Non est tam ferreus; eccur non sineret? Iam
Victus est desiderio patriae; iam patris pietate motus;
Iam matris amore tractus, succubuit: quid a poculo
Nunc solo refugeret. Scio, non refugiet. Ac certe, si
De mea manu, potum hunc nollet; materna
Delicatior est; illa, quicquid offeret, persuadebit.
Nunc e vestigio illum insequar; ne quid Romae, cum
Opportunum erit, negligam.

SCENA VI. ANGELUS Tutor. ANGELI duo socii.

ANG. TUT. ITa omnes sunt intenti in praedam hanc,
Ut mirum sit, si qua elabi possit. Orcus
Hos omnes legatos immittit. Ego non segnior sim

Hostibus meis, erit necesse; si servatum Alumnum
Velim. Quare accingimini mecum, socii; et vos
Quidem duos hostes in via moramini, ne damnum
Imprudenti afferant. ANG. 2. Imus; bene tu spera.
ANG. TUT. Properate tamen. Quia festinant in
Perniciem hostes. Ceterum, quia in parentibus, ne
Quod naufragium faciat Ioannes; (nam plerumque
Alii solent) ego, ut caveam, arbitrabor mihi id
Negotii datum esse. Itaque ibo; et ne a matre
Agnoscatur, faciam. Id si cavero, iam in portu
Alumnum habebo.

SCENA VII. RUFFINUS. TERTULLUS. Cum comitatu.

RUF. IAm dudum est, frater, cum cogito, quid
Mihi, tibique sit gloriosum, DEOque in
Primis acceptum, ut consensu uterque faciamus. Id, si
Molestum non est, placet hic indicare. TERT. Siquid
Est, germane, quod in medium consulas, audio
Perlibenter. Nam, ut aetate, sic sapientia, me iam
Olim antecedis. RUF. Scis, quantas utrique opes
Relicturus sit pater? TERT. Quod Numini aeterno
Acceptum refero; scio. RUF. Earum omnium trientem,
Scis germano nostro deberi; si adfit. TERT. Etiam
Istud scio. Atque utinam adsit; tanti nunquam sunt
Opes mihi, ut ideo amittere fratrem velim.
RUF. Quare eum mihi trientem visum est DEO
Legare; partemque templis excitandis; partem
Levandae pauperum egestati tribuere. TERT. Nihil
Credas me malle, frater. Esto hoc fratri monumentum.

Aere perennius. RUF. Id ipsum video et parentibus
Probari. Res homine Christiano digna est, quam
Moliemur. Atque eccum peregre illum nescio, quem.
In tempore adest materies benefaciendi. Imus; et
Oeconomo, quid fieri nostro etiam nomine velimus,
Edicimus? TERT. Ut voles; abi. Verum ego, quo
Conferre me cogitavi, pergam. De isto, tu interim.
Sequimini vos istac. RUF. Fessus hic de via est.
Dabo negotium meis.

SCENA VIII. CALYBITA. IANITOR. OECONOMUS.

CAL. IN quod spectaculum, Christe bone! hic incidi?
Sensi, fateor, pectus mihi paenissime commoveri.
Vix Urbem ingressus; in primo propemodum aditu.
Habui fratres obvios, O qualem aspectum! cupiebam
Premere affectum fratris; sed erupit nolenti, Agnovi
Ora continuo; et incessum, et gestum; et omnia.
Ah! quam pertinax rerum istarum memoria viget?
Caelestium vix dialis est. Verum istud gaudeo: non
Itidem ego agnoscor. Haec vestium, corporisque
Illuvies mihi pro larva est. Opportune O caelites
Boni! robur animo huic sufficite, viresque addite;
Ut porro ignotus hic, et ante paternas fores abiectus
Durare, sustineam. Quod enim huc redeo, id mihi
Consilium est, hic memet [Reg: egomet] ipsum, et Orcum
Triumphare. Saepe mihi parentum simulacra obiecit
Ille absenti: praesens in posterum spectabo; et Dominus
Aedium, hic in aedium limine accubabo. IAN. Quid hic
Inceptas, homo! abi a foribus. Recede, sis. Ego hic

