Christe pios lusus, primae ioca parca iuventa,
Et nullo imbutos accipe felle Sales;
Sparsa Lycambeis hic nulla cruoribus hasta,
Nulla per infamen iacta sagitta Paphum.
Pota sed Aoniis mihi musa est parcius undis,
Ebria ne nimius falleret ora liquor.
Nam, scio Casta probas, et verso pollice damnas
Carmina, paeligno quae maduere ioco.
Hinc veniam male compta putat se Musa mereri,
Optat enim domino casta placere meo.
Vos tamen hoc Phrygii reprehendere pergite Galli.
Plus bonus a vobis nollet habere liber.
EPIGRAMMATUM LIB. I.
En lacrimas fera, Christe, tuas tigris ulla videret.
In lacrimas tigris solveret ora suas.
Sive tuos questus audirent saxa, repente
Ad questus fierent mollia saxa tuos.
Christe quid hoc monstri est? Ego, te lacrimante, cachinno,
Et nihil usque licet, Christe, querare, queror:
Dura minus tigris est; Minus, ah minus ! aspera petra est.
Ridet homo: fieret si petra fleret homo.
Tigris ero; plorare fere modo pergite tigres:
Pergite dura queri Marmora, Marmor ero.
Nox erat: at Noctem rutilae fax aemula Luna
Mutato fieri iusserat ore diem:
Cum vigiles sine teste trahens Antonius horas,
Insula caelestem vota vocabat opem.
Quas ubi Larua preces Acheruntia sensit, ad arma,
Continuo socios e Styge ad arma vocat.
Et vario terrore viis Nemus omnibus implens
Mille suas voces tollere Monstra iubet.
Mille repente feras Antonius aspicit Orci,
Vocalesque audit mille repente feras:
Saetigeros grunnire Sues, rugire Leones,
Et patrio Arcadicos rudere more greges,
Et Libycos barrire boves, et frendere tigres,
Atque ululare lupos, atque ululare canes.
Quodque magis silvam confundere coeperat; idem
Mutata vidit rudere voce Sues:
Auritos rugire greges, grunnire Leones.
Et barrire lupos, atque ululare tigres.
Informes timuit Nemus hac in imagine formas,
Lunaque discordes horruit excubias.
Sed formas ridens vocesque Antonius, ultro
Exprobrat imbelli Panica monstra Stygi.
Et, licet, Orcus, ait Tigrimque, Lupumque Canemque,
Atque referre Suem noverit, atque bovem:
Ora tamen Porci velocius induit Orcus,
Nam simul addita erat littera, Porcus erat.
Iratus Domini post quam nudata satelles
Intendo cupiit terga secare flagro.
Saevitiem voluit refugum damnare flagellum,
Immitemque inter mitius esse manum.
Sed parere manus cum cogeret impia, flagrum
In domini Tergo protinus erubuit.
Urbs ubi Nola stetit praeliis vicinia Falernis,
Ingenii specimen grandis Arachna dedit.
Multus ibi Lictor vestigia forte legebat,
Per quae visus erat Mysta dedisse fugam.
Mystaque lictores iam senserat esse propinquos,
Iam tergo iniectas paene coire manus:
Et nusquam loca tuta fuga super ulla; nec ulla
Qua profugus posset fallere, vallis erat.
Numinis ergo fidem querulo vocat ore: vocatam
Numinis extemplo sensit adesse fidem:
Nam vetuli suberat felix discordia Muri,
Quem vacuo ruptum vidit hiare sinu.
Huc subiens; hoc, inquit, habes, si vivis, Asylum;
Aut certe tumulum, si morieris, habes.
Vix bene dum muri penetrarat in abdita Mystes,
Cum patulas lictor restitit ante fores:
Suspectasque ratus, subiit nisi visa iuberent
Iam paene illatum signa referre pedem.
Nam gravido velox e viscere fila tetendit,
Et medios illis clausit Arachna lates.
Lictor ut hoc saeptas vidit propetasmate valvas,
Hunc sibi suspectum iam negat esse locum:
Arceturque specu (quis credere possit?) aperto,
Ceu foret obiectis saepta latebra ferus.
Quippe iubent DEO, cum neret aranea telam,
Tela videbatur, Murus ahenus erat.
Eminus aspiciens ego quondam Sidera, dixi,
Astra placent; Serva res tibi, terra, tuas.
Nunc ipsis aliquid video formosius Astris:
Parcite, sordetis iam prope et Astra mihi.
Quae toties oculis spectasse Madentibus Astra
Hospes in Ausonia fertur Iberus humo;
Illa procul spectata licet, procul Astra placebant,
Sordebatque mero putida terra luto.
Nunc eadem Loiola videt dum cominus idem
Strata sub emeritos Astra venire pedes:
Suspiciant alii gemmata palatia, clamat,
Ista, Mihi quamvis despiciantur, Amo.
In Pelusiaca spelaeo exegerat umbrae
Saecula cornici vix superanda senex.
Huc subigente metu puer iverat ille, notatos
Sensit ut affini proditione lares:
Illum nullus ibi, nullum ille ibi viderat: uni
Acta feras inter noxque diesque fuit.
Sic bis dena seni properarant lustra; nec ullo
Pastus ab humano vixerant obsequio.
Sed cum longa tamen facerent ieiunia, ferre
Tunc sibi morigeram prandia vidit Auem.
Illa seni, dum solus erat, stata fercula portans,
Farrea dimidia pro dape liba dabat.
At peregre longaevus ei cum venerat hospes,
Attulit integras ala ministra dapes.
Uberiora dari si vis tibi fercula: plures
Invita; ad numerum fercula Corvus habet.
Cernis, ut in picto livescant vulnera velo!
Et pius a laeso defluat ore cruor !
Stant oculis lacrimis; infestant tempora sentes;
Et caput impexis squalet inerme pilis.
Forma caret forma; color illi est abseque colore:
Qua fuit arte, rogas, picta tabella? TUA.
Numen ut excelso despexit ab aethere Terras,
Vidit ibi studiis omnia plena tribus.
Inde superciliis incedere grandibus omnes;
Inde manum vetitis omnem inhiare lucris.
Ignibus inde omnes ardere Cupidinis. Et mox
Ista triplex plectet crimina fulmen, ait:
Arreptoque manus implevit fulmine; quale
Sparserat in clades ante, Gomorrha, tuas.
Iamque statas vindex in poenas dextra tuebat,
Accidit ad dominos cum bona Virgo pedes.
Et quo spectat, ait, tanti, DEUS, ira furoris?
Quemque tribus ferient tela trisulca minis?
Cerno quidem Terra funesta piacula; cerno,
Et dudum votis exsecror illa meis.
Si tamen irritant isti tua fulmina mores,
Quando tuo intactus fulmine mundus erit?
Parce pia punire manu. Non cernis, ut agro
Hic medicas orbi tendat, et ille manus?
Hic Franciscus erat; Francisci erat ille gemellus
Alter ibi visus Virgini, et alter erat.
Fulmina nunc peior timet altera mundus. an alter
Fulmina Franciscus qui remoretur adest?
Grandia Lethaei premit infans terga colubri;
Numquam alias Orcus tam grave sensit onus.
Vix pede tuo consistere crederis infans,
Et Stygiam calcas iam pede utroque feram.
Ah ! satis informem planta dignatus es Hydram;
Stare potest humeris iam tua planta meis.
Qua super exesis informia rupibus antra
Tergeminos spectant non procul esse lacus,
Hic totam Benedictus erat trieterida: et Hospes
Hospitis unius conscius unus erat.
Unus hic et panes, et fercula menstrua furtim,
Et reliquam farto corbe ferebat opem.
Forte aliquando cava pendens a rupe, sub imum
Fercula mittebat sine ligata specum:
Tinnulaque oppleto suspenderat ara canistro,
Aera, propinquantum tinnula signa dapum:
Cum petiit saxo styx tintinnabula; ne qua
Disceret allatos hospes ab are cibos.
At nihil Orce sapis, dum tinnula percutis ara:
Percussa audiri clarius ara queunt.
Fac tamen, ut nullo Benedictus ab are vocetur:
Ieiunum poterit muta vocare Fames.
Annaeum stanti quondam Christo ante tribunal
Insontem manus est ausa ferire genam.
Sisyphe pone tuas, Ixion erue poenas;
Omnis in hac debet vivere poena manu.
Sed facilem sceleri poenam cur imprecor ? ipsum
Tale tibi facimus maxima poena fuit.
Scilicet erubuit Deus inter verbera, quando
Militis in dextra debuit esse rubor.
A crucis aspectu Gonzaga pendet Imago.
Ipsa, quod archetypon Fecit, Imago facit.
Gratuita Menradus aves cum pasceret esca,
Quam sibi de dapibus dempserat ipse suis,
Alituum venere greges ad prandia iussi,
Turbaque Nutricem visit alumna domum.
Venit et assuetus furtis; licitasque poposcit
Iam melior, rostro Corvus hiante dapes.
Sed quernas ubi latro sudes in inerme patroni
Impius illisit terque quaterque caput,
Concidit ille pius defectis sensibus hospes,
Et volucrum altrices succubuere manus.
Interea de more redit ieiunus ad escam
Corvus; at in manibus pabula nulla videt.
Assilit ergo frequens, et blandus adambulat; et quam
Saepe datam meminit, poscit alumnus opem.
Iamque latus rostro, iamque ala verberat; ipsas
Officiique manus ungue iocante monet.
Parcere Menrado si fustis noluit; isti
Debebat saltem parcere fustis avi.
Nunc non una tibi, latro, haec fuit impie, caedes,
Mactasti insontes fuste fameque duos.
Cum Deus humanae promittere omnia genti,
Quae vel habet Tellus, quae vel Olympus habet:
Obstupuit nimio turbatus homuncio voto,
Nec sibi sat laxos est ratus esse sinus.
Non capit, o superi, mea vestram angustia gazam,
Nec brevis effusus sufficit arca bonis.
Componi poterunt hae votis dona duobus;
Sit sinus hic maior; Gaza sit ista minor.
Cavit utrumque Deus, dum per Compendia, parvo
Omnes in pueri corpore clausit opes.
Virgo parens Iesu, Genitrix Ioannis Elisa,
Felix quaeque suo pignore Mater erat.
Magna ante alias fuerit licet utraque Matres,
Utraque prole sua debuit esse minor.
Libera sublimi portatur in aethere Virgo,
Et colit impositos subdita Luna pedes;
Aligeri circaque volant, infraque Ministri;
Ne mirare; supra nemo volare potest.
Stabat in Oceani fugiturus littore; sed nec
Natura, nec in sterili littore navis erat.
Quo tendemus? ait Uvinalocius: Impedit omnem
Seu defecta ratis, seu maris unda viam.
Sed licet obstet, ait: pedibus tamen aequora nostris
Omnia reiecta peruia puppe dabo.
Aequoris inde manu Uvinalocius increpat undam,
Et refugo hinc atque hinc paruit unda salo.
Vitrea dixisses insurgere moenia; vidit
Qualia Erythraeo surgere turba mari.
Transiit ergo pedes, mirantibus aequoris undis,
Inque suum rediit transita lympha vadum.
Ad loca sed post quam Uvinalocius arida venit,
E squallente novas puluere duxit aquas.
Quis novus hic Moses? Ubi lympha est, lympha recedit:
Nulla ubi lympha fuit, lympha repente fuit.
Sopiti bona claude parens duo sidera nati:
Orbis habet soles, te vigilante, duos.
Cernere si quis avet rorantia Numinis ora,
Lapsaque per madidas viva fluenta genas:
Cernat Apelleis haec ora natantia guttis;
Tinctaque divinis ora putabit aquis.
Quam similes ars fecit aquas? Hanc flere tabellam
Sive Deus vidit, sive tabella Deum.
Imo suos iterum si Numen funderet imbres,
Crederet haec imbres esse tabella suos.
Barbarica mihi nomen erat gentile puellae,
Id genitrix nomen iussit, id esse pater.
Sed dum vita meos ostendit publica mores,
Mentitum nomen se videt esse meum.
Arcta fames; vacuaeque gravis penuria mensae
Avia desertae cinxerat antra casae:
Regius exul iis Iodocus agebat in antris,
Pulsabatque pia perditus astra prece.
At quia dura fames spem vincere perstitit omnem,
Atque manus nullam praebuit ulla stipem:
Terra rogatur opem! sed opem negat arida tellus;
Imploratur Homo! sed nihil audit Homo.
Audiit unda precem: nulloque repente Magistro
Misit pane graves ad famis antra rates.
Verterunt elementa fidem! Sitientibus olim
Unda dabat potum; nunc dedit unda cibum.
Ecce genas! longi monimenta perennia Luctus!
Fundit adhuc veteres forma superstes aquas.
Innumeris peccasse putas hunc noctibus! una est:
Noctem unam innumeri iam doluere dies.
Hei mihi! quam longe, Petre, differo? Plurima Noxae
Nox fuit; et poenae vix fuit hora mihi.
Erramus. Mea, Petre, tuis iam culpa querelis
Convenit; et lacrimis iam tua culpa meis
Commutare decet. Lacrimas ego fundere pergam:
Parcere tu lacrimas incipe, Petre tuis.
Stella humeros et mitra caput licet aureae cingat,
Implent dona meos nobiliora sinus.
Sueverat assiduus longinquo ex amne, remotum
In magale suam ferre Sititor aquam,
Denique pertaesus; ripa decrevit in ipsa
Contiguam lymphis aedificare casam.
Haec meditans, haustum referebat ab amne liquore;
Iamque extremus, ait, tu meus esto labor.
Alteram enim phoebus cum lucem ostenderit orbi,
Non eris a laribus lympha remota meis.
Dixit, et obversus caelestem vidit Ephebum
Observare suos, et numerare gradus:
Attonitusque rogat, quae causa subegerit ipsum
Sollicite positos dinumerare pedes ?
Ille, quot, inquit, habet solennis aquatio passus,
Tot sua quisque tuus praemia passus habet.
O numera ! Duplicabo gradus, ait alter, et haustas
Littore ab extremo ferre placebit aquas.
Longius inde duplo solitas contendit ad undas:
Visusque est duplo iam labor esse minor.
Mortali caelestis Ave cum lingua puella
Diceret, o signum grande salutis Ave!
Erubuit mutata genas vultumque puella,
Et sua in obiectam lumina fixit humum.
Convenienter humi, Virgo, tua lumina figis:
Omnia sunt oculis inferiora tuis.
Virginis ora Sacer cum talia cerneret Ales,
Qualia nulla hominis viderat ora prius:
Ad socios conversus, Humi procumbite, dixit,
Terra aliquid, superi quod venerentur, habet.
Quae nova sublimi libratur in aere moles?
An redivive tuum Phoebe colosson habes?
Stat Simeon, oculisque videt sublimibus astra,
Excelsoque humilem sub pede ridet humum.
Nulla dies, illum, Nox cernit nulla iacentem,
Nec cernit Soles ille, nec Astra sedens.
Stans videt usque diem, videt usque recedere nocte,
Stansque aliam noctem, stansque redire diem.
Sic unam per lustra premit plus dena columnam,
Et Simeone prius fessa columna fuit.
Nubibus ex altis mortalia despicit: et se
Sive adversa supra, sive secunda, videt.
Iam cingare licet Simeon a nubibus istis,
Clarus in his orbi nubibus esse soles.
In stipula sectoque puer dum vagio culmo,
Me colit obnixo rustica turba genu.
Stellata toties ego nunc tono maior ab aula,
Maioremque minus me tamen illa colit.
Ingenio cogam: si non nisi parva coluntur,
Ad stipulas infans ergo redibo meas.
Pingeret ipsa suos si iussa modestia vultus,
Virgine haec huius pingeret ora sibi.
Hinc, puto, Caelicolis est tanta modestia; possunt
Illam de vultu discere, Virgo, tuo.
Ibat inexpliciti nemoris per devia Zeno,
Quale tuum fertur, Creta, fuisse nemus:
Et neque iam gnatus quo tramite pergeret ultra,
Et neque qua demum parte rediret, erat.
Interea coepere simul discedere vires,
Et gelidi nullum robur habere pedes.
Esta viatori deerat simul omnis, et unda,
Inque via nullam viderat erro viam.
Opportunus ibi sublimibus ales ab astris
Attulit in gravido munus utrumque sinu.
Ille diu dubius panem praeferret, an undam?
Suavis enim et panis, suavis et unda fuit.
Saepe iube Zeno vires succumbere; Morbum,
Talis ubi est Medicus, vel simulare velim.
Seu tumulum fratres, seu Christe busta revisis,
Seu notos Domini procidis ante pedes:
Tota mades lacrimis; et in omnibus una tabellis
Assiduo pictos imbuis imbre sinus.
Quando voles fletus, bona Magdali, sistere pictos?
Cum facies vivis vestra madebit aquis.
Lazarus, informi deformis ab ulcere, paruam
Oratum a magnis Civibus ibat opem:
Venit ad ingentem postremo divitis aulam,
Certam ibi pellendae spem, ratus esse fami.
Ebria enim sonuit Calicum aula trahonibus: ipsaeque
Exundante fores immaduere mero.
Ergo parate preces, et vota moventia, perstat
Esuriens potas Lazarus ante fores.
Hic quamvis stridente vapor nidorque culina
Plurimus immensas proderet esse dapes,
Exiguae Cereris micam tamen ille poposcit,
Quaeque petita fuit mica, negata fuit.
Crudelem attoniti Dominum fugere Molossi,
Et parcam aversi deseruere domum:
Spectatoque pedum mananti pure, iacentem
Ante agrum placidi procubuere canes:
Et simul exserto blandae propetasmate linguae
Certarunt laceros lambere quisque pedes.
Quis docuit more in avaris aedibus istos?
A vestro certe non didicistis hero.
Dimigret in terris pietas, non emigrat: Esse
quando recusat homo, scit Canis esse pius.
Ipse tuum insistis, Iesu pulcherrime, Nomen,
Stare loco nusquam nobiliore potes.
Nomen enim, famulo quod adorant poplite reges,
Solum infra dominos debuit esse pedes.
Mitia quod cingant implexi tempora sentes,
Caelestesque regat spinea silva comas !
Includenda novo mea sunt mihi tempora saepto,
Paullum ut ab humana sint mihi tuta manu.
Silva erat, et vacuae Vulmarius incola silvae,
Et comes in silva nemo secundus erat.
Solus ei patriis germanus ab aedibus, omnem
Saepe ministrato pane ferebat opem.
Sed quotiens veniebat opem laturus, ut alter
Eminus, allatas sciret adesse dapes,
Insonuit rauco stridore, famemque citavit
Pensilis iligna malleus in tabula.
Hospes ibi, quamvis auraeque undaeque susurros,
Facundasque libens aure probaret aves,
Germano pulsante tamen, de valle reversus
Stridentem tabula coepit amare sonum.
Et licet, inquit, aves cantarint suaviter omnes,
Malleus accinuit suavius iste mihi.
Ultima clausisset cum fata Scholastica, tolli
Candida confestim visa columba fuit.
Quam Benedictus ubi conspexit ad astra volantem,
Nunquam alias cupiit Daedalus esse magis.
Brachia silvestri religantur inermia trunco,
Adstrictosque tenet barbara silva pedes:
Ipsa etiam careant mea ne praecordia silva,
Paene aliam silvam vestra sagitta facit.
Praetentum gestas ipso pro pectore Solem,
Iam bene te Claram dicere virgo potes.
Cum fera Santonica squallerent prata Saburra,
Siccaque fontanas terra negaret aquas:
Perculit elato sitientia Tesqua bacillo
Hospes, et in baculi verbere pondus erat.
Imperium nam terra viri mirabile sensit,
Fundere prompta omnes, quae peterentur, opes.
Auxilium rogat ille Siti: neque Terra recusat,
Seu danda unda foret, seu meta danda siti.
Dixisset se velle merum, mera vina dedisset:
Mellea dixisset flumina, mella daret.
Optasset Terrae lac iret ab ubere, iisset
Lacteus insuetis humor ab uberibus.
Tandem undam optanti, Tellus dedit ilicet undam:
Gratior illi melle meroque fuit.
Nunc scio, cui Tellus tam prompta profuderit undas?
Nam percussa gravi verbere, flevit Humus.
Vix ingressus erat vicini Regna Canopi
Bethlemius profuga cum genitrice puer:
Undique fracta Stygis crepuerunt monstra; mentesque
Obstupuere suos fana profana Deos.
Sic totus placidi tremit Orcus ab ore puelli!
Quid, quando iratum viderit Orcus, aget?
Brachia perplexus constringit inermia funis,
Atque iniecta duplex vincla lacertus habet.
Terra timere mei iam desine fulminis iras,
Nulla queo vincta stringere tela manu.
Hunc ego saepe sua poscebam a matre puellam,
Quem mea complexu stringeret ulna suo.
Sed mater toties rogata, negavit; et illum
A solito avelli noluit illa sinu.
Hanc quoque saepe sua poscebam a prole parentem,
Acciderem caros cuius ego ante pedes.
Sed proles toties orata, tenacius haesit,
Et sine se Matrem noluit esse suam.
Quid faciam? Negat haec puerum, negat iste parentem,
Nec vult alteruter se dare, uterque dabit.
Nam matri eripiam puerum, materque sequetur.
Vel matrem eripiam; sponte sequere puer.
Quisquis es, absque meo qui me vis pingere nato,
Me sine me potius pinge, dolebo minus.
Dum negat impoto iuveni lux tertia potum,
Et metuunt quartam torrida labra diem,
Iam pallere color, iam victae occumbere vires,
Et nullus vita coeperat esse vigor:
Nec nisi lucus erat circum, et plaga inhospita circum,
Inque illa Sabbas, et comes ille plaga.
Institit hic fontem sitienti quaerere Sabbas,
Quaesiti nusquam copia fontis erat.
Quaesiit humenti stagnantem in valle paludem,
Stagnabat nullis vallibus ulla palus.
Vertit ad aerias postremo lumina nubes,
Nulla in iis signum nubibus unda dabat.
Flevit, et e lapsa salierunt flumina gutta,
Nescieras fontem tam prope, Sabba, tuum.
Virgo, tuas circum placide confidere plantas
Aethereum famulo cum grege cernis herum.
Ergo tuum bis sena, licet, caput Astra coronent:
Cingunt ferta tuos nobiliora pedes.
Tuta feras inter iam pictas vivit imago,
Vixi inter veras olim ego tuta feras.
Magdalis ut fixo moribundum in stipite vidit,
Quod quondam assyrio laverat imbre caput,
Et validis penetrata pedum vestigia clavis,
Perque decussatas brachia tensa trabes,
Stipite penderent humili si brachia, dixit,
Ferrem ego nunc palmis oscula, Christe, tuis.
Scala foret, peterem terebrati pectoris antrum,
Ablueremque meis vulnus hians lacrimis.
Stans ego mulcerem madidis duo genua labellis,
Nunc possum extremos prendere flexa pedes.
Malo pedes, ah malo pedes! pars corporis ista
Iam didicit lacrimis ima favere meis.
Testatura viro salvum Kunegunda pudorem,
In candente libens vomere fecit iter.
Exploratorem sed ubi pede contigit ignem,
Non fuit in planta sensus, in igne fuit.
Nil aderat, nisi turba frequens, et plurima silvae
Robora; et silva nil nisi multa fames:
Solus in hac silva, turbaque, famesque Sacerdos
Magnanima turbam voce famemque stitit.
Quippe manus caelo cum tenderet, illa iubetur
Quaslibet esuriens poscere turba dapes.
Ille volema petit Syrio dependula ramo;
Auditusque statim poma volema videt.
Mala alius rato sibi munere persica poscit,
Persica confestim mala cupita capit.
Hic sibi vina rogat Campano Massica prelo,
Campanoque bibit Massica vina cado.
Hic niveos optat, mollique siligine panes,
Continuo optanti missa siligo fuit.
Paestani placeant violaria navibus horti,
Dentibus haec potuit silva placere magis.
Alternus viden ut grassetur in ubera tortor !
Carnificesque ferat Secta papilla manus !
Nec fluat humor adhuc! Dubitat natura mamillas
Candidus has deceat, purpureusne liquor.
Discordes animos caelumque solumque gerebant,
Et nulla auditae mentio pacis erat.
Foedera sed post quam dare mutua venerat ales,
Terra suam caussam dixit, et Astra suam.
Quippe pater terris, et mater defuit Astris,
Res utrisque pari iure cupita locis.
Lis decisa fuit; coierunt foedera. Nostris
Iussa novum Terris Astra dedere partem.
Astris Terra novam pacta est dare libera matrem,
Sic coiere lucro foedera paene pari.
Spinoso Catharina sibi cum tempora ferto
Et vepribus septum cerneret esse caput!
Cingite crudeles mea, dixit, tempora, vepres;
Non mea ferta mihi, sed tua; Christe, dolent.
Patria regalis, Guthlace, palatia tecti,
Et quicquid rerum, quicquid opumque fuit
Ipsa Semiramii fastigia denique fastus,
Diceris aequorea posthabuisse casa.
Scilicet obsessam pelagi spumantibus undis
Esse tibi censes regia tecta, petram.
Hic in pane dapes; hic potum quaeris in unda,
( Quanto erat in veteri lautior esca domo!)
Squamigeros alto tamen undique; ab aequore pisces,
Pennigerosque vides pransus adesse greges.
Accinit ista tuae turba inter prandia mensae;
Adnatat ad placidos illa caterva pedes.
Nempe tuae cupiunt mensae nunc esse ministri,
Qui prius esse tuas se meminere dapes.
Ludit adhuc lictor tua circum tempora, Christe
Ah! quid aget, quando serius esse volet?
Ut clausi penetrale laris reseraret, et arctas
Panderet eluso Nathanaele fores,
Institit infernus, licet usque occumberet, hostis
Usque nova cautum fallere fraude senem.
Altera namque subit, mox altera, et altera in ora,
Ora suis credit congrua siqua dolis.
Hac pueri in larvam; in larva hac subit arte virilem
Deprensusque tamen virque puerque fugit.
Mox venit ut pistor; mox ut pistoris Agaso;
Et mox quod pistor, mox quod Agaso, facit.
Iamque gravem ducens senis ad magalia mulam,
Personatus, opem mulio clamat, opem:
Mula, ait, ingenti succumbit onusta canistro,
Porge manum; panes fert mea mula tuos.
Audiit orantem Senior; fortibusque reclusis
Extulerat primo limine paene pedem.
Ora tamen noscens Plutonia, risit, et emptos
Hos mihi, ait, panes hoc crucis aere volo.
Monstratumque manu crucis obicit indice signum;
Et cruce, tota Ceres illa soluta fuit.
Urgeat impositum licet ossa recondita saxum,
Et tumulum armato saepiat hasta metu:
Ossa tamen fugiunt rupto rediviva sepulcro,
Et stupet elusas irrita tumba feras:
Et pavidus custos abiectis diffugit armis,
Quemque prius tumulum saepserat hasta, timet.
Nunc alio surgente times tibi funere, custos?
Plus olim incipies ipse timere TUO.
Ora lavaturus putealibus arida lymphis,
E stagnante senex fonte trahebat aquam.
At pia quo Phlegeton deluderet hospitis ora,
Clam demersa suis imbuit haustra dolis.
Ergo venenatis ubi vasa reduxit an undis,
Admovitque haustris arida labra senex;
Hydria deformes habuit conspecta colubras,
Ut prope nescires Hydria an Hydra foret:
Sensit adesse Stygis ludibria sueta; nec ipse
Ludere consueta distulit arte Stygem.
Nam ducta cruce signat aquam; cruce perculit Hydram,
Excussoque bibit vana venena metu.
I nunc, et liquidos, ait, infice vipera fontes;
Quando eris Hydra mihi; clava erit ista tibi.
Stat puer, et geminum sibi iungit amore parentem,
Et geminus puerum stringit amore parens.
Illa tenet dextram pueri; tenet ille sinistram.
Dignus uterque manu tali, et utroque manus.
Restat adhuc, video, pueri o pars tertia restat!
Nemo pedes prensat: da mihi, Christe, pedes.
Huc genitrix natu trahit; huc trahit Anna nepote,
Illa sibi totum flagitat, illa sibi.
Ah differ, bone, differ adhuc decidere litem!
Litis ego tantae tertius Actor ero.
Arcano spelea loco sibi legerat exul,
Conscius arcani nec nisi pastor erat:
Is nullum exilii pro causa crimen habebat,
Maxima ni crimen cura salutis habe.
Multa ibi suspirans, lacrimans ibi multa, dicabat
Sideribusque suas caelitibusque preces.
Ast ubi ter denas solis dedit orbita luces,
Curavitque arcus altera luna suos:
Menstrua ieiuno consuevit pabula pastor,
Et vena pactam ferre fluentis opem.
Hinc avide Lunam ieiunus, et Astra videbat:
Longa fames illum fecerat Astrologum.
Ter tentata mea fuit in cervice securis,
Et collo toties indita plaga meo.
Nec veteri nocuere tamen tria vulnera formae,
Magna sed in plagis lucra fuere tribus.
Nam quo sueta prius fulsere monilia collo;
Nunc tria purpures flumina fontis eunt.
Illa nimis paucas habuere monilia gemmas,
Hoc quota fonte cadit guttula, gemma cadit.
Dum Digitis pangit Virgo modulantibus odam,
Nobile divinus plectit ephebus ebur.
Virginis ille modos cantando vincere certat,
Certat et istius vincere Virgo modos.
Pergite uterque diu contendere, pergite: vestri
Dummodo ego cantus arbiter esse queam.
Cur toties animi Therapentes ferveret ira:
Inceptis quotiens turba molesta foret.
Saepe sibi legem Spartano more ferebat,
Qualiacumque forent, ferre, tacere, pati.
Mox tamen ac rediit nova lux, nova bullit ira,
Et mens Spartani nescia moris erat.
Ne qua proin iterum violentior ira subiret,
Clam deserta volens fugit in antra Senex.
Tandem, ait, (ad streperae dum murmura considet undae)
Exulat hinc ira turba ministra meae.
Dixit, et immergens sitientem in flumine testam,
Fregit ad occultam vasa caduca petram.
Impatiensque, petra succensuit, et Superi inquit, eras?
Hic etiam petra est ista molesta mihi.
Ergo itidem hinc fugiam turbamque petramque. Quid erras?
Non tibi turba; tibi tu fugiendus eras.
Picta quod elatis stringuntur lora lacertis,
Libratisque instant pendula flagra minis:
Nullo terga tamen violant innoxia tactu;
Criminis ipsa sui diriguere metu.
Eheu, flebile munus! imperatos
Crudeles oculi parate fletus.
Defectae cubat in sinu parentis
Forma lugubre decolore pondus,
Squalenti coma pectitur vepreto,
Et sparsus faciem cruentat humor:
Languent ora, labat supina cervix,
Et tuber laceros renudat artus,
Fossi vulnera pectoris fatiscunt;
Diro est dextera sauciata ferro,
Ferro saucia laeva; et efferatis
Stant vestigia perforata clavis.
Qui sicco potes haec videre vultu,
Sicco cernere nil merere vultu.
Fictilis ex humili pendebat fornice trulla,
Cui sua consuerat credere mella senex.
Illa fami cenas, et prandia sueta parabat,
Lautitiasque siti quaslibet illa dabat.
Nec tamen hoc victu consumpta erat olla diurno,
Multa sed in lucro copia mellis erat.
Ergo sibi locuples temere dum creditur, istaec
Vendita quantum, inquit, mi dabit olla lucrum?
Fetam dives emam conflato ex aere bidentem;
Feta bidens totum mi dabit una gregem.
Inde boves, et tota boum inde armenta dabuntur;
Inde domus; magnae denique verna domus.
Qui si verna dolis fuerit vernilibus; illi
Sic vernile meo fuste dolabo caput.
Elatoque Senex baculo ferit inscius ollam,
Pertusoque cadit mel simul omne cado.
Elicuit Moses duplici sibi verbere lymphas;
Elicit hic uno verbere mella sibi.
Christe rogas gelidam labris arentibus undam,
Sed datur imbutum fellis acore merum.
Barbara si visa nolebas parcere turba,
Cur saltem extremam non miserare sitim?
Perge tamen: potus madeat licet omnis Aceto,
Fiet in Ambrosio melleus ore liquor.
Astra per immensos quaeris tibi, Christe, recessus?
Sic humus ergo oculis sorduit ista tuis ?
Scilicet Astra placent! Aderunt, si manseris, Astra:
Nam, quocumque loco manseris, Astra facis.
Horrida per nemorum, per et invia et avia Phoenix
In sterilem demum venerat hospes agrum:
Nusquam ibi per valles currebant flumina; nusquam
In vacua felix herba virebat humo.
Vidit eam, miseratus, humum; raptaque bipenni
Currere iussit aquam; iussa cucurrit aqua.
Iussit in indocili nova nasci germina prato,
Germina in indocili nata fuere solo.
Exspectabat adhuc plaga barbara; si qua iuberet
Fundere plura sinu; fusaque plura forent.
Noluit ille dari sibi plura; sed omnia fusis
Hinc mihi sunt herbis, hinc data, dixit, aquis.
Hunc potuit vilis locupletem reddere lympha;
Optima nos inopes reddere vina solent.
Carolus hos oculos, haec Carolus ora ferebat,
Assiduas faceret cum pia lingua preces.
Cum sacra mortali fulgerent tempora mitra,
Et patrio staret purpura nixa pedo.
Nunc alios vultus gerit, altera Carolus ora,
Carolus aetherio pulchrior in solio.
At nondum, o Superi vobis pingimus ora;
Nostra nihil vestri Terra coloris habet.
Patricios census, aurique talenta rubentis,
Croesaeasque pius Civis habebat opes:
Sed spes nulla viro natorum, nulla nepotum,
Quos patrii heredes scriberet Assis, erat.
Versus ad Astra proin sterili cum coniuge; Gazis
Monstrate heredem, vos, ait, Astra, meis.
Monstrarunt hinc Astra Petrum; Petri inde gemellum,
Caelituumque alios inde, aliosque duces.
Ante alios etiam magni monstrata Tonantis
Mater erat, solo Virgo Tonante minor.
Civis et hos ubi vidit, et hos; Hic, inquit, haberi
Quilibet aere meo dignus et Asse potest
Tu tamen, o Virgo, Superis ex omnibus, haeres
Dignior istarum sola videris opum.
Tantum ostende locum, cupias ubi Templa locari,
Aere meo fieri Templa iubebo tibi.
Hoc, ait, illa loco; quo, dum polus arserit aestu,
Videris hibernas mane iacere nives.
Vidit; et educto magna ad fastigata Templo,
Esse sibi heredem Virginem ab Asse iubet.
Nunc tua, Magne, parem, Princeps, in Virginis aede
Dextra suas fudit, non numeravit opes.
Ergo quid heredes putat hic sibi vivere nullos?
Heredem exempli te videt esse sui.
Hic erat ille, locis exclusus ab omnibus Exul,
In quem iurati mundus et orcus erant.
Cui post quam pars nulla fuit super orbis in orbe,
Praebuit occultos tumba paterna lares.
Una viri prohibet subscribere syllaba nomen,
Qua modice Graio distat ab Athanato.
Athanatus tantisper erit. Quem teste nefandus
Insontem studuit perdere civis anu.
Hunc ea dum falso traducit adultera probro,
Ereptique reum vana pudoris agit:
Criminis auctorem digito monstrare iubetur,
( Nulla unquam digiti tam bona culpa fuit.)
Stabat enim Athanato quidam omnia et omnia dispar;
Quam dispar Thanato vix erat Athanatos.
Hunc anus intento digiti indice monstrat: et, hic est,
Hic violentus, ait, praedo pudoris, hic est.
In latus haec dixit mulier conversa sinistrum,
Ad dextram adstaret cum latus Athanatus.
Risit hic; et, caussam nihil est opus, inquit, ut orem
Hoc mea patrono causa eguit digito.
Seria in albenti Matthaeus scribere charta,
Mansuroque parat tradere magna libro.
Non procul alati species expectat Ephebi,
Inque manu nigri vasa liquoris habet.
Sola caret penna Matthaei dextra: sed adstat
Aliger; hinc pennam Scriptor habere potest.
Adstantem digitos intendis mutus in Agnum:
Non poteras clamans dicere plura mihi.
Illyrici videt ut longaevus Dalmata caeli
Verberet impacta pectora nuda manu!
Seu gravis affusas illi sitis imperet undas,
Sive fames positas suadeat ulla dapes;
Ille famem pergit lacrimis restinguere fusis;
Ille gravem vivo diluit imbre sitim.
Ecce, tenet lapidem compresso dextera pugno,
Iratusque notat livida membra silex.
Et flagra fella iacent, tergoque iterata minantur,
Arcanusque gemit muta per ora dolor.
Et tamen illud adhuc veniunt Sirenes in antrum,
Bethlehemiumque subit maxima Roma specum.
Ipsa Venus Venerisque venit lasciva propago,
Nec Silicem visum, nec flagra visa timet.
Perge ferire; Venus si visa timere recusat
Flagra; flagro certe tacta timere volet.
Cecropia vestros servate Platonas Athenae;
Nomina Socraticae magna tacete scholae;
Vosque Stagyrei cessate docere Nepotes,
Nos potuit parvus plura docere puer.
Villa dona puer blandissime tolle; sat illa
Contactu facies tu pretiosa tuo.
Antrum erat, obscurae longe domus avia silvae.
Nulla ubi nec farris spes neque frugis erat.
Huc seu defectas premeret situs arida fauces,
Seu gravis Aegidio pergeret esse fames;
Ubere distento veniebat cerva ; datoque
Lacte famem suevit pellere, lacte sitim.
Haec dum forte petit reparando pascua lacti,
Fertur in impastos territa cerva canes.
Continuo clamare Viri, latrare Molossi,
Inque feram dentes, inque feram ire pedes.
Quos peterent deprensa ferae vestigia montes?
Spes profugae in nullis montibus ulla foret.
Abderet in dumos ingentia tergora ? dumi
Deprensae fierent certa Macella ferae.
Aegidium petit ergo. Fugae nusquam aptior usquam
Ullus erat Cervae creditus esse locus.
Venit, et ante pedes servata quievit alumnos,
Securoque ipsos terruit ore canes.
Nulla operam nutrix felicius ulla locavit:
Lac dedit; et lacti vita repensa fuit.
Momentum vixi; morior victurus: et illuc
Solus, nescio quo, non rediturus eo.
Nunc haeres, quicumque meae successerit arcae,
Heredem ille meae se sciat esse viae.
Ossa patent; geminique oculis extorribus orbes,
Ruptaque convulsi saepta molaris hiant.
Caesaries nusquam est: vacat area depilis; et, quae
Vultu inerat nuper plurima, nulla caro est.
Auribus auris abest: vacuoque sub aggere, fractus
Ossea pro naso moenia nasus habet.
Quisquis es, hanc huius licet oderis icona monstri,
Archetypon monstri tu tamen huius eris.
Campanis vagus ibat in viretis
Cultor Martius et cliens Tonantis;
Qui noctes vigil, et vigil diurnas
Largis fletibus exigebat horas:
Et curis simul omnibus, profana
Sirenum fugiebat a caterva.
Hinc ipsi neque feminas; neque ipsum
Ullis cernere feminis licebat.
Quod Siren ubi resciit, puellis
Una ex omnibus impudica Siren,
Hunc vero, hunc ego Martium videbo,
Rumpatur, licet, hunc, ait, videbo.
Confestim mulier per impeditas
Clivorum salebras, viam capessens
Incessu temerario, cupiti
Ad magalia Martii propinquat:
Et quaerens hominem videre, vidit.
Sed vix viderat illum; et ecce in illo
Iussa est ilicet interire viso.
Una est femina, quae videns perivit:
Sed quot femina visa iam peremit?
Aemula Lethaei color exhibet ora camini;
Visa proinde sibi seque tabella timet.
Ora flagrant, patuloque horrent informia rictae,
Et paene in muta clamor inest tabula.
Ah, quas flamma edet quodam Phlegetontia voces?
Si picta has voces edere flamma iubes?
Iunge tuam tabula clamanti, quisquis es, aurem:
Ipsa sibi clamat, VAE; tibi vero, CAVE.
Iugis in ambusto cunctatur lacrima vultu,
Carnificemque timet tangere gutta rogum
Aspice tu flammis hunc circumstantibus imbrem,
Et lacrimas nostris imbribus adde tuas.
Non satis est unus contra haec incendia rivus,
Iunge tuum, hic auctis indiget ignis aquis.
Igne semel Veneris iam paene crematus, eodem
Degeret ut porro tutus ab igne Senex;
Aequoream petiit nauta cum remige rupem,
Silvae ubi nullius bacca vel umbra fuit,
Nulla ibi nec Cereris, nec veris copia; fructus
Sola suos illic parturiebat hiems.
Defuit ipsa loco salientis gratia lymphae,
Inque undis nullum repperit unda locum.
Ergo laboranti comes et rerum omnium egenti
Nauta, statam pacto lintre spopondit opem.
Nam, ter ubi revehetur, ait, tibi Luna, vehetur
Lintre meo toties unda Ceresque tibi.
Hac ope gavisus, nullas sibi porro timendas
In mediis flammas esse putabat aquis,
Ecce tibi! surgunt luctantibus aequora ventis,
Euersaeque ruunt in maris ima rates.
Una simul rapit unda senes; omnesque vorago
Una simul pueros haurit et una viros.
Sola viros inter, deque omni clade virorum
Enatat e victo salva puella mari.
Illa procul scopulum rabidis ubi vidit in undis,
Et scopuli in cana rupe sedere senem:
Remigio manuum, tunicaque natante patronam
Certatim petiit iam prope mersa petram.
Vidit adesse Senex; notaeque pericula flammae
Ut fugeret, medium per mare fecit iter.
Illa, quid, oro, times in inermi Virgine? Salvis
Incutiam nullos naufraga Virgo metus.
Ille secus, si Virgo, inquit, nulli ulla noceres,
Non tot mersisses una puella Viros.
Caelicolis oculos hos esse tabella putavit:
Sed quam longe alii caelitum erunt oculi?
O oculos aequare color si posset eosdem!
Aspectu fieret charta beata suo.
Desereret dominae cum Paula palatia Romae,
Ausa Palaestinas femina malle casas:
Contemni mirata suos est Roma penates,
Exteraque a Pauli moenia nepte peti.
Exilium tibi quaeris, ait. Sed fallitur: Exul
Esse putabatur femina; Roma fuit.
Illa ego sum Libyco genitrix a littore prolem
Ad Ligurum fines usque secuta meam.
Traxit amore sui soboles quaesita parentem;
Ah qualis soboles tunc mea visa mihi?
Indiderat mores diversos error ab illis,
Quos olim didicit me genitrice puer.
Saepe, quid usque adeo, clamabam, degener erras?
Degeneri gratus tunc tamen error erat.
Saepe preces illi miseranda manusque tetendi;
Ille manus semper reppulit, ille preces.
Desperata mihi poteram tunc paene videri,
Et cum defuncta prole perisse parens;
Ambrosii sperare pia nisi voce iuberer;
Cui toties, uni tam gravis una fui.
Ah quoties, serva mihi perdita pignora, dixi?
Ah quoties dixi, pignora redde mihi?
Dixerat ille diu; mihi se mea pignora numquam
Nec rapuisse sua, nec dare posse manu.
Denique victus; abi, sobolem, quam queris, habebis
Tot lacrimis illam vivere cogis, ait.
Credidi: et, ecce, mihi proles mutata revixit,
Atque ipsa melior me genitrice fuit.
Iam pariant uteris aliae sua pignora matres:
Pignora dum lacrimis sint ita parta meis.
Matutina simul micuerunt sidera, natum
Ad fabrile pater sedulus urget opus.
Ah satis est! alios puero addere parce labores,
Maximus est, Matrem deseruisse, labor.
Virgo faberque capit modicae dum fercula mensa,
Christe praeis solitas ore manuque preces.
Iam viles epulas licet ipsa culina ministret,
Hac fieri in mensa nobilis esca potest.
Caedua cur verris plebeii fragmina ligni!
Non sunt ista crucis segmina, Christe, tuae.
Nobiliora cadent ex illo fragmina trunco,
Illa volet nemo verrere, ferre volet.
Dormit in angusto Soboles secura grabato,
Tu tamen excubias anxia Mater agis.
An metuis, furtim sua ne revocetur ad Astra?
Te vigili, Astra tuus iam sua natus habet.
Extento pede saucius paratum
Iam Loyola ruebat in sepulcrum;
Cum Petri manus improbam removit
Asserto procul a cliente parcam.
Quare aeger simul ac revixit, aegros
Secum surgere iussit; hinc malarum
Magnos cedere febrium calores;
Hinc caecas oculis abire noctes;
Cancros serpere, lividasque tabo
Lethali vetuit nocere pestes.
Quid morbus docuit? iuberet aegros
Nullos surgere, ni fuisset aeger.
Praevia Francisci dum per vestigia nitens
Ardua Conradus Quaerit ad Astra viam,
Munus ab Astrorum regina tale poposcit,
Quale palaestini strinxerat ulna senis.
Nec mora; Mater adest Eois clarior Astris:
Clarior atque ipsa Matre puellus adest.
Tende duas, Conrade, manus, cape munera, dixit,
Et mea sollicito munera conde sinu.
Ille manus, simul ille sinus, simul omnia tendit;
Numquam alias domino promptior ulna fuit.
Tunc pueri tractare manus, tunc ora tueri,
Tunc Superis licuit basia ferre genis.
Tunc pensare genu, tunc brachia nectere collo,
Terrarum dominos tunc religare pedes.
Non capit ipse sui Conradus gaudia voti,
Miraturque ulnis tanta licere suis.
Et potes hanc, o Mater, ait, dimittere prolem?
Et potes a tali cedere Matre puer?
Hoc mirum, Conrade, tibi est? Mihi mirius hoc est,
Quod puerum matri tu redhibere potes.
Stant oculi, et fixo spectant sublimia nutu,
Nescio quid nostro pulchrius orbe vident.
Pergite, quicquid id est. spectare, o pergite sursum:
Terra nihil pulchri, quod videatis habet.
Ambulat incauto dum per loca devia passu,
Fertur in hostiles inscius erro globos:
Hi captum sternuntque solo, crebrisque lacessunt
Tuberibusque caput, vulneribusque latus.
Ille sed exanimi miserandus voce laborat
Inclamare piam praetereuntis opem.
Audiit hinc mystes clamantem, hinc assecla mystae;
Auxiliaturos hos ratus aeger erat.
Verum mysta fugit, mystae fugit assecla. Quicquid
Latro facit sica, fecit uterque fuga.
Semianimum vidit Samarita iacere cadaver,
Festinamque tulit, quam dare quivit, opem.
Nam postquam ingentes plagarum adverrit hiatus,
Admovit medica sedulus arte manus.
Excapitque sinu, lenique perunxit olivo.
Et calido fovit vulnera lota mero.
Mox ubi manantes repressit sindone rivos,
Membra laboratis intulit aegra toris.
I levis, aeger ait, meque aspernare sacerdos,
Profuit auxilio nunc caruisse tuo.
Nicoleos inter patria Acroceraunia, quondam
Durior ipse suis rupibus hospes erat:
Nam tepidis rupes pastae sunt imbribus illae,
Et gelido potae rore aliquando petrae.
Ipse tamen solus mortales abnuit escas,
Et quascumque dares, abnuit ille tamen.
Quattuor usque fuit vita illi abstemia lustris:
Nullaque tot lustris cognita mensa fuit.
Prandia nulli illum viderunt quaerere Soles,
Nulla illum seram pascere Luna famem.
Astra dedere dapem ieiunis faucibus. Isto
Contentus, dices, viverem et ipse penu.
Interea lacrimis idem fuit ebrius. Isto
Tu quoque contentus vivere fonte potes?
Collectam stagnate vides ex imbribus undam!
Hospitis haec huius temperat unda sitim.
Noli illum Cessa tentare liquoribus Visae,
Irritare nequis nectare; melle nequis.
Si qua sitis torret, vocat ille e nubibus imbrem:
( Nescio quid Caeli gratius imber habet)
Lautitias inter maiores Herba putatur;
Et rude censetur Mensa secunda pirum.
Solus ei portat Coquus omnia fercula Corvus,
Omniaque e solo fercula pane coquit.
Advolat hic illi, cum cenae est hora, minister,
Allatoque iubet pane domare famem.
Nullus, ais, tendit cur Nostra ad prandia Corvus?
Illa alias illuc tendere cernit Aves.
Quid me Saxa loci tenebro si squalida? quid me
Conscia nullius luminis antra iuvent?
Quaerere mortales absistite. Sidera quaero:
Spectari sola Sidera nocte queunt.
Intima tergemini nemorum coluere Sodales,
Mica quibus panis vix super una fuit.
Iam vicina penu metuente premebat egestas,
Cum neque cogendae spes stipis ulla foret;
Utque magis superare penum penuria posset,
Est ea mendicae mica petita fami.
Continuo Cereris data miculae cessit Egenti;
Stipsque ea secum omnem sustulit una pensum.
At querulas verbis stomachantibus edere voces
Clam sociis ausus de tribus unus erat.
Vix tamen impenso cum pane recesserat hospes,
Ubere quando Ceres pane repensa fuit.
Mula duos etenim tulit altera et altera Corbes,
Et fuit in gemino plurima corbe Ceres.
Tertia quin etiam ventura erat, inquit Agaso;
Ferre sed impositum fessa nequibat onus.
Tertius e sociis, sua plecti hic murmura sensit;
Mula tulit panes certe, ait, illa meos.
Cauta famem metuit Mula; inde venire negavit;
Nam parcum in dando te sciit esse cibo.
Ambrosias hospes peteret cum sordidus escas,
Nec laceram ferret regia mensa togam,
Iussus ab intacta procul est abscedere cena,
Perpetuamque intra viscera ferre famem.
Insuper aeterna septas caligine noctes,
Tectaque sulpureas inter habere domos.
Utraque res doluit, quod et incenatus abire,
Et quod in ardentem est iussus abire rogum.
Has tamen ut coepit poenas contendere; dixit,
Non dolet ista mihi flamma, repulsa dolet.
Incultos Helenus penetraverat advena lucos,
Nullam ubi mortales ulli habuere domum;
Vix calcata feris ibi semita; sola per illos
Aerium lucos ala secabat iter.
Nulla loco speranda dapum solacia; nullum
Pensile frugiferis pondus in Arboribus.
Hic Heleno insultare Fames; hic arida mortem,
Aut aliquid gravius morte parare Sitis.
Sed delusa Fames inopino munere sensit
Fercula ab ignota lata venire manu.
Illa fami non nota manus vel venit ab Astris,
Vel manus aeque Astris illa benigna fuit.
Quippe simul panem tulit, et simul attulit undam;
O panem; o undam, quam manus illa tulit!
Vina dares, vinum prae tali sperneret unda:
Ambrosiamque dares, sperneret Ambrosiam.
Ergo Fames, piget huic porro, inquit, tollere pane,
Compensant tantae si mea furta dapes.
Europam tenuit Loiola, Xaverius Indos,
Et duo sub sociis regna duobus erant.
Cur extra Terram nunc ergo locantur utramque?
Orbis uterque Vito parvus utrique fuit.
Obscuri nemoris longaevus cultor, amabat
Prae quocumque suum Sole dieque nemus.
Caesaries et barba Seni nix candida: sed mens
Candidior barba Caesarieque fuit.
Ille casam quoties pietate flagrante subivit,
Repperit in parvo candida liba penu.
At pietas coepit cum fessa repere, farinae
Deterioris ei coepit adesse Certes.
Demum ubi vecordem labefecit culpa senectam,
Omnia furfurei fragmina panis erant.
Advertens mutata Senex alimenta, suasque
Primaevi toties panis abesse nives:
Et versum magis atque magis nigrescere panem,
Nigror, ait, mores exhibet iste meos.
Credideram panem me cernere semper: in ipso
Nunc video speculum pane fuisse mihi.
Elatos patriae quondam ducturus in hospes
Has Superis fecit Dux Galadita preces;
Victori patriis qui primus ab aedibus ibit
Obvius; ille Deo victima primus erit.
Nec mora; signatis Socium rapit agmina votis,
Ammonisque minas vindice Marte domat.
Victor ubi rediit, datur obvia prima parentis
Filia: Iam victus maluit esse parens.
Sublimi quem rupe vides, Auxentius ille est,
Quem suus alta inter nubila carcer habet.
Ille peregrinis fuit omnibus omnia; et hospes,
Et pater, et morbis omnibus Hippocrates.
Quippe oculis olim offusa caligine septis
Iussit ab offusa nocte redire diem.
Iussa dies rediit; iussaeque abiere tenebra,
Et data lux, melior luce priore, fuit.
Ille luem iussit, febrimque recedere; cessit:
Ille valere pedes; convaluere pedes.
Denique cum Medicus venienti cuilibet esset,
Ipse suae Medicus noluit esse fami.
Nam, licet Ars fuerit reliquos depellere morbos,
Hunc tamen Ars, inquit, non pepulisse, fuit.
Qua Samii partita Senis se littera pandit,
Hac humana duplex semita pandit iter.
Totum utriusque vocant divortia tramitis orbem,
Consitus hic spinis sit licet, ille rosis.
Qua libet ire, potes: sed iter modo mollius, olim
Ah quoties spinis durius illud erit?
O tutela meis, Aloysi, plurima rebus;
O querulas inter magna medelae preces!
Cernis ut incluso meritum caput ardeat aestu!
Creber ut arcano saeviat igne dolor!
Vastat utinque tenax alterno tempora punctu,
Omnia ceu terebret perpete morbus acu.
Uruntur geminis oculorum sedibus orbes,
Vixque haerent vacuo lumina bina sinu.
Cogitur a pactis Animus divortere Musis,
Et nequit assuetas solvere lingua preces.
Iam calamos posuere manus, posuere libellos,
Pieriamque sitis iam mea nescit aquam.
Longas esse vident vigilantia taedia noctes,
Praeque ipsis longas noctibus esse dies.
His quoque plura fero: nequeo sed plura referre,
His auferte tamen tu quoque plura potes.
Ille quidem non sum, cui dones multa: sed ille
Certe ego sum, cui tu tollere multa queas.
Ut placeant, emptis aliae se dentibus ornant;
Ut placeam, dentes Christo ego vendo meos.
Tertius impranso consuerat Vesper Amato
Cum modico vilem ferre liquore dapem.
Nec pactus sibi plura dari: sed et ipsa solebat
Saepe negare suae fercula pacta fami.
Invidit tamen hanc Auceps Phlegetontius escam,
Allataeque dolos struxit avarus aquae.
Nam mentita gerens Praedonis schemata Corvi
Involat invisae pervia tecta casae.
Utque cibi lancem reperit, lymphae??? culullum,
Mox pede vertit aquam, mox rapit ungue cibum.
Laetus eo damno subrisit Amatus; et, ecce
Vivere ieiunum Styx, ait, ipsa docet.
Perge licet, rape, tolle dapem; nihil Orce nocebis:
Quando dapem praebes, Orce nocere soles
Vix tua dum dederas Solymaeo pignora templo,
Illaque de gremio ceperat Ara tuo,
Cum tibi mutatis eadem redimenda columbis,
Quae vix dum dederas, reddere dona iubes
Reddita confestim pretio sunt omnia pacto,
Turtureque est proles tota redempta tibi.
Nescio quis dederit, sed quisquis reddidit illam,
Ah pretium mercis nescit ille suae.
Non ita quassa gemunt, dubiis Carchesia ventis,
Non ita Myrtoo fracta carina vado.
Qualiter assiduas inter mea vita procellas
Aut gemit; aut gemitus non nisi fessa premis.
Exanimi iam tota metu superare recumbit,
Desperatque suae naufraga vita rati.
Lumina iam tollit viso procul humida caelo,
Charaque lugubri littora voce vocat.
Iamque preces Superis, et vota natantia signat,
Turbida signatas iam rapit unda preces.
Altera decessit nondum udis lacrima malis,
Altera in hume Etas cum subit undae genas.
Tristitiae partem pars excipit altera, cuius
Saepe nequit causam noscere, saepe modum.
Mox audere cupit; mox amens gaudia temnit,
Mox, quaecumque prius sprevit, habere cupit.
Saepe vocat mortem; mortemque audita recusat,
Et lacrimas, voto si potiatur, habet.
Nescio cur mortem putet haec sibi vita timendam,
Ipsa sibi potius vita timenda foret.
Iam Christo lacrimaris Anus grandaeva puello.
Flere potes viso iustius, Anna, Viro.
Ferrea cum dominum pulsaret dextera, ferrum
Quam cupiit Vires non habuisse suas?
In sacra ne rueret vetiti penetralia templi
Per non concessas Caesaris ira fores,
Proicit aeratas in caerula flumina claves
Visurus Latios advena Benno lares.
Iussa fidem praestare, fidem optima praestitit unda,
Et commissa tenax condidit aera sinu.
Custodem sed Benno simul remearat ad Amnem,
Claviger in fido littore piscis erat:
Abstrusamque libens uda intra viscera clavem
Bennonis reduces exspuit ante pedes.
Insidias iam terra tuis struat invida gazis,
Quod servare voles, mergere, Benno, potes.
Per mea continuis imber ruit ora fluentis.
Caussas, inquis, habes. Tu quoque forsan habes.
Alphonsi lacrimas, et ora crebris
Qui perfusa videtis esse guttis,
Non illas sceleris putate magni,
Nec mentis male consciae paventes
Maestis ex oculis salire testes.
Nam quicquid lacrimavit ille, quicquid
Vel luxit, gemuitve creber, omne
Uni Numinis imputavit Aulae.
Huc suspiria semper, ora semper,
Semper lumina, lacrimasque semper,
Semper vota, precesque semper, horis
Pernox perdius omnibus tetendit.
Hac una sibi cum videret olim
Annis pluribus exulandum ab Aula;
Et nondum neque gaudiis licere
Immortalibus interesse; nondum
Caeli Civibus obviare; nondum
Victrices neque Martyrum phalangas,
Felices neque Virginum catervas,
Putatum neque mentium serenas
Sese posse perambulare sedes,
Tunc illos gemitusque, lacrimasque,
Singultusque profudit; et perosus
Exul vivere, gestiit cupitae
Ad consortia commigrare vitae.
Nunc voti reus, usque et usque gaudet,
Et votis reus, usque et usque ridet.
Ipsius tamen haec Imago, dum se,
Voti non rea, conspicit relictam
Cum mortalibus, usque ??? usque plorat.
Turba supinato ruis undique territa vultu:
O foret haec sceleris maxima poena tui!
Hesperii peterent cum barbara litora mystae,
E Sociis aeger pluribus unus erat.
Ille suum externo Phoebeia lampadis aestu,
Internoque viri questus ab igne caput,
Quaesiit in prora, si quam daret angulus, umbram;
Nulla sed in prora partibus umbra fuit.
Quaesiit in puppe, nihil umbra puppis habebat;
Summa sed urebant Solis et ima faces.
His cupiens Ancheta malis succurrere, solam
Aera per medium tendere vidit Avem.
Vidit; et , i Socias, ait, i cito quaere cohortes,
Aligeraque redux cum legione veni.
Dicta probavit Avis; celerique citatior Euro
Cognatum properat quaerere iussa gregem.
Milleque mox Sociis comitata revertitur Alis,
Mille sequi visae, mille praeire ducem.
Mille supra, et totidem iuxtaque infraque volabant,
Omnis ad Anchetae turba vocata preces.
Hae simul expassis facta testudine pennis
Desuper in tostas incubuere rates:
Et procul inde diem, et lucem pepulere diei,
Dum quaesita aegrum tangeret umbra caput.
Scilicet haec fierent ut Conopea repente,
Ancheta artifices esse coegit Aves.
Carole qui nuper comitatus pluribus ibas,
Cui famulos semper vidimus esse greges:
Cur Superos nunc Solus adis? Scio, Carole: Tecum
Nemo pari potuit currere ad Astra gradu.
Quaeritis, in vacuo quid spectent lumina libro?
Quicquid ubique solet Terra videre, vident.
Assiduo cur, Petre, madent tua lumina nimbo?
Omnis abest Oculis culpa. Sed Ales adest.
Dant tibi prima Crucem, puer, incunabula parvam,
Illa sed est humeris magna futura tuis.
Matrem quaere puer, crudeles desere cunas,
Esse in Materno Crux nequit ulla sinu.
Hic, ubi vicinos timuerunt Moenia Persas,
Moenia praesidio tuta Iacobe tuo.
Marmoreo ( ut memorant) putei de Margine quondam
Aemulus Alpinae bulliit humor Aquae.
Forte puella comis ibi multa fluentibus ibat
In male conditos turba soluta iocos.
Nec Veneres illae viso senis ore Iacobi
Continuare suos erubuere Sales.
Puniit effrontes igitur senis ira puellas,
Et subitas Voto vindice fecit Anus.
Mox venis abiere leves arentibus undae,
Inque liquore statim desiit esse liquor.
Et nitidi coepere repente senescere crines,
Et vetulas vertex Canus habere Nives.
Quas ut in alterius capite altera et altera vidit
Horruit a forma quaeque puella sua.
Quippe sibi Priami est Nutrice annosior illa
Visa; sibi senior Nestoris illa socru.
Grandaevam Pyrrhae se credidit una proneptem;
Effetam Niobae credidit una nurum.
Denique praecipitem capitis pertaesa pruinam,
Damnatas texit cana puella comas.
Vidimus a Canis alios albere capillis,
Erubuit canis sola puella suis.
Vestra meis, Reges, diademata subdite plantis;
Nobiliora meum debet habere caput.
Pauperie squalent pueri incunabula: nullas,
In gremio Matris dum cubet, optat opes.
Excierat funesta duos in proelia fratres
De male diviso lis agitata lacu.
Squamati pecoris magnos lacus ille fovebat
Pascua versantes inter opima greges.
Saepe trahebatur discordi e gurgite praeda,
Ad non plebeiam praeda paranda gulam.
Hinc, quaecumque lacus pars fratri cesserat, illa
Visa sui fratri pars minor Assis erat.
Ergo omnem sibi quisque lacum deposcere frater,
Inque lacu solidum quaerere quisque lucrum.
Tentavere quidem componere foedera multi,
Foederis impatiens frater uterque fuit.
Iungere Gregorius discordes denique iussus,
Nunquam, ait, haec fratres unda coire sinet.
Ut coeant ergo discordia corda, rebellis
Unda prius toto tota recede loco
Dixit, et ecce novi res visa simillima Monstri!
Tot statim toto vanuit unda lacu.
Iamque lacus mera vallis erat: iamque arida tellus,
Qua prius undoso gurgite plena palus.
Mox stagni patuere sinus, viridique sub arvo.
Squamigerum vidit nauta salire pecus.
Nec rate iam voluere peti, nec arundine pisces,
Insidiante capi sed potuere manu.
Continuo fratres coierunt ambo. Coire
Non potuere, prius quam daret unda viam.
Astra quod erecto Telluri praefero vultu,
Suspice, si caussam noscere, Terra, cupis.
Illecebras, ah Terra, tuas promittere cessa;
Implevit totos altera gaza sinus.
Pullulat e putrido funesta cadavere planta;
Parce puer tenera tangere poma manu.
Imo puer propera mala tangere poma: nequibunt
Illa semel dextra tacta nocere tua.
Cum Senio Morboque gravis iam fracta nequiret
Ex humili Petrus membra levare toro,
Poscere iussus erat, si quas pallentia vellent
Non fastiditas ora probare dapes:
Et data quaeque forent: seu praeda petita fuisset
Fluminis ex unda; fluminis unda daret.
Seu turunda foret, turunda parata fuisset:
Seu mansum peteret; praebita mansa forent.
Forte poposcit Avem. Mox omnia quaeritur ales
Perfora; Venalis nulla sed Ales erat.
Desperanda Seni iam Cena erat illa; cupita
Per Vitreas intro cum volat illa fores.
Cena ea Turdus erat, pinguive simillima Turdo,
Aut certe, qualem voverat aeger, erat.
Illa ter, illa quater per inane cubile pererrans
Ambiit humanas cena futura manus.
Iussa proinde capi; subit aegri capta palatum;
Nusquam alibi Nidum maluit esse sibi.
Vili Petre potes cenare, ubi sedulus Aer
In tua non emptas fercula mittit aves.
Fixa licet spectare Crucem mea lumina pergant,
In Cruce non possunt illa videre Crucem.
Ante Sacram Loiola Student dum flebilis aram
Pervigiles tota fundere nocte preces,
Pendula destitui coeptabat fomite Lampas,
Et vacuum Templis nox operire tholum,
Quaesiit ergo diu, exhaustae Loiola lucernae
Unde novus posset suppeditare latex.
Mox, liquidi siccetur, ait, mihi Lampas olivi;
Hanc meus ex oculis qui fluit Humor, alet.
Speratam quoties avara messem
Eluso seges horreo negabat,
Aut Vindemia parcior Falerni
Vix ullam dabat Amphoram Lyaei;
Et quaevis inopumque divitumque,
Merebat domus, ac sibi propinquum
Credebat penus imminere fatum:
Tu leto Sociis Iacobe vultu
Victum pluribus uberem ferebas.
Nam te paupere Cella sub Ministro
Cella ex omnibus una, nesciebat
Nec parcam segetem, nec imminutae
Permisit Cumulum emori farinae.
Sed quamvis Cadus his et his abundos
Praeberet sitientibus Culullos,
Duravit tamen Amphora, et meracis
Nunquam desiit esse feta Nimbis;
Cesset Vinea, Vinitorque cesset,
Cessent Arva, Segesque cesset; uno
Dum Curabitur horreum a Iacobo,
Ultro Messis in horreum, ultro in unam
Est Vindemia transitura Cellam.
Fundere iam siccae lacrimas didicere tabellae,
Dediscunt artem lumina nostra suam.
Ne Dominum comitere, fugis, vestemque relinquis,
Nudaque iam sola corpora nocte tegis.
Sic tectus rubor, inquis, erit. Nil proficis! Ipsa,
Sit licet atra, tua iam rubet umbra fuga.
Hic est ille Senex, Iacobus ille
Cuius perpetuo rigata fletu
Illa incendia sunt, quibus pianda
Sub terre gremio cremantur Umbrae.
O quantas (simul ut profunda nigro
Nox involvere coepit astra peplo)
Quantas, o Superi, subire sensit
Umbrarum lacrimantium catervas?
Adstabant floribus, manusque mutis
Tendebant miserabiles querelis:
Seu votis Superos vocaret ille,
Seu pernox tacitum cubile crebro
Impleret gemitu, genuque flexo
Subiectae trabis Asserem gravaret,
Seu somno gravis aridos Iacobus
Duro in robore collocaret artus,
Seu quicquid faceret, subibat illa
Umbrarum lacrimantium caterva.
Et nunc ausa piaculare longis
Absolvenda sacrum rogare flammis:
Nunc orare suis flagella culpis:
Nunc exposcere lacrimas, rigando
Quem terrae in gremio ferebat, igni
Et quicquid petiisset illa et illa
Umbrarum lacrimantium caterva
Oratus dabat impigre Iacobus:
Et fusis oculi utrisque nimbis
Iussos obruit expeditus ignes.
At iam desiit ille lacrimare:
O quos ignibus alteros rigandis
Umbra iam poterunt habere nimbos!
Caelicolas quae causa polo discedere iussos.
In male farta casae tecta migrare iubet?
Nimirum patria dum filius exulat Aula,
Patria nunc famulos non alit Aula greges.
Limina Christophorus stellatae viderat Aule
Grandior; ad vastam limina parva domum:
Nam brevis angustos arctavit ianua postes,
Proceroque minor porta Gigante fuit.
Territus ergo, poli caperet me Regia, dixit,
Ianua mensurae si foret apta mee.
Utendum ingenio est: Humero tenus altior exsto,
Perque humiles cervix non finit ire fores:
Ite aliquis, strictoque caput divellite ferro;
Corpore Transiri porta minore potest.
Ocius excelsa caput a cervice resolvit,
Et minor, abiecta sidera parte subit.
Ingenium in magno quid quaeris, turba, cerebro?
Plus sapit abiecto Christophorus cerebro.
Bella, quibus crudo multamus terga flagello,
Iratusque cuti cogimus esse manus,
Thebaicis olim bellata fuere colonis,
Et per Niliacos infremuere specus.
Nuda alibi stimulant saetosi pectora villi,
Nudum alibi torquet ferrea Zona latus.
Deicit hunc rigidus centeno pondere thorax,
Vinctaque crudelis circumit ossa chalybs.
Ulcerat hic fixis exermia membra vepretis,
Atque dolet, quoties causa doloris abest.
Calcat hic immotis eadem vestigia plantis.
Stansque solet noctem, stansque fugare diem.
Incubat hic saxis, hic hiantibus excubat antris,
Hibernas inter decubat ille nives.
Iste siti sua labra, fame hic sua viscera torquet:
Hic gelido mergit membra praeusta lacu.
Et tamen emeris redeunt incenia membris,
Terreat illiso mox nisi terga flagro.
Quid querimur nostris? Priscorum verbera confer,
Esse meros dices seria nostra iocos.
Siqua Machaonias superarunt vulnera vires,
Ulcera Paeoniam si pepulere manum,
Si nihil exhausto profecit Cosimus aheno,
Si tetram timuit vis medicata luem,
Currite; Benno luem fugat, et levat ulcera Benno,
Tactaque gratuito vulnera Benno iuvat.
Saepe videt claudos lento subrepere tractu,
Quos iubet erecto mox properare gradu.
Saepe manum tacito videt intabescere letho,
Oratusque manum vivere Benno iubet.
Lumina quin etiam longis damnata tenebris
Cogit in amissum Benno redire diem.
Cedere saepe febres; deliria cedere cogit;
Paene prius praebet, quam petat aeger, opem.
Ire alii, et pretio medicatos vendite sucos
Hunc medicum gratis, quem vocet, aeger habet.
Heroum pertaesus opes Gulielmus avorum,
In deserta suam transtulit antra domum.
Longus ibi tunicae cataphracto in tegmine flevit,
Purpurea quicquid riserat in tunica.
Nam praevincta chalybs illi circumdare colla,
Et lorica reum coepit ahena latus:
Saepsit et hamatus praecordia conscia thorax,
Et grandi gemuit cassidis aere caput:
Horrebatque pedis deformi tibia nodo,
Et metus in toto corpore carcer erat.
Vivere non piguit tam tristi in carcere? dices:
Nescio: sed scio, ibi non piguisse mori.
Iam longum abfuerat Pior, oblitusque suorum,
Nec matris tulerat nec patris ora Pior:
Absenti (quid enim non ausit femina?) fratri
Destinat impensas cum Soror aegra preces.
Et simul aegras meum mihi fratrem videro, dixit,
Aegra statim viso fratre valebo soror.
Hic, quid agas, frater? contemnes vota precantis?
Durior Armeniis esse ferere feris.
Parebis? Veneris tibi visa recurret imago:
Quaeque semel fuerit visa, videnda diu est.
Ambiguus pior ergo diu, quo tenderet, haesit:
Demum ait, hac illam callidus arte petam.
Mox spectanda suae sic praebuit ora sorori,
Mutua ne qua oculis cerneret ora suis.
Clausit enim geminis oculorum lumina valuis,
Obiectaque sibi condidit illa manu.
Ne sis Aegra, meos vis, inquit, cernere vultus,
Aeger ego ne sim, nolo videre Tuos.