Uldricus, multis nunc abit auctus equisMiles in externas Romulidumque plagasConspexit forma corporeisque bonisNon Maro sufficeret pieriusque chorusIam pridem victor, multa trophaea tulitIn sibi subiectos iustitiamque colitPermovet, otia qui desidiamque fugitEt canibus diras exagitare ferasUrsus, et exserto dente timendus aperQuique truces proprio straverat ense luposTendere per silvas innocuisque ferisLinquit, et ad bellum pectus et arma paratQuem mystae et pueri, pulchra puella, nurusAccumulet, redeat victor ut inde suisVive, vale, princeps, et rediturus abi.
unde me vixisse testarer, deque humano genere pro virili portione mea bene mererer, et cum illi scriptores prae ceteris commendentur, qui non iucunda tantum auribus, sed et utilia animis excolendis admoneant, maiorisque meriti praedicentur, quam qui alterutrum tantum sunt consecuti, cepi iocoso et figurato carmine scelera atque flagitia hominum detestari, ut cum iocis prodessem. Ad universos autem ordines scripsi, eorumque quemlibet suorum vitiorum, atque transgressionum admonui, nam ut propheta regius de quod supra, dicit psalmo xiii. et repetit tuba evangelii Paulus ad Ro. tertio. quia non est iustus quisquam, non est intelligens, non est requirens deum, omnes declinaverunt, simul inutiles facti sunt, non est qui faciat bonum, non est usque ad unum, non etiam est, ut idem Paulus asserit distinctio, omnes enim peccaverunt, et non est iustitia in oculis hominum, ut dicit quidam graecus poeta di/kh ga/r. ouk. enest' en ofqalmois brotwn, ideo ego volebam inducere omnium mortalium ordines, sicut et nullus est ab hac militia veneris immunis et pro varietate et dignitate compositionis cuilibet ordini suum errorem, vel a virtute digressum demonstrare, non ex mea sententia sed vulgari opinione, atque ex media plebis praedicatione, poetae enim ut testatur Acron grammaticus plerumque ex vulgari opinione sensus concipiunt, nec vera esse volo, quae poetico figmento excogitavi, singulis quod ordinibus impingo, sed admonitionem feci vitandi sceleris, ut dum noveris ea quae tibi tuoque ordini turpia sunt, illumque dehonestant devites et caveas, ne me verum vatem fuisse ostendas, et vulgi proverbium in te verum esse comproberis, nullum tamen ordinem ita carpendum existimo, aut tam perditis moribus esse, ut non inveniam cur in eodem boni probatique viri, carpo solitarios fratres, quos lolhardos vocant, Scio tamen macharios, Antonios, Paulos, Honofrium, et alios fuisse viros sanctissimos, hodieque non dubito multos reperiri probatissimos, sed de pravis mihi tantummodo sermo est, et qui in triumpho meo fabuloso militare consueverunt, quod si quis dixerit me esse tam temerarium, qui etiam summos pontifices taxare, osque in caelum (ut ipsi dicunt) ponere audeam, huic respondeo, summos pontifices maximis honoribus atque debita reverentia venerandos, eorum tamen aliquos a sanctitate ad lasciviam, superbiam, ambitionem, atque alia vitia declinasse, non esse obscurum ex historiis Platinae quae palam leguntur, nec velim tam impius esse ut credam vicarium christi et veritatis tam superbum esse, qui nolit de se audire veritatem. Cum igitur institutum meum sit consulere universo hominum generi, castigareque generatim latentique scommate atque figuratione, non iniucundia vitiosos, atque a proposito deterrere, non reprehendere vel infamare more et licentia veteris comoediae, quae unumquemque suo nomine carpit. parcant mihi quaeso pravi et suorum scelerum conscii, atque dissimulent, immo emendent quod intelligunt in se verum, boni vero letentur, se esse extra pravorum sortem, ostensaque vitiorum turpitudine, accuratius enitantur ad virtutes, quarum colendarum, flagitiorumque cavendorum gratia hunc librum confeci. Vale lector, et si quando ex provincia suscepta lascive quid dicatur
sicuti etiam contionatores aliquando coguntur peccata vel qualiacumque enarrare. et enarrando detestari) debes id honesta circumlocutione interpretari, nec mihi ob id irasci, non enim ad voluptatem sed propter vitiorum correctionem inserui, et detegendum existimavi.
Iterum vale.
reseces, atque propter commune studium adhibeas tecum iudices viros nobiles, mihique licet ignotos nomine tamen et fama in omni genere eruditionis atque virtutum commendatissimos atque famigeratissimos urbis vestrae canonicos Marquardum de Stain Bambergensis ecclesiae praepositum. Mattheum marschalck, Bernhartum et Conradum adelman de adelmanshusen, eiusque urbis patricium Georgium herbart in bonis literis egregie eruditum, quorum adhibito iudicio si suffragia feliciter obtinuero, quid alii senserint praesertim detractores, patrocinentur aut accusent nauci sum facturus omnino, de his hactenus, sed o quanta rerum mutatio, quam conatus hominum vani atque incerti, anno exacto quod haec scribebam. lamentabar venetos propter nostras simultates regemque absentem, auxilio regis Francorum invadere Germaniam nostram, Goritiamque e manibus nostris diripere qui vix ausi sunt hactenus corporum nostrorum umbram intueri, quae res ita me animumque meum consternavit tantoque dolore confecit. ut parum abfuerit quin proprio corpore in aciem descenderim, atque cum aliis militibus miles his obviam ierim, a quo me deterruit quod non esset iustus exercitus, qui posset tantae multitudini venetorum et Francorum contra ire, et ut dicam quod sentio quod nemo esset qui rei pub. germanicae misertus opem ferre curaret, sed stultus ego qui non intelligebam Venetos iustitiae iurisque ductori terrenoque deo caesari sine causa adversantes iniuriamque inferentes propriae temeritatis ne dicam stultitiae poenam daturos, non recordabar item caesarem Iulium olim dixisse consuesse deos immortales, quo gravius homines ex commutatione rerum doleant quos pro scelere eorum ulcisci velint, his secundiores interdum res, et diuturniorem impunitatem concedere, factum itaque est ut beneficio deorum immortalium et virtute caesaris, expiato in commodo neque huic dolor longior sit relictus, neque hostibus diuturna laetitia atque triumphus quem plausibiliter vicatim atque per cunctas orbis partes iactaverunt, feliciter perenneque remanserit, ut bene dixerit Lucanus
proinde ut reliquorum imperatorum atque ducum res adversae auctoritatem minuerunt, sic huius e contrario dignitas incommodo accepto in dies augetur, in enim suis recuperatis splendidissimo foedere summam illis rerum afflictionem intulit divinitus ut credere licet, cuius enim mortalium mentem unquam attigisset, nisi occulto dei iudicio factum esset, Venetias cunctis Europe principibus potentiores quae se habere voluit dominam maris, quaeque orbis totius imperium uti altera olim Roma agitavit, quod intra tam breve tempus hoc est menstruum, amiserit, non solum gloriam et maiestatem a patribus amplissime accepta, verum etiam dominia, urbesque amplissimas una cum maxima internicione effusioneque sanguinis suorum inaudita, ita ut (nisi fortuna eos sereniori vultu respexerit, aut regum ira resederit, vel principes Germaniae contra decus suum honoremque et gloriam germanicae nationis caesarem et principemO faciles dare summa deos eademque tueri,
difficiles,
dominumque suum adiuvare pertinaciter contempserint) nihil eis salvum sit futurum, possum igitur de eis dicere quod ipsi responderunt caesari nostro Maximiliano (non considerantes fortunae instabilitatem, rerumque humanarum fidem fluxissimam) dum non sine eorum ope et auxilio dux Mediolani Ludovicus maria est a rege Francorum in capitivitatem ductus, optimus deus noster detestabilium facinorum vindex, et ultor cum diu et multum distulisset, noluit tandem differre amplius condignam Venetorum operibus retributionem, cumque augustissimam christianissimamque Romani caesaris maiestatem ad status sui recuperationem excitasset inspirassetque effectum est, quod eiusdem caesaris maiestas eius modi honestissimi desiderii divino iudicio iam compos est facta, quod si quis novit et consideravit, modum facilitatem, celeritatemque in tali recuperatione secutam, necessario secum concludet, non humanam hanc sed divinam omnino operationem exstitisse, sed exitum rerum exspectaturus nunc calamum retraham, contentus lamentationem meam in fine factam fuisse nunc in risum et laetitiam conversam.
tu Vale atque me commendatum habe.
Ex Tubinga kalendis iuliis Anno M. D. IX
Ulcera? cur pestes? mortis et omne genusTamque diu exsanguem gens miseranda famem?Regnat in orbe nocens, et vitiosa VenusInvenies etenim quae novitate placent
Myrtigerae veneris victricia signa per orbem
Proh dolor immensum, et latissima regna canemus
Et genus humanum (missa virtutis habena)
Luxuria, et foedo vitiorum in gurgite mersum
Unde truces hominum caedes, et tristia bella
Maestificamque famem, populatam grandine frugem
Omne genus mortis, cum peste, informia Galli
Ulcera, quottidie Christus mortalibus aegris
Sceptriger ex alto scelerum speculator olympi
Demittit, quod si nec sic revocarier illos
Viderit a vitiis, vel hiulco fulmine tandem
Igneque sulphureo, vel crebris motibus omnes
Saeviet in terras, et cuncta animantia perdet.
[Note: Invocatio] Hoc ego vel tenui possim depromere versu
Adsitis praesto cunctae ex Helicone sorores
Quaeque vel incolitis sacras Permessidos undas
Nec me destituat stellati conditor orbis
Auspicio cuius sine mens humana fatiscit
Hic mea vela regens tandem in portumque reducat
[Note: Descriptio Veris] VEr erat. et Phoebus phryxei torruit agni
Cornua, Riphaeosque liquans de montibus imbres
Temperies placidi mulcebat rura favoni
Iactabatque novas, et adhuc sine frugibus herbas
Tempore quo passim redeunt iam gramina pratis
Cumque rosis campus multorum flore colorum
Pingitur, invitans pueros, hilaresque puellas
Arboribusque comae Borea populante rigentes
Nuper, in antiquam faciem, viridesque renatae
Singula ne dicam. Iam cuncta animantia terrae
Luxuriant campis, tuto ac se credere caelo
Melligero instrepitans apis audet sedula flore
Cuncta susurro avium gaudens protendere ramos
Silva procul sonitat, tectis vocalis hirundo
Nidificat, nec non dulcis Philomela sub alta
Ilice, Iamque suis attemperat organa cannis
Et Venerem repetunt armenta, et pabula lustrant
[Note: Ieiunium contra venerem et luxuriem institutum.]Lasciviret homo pariter, ieiunia macra
Ni male quassarent malesana libidinis arma
Suaserat hoc virtus, cum sobrietate, pudorque
Hoc modo compressit Veneris ferventia tela
Aegra ferens nimium volitantis mater amoris
Ereptos homines, dum cuncta libidine saltant
Tempore forte eodem campis discursat apricis
Inque manu Myrto, roseis per tempora sertis
Insignis, volitat circumque petulca columba
Perpetuaeque eius comites, sociaeque viarum
[Note: Quae proveniant ex venere] Ira parum durans, delectantesque timores
Suspicio, excubiae, pallor, rixaeque madentes
Fletibus, et bellum, et numquam secura voluptas
Fallax perfidia, atque levis periuria linguae
Stultitia atque audax, lasciva licentia praesto est
Atque salax hominum lumbos petulantia solvens
Mobilis hic animus, levitas et nescia stare
Proposito, versans crebro inconstantia votum
Cognatusque sopor laeti, dissuada laborum
Segnities, pariterque inhonorus torpor, et illum
In vetula tunica tristis comitatur egestas
Cumque latrociniis, cedes, homicidia, furtum
Haud procul et Veneris turpem comitantur amorem
Multa animo repetens, irarum plena micantum
Bella Erycis genitrix, praedam ut revocaret ademptam
Sollicita est, verum post consultamina multa
Tandem conqueritur gnato solatia quaerens
Gnate mihi ante alios semper dilecte Cupido
Siccine iam pateris matris vilescere nomen?
[Note: Potentia veneris] Imperiumque potens? Quae sub ditione tenebam
Omne genus vivum, vel quae complectitur orbis
Lunari subiecta globo mea regna subibant
Proh dolor, at iam iam niveo cessisse pudori
Cogor. et amisso regno parere superbis
Hostibus, atque illis herbam dare pauper, et exul
[Note: Potentia amoris] Tuque deos omnes manibus post terga revinctis
Cum Iove rege deum ducebas ipse triumpho
Fulmina nec superum domino, nec fuscina fratri
Neptuno, nec clava deo qui monstra domabat
Nec gladius Marti. nec florens thyrsus hiaccho
Profuit, aut omnes cuius medicina dolores
Sanavit, pueri valuit vitare sagittas
Phoebus, et Endymion tria virginis ora Dianae
Prodidit, igniferi subiecta cupidinis armis
Sub iuga Pan venit, cuius tam fistula dulcis
Nec quisquam superum est, cui non penetrabile telum
Fixeris, haud princeps qui regna sepulta guberna
Noctis perpetuae tibi iusta tributa negavit
Nec quisquam impune est caecum aspernatus amorem
Inter mortales didicit Rhodopeius Orpheus
Quamvis ille cava saevas testudine Tigres
Leniretque lupos, dirae catulosque leaenae
Atque nigrum Ditem, qui nec mansuescere novit
Illius et cantum quercus sequerentur et orni
Per quem cum silvis, et saxa rigentia saltant
Attamen exosus Venerem, thalamumque iugalem
Quem stiterat prius heu gelidas ad Strymonis undas
Discerptus varie dederat spectacula Bacchis
Passus idem Hippolytus, quid sit pulcherrimus olim
Bellerophon passus cunctis narratur ephebis
Nec tantum gentes domuit tua magna potestas
Sub iuga misisti populum ditionis Hebraeae
Atque Israelem, quem magni conditor orbis
Dilexit, vel quos etiam super alta locavit
Regna, Davida loquor regem, tantumque Prophetam
Et Salomonis amor te auctorem praedicat unum
Cuius in insanum sapientia versa furorem est
Impia dum libys divorum idola colebat
Nigrantis saevo dominae correptus amore
Singula ne referam, nubes aequantia Olympi
Culmina inundavit, tristes et in aere montes
Rhetorum terrae Neptunus et obruit omne
Heu genus in terris, dum cuncta libidine fervent
Hinc etiam periit, pice, sulphure, fulmine, stagnis
Floridus heu quondam Pentapolitanus agellus
Nunc notis male degenerans torpescis in armis
Atque pudicitiam, cum sobrietate vereris
Quae modo gaudentes alta cervice vagantur
Insignemque canunt nostra de plebe triumphum
Proh dolor ipsa mihi ventis agitata secundis
Agmine iam cerebrosa fides insultat amaro
[Note: Consolatur venerem Cupido] Gaudet et in tuto vitiis a stirpe resectis
Ad quae caecus amor, bene te sperare decebit
Nec te tantus edat dolor, o carissima mater
Et cesset terror, quanto numerosior hostis
Institerit, tanto magis est vicisse decorum
Qua ratione viam, meus hic labor usque manebit
Invenias, qua te veteres comitentur honores
Non adeo indecores sumus, aut sine viribus ipsi
Quin bene possimus totum pervertere mundum
[Note: Luxus nutrix, amoris Est autem luxus sive luxuria nimia profusio contraria parsimoniae et frugalitati.]Allicere, inque meas arces, et mollia castra
Quod mare, quodque solum nutrit, vel in aere vivit
Si modo conatum melior fortuna sequatur
Hoc tamen in primis opus est, alibi aspicis ipsa
Ilice sub viridi componere serta rosarum
Nutricemque tuam luxum, matremque superbam
Per campum immensum tumido volitare caballo
Foedere quas iungas, atque in communia posce
Proelia consocias, voti sic compos adibis
Victrix Hesperio de littore Seras et indos
Quae si destituant spargis tu debile telum
Interea velox totum volitabo per orbem
Cogeturque brevi nobis exercitus ille
Ex omni numero viventum, qualis olympum
Cum Iove sufficeret vel debellare supremum
[Note: Oratio veneris] Mox Cytherea vocat divas ex ordine matres
Fletibus ora rigans, nulla an ne superbia mater
Cura mei? vel luxuries te dulcis alumna
Tangat? ubi vetus est suavis dilectio gnatae
Quae desolatam, desertam, et triste gementem
Me non consiliove armisve iuvetis egenam
Ullus amor misere quod si vos tentat adeste
Fortiter afflictae, et rebus succurrite fessis
Iure quidem merito vestra est mihi proxima cervix
Per quas tam vastum pondus mihi sustineatur
Tempore vernali mihi iure tributa pependit
Quicquid alit tellus, hominem subtraxit amara
Sobrietas, cunctae pariter iamque agmine facto
Virtutes in me conspiravere nefandae
Inque necem nostram, de me ni occurritur, actum est
[Note: Impatiens mater amoris. loquitur et omnium vitiorum] Mature, impatiens morulae interruperat isti
Sermonem mater flavos redimita capillos
Nobilis huic sonipes suberat, quatiensque decoras
Curvata cervice iubas, et stare recusat
Insignem hunc phaleris circumflexisse superba
Gaudet. et ostentans intra se se agmina miscet
Quod memoras ait haec. res non obscura refertur
Maceror hinc tristis deserto rure vagando
At patiemur ait, misere, atque ignobile vulgus
Omnibus eicier regnis? et pellier orbe?
Aut servile iugum. quo nam usque feremus inertes?
Quin potius laetae consuetas sumite vires
Atque per adversas animoso pectore turmas
Ite, nec in tantum haud viso trepidemus in hoste
Experiamur enim sortem. non usque adeo nos
Atque manus nostrae marcescunt mente relicta
De vobis sileam, sed parcite vera fatenti
Nunc mihi tantus honos toto defertur ab orbe
Quantus non ulli virtutum, vel vitiorum
Simplicitas abiit iam trans mare, transque remotas
Tethyos ambages. nostra e regione fugata
Summissusque animus nobis concessit habenas
Ingredior villas, permulcens pectora duri
Agricolae. nec nos fastidit rustica baucis
Et cum presbyteris monachos possedimus omnes
Me sibi praefecit regum pomposa magistram
Nobilitas, habitum semperque procuro ducalem
Quid referam muliebre genus? mea summa potestas
Has nimium invasit, quae passim cuncta gubernat
Seque gerunt dominasque domus, dominasque virorum
Utque satis faciant mihi, non timuere maritos
Saepius ad summam tristi duxisse ruina
Pauperiem, dum vel placeant viridesque smaragdi
Atque adamas, vel cum margaritis Hyacinthi
Quicquid Erythraeo legitur quoque littore rarum
De fastu certat mulier cum paupere pauper
Sed quas nobilitat veterum stirps clara parentum
Et quaecumque tumet late dotata marito
Omnes hae pariter dominam me sponte sequuntur
Et facile haud dices sit quanta superbia menti
Nescio quae tamen est virtus, quae tempore verno hoc
Indixit bellum tecum commune, sed illam
Martigena, fortes dextra concedere cunctis
Cogemus terris, et ad infera stagna fugemus
Si modo quae fuerat quondam, tibi pristia mens est
[Note: Comites superbiae] Fortius insurgam livor iungetur amarus
Iraque triste malum nubis servire parata
Hinc bene sperato toti dominabimur orbi
[Note: Luxus nutricis oratio] Luxuries venit foliis ornata rosarum
Cinnama quae simul Arabicum fragrabat [(editor); sic: fragabat] odorem
Dedita deliciis et delibuta capillos
Effractum molire animum cui sola voluptas
Illa deam placidis verbis solatur et infit
Non tua res agitur solum dulcissima gnata
Sobrietas inimica mihi ieiunia sanxit
Pellere me inprimis satagens de limine mundi
Exitium pariter vitiis commune minata
Hinc socii nobis litui, communia nobis
Signa canant, in me defenditur altera mater
Usque adeo tamen haud mens est effracta manusque
Ut desint vires fortisve ad proelia miles
Etsi quae nostra est vis scire potentia dicam
Si tibi defuerim quamvis regina voceris
Cunctorum pariter viventum fracta iacebis
Nostra per immensum mundum iam festa coluntur
Herculeae Gades, et me venerantur Iberi
Decolor atque Indus, nec religiosius ambit
Ullos thure deos libyes nec regna perustae
Lactivorique getes septem subiecta trioni
Terra litat nobis devote, et numen adorat
Numen adorabunt nostrum quoscumque pererrat
Tigris, et Euphrates, cum Nilo, Cydnus, et Hermus
Cum Rhodano Thybris, mihi Rhenus et Albis et Ister
Iustingense solum Smichus et qui in valle pererrat
Servit, in extremo positus simul orbe Britannus
[Note: Filia luxuriae] Filiola ebrietas, qua nec violentior hostis
Virtutis sobriae, nec non castique pudoris
Perque tribus cunctas, per villas, atque per urbes
Undique nunc profert laetissima signa triumphans
Et male sanatam nullo moderamine plebem
Tentans, allexit veneris contingere castra
Cui sese comitem praestabit acedia deses
At mihi luxuriant iam cuncta virentia terrae
Et cum frondosis segetes iam glandibus isse
In mea castra solent, nec erat sensura potestas
Nostra ullum finem, cunctis quia sola placebam
Pestifera at solos homines seducere quaerit
Virtus ieiunum fundens de pectore virus
At regina scias hominum mihi milia plura
Obsequier gaudent, spreto virtutis amore
Hinc adsis animo laeto me magna triumphi
Spes tenet, atque oculis simul obversatur apertis
Ad quae diva venus, me spes laetissima cepit
Perdere virtutes cunctas, et quicquid ubique
Occursare audet, hostiliter ense necare
Si modo mens eadem vobis quae verba fuerunt
Omnia sperarem luxus suavissimus infit
Turpis avaritiae legiones si modo haberes
Quae se collegit multo cum robore contra
Virtutes pariter quas oppugnare laborat
Quae tibi fortassis multos missura Quirites
Esset, vel totam tibi se coniungeret ipsa
Ast inimica mihi calices, et pocula vitat
Parcius absumens quicquid generavit in usus
Humanos natura, satis atque abstinet almis
Hic regina refert has illas ponito curas
Usque adeo quamvis non sit mihi dulcis amica
Ut se coniungat penitus, tamen agmine multo
Virtutes contra nostrum stipabit aceruum
Dum loquerentur adhuc, siduntque ex ordine divae
[Note: Adventus cupidinis cum exercitu] Ecce Cupido venit legionum milia mille
Ducens, qui complet silvas, et rura catervis
Diriguere metu subito venus, atque puellae
Credentes pavidae iam castra inimica videre
Filius at volucer trepidas solatur et inquit
Nonne vides genitrix totis descendere campis
Hanc tibi quae se se devovit in omne periclum
Plebem, atque instituit commune intendere bellum
Tecum virtuti, modo si dignabere belli
Consortem, Interea propius concesserat agmen
Ordine quodque suo genus, at legione praeibant
Aera carpentes volucres solacia ruris
[Note: De avibus] Solantes vario cunctas modulamine silvas
Hic philomela suis flevit dulcissima cannis
Atque rubis habitans late resonabat acanthis
Cum merula sturnus, nimio quoque passer amore
Sustulit, et quae se in caelum cantabat ala uda
Psittacus humani sollers imitator et oris
Alituumque genus venit quodcumque sonorum est
Cumque palumbe gemens turtur, timidaeque columbae
Iunonis pariter, nec non phoebeius ales
Venerat, uxores secum et cristata volucris
Agmine deducens, cum turdo garrula cornix
Nocturnae venistis aves, strix conscia diri
Ominis et tectis cantans funebria Bubo
Nycticorax, et nox genuit quaecumque sinistri
Nuntia portenti nidis venere relictis
Armiger atque Iovis, consuetus vivere rapto
Milvius, accipitrem sequitur plebs unguibus uncis
Vultur odoratuque sagax immanior ales
Sed multo horridior Gryps belua sive volucris
Et qui construxit Tereus de stercore nidum
Sub trabibusque etiam nectens cunabula Progne
Florigeri veris, simul et praenuntia Coccyx
Temporis aestivi, longoque Ciconia rostro
E silvis properant fetae, sive ova fovebant
Et Pelusiacum dimiserat ibida litus
Phasidos ales adest cum quo non nota volantum
Agmina conveniunt, Cycnus sua funera cantans
Innumeraeque aliae media de plebe volucres
Ad veneris bellum pennis properanter anhelant
[Note: Insecta veniunt] Mox insectorum genus alituumque cohortem
Insequitur volitans, muscarum debile vulgus
Illarumque lues vespae vel fucus inermis
Ictifer et bruchus, pecorique infestus asilus
Febriferoque ictu crabrones [(editor); sic: crabones] , cumque cicadis
Sole sub ardenti raucae properare locustae
Consequitur duri patiens formica laboris
Et quae subtiles contexit aranea telas
Cetera non desunt quorum neque nomina scivi
Auditu et princeps sed captus lumine talpa
Ante hiemis gelida quae delituere pruina
Ostrea cum tyrio tingentia murice lenas
Et quod non novi vel mille videre dabatur
Flumine nec desunt dulci cum prole beata
Aurifero in primis platanastas [Reg: platanista] flumine ganges
Miserat, hesperiis zeus sed gadibus altus
Attilus Eridano pinguis multo agmine venit
Cumque suo patrium rhenum salmone reliquit
Esox, e Moeno [(editor); sic: emeno] defertur et ipse silurus
Demersor pecorum, mulum sed corsica dulcem
Educat, atque lupus tiberino e gurgite praesens
Et carabus noster capite insignis, capitatum
Sed quem Grammatici malunt, quo Blavus abundat
[Note: Flumina patriae poetae] Et Smichus, atque acha, quae patriae sunt flumina nostrae
Fonte suo quae vix egressa feruntur in Istrum
Praeter eo in numeros quos glauca fluenta minorum
Rivorum dederit veneris sub castra paratas
Vidimus atque borystheneo de flumine pisces
Ossibus et spinis viduatos carne suavi
Et quos perpetuo tanais de frigore torpens
Miserat, atque palus glacie maeotica segnis
Et multam halecem sed stagna suevica quondam
Saxone nunc habitata suo, codanusque remisit
Piscosum dulcis Benacum carpio liquit
Atque lacum pretio excellens mustela brigantum
Denique quicquid alit Nilus, vel magnus Araxes
Orbe sub immenso vel quicquid flumina cuncta
Adnatat, omniparae veneris tentoria quaerens
Seque coaxantes ranae nimiumque loquaces
Et segni sociasse gradu testudo superbit
Hic crocodilus erat lacrimis sed sponte coactis
Lutraque piscivorax, et castor dentis acuti
Qui [(editor); sic: Que] secat ingentes frondes, et robora magna
Huic caro non vilis, caudam si dempseris unam
Qua piscis tenero sapidissimus ipse palato
Inde colit terras, et puri gurgitis Istrum
Finis primi libri
[Note: Signifer mendicorum] Proxima stat divae numerosa caterva vagantum
Hinc mendicorum per villas, atque per urbes
Signifer in medio procero corpore vastus
Constitit, horribili vultu, laceris et amictus
Vestibus, ut mos est vel cuncta vorantis egeni
At belle fuerat redimitus tempora myrto
Huic linguaeque lepos, et gratia multa loquelae
Praebuit esse ducem, prima ponique cohorte
[Note: Oratio ad venerem] Ille salutata diva, et data copia fandi
O dea cunctiparens, infit regina volantum
Atque hominum genitrix. quae cuncta sub aequore viva
Unica producis, simul et genus omne ferarum
Suscipe devotos in cuncta pericula servos
Hostes virtutum, et quicquid labor inclitus ambit
Prima cohors ex hoc mendicos, primaque signa
Ornabunt merito, quem fari multa volentem
[Note: Superbia contra mendicos] Concita dispulerat sermone superbia vasto
Tene honor is deceat? tene ordo supremus honoret
Quem merito reges, vel summus in orbe sacerdos
Cum grege vittato teneat, te turpis egestas
Coget ad extremum, mox intervenerat ira
Cum fremituque movet studia in contraria vulgus
[Note: Discordia oritur] Fit clamor subitus, fiunt variique tumultus
Atque itum ad arma fuit, nisi pax indicta fuisset
Hic vultu intrepido stans declamator egenus
[Note: Consilium dearum quis ordo praecedere debeat] Iudiciumque deae, nec fas, nec iura recusat
At regina volens meritos decernere honores
Omnibus, accersit socias ac taliter infit
Consulite in medium, vos cunctae ex ordine mecum
O sociae, nec enim res parva rogatur ab ipsis
Vobis, quae tribus hic praecedat, quae quoque primam
Alam constituat, subeat vel proelia primum
Dicite, sed taceat suspecta superbia tantum
Hic luxus loquitur non dissimulabo sorores
[Note: Luxuriae oratio] Et si nunc reges, et si cum pontifice ipso
Turba sacerdotum nunc relligione relicta
Ferre ministerium nostrum cervice revincta
Sueverit, et vini totas siccare lagenas
Nocte dieque gulae pariter servire parata
Attamen hanc palmam mendicus semper habebit
Ut mihi praecipue placeat, quod serviat uni
Pauperiem hinc sentit, talem quoque conditionem
Accipit atque huius postquam pudor omnis abivit
Oppida cum vicis lustrat per regna, per agros
Non sibi, cauponi mendicat, amictus ut ipse
Tam lacer ostendit vitam errabundus in omnem
Hic postquam hospitium petiit, vel membra refovit
Ante focum, praedam numeravit et ipse diurnam
Frustra legit post candidiora, sibique reservans
Nocte hac quae large poterunt satiare vorantem
At reliquum vendit mox lucrum, vertitur omne
In vinum non vile quidem, modo suevica vitis
Sordet, francica da vel rhaetica porrige caupo
Pocula, vel quae dat nobis elsatica tellus
Nec contentus abit, donec neque pes, neque lingua
Nec caput officium peragat, mox absque pudore
Hesterni eructat grave olentia flumina Bacchi
Hoc laudis, facto nec deterretur ab illo
Cras consueta petit, cur primas desero partes
Livor ait subito non est cur longa petamus
Exempla, hos primum semper venerabor alumnos
[Note: verba livoris] Invideant qui cum cunctis mortalibus usque
Inter se tamen inprimis luctantur acerbis
Invidiae stimulis, sequor hinc suffragia luxus
[Note: Acediae verba] His propere et pariter concordat acedia tristis
Segnities illis propria est, vitare labores
Hoc studio quaerunt, indulgentissima somni
Turba quibus cordi est sub sole iacere, vel umbra
Consonat his metus, et nigris infamia pennis
Otia cum lacrimis effrena licentia egestas
[Note: verba discordiae] Sola repugnabat discordia, nonne videtis
Defecisse sacerdotes ad mollia castra
Iure pudicitiae famulos unique sacratos
Atque professores virtutum praevaluere
Cunctarum pariter concordia vota sororum
[Note: verba veneris] Dixerat, et venus haec cathedra sublimis eburna
Iudice me matres. vestra est sententia iusta
Dicam equidem, vix est hominum proclivior ullus
In mea castra, nec est proles numerosior ullis
Par binos semper gnatis cophinos onerabit
Sublatos asino, maior pars sponte pedestris
Sub scamno iaceat duro, sub sole, vel umbra
Stramineove cubet lecto, seu faeno adopertus
Labitur in venerem praebent hunc otia casum
Unde supremus honos merito decernitur illis
Progredere iccirco turba comitante sodalis
Mendice, atque audens strictis mucronibus adsis
Mollibus aut armis potius mea castra subito
Vobiscum spero virtutum expellere cuncta
Agmina, sors faveat, statim tellure tremente
Progreditur pauper numeroso milite cinctus
Accedens, propius mox talia verba profatur
[Note: Verba mendici] O regina licet tibi sit comperta voluntas
Nostra, tamen pauca haec vestris adiungere dictis
Gestio, cur merito tantum mereamur honorem
Desidia nemo petulante libidine luxu.