Ad ianuam curo. Nullo opus est socio Ianitore.
CAL. Atqui, ut vides, oppido pauper sum; et peregre
Huc veni: neque aliud hospitium repperi. IAN. Atqui
Ego, ut vides, pauperes hic non fero. An tu pauperum
Hic esse deversorium credis? Divitum palatium est.
Abscede a foribus. CAL. Saltem in angulo alicubi
Aliquo. IAN. Domus haec angulos mendicorum non
Habet. Recede. OECON. Ubi ille est pauper, qui in
Peregrina veste? IAN. Iam abegi. Ibi est.
OECON. Heus, tu homo! quid hunc rogaras?
CAL. Stipem aliquam; ut qui pauperem vitam
Degam. OECON. Istud est, quod coniecit herus, velle,
Cum venientem te vidit. Ideo aureos tibi mittit hos
Numos; cape: liberalis est. CAL. Quaeso te, ego, ne
Succense. Mihi neque auri, neque argenti amor est.
Aliud quiddam ob Christi amorem, te rogo.
OECON. Quid illud est aliud? Nihil adhuc vidi
Mendicis gratius dari posse, quam aurum. CAL. Mihi
Prae auro erit, si considere hic, ad aedium harum
Limen, benevole sinas. OECON. Si tanti tibi est, sede.
Non prohibebo. IAN. At ego prohibebo. Non sinam
Infici vestibulum meum. CAL. Molestus nulli ero. Ne
Time. IAN. Scio; molestus non eris. Sed erunt tui
Illi, quos in his centonibus tecum peregre attulisti.
Non est, ut equites illi hic apud nos stabulum
Quaerant. OECON. Tu semper, ut olim, ita hodieque
Barbarus es. Potin tandem id facere, (quod herus
Nuper omnibus mandavit) et mitiorem in istos tales
Animum induere? moneo; aut cave! Tu autem, mi
Homo, hic potes impune esse. Non prohibeo.
CAL. Ita te caelites ament; pro eo, ac beneficus
Hodie in me fuisti. OEC. Tum tu vide, ne molestiam
Huic ullam facessas; aut fieri iniuriam ab ullo sinas.
IAN. Si ita lubet, palatium his hominum sordibus

Implere; potes: ego plures accibo. OECON. I, modo;
Et pauperi huic, cave quicquam [Reg: quisquam] ! Caeretum herus,
Pater familias, hac egressurus est modo: vide tu item,
Ne in limine obturbes; sed ubi opus est, via
Opportune decedas. Nam magna auctoritate vir est;
Et principum Romanorum paene omnium princeps.
CAL. Cavebo diligenter; et siquid aliud voles. En!
Quanto in honore sim domi meae! Nempe ista est
Sella curulis; hi sunt fasces mei, quos nuper
Somniabam! Hic Magistratum gero; et ius dico; sed
Superbiae meae, non civibus. O quanto quietior haec
Est sedes; quam si aureo in pegmate, aut purpureo
In peristromate insiderem? Servent sibi fratres mei
Tribunalia sua. Altius cadere possunt, quam ego;
Mollius sedere non possunt. Atqui strepit interior
Aula. Pater utique egressurus est.

SCENA IX. EUTROPIUS, cum comitatu. OECONOMUS. CALYBITA. PRAECO.

PRAEC. FAcesse tu te hine a limine. Herus hac ibit;
Collige sordes tuas. EUT. Quem hominem
In vestibulo vidi, quis est, Carpe! OECON. Peregre
Venit. pauper est. EUT. Stipem ei tu aliquam
Numerasti? Quid differs? Decretum est, inopes
Levare, quovis tandem. OECON. Here, nescio quid
Hominis est istic pauper! Aurum ei minor herus dari
Iusserat, sane liberaliter: sed is accepturum se

Negavit. EUT. Quid igitur petiit? OECON: Liceret
Uti in vestibulo accubare; et preces interim aliquas
Facere, aut legere. EUT. Copiam ei fecistis?
OECON. Ianitor aegre; et ni obstitissem ego, iam
Abegerat. EUT. Male istud Ianitor, et non ex sententia
Mea. Liceat ei, quoad volet, manere. DEI amore,
Etiam cibos ei praeberi iubebo. Videtur iuvenis esse
Bonus. OECON. Sane bonus, et, quoad observavi,
Modestus ac patiens. Sed familiam timeo, ne
Molesta sit. EUT. Ingratiis meis erit, quisquis istud.
Iube eum ipsum ad me. OECON. Herus vocat.
CAL. Venio. EUT. Si commodum tibi est, homo,
Hoc in vestibulo manere; licet. CAL. DEUS tibi
Hanc mentem remuneretur. EUT. Etiam cibos tibi
Suppeditabo omnes. Vide sis, Carpe, ne quid ei
Postmodo desit. OECON. Videbo. CAL. Quis
Homuncio sum ego, Domine mi, ut hanc beneficentiam
Promerear? Satis erit, vel reliquias servulorum
Praestare. EUT. Nescio, quid me, praeter morem
Commoverit iste. Paene lacrimas excussit mihi.
Atqui, o denuo, dolorem meum! Redit in mentem,
Infortunium filii mei! Quis illi iam cibos? Quis illi
Res alias suppeditabit? Faciam ego benevole aliis;
Ut alii faciant aeque illi. Et certe convenit, nos
Copiosos in alios esse liberales. Hac enim arte
Liberalitatem DEI adversum nos mutuam provocamus,
Nunc ego, quo institui ire, ibo; et ad templi
Maioris aras, quas consuevi, preces facere pergam.
Exigit enim aetas mea: ut iam dimissa Republica,
De caelo pacisci; et quibusvis conditionibus DEUM
Placare incipiam. CAI. Quid agitis oculi? Potiti
Estis voro: Patrem vidistis. Hem! quanto nunc
Beatiores estis? Nempe hac gratia domum remigrare,
Et postliminio Romam invisere coegistis, ut patrem

Videretis? Videbitis illum saepius; et dolebitis,
Cum in me ille filium nunquam videbit. Vos vobis
Has lacrimas quaesiistis.

SCENA X. THEODORA. EPHEBULUS. 1. CALYBITA. ANGELUS. IANITOR.

THEOD. IAmne abiit maritus? Quonam iit, Come?
EPH. 1. Aiunt ad templum concessisse,
Domina? Vin' ei aliquid a te nuntiem? Manda.
THEOD. Nihil opus mihi te nuntio. Ah qualem,
Misera, noctem exegi! Nihil mihi dudum, neque
Laetius primo, neque postea mendacius visum est,
Prae ut noctis huius ludibrium fuit. Videbar quippe,
Simul cubitu surrexissem, exire ex aedibus; et in
Ipsa ianua domus, obvium habere filium meum.
Ah, quid meum, dixi! Miseram matrem! Accedat hoc
Ad reliquam calamitatem meam, ut rem carissimam
Potuerim amittere, oblivisci non possim. Tamen,
Uti dicere caepi, visa mihi sum videre Ioannem
Meum. Ego tanto repente gaudio perfusa, exclamo.
Sed vox etiam tum evanida, me destituit. Ille, mihi e
Contrario tristis, et longissime diversus a meo:
Innue bat potius, quam ut quicquam loqueretur.
Denique cum in amplexus ruerem, et reditu filii
Gratularer; ille inter brachia, matrem destituit, ac
Videri desiit. Territa ego, vociferati incipio, et
Meis ipsa vocibus excitata, somnum discutio;
Verisque lacrimis perfusam me sentio. Nequedum [Reg: necdum]

Tamen mihi sat praesens; quaero etiam vigil, qua
Filius effugerit. Nam, quasi me sciens elusisset,
Ita videbatur, effugere. Heu me! quid inane sibi
Somnium voluit? Non satis fuerat, ut se mihi
Eriperet interdiu natus, nisi etiam noctu lacrimis
Meis insultaret? EPH. 1. Quid si rediturus est
Fortassis hodie ille? Saepe enim vera somniantur.
THEOD. Utique vera somniavi; quia denuo amissum
Somniavi. Nam qua parte somnium retulit, cum
Rediisse; interprete non egeo, infelix: Ipsa video,
Vanum et inane ludibrium esse. Tamen, nescio
Quid gaudii habituram me rebar, si nocturnae
Fabulae seriem marito narrarem. Redeo tantisper.
Verum iste, obsecro, quid limen obsidet? amovete
Pannosum. Stomachum movent sordidae vestes.
Puer, i, iube abesse ab ostio: fastidium est mihi.
EPH. 1. Iubet Domina migrare te; atque hinc abesse,
CAL. Quaeso te, Domina, nemini dum fui molestus.
THEOD. Noli occurrere. Satis est, cum oculis
Meis molestiam facessis. CAL. Herus hanc ipse
Stationem concessit mihi. Miserere pauperis
Homuncionis. THEOD. Miserebor, si quam stipem
Voles. Dum procul e conspectu meo recedas.
CAL. Brevis est molestia haec; nam et vita brevis erit.
Sine hic animam exhalare. THEOD. Puer, iube,
Inquam, abesse; tantisper dum ingredior. Non fero
Hos centones. EPH. 1. Iussi iam, hera; sed revera
Me exoravit, ne ultra urgerem. THEOD. Ianitorem
Evoca. EPH. 1. Eccum ipsum! THEOD. Quam tu
Hominis umbram hic sinis ante ostium excubare?
IAN. Iam abegeram; sed herus, et Oeconomus
Reduxerunt. CAL. Per ego te, Domina, per quicquid
Carum est tibi, oro; ne abiicias supplicem, neque ita
Pauperem contemnas. Non lectulum ego, neque
Partem palatii te rogo; sine me in hoc lapide quiescere,

Sine humi, miserabilem iacere. Ita tibi DEUS aeterna
Gaudia, pro isto, reddat. THEOD. Saltem oculos
Avertam; nam ego, nescio quid, mirifice fastidio.
IAN. Putide rogator; utinam nunquam ego te
Vidissem! Abscederes saltem a ianua tantisper, dum
Domina egreditur. CAL. Ne irascere, Domine mi:
Cautior in posterum ero; et parebo. IAN. Toties ego
Tua causa obiurgor. CAL. Iam vidisti et matrem,
Calybita. Sensisti parentem tuam. O quam tui
Amentem! Tanti tibi fuit, ut tanto terrarum intervallo
Ad illius complexus properares. Metuebam, infelix,
Ne blanditiis maternis flecterer; et mei oblitus,
Cederem: bene factum: nihil erat opus hoc metu;
Tales blanditiae, liberos nunquam corrumpent. Tutus
Apud hanc matrem manebis, Calybita. O spes inanes!
Ite miseri; et alii ut matrem ametis; alii ut patri
Morem geratis, DEUM vestrum relinquite: sic vobis
Vester cuique amor rependitur. Ah, quam facile
Mutari maternus amor potest! Muta vestem, amorem
Mutasti. Exue formam, exuisti affectum. Constantius
Redamat hominem DEUS; illum amate: illum prae
Patre, illum prae matre diligite; Nam et ille prae patre,
Prae matre nos diligit. Iam certe ut aliud profecerim
In patria nihil, iuvat hoc unum experimento didicisse:
Pater meus et mater mea dereliquerunt me; Dominus
Autem assumpsit me. ANG. TUT. Ne dubita, Ioannes;
Potiere voto. DEUS tibi pater, tibi mater erit.
CAL. O prae patre, prae matre mihi? Quem caelitum
Video, DEUS? ANG. Ego Tutelaris tuae custodiae
Intentus. Spectavit pugnas tuas Numen, quas fortiter
Pugnasti. Imminet finis laborum: dabitur praemium.
Brevi avocaberis. Quod reliquum est, ut perseveres
Vide. Vos socii caelites, mecum adeste; et Alumnuli
Mei auribus operam date. Hic interseritur Angelorum
Musica.

SCENA XI. OECONOMUS. CALYBITA.

OECON. REdeo ex negotio domum. Exspectatus,
Credo, veniam. Nam in familia nostra
Est inquies perpetua: ac nisi adsit, qui cessatores
Urgeat; continuo alia negliguntur, alia corrumpuntur.
Verum ecce, quid pauperi meo hospiti accidit?
Dormit, an aeger est? an utrumque? Excitabo.
CAL. Quis me? Quid est? OECON. Satin' salve?
Quid agitur? Color morbum indicat. CAL. Obsecro
Te, Domine; sine te etiamnum exorari a paupere.
OECON. Roga, quicquid licuerit, impetrasti.
CAL. Quia enim dudum clementer egisti, meque in
Hoc vestibulo, velut hospitio quodam accepisti;
Superi gratas tibi gratias referant; quod ego unice
Precor. OECON. Ah cessa! nondum ista sunt merita
Mea, ut tantis debeant votis pensari. CAL. Nunc
Restat, ut tugurium mihi, male materiarum, fieri
Itidem hic iubeas; ni grave est, et molestum. OECON.
Fiet. Verum istud, cur petas, haud satis intelligo.
CAL. Dotnina [(reading uncertain: Domina)] quippe meum hunc squalorem
Aequis serte oculis posse se negat. Quare cum hac illa
Transibit, posthac par erit ut ego me in angulum
Aliquem apstrudam, ne qua ab illa conspiciar, et
Nauseam, vilis homuncio moveam. OECON. Delicatum
Genus mulierum! nihil est fastidiosius hoc sexu. Haec
Ipsa, qua de loquor, omnia carpit; semper querula. Et
Istae tales tamen effaetae Iunones non cogitant, quae
Quantaque in ipsis dedecora displicere aliis possint.

Sed habe tu bonum animum; neque ista te Hecuba
Turbet; herus longe clementior est. Et ego tibi hic
In vicino angulo, tugurium, quo te recipias, fieri
Curabo. CAL. Et ego, pretium tibi ut Christus meus
Persolvat, efflagitabo. Interim non dissimulo; cum
Aegritudine conflictari caepi. OECON. Meliuscule fiet;
Bene confide. CAL. Ut ut erit, mihi iuxta est.
O quale gaudium mihi nuntius meus attulit!
Moriturum brevi me dixit. O brevi! O utinam brevi!
Nihil me hic iam moratur; amisi parentes, abieci opes,
Contempsi honores: in procinctu sum: quemcumque
Nutum expecto Numinis. Utinam annuat brevi!

SCENA XII. EUTROPIUS. THEODORA. OECONOMUS.

EUT. PRecibus dedi operam; et arae advolutus,
Aliquanto haesi diutius, quam domi decreram
Nempe cum animo suave est, facile tempus falletur.
Et certe suave fuit: prae ut alias mihi fuisse unquam
Memini. Mirabar ipse; et longe post causas a me
Sciscitatus, planissime comperi, originem esse ab illa
Humanitate, quam pauperi in vestibulo meo exhibui.
Ah nimis parce liberalis fui! Quantum persolvit iam
Praemium mihi DEUS? THEOD. Redit in tempore
Maritus: querar. EUT. Quid ante ostium occurrit
Uxor? Satin' salve omnia? THEOD. Prodibam, ut
Memorarem tibi somnium meum, quod erat de filio:
Sed, ne dissimulem, movet nauseam mihi toties
Mendicus [(transcriber); sic: Mendcus] hic, quem in aedium vestibulo relinquis,
Quoties egredior. Non tu alium excubitorem liminis

Tui reperiebas? EUT. Me vero non paenitet, huic tali
Hospitium dedisse. Ah! sinamus pauperem humi in
Saxo incubare; imo non sinamus; sed lectulum ei, et
Cibum ahaque porro liberalius ministremus. Nescio
Quid, ille me totum rapit! eiusque causa non
Paullo iam esse beatiorem me sentio, quam ante.
THEOD. Alius mihi sensus est. Sed quando tamen ita
Vis, non prohibebo. Certe autem mihi cavebo, ne
Saepe hac egrediar. Nam fastidium est, cum aspicio.
EUT. Ei ego contra, de quadra et calice meo,
Dimensum constituam: usque adeo non fastidio
Hominem. THEOD. Quaeso te autem, Domine; non
Tu istud facies indecore? EUT. Minime quidem. Nam
Egomet iam sensi, magnum inde mihi lucrum fore.
Caepi enim paullulam liberalitatem ei ostendere,
Cum repente liberalissimum erga me Numen habui.
Et quid tandem, aut quorsum has opes accepimus,
Nisi ut iisdem, iam praesertim senes, caelum emeremus?
Emamus, mea uxor; mercatorem in vestibulo
Habemus. OECON. Domina mea; si quid paullulum
Licet, da veniam, paucis absolvam. THEOD. Licet.
Ecquid est.? OECON. Pauper ille; qui in vestibulo
Divertit; iam in angulo tuguriolum habet.
THEOD. Malo habeat illud, quam in foribus cubet.
OECON. Is coepit gravius nunc habere, et hodie
Moriturum se dicere. EUT. Moriturum? an aliqua
Fortassis iniuria est affectus? Aut mate pastus?
OECON. Trusus quidem aut illusus aliquando fuit;
Quod aliunde comperi. Quamquam ipse nihil est de
Hac iniuria questus. EUT. Negotium tibi dederam,
Videres ne quid ille desideraret. OECON. Curavi: sed
Quos cibos illi mittebas, eos ille clanculo mendicis
Aliis largiebatur: ipse ieiuniis, vigiliis, precibus se
Conficiebat. EUT. Iube igitur acciri medicos.

OECON. Negat opus esse: nam certo moriturum sese
Hodie asseverat. Ceterum, prius unum quiddam
Unice rogat. EUT. Quid illud est? Omnia dabo.
OECON. Vereor, ut istud impetret. Ideo saepe monui;
Absisteret hoc rogare; atque aliud ageret. Verum ille
Nihilo segnius, pergit cum lacrimis orare.
EUT. Quicquid est, habebit. Loquere. OECON. Orat
Obsecratque Dominam, ad sese uti veniat, prius quam,
Mortem hodie oppetat. THEOD. Ego ad illum?
Cuius aspectum ferre eminus non possum; ego
Cominus ad illum? OECON. Sciebam ita dicturam te;
Ideo laborabam, ne istud rogatam te vellet. Sed ait,
Colloqui se omnino velle, de rebus, quas scite te,
Tua maxime intersit. EUT. Quid ni accedas,
Theodora? Vince taedium istud, et abi. THEOD. Omnia
Tibi obsequor; Domine mi. Hac una in re, eximiam
Esse me ut velis, etiam atque etiam rogo. Nam
Vehementer exhorresco. EUT. Igitur non cogo. Sed
Abi tu, et die me vicem uxoris venturum.
OECON. Dicam. THEOD. NOs interim per ianuam
Posticam ingrediamur; nam ipsum etiam vestibulum
Huiusce hominis causa iam refugio. EUT. Praei ergo
Aliquis, et posticum aperi. Tu autem iube pauperem
Aegrum reportari in vestibulum; eique grabatulum
Dari.

SCENA XIII. CALYBITA. OECONOMUS. THEODORA. EUTROPIUS. EPHEBI. CHORUS etc. FAMULI etc.

CAL. NEgat igitur venturam se Domina?
OECON. Nequii impetrare ut condiceret.
Sed herus vicem illius aderit. Idcirco huc te in
Grabatulo reportari iussit. CAL. Ceterum Dominam
Prius adesse percuperem. OECON. Abhorret illa, ut
Est tenere delicata. CAL. Oro te autem, Domine, ut
Christi amore ad eam extremum redeas: meisque
Verbis haec illi nunties: fore, ut brevi eam paeniteat
Non venisse. Ideo rogare me denuo per Christi
Amorem, perque Iudicis Supremi misericordiam
Obtestari, ne preces has pauperis ultimas superba
Aspernetur; sed paullulum ad me invisat. Cras velle
Se sentiet; nequibit, OECON. Etsi satis video, nihil
Profecturum me, tamen ibo. CAL. Mors in visceribus
Iam grassatur; sentio migrandum esse. Nec doleo:
Nihil enim est in hac urbe, ac ne in orbe quidem,
Cuius amor retinere me possit. O, quam suave est
Mori, in paupere lectulo! Non premunt aurata m e
Stragula, quae nobilibus incumbunt: non impediunt
Purpurata vela, quae lectican divitum circumdant: Hi
Mihi centones miseri, pro tegete, et veste sunt; liber
Hinc animus evolabit: ex aureis migrare, eheu quam
Difficile foret! Iste me libellus meus docuit, hunc
Pro morte lectulum quaerere! Hic suaviter non

Dormiturum modo, sed etiam moriturum, praedixit.
Ago gratias tibi, o IESU mi, o dulcedo mea!
Nescirem haec mortis gaudia, nisi e tuis his Evangeliis
Didicissem! THEOD. Tam pertinaciter efflagitat?
OECON. Morituris ignoscendum est, Domina
THEOD. Veniam; sed vos, Ephebi mei, praecedite; et
Velo illum prius aliquo cooperite. Ne sordes vestium,
Et oris pallorem conspiciam. EPH 3. Imus. Sequitur
Domina. CAL. Ubi est? EPH. 3. Eccam ipsam. Sed tu
Siquid voles, die compendio. THEOD. Gessi morem
Postulatis; et ad aegrum te visi. Eloquere; quid causae
Est, cur advocaris? CAI. Aegre extrema verba traho,
Domina. Ignosce pertinaciae meae. Beneficia, quae
Pauperi mihi dedisti, DEUS tibi liberaliter reddet.
Memini enim ita promittere Christum meum:
Quacumque uni ex minimis meis feceritis, mihi fecistis.
Ego a te hospitium accepi; ego a te cibum. Quo
Moriturus liberalitatem hanc tibi persolvam, non
Habeo: do tamen praedem DEUM; ille pro me
Soluturum se spondet. Ex recula etiam mea, quod
Unum mihi reliquum est, tibi moriens dono; hoc
Evangeliorum volumen. Ne sperne donum; sed serva:
Et morituro sepulcrum hic fieri concede.
THEOD. Miseram me! quid hoc libelli video? Ita me
DEUS amet! simillimus est. Atque opportune venit
Maritus, occurro. EUT. Quid postulat aeger?
THEOD Nescio. Donat hoc mihi volumen: vide
Quam geminum sit meo, quod olim filio dedimus.
EUT. Non geminum est, sed ipsum. THEOD. Ita
Salus me amet, ipsissimum est. EUT. A quo accepit?
Ubi invenit? THEOD. Nescio. EUT. Caelites favete.
Ut hodie filium amissum recuperemus. Sciscitemur.
Quis dederit? THEOD. Sed mature; nam aegre animam
Trahit. EUT. Tolle sis puer, hoc velum O quisquis
Es, hospes; per ego te, per siquid bene de te meruit

Quisquam; per supremum ego te Numen obtestor;
Redde moriens mortuis vitam, redde suum maestis
Gaudium; redde orbis parentibus filium. CAL. Quo
Pacto istud pauperimus ego possum? EUT. Verbo
Potes haec omnia. Dic quis libellum hunc tibi dederit?
CAL. Vos olim hunc dedistis. THEOD. Scio; filio
Nos nostro dedimus. Sed quis eundem tibi. Ah! te per
Ego salutem tuam supplex oro; vidistin' alicubi filium
Meum? CAL. Vidi Domina; vidi filiam tuum.
THEOD. Superi caelestes! Ah, iterum, divina per et
Humana te rogo; ubi gentium est ille. Ubi
Inveniendus? Ah quid agit? quid vivit? CAL. Vivit,
Domina, filius; sed aeger. et iam iam moriturus.
Ego sum filius vester, suavissimi parentes; ego sum
Ioannes ille, quem amissum lugetis. EUT. Parcite
Caelites. Miserere Numen. OECON. Servate,
Dominam; accurrite. CAL. Ego ut caelum invenirem,
E patria fugi. Date veniam hanc mihi; etiam
Parentes amisi, ut DEUM reperirem. Nunc avocor;
Valete extremum parentes, et salvete. EUT. Heu me,
Fili mi, quo denuo abscedis? Accipe prius osculum
Supremum a patre! Nondum tu miseros parentes
Salutasti, et valedicis? Heu me, heu miserum senem!
Vae senectuti meae! Vae orbitati! Iam demum orbus
Esse incipio. Habebam filium in aedibus meis, et
Ignorabam. Eheu crudelem, et barbarum parentem!
Ferre tu poteras, filium in vestibulo pernoctantem?
Videre tu illum (eheu, quibus oculis!) poteras.
Humi, in pulvere, in saxo decumbentem? Ah recte
Fugisti ab his parentibus, nate; Humani in liberos
Fuissemus, mansisses. THEOD. Ubi sum, infelix? ubi
Reliqui filium meum? Rediitne, ah, Ioannes meus!
EUT. Rediit, ut rursum abiret. Obiit inter complexus
Meos. Vae senio meo! THEOD. Heu matrem infelicem!

Ideo venisti, nate, ut in complexu nostro morereris?
Atque utinam vel complexum etiam exspectasses:
Praevertisti; exclusisti matrem. Sed recte exclusisti.
Ita oportuit impiam matrem excludi. Heu me, heu
Me! Ego ferre aspectum fillii non potui, delicata
Mater; imo barbara noverca. Exclusi natum ex aedibus;
In vestibulum eieci. Neque hac immanitate contenta,
Etiam e vestibulo eieci. Occidi filium ego; ego illum
Occidi. Parricidii rea sum; in me, pater orbate,
Animadverte; a me filium amissum repete. Si Mater
Ego, et non noverca fuissem, filium superstitem
Haberes pater. O crimen, o scelus meum! sinite vel
Mortuum complecti, quem vivum repudiaram. Date
Cadaver brachiis meis; Date filium ulnis meis.
O dolorem meum! miserere matris: aut si matrem
Non agnoscis, ignosce novercae tuae. Ego te eadem
Occidi, quae olim peperi. OECON. Domina, impera
Huic dolori, revocari natus in vitam non potest:
Ferenda necessitas est. THEOD Omiseram necessitatem!
Ego causam praebui: ego luam. Capite exemplum,
Matres, miseriae meae; Ignara filium amisi; ignara
Recepi; iterum ignara exclusi; ignara occidi: et quod
Minime cupiebam, filium in morte agnovi. O erimen!
O scelus meum. OECON. Abducite dominam. Vim
Facite. THEOD. Moriar in filii complexu; moriar.
OECON. Abstrahite. Nos curabimus funus.
IAN. Vae capiti meo, here; vae misero mihi! Quid
Peccasse me, infelix recordor? Ego filium herilem
Occidi; ego herum interemi. Sinite me pedes
Apprehendere mortui, sinite genua tangere, et sceleti
Meo veniam rogare. Ah, ego te eieci; ego miser
Dominum meum suis aedibus exturbavi. Parce,
Sceleri meo: ignosce temeritati meae! Feci iniuriam,
Feci, agnosco. Sed feci ignoto. Et hoc ipsum servi
Crimen est; non agnovisse Dominum suum.

RUF. Ubi frater est meus? Ubi sanguis meus?
Date fratrem oculis meis. Date Ioannem brachiis meis.
IAN. Ego familiam omnem extinxi, quia Dominum
Non agnovi. RUF. Miserum me, cur ego te, mi
Frater, non citius vidi? Ah vidi dudum; cur,
Inquam, citius non agnovi? Potui barbarus toties
Fratrem videre; et nunquam agnoscere? Potui hac
Transire, et fratri me nunquam ostendere? o animum
Crudelem! o ferum hominem! Monere me cognatus
Sanguis debebat; movere me germana viscera poterant,
Ut Fratrem agnoscerem. Non agnovi. Crimen meum
Est: ah crimen meum! Ego fratrem poteram ferre
Mendicantem? Ego imo esurientem? Poteram hoc
Ferre; et non movebar? Ignosce fratri; si hoc in
Me nomen agnoscis, ignosce. Quoad vivam,
Agnoscam ego crimen meum, quia non agnovi
Fratrem meum. OECON. Impera dolori huic, here;
Et sine, funus ut curemus; RUF. O funus acerbum!
Cur morienti non adfui? Cur fratri non valedixi
Saltem? Quem salutare, inhumanus, nolui,
Vae misero mihi, frater; Vae mihi! OEC. Here, tandem
Ista omitte. RUF. Fratrem amisi: Quid omittam?
OECON. Intus licebit, here: iam in vestibulo,
Curandum est funus.

SCENA XIV. CHORUS EPHEBULORUM.

HEu me quas dolor imperat querelas!
Effusis oculi madere nimbis,
Claro sidera provocate questu.
Longo gaudia dissipate fletu.

Qui vixit Tyrio superbus ostro,
Mendico iacet exsul in grabato,
Et matrem videt, et videt parentem,
Neutri cognitus; insciaeque magnus
Et matri dolor, et dolor parenti.
O nullis opibus nec his, nec illis
Gaudendum nimis est, nec his, nec illis?
Artem discite, qui valetis, unam,
Nulli fidere, dum valetis auro.
Palmis brachia tendimus supinis,
Iustis pectora tundimus querelis,
Est luctus satis, est satis doloris,
Nostris parcite caelites patronis.