Nobiscum certet, furari aptissima turba
Relligio spreta est nobis nec cura deorum
Sacrificant dum homines, intrant vel fana deorum
Ingredimur numquam, clamosa voce rogantes
Vestibulis, aut Antoni, vel nomine Christi
Munere quos numquam colimus, neque supplice mente
Quis studium est unum rurali imponere vulgo
Dignus ego tamen inprimis qui signa referrem
Sum magis infestus quoniam virtutibus ipse
[Note: Frater sancti Michaelis signifer] Namque Michaelis fratrem me nomino plebi
Illius intuitu fingens mare ad usque peregre
Me profecturum, nec mille pericla, nec omnes
Angores animi, mortem aut vitare volentem
At regina meis penitus vis credere verbis
Mentior in barbam, non est devotio mecum
Angeli ob intuitum multos proficiscor in annos
Devenio et numquam (quo sum mentitus) ad illum
Utque latrocinium, cum furtis, atque rapinis
Stupra puellarum mea quae vis intulit usque
Obticeam, solum cupiens vitare laborem
Virtuti indixi bellum, tua castra secutus
At meus hic frater, quem plurima barba venustat
Militat usque tibi, quo non famosior alter
Criminibus ficta cum relligione, dolisque
Sponte sua se se paupertatem profiteri
Iactans, Inque diem solum se vivere more
Alituum, dare quod reliquum restabit egenis
Si lacrimas huius cum se declinat ad udam
Terram prospiceres, o si cum flebile carmen
Eliquat audires, orat dum nomine Christi
Clamares nihil in terris hoc sanctius uno
Omnigenas cuius sordes, scelerumque profanam
Congeriem o scires, nulli cessisse latronum
Iurabis cito, tam silvis peccamus inulti
[Note: Fratres sancti Iacobi] Aequoreas et qui conchas gestant, Iacobi
Se fratres vocitant, docti sic fallere plebem
Temporibus cunctis pridem venisse per oras
Hispanae gentis se, tristia quaeque tulisse
Mixtis cum lacrimis lugubri carmine plangunt
[Note: Morbus sancti valenti Antonii et Morbus vel chorea sancti Viti Caeci] Hoc virtutis opus fugiunt, et quicquid honestum est
Ille Valentini morbum, sive Herculis hic sit
Antoni hic sacros ignes, Vitive beati
Iste chorum fingens; plebem, venatur inertem
Perdidit hic oculos funesti criminis auctor
Ast eluscatum diro se fulminis ictus
Nuntiat horrendo cunctis clamore plateis
[Note: Claudi] Hic simulat claudum ditis cum limina pulsat
In viridi quem conspiceres si rure volantem
Capreolos cursum librare per arva putares
Ulcera procurat, dii testes, alter et udam
Producit tabem, vel crura tumere sagaci
Disponit studio, fraudum nec sinis habetur
Alter de cruce suspensi sibi crura resectas
Proque suis miro ingenio supponit et illis
Insidias vetulae nummis locat ante seratis
Ut veniant alii numerosa prole parati
Mercantur pueros seu tu conducere ducas
[Note: Exquisita verba mendicorum] Omnes hi pariter vasto clamore fatigant
Omne genus, pueri fuerint seu curva senectus
Praeterit imberbis iuvenis mox clamitat ille
Nobile sit salvum tibi corpus pulcher ephebe
Post modo subiungit da munus nomine Christi
Atque stipem minimam per mortem, vulnera, clavos
Atque crucem domini, per sanctae viscera matris
Dii tibi conservent formam, flavosque capillos
Praeteriit virgo tandem claroque marito
Iungentes pulchra faciant te prole parentem
Si vero praegnans Christus tibi pignora ventris
Vivificet laeto partu cumulentur et anni
Dii tibi producant annos si corpus anile
Praeterit, et post te crescant tua cura nepotes
Finis erit semper da munus nomine Christi
Rusticus accessit segetes, et fructus agrorum
Et pecus omne tuum sit salvum, cumque caballis
Nec tibi gallinas vulpes, milvusve vorato
Illarum pullos lupus aut tibi ravus ovile
Flebiliter precibus subiungens ultima verba
Omnes mortales circumvenisse peritus
Hos dea concilies vitiis nec inutile vulgus
[Note: Simplicitas laudatur] Sed quos simplicitas commendat, et ire coegit
Urgens paupertas ad regia tecta suetos
Pauca quidem nec ficta loqui, nec tamque diserte
Hos fuge virtutum gratos, ni fallor amico
[Note: Scholastici vagantes et mendicantes] Desertis studiis iamque orta scholastica plebes
Per cunctos pagos, cunctas cursura per urbes
Ordine sub proprio vocitat se se esse vagantum
Quod mendicando totumque vagentur in orbem
Nudi atque extorres proprio sermone loquentes
Quam sibi finxerunt ne plebs intelligat exlex
Nequitias, fraudes, mendacia, furta, rapinas
Et cum spurcitiis veneris periuria, luxum
Sed quantum sceleris patrent horribile dictu
In rogitando tamen non est submissior ullus
Hi cum vix possint tria dinumerare latina
Verba, nec aspirent ullum contingere honorem
Clericulos iactant se simplicitatis alumnis
Agricolis, tantaque et paupertate gravari
Hactenus ut nequeant sacris operarier almis
Atque sacerdotes sacrari, tristis egestas
Et quo mercamur sacra, romam, altaria, caelum
Impediat nummus, sibi dum patrimonia desint
Subsidium hinc rogitant flentes et supplice voce
Rusticus o facilis quicquid servavit in arca
Defossi argenti, butyrum, cum vestibus ova
Cum Baccho Cererem hos miseratus donat abunde
Namque Iovem hoc uno sperat meruisse supremum
Dum modo luxuriae dedit incrementa vagantis
Multo plura tamen mulier sed rustica simplex
[Note: Rusticae mulieres] Porrigit occulte simul ignorante marito
Quae longum de caseolis lucrata per annum est
Dum vagus ornate secretam gannit in aurem
Nescio quem fingens veneris de monte profectum
Se se hinc esse magum possit qui daemonas atros
Imperio regere, et compellere cuncta fateri
Abdita quoque loco nummorum grata supellex
Thesaurusque ingens qua sit tellure sepultus
Promittitque lupum se se exarmare rapacem
Ponat ut insidias pecori mox vulpibus aufert
Carmine gallinas et sagis thessala verba
Tristificos prohibere potest hic grandinis imbres
Denique se iactat mendax caeli omnia nosse
Simplex hinc capitur, cum munere rustica pubes
Hoc genus inprimis venus o regina faveto
Hostiles contra turmas nil acrius illo
[Note: Stationarii mendici] Cui iungas vitiis similes cytherea profanis
Hic circlatores simul a statione vocatos
Annua quaerentes a parcis dona colonis
Et quaestum Antoni, ut dicunt, sanctive Valentis
Praetereoque alios nos nuper vidimus unum
Grandia dum plebi miracula, signa, medelas
Prodiderat sancti, compto sic fulminat ore
Hunc quisquis minimo venerabitur asse patronum
Illius hoc anno in corpus nequit imperitare
Ulla lues morbi cui salva domestica quaeque
Hinc populi agrestis corroserat omne numisma
Non sanctis verum comiti dum Thaida nutrit
Nocturno hic madidus per pocula plena lyaeo
Relliquias sancti deerant nam cetera ludo
Apposuit sceleris quid inausum linquit agyrtes?
Qui semper veterem despumat ab ore falernum
Quem dum expilarint cum ludo, balnea, vitis
Artibus o variis hominum mox credula corda
Ambire edoctus, submisse et fallere novit
Deque piis donis vix pars centesima sanctis
Proveniet, scelus hoc quis nam damnare veretur
Quid plura? haec mendicorum pars maxima praesens
Moribus, et vita nobis concordat ad unguem
Nec genus in terris numerosius in tua vota
Compositum, quamvis numero sine pars sit adempta
Tristis avaritiae illecebris quae castra seorsum
Virtutes contra posuit, quo milite Xerxis
Exsuperat numerum quo flumina sicca reliquit
Sunt tamen e nostris capti virtutis amore
Attamen hi pauci, et distantes iugere multo
Finis secundi libri
Hic habitant patrum summus, quemque agmine tanto
Effrenis sonipes gemmis decoratus, et auro
[Note: Laudes veterum pontificum] Conspicuum gestat per moenia Romulidarum
Ibant at pedibus, curvo innixique bacillo
Pannosi, et tristes, quos purpura, seres, et aurum
Fugerat, et servus, per quos ablata potestas
Est tua, qui plebem casto sermone docebant
Nocte dieque simul vigiles seducere vobis
Abstulerant tibi qui mundum, tot regna, tot urbes
Servi servorum capientes iure vocari
Quod bene servirent cunctis mortalibus, essent
Pastoresque ovium, vigiles, ne quando suprema
Vox domini sonitet, rationem reddite cuncti
Perdiderit populum quem rex commiserit orbis
Hi reges dum se credunt, dominos quoque regum
Arbitrioque suo moderantes imperiose
Omnia, calcando discretum caesaris ensem
Sed reges mundi decimas et debita sacris
Levitis capiant nunc ordine praemia verso
Nescio quo fato, qua culpa evenerit, ipsa
Naufragium toties Petri navicula fecit
Atque procellosis nunc denique fluctuat undis
Christicolumque fides angusto in limite terrae
Constitit, afflicta, et cuius decor omnis abivit
Attamen haec causa est pulsa virtute voluptas
Et vitium mundi late moderatur habenas
Maximus atque pater cum clero, et plebe recessit
[Note: Contra dispensatores] Moribus a priscis, maiorum a relligione
Et quae pontifices olim sanxere beati
Censuris gravibus summo moderamine recti
Haec modo dissolvit quae dispensatio fertur
Adlibitum quae si pravis conceditur, ipsis
Nil erit illicitum, soror haud connubia fratris
Aut consobrini spernet, quas gallia sponsas
Eligat, ostendit strumosus Carolus olim
Subsequitur pariter Ludovicus et Aurelianus
Secure hinc vivas, sumus omnes undique vestro
Servitio addicti, quamvis virtutis alumni
Et stolida haec hodie nobis stipendia solvit
Pinguia, sed pudet ah modicum virtute relicta
Transfuga turba sumus, reliquos tenet ardor habendi
[Note: Mores cardinalium] Cardineusque chorus iungetur, episcopus illis
In tua contendunt tentoria praesule primo
Hosce rei publice statuens ecclesia mater
Esse senatores, suadereque commoda matris
Fallitur ah misere, nam sobrietate relicta
Relligione fide, vitae integritate, pudore
Commovet illorum lumbos funesta cupido
Dira vorago gulae, et resupina superbia quicquid
Suaserit, ex libito patrant atque urbica pompa
Murex quos tyrius, lucens quos gemma venustat
Cum nisoque fugax tractatur honore caballus
Insidiantur itemque feris silvestribus atque
Auritos canibus lepores venantur et apros
Militiae vestrae nimia dulcedine capti
Dum modo virtuti deberent psallere laudes
Hymnidicosque modos Davidis, et optima regis
Cantica qui templum solymis memorabile struxit
[Note: Plebanus est signifer] At me signiferum delegit amabilis ordo
Iure quidem tanto dignatus honore animarum
Pastorem, quod plus illas obnoxius essem
Pascere caelestique cibo, nitidaque salute
Atque minus faciam propere tua castra secutus
Ipse sacras elehemosynas hominisque fidelis
Umbrarumque levis turmae, patrimonia Christi
Devoro sacrilege scelerosus, perditus, atrox
Pinguis aqualiculus si non ingurgitat illas
Accipiet meretrix (quam diligo captus, et amens
Heu plus quam proprios oculos) mercata monile
Et quicquid mundus muliebris postulat emit
[Note: Filii sacerdotum] Sunt mihi praeterea nati cum coniuge dulces
Quos ego testator cuperem succedere cunctis
In Christique bonis et avitis censibus aeque
Impia pontificum sed lex me relligione
Iuris iurandi veneris revocavit ab actu
Atque facultatem testandi dempsit iniqua
Nescio si facimus, sed si modo scanditur altum
Taliter in caelum, scio nobis esse paratam
Sedem, illic pariter nostris locus ut sit amicis
Ipse deum summum cunctis rogitabo diebus
Quid tibi plura feram venus o pulcherrima rerum
Dum studeo dominae, aut vino, lupus intrat ovile
Innumeramque trahit nostra de plebe rapinam
Hinc mihi succenset quae larga salaria praestat
[Note: Mores contionatorum] Relligio et virtus, sed me tua dextera salvet
Declamaturus plebi (nam cuncta referre
Taedet, amore dei numquam humanaeve salutis
Evomo sed tumidus cupidusque placere popello
Aut caeli metas, aut aedificare salutem
Quae nequeunt, odio vel felle refertus adusto
Nam si vel minimis verbis sim laesus ab ullo
Obscure illius numquam convicia tracto
De decimis atque oblatis mihi sermo perennis
Curritur, aut illis quae commoda magna procurant
[Note: Canonici Sacellani] Collegas nunc, a canone et qui nomina sumunt
Et vitam illorum qui sola altaria curant
Dicere si cupiam vitiis uberrima corda
Deficiet tempus, verum nunc undique rasis
Usque adeo simon est dulcis, nequeant simul omnes
Intenti lucris ad castra libidinis ire
[Note: De Curtisanis] Nam Curtisanum vulgari nomine dictum
Currat ut insanus delegit avara cupido
Signiferum, nobis fuerat communi alioquin
Praepositus voto, sed et otia nulla dabantur
Sollicito, neque enim vesana canicula flammis
Detinet a cursu, nimis aut pluviosus orion
Aegocerosve diem qui contrahit axe nivalem
Aut via difficilis latronum saepe ministra
Ut roma veniens unde est patrimonia Christi
Dum nequeat meritis indoctus, iners, et ineptus
Heu male mercatus, vel quem curatus asellus
Doctorem fecit, repedat ditissimus aedes
Ad patris angustas, ubi nec solet esse quietus
Omnibus intendens, laqueos altaribus, aut iam
Formula conficitur, modo et instrumenta citantis
Haud duplices mystas, mox ecce notarius adsit
Insinuans miseris, ut verba forensia dicam
Bullatum bullae processum fulminis instar
Nunc mutatio fit, nunc magna redemptio factas
Expensas propter, cum sit male venditionis
Contractus, simon et totis concurrat in armis
Attamen abstinuit si quando a litibus ardens
Ad venerem fertur, dulcesque libidinis arces
Illa deae placuere, tamen conspexit in armis
Postquam cum monachis silvestria monstra vocatos
[Note: Ordo monachorum] Lolhardos vulgo, Beguinas, et moniales
Exsiluit, tanti praenuntia signa triumphi
Vaticinans, quod plebs veneri et demortua mundo
Virtuti quondam soli devota veniret
Et cunctos pariter iucunda voce salutat
Agminis innumeri tunc clamor ad astra remugit
Gaudia testantis reginae numine viso
[Note: Lolhardus signifer] Mox Lolhardus adest vexillum cuspide portans
Assumus ecce venus roseis redimita coronis
[Note: Mores monachorum] Turba ingens, framea pugnax galeisque parati
Orbis ad extremos tecum penetrare recessus
Nec nos flectat amor, nec nos respectus honesti
Et nisi maiestas dignetur pontificalis
Nulla tribus nostros anteisset in ordine fratres
Inprimis normam priscorum excessimus omnes
Nostraque relligio paulatim deficit, et nos
Peiores sequimur, Iam praecessoribus ipsi
A quoquam vitiis quod si vincamur in ullis
Cum fastu luxus immunda libido triumphum
Debebit nobis merito ni claustra retentent
Livor edax pariter nostra dominatur in aula
Qui cunctis pariter monachis communis habetur
[Note: Mores Lolhardi et Beguinae] At mihi primus honor defertur in ordine toto
Proxima stat Begutta soror celebrata subinde
Non sunt iam Pauli, non est Antonius inter
Silvestres hodie lumbos, ieiunaque corda
Nos casa silvestres hominum commercia longe
Vitantes refovet peccandi ubi copia maior
Alter ad alterius liberrima turba vagamur
Aediculas, ubi mellita est confessio facta
Quisque suas repetit casulas, et pinea templa
Talis vita fuit faunis, satyrisque petulcis
Hique revixerunt in nos et monstra vocamur
Praeterea ingredimur cum urbes, castella, plateas
Demisso vultu, probitas simulatur, et omnis
Virtutum species, cum relligione pudorem
Novimus ostentare, fidemque, et sobria verba
Clareat ut magis hoc, barbam demittimus hirtam
Emacruit corpus, faciem extenuamus et ipsam
Magna superstitio, cum sit ridendus et ordo
Nobiscum, et virtus nostro de limine pulsa
[Note: Moniales] At nunc quas vittae tenues insigne pudoris
Opperiunt, comites in cuncta pericla futuras
Spondent, virtuti se se parere coactas
Has venus oblectat molles absente gradivo
Nec solet esse procis pariter vehementior ignis
Nanque venustatis tantae, tractabile tantum
[Note: Benedictini Bernhardi] Hoc genus effertur, cunctos excellat amores
Fratres Bernhardi iam iam simul et Benedicti
Praemonstratenses veniunt exercitus ingens
[Note: Praemonstratenses] Immoderatus opum globus hos allectat ad omnem
Luxuriem pleno spumant cum ventre falernum
Hinc tibi sacrificant, tam nil moderabile suadent
Libera segnities, et libera pocula Bacchi
Audentes noctu clausos transcendere muros
[Note: Martiniani minores] Sunt fratres nimium laeti sunt mollia corda
Huc qui nunc properant francisci ex ordine verum
Observare quidem non hunc creduntur inertes
[Note: Augustiani Carmelitae Dominicastri] Hinc Augustini mox et Carmelicus ordo
Et quos plantavit Dominicus adire solebant
Insignesque alii multi ralla atque cucullo
[Note: Mores mendicantium fratrum] Et si mendici non deest his copia rerum
Exigere hi variis studiis novere sagaces
Munera simplicium, simul insidiarier apti
Caseolis, qui ruricolas sine fine fatigant
Blandiloquis precibus, quamvis sint sponte professi
Summissos animos, cum paupertate pudicos
Nescio si casti fuerint, vestalibus arcte
Et Beguinarum casulis sunt undique noti
Hinc sudariola, hinc defertur epistola grandis
Inde salutandi crebra internuntia currunt
Sed mentes humiles si nutriat ipse cucullus
Nescio, sed novi nimium tumuisse superbos
Qui sibi doctiloqui, vel falso saepe videntur
Inde supercilioque graves rixantur inepte
Atque obstinate de lana saepe suilla
Hoc est de Mariae conceptu, et sanguine Christi
Atque aliis multis quae solis cognita divis
Unde pio populo multa offendicula ponunt
Vadentes pedibus nudis et carthusiani
Huc properant quamvis non tam numerosa caterva
[Note: De studiosorum ordine] Post studiosa cohors comitatur robore multo
Martigenaque manu poscentes bella sophistae
Postquam conspexit Venerem qui signa gerebat
Philosophus multum meditato talia fatur
Eloquio, O regina orbis nos otia, luxus
Segnities pariter sub castra Cupidinis ire
Suaserat, inque scholis quamvis discamus honestum
Ipse tamen qui signa gero, primusque pudorem
Virtutesque pias, et relligionis amorem
Praedico Gymnasiis nil non moderabile suadens
Invehor inque tuas arces reliquasque sorores
Attamen occulto Cypriae servimus et ipsos
Nos iuvat immodico mentem vincire Lyaeo
Praecipue cenas largas sectamur anheli
Unde meis verbis cum facta aliena repugnent
Vitaque doctrinis discordet signifer adsum
Servit avaritiae tamen et pars maxima nostri
[Note: Iurisconsulti. Mendici Causidici] Consultos iuris, medicos quoque praeripit illa
Causidici his mixti clamosa voce sonantes
Quique parum ingenue vendunt ad iurgia linguam
Perque forum insanum cursans et sedulus urgens
[Note: Procuratores Notarii] Ipse procurator commercia dura reorum
Saepius et falsum committens turba notantum
Hic quoque praetores cum praeside iudiciorum
[Note: Iudices Assessores] Affuerant male vendentes aequissima iura
Atque assessores nummis suffragia dantes
Quos favor emulsit vel quos exasperat ira
Et socium medici cum pyxide pharmacopolam
Abduxit Gnydiae nummorum dira cupido
Pluribus at venus et Bromius sunt nomina festa
[Note: Sophistae] Hosque sophista colit sophiae simulator et osor
Mussans est non est properat contingere castra
[Note: Poetae] Atque catenatos venus in sua castra Poetas
Traxerat, et cuneus vel confertissimus ambit
[Note: Scholastici] Atque scholastica gens virtutes discere iussa
Arcubus et gladiis sequitur munita magistros
Uni se veneri promittens munia fortem
Solvere nec vel tam innumeroso milite quisquam
A parco potuit seducier ipse magistro
Ut sequeretur avaritiae tristissima castra
Gymnasio hos genitor qui larga numismata praestat
Addixit, iussos sacrae invigilare Minervae
Quos amor infelix, atque immoderatus Iacchus
Nocte dieque agitat studio virtutis abacto
[Note: Amatores] Pars cursant noctu nocturnaque proelia miscent
Propter amicarum fraudes, et perfida verba
Hi testudinea cithara placuisse puellae
Contenti, reboant vesano more vagantes
Sed lyra nonnullos, dulcisque melodia pulchrae
Conciliat dominae, thalamum ut tacito pede post hac
Nocte silente petant, multos sopor ambit inertes
[Note: Lusores] At damnosa iuvat permultos alea, ludo
Amittunt nummos, vestes, et quicquid ubique est
Librorum, sophiae studeant, vel Iustiniano
[Note: Bibuli] Ebrietas praedulce malum nunc occupat illos
Ille propino tibi, totum siccabo sodalis
Hic ait, ad numerum calices hinc evacuantur
Hic qui plus revomit stomachi de gurgite fusum
Ille coronatur cunctis praelatus ephebis
Post modo consumptis nummis, atque parentum
Exhausta, didicere nihil nisi vivere contra
Virtutes, totos vitiisque addicere se se
Hinc tua devoti solum tentoria curant
Hi studiosorum fiunt contagio foeda
Seducuntque alios, nanque ut prurigine strophae
Unius inficitur scabie grex totus in agris
Sic trahit infirmam numeroso cum grege secum
Ille iuventutem nimium mutabile vulgus
Qui spretis studiis nunc huc nunc fluctuat illuc
Nescius incepti, nec quo se vertat et unus
Nil nisi cum ludo, venerem, convivia curans
Inque voluptates pravas immergit ineptus
Convivas raro datur unde emergere cuiquam
Tertii libri finis
PRodiit hinc caesar, comites, regesque, ducesque
Totaque nobilitas, ferroque illustris, et auro
Agmine cum tanto, quantum non Cyrus habebat
Dum caput abstulerat victo regina scytharum
Milite tam multo fortes infestat Achivos
Xerxes, vel Graeci troiana ad moenia ducti
[Note: Eques auratus signifer] Hic eques auratus sermone recente vocatus
Signa gerens primum venerem de more salutans
[Note: Equitis oratio ad Venerem] O regina infit vitiorum mater et hospes
Te penes est furtum, caedes, iniuria, praedae
Atque latrocinium Veneris de fonte resultat
Hinc pariter regesque, ducesque, exercitus ingens
Omnis equestris item coetus contendit adipsum
Numen diva tuum famulis ad proelia cinctus
Noxia pigrities, inflata superbia regum
Atria nobilitant, luxus comitabitur usque
Usurpamus item quae sunt communia mundo
Quicquid aquae, vel terra fovet, quod et aera librat
Et quae debentur nobis gula nostra ligurit
Iure ideo primi fueramus in ordine toto
Nos nisi pontificum maiestas iure praeiret
[Note: Mores nobilitatis] Nam quos delegit virtus pro relligione
Et pro iustitia, et viduis pugnare pusillis
Post habitis illis ad te concessimus omnes
In lecto fortes tractamus mollia castra
Pro galeis plumas, ludi pro cuspide chartas
Versantes, nostra est pulchras stuprare puellas
Militia, atque maritatas violenter amare
Si quis reclamat cecidit mox ense cruento
Incestus nobis laudi est, Vestaeque puellas
Atque deo sacras uni, temerare decorum
Haec est nobilitas, gerimus nunc talia bella
Iuris et aequarum subversores quoque legum
Legis habere locum volumus, quicquid libuisset
Non quicquid licuit, summa est iniuria dulcis
Inprimis equites macri, quos villa, vel unum
Oppidulum dominos veneratur, habentur acerbi
Nam pro iustitia varia his exactio lex est
Contra inopes tumidi, grassantur more leaenae
In sibi subiectos, nec fas, nec iura colentes
Pro libito miseros, varioque gravamine torquent
Mancipiis priscis fuerat sub principe Roma
Quam statuistis avi numquam lex durior illa
Hic decoctores aliqui dum cuncta vorarunt
Luxuria, fastu, ludo, atque libidine tristi
Principibus bellum mox indixisse laborant
Attamen in miseros faba cuditur illa colonos
Res quorum abradunt cunctas, durosque labores
Quicquid et exesi scabra rubigine nummi
Cum genitore reliquit avus (quos allia cepae
Atque holus agrorum puro cum flumine pavit)
Abstulit ille minis. tortura. et imagine mortis
Denique post nummos, armenta, et quicquid in usus
Rurales dederit sors, latro scelestus abegit
At nihil est actum casulas quis degit agreste
Vulgus cunctivorax ni tandem exusserit ignis
Et datur haec laudi cunctas damnanda per auras
Saevities, patriae nec degenerare vetustis
Moribus, at potius vir fortis habetur, et audens
Praetereo cedes, quibus o Busiridis arae
Atque trucis cedant immania facta procrustis [(editor); sic: procustis]
Iam Diomedis equi mites, Siculique tyranni
Heu phalaris tandem nostraque tyrannide clemens
Denique quo nos cumque solo grassamur in armis
Solus inops tanto poenas pro crimine pendit
Ast regina vides regesque, ducesque potentes
Esse quidem in culpa quos indulgenter amato
Talia cum capti venere, et somno patiuntur
Signiferum tamen inprimis me legit equestris
Contio, pupillos pergam viduasque tueri
Et pro iustitia tenear pugnare perenne
Hinc creor auratus miles, sed diva videto
Quam nihil efficiam nisi quod virtuti alienum est
Caelum non animum mutans dum trans mare curro
Visurus sanctumque solum, Christique sepulchrum
Desine cypris ait mihi commemorare sepulchrum
Nam pavor incubuit subito ne quando gregatim
Teutonicus fortis regem virtutis amore
Contemptis vitiis animoso corde sequatur
Ut redimat terram sanctam, quo totus anhelat
[Note: Laus Maximiliani] (Ut quondam vestri maiores [(editor); sic: mariores] incliti in armis)
Iustitiae et martis specimen Rex Maxmilianus
Quippe virum nosco, qui nil antiquius unquam
A puero duxit, quam cunctis pellere terris
Delicias nostras felices divite regno
Se comites spondent multi, suspecti et habentur
Tot modo conventus procerum, pavor impius urget
Hinc dominam afflictam qui cordis ad ima recurrit
Sollicitos, eques, ille refert, regina dolores
Ponito, discordi nam seditione laborant
Excussoque iugo surgit gens rustica silvis
Quae cum legitimo domino fas, iura, recusans
Legibus haud natam se credens sed sibi leges
Omnibus haec sancti regis conatibus obstat
Sive velit Turcas contundere Marte feroci
Seu velit Ausonidum ditissima regna subire
Debita Germanis, et sub ditione tenere
Insubresve sibi velit asseruisse gementes
A duro imperio Galli, Venetosve superbos
Exitium imperii et pestem domitare potenter
Adde quod et proceres quidam germanica pestis
Imperio nec rite favent, et colla recusant
Subdere quos spurios (dum spernunt fratris amorem
Non bene Germani) numquam dixisse verebor
Prisca fides, priscusque animus, mens fortis avorum
In nobisque amor heu patriae refrixit, et atrox
Cum studio privatarum discordia rerum
Successit, tecum quae regna amplissima vertunt
Nec tot conventus metuas namque hastica pugna
Dum consultandum fuerat spectante popello
Inque foro celebri tentatur inutile bellum
Tandem animis abeunt male concordantibus, atque
Haud bene compositis rebus si dicere fas est
Praeterea nervus belli nos deficit, ipsi
[Note: Apud sacerdotes est pecunia] Namque sacerdotes abradunt omne numisma
Artibus innumeris; quas vix narrabo latine
Nomine nunc [(editor); sic: nuc] annatarum, vel nunc decimarum
Nunc pro palliolo, nunc aris, relligione
Heu nimia stulte perdit Germania vires
Gallia quin etiam nostris infesta locellis
Praedatur miseros. sed relligionis honore
Cum Benedictinis aderit Cistertius abbas
Praemonstratensis simul, atque Valentiniani
Ordine quosque suo fratres Antonius altat
Annua carpentes nostris de finibus aera
Quicquid nummorum vetulae tenet arca senilis
Quicquid et agrestum frugi dum mensa pepercit
Atque reservavit quicquid cum paupere dives
[Note: Indulgentia] Accipit, haec vulgo nunc indulgentia dicta
Haec modo des nummos erebi de carcere cunctas
Eripietque animas patrum, caeloque reponit
Et penitus vacuat belle hoc Plutonia regna
Nunc vili pretio caelos, altaria, Romam
Mercamur, latitat caelum sub divite sacco
Et quae militibus debebant praemia belli
Aera dari nostris quo cunctis cederet oris
Perfidiae populus Mahometica sacra relinquens
Devorat, in bellis vobiscum proelia gestans
[Note: Nemo gerit curam fidei] presbutero\s cum quo monachus iam possidet orbem
Quicquid in orbe simul claro radiavit in auro
Qui semper tabulas, qui signa, toreumata, vasa
Aurea, cumque scyphis Bacchi, carchesia, mensas
Citrinas, ad luxuriem turpissime abuti
Malunt, christicolum, quam rebus consulere arctis
Dum tuti vivant, faciat quid dalmata tristis
Quidve ferox Pannon, quid vastae Sarmata terrae
Incola, quid carnus vel quisquis Turcica regna
Vicinus timuisse solet, non cura cucullo
Dumque rei publicae debent curare salutem
Exiguis nummis iurant sanctosque deosque
Nil fore quod praestent, et mille gravamina narrant
Vendere si cupias summis in montibus arcem
Oppidulum, villam, eum pagis, praedia, silvas
Primus adest monachus praelatus regibus, atque
Nobilibus, dum pluris emens dat protinus aurum
Exspectant prompti in turcas stipendia reges
Ditibus a mystis, verum qui credula corda
Simplicium docte novit monuisse sacerdos
Ut cupiant vitam propriamque exponere corpus
Nec daret argentum, nec vitam, orare paratus
Sed non supplicibus votis res magna geretur
Verum animo magno, cura, vigilantibus ausis
Consiliisque bonis, hinc vobis nulla timenda
Militia in syrios molles; graecosque disertos
Dum nequeant reges, nolint exponere mystae
Divitiae mundi quorum conduntur in arca
Luxus et immodicus, Veneris quoquam dira cupido
Inprimis fastu nec regibus hi trabeatis
Cessuri, in digitis quos gemma venustat, et aurum
Colla graves Indi quorum sunt torquibus auri
Fucataeque nitent sarrano murice vestes
[Note: Civis signifer] Vexillum flavis, calamistratisque capillis
Conspicuus gessit civis qui totus, et usque
Deliciis maduit, donec conflatum alienum
Aes cessisse bonis ad pauperiemque coegit
Artifices cuncti, cerdones milite forti
Assistunt, lanius trutinaque et pondere segnis
Retibus atque hamo comes huic cetarius ibat
Quique feros densis venatur montibus uros
Forcipe sartores aderant ferrarius ipse
Malleolis, sutor formis instructus, acuque
Ecce securigeraque manu lignarius ipsum
Et lapidum caesor comitans, portabat amussim
Pelvibus et speculis tonsor, cocus adsit aheno
Aurifices, cum peniculis, varioque colore
Pictores properant, vitriarius acque peritus
Tornare, atque faber serrae, thoracis, et aeris
Atque monetales, figulis, nullo ordine mixti
Affuerat tandem quicumque habitavit in urbe
[Note: Qui sint dediti avaritiae] Agmina plura tamen Veneri seduxerat ardens
Foenus et usurae, civilis numina plebis
Institor huc mendax, versutus proxeque netes
Et publicanorum furax huc turba recessit
Et qui velifera tumidum rate marmor, amore
Foenoris attentat, nigros mercator ad Indos
Dum volat, insanas metuens numquam ipse procellas
Dulcibus atque inhians mensarius ipse lucellis
Caupo propolae vel qui cuppedia curant
Agrestum docti circumvenisse popellum
Et peregrinorum loculos vacuare gementum
E quibus atque etiam Veneri pars maxima servit
Caedibus insignes viventes exque rapinis
Quos dum tormentis, longis hastilibus, ense
Armatos, verum nudos, neque casside clausos
Incessu forti tam stare ferociter atque
Proelia poscentes horrendo Marte cruenta
Cyprigenia videt, statim nutrice vocata
[Note: Laus Germanorum] Haec ait est devota tibi Germana iuventus
Mater quae totum gerit horrida bella per orbem
Solam te propter, mihi nec servire retractat
Auspicio cuius cuncti regesque ducesque
Totius Europae quosquos confinia claudunt
Fortiter evertunt tot regna, tot oppida, muros
Tempore nec nostro tantum laudatur in armis
Fatorum serie velut ampla potentia Medi
Sanguineis Teuton signis, victricibus armis
Externos semper didicit calcare superbos
Temporibus priscis, primaque ab origine Manni
Iulius hoc norat, victus Pompeius ab isto
Saepius hic Graecos armis, Asiamque potentem
Contudit, Christique sepulchrum ex hoste redemit
Conradi, Henrici, satis haud laudatus uterque
Foedricus, cum Gotfrido stirps ipsa Pipini
Testantur, cunctis semper memoranda poetis
Nomina, Laurigeris sane praeclara triumphis
Ad quae luxus ait credo hoc genus esse deorum
Pulchrum, procerum, rutilanti crine venustum
Robore membrorum simul et levitate verendum
Cursibus hoc pernix promptumque manu patiensque
Et sitis atque famis durae, rigidique laboris
Corpora strymoniis vel candidiora pruinis
Et quibus haud quicquam toto formosius orbe
Conspicit (aut cancer, regio aut devexa petatur)
Phoebus ab Eois procurrens noctis ad umbras
Hectoreique animi fuerat vel qualis Achilles
Gens dulci sermone fluens, avidissima laudis
Contemptrixque trucis laeti, modo gloria merces
Inventis operum, et studiis exculta novorum
Attamen ut video non sunt concorditer omnes
Unanimes rubra cruce dum signantur et alba
Hic Venus, O si concordes essent vel amici
Oceani totis quicquid concluditur undis
Teuton martigenis subiget stratioticus armis
Sub iuga Gangarides, venietque extremus Hibernus
Caucaseas ultra pelletur Turca pruinas
Hic aliquis de plebe audax cui multa cicatrix
Vulneraque in facie, postquam data copia fandi est
Hic regina refert, miles gratissimus adsit
Qui servire tibi consanguineisque deabus
Dum studet, in totum fortis proficiscitur orbem
Atque adit intrepidus per mille pericula mortis
Per genus omne necis, genus atque per omne malorum
Cum framea gentes omni sub sole repostas
Sanguine laetatus, dira quoque caede virorum
Saepius hinc cibus est imo sub gurgite phocis
Aequoreisque lupis cibus est silvestribus atque
Hunc avidus curvo vultur depascitur ore
Omnes Germani duplex sed dividit ordo
Hic cruce signati rubra pepulere superbum
Ex calabris et quae colit Apulus arva colonus
Regem Gallorum devictum sanguine multo
Ferro, caede hominum, iuvat hos dum miles Hiberus
Iam toties victor, cecidit dum Gallus in armis
Teuton et hic frisiam tristi modo Marte subegit
Oceano extremo degentes littore Daci
Et suedi his Promachis regis iuga ferre coacti
Hesperio mauri sub littore, Turca profanus
Hungarus hos sensit percussus Marte cruento
Francigenae et ligures, hos Itala terra tremiscit
Hos victi pridem Veneti sensere potentes
Perque Sigismundum quae Rhaetus, et Austria mitem
Nobilis et dominum venerabaturque Suevus
Suevus, qui Christi totus dum militat orbis
Signifer est praesto (tam mens animosa suevis)
Anteque signanus dedit hoc cognomine magnus
Carolus ut vidit tanto esse ardore fideles
Proque fide, et iusto tanta virtute feroces
Ast hic Helvetias sedes habitans alemannus
Milite quo rex Gallorum vir strenuus armis
Omnia bella gerit patriamque tuetur et idem
E quibus infelix nuper dux ipse repulsus
Insubres nullo invasit bis sanguine [(editor); sic: sanguire] terras
Atque ducem tandem Ludovicum in vincula duxit
Saepeque tentatur fatalis Apulia Gallis
Fastus ad haec cur est nostro fatalis amico
Nam male quaesita est primum Venus aurea dixit
[Note: Carolus Andegavensis] Carolus hanc primus funesto corde Tyrannus
Perfidus obtinuit dum pontifices aliena
Si bene dii norunt donant et regna ministrant
Divitiis, simul et Christo servire parati
Quod simplex Petrus nescivit et ipse magister
[Note: Conradini ultimi ducis suevorum interitus] Hic Conradinum contra fas, iusque Suevum
Atque Hierosolymae regem necat impius auctor
Inque solo proprio regnum propterque paternum
Ecce ducem puerum quo tunc nec totus alebat
Nobilius germen mundus formosius atque
Caesareo a proavis deducens sanguine stirpem
[Note: Vindicta deorum in gallos] Cuius vindictam ramo millesime sentis
Galle sub usque diem hunc, longum sensure per aevum
Tam scelus infandum comitabitur ultio semper
Quo se nec Cacus, nec Cyclops polluit ullus
Aut Phalaris vel longa fide caritura vetustas
Hinc siculis oris mox vespera dira secuta est
Tot clades Galli, tot tristia fata tulere
Tempore ab antiquo, ter nostro tempore pulsi
Ut gravius caderent primo fortuna favebat
In praeceps demum ruerant, sed Carolus ipse
Heu manibus propriis legitur suspensus obisse
Finis quarti libri
Rurales aluere casae, nec campus, et agri
Seu Dryades fuerint Nymphae, dulcesve Napaeae
[Note: Agasina] Hic Agasina Smichi piscosa fluenta reliquens
(Excellens forma et morum bonitate puellas
Lilia vel quantum spinas, vel sidera phoebus)
Affuit, in nostrum multos dominata per annos
Pectus amore gravi, pudet heu non ire sub armis
Et signo Veneris per silvas atque per agros
Et segmentatas matronas et generosas
Insignes gemmis, armillis, torquibus, auro
[Note: Apollonia danubiana] Tertia visa mihi est fax atque novissima iam iam
Quam vel Apolloniam dulces dixere parentes
Lusibus et choreis o iucundissima virgo
Formarum decus et non infima gloria villis
Hic ubi Danubius non multum a fonte recessit
Nobilium mediis Suevorum in collibus ortus
Atque ubi vel cunctas celsus prospectat in oras
Bussus mons pulchra pariter notissimus arce
Accola quam veteri vocitat sermone Suevum
[Note: Puellae Tubingenses] Taliter a patribus sese accepisse renarrans
Miserat urbs etiam quam neccharus alluit undis
Pars Ameraeque secat mediam pars praeterit hortos
[Note: Puellae alpestres pulcherrimae] Militiae longo cupidas ex ordine turmas
Attamen alpestres adeo placuere puellae
A studiis ut si mihi quando vacatio detur
Protinus exsiliam per montes atque per alpes
Atque per obscuras nocturni temporis umbras
Visere paganas quas dixi saepe puellas
Oleniae nec me retinet pluviale capellae
Sidus et haud Boreas canis gelidissimus undis
Flammifer aut Procyon, fulvi et vesana leonis
Stella, vel elongans phoebeos carcinos ignes
Has quoniam decorat nativo forma decore
Ingenitoque rubent mordenda labella colore
Pingit, et auratos solum natura capillos
Hic est fidus amor, simplex hic pectus, et ardens
[Note: Contra civiles puellas invehitur] Civiles dominae duo vix dum lustra videntes
Verba dedisse solent, et cunctos fallere doctae
Omnibus arrident nec fido pectore cuiquam
Fucatae faciem, peregrino et odore superbae
Quod si pigmentum, si serica pallia demas
Nil ibi formosum, nihil est ibi conspiciendum
[Note: Contra luxum suevorum] Immoderatus item Bacchus peregrina gulaeque
Condimenta negant dulcem consurgere prolem
Virgineumque decus deformant atque decorem
[Note: Laudantur veteres suevi] Oh ubi Suevorum mores, ubi sanctus avorum
Consensus, mercatorum qui nulla ferebant
Nomina, nec vinum gustaverat aegra senectus
Tunc pudor, et probitas, ius, fas, pietasque vigebat
Tunc maturus erat fetus, robustaque proles
Et roseo malas pinxit natura colore
Tunc flos militiae nostris exiverat oris
Atque per immensum victores gessimus orbem
Proelia, vicinos late pulsavimus hostes
Dives inopsque simul tantum Rhenonibus usi
Nunc contra in luxum sunt omnia prona pudendum
Nam sordet patriae cuius modo copia, vinum
Undique luxuriat, quod nescivere priores
Atque accersitur felici palmite Creta
Atque faliscorum montes pucinaque vitis
Vellera nunc serum, villosaque purpura passim
Et pelles Martis vel quas modo sarmata crudus
Mittit, et insolito caeli de frigore Mosthus
Vestitus praebent, inopi quoque fimbria sunto
Quid memorem merces externas cum cinamomo
Rugosumque piper vel quos dat Tmolus odores
Zinziber atque arabum silvas vel Balsama Iudae
Haec patrios mores, haec mentem, corpora, prolem
Corrumpunt, et fucatis cum dotibus ora
[Note: Invehitur in peregrinos mores] Contineas veteres precor o Germania mores
Atque peregrinum pellas sanctissima luxum
Et vitium ignotum nostris maioribus olim
Quod sequitur luxum, quod mores Italicorum
Irrepsere brevi necdum caput hactenus audent
Exserere improbiorque Venus dirumque venenum
Tu tamen occurras restinguens vindice lege
Ne serpant, mirum quid causae, saepe puellas
[Note: Invehitur in puellas pueros necantes] Heu steriles video dum sint ludendo solutae
Sed mox legitimas flammas adhibendo tumescunt
Gestantes utero carissima pignora matris
Linquitis unde mihi non parvam suspicionem
Ventre resolvatis gravido quod pondus amandum
Viribus herbarum, per nigra venena parentis
Nomina vitantes, ut non violata geratis
Crinibus effusis mentiti iura pudoris
Possitisque habitu vel virginitatis abuti
[Note: Invehit in veneficos] Ah male quottidie [(editor); sic: quotidie] pereat vel quicquid avernus
Poenarum exercet miserando corpore lugens
Sustineat, qui tam medicamina dira paravit
Primus, et innocuas herbas ad plena veneni
Pocula praedocuit misceri, et perdere vitas
[Note: Adhortatio ad puellas] At vos formosae placidissima turba puellae
Quae rabies tam dira potest? tam mitia corda
Pellere sub tantum facinus? quod dulcia matris
Nomina spernentes pueros in ventre necatis
Fingite virgineae mentes quam posset habere
Formam, quam faciem tam pulchra matre creatus
Filius, aut dulci quam murmure saepe vocaret
Matrem, nunc ridens, nunc vultu matris inhaerens
Sed quid blanditias pueri vel murmura blaesa
Eloquor, inventae plures quae viva trucidant
Pignora (proh facinus) cedat nunc fabula prognes
Et Medea fuit nonnullo mota dolore
Tu natum immeritum nulla ratione necasti
Quam quod virgineum posses simulare pudorem
O meretrix multum saevo truculentior apro
Nec stygias curans furias, nec amabile caeli
Hospitium, nec naturae communis amorem
Quae vel in hercyniis fera tam crudelis oberrat
Saltibus? aut ingens bison, aut sit corniger urus?
Quae nemus hircanum tigris colit effera tantum?
Quae tam marmaricis rabidae feritatis in agris?
Bestia nutritur? quae se se sanguine partus
Inquinet heu proprii? vigilet vel pondera ventris
At tam produxit nullum natura sub orbe
Aequoris horrendum monstrum, terraeve figuram
Cui proles sua non sacra sit, vel maxime amata
O quae pro meritis poterit tam digna rependi
Poena, scelus superat quicquid statuistis avorum
Censurae, et leges, condatur viva sepulchro
Centum suppliciis non una morte perire
Digna, latrociniis cunctis immanior una
[Note: De sagis et maleficis] Attamen emersit vetulis doctricibus omne
Hoc scelus infandum, sagas nam suevia nutrit
Pocula thessalicis doctas miscerier herbis
Unde iuventutis mentes furiantur amore
[Note: Mores sagarum] Ut quoque iam pridem quaedam est confessa Tubingae
Abnegat illa fidem primum plebs Christicolarum
Dedens seque suamque animam Plutonis habenae
Altera daemonibus se concubuisse fatetur
Auxilio illorum profitetur et altera fruges
Grandine demissa se depopulasse feraces
Commovet haec rabiem ventorum turbine magno
Intulit haec nimbos sed canas illa pruinas
Insidet haec baculo dum vult properanter adire
Et vix in parva Romam vel quo libet hora
Illa equitando capras, haec tauros, illa caballos
Infestat, pecudes inimicorumque necantes
Nec solum pecudes, miseris mortalibus usque
Heu variis nocuere modis, hic claudicat, alter
Insolitos patitur misero clamore dolores
Laeditur invisis vulgus miserabile telis
Mortificantur item pueri sub ventre iacentes
Tantaque funestas agitat vesania sagas
[Note: Apostrophe ad Germaniam] Tanta superstitio quae te Germania cogit
Suppliciis, poenis, non unis ignibus esse
Non volo crudelem sed legibus obsequiosam
Si modo virtutis patriae, morumque sacranda
Censurae valeant tecum praecepta severae
Interea nimium petulans anus illa citato
Agmina compellit gressu, venere sub ipsum
Iam Cypriae aspectum, cui servit machina mundi
[Note: Oratio vetulae ad venerem] O regina tibi placeat, vetula improba dixit
Iam numerosa cohors qualem vix duxerat ullus
Ad molles properat me auctore Cupidinis arces
Myrtea praesertim gestantes serta puellae
Consilio quantum valeam quantumque venusto
Eloquio, iam diva vides, non utilis armis
[Note: Nequitia vetularum] Sim licet, emeritae iam dudum munere functa
Militiae, in templo suspenderim et arma penatum
Attamen hic populus mitissima turba puellae
Me duce persuasae tentoria quaerere amoris
Atque ego dum potui viridis dum floruit aetas
Pugnavi audacter despecto innixa bacillo
Furta puellarum iam nocte dieque procuro
Optima lena quidem binos coniungere amantes
Et nihil in tali me me est praestantius arte
Fallere si qua virum nescit, consultat anile
Illa magisterium, quae consolata recessit
Calleo mille modis, hodie licet amplior astus
Saepe maritatas teneat, tam callidus orbis
Temporibus nostris sed taedet cuncta referre
[Note: Instrumenta libidinis] At comes illius ventosa superbia sexum
Femineum allectat sub cuncta libidinis arma
Sed iuvat inprimis luxus non infimus hostis
Virtutum pariterque omnem qui nutrit amorem
Otia segnities, effrena licentia, multas
Prodere consuerunt lasciva fronte solutas
Pars myrto insignis, viridi alter daphnide cinctus
Atque suis pavo pennis, capita undique multis
Nonnullos struthus ferri decoctor et aeris
Horarumque vigil noctis cantator honesta
Postquam tota cohors spatioso rure refusa
Congreditur propius, oculi maduere dearum
Laetitia immodica nunc nunc Venus aurea dixit
Actum de virtute quidem est nunc iure triumpho
Vos etenim timui solos, hostesque verebar
[Note: Amator se nex est signifer] Hactenus infestos, plebs o carissima salve
Accessit senior quatiens in cuspide signum
Hic lepido sermone placens sibi, talia fatur
Sit cytherea tibi gratum, sit gratius ipsi
Nos nostrasque manus tibi quod devovimus uni
[Note: Laus veterum rusticorum] Virtutes contra, iam pridem iure sorores
Simplicitas, probitas, cum relligione deorum
Sobrietas, pudor, integritas commune tenebant
Nobiscum hospitium, vel nos astraea reliquit
Non nisi postremos docti ut cecinere poetae
His modo neglectis ad te concurrimus omnes
[Note: Mores veteris amatoris] At mihi primus honos primo vexilla dabantur
Quod plus quam reliqui spernam virtutis amorem
Et nihili faciam cum relligione pudorem
Delirusque senex vocor hinc et desipere illis
Nam quamvis canis modo sim confectus et annis
Invenies tamen haud quemquam quem maior amandi
Cura habeat, qui nocte dieque frequenter oberro
Ante aedes dominae, non est flagrantior ignis
Inter mortales, nec si volet illa recusem
Ire per infernasque domus sedesque sepultas
Atque per extremam Libyam vel regna Getarum
Dummodo rem gratam spero fecisse puellae
Cum patriis nummis quicquid labor improbus ipsi
Lucratur, iuvat hoc totum conferre, nec ullus
Propositum impediet, nec curo hominesve deosve
Nec pudor est curae, nec fas, nec candida fama
Hinc me praecipuo semper dignabere honore
Accipe praefectum pagi qui nuper in altum
Proditor agrestum surrexerat, hic domino plus
Asper et elatus simul inclementior urso
Eloquio tardus, vincens gravitate Catonem
Hic quamvis canus, passa rugosior uva
Attamen ignitam gestat sub corde pharetram
Indignatur item virtus quod fastus ubique
Occupet hunc inopem populum quod paupere cultu
[Note: Veterum rusticorum vestis] Vivere nos deceat sicut vixere parentes
Lintea vestis erat, pellis vel cruda capellae
Et si quando dies Martis sollennior esset
Tegmina cinxerunt nostros villosa luporum
Aut melota cavis nuper detracta cavernis
Teutoniae haud vestes insubres sive Britannus
Vendiderat. cultus nunc luxuriosus habetur
Omnibus in pretio, contentus simplice nemo
[Note: Mores adolescentium rusticorum] Aspice rusticolas primoque in flore iuvencos
Incedant quam festive quam discolor illis
Sitque brevis vestis, quam saltent molle iuvante
Virgine, dum calamis concentant horrida laetis
Tympana, si festis in gyrum forte diebus
[Note: Choreae rusticorum] Saltant et laetas choreas per compita ducunt
Quam quoque voce alta Iuh Iuh clamare periti
Ecce spathas, longosque enses, quam fortiter adsunt
In chorea his opus est, nam dum fervescere coepit
Rusticus, et spumans alios in hella reposcit
(Pulsatus cubito, aut pede, vel dum iubilat alter
Virgineo comptus serto et praelatus amore)
Nec sedare potest nec caedibus abstinet ullis
Tam male composita ruit hic in proelia mente
Quae damnastis avi dum nos astraea colebat
Turba salax etiam dumis, et saltibus errans
Labitur in Venerem vel lacte, serove refertus
Attamen et cessit frugi iam mensa colonum
[Note: Invehit in luxum rusticorum] Bacchus erat quondam tectis ignotus avitis
Zinziber, et quicquid iam per mare navita portat
Pocula tunc dederat liquido de flumine lympha
Atque holus hortorum tunc festa lance ferebant
Inprimis cepas et pulmentaria avenae
Gaudeat at luxus nimium defluxit ab istis
[Note: Luxus causa libidinis] Moribus haec aetas, didicit silvestris alumnus
Lautitiis cunctis ventrem farcire patentem
Acrius in Venerem ruit inde petulcior hirco
Deserit et veteris vestigia sacra coloni
Delicias, si se fortes in bella sequantur
Et quid cuique libet fecisse spopondit adeptum
Incensi his dictis animi, et furor additus armis
Buccina terribilis iam personat undique turbam
Stridulaque erigitur praefixo fraxinus aere
[Note: Comparatio] Et resonant omnes caelorum grandine saltus
Non aliter quam dum ventorum turbine magno
Impeteque ingenti summis de montibus altus
Aut fragor auditur, vel dum alta ceraunia caeli
Fulmine concussit rector quo maxima late
Terra tremit motu, et sternuntur murmure silvae
Taliter omnigena audisses crepuisse per arma
Terram circum omnem nemora, et mare sidera ad alta
Tum penetrasse sonum, tantus fuit omnibus ardor
Ad magna erectis spe, verbo cypridos almae
Finis quinti libri
Abbreviant vitam, cunctas in corpore vires
Enervant subitas mortes et nomina mille
Morborum inducunt, claro cum nomine famam
Ingenium, mores, et mentem, cum ratione
Furantur miseris, similes redduntque ferarum
Atque oculos utriusque hominis caecando resectant
Et quod prae cunctis magis est miserabile, Ditis
Sedibus immergunt, tamen haud inventus in omni
Agmine, praesenti qui praeposuisse futuram
Laetitiam vellet, vel regna superna caducis
Mundi deliciis Veneris, nec damna nocivi
Curaret luxus unde haec irata recessit
Nuntiat atque suis rediens, interrita causam
Quam mihi communis virtus mandaverat aegi
Quas ego per terras per quas erraverim et undas
Dicere taedebit frustra lustravimus orbem
Rura ferisque carent viduantur et aera pennis
Et mare delphinis, homines vidisse nequibis
[Note: Virtutis querimonia] His simul auditis virtus expalluit, atque
Illius usque genae lacrimis maduere profusis
Testaturque deos et mollis crimina mundi
Quis precor abduxit mihi simplicitatis amantes
Agricolas? pariter summis de montibus ipsos
Pastores pecoris apud hos commune mearum
Hospitium fuerat gnatarum ab origine mundi
Sanctorumque patrum, quo macra recessit eremus?
Fortis ubi est monachus? ubi sunt ingentia magni
Verba sacerdotis? quibus o stipendia large
Suppedito ut ducant populum virtutis habenis
At frustra foveo coniuravere scelesti
Pellere me terris, et debellare misellam
Hinc mihi nulla salus nisi totis cedere rebus
Inque domos superas ad communemque parentem
[Note: Patientia consolatur virtutem] Talia dicentem multo quoque plura gementem
Solatur brevibus victrix patientia verbis
Dii meliora dabunt defletis rebus et ipsa
[Note: Constantia consolatur] Impia saepe dedit nitidum fortuna regressum
Advolat et propere fortis constantia matrem
Exsanguisque metus incusans atque timoris
Ibimus, ullius nec nos violentia vincet
Dira licet cunctis Venus arma minetur et ipsa
Horribilem caedem nobis, nec limine primo
Deficiemus, et ante tubam discedere turpe est
Nec tam desertae sumus ut plebs illa recuset
Quamvis paucula sit quocumque vocaveris isse
[Note: Laus constantiae] Magnos nonne duces, ingenti milite cinctos
Saepe quidem minimis fudit constantia turmis
[Note: Alexander magnus] Me duce Pellaeus iuvenis victore popello
Gentibus edomitis solis penetravit ad ortum
Atque Palestinas turbas protrivit ad unum
[Note: Iudas maccabaeus Xerxes] Cum paucis Iudas pariter bellator Hebraeus
Me duce Persarum numquam numerabile vulgus
Agmine vel tenui gens proculcavit Achiva
[Note: Adventus veneris] Vix ea fata fuit, tuba dum procul aere canoro
Perflavit silvas et in ima valle remugit
[Note: Instruit aciem constantia] Arma vocans, sed non constans perterrita virtus
Protinus ad signum vulgus collegit inerme
Atque aciem instructat verbis audentius ipsos
Consolata viros inquit componite mentes
Fortiter o socii nobiscum ad proelia vestras
Auxilium nobis summo de culmine caeli
[Note: Fuga militum virtutis] Polliceor, nos hic victoria certa manebit
At frustra surdas aures concussaque vulgi
Pectora firmarat mox nam clangore tubarum
Audito, stupuere necique simillima turba
[Note: Adhortatio virtutis ad fugientes] Palluit, et timide iam terga dedisse solebat
Inclamans virtus quis vos timor inquit abegit?
Impius, et molles agitat formidine mentes
Quo ruitis servile pecus? cui colla dedisse
Vos iuvat, aut perferre quidem quae vincula victos?
Exstimulansque animos lacrimis probris, prece mixtis
State viri precor instaurate aciemque virilem
Et memores estote dei fideique sacratae
Quae vos exspectet merces, quae gloria tandem
Vos meminisse decet, verae dum certa salutis
Spes, et caelestis regni vos gaudia numquam
Cessatura aevo, maneant certo, tamen ipsam
Agmine de toto proh non audiverat ullus
Disiecta est acies desolatique manipli
Nec quisquam instantes hostes laetumque minantes
Sustentare potest aut arma micantia plenis
Perspexisse oculis, Bombardarumve fragorem
Turbati fugiunt monachi. fugit ecce sacerdos
Grandia pollicitus, sed maestis rebus abibat
Silvarum latebras et diverticula nota
Rurales adeunt sparsim sed cetera turba
Abiectis armis non uno tramite fugit
Accipiter veluti pavidas si quando columbas
Invasit subito pascentes semina ruris
Fit fuga quo fert quamque metus nec cura suarum
Suppliciter postquam frustra reuocavit inermem
Militiam, virtus se desertamque videbat
[Note: Virtus ad superos fugit] Confestim ad superos tota cum prole recessit
Ingratasque vocat terras nec munere frugum
Dignandas, et plura quidem questura tonanti
Omnipotentis adit solium regale tonantis
Hic sparsis steterat flens et miseranda capillis
Atque data est postquam libertas ecce loquendi
[Note: Oratio virtutis ad deum] Pauca quidem fatur, singultu verba vorante
Ast ait a superis tibi sum demissa superne
Arbiter in terram, mihi deserviret ut illa
Et me ductricem cognosceret atque regentem
Ut posset post hac ad te transire parentem
Ast ego desertis currens in gloria silvis
Despicior cunctis mortalibus atque repellor
Spreta iacet pietas, spreti pietatis honores
Nec probitas, nec cana fides, nec sobrietatis
In pretio modus est, homines astraea reliquit
Atque pudicitia est Saturno rege fugata
Quod si nos turbis hominum inseruisse volemus
Haud secus impugnor quam dum sub sole sereno
[Note: Comparatio] Nycticorax vacuo libraret in aere pennas
Hunc grex alituum subito cum turbine cingit
Conclamat, lacerare cupit, comitatur, et instat
Sic ego pulsa quidem, sed ne spes ulla supersit
Bella parat Venus et vitiorum dira caterva
Coniurata venit mundo me pellere tentans
Nec nos mortales armis opibusve iuvarent
Quin potius contra gladios strinxere cruentos
Agmine collecto nullus mea castra secutus
O pater ostendas ubi sint fortissima verba
Presbyteri? atque ubi sunt quos clausa repagula tentant
Quos elegisti prae cunctis esse ministros
Iustitiae in terris, verae auctoresque salutis
Quam bene rexerunt populum? quam tramite recto?
Duxerunt sibi commissum populumque fidelem?
Cum populo ad Venerem qui defecere petulcam
Hinc miserae penitus spatioso ex orbe fugatae
Ad te summe pater rerum concessimus omnes
Tu modo quo possis mortales dirige gressu
Et tibi subiectos virga meliore guberna
Ultra non quisquam miseras evulserit a te
Aque tuo hospitio defunctas munere nostro
Et ne spes restet, tentavimus omnia, nil non
Audentes, frustra latum peragravimus orbem
Iratus divum genitor solio infit ab alto
[Note: Oratio summi dei] Siccine pro meritis genus o mortale rependis?
Quod genui grates, similem et ratione deorum
Effinxi, ingratis vitam atque alimenta paravi
Quod si vera refers, tua si non vana querela est,
Vivitur et si sic, numquam mora longa petatur
Crede mihi virtus torquebo crimina mundi
Et mittam in terram morborum mille figuras
[Note: Pestis grassabitur] Pestiferaque lue modo corruptissimus aer
Corripiet, tradetque neci sine fine scelestos
Mortales, pars tertia vix evaserit illam
Nulla aetas tuta est sive innuptaeque [(editor); sic: innupteque] puellae
Sive vir aut iuvenis fuerint seu pigra senectus
Ante diem pestis rapiet, nec parvulus infans
In gremio matris, nec praebens ubera mater
Tuta sub hac labe est, utero nec pignora gestans
Concidet inter opus morbo correptus arator
Assiduus cultum dum sollicitavit agellum
Roscida [(editor); sic: Rossida] quosque videt laetos, simul et bene sanos
Tithoni coniunx, miseros mox vesper humabit
Funera, nec solito patrum de more ferentur
Nec luget matrem qui mortuus ante iacebit
Nil hominum miserans torquebo crimina mundi
[Note: Morbus francicus] Pestiferum morbum labes quae francica fertur
In terras mittam, quae deformare venusta
Corpora consuevit, vel nigra ad tartara mittet
Ulcera cum variis morbis incognita mittam
[Note: Pecora morientur] Tempore maiorum, pecudes et quicquid in usus
Humanos dederam crudeli morte necabo
Inficietque boves scabies et viscera terrae
Letiferas herbas producent atque nocentes
Et quo compescam Veneris ferventia tela
[Note: Fames] Terra neget fruges homini simul arvaque culta
Depositum fallent, miseroque alimenta negabunt
Humor enim immodicus, calor et nunc solis anhelus
Seminibus venti et lolium tribulique nocebunt
Ingens unde Fames mortalia corpora tristi
Corripiet macie, taceo quos dira subire
Tartara compellet, senibus coniunge puellos
[Note: Bella] Has inter clades modo tristia bella movebunt
Reges et proceres quis milia multa peribunt
Et contra gentem male gens armabitur atrox
Fit strages hominum, tunc sanguine terra madescet
Deque cruore virum fluet heu torrentior amnis
Fraternas acies infesto tristis erinys
Agmine disiungens inimica ad proelia trudet
Insurgentque novi letali Marte tyranni
Discordes, erit et qui dicet se esse prophetam
Infestis cupiens signis calcare superbos
Sub pedibus reges toti et dominarier orbi
Quo fuit in terris numquam truculentior hostis
Tunc mites hunni, tunc implacatus Alanus
Mitis erit, pia dicetur vel vandala pubes
Et quoscumque alios septem misere triones
Oppida conquassans, pagorum culmina parva
Ignibus absumens, pecus et frumenta vorabit
Deturbabit item summis de montibus arces
Diruet atque sacras aedes et templa deorum
Saevus in agricolas, viduas, puerosque gementes
Opprimet, et castas volet hic stuprare puellas
Inque sinu matrum qui pignora parva necabit
Sanguine torrentes hominum fluxisse videbis
Innocuas mactat plebes dum more ferarum
Obvia quaeque domans et castra inimica potenti
Agmine tum demum spoliet regnando triumphans
Quis nunc luctus erit quae nam lamenta dabuntur
Confugium afflicti dum nec solamen habebunt
Atque malis tantis si homines resipiscere nolint
Deucaleoneo mundum delebimus imbre
[Note: Oratio misericordiae ad deum pro homine] Cunctorum hic gemuit miseratrix una sororum
Atque ait o clemens hominum sator, atque redemptor
Plasmatis humanis fragilis miserere precamur
Quodque titillantis natum ad tentamina carnis
Quodque sit expositum multis affectibus ipsum
Allicit hinc visus miseros, auditus et illinc
Affert pruritum, quod corpus amabile tactum
Afficiat lubricos, vel prandia lauta palatum
Quid quod odoratu facile ad peccata trahuntur
Denique seductor multo cacodaemone cinctus
Infernus Pluto velut immansueta leaena
Circuit heu mundum, collustrat ovile superni
Pastoris, miseros persuadet et impiger urget
Ad facinus varium, quo devoret o miserandos
Mitis opusque tuum multoque cruore redemptum
Pro pietate tua iudex miserare cadentem
Nec sine quod pereant per turbas atque gregatim
Pro quibus e superis lapsus miseranda tulisti
Et passus colaphos, opprobria, verbera, sentes
Sputa, crucem, clavos, post tristia pocula, mortem
Quin varios adhibeto modos resipiscere stulti
An ne velint olim, per signa poli manifestes
Prodigiosa equidem credent miracla videndo
Astiterant illi virgo de semine Iesse
Edita, sed genitrix, et idem supplex rogitavit
[Note: Confutatio dei] Caelicolaeque alii quos qui numerare laborat
Aequoris hic libyci bibulas numerabit arenas
Credere prodigiis ait unicus arbiter aevi
Quis velit aut posset? qui verba fidelia patrum
Atque prophetarum voces? monitusque salubres
Temnit? apostolicamque tubam? vel denique Christum?
Qui verbis, opere, et signis miranda docebat
Reddidit hic gressum claudis, patefecit hic aures
Surdis, leprosos curans, et lumine captos
Restituens, qui perpetuoque sopore gravatos
Evocat e putrido viventes ecce sepulchro
[Note: Repetitio misericordiae] Aspice salvator miseri quoque cordia rursus
Dixerat, et miserare tuam propriamque figuram
Artibus in numeris obiectam daemonis atri
Praetereo carnis irritamenta malignae
Et si vera refers, proprio tamen ore sonabas
Videritis nisi prodigia in caelo manifesta
Heu male credetis, quare malus admoneatur
Cum quo ne pereant iusti et probitatis amator
[Note: Placatus deus] Vicisti deus aiebat, portenta videbunt
Iratique minas caeli, superumque parentis
[Note: Cruces in vestibus hominum] Ostendamque meae mortis notissima signa
Liventesque cruces hominum de vestibus albis
Atque videbuntur cum clavis, lancea, miles
Cumque latrone gemens furca pendebit Iesus
Tam signis te intercedente deus manifestis
Nunc genus humanum monet, atque reducere quaerit
Si peccatorem nec sic revocare valemus
Ulterius precibus tu desine plura rogare
Heu heu nostra quidem sententia firma manebit
Sentiet atque malum quod nec videre parentes
Posteritas, scelerum variis peritura ruinis
[Note: Venus triumphat] At Venus ut campos, et castra inimica videbat
Deserta; exsultat mox gaudia multa triumphans
praemiaque instituit, parta et pro laude coronat
Floribus et myrto tirones atque magistros
Militiae, et resono modulantia tympana plectro
Atque arguta choros indixit tibia laetos
Prataque pulsantur pedibus, nullo ordine saltant
Cum senibus iuvenes, monachis vestalis amatrix
Iungitur, hic peragunt quicquid fecisse iuvabat
Pars epulisque vacant genialibus atque loquacis
Grata coronati spumant munuscula Bacchi
At Venus, ut petiit procinctum plurima turba
Solvere, et emeritum iam iam suspendere Martem
Denegat, in specula verum editiore locavit
Excubias, multis exploratoribus usa
Nec secura satis, prudens nec frangier unquam
Rebus in adversis virtutes atque periclis
Fortius afflictas, sed surgere in arma sorores
Quid tandem fiat non est praedicere tutum
Ex Ingsteten villa tempore pestis
FINIS
[Note: Faustulus] UNde venis Lycida, vel quo vis pergere laetus?
Aut sibi tam dulcis quid vult ascaula referto?
Qua recinente canunt, saltus rupesque profundae?
Dum procul audieram, rebar duxisse choream.
Monticolas [(editor); sic: Monticulas] faunos, et ruris numina cuncta
Panaque contentum dulci modulamine divis
Composuisse, tamen stulte, quum fistula panos?
Ad numeros faceret tantos? vel dulcis aedon?
Flebilis aut faceret moribundi cantus oloris?
Aut quae cantando caelum vibrantibus alis?
Aetheraque ascendit toties dulcissima alauda?
Tibicen Iovis es dignus, dignusque minister
Laetificans montes, valles, cum gramine campos
Te recinente pecus gaudet, tacet atque Lycista
At dic qui fueris mihi coniunctissimus olim
Cur tuus effuse tam animus laetetur amico?
[Note: Lycidas] Ah sine difficile est cuiquam mea gaudia dici
Quae vix exprimeret cunctis de montibus echo
[Note: Faustulus] Fac tecum silvae, montes, et notus amicus
Gaudeat o Lycida, modicum est gaudere latenter
Ni sciat acceptus cui es, vel quem diligis ipse
[Note: Lycidas] Dicam sed liceat viridi considere in herba
Cumque piris plenum lapidosis ipse canistrum
Caseolosque hodie portarem Faustule in urbem
Vendendos hister gelidis quam perluit undis
[Note: Ratisbonae descriptio] Quae (quoniam ratibus fuit opportuna locandis)
Nomen habet ratibus vel quod sit pons ibi factus
Ecce ruunt cives effuse in gaudia laeta
Tympana grandisono penetrabant aera bombo
Concordesque modos fundebat fistula dulcis
Ludebantque choros, pueri, innuptaeque puellae
Accessere senes vetulae nec ruga senilis
In gyrum erubuit volucri saltare bacillo
Hic plateae passim vulgi clamore resultant
Ast alibi miles galea munitus et hasta
Armato occurrit pariter, fragor aethera pulsat
Effractaeque hastae volitabant frustra per auras
Inque foro flammae lucentes nubila pellunt
Quicquid odoriferum molles legere sabaei
Incensum fuit, et flores per strata refusi
Nec superum neglectus honos, altaria fumant
Munere sacrifico, velatae frondibus arae
Quaerebam stupidus, quid nam haec sibi gaudia vellent?
Hic aliquis, cui multa fides prolixaque barba
Dixerat, I pastor, cunctis pastoribus ipse
Protinus enarres ut agatur festa quotannis
Illa dies, peperit quae nobis una salutem
Et pacem et requiem, et securos praebuit agros
Non rapidi post hac praedas ex more leones
Saltibus aut nostris vulpes grassabitur ultra
Pascua, rura, canes, agni, simaeque capellae
Vobis parta salus, pastores dicite laudes
Induperatori, dederat qui munera tanta
Illius inque decus victoris, gloriam, honores
O patrium carmen, patrium paeanaque cunctis
In triviis laeti vos congerminate bubulci
Pastor ego simplex, haec non intelligo, dixi
Clarius ostendas precor o pater ipse togate
Et tibi si quando mecum diverteris adsit
Lac ovium dulce, et setosi sinciput apri
Iamque nuces coryli, et querna ex arbore glandes
Ille refert, vestras forsan pervenit ad aures
Quam Boiema cohors nullis obtemperet unquam
Vocibus Augusti, nec quas ecclesia leges
Tradidit observet, vicinis proelia quanta
Moverit, et contra diros foveatque latrones
Aiebam scio quod totus iam noverat orbis
Proh dolor in nostra est multos grassata per annos
Haec plebs, rura, casas, pastores, atque capellas
Damna referre piget, quae fecerit ipse satelles
Iam pridem immissus, sed plura edicere iussus
Incipit, hanc iustis caesar compescuit armis
Maximus, et retulit niveos ex hoste triumphos
Quo pacem nobis peperit, gentique alemannae
Inque latere specu demissa belua cauda
Cogitur, haud audens post hac immittere vulpes
[Note: Faustulus] O felix lycida, felices atque capellae
Illa dies felix, o felicissime caesar
Laus prior aeterno est et gratia habenda tonanti
Qui mare, qui terras moderatur et omnia caeli
Auspicio cuius cervix effracta superbi est
Sed quoniam Lycida capiunt non pectora nostra
Laetitiam tantam, cito concedamus ad agmen
Fac age pastorum, gratissima nuntia cunctis
Narrantes, dulci quia consedere sub umbra
Glandiferae fagi, qua non procerior arbos
Silvis quae patulas protendit et undique frondes
Atque pedes fessos ibi fessaque membra levabis
[Note: Lycidas] Faustule tu, quoniam fandi est tibi copia maior
Dicito, si quicquam neglexeris ipse susurro
Implebo tenui, pergas audita referre
[Note: Faustulus] Vos modo pastores quicumque habitatis in arctis
Silvarum casulis, quibus et sunt pascua curae
Plaudite laetantes, gaudere feriteque terram
Ambobus pedibus pueri, iuvenesque, senesque
Aurea falciferi redeunt iam saecula divi
Iurgia nunc cessant, lites, discordia, bella
Nec lupus insidias pecori, nec ovilibus usquam
Instruet, aut ullas fraudes meditabitur ursus
Fulva leaena famem proprio de sanguine post hac
Sedabit, trepidans exarmata atque latebras
Linquere formidans, nec furtim callida vulpes
Eripiet semper tantas ex more rapinas
Plaudite laetantes, gaudete, ut supra
Ambobus pedibus, etc.
[Note: Turba pastorum] Dicite quae vestras moverunt gaudia mentes
Nec choreae nobis agiles cessantibus, atque
Defuerint cantus, modo dicite gaudia tanta
[Note: Faustulus] Plaudite laetantes, ut supra.
Ambobus pedibus, etc.
Nam Leo Boiemus silvis rurique timendus
Hactenus, et toti nil formidabilis orbi
Per quem, tot iam iam passi sumus, atque ministros
Opprobria, et sannas, tot damna, incommoda, cedes
Iam timide horrescit proprias exire latebras
Victus prostratus, et multo vulnere caesus
Nunc securus erit, pastor nemus, arva, colonus
Plaudite laetantes, ut supra,
[Note: Turba pastorum] Ambobus, etc.
Omnia sors versans avibus sperare sinistris
Et docet haud rebus nimium tumuisse secundis
Si crebro hoc cuncti, qui nunc moderantur habenas
Regnorum repetant, erit haud iniuria mundo
Dicite quam primum victoris nomen amici
Illius et laudes vel compita nulla silebunt
[Note: Faustulus] Princeps Romanus regum Rex Maxmilianus
Magnanimus, fortis, victor clarissimus armis
Magnificus, felix, regum iustissimus unus
Boiemos vicit felici et Marte cecidit
Egressos patriis silvis, et iure triumphat
Plaudite laetantes, ut supra.
Ambobus pedibus, etc.
[Note: Lycidas] Dicite io iuvenes, et io ter iubila dantes
Exoptata diu differtis gaudia quare?
Cur dulcis choreae cessant? ascaula quiescit?
Tibia det sonitus digitis pulsata canentum
Et quoniam maius viridantes pingitur herbas
Omnia nunc rident, virides nunc undique silvae
Tempora mox laeti pexis redimite coronis
Floribus et variis silvarum frondibus omnes
Sordeat haud fagus, nec duro robore quercus
Propter aquae rivum nec populus alta pudori est
Dicite io iuvenes, ut supra
Cur dulces choreae cessant? ascaula quiescit?
[Note: Faustulus] Dicite io iuvenes, et io ter dicite laeti
Et modulos faciat resonans ascaula suaves
Currite et in circum pariterque agitate lacertos
Laudantes regem de quo pax alba redundat
Dicite io iuvenes, et io ter dicite laeti
Unicus incipiat primum Rex Maxmiliane
Diligat ex alto te summus rector olympo
Inde iterent alii quicquid cantaverit iste
Teutonicae specimen terrae Rex Maxmiliane
Tu pater es patriae, te te Germania fortis
Laudat et extollit, te nobilis ipse suevus
Subditus agnoscit, vel formidabilis unus
Toti orbi quondam, atque hodie nec degener armis
Teque triumphantem summo veneratur amore
Tu decus es nemorum, tu spes pastoribus una
Te docti celebrant vates, te montibus altis
Agresti calamo pastor super aethera tollit
Concentuque piae volucres super arbore laudant
Mox faciat modulos resonans ascaula suaves
Et facite in gyrum lasciva volumina saltu
[Note: Laudatio pacis] Post modo laudantes pacem, pax optima rerum
Pace polus constat, nutrit concordia caelum
Pax hominum genitrix, pax altrix, haec eadem pax
Servatrix hominum, dirae pax mortis abactrix
Et male maturae, vitae custodia dulcis
Pace maritalis firmantur foedera lecti
Paceque civiles connubia laeta frequentant
Pace domus, villae, servantur et inclita regna
Pax alit agricolas, sata laeta, boumque labores
Pax alit haerentes quocumque in stipite fructus
Arboreumque genus, nutritur vinea pace
Pace bidens et marra vigent, et vomer aduncus
Illa viatores nigra sub nocte tuetur
Illa facit tutos vasto super aequore nautas
Pace nigros tute currit mercator ad Indos
Paceque pastores gaudent segnesque subulci
Pace nemus, silvae, pecudes, et quicquid ubique est
Naturae gaudet, iusto moderamine crescens
Vis, dolus, insidiae, cessant in pace rapinae
Pace latro cessat, cessat nocturnus abactor
Classica pace silent, in duros arma ligones
Incurvasque simul nostrorum lancea falces
Vertuntur, frameae conduntur arantis in usum
O pax alma veni pomis, onerataque spicis
Hoc optant iuvenesque senes, facilesque puellae
Ante tuas aras statuentes dona quotannis
Pinguia, pastores rogitant hoc supplice voce
Pax adsis, terras post hac nec desere nostras
Post optate modo multos feliciter annos
Atque dies laetos o divo Maxmiliano
Qui peperit nobis pacem post tristia bella
Finis. Vivat in aeternum caesar Maxmilianus
Salve feminei sexus, laus, gloria, splendor
O regina orbis sit tibi Blanca salus
Ignoti carmen nec dedignere poetae
Aut legere aut doctis auribus accipere
Haec fore grata tibi rebar, quia magna mariti
Gloria narratur, laus honor, atque decus
Cumque tuo tibi me postremum Maxmiliano
Commendo regi, qui favet ingeniis
NUnc properate duces Germani martia proles
Nunc properate precor, frameas nunc stringite vestras
Nunc tuba terribilis vocat et nunc barbara buxus
Nec vos privatum studium, tristisque simultas
Regnorum [(editor); sic: Regorum] pestes, atque instrumenta cadentis
Imperii nostri, veluti quondam aeneadarum
Atque Macedonici sceptri) tam religiosam
Militiamque piam, iustam, facilem atque fidelem
Impediat, datur o vobis occasio summa
Vincere Christi hostes, et duro Marte Boemos
Pellere teutonicisque plagis gentemque rebellem
Subdere vel Christo vel ferro exscindere totam
Sit pudor o proceres, quia durus apostata sanctae
Contemptor fidei, quam sancta ecclesia firmat
Teutonicae in gremio simul intra viscera terrae
Impune exsultet vel tot dominetur in annos
Laetus, et ex omni sibi parte tropaea reportet
Terreat haud nostros populus famatus ubique
Barbarus atque ferox, audax et strenuus armis
Et quos maiores nostri non vincere multis
Adverso augurio bellis valuere superbos
Nunc properate viri frameis, clipeoque corusci
Tempus adest rupisse moras, agite o Alemanni
Iam cumulate decus animosque afferte paternos
Nunc deus est praesens, cursu et fortuna benigno
Belliger ante oculos vobis stat Maxmilianus
Militiae specimen, qui belli fulmen atrocis
Qui decus est regum, virtutum gloria, splendor
Imperii, quo nil toto felicius orbe
Fortius atque simul, quem magnus Carolus actis
Admittit socium, et clarissima nomina Othonum
Hoc duce cedentur tota a radice Boemi
In numeras quorum turmas prostravit ad unum
Forti animo nuper nondum altera luna refulget
Rex bonus et mavors illi dum bella Roberti
Ense iuvare student, partemque fovere sinistram
Egressi silvas patrias populantur iniquae
Agrestesque casas et pinea tecta favillis
Commendant tepidis, longe lateque cremantes
Marchio quas iusta villas ditione gubernat
Non secus atque lupus campis cum vidit apertis
Balantes late pecudes irrumpit et amens
Et stimulante fame, et praedae dulcedine captus
Obvia quaeque necat vesano corpora dente
Nec rabies habet illa modum dum strata iacebunt
Corpora cuncta ovium vel turba animosa molossi
Acrius institerint in devia tesquaque anhelum
Aut agitent, torve vel discerpsere minantem
Haud aliter vesana phalanx legio ista profana
A puero consueta malis et vivere rapto
Omnia devastat, cunctos populatur agellos
Caede furens hominum. nullo discrimine stragem
Undique committit matrum iuvenumque senumque
Mox querulae voces et verba miserrima pubis
Afflictae veniunt sacrati regis ad aures
Dispulit ille moras miseris succurrere, multae
Undique conveniunt turmae peditesque equitesque
Instruiturque acies trepidabilis atque timenda
Fecerat hanc miram sollers prudentia regis
Pugnantes inter primos rex visus ubique
Affuit Albertus pariter dux boius, atque
Marchio Foedricus, et nomina clara duorum
Gnatorum, Brunsvicensis dux vulnera honesta
Accipiens, aderat pugnax, comitumque caterva
Contra stat frendens acies atque arma capessens
Arduus hic collis fuerat quo perfida turba
Confluxit, galeis clypeisque micantius ardens
Classica iam resonant, canor et vocat arma tubarum
Attolluntque animos acies, clamoribus aether
Personat, et clarum nigrescit pulvere caelum
Protinus invadunt nostri, iam tristis arundo
Iamque volant glandes primum, mox cominus hastis
Bellum ingens oritur, stant firmo robore dudum
Perfidiae famuli, multumque cruoris utrinque
Funditur inque vicem donec violentior illis
Et magis instructus veniens exercitus hostem
Undique letiferis noster circumstitit armis
Iamque virum strages, oriturque miserrima cedes
Victa fugit legio et latis prosternitur agris
Iamque fuga cuncti trepidant, et vulnera verso
Accipiunt tergo, pereunt sine fine fugati
Proterit hunc sonipes, vibrata hunc lancea sternit
Hic cadit, ille humeris capulo tenus accipit ensem
Hic iaculum, gemit hic, hic tendit ad aethera palmas
Atque modis variis petitur victoria nostris
Postremo captos facile haud numerabile vulgus
Deducens tristes manibus post terga revinctis
Urbis amoenae adiit rex moenia laetus ovansque
(Quod bona sit ratibus) quae nomina clara resumpsit
Et nostro celebrat niveum de more triumphum
Militiam auratam post debita praemia laudis
Contulit omnibus his facinus quos grande decorat
Nunc properate viri proceres o martia pubes
Perfida gens penitus poterit nunc fortiter armis
Exscindi, et nostrae purgari infamia terrae
Nunc vobis animos simul et victoria vires
Congeminant victi hostes nil amplius ausi
Servilique metu, turpique pudore fatiscent
Vobis clara ducis virtus et vincere sueta
Aeternos pariet numquam devicta triumphos
Ex Tubinga sexto Kalendas Octobres M. D. IIII. Finis. Vivat et regnet Maximilianus
ANne tuam gaudes ferro proscindere matrem
Germane o princeps? cur lacerare studes?
Anne meis meritis tam praemia dira rependis
Quod genui in lucem, teque aluique frequens
Quod te fortunae in gremium cunctisque locavi
Exundantem opibus corporeisque bonis
Ut contabescam quid non servire rubescis
Igne fame ferro? dilanierque parens
Pone truces gladios atque arma micantia condas
Classica nunc cessent Martis et omne nefas
Parce meis lacrimis, miserae miserere parentis
Parce pio generi Teutonicisque viris
Quod si iura tuis praetendas congrua factis
Non opus est armis, non tibi militia
Maxmilianus adest iudex astraea relinquens
Praeside quo caelos gaudet adesse polo
Iudicio cuius potuit diffidere nullus
Ni foveat causam cui male fidat iners
At placuit si filiolis ingentia regna
Quaerere forti animo, Martigenaque manu
Inque getas converte manus, Turcasque profanos
Haec tibi regna potes asserere inque fidem
A patria abstineas, cui si vel parcere nescis
Parce tuis natis parce tuo populo
Nam si bella moves, in bella lacessere pergis
Induperatoris belligeramque manum
O quanto patriam foedabis sanguine terram
Quotque cadant dira fortia corda nece
Cum quibus haud aegre insubres mihi debita regna
Eriperem a francis liligeroque duce
Italiamque meam potuissem subdere nostro
Imperio, siculos, romulidumque lares
Quasque solet Venetus per summum callidus astum
Invasisse urbes proditionis ope
O quae germanas agitat discordia mentes
Vertere vos tentat factio prava ducum
[Note: Laus germaniae] Nam dum Germani fratrum tenuistis amorem
Sanctaque vobiscum publica iura dabam
Victrix ipsa domos solis per utrasque cucurri
Per calidas libyae per boreaeque plagas
Incessi illustris totum regina per orbem
Submisique meis fascibus orbis opes
Per medios Asiae campos mea signa volabant
Et solymos tenui sub ditione viros
Atque leves domui Graecos, Afrosque bilingues
Atque meas frameas sensit Iberus atrox
Iuris erant nostri Thybris et padus atque timavus
Cum sarno siculum sardiniaeque fretum
Tunc tria Gallorum nostra ditione regebam
Regna quoque Histrorum Dalmatiaeque lares
Tuncque tributa libens mihi sarmata pastus equino
Sanguine debebat tuque Boeme fidem
Heu quo Germanae vires quo decidit orbis
Imperium, heu quantum degenerastis avis?
Ambitio et discors civilis factio turbae
Omnia regna ruens vertere meque parat
Proh dolor imperium quaesitum sanguine tanto
Atque huc servatum robore et acri animo
Hoc labefactavit rerum discordia pestis
Salvaque vix tandem viscera nostra gero
Ergo tot frustra suscepit uterque labores
Foedricus, tanto sanguine regna parans
Conradi, Henrici, et clarissima nomina Othones
Maximus atque horum Carolus imperio
Tot frustra terras domuerunt Marte secundo
Totque sacras leges imposuere viris
Et quae vulneribus, quae sanguine parta meorum
Quae quoque sunt olim subdita regna mihi
Occupat iniuste Gallus, Venetique dolosi
Italicique viri, plurima turca ferox
At contenta forem si non ingloria saltem
Teutonici videam limina tuta soli
Quod si communi procerum pax candida vel nunc
Et studio et voto teutonicis dabitur
Salva mihi fiunt non tantum Alemannica rura
Invictaque geram regia sceptra manu
Verum etiam quicquid mihi cruda tyrannis ademit
Lauriferis signis iam reparare queo
Ibo per extremam scythiam feritate subacta
Caspia sceptrigeram littora meque colent
At fili princeps quid me civilibus armis
Impetis? et pacem frangere dirus aves?
Dum nec iura sinant, nec lex sanctissima tecum
Sentiat, aut veterum scita sacranda patrum
Parce tuo exitio, subiectis parce popellis
Consule teutoniae cum propriisque focis
Namque videre mihi videor iam tecta domosque
Cum villis urbes mulcibero esse rubras
Classica iam sonitant iam Mars furit arma reclamans
Innumerique viri corpora dura cadunt
Exhaustis opibus tandem Germana fatiscet
Virtus, et fessis viribus aegra iacet
Accola tunc araris, Rhodani tunc potor in aegram
Seviet, hic terras diripietque meas
Aut implacatus felici Marte boemus
Turca vel immitis, dii prohibete nefas
Exemplum sceleris, cunctis annalibus auctor
Seditionis erit historicisque meis
Subversor regni et germani nominis hostis
Exitiumque suum proh patriaeque suae
M. D. IIII.
Ve [Reg: Vae] terrae cuius puer est rex, ipse videto
O puer astutus ne sis tu praeda inimico
Haec me iure senem faciunt aetate puellum
Dulcis amor fidei magnae et constantia mentis
Nec fracta adversis nec sustollenda secundis
Laudis amans altusque animusque et strenuus armis
Prudentesque viros cunctis de rebus agendis
Consulere et pulchrum iustumve vel utile quid sit
Quid deceat, quid non animo quaesisse sagaci
Inclita sed virtus laeto pubescere fructu
Incipit a teneris, et se cito germina produnt
Magnus Alexander teneris incepit ab annis
Et premere imperio Graecos Asiamque potentem
Dariumque simul invicto subdere Marte
Talis erat Bacchus nigros dum vicerat Indos
Annosoque seni puer haud adeunda gerebat
Caede gigantea Phoebus puerilibus annis
Arma cruenta tulit pugnans pro patre tuendo
Et puer Alcides geminos colliserat angues
Sic ego dii faveant, summis pro viribus ipse
Mente senex aetate puer pugnare laboro
Contra illos, mihi qui noctuque diuque pararunt
Damna, probra, insidias, vim vique repellere tento
BEBELIUS AUCTOR
UNica terrarum domina. o Germania grandis
Et domitrix mundi, querulas nunc accipe voces
Insubris populi, tibi qui famularier optat
Iureque debetur tua si repetisse labores
Te deus omnipotens o invictissima tellus
Reginam statuit terraeque marisque profundi
Submisitque tuis vel fascibus orbis habenas
Cumque tuis populosa viris fortissima quondam
Vincere consueris, quicquid contra arma ferebat
Quicquid et hostilis furor unquam audebat, es ulta
Concipe nunc solitos animos et pectore forti
At vigil incolumes populos tuearis et urbes
Quae tibi subiectae sunt et sceptris alemanni
Nonne vides quod regna ferox insederit hostis
(Insubres italosque volo dicionis alumnos
Teutonicae) solis devota et debita vestris
Caesaribus, sibi quae servire tyrannide francus
Compulit o populos vel solo caesare dignos
Quam vestrae minuantur opes nunc aspice mater
Ni cito praevideas rebus patriisque periclis
Ergo meis succurre malis, pacemque petitam
Et libertatem reddas ut libera soli
Imperio famuler, ceu fas et iura reposcunt
Maxmiliane dei rerum cui sceptra dederunt
Te simul appello rex o iustissime legum
Vindex, iustitiae firmissimus actor et aequi
Ecce fidem legum simul imperialia iura
Invoco, et imperii te qui moderaris habenas
Da precor auxilium si non indebita posco
Insubrum gentis repetas rex optime regna
Debita iure tibi, en quae nunc Francus violenter
In damnumque meum imperii clementia abusus
Invasit, nec te nec fas nec iura secutus
Res tua nunc agitur, nam si non legibus aequis
Hostes paruerint si non aliena reponant
Francigenae, perit heu iuris reverenda potestas
Et status et decor imperii subversus abibit
Infoveas et conciliabula dira latronum
Nullus honor regno, nulli venerabile nomen
Regis erit, dum sit confusum fasque nefasque
Audiet et nemo leges a caesare latas
Surge ducum specimen tandem succurrere, inique
Oppressis veluti praescribunt munera regis
Ostendasque precor iusti documenta rigoris
Inque rebelles heu cervicososque tyrannos
Vos quoque primores pars o fidissima sacri
Imperii proceres nullis superabilis armis
Pubes, possitis victricia ferre per orbem
Signa, patrum suevit ut praesentissima virtus
Ponite desidiam segnem luxumque nocentem
Concutite at clypeos patriisque micate sub armis
Non volo civiles motus, civilia bella
In foribus cum iam grassetur francicus ensis
Sed socii augusti commune intendite bellum
Liligero regi Gallo nimiumque superbo
Qui nec respiciens divos nec scita sacrarum
Legum vel semper maiorum more probata
Eripuit per vim, sibi non, debentia vobis
Germanisque viris itala atque insubria regna
O manifesta loquor lacrimis succurrite iustis
O generosa cohors Alemanni nobile germen
Quando quidem si vos vestris maioribus ortos
Et meminisse quidem, nec degenerare velitis
Fertis opem oppressis, horum et miser escitis ultro
Atque patrocinium ius implorantis et aequum
More patrum numquam vel suscepisse negatis
Ite simul cuncti sociato foedere sortes
Gallorum populi vim propulsare malignam
Usurpantis opes vestras et iura nepotum
Vobiscum deus est, vobiscum militat aequum
Vobis arma, viri sunt florentissimae opes, et
Fulminis instar erunt tormenta sonantia late
Sunt et equi et Galeae, vel quicquid bellicus usus
Postulat, et quorum fortissima pectora gaudent
Profligare hostes et proculcare protervos
Quid dicam proceres tandem commune periclum
Effugitis per me, vobis defenditis ipsi
Oppida rura domos patriosque focosque laresque
Namque probe nostis, quantum gravis incubet usque
Finitimis, quantum intolerabilis atque molestus
Et fuerit regi, regis quoque foverit hostes
Et clandestinis studiis adiutet iniquos
Denique cuncta loquar, dominandi caecus amore
Imperiumque agitans, fuerit si viribus auctus
Et nisi mature fuerit violentia currens
Atque ferox animus, laetis et stare recusans
Fortiter obtusus, vel duro Marte repressus
Informis veluti multum immansuetus et ursus
Si quando invenit nullo custode vagantes
Lanigeras pecudes, praedamque abduxit opimam
Successu elatus, simul et dulcedine praedae
Semper ovile ambit, nullo et discrimine vitae
Abstinet a raptu, non opilione minante
Territus, aut diro rabidi clamore molossi
Sic semel incensus, successibus atque secundis
Hic semel afflatus, nescit mitescere cuiquam
Ipse hostis vester, precibus placabile nullis
Pectus amicitiae sacro neque foedere tactum
Surgatis proceres vim vi pulsare, paternos
Imperiique lares libertatemque tueri
Salve plebs Constans, salve Constantia constans
Cumque fide virtus salve facto agmine constans
Urbis et illius Constantia cuncta valete
Te primum struxit validam Constantius auctor
Hactenus et servat fortem Constantia virtus
Laudat, et extollit urbem Constantia mundo
Crescet et augetur vobis Constantia in illa
Fama, decus, cum privatis res publica rebus
Proh superi sceptrum parcis vos demite ternis
Vivere ne praestent stamina neve secent
Cum nullis parcant rigidae, nec parcere callent
Sed sine mortales hae ratione necent
Hoc iam Bebelii commonstrat mors senioris
A cunctis cuius vita probata fuit
Hic nunc exsolvit naturae debita, natos
Sed liquit binos, qui modo laude micant
Hunc rogo perducas ad celsa diespiter alme
Limina caelorum, sunt ubi regna dei
FINIS
Cernite mortales quam mores discrimine nullo
Corripiat plebem, corripiatque duces
Splendida nec quemquam virtus a morte redemit
Nec vos divitiae, nobilitasve levat
Pulcher Abesalom, facies quoque Bellerophontis
Morte abit, et graecae forma venusta Helenae
Morte abit et Croesus regum ditissimus olim
Cui peperit nummos aurifer Hermus aquis
Nec sapiens mortem Salomon vitare valebat
Nec Plato divinus, sed nec Aristoteles
Et fortis Sampson, et larissaeus Achilles
Et spes dardanidum fortior Hector abit
Magnus Alexander cecidit, cum caesare Iulo
Teutonici specimen Carolus imperii
[Note: Laus ducum Sueviae] Nec potuere duces suevorum nobile germen
Effugisse trucis fata tremenda deae
Quos res magnificae, quos lati gloria regni
Stemmata opes decorant, cor quoque magnanimum
Illis ut regum vel nomina clara vetusti
Temporis invideant, nec superare queant
Qui plus quam centum rexere potenter in annos
Imperium Romae, teutonicique soli
Quos timuit dominos Italus, quos tuscia, Gallus
Insubres, ligures, apulus, et siculus
Turca ferox timuit suevorum Marte repressus
Sultanus cessit arma sueva timens
Hinc Hierosolyma est titulis superaddita nostris
Foedricos norant solis utraeque domus
Et cum Conrado, Henricum, regemque Philippum
Virtutum mundo nobilitavit opus
His Europa potens tota est lustrata triumphis
His Aliae cessit sanguine fusus ager
Quorum maiores sunt hac sub mole sepulti
Foedrici, pater, et filius unoculus
Suevorum ecce duces ista tumulantur in arca
Quorum posteritas romula sceptra tulit
Hac duo Foedrici, Foedrici caesaris olim
Primi, avus, et genitor contumulantur humo
Sed Foedricus avus fuerat fundator, et auctor
Ecclesiae istius, atque monasterii
Cuius erat coniunx Henrici caesaris Hagnes
Filia, cui dotis suevia iure venit
Francorumque simul dotis sub iure ducatum
Accipit, in Stauffen dum comes ante foret
Hic Ludovicus item simul et Walterus humantur
Foedrici fratres ex genitrice pia
Istius et proles quina hac requiescit in aede
Foedricus genitor caesaris unoculus
Foedricus, Rembolt, Guilielmus, et ipsa Beatrix
Germana, ante diem fata suprema petunt
Sed Bamberga capit Conradi caesaris ossa
Illorum egregius qui quoque frater erat
Attamen istius Gertrudis amabilis uxor
Cum nato Henrico conditur hisce petris
Quin etiam regis maria hoc sed graeca Philippi
Coniunx cum nata contumulata loco
His pater omnipotens hominum sator atque redemptor
Da requiem aeternam Christe remitte scelus
Et tu qui transis horum si quando viator
Marmora, dic rogito manibus esto quies
Finis
Quae tibi magnanimo nostra camena dicatQuae quondam uberius scribere mente sedetPrincipis invicti, gesta, trophaea, decusQuos odium traxit, mulsit et ipse favorPlurima post scribam plus placitura, Vale.
Viro nobili atque magnanimo Conrado Thum ex Neuburg, principis nostri illustrissimi magistro equitum, hoc est vulgo Marscalco meritissimo Henricus Bebelius Iustingensis poeta laureatus. S. D.
CUm nuper legissem Conrade magnanime, apud Iacobum Bergomensem auctorem supplementi chronicarum Ludovicum Mediolani ducem proditorie esse in manus gallorum traditum, ab angelis quibusdam (ut ipse ait) et suevis, factum omnibus annalibus detestabile, sum profecto plus quam dici potest stomachatus. Nam si hoc verum esset, nos suevi maculam et crimen nulla deinceps aetate, nulla virtute abolendum contraheremus. Nam si fidei nostrae creditos non modo desereremus, Verum etiam proderemus, essemus profecto liberis et nepotibus nostris pudori et verecundiae, quod primi maiorum partam gloriam per summam ignominiam denigraremus atque amitteremus, Ne igitur optima suevorum fama, fides, integritas, animositasque et fortitudo animi, quae a maioribus nostris honestissima atque praeclarissima accepimus, ignavia nostra perderentur, neve tam pessimum exemplum nostrorum temporum inultum aut non excusatum, falso et mendaciter ad posteros transmitteretur, credidi mihi et unicuique suevo convenire, se suamque patriam (pro cuius salute ipsum spiritum devovendum esse existimo) ab inaudito periurii et violatae fidei crimine vindicare. Ego autem fidei suevorum splendorem omnibus retro saeculis intactum et in hanc usque diem incontaminatum ostensurus, ad quem potius scribam aut ubi conquerar hanc iniuriam commodius et iustius, quam apud te illustrissimi sueviae nostrae principis hominem primarium et familiarissimum? Qui cum habeas animum nobilem excelsum et magnificum, corpusque ipsum et sanguinem pro laude et salute patriae exponere numquam dubitares, apud eumque principem sis cuius invictissimus animus et maximus nihil abiectum et humile, sed magnificum semper et egregium cogitat et facit, putavi hanc meam publicam apologiam et suevorum defensionem apud te et principem nostrum in primis maximum pondus habituram, plausibiliterque et summo favore excipiendam. Nam ut de principe primum loquar. cum sit ille nobilissimorum, ab antiquissimisque temporibus laudatissimorum suevorum dominus et princeps quo animo accipiat quaeso, iuxta accusationem praefati scriptoris, se atque suos ita degenerare a maioribus suis, tantumque crimen inferre gloriae suevorum, ut cum maiores nostri sint a fide celebratissimi, sui suo tempore per inauditam violatae fidei impudentiam infamarentur? Hanc igitur falsam et mendacem accusationem iniquissimo laturum animo numquam dubitabo, Nam cum
illius incessum virilem tacitus intueor, morum gravitatem consiliorumque supra adolescentiam maturitatem, fortitudinem, magnitudinemque animi verissimis assertoribus accipio, quem neque permoveant, tubarum fractae voces, neque horrendus militum clamor, neque arma late perstrepentia, aut bombardarum (ut ita loquar) violentia, atque omnium tormentorum insanus horror, Quae omnia princeps adolescens inclusus ferro, loricaque onustus ex innata virtute negligat, et qui ad omnem tumultum infracto animo inter primos videatur, hoc est manu strenuus, in subeundis periculis constans, atque in rebus moliendis efficiendisque velox, et qui extra militarem disciplinam non in otiosa vita atque deliciis corrupta Sed iniugi exercitatione armorum, venationibus ceterisque rebus quae homini tolerantiam patientiamque laborum praebent, consistat, maximamque partem vitae consumat, cuique nihil enerve, nec quod animos virorum aut molliret aut frangeret, placeat, Videtur mihi profecto princeps ille meus ad veterum et maiorum suorum gloriam ab omni iniuria vindicandam fato quodam progenitus. Et quicquid in Conradino ultimo suevorum duce, rege Hierusalem atque utriusque Siciliae, Proh hominum atque deorum fidem, amisimus, in hoc uno nos recuperaturos spero constantissime, Et maximum certe iam experimentum de se exhibuit, qui contra hostes hactenus toti germaniae formidabiles mira felicitate et iustissimo bello ita enituit, ita suos ab iniuria latronum atque hostium tutatus est, tam amplissime fines suae ditionis protulit, ita adolescentiae annos triumphalibus gloriis imbuit, ita iniuriam prius acceptam atque contemptum prioris saeculi matura vindicta ultus est. ut certissima spes sit eum suos maiores longe supergressurum. Et antiquitatis venerabilia nomina Foedricorum, Heinricorum, Conradorum, gentilium suorum, eorumque felicissimas res gestas. aemulaturum gloriosissime, Quod si manipulatim eius laudes immortalesque virtutes enarrare vellem, non foris solum sed etiam domi dicerem, quanta principis esset in subditos iustitia, quam iustis legibus praeclarissimisque maiorum institutis, praecipuaque humanitate sibi commissos gubernaret, nec quem ad bona civium diripienda avaritia caecum impellat, nec libido praecipitem ad voluptatem inflammet, nec crudelitas ad civium caedem provocet, sed qui modestia, temperantia atque clementia regni perpetui instrumentis suum dominium constituat, sed ad alia maturanti mihi non est institutum hic aliud agere quam conqueri apud principem iniuriam nobis factam, quem eo iniquius laturum eam ipsam existimo. Nam dum eius ingens animus nihil nisi egregium cogitet, et illam egregiam cogitationem iam rebus gestis declaraverit, sitque in futurum maxime declaraturus, cur non et ipse timeat, si ita mendatia [Reg: mendacia] scriptorum pro libito cuiusque tolerarentur, venturum [(editor); sic: veuturum] qui eius etiam virtutes, et res optime gestas mendaciis obfuscaret? Ad te autem Conrade magnanime potissimum scripsi, Nam cum tantum valeas auctoritate, consilio et fide apud principem, quantum alius nullus, nec te quod primo loco sis apud illum, felicitatis pedissequa superbia arrogantem reddiderit, sed sis facilis et adeuntibus benignus credidi ego me tibi rem
facturum gratissimam, si suevos cum veritate ab inaudito crimine excusarem. Dum te pro re publica suevorum, pro laude et gloria principis et patriae, non opes solum et fortunas bonaque universa, verum sanguinem ipsum effundere numquam dubitabo. Nam cum superioribus annis princeps noster victoriosus felicissimo bello et iustissimis belli causis memorabilique exercitu summa cum laude et gloria fines suae ditionis devictis oppidis castellis atque arcibus, natura loci opereque munitissimis, non mediocriter protulisset (ut superius dixi) tu profecto (citra adulationem rem omnibus notam ingero) omnium rerum gerendarum curam suscepisti vigilantissimus, ita, ut imperator esses consilio, miles exemplo et labore, Tu omnia castrensia munera primus, aut cum primis obivisti, et omnia quae consueverunt fieri in militia, stare pro signis, excubias sorte agere, vallum ferre, locum bello ante capere, castra metari, omnibus rebus cum primis adesse, quae oppugnationi arcium et castrorum idonea visa essent, Loriculas item. hoc est fossas pro excubiis, ad expugnationem ducere, atque bombardas, quae dicuntur et tormenta in hostium atque murorum exitium atque ruinam collocare et disponere neglexisti numquam, Et sicut primus semper iussisti, ita primus labore et iussa tua capessisti. Haec omnia huc pertinent, ut pro laude et gloria, pro salute denique patriae non solum nullum laborem subterfugeris, verum etiam honesta vulnera et mortem ipsam omnino contempseris, Quod si haec principis gesta immensique tui labores pro patria, falso et mendaciter ad posteros transirent, quo animo ferres? quam aegerrimo, facillime coniecturari potest. Quae cum ita sint, et ego summa necessitate inauditam ignominiam suevis falso impositam expurgare pro mea portione instituerim, elegite unum cui hunc laborem meum honestissimum dedicarem. Quem eo accipias animo precor, quo scripsi, et me tuo patrocinio et commendatione numquam dedignabere. Quod si feceris (uti bene spero) videbis nihil quod in me beneficii contuleris, aut minus recte positum aut non ratione collocatum, Vale et commenda me principi nostro, ad quem ornandum et celebrandum, atque ad patriam pro viribus illustrandam atque ab iniuria asserendam, omnem industriam meam, omnem ingenii si qua est vim hoc est omne negotium et otium effundam studiosissime. Iterum vale Tubingae.
SCripturo igitur mihi defensionem suevorum, libuit obiter et verecunde in eorum laudibus praedicandis immorari. Quorum tamen immortalia facta resque praeclarissime gestae maxima ex parte scriptorum penuria venerunt in oblivionem. Nam eorum qui fecere virtutes (ut ait Crispus et Hieronymus) tanta habetur auctoritas, quanta eam verbis potuere extollere praeclara ingenia, uti Alexander magnus ad Achillis tumulum non obscure demonstravit. Quae cum ita sint, et germania nullos unquam habuerit rerum scriptores, saltem vetustos, ego saepe alias ut nunc germaniae motus commiseratione, nihil a diis immortalibus maiori voto religiosiusque optavi in rebus profanis, quam nobis ab antiquo fuisse rerum scriptores, qui citra omnem vel affectionem vel adulationem res germanas scriptitassent. Qui si fuissent non aliunde exemplum omnium virtutum petendum esset, quam suevis, Quod cum scriptores defuerint nobis, triplici ex causa res nostrae fortiter gestae venerunt in oblivionem. Primum enim vehementissima suspitione carere non possum, quin Romani (quibus semper fere germani et suevi hostes fuere) quantum potuerint, gesta nostrorum vel ignoratione, quippe quibus numquam tota germania cognita fuit, vel odio propriaeque laudis studio extenuare vel obfuscare, vel sua plus aequo dilatare et extollere non neglexerint, adeo, ut (teste Iosepho) aut Ro. obsequio aut externorum odio contra fidem rerum falsa confirmaverint, Ut dum Romanos voluerunt ostendere magnos, externorum res extenuaverint, et in humilitatem deiecerint. ut idem testatur Iosephus. Quod et si caesar Iulius, Titus Livius, Suetonius, Cornelius tacitus, Et alii non nulli fide digni habentur scriptores, sicuti nec ego infitias ire volo, multo tamen laudatiores et magis celebres contenderim esse germanos, si et hos ipsos esse germanos contigisset, Adeo nemo nostrum est, quem non patriae dignitas et amor interdum permoveat, ut longe liberalius et effusius disertiusque in illius laude recensenda, quam exterorum et praesertim inimicorum rebus gloriose gestis persistat. Ad quod credentum iustissimis rationibus inducor. Nam Flavius vopiscus historicus ait neminem non historicum, quantum ad historiam pertinet, aliquid esse mentitum, Addit quoque, proderem quin etiam in quo Livius, in quo Sallustius, in quo Cornelius Tacitus, in quo denique Trogus manifestis testibus convinceretur. Praeterea scribe, inquit ut libet, securus, quod velis dices, habiturus mendaciorum comites, quos historicae eloquentiae miramus auctores. Et Asinius Pollio dixit, parum diligenter, parumque integra veritate compositos commentarios caesaris. Et Cicero, quae enim caesar numquam neque fecit neque fecisset, ea nunc ex falsis eius commentariis proferuntur, Et Pollio contra Livium dicit, quod pleraque per alios gesta temere crediderit. Nonne ut ad graecos veniam, omnes inter se graecorum scriptores certant de falsitate historiarum inter se mutuo digladiantes? Testis est Iosephus Iudaeus contra Appionem grammaticum et Eusebius libro x. de praeparatione evangelica, dicens. Pugnant
inter se omnes, et alter alterius falsitatem redarguit, non est opus ut eos moneam, qui melius me sciunt, quod Hellanicus contra quem Acusilaus de genealogiis ediderit, nec ut enumerem in quot quantisque Hesiodum reprehendit, nec dicam quomodo Ephorus Elanicum, Timeus Ephorum, Timeum posteriores, Herodotum omnes reprehendunt. Non est necesse de singulis atque minoribus dicere, cum de persarum in graeciam impetu, et de praeclaris facinoribus tunc gestis inter se vehementer scriptores discrepent. cum etiam Thucydidem qui accuratissime suorum temporum historiam conscripsisse creditur, quasi mendacem non nulli accusent, Nonne et, Herodianus graecus dicit plerosque historiographos plus ostentatione eloquentiae quam amore veritatis scripsisse. Alios vero (sicut et Polybius asserit) plus favore et assentatione vel odio tyrannorum vel populorum egregia elevasse atque extenuasse vel humilia supra veri fidem dicendi artificio atque elegantia celebrasse atque in caelum sustulisse. Ex quibus nemo dubitare potest, quin suevorum et omnium germanorum res et in obscuro manserint, et mendaciter sint posteris traditae ob scriptores exteros et hostes germanorum. Secunda causa est, cur suevi non sint pro rerum dignitate et meritis celebrati. Quia quicquid apud ceteros a suevis egregie gestum est, communiter germanis ascribitur, Nec enim itali ita noverunt differentiam inter suevos et ceteros germanos, uti nos Et quoniam galli illis notiores sunt, saepe quae germani vel sine vel cum gallis fecerunt, ipsi tantum gallis asscripserunt, sicuti nos iam facimus, et praesertim vulgus. Quicumque enim lingua nostra loqui nescit, vocamus italum vernacule walchen. Tertia causa obscuritatis suevorum, Quia nunc suevi, nunc Alemanni dicimur. Inde quicquid Alemanni ubique terrarum gesserunt, suevis ascribendum est, Sed quod Alemanni suevi sint, testatur divus Hieronymus in vita Hilarionis, Inter saxones (ait) quippe et Alemannos gens est Francorum, non tam lata quam valida et cetera. Hoc item Paulus diaconus ex suevorum dicens, Id est Alemannorum gente oriundus. Et Gualfridus abbas sancti Galli, Dum duo sunt (inquit) vocabula suevia atque Alemannia unam gentem significantia priori nomine nos appellant circumpositae gentes. quae latinum habent sermonem, omniaque privilegia augiae maiori a Carolo magno eiusque successoribus data declarant alemannos vocari iuxta lacum constantiensem, monasteriumque esse in alemanniae partibus, ut dicit Carolus tertius. Hoc item testatur historia elegantissima cuiusdam abbatis, qui de Heinrico quinto ita dicit, Mittuntur in legatione Romam a Lothoringia Bruno trevirensis, a Saxonia magdeburgensis, a Francia Otho babenbergensis, a Baioaria Eberhardus Ehistetten. Ab Alemannia Geberhardus constantiensis, A Burgundia Curiensis. Albertus item magnus dicit suevos Alemannos a maximo lacu Lemanno, qui ante radices alpium effunditur, per cuius medium transit Rhenus, qui modo constantiensis et brigantinus etiam a Solino dicitur. Laurentius Vallensis
cum Alberto sentit, Hi videntur a Lemanno lacu id est constan. Alemannos dictos. Et Goffredus Viterbiensis, Rhenus ab antiquis describitur esse Lemannus. Alii autem ab Hercule Alemanno quia ut dicit Berosus, Hercules Alemannus apud Tuyscones regnavit, et Annius viterbiensis ibidem credit, aut Manni filium fuisse, Vel qui Manno in regno successerit. Qui Hercules Alemannus religiose apud germanos cultus est. Nam (ut dicit tacitus) germani apud eos Herculem fuisse commemorant, primumque omnium fortium virorum ituri in proelia canunt. Et hodie in Augia maiori Insula rhenana visitur idolum Alemanni aereum, Et in aede sacra in rei memoriam servatur, quod et Lemanno lacui nomen dedisse videtur et Alemannis et monasterio Almanswiler. et villae Almanshoffen et aliis nonnullis pagis. Abeant hic somniatores qui volunt alemannos a lemanno lacu galliae celticae inter quos est sabellicus, nihil enim nec receptum nec verisimile dicunt ut satis supra ostendi alii multo maiori impudentia volunt Alemannos esse genus adventicium ex varia colluvione gentium, quod multo minus quadrat. et quod tamquam commentum omnino transeo, contentus dixisse quae nemo sanus reprobet, Quod si volueritis hinc legere quid Alemanni, Suevi gesserint per totam italiam et alias regiones, invenietis eos celebratissimos. Nec ego helvetios et confoederatos modo dictos, suevos esse admitto, sicuti nec ipsi volunt, (Alemannos enim non negabo qui latius extenduntur) licet nobiles se de suevis confoederatis aliquando scripserint. Fuerunt enim ducum sueviae et alemannici ducatus (ut vocat Ludovicus rex francorum, Ludovici pii caesaris filius) clientes et sub illorum dicione, subditi quoque non suevi, quos gallos ante exsistentes suevi alemanni rhenum traducentes in servitutem redegerunt et linguam mutare coegerunt, Nam tempore caesaris (teste Orosio [(editor); sic: Horosio] ) helvetii modo suitenses, exierunt proprias sedes, ea de causa, quod perpetuo paene cum germanis bello altercabantur, a quibus rheno tantum flumine dirimebantur. Nobiles a principibus praefectos oppidorum atque castrorum impositos, etiam ipse suevos ex origine existimo. Cum igitur istis ex caulis suevia non sit pro rerum meritis celebrata, et maxime quia nullos nisi hostiles scriptores habuit, qui nonnisi obiter suos duces extollendo res nostras tetigerunt, volo tamen pauca quaedam ex historicis colligere et scriptoribus, quibus quilibet optime coniecturare potest, gesta nostrorum esse amplissima, si scriptores vernaculos habuissemus, Primum suevi singulariter prae aliis germanis nobiles dicuntur, testis Seneca hispanus in Medea.
LUCIS SUEVI NOBILES HERCYNEIS
Quod si aliquis a corpore laudandus venit, Suevia est terra populosa, cui gens procero corpore, flavo crine et pulcherrimo, venusta facie, decora specie, robore membrorum et lacertorum validissima, in quos denique dii immortales tanta naturae et corporis bona atque ornamenta fortunae congesserunt, ut nullis gentibus cedere debeamus, Sed alia sunt a quibus plus commendamur, Cornelius tacitus a fide nos commendat, (quos perfidiae accusare nititur supplementum)
dicens, gens fidei commissae patientior. Et nostri maiores semper latera imperatorum Romanorum stipabant, in singularis fidei et integritatis testimonium. Et ut postremo integerrimam semper nobis fidem esse adhibitam nosque omnium nationum non solum germaniae fortissimos, et fuisse apud veteres, et recentiores esse ostendam, tale sit vobis argumentum. Nam cum Vitellius (teste Cornelio tacito) a germanico exercitu (non germanitiano, ut Beroaldus homo alioquin doctissimus false et contra omnes historicos illius rei persuadere voluit) esset imperator acclamatus, solisque germanis comitibus imperium esset adeptus, et aliorum imperatorem Othonem victis saepe illius exercitibus, ad mortem voluntariam compulisset, essetque a Romanis electus caesar contra Vitellium Vespasianus in re militari expertissimus felicissimusque imperator diu deliberavit, an imperium susciperet, propter germanicarum legionum vim, famam et robur. Tandem fortissimos germanos non nisi germanis vincendos existimans. Sidonem atque Italicum suevorum reges in auxilium et partes suas traxit, qui cum suis suevis primori in acie versati vicerunt germanos Vespasianumque in imperio firmaverunt, sicuti etiam successu temporis Constantinum magnum ad imperium auxilio suo evexerunt (teste Aurelio) Ecce summam fidei et fortitudinis opinionem in suevis apud veteres et romanos. Quod si ad recentiora tempora descendamus, inveniemus suevos universae natio ni germanicae animi magnitudine, fide et virtute praepositos, Nam dum quidam abbas hersfeldensis saxo describeret et eleganter quidem Henrici quarti imperatoris gesta contra saxones ita inquit. Datum est negotium Rudolpho suevorum duci, ut ipse cum suis prima acie confligeret, peculiari suevorum privilegio, quibus ab antiquis iam diebus lege latum est, ut in omni expeditione regis teutonici ipsi exercitum praecedere et primi committere proelium debeant. Hoc idem confirmat Gotfredus Viterbiensis non suevus neque germanus, sed italus his carminibus.
Iudicio caeli dominantur in orbe suevi
Nunc ubicumque geri res publica proelia quaerit
Ordine primus erit, gladio vult primus haberi
Moreque signiferi primus in hoste ferit
Hoc etiam (ut vetera dimittamus) comprobavit coronatio Foederici tertii caesaris Augusti nuper defuncti, quem Romam pro augustali corona intrantem praeibant omnium primi suevi, vexillum sancti Georgii (quod aquilam praecesserat) gestantes. Quibus ex rebus relinquo universi mundi iudicio qualis antiquitus fuerit, et nunc debeat esse suevorum existimatio, quae non nisi ex rebus praeclarissime gestis progressa dinoscitur, quare hanc eximiam maiorum nostrorum praerogativam. et in comparabilem gloriam a Carolo magno (ut dicitur) usque in hunc diem summa cum laude nostra nobis delatam, Udalrice princeps invicte atque fortissime non sinas unquam sub te aut tuo tempore aboleri, aut ab alio praeripi. Quoniam nullum maius virtutis testimonium unquam
aliqua gens praeferre aut sibi arrogare mea opinione potest. Aemulemur quaeso te duce et principe maiores nostros, qui rebus fortiter gestis, hanc pepererunt laudis et gloriae praerogativam, Sumus illorum sanguis, illorum effigies expressissima. In nobis relucet mirifica illa maiorum nostrorum nobilitas et animi magnitudo. Turpissimum ducamus precor ab illis degenerare. Nec committamus, ut clarissimum hoc virtutis nomen et candidissima fides, quam maiores et patres nostri multo sanguine et rebus felicissime gestis iure quodam quasi hereditario reliquerunt, nos ipsi per socordiam et negligentiam amittamus, et si te duce princeps illustrissime (dii bene faveant) numque formidare debeam. Et ut latius externorum testimonio ceteris germanis nos praestare probetur, dicit Iulius Caesar li. iiii. Suevorum est gens longe maxima et bellicosissima. Item Tencatheri et usipetes germani a suevis sedibus suis pulsi, ita loquuntur apud Caesarem, se se unis suevis concedere, quibus nec dii quidem immortales pares esse possint, reliquum quidem in terris neminem esse, quem non superare possint. Plutarchus dicit praestantissimos germanorum Suevos. Paulus Orosius [(editor); sic: Horosius] dicit maximam et ferocissimam esse gentem, et alibi fortissimam. Et Lucius Florus, validissimam. Et ut dixi Suevi tencatheros et usipetes amplissimas nationes expulerunt. Et insuper alias germaniae nationes sub se habuerunt ut idem caesar testatur. Publice autem maximam putabant laudem esse, quam latissime a suis finibus vacare agros, hac re significari magnum numerum civi catum suam vim sustinere non posse. Itaque una ex parte tempore caesaris a suevis circiter milia passuum sescenta agri vacabant. Ad alteram partem successerunt Ubii, hoc est colonienses, quos vectigales fecerunt, et postremo trans Rhenum secedere compulerunt, ubi ad huc habitant. Sed quid maius aut gloriosius dicere possum de Suevis. quam quod Romani gentium domini et terrarum reges, quibus maria oboediverunt, a quibus oriens et occidens lustratus est triumphis, et quibus (ut dicit Hegesippus) supra nubes viantibus, et ultra columnas Herculis imperium propagantibus nihil invium fuit, nos unicos suevos numquam oboedientes habuerunt, quos et timuerunt et victores viderunt. Et quibus Romanis non restiterunt non solum terrae ab illorum regione silvarum intervallis atque vastitate, alpibus montibus, fluminibusque distinctae, verum etiam quas (ut gloriantur) aeternis ardoribus inaccessas aut continua hieme separatas, aut interfusis aequoribus abiunctas, ab his natura disterminat, se trementes submiserunt. Adeo, ut non indus oceano, non frigore maeotis, non arabs medio sole securus fuerit, his suevorum sola et invicta virtus restitit. Et ecce Iulius caesar, cuius fortuna humanae felicitatis modum supergressa est, cuius virtus numquam intremuerat, et incitatissimus bellorum et triumphorum successus et cursus instar amnis hibernis nivibus aucti profluens, hactenus numquam substiterat, apud solos suevos elanguit,
resedit et consistere coactus est, Nam bis traducto Rheno ulcisci suevos paravit ob auxilia (quae nemini ut alius dicit contra Romanos denegabant) Treveris missa, et quod assidue Ubios qui erant in fide romanorum, premerent, sed bis, postquam Suevos audivit esse in armis, paucis diebus trans Rhenum moratus, pontem quem fecit rescindens aufugit. Quod si aequalibus, Asinio Pollioni et Ciceroni Tullio fuit suspectus, quia in suis laudibus esset nimis et ultra veritatem profusus, multo celebratiores credo esse Suevos. Si Suevus hanc illius trans Rhenum et contra suevos expeditionem atque rursus fugam scripsissent. Hoc unum dico, Iulius immodicus animi numquam dimisisset suevos, si non eos timuisset. Qui quomodo precor causari vult vastitatem silvae hercyneae? quo minus illos sit aggressus, qui britannos alterius orbis homines, et hactenus ignotos Romanis, per infestissimum mare quaesivit, et cui ante et post suevos nulla regionum longinquitas, nulla iniquitas locorum nec vastitas nec noxii serpentes nec fervores libyae nullius tempestatis asperitas obstitit? Quos cum nequiret vincere, tandem amicos sibi fecit cum ceteris germanis et eorum auxilio galliam subegit et Pompeium cum toto oriente atque innumeris regibus cruentissimo bello vicit, adeo, ut nihil egregium sine illis auxiliatoribus gereret, adeo ut illis vitam et imperium monarchiamque accepta referre debeat Quid dicam de Augusto caesare. Sub quo totus mundus pacatus esse dicitur, cui se Persae submiserant, et indorum reges muneribus honoraverunt? Nonne imperatoris illius post natos homines fortunatissimi apud solos paene suevos felicitas claudicavit? Nam Quintilium varum cum tribus legionibus ab illo ad arcendas barbarorum excursiones contra Augustam missum, suevi ad internicionem deleverunt, ablatis signis et aquilis duabus. Unde adeo consternatum scripsit Suetonius Augustum, ut per continuos menses barba capilloque submisso caput interdum foribus illideret, vociferans Quintili vare legiones redde, diemque cladis quotannis maestum habuerit atque lugubrem. Sed non solum tres legiones, verum ducem etiam legatum et auxilia omnia amisit, ut ait Suetonius. quae missa sunt ab universis sociis et subditis Romanorum, inter quae erat Avar graecus Bogudis regis filius cum macedonico exercitu, ut hodie antiquitates Augustae urbis declarant. Ubi etiam hi versus sunt reperti.
His nomen terris Bogudis dat regia proles
Graecus Avar pecudis de suevis more litatus
Fuit autem hoc gravissimum et atrocissimum inter Romanos et germanos bellum et post africanum maximum. Unde notari potest dicit Otho Frisingensis. quanti roboris praedicta gens germanorum fuerit. quae in summa auctoritate Romani populi et imperii tantam stragem Romani militis dederit. Tradunt Augustenses hanc caedem ibi factam, ostenduntque in argumentum collem ex ossibus mortuorum compactum quem in vulgari perleich eo quod legio
ibi perierit usque hodie vocant vicumque ex nomine vari appellatum monstrant. haec Otho. Et tamen hanc ignominiam et memorabilem cladem a suevis acceptam Augustus numquam vindicavit, satis expertos suevos, Sed versus ad deorum auxilia, vovit magnos ludos Iovi, ut rei publi. statum reformaret atque in meliorem statum converteret. Tiberius Augusti successor timens (ut videtur) suevos regem eorum Marobolum (ut testatur Eusebius et sextus Aurelius) blande et amice ad se vocavit, callideque circumvenit, nec unquam ad suos redire permisit. Drusus autem caesar Tiberii frater praeclarissimas omnium res in germania gessisse praedicatur sub Augusto, sed multo suorum sanguine. Claudianus,
Nobilitant veteres germanica foedere Drusos
Marte sed ancipiti, sed multis cladibus empta
Quis meminit victum sola formidine Rhenum?
De quo ita scribit Orosius [(editor); sic: Horosius] , Postea fortissimas nationes et quibus natura vires, consuetudo experientiam virium dabat. Cheruscos, suevos, et sicambros pariter uno bello, sed etiam suis aspero superavit, quorum ex eo considerari virtus ac feritas potest, quod mulieres quoque eorum si quando praeventu Ro. inter plaustra sua concludebantur, deficientibus telis vel qualibet re, qua velut telo uti furor possit, parvos filios collisos humi in hostium ora iaciebant, in singulis filiorum necibus bis, parricidae. Inde natum proverbium, illorum mulieres ceterarum gentium viris fortiores et bellicosiores esse. Sed Drusus tandem prope Rhenum belligerans est a germanis occisus. Et germania (teste Floro) magis turpiter est amissa quam gloriose acquisita, Sed quota pars germaniae parva profecto ab eo acquisita, ut ex Orosio [(editor); sic: Horosio] probare possum in sexto li. Tiberii successor Caius Caligula (teste Eutropio) bellum contra germanos movit, ingressusque sueviam nihil strenue egit, Immo timidissime fugit et adeo consternatus est animo, ut fugam transmarinam cogitaret et pararet. Nam quod Suetonius de germanis refert, non possum ex Eutropio nisi de suevis intelligere. Ita autem dicit Suetonius Adversus barbaros quoque minacissimus cum trans Rhenum inter angustias depressumque agmen iter essedo faceret, dicente quodam non mediocrem fore consternationem sicunde hostis appareat equum ilico conscendit ac propere versus ad pontes, ut eos calonibus et, impedimentis stipatos reperit, impatiens morae per manus ac super capita hominum translatus est. Mox etiam audita rebellione germaniae fugam et subsidia fugae classes apparabat, uno solatio acquiescens, trans marinas sibi superfuturas provincias, si victores alpium iuga, ut Cimbri vel etiam urbem ut Senones quondam occuparent. Unde credo percussoribus eius postea consilium natum apud tumultuantes milites ementiendi ipsum sibi manus intulis se, nuntio malae pugnae perterritum. Posterioribus vero temporibus non contenti suevi et alemanni in patrio solo Romanos non timere, immo vero Romano imperio gravissimi et formidabiles in primis, sedibus suis relictis, crebras excursiones in Italiam, Galliam, et Hispaniam fecerunt. Omniaque vastantes
atque victoriosis signis suppeditantes, contra Antonium verum Maximianum Constantium, Constantinum, Aurelianum. Iulianum et alios imperatores varia fortuna in gallia saepe pugnaverunt, Tandem sub Arcadio et Honorio vastatis gallis transmissisque pyrenaeis montibus direptisque hispaniis tandem in galatia consederunt septemque ibi reges per ordinem habuerunt. vastata saepe tarraconensi Carthaginiensique provincia, ut auctores referunt. Et quorum auxilio hunni toto orbi formidabiles saepius caesi sunt. Sed quid fecerint Senones, Longobardi, angli scriptorum nobilissimorum suffragio suevi novit Gallia, Roma, Pannonia, Illyris, Graecia, Macedonia et Asia testatur. Horum autem gestorum auctores fuisse Suevos ostendi alibi non obscure, et olim multo efficacioribus persuasionibus probabo. Postremo si vellem pro rerum dignitate laudare Suevorum duces, qui imperium Romanum a Carolo magnificentissime et gloriosissime ad c. et xx. annos administraverunt, opus esset perfecto integro libro. Qui omnes aut ex waiblinga oppido aut castro Stauffa hereditaria terra principis nostri Udalrici originem ducentes, cunctis fere europaeis gentibus iugum servitutis imposuerunt, Et feras illas atque indomitas turcarum gentes saepe vastatione, proeliis, caedibus. ferro et igni domuerunt. Praesertim Conradus secundus qui per Asiam victricia signa tulit, atque cum perfidis Sarracenis in terra sancta strenuissime decertans, illustrissimis triumphis enituit. Cuius unum ex multis facinus memorabile quidem, omnibusque christianis nedum germanis et praesertim Suevis gloriosum non duxi praetereundum. Ille enim dum apud Damascum praeclarissimam urbem, atque Syriae caput, maximam Saracenorum atque Turcarum multitudinem, atque infestissimum exercitum obviam haberet, dimisso equo in prima christianorum acie consistens dimicavit strenuissime, et cum ex altera parte quidam gigas procerissimae staturae suis spem maximam praeberet viriliter pugnando, nostrumque imperato rem per collum apprehendisset, is educto gladio gigantem desuper per medium dissecuit, quo facto Saraceni perterriti atque retrocedentes speciosissimam christianis victoriam reliquerunt, Foedericus primus Armenia et magna Asiae parte in suam ditionem redacta, Saladinum victoriosissimum regem atque universam Mahumetis perfidiam exterminasset, nisi cum summo reipu. christianae damno in parvo flumine esset submersus. Sub Heinrico quinto (penes quem pacis et belli gerendi auctoritas est atque administratio) Goffredus germanus, comes Bulionis et tandem dux Lothoringiae cum germanis et aliis christi fidelibus sepulchrum christi ab infidelibus eripuit. Foedericus secundus sola adventus sui fama Sultanum ex Iudaea fugavit. In quam cum exercitu ingrediens in die Palmarum est Hierosolymis rex acclamatus atque coronatus. Quod si ad Europam revertemus, inveniemus Suevos imperatores saepe Boiemis rebellibus iugum servitutis imposuisse. Sarmatarum et Polonorum regnum in ducatum redegisse atque tributarium fecisse, regnum item Burgundionum in provinciam imperii instituisse, Hungaros saepe in propriis sedibus
percussisse, atque prioribus pulsis reges imposuisse, utramque Rheni ripam Saxoniam, Franciam orientalem atque Bavariam, iustam interdum servitutem detrectantes, pulsis vel exilio damnatis eorum ducibus, maximis saepe calamitatibus et victrici manu ut resipiscerent et ad sanitatem mentis oboedientiaeque reverterentur coegisse comperiemus. Qui quantis cladibus superbas gallias, praesertim cis alpinam. Romam, tuscos, atque totam Italiam factiosam atque rebellem affecerint, quamque triumphalibus atque fortunatissimis aquilis sub iugum servitutis deiecerint, nemo est qui nesciat, cui saltem paucae historiae sunt notae. Horum plures imperatores Ro. Reges Hierusalem. Siciliae. Apuliae. Sardiniae et Corsicae reges dominique fuerunt. Quorum illustria atque immortalia facta vivent et in ore omnium hominum versabuntur in perpetuum, cum aliorum ingeniis praeclarissimis, tum etiam meo, si dii immortales mihi vitam, incolumitatem et scribendi felicitatem sunt concessuri. At vita comite spero me saltem aliis materiam et occasionem praebiturum, ut eorum ingenio acriori, exquisitiorique dicendi genere immortalitati commendentur, quae fortiter suevi gesserunt. Quod ideo dico, nam Itali propterea quod germania nullos habuit scriptores et literatores, qui eorum mendacia confutassent, libere sunt in bonos imperatores germanos mendaciis debacchati, et praesertim in utrumque Foedericum, quorum amplitudo magnificentia et maiestas cunctis nationibus illustris, Italis visa est exitialis atque intoleranda. Et Blondus sive suo ingenio sive (quod magis credo) quia ita ab aliis acceperit, qui pontificibus sunt blanditi, quibusque germanica virtus et rerum gestarum gloria fuit exosa, quod consideravi in suevorum imperatoribus aliquando ab omni historica veritate aberrant, eorum extenuando gloriam et acerbius accusando fortitudinem. Merito igitur conquerar defuisse nobis rerum scriptores. Nam ut ad institutum regrediar, quod maiorum nostrorum res fortiter gestae venerint maiori ex parte in oblivionem, sintque obscuratae per externos et hostes nostros possum lucidissime etiam ex nostris temporibus colligere, dum ea quae nos aut vidimus aut ex viventibus et rerum gestoribus audivimus pervertuntur mirum in modum a chronographis recentioribus. Sumamus exempla nostrorum temporum, Scripsit nuper quidam supplementum supplementi chronicorum, Qui inter cetera narrat captivitatem Ludovici ducis mediolani ante sex annos factam, et inter alia refert Ludovicum proditorie esse in manus gallorum traditum ab angelis quibusdam (ut ipse dicit) et suevis quod cum pellegissem, stomachabar partim hominis simplicitatem partim miserabar. quod ea quae sunt recentissima, cosmographiae ignarus, falso narraverit. Qui enim sint suevi, quique eorum fines minus bene novit dum alibi dicat Maximilianum caesarem bellum habuisse contra suevos. Anno M. iiii. xc. ix dum helvetii fuerint. Quoniam Suevi columna et fundamentum imperii exsistentes officio et obsequio in regem nulli mortalium cedunt, pro cuius vitae incolumitate, salute et imperio propagando ubique terrarum militant, corpusque et sanguinem intrepidi exponunt. Sed quid in re manifestissima laboro, cum ille ipse supplementator suevos excuset, nisi in nomine errasset? Illi enim qui contra regem
pugnaverunt non suevi sed helvetii dicuntur, quos ipse videtur criminari Sed illos ego nec excuso nec accuso, laborans ad hoc unum, ne suevorum nomen in tam turpi facinore falso ad posteritatem transeat, Sed cum acres habeat aculeos contumelia, non immerito stomachabar, Quis enim Suevus aequo ferat animo suos proditionis insimulari, a quo crimine nihil magis alienum est, quam virtus et fides suevorum. A quo detestando facinore (praeter praefati scriptoris excusationem) verissimus ego assertor suevos et omnes (ita enim dicuntur nostri) lancearios sanctissima fide immunes affirmo, obtestorque omnes Longobardos ducemque ad huc captum, nec non Italos omnes qui ducis partes foverunt et secuti sunt, pro veritatis testimonio ipsos denique divos in testes voco suevos et lancearios nihil tale commisisse, quin immo paratissimos fuisse experiri fortunam cum gallis, nec certamen unquam detrectasse, quippe quibus parva salus nisi in armis proposita erat, quorum consiliis dum parere dux contempsit, factum est ut captivus gallican. atque servitium regium habeatur. Et maximum argumentum nostros non consensisse in illam proditionem est, quod nostri primores qui plurimum in exercitu apud ducem poterant, sunt maiori ex parte a gallis gallicanoque exercitu rebus omnibus exuti. Summus enim praefectus nostratium copiarum, a gallis captus. vitam et salutem ultra fortunas suas redemit, Item nobilis vir Marcus de Emps captus et pretio redemptus, Ita multis aliis contigit centurionibus, signiferis, et illis, qui acierum instruendarum curam gerebant. Taceo de illis, quibus ea deditio mortem intulit. Hoc nostri ex singulari helvetiorum qui paulo ante hostes nostri erant in se odio, qui utramque partem fovebant militibus, ante formidantes suaeque virtuti invictaeque animi magnitudini confidentes non dubitassent, contra universam galliam eo die fortunam tentare, memores pristinarum victoriarum. quibus saepe gallos parva manu longeque inferioribus viribus fugarunt, sed dux quos fideles habuerit vel non, captivus cogitur aliquando meminisse, Ego autem verissime dico
At nec germanus natura prodere novit
Hinc spurius soleat prodere si quis erit
Ita enim nostri a patribus maioribusque suis didicerunt, ut virtute spectataque fide atque integritate non dolo aut insidiis nedum proditione contendant atque belligerent Suevi autem et lancearii illi sunt, quorum auxilio et virtute invictoque animo reges gallorum atque gallicanus helvetiorumque copiosissimus exercitus iam toties nostris temporibus Apulia sunt deturbati, fugati et prostrati, Errat et auctor ille supplementi, ut alibi dixi, dum bellum Sigismundi ducis Austriae adversus Venetos narrat. Errant et alii, sive de industria et adulatione veritatem supprimunt, Nam et Petrus Marcellus de venetorum ducibus scribens, ita ait, Conspiraverunt namque omnes fere germaniae principes adversus venetos, qui ingenti barbarorum exercitu comparato, nullo prius indicto bello, Athesi apud tridentum superato subito incursu ad Roverense oppidum castra posuerunt. O quanta iniuria veritati et rebus gestis facta est, dum nemo non sciat bellum fuisse solius ducis Sigismundi (neque quemquam alterum principem interfuisse,
aut aliquo foedere suum duxisse bellum. Sed quod ipse prior, nullo prius indicto bello lacessiverit venetos, scit totus mundus esse aliter factum. Nam praeter hoc quod princeps fuit iustissimus, et integerrimus, et nihil iniquum tale unquam cogitaverit, nemo etiam non novit adeo fuisse pacis amatorem, ut nisi coactus illatum propulsare, numquam Venetis vel cuiquam mortalium bellum intulisset Econtrario vero Venetos agi praecipites dominandi libidine, pro qua nec fidem nec divina humanaque iura pensi habere praedicatur vel maxime ab ipsis Italis. Addo autem alia inter se discrepantia. quae scribunt veneti de hoc bello, Subiungit idem Marcellus, ad famam adventus germanorum tanto fuisse terrore perculsos venetos, ut momento temporis sine ullo maiori certamine in fugam verterentur, confractoque ponte Athesis plurimi armati in aquas praecipitari cum equis vi fluminis absorberentur, et Robertum Severinatem cum suis fere omnibus eodem furore perculsis, in aquis demersum concidisse. Bergomensis scribit ingentem fuisse germanorum caedem, cui et verba Marcelli refragantur et ipsa veritas, nullum enim detrimentum intulerunt veneti. Qui enim fieri potest, ut ii qui ne vultum quidem germanorum atque aciem fulgoremque oculorum ferre potuerunt, fugientes nondum bene visos, stragem ullam edidisse credantur? Ubi ullis annalibus hoc lectum est? At nostri fugientes et attonitos et ad potandum Athesim festinantes venetos consecuti memorabili illos clade affecerunt. Dicitur et Antonius Sabellicus pariter cum superioribus consensisse, et variis preliis varia esse fortuna decertatum. Sed dicant quicquid velint omnes, Veneti defucare studeant quibuscumque possint coloribus rem gestam, nemo non novit etiam in Italia cunctis preliis, sive levibus sive iustis numquam Venetos superiores, semper victos, captos, trucidatos vel aquis submersos esse, Verissimumque est Epitaphium in sepulchro Roberti Severinatis tridenti.
Italiae victor severina stirpe Robertus
Sigmundum Australem sensit in arma ducem
Ter proceres veneti bello petiere tridentum
Ter victi, et victus ecce Robertus adest
Baptista autem Mantuanus laudans vere laudandum et praestantissimum rei militaris ducem Robertum eius in hoc bello fortiter res gestas plus poetice quam historice scripsisse existimatur. Et ut pateat quam parum probe sint instructi de rei gestae veritate notum est Antonium Mariam Roberti filium, hominem proceritate et praestantia corporis atque animi magnitudine inter suos illustrem provocasse ad monomachiam singulareque certamen, quemcumque germani vellent natalibus tamen et nobilitate egregium, ex germanis vero Ioannem comitem de Sonnenberg, hoc est de monte solis. conditionem accepisse atque pro laude suevorum et totius germaniae fortiter pugnantem superiorem victoremque exstitisse. Quod certamen Sabellicus enarrans dicit ex germanis fuisse Georgium Gombergium. Qui quis sit, ego nescio. Sed ut concludam aliquando, quid
splendidius? quid magnificentius aut maius ad gloriam germanorum addi potest: quam paucis nostrorum copiis et nudis lanceaque tantum instructis militibus robustis tamen viriumque et animi plenissimis pulsos esse prostratos et caesos copiosissimos venetorum exercitus, ingentissimamque eorum cataphractorum manum, quorum equi operimento ferri munitiores nostrorum corporibus erant nudorum lanceariorum aspectum expavisse ac ne primum quidem impetum aut congressum sustinere potuisse? Et profecto post degustatas iam frameas nostras postquam se ex fuga in tuta recepissent, ita trepidatum est totis castris, ita consternatus fuit maximus exercitus, ut optimum ducem Robertum, atque de repu. veneta meritissimum post abscessum germanorum, in undis submersum quaerere non auderent. Quem tandem nostri pietate moti inventum retulerunt Tridentum ibique honorifice sepelierunt, subversis tamen et fractis venetorum signis, Postremo supplementum iam saepius nominatum falsissime narrat Maximilianum nostrum Caesarem Augustissimum ingressum ante aliquot annos Hungariam profligatum esse a rege Vladislao. Novit enim Hungaria et germania vel universus potius orbis praeter hunc unum Maximilianum principem invictissimum atque christianissimum postquam intraverit Hungariam obvia quaeque stravisse munitissimamque totius regionis urbem Albam regalem maximis copiis instructam, eo quo advenerat die vel potius hora, sine omni machina atque tormentis admotis, sed milite fossas profundas tranante atque muros integros propugnaculaque scalis ascendere fortiter oppugnasse atque cepisse, neque postea vidisse hostem ullum, quippe nostrorum virtute conterriti universi regnicolae se sponte regi nostro summisissent, nisi ille militari tumultu suorumque seditione (dum inter se pedites et equites parum liberaliter aequalibusve portionibus parta spolia optimasque praedas divisissent) domuitionem (ut verbo utar Apuleiano) capere fuisset coactus, Et cum post abscessum regis sequenti aestate Hungari coadunatis viribus Albam regalem et alia oppida oppugnata et capta repeterent, nostri qui hinc inde in subsidiis oppidorum erant collocati, dum regis aliis impliciti negotiis auxilium desperassent, nec diutius tantae multitudini resistere possent propterea quod infida erant omnia circumquaque, nec commeatus ulterius suppeditaret, convenientes, et collecti, tam et si paucissimi, germanica tamen et innata virtute tantam hostium multitudinem adorti, proelium commiserunt, victoresque erectis signis manuque potenti regnum exeuntes Hungaricum, in tuta sese receperunt. Habes igitur Conrade magnanime luculentissimum argumentum ex parvo hoc laudum nostrarum epitomate gloriosissimas fuisse res suevas atque germanas, si scriptores habuissent, et e contrario maximam suspicionem magnam rebus nostris gestis antiquitus fuisse illa tam iniuriam, dum parum integra veritate Itali, genus in suam laudem effusissimum describant, quae ipsi vidimus et scimus. In culpa harum rerum sunt principes germaniae, qui si coluissent scriptores, neque eos esurire passi essent, repperissent plurimos (uti non
dubito) qui pro vindicanda germania ab omni oblivione atque defraudatae laudis falsaeque insimulationis iniuria omnem suam industriam atque ingenium intendissent. Sed dum illos principes neglexerunt, neque iustis praemiis dignati sunt, factum est, ut memoria eorum una cum exitu vitae exstingueretur Et si quid egregium gesserunt, venerit in oblivionem, aut per externos sit omnino obfuscatum. Vale et me commendatum habe.
Contra quendam pseudopropheten. Carmen
Carmen contra detractorem regiae maiestatis.
Germani sunt indigenae.
Langi maecenas, praesidiumque meumIn triviis passim subrudibusque scholis.In primisque tibi quae placitura scio.Pro tantis meritis, officioque tuo.Cum nequeat nummos, carmina mittit inops.Cantabo laudes (dum mihi vita) tuas.Posteritas, famam si mihi fata dabunt.Ex Inspruck in vigilia Pentecostes. M.D.I.
SI Pompeium magnum Caesar illustrissime ob hoc laudavit antiquitas, quod ad eum faciles aditus essent etiam privatorum, quantis tu mitissime Imperator praeconiis laudari mereris, qui omnibus etiam humillimis facillimum das accessum, ut neque te Moses apud Hebraeos, neque Titus Vespasianus apud Romanos vel facilitate vel mansuetudine vincat. Qui ut cunctos mundi principes dignitate exsuperas, ita nulli etiam ex infimis comitate debes existimari inferior. Mihi igitur te adeunti sacratiss. rex incessit et laetitia et timor, Laetitia quidem vel incredibilis. quod ego adolescens infimae condicionis [(editor); sic: conditionis] humillimoque loco natus, tanti viri affandi copiam sim nactus, regis scilicet terrenique dei, quique talis et tantus sis, ut omnium iudicio non solum praesentes orbis terrae reges, et in hunc usque diem viventes animi magnitudine, disciplina militari, singularique prudentia longe excellas. Verum etiam in omni genere laudis et gloriae, omnes superiores reges quacumque tandem hi aetate floruerint, si non exsuperaveris, aequasti tamen omnino, adeo ut clementia Caesari, iustitia Traiano, pietate Antonino, gravitate Alexandro Severo numquam cedas. Neque inter reges tantum, verum etiam inter illustres viros (ut de Pyrrho tradit Iustinus) nec quemquam te uno, aut vitae sanctioris, aut iustitiae probatioris inventum iri posse contenderim Cuius item domi militiaeque, tanta tamque praeclara sunt facinora, ut ne inimici quidem queri, nisi de magnitudine et prudentia tua audeant, has ego tuas virtutes animo complectens divinamque maiestatem tuam coram aspiciens, totus contremisco, titubat lingua, tremunt labia totumque corpus in composito quodam modo vacillat. Nec id quidem immerito, novisse enim debebam coram florentissima maiestate tua, hoc eminentissimum dicendi genus consequi posse neminem, nisi qui sit summis eloquentiae viribus, tullianoque flumine instructus, quique memoria prope divina praeditus, inprimisque eruditione singulari atque doctrina insignis atque exercitatus. Quod in me nemo desiderare debet, qui in otiosis tantum philosophorum rhetorumque scholis versatus, numquam in publicum progressus sum, nedum oravi in corona principum. Sed recreat me ac aequiori animo esse iubet Caesar quidam dulcissimus afflatus, de tuo illo benignissimo procedens vultu, sinitque me paulo erectius loqui, in mediumque quod institui effundere. Scio itaque imperator sacratissime moris esse eorum, qui apud te oratorio munere funguntur, ut longa serie maximo verborum ambitu, gravissimisque et ampullosis sententiis te cohortentur ad pacem Germaniae universalisque ecclesiae Romanae componendam. Quique persuadeant expeditiones in Turcarum ferocissimam gentem, quaque opportunitate. et quibus adminiculis id fieri possit, tua mansuetudine evecti, longius aequo effusiusque oratione evagantur, a quibus in praesentia longe est mihi aliena mens, ne ego (ut est in proverbio) Minervam docere velle videar, neve mihi adolescenti accidat quod evenit Phormioni iam grandis aetatis philosopho. Nam (ut scribit nobis Cicero) cum Hannibal Carthagine expulsus Ephesum ad Antiochum venisset
exul, pro eo, quod eius nomen erat magna apud omnes gloria invitatus esset ab hospitibus suis, ut Phormionem eum quem dixi si velit audiret, cumque se non nolle dixisset, locutus esse dicitur homo copiosus aliquot horas, de imperatoris officio, et de omni re militari. Tum cum ceteri qui illum audierant, vehementer essent delectati, quaerebant ab Hannibale quidnam ille ipse de illo philosopho iudicaret? Hic poenus non optime graece, tamen libere respondisse fertur, multos se deliros senes saepe vidisse, sed qui magis quam Phormio deliraret vidisse neminem, neque mehercle iniuria, quid enim aut arrogantius, aut loquacius fieri potuit, quam Hannibali qui tot annos de imperio cum populo Romano omnium gentium victore certasset, graecum hominem, qui numquam hostem, numquam castra vidisset. numquam denique minimam partem ullius publici muneris attigisset, praecepta dare de re militari, hoc mihi omnes isti facere videntur rex Maximiliane, qui tibi praecepta militaris disciplinae dare cupiunt, in quibus a puero usque in hunc diem cum summa laude tua versatus es, tantaque et tam eminentissima de te strategemata imperatoria privatique militis animosa opera praestitisti ut non solum cum Hannibale aut Alexandro magno, sed cum omni antiquitate in omnium bellicarum rerum, et peritia et virtute possis certare quam gloriosissime, Hoc idem mihi facere omnes isti videntur, qui te longa oratione cohortari instituunt ad pacem Christianam, aut armare in funestissimam Turcarum gentem cum tu cunctis principibus Germanis dormitantibus solus et idem diu noctuque vigilantissimus, ea quae ad statum publicum pertinent optime provideas, et sollertissime pensites. qui nihil antiquius ducis, quam consulere communi omnium bono, quam prospicere publice Christianorum omnium utilitati et gloriae eaque sequi atque amplecti, quae Romano imperio et ornamento et splendori futura credas. Nec quicquam credo tam in abdito esse eorum omnium quae vel profutura sunt imperio vel obfutura, quod tibi cogitanti non sit in promptu, quod est rex Maximiliane nobis Germanis necessarium in primis, nam dum singuli principes post habitis rebus publicis vel commodo privato student, vel dum eorum quidam simultatibus, et intestinis seditionibus solummodo sunt intenti, reliqui voluptatibus tantum indulgent, quae sunt vel prima instrumenta, per quae multa oppida, nationes validissimae, amplissima regna atque imperia corruerunt, brevi futurum timeo, nisi tu Caesar qui labentem iam pridem rempu. Germanam ab occasu restituisti, auspicatissima tua sollertia et prudentia adsis. ut totum hoc florentissimum imperium quod maiores nostri virtute, multo sanguine et rebus gloriosissime gestis nobis pepererunt, per secordiam et neglegentiam amittamus, inque turpissimam servitutem redigamur, quod tamen te sospite numquam pertimescemus, dum hoc unum non neglexeris quod Virgilius monuit. Parcere subiectis et debellare superbos. Exacta enim nocte videre videbar in somniis, vetulae mulieris imaginem humana grandiorem et augustiorem laceris tunicis et habitu omnino deformi, adeoque macie et squalore confectam, ut nemini non horrorem cum miseratione moveret, ceterum ita conspicuo capite, ut
tanto ex fulgore visus hebetaretur, et quantum videre potui serto laureo cinctum erat. Ego itaque tanto ex capitis fulgore, ceterorum autem membrorum putredine et horrore exanimis cecideram, namque calor ossa reliquit (ut cum Virgilio loquar) et vox faucibus haesit. nisi illa me apprehendisset, filiumque inclamans consolata esset. Ego ex his verbis paulatim resumens animum agnovi matrem esse Germaniam, qua salutata et tam varia membrorum valetudine atque conditione quaesita, illa singultu diu verba impediente, tandem haec fatur lacrimans. I celer Bebeli ad regem meum et filium cariss. Maximilianum, non enim privatorum dedignatur accessum. narra conditionem meam, narra deformitatem narra lacrimas et assiduum luctum in quo tabesco penitus, dic ipsum unicum esse matris refugium et solamen, in quo omnem spem, ab eo tempore quo ex utero materno produxi reposuerim, ipsum item omnium filiorum esse caput florentissimum, cetera membra omnia marcescentia, dic bono animo sit, nec desperet meliora lapsis, ut qui sua viriditate et vigore plura adhuc membra reficere ac recreare possit. Ea vero quae nimium putrent omnino rescindenda curet, nec aliam salutis spem restare, nisi medicina medullitus adhibeatur, dic displicere mihi in primis conventicula nobilium et procerum, qua se subtrahant a sancta oboedientia. Dic secum reputet, quae causa Persas. Macedonas. Graecos pariter et Romanos subverterit, inveniet profecto proprium cuiusque studium commodum privatum et intestinas seditiones (quibus omnibus maxime nostri laborant) omnium regnorum fuisse destructionem, in summa dic regem meum esse eum, qui confesso omnium sit fortissimus, iustissimus, Christianissimus, nemo illum voluptati deditum [(editor); sic: diditum] , nemo libidini, nemo otio accusat, nemo a recto iustoque deviantem, Sola clementia eius tanta est quae ad commodum et gloriam Germaniae damnari debeat, nam adeo obstinatae sunt omnium aures, ut non clementia sed tyrannide opus sit. Haec locuta protinus evanuit. Ego autem ne (ut praefatus sum) sus minervam docere videar, paucis dixisse contentus sum, cum mihi de his rebus non sit instituta oratio, sed longe alia prosequar, cumque obiter quaedam et eadem pauca sim dicturus sacratiss. rex de incredibilibus iisdemque immortalibus tuis virtutibus, longe etiam mihi aliena mens est, ac ceteris. Plerique enim omnes in principum laudibus recensendis, ad longum haerent in enarrandis maiorum suorum nobilitate, rebus gestis, divitiis, honoribus, ceterisque id genus, quae ego et si unus omnium maxime de te possem praedicare qui es ex ea familia Austriae scilicet natus inclita et florentissima, quae tot regum atque imperatorum mater, saepe etiam Pannoniae, saepe Boemiae, quandoque Poloniae reges dedit, omnia tamen missa facio, ne aliena iactare in te videar, neve aliorum laudes tibi usurpare iudicer, quem omnium laudum et amplissimarum quarumque virtutum, veluti exemplar intuemur, nec item de rebus tuis gloriosissime gestis in praesentia nobis sermo futurus est, Si enim felicissimos tuos triumphos, faustissimaque tropaea, quae summo cum honore tuo de Francis, Eburonibus, Sicambris, Batavis, Morinis, Frisiis, Hungaris reportasti, et si libere per globum
ceterarum rerum fortiter a te gestarum peragrare vellem, non essem parva oratione contentus sed perpetuo quodam historiarum contextu, tua excellentissima praeconia posteris demandarem. At si me audire vis rex Maximiliane, multi inveniuntur, qui ignem inferant urbibus, qui inexpugnabilia saeculis et per aliquot aetates ruta prosternant, qui aequum arcibus aggerem attollant, et muros in miram altitudinem adductos arietibus ac machinis quassent, multi sunt qui ante se agant agmina, et tergis hostium graves instent, et ad mare magnum perfusi caede gentium veniant. Sed hi quoque ut vincerent hostem cupiditate victi sunt. nemo illis venientibus resistit, sed nec ipsi ambitioni crudelitatique restiterant, tunc cum agere visi sunt alios, agebantur, agebat in felicem Alexandrum furor aliena devastandi, et ad ignota mittebat, non ergo te maxime rex laudo quia magnos duxeris exercitus hos enim et Cambyses (scribit Seneca) furiosus ac furore feliciter usus habuit sed ob egregiam animi moderationem, continentiam, temperantiam, munificentiam mansuetudinem, comitatem, religionem ceterasque virtutes prope infinitas, et ut cum psalmographo loquar dilexisti iustitiam et odisti iniquitatem propterea unxit te deus deus tuus oleo laetitiae prae consortibus tuis, atque ut animi mei sensum omnino aperiam, idem mihi de te optimo iure praedicare concessum est, quod Plinio de Traiano imperatore. Enituit aliquis in bello, sed obsolevit in pace, alium toga sed non et arma honestarunt, reverentiam ille terrore, alius amorem humanitate captavit, ille quaesitam domi gloriam in publico, hic in publico partam domi perdidit postremo ad huc nemo exstitit cuius virtutes nullo vitiorum confinio laederentur. Tu autem haec omnia coniunxisti omnium iudicio, ut inter se de excellentia certare videantur, et quod cui praeferatur sit iudicatu difficillimum. Sed quid ego adolescens omnium rerum imperitus, tuas explicare laudes conor? de quibus honestius est tacere, quam pauca dicere, quas et de te praedicari sola conscientia contentus minime exigas, et mihi de his non sit instituta oratio, ut puta minime idoneo. At gloriosissime rex, ut tandem flectatur oratio ad institutum nostrum, omnis nobis sermo apud sacratissimam maiestatem tuam habendus est, de laudibus Germaniae, deque inopia scriptorum apud eosdem. Libet itaque lamentari et deflere, iniquam maiorum nostrorum conditionem, quod apud Germanos reperti sint qui egregia facerent plurimi, qui scriberet nullus. Hoc conqueror apud te Imperator, hoc me in lacrimas prorumpere cogit. Si enim scriptorum beneficio illustria foris domique gesta Germanorum, ad posteros transmissa essent, essetque in recenti memoria ea fortitudo animi, ea strenuitas, ea in rebus gerendis peritia, quas de se praestiterunt Caroli, Ludovici, Lotharii, Foederici, Othones, Henrici, Conradi, Rodolphi, Alberti ceterique Germaniae Imperatores, Non semper graecia mendax suos, Thesea, Themistoclem, Periclem, Miltiaden, Cononem, Epaminundam, Codrum, Pausaniam, Alcibiadem ceterosque Roma vero suos Curios, Fabios, Caesares, Flavios, Scipiones. Horatios, Regulos et alios, ad omne virtutis exemplar opponerent, quos nostri non solum aequarunt rerum magnitudine, verum etiam longe superaverunt, ex hoc vel maxime, quod his non aequitas aut ulla virtutis ratio quaerebatur, sed sola regnandi
libido. Nostrorum autem omnes labores, omnia pericula, omnis denique militia suscepta est, pro deo, pro fide, proque augenda Christiana religione, Quod si ullus est defunctis (uti non dubitamus) sensus, profecto horum manes ingemiscere credendum est, cum tot labores incassum sibi fuisse susceptos intelligant, et tot nequiquam egregia opera non solum pro nostra patria, sed etiam pro totius Christianae religionis conservatione et defensione, sint non solum aggressi, verum etiam summa cum laude confecerint, ut cum suis ipsi sudoribus et auspiciis Romanae ecclesiae pepererint tale incrementum, quale non Macedo Alexander suis, vel Caesares Pompei, Scipiones et ceteri ambitioso Ro. imperio, Attamen omnes oratorum poetarum historicorum et philosophorum denique libri referti sunt, Romanis et graecis ad omnem posteritatis aemulationem, Nemo mentionem faciat Foedericorum, Carolorum et Othonum ceterorumque, quibus ad omne nepotum exemplar nihil reperitur omnino expressius, Non est alia causa quam quod res eorum gestae scriptorum penuria venerunt in oblivionem, At si pro rerum dignitate laudari debet germania, invenies eam esse regionem, quae de omni genere laudis ac virtutis, cum quavis non modo earum, quae hac tempestate praeclarae habentur atque celebres, verum cum omni antiquitatis memoria contendere possit. Quicquid enim virtutis peculiare est cuiusque regionis, hoc totum nostri sibi vendicant, ut non immerito dicere possimus. Sola Germania habet laudum quicquid omnes possedimus. germani Igitur quales sint, ipsum nomen liquido ostendit, quoniam nulla est gens ex omnibus terrarum regionibus, quarum habitatores historia cognoscuntur, vel quorum memoria ad nostra usque tempora scriptorum beneficio pervenerit, quae tale nomen etiam cum rerum pondere sortita sit, quod (nec ab re) non solum corporis, sed etiam animi bonitatem complectitur. Dicimur enim Germani vel a germinando, Germania enim teste Solino dives virorum, terra frequens populis numerosis et immanibus, quorum corpora et procera sunt et candida et pulchra, sumusque bellicosi a natura. Et quod sine nostrorum laude numquam meminisse possum. Germani dicimur quasi fratres, numquam enim tanta laborarunt maiores nostri intestina seditione, quin non adventantibus externis hostibus, summa concordia et fraternitate ut ita loquar coadunati, fortiter et unanimes hostibus congrederentur, et manum consererent, Nec Strabonem (parcat mihi homo graecus et qui non vidit) in hoc loco admittam, qui voluit nos dictos quasi fratres gallorum, quod proceritate corporum, forma et moribus et vivendi ritibus, illis essemus similes, quos semper proceritate et pulchritudine corporum. in omnique virtute atque praestantia militari longe superavimus, Id quod exteri exhibent Agrippa enim rex Iudaeorum laudans Germanos a fortitudine. Gallos non a fortitudine sed a divitiis commendat. Caesar autem dicit Germanos multum a consuetudine Gallorum differre, cum eorum vita omnis in venationibus atque in studiis rei militaris consistat, a parvulis, duritiei ac labori studentium, Gallos autem molles esse dicit. Nam ut (inquiens) ad bella suscipienda gallorum alacer ac promptus est animus, sic mollis ac minime resistens, ad calamitates proferendas mens eorum
est, quos alibi infirmitatis idem accusat. Et alio loco. Galli paulatim assuefacti superati, multisque victi preliis, ne se quidem ipsi cum Germanis virtute comparant. Confirmat et Cornelius Tacitus. Treviri et Nerii circa affectationem Germanae originis ultro ambitiosi sunt, tamquam per hanc gloriam a similitudine et inertia Gallorum separentur, qui Galli, et si hodierno die sint nostrum genus et a Germanis maiori ex parte descenderint, adeo tamen degeneraverunt a nobis, forsan ex mitiori caelo, ut fratres nobis nec a bonis corporis nec animi possint iure censeri. Praeter plerosque Belgas, qui in nostrum nomen et iurisdictionem penitus transierunt. Belgarum enim clarissimi Treviri item Helvetii Rauraces, Triboces, Nemetes et Vangiones et plerique Belgae ignominiae loco acciperent se Gallos vocari, nec Cornelio Tacito assentior qui Germaniae vocabulum recens esse dicit, tantumque eos dici Germanos qui trans Rhenum pulsis Gallis consederint, ita enim inquit. Ceterum Germaniae vocabulum recens et nuper auditum, quoniam qui primi Rhenum transgressi Gallos expulerint, ac tunc Tungri nunc Germani vocati sunt, ita nationis nomen evaluisse paulatim, ut omnes primum a victore ob metum, mox a se ipsis invento nomine Germani vocarentur Primum quod antiquitus Germania vocitata est, quae nunc Francia dicitur. Ita refert divus Hieronymus. Inter Saxones quippe et Alemannos gens non tam lata quam valida, apud historicos Germania, nunc vero Francia vocatur. Et Iulius caesar. veros Teutones qui duce Ariovisto Rhenum transgressi sunt nominitavit Germanos. Recens etiam nomen nego, quantum enim historiae vel antiquissimae tradunt, et ab eo tempore quo lingua latina in exteras nationes vagari coepit. dicta est haec regio Germania. Antiquitusque Germanos Rhenum traductos Belgarum in finibus consedisse comperimus. Et Titus Livius Germanorum meminit tempore Brenni et Senonum in Italia, unde et eius derivatio explodi potest, nos verum dedimus Germaniae interpretamentum. Et ut dicam quod sentio Caesar augustissime. Quae est natio alia sub caelo, ubi tanta tamque sincera nobilitas principum sit, uti apud Germanos? ubi tot generosi proceres? ubi tot fortissimi equites? totque animosi milites? nec est item ex universo terrarum orbe alia natio, ubi sit tanta populi multitudo, ubi sit tantum roboris atque animi, id quod etiam remotissimis a nobis gentibus est in aperto. Silentibus enim nobis confirmat (teste Iosepho) Agrippa rex Iudaeorum in contione. Quis vestrum (inquit) non audivit multitudinem Germanorum? virtutem quoque et magnitudines corporum, ut arbitror saepe vidistis. Sed illi quidem ita ingentem spatiis regionem incolentes, spiritus autem maiores corporibus gerentes et animam quidem contemptricem mortis, indignationes autem vehementiores feris etc. Ecce quanta laus ab externis. At quid pluribus moror in re aperta, cum longe maiora restent, quae est demum gens alia, quae suos fines adeo longe lateque in omnes mundi angulos protulerit, ut nostra. Germaniae enim fines,uti veteres rerum scriptores prodiderunt, ab oriente Histula fluvius et Hungariae limes fuerunt. Ab occidente Rhenus. A meridie Danubius. A Septentrione Oceanus et mare Baltheum
quod et Suevicum appellant. Nunc quantum extra hos terminos, non solum victrici manu vagati simus, quod cum pluribus populis et regibus potest nobis esse commune, verum etiam adhuc possideamus, et ea conditione, ut se aliud esse genus a nobis penitus ignorent, non obscure datur intelligi. Ab oriente saepe cruento marte Hungaros percussimus, nostra est ultra Hungariam regio septem castrorum ut vulgo dicitur, cuius gentes Iazigas Methanastas. vel communiori vocabulo Dacos appellitavit antiquitas. Quod si meridiem versus procedas. Rhoetos. Vindelicos. Noricos hoc est Boioarios atque Alpestres circum iacentes. Austriam, Stiriam quondam Alpesque possidemus usque in gremium Italiae progressi, magnaque ex parte Histros et Liburnos, quorum regionem ut multi existimant hodie Carni Croatini et Carinthiani obtinent, in ditionem nostram redegimus. Saepe item Ligures et Insubres, nunc Longobardos. Denique quae est et gens a nobis Suevis originem ducens iuxta Cornelium Tacitum qui Longobardos inter Suevos annumerat. Saepe Thuscos, Siciliam. Graecos, totamque Italiam cruenta manu contudimus. Nonne maiori ex parte Germani fuerunt de quibus scribit divus Hieronymus ad Heliodorum. Horret animus temporum nostrorum ruinas prosequi. Viginti et eo amplius sunt anni, quod inter Constantinopolim et Alpes Iulias quottidie Romanus sanguis effunditur. Scythiam. Thraciam. Macedoniam. Thessaliam. Dardaniam, Achaiam. Epiros. Dalmatiam cunctasque Pannonias. Gothus. Sarmata, Quadus. Alanus, Vandali, Marcomanni vastant. trahunt rapiunt. Longobardi item de quibus supra diximus. Germani quid egerint in Italia et Gallia (cuius ad huc partem possident) neminem latet, qui et ipsi Pannoniam olim occupasse praedicantur, expulsis prius Hunnorum populis fortissimis Ab occidente nemo est qui nesciat quam late nostrum nomen protulimus, nostri sunt eiectis Gallis quondam Helvetii, nostri Rauraces, nostri Triboces, Nemetes Vangiones. Treviri, Nervii, Codrusi, Menapii, Mediomatrices, Ubii, Eburones. Batavi. Morini, Leopontii, Aduatici, Frisii, Ambivariti. Maguntiaci, Allobroges, Bethasii, Leuci, Sedusii, Segni, Suesii, Nantuantes, Tulligni, nostra est Britannia quam Suevi Angli quorum meminit Cornelius Tacitus possidentes, Angliam nominitaverunt. Et Ptolomeus inter Suevos Anglos ponit, dicunt alii esse Saxones, uti maior pars recentiorum, sed quibus refragatur venerabilis presbyter Beda et ipse Anglicus in historia anglorum, referens Anglos habitasse inter provincias iutarum et Saxonum, quorum ager in eorum egressu diu desertus manserit, hanc historiam si legeris invenies luculenter aliud genus esse Anglos a Saxonibus, aliquotque genera Anglorum. Picti item et Scoti Germani sunt populi, quod si dempseris Francos et Burgundiones qui fuerunt Germani, et germanis oriundi nomenque terrae dederunt, totam paene Galliam sustulisti. De cuius calamitatibus ita loquitur noster Hieronymus. Gens Thethonum ex ultimis Oceani atque Germaniae profecta litoribus omnes Gallias inundavit, saepiusque caesis Romanis exercitibus apud aquas Sextias Mario pugnante superata est. Idem innumerabiles et ferocissimae nationes universas
Gallias occuparunt, quicquid inter Alpes et Pyrenaeum est quod Rheno Oceanoque includitur, Quadus, Vandalus, Sarmata, Halani, Gipedes, Heruli. Saxo nes, Burgundiones. Alemanni et o lugenda resp. hostes Pannonii vastarunt. Magontia cum nobilis quondam civitas capta atque subversa est. Vangiones multa obsidione deleti. Remorum urbs praepotens, Ambiani, Atrebatae, extremique hominum Morini. Tornacum. Nemetae. Argentoratum translatae in Germaniam. Aquitaniae novemque populorum Lugdunensis et Narbonensis provinciae praeter paucas urbes populata sunt cuncta. Quid dicam de Hispania? quae Germanorum fortitudinem multis cladibus sensit. nonne et Suevi nostri sub Arcadio et Honorio vastatis Galliis Pyrenaeoque superato Hispanias ingrediuntur, omnia vastantes ac dilaniantes, tandem in Galecia consederunt, ibique septem per ordinem reges habuerunt. Si autem pergas ad septentrionem nostra est Prussia, cuius habitatores antea Hulmerigros vel Bructeros dictos ex manibus infidelium detrahentes nobis et Christianae reip. cives fecimus. Sunt praeterea Cimbri quos nunc Daunos vel Dacos vocamus. Sueti. Norvegii et Gotthi in ultimis orbis regionibus siti. per bellicosam Germaniam Christianitati donati, quos tamen omnes Germaniae finibus contineri consultissimis cosmographis persuasum est. In Balteo enim mari (quod melius Suevicum a Suevis et Suevo monte ut post dicam diceretur) Insulae sunt multae, ipsius Germaniae et praesertim Scandinavia omnium clarissima, unde Gothos exisse omnes eruditi inter recentiores scriptores affirmant, et Gothia ipsa vel hodie dicitur, vel quod magis credibile est, cum incompertae sit magnitudinis pars Scandinaviae esse potest. De insulis igitur Suevici maris, verba Plinii adducemus li. iiii. na. histo. dicentis. Incipit inde clarior aperiri fama ab gente Ingaevonum, quae est prima. inde Germaniae Suevus mons ibi immensus, nec riphaeis iugis minor, immanem ad Cimbrorum usque promontorium efficit sinum. qui Codanus vocatur, refertus insulis, quarum clarissima, Scandinavia est incompertae magnitudinis, portione tantum eius quod sit notum Hillevionum gente, quingentis incolente pagis. quae alterum orbem terrarum eam appellat, nec minor est opinione Eningia quidam haec habitari Vistulam usque fluvium a Sarmatis Benedis. Scyris. Hyrris tradunt. Sinum Clylipenum vocari, et in ostio eius insulam Latrin. Mox alterum sium Lagnum conterminum Cimbris, promontorium Cimbrorum excurrens in maria longe, paeninsulam efficit, quae Haustisus appellatur, xxiiii. mille passuum. Inde insulae Romanis armis cognitae. Earum nobilissima Burcana, Fabaria a nostris dicta, a frugis similitudine sponte provenientis. Item Glessaria a sucino militiae appellata a barbaris Austerania. praeterque Actania. Tota autem hoc mari ad Scaldin usque fluvium Germaniae incolunt gentes. haud explicabili mensura. Haec Plini. Ego ut ad institutum redeam. Livonii maioribus etiam incogniti. in fidem Christi et Teutonum dominium concesserunt. Quod si in universum nostrorum illustria facta recensere liber. paucae sunt gentes in vasto terrarum orbe. quae non aliqua ex parte Germanicum martem sunt expertae, vel saltem nostrum nomen non formidaverint aliquando. Romani vero terrarum domitores. et si nobis saepe fuerint superiores.
numquam tamen hos sine cruenta et luctuosa victoria domum remisimus. quos et saepe vicimus. et memorabile cladi affecimus. Testis est nobis Cornelius Tacitus non Germanus sed Romanus scriptor. Sexcentesimum et xl. annum (inquit) urbs nostra agebat. cum primum Cimbrorum audita sunt arma Caecilio. Metello. ac Papirio Carbone cos. ex quo si ad alterum imperatoris Traiani consulatum computemus. cc. ferme et xx. anni colliguntur. tam diu germania vincitur. medio tam longi aevi spatio multa invicem damna. non Samnis. non Poeni. non Hispaniae. Galliaeve. ne Parthi quidem saepius admonuere Quippe regno Arsacis acrior est Germanorum libertas. quid enim aliud nobis quam caedem crassi amisso et ipso Pacoro infra Ventidium deiectus oriens obiecerit. At Germani Carbone et Cassio et Scauro Aurelio. et Servilio caepione M. quoque Manlio fusis vel captis quinque consularibus exercitibus. Po. ro. Varum tresque cum eo legiones etiam Caesari abstulerunt. nec impune C. Marius in Italia. Divus Iulius in Gallia. Drusus ac Nero et Germanicus in suis eos sedibus perculerunt. inde otium donec occasione discordiae nostrae et civilium armorum expugnatis legionum hibernis etiam Gallias affectavere. ac rursus pulsi, inde proximis temporibus triumphati magis quam victi sunt. Quare Florus bene dixit Germaniam quoque utinam vincere tantum non putassent romani. magis turpiter amissa est quam gloriose acquisita. Nonne et Lollius ab Augusto in Germaniam missus, maxima cum infamia bello victus est. Et Vannius a Druso Caesare Suevis impositus turpiter trucidatus Quid sub Galeno et Valeriano imperatoribus factum est. Germani in omnes Romanorum fines invehuntur Alpibus Rhaetia. totaque Italia penetratis. Ravennam usque perveniunt. Alemanni Gallias pervagantes etiam in Italiam transeunt. Quadi et Sarmatae Pannonias depopulantur. Germani ulteriores abrasa potiuntur Hispania. Haec Paulus Orosius ad Augustinum Sed quid de Vandalis et Gothis. quae ambae gentes fuerunt Germaniae. habueruntque veram originem a Germania. qui quid in Gallia. Hispania. Sicilia. Illyride et in Pannonia egerint bellicosa manu, nemo est qui nesciat. Hi toti Italiae. Romanaeque urbi (quam saepius captam spoliaverunt diripueruntque) iugum imposuerunt, quin potius lacerarunt miserrime. Graecia Macedonia. Pontus et Asia. Gothorum inundatione deletur. Pannonia item et Moesia. et omnis Illyris occupatur. Hunnique ab his victi Vandali autem omnia per utrasque Mauritanias Numidiamque populati sunt Carthago ab his capta. Immo et tota Africa Aegyptum usque et Aethiopiam ab iisdem late dominantibus occupata. Hunni sive mavis Hungari postremum longe lateque praedicantur nec immerito. quorum nomen barbarusque exercitus, toto terrarum orbe formidabilissimus fuit. Taedet dicere quas clades. quaeque detrimenta Illyriis. Thracibus, Italiae. Galliae. Hispaniae. etiam Germanis, ceterisque nationibus intulerint. sed a quibus quaeso? non semel et iterum, verum saepius victi sunt quam a Germanis Carolus Magnus suis eos in sedibus, hoc est in Hungaria (sunt enim ab origine Scythae) ut volunt percussit atque superavit, Pipinus eius filius iterum rebellantes in deditionem recepit. Ottho primus iuxta Augustam vindelicorum ad internicionem paene delevit. Conradus primus dux Suevorum Sclavos quos dicunt et ipsos Hunnos
compescuit cuius anno primo Hunni a Suevis et Boioariis iuxta Rhenum vincuntur Henricus rex Alemannorum eosdem apud Merspurgum, memorabili strage affecit. Henricus dux Boioariorum capta aquilegia, Hunnos Italiam invadere conatos prope Iustinopolim praelio bis commisso profligavit, atque in Hungariam redire compulit. Henricus secundus Suevus in propriis sedibus vicit atque his regem dedit, nec te lateat, apud me eosdem esse Hunnos et Hungaros, uti etiam Blondo visum est, dum inquit, In hoc vero feliciores Hunni, quod soli ex omnibus scilicet populis per terras hinc armata manu vagantibus provinciae quam obtinuerunt suum dedere nomen, pro Pannonia enim videmus semper postea Hungariam esse dictam, nec hoc incongruum, nam cum dicantur Hunni, facile eorum regio in Hungariae nomen concessit, quod nisi ita esset, haec tantum de Hungaris dixisse volo, quos constat ferocia animi, scythicaque crudelitate atque successu rerum Hunnis numquam fuisse inferiores, qui et ipsi Scythae sunt, Et Hunni sive posteriori et altero exercitu Scythia profecti, sive paulatim (ut fit saepe) murato paulum ut dixi vocabulo sic dicti, priores autem Hunni una cum Gepidis suis a Longobardis Germanis victi. Pannonia exterminati sunt, quam illis precario postea Longobardi inhabitandam concesserunt, Quadi et thuringi primos Hunnos suasu ostrogothorum superarunt filios attilae duos fratres, qui terrore concussi in Scythiam refugerunt, et patriam suam At longum esset referre omnino, ut redeam unde digressus, quas intulerint Romanae reip. molestias atque clades Germani, qui et si Romanorum fortunae et felicitati aliquando cesserunt, postea tamen et ipsi de Romanis, de Gallis, de Hispanis, de Hungaris atque aliis diversis gentibus saepenumero triumpharunt, nec Romani cum rerum potirentur res magnas sine Germanis auxiliantibus peregerunt, qui enim alii quam Germani vicerunt Pompeium illum magnum? qui Alexandri Macedonis, Herculis, Liberi Patris acta superasse praedicatur, Citetur Lucius florus qui de bello philippico ait. Nam cum diu aequo marte contenderent Pompeius et Caesar, iussuque Pompei fusus a cornu erupisset equitatus, repente Caesar signo dato, Germanorum cohortes tantum in effusos equites fecere impetum, ut illi esse pedites, hi venire in equis viderentur, hanc stragem fugientis equitatus levis armaturae ruina comitata est. Et si liceat veritatem dicere Imperatores Romani, candidissimi triumphi loco duxerunt Germanos Rheno tenus prohibere potuisse, ne ut saepissime factum est Germani in fines Gallorum Hispaniarumque et ipsius Italiae prorumperent. Nam trans Rhenum nemo eos impune lacessivit, nec quisquam externus feliciter diu apud eos, quantacumque potentia et multitudine stipatus fuerit, regnavit. Obicietur scio statim mihi Caesar qui res magnas in Germania gessisse praedicatur, At videamus quid gesserit, inveniemus se ipso referente et solos Sicambros adortum fuisse, qui cum fugissent Caesarem paucos dies in eorum finibus moratum omnibus vicis aedificiisque incensis, frumentis succensis se in fines Ubiorum recepisse. At quid contra Suevos gesserit referet ipse idem Caesar, Ubiis auxilium suum pollicitus, si ab Suevis premerentur, haec ab his cognovit Suevos postquam per exploratores pontem fieri comperissent,
more suo consilio habito, nuntios in omnes partes dimisisse, uti de oppidis demigrarent, liberos, uxores suaque omnia in silvas deponerent, atque omnes qui arma ferre possent, unum in locum convenirent, hunc esse delectum medium fere regionum earum quas Suevi obtinerent. Hic Romanorum adventum exspectare, atque ibi decertare constituisse, quod ubi Caesar comperit, omnibus his rebus confectis, quarum rerum causa traducere exercitum constituerat, ut Germanis metum iniceret, ut Sicambros ulcisceretur, ut Ubios obsidione liberaret, diebus omnino, xviii. trans Rhenum consumptis satis, et ad laudem et ad utilitatem profectum arbitratus se in Galliam recepit, pontemque rescidit. Accipio igitur Caesarem in testem et requiro eius scripta quid fecit in Germania laude dignum? fecit pontem per Rhenum multis diebus, summa difficultate et maximis impensis, ut afflictis Ubiis auxilium ferret contra Suevos. At bone Caesar ubi audivisti Suevos esse congregatos. Romanorum adventum exspectare, atque cum his decertare constituisse, fugis in Galliam celeriter pontem rescindens, ne te insequi possent. O miserum auxilium quod fers Ubiis, quos in summa omnium rerum difficultate atque anxietate reliquisti, nunc verum esse experiris quod prius dixisti, Suevorum esse gentem longe maximam et bellicosissimam omnium Germanorum, nunc crediturus es Tencatheris qui apud te dixerunt, se se unis Suevis concedere, quibus ne dii quidem immortales pares esse possint, Reliquum quidem in terris esse neminem, quem non superare possint. O qualem metum, quam parvum iniecisti Germanis cum ista tua exercitus traductione, quod si caesar de se ipso haec fatetur, quid si quispiam ex Suevis interfuisset, remque ad posteros transmisisset? O quam in multis dissentiret a Iulio, nemo enim est qui non magnifice de suis rebus loquatur, multo magis scribat, Et adversariorum quantum possit extenuet. Quare Augustissime rex iustissime, conqueror Germanis numquam animos sed scriptores defuisse. At caesar conscientia forsan rerum antea trans Rhenum parum magnifice gestarum, iterum pontem fabricat atque exercitum traducit. ipse huius reddit causam esse, quod Germani auxilia contra se Treveris miserant, tandem reperit a Suevis auxilia missa esse. Postquam Suevos audit esse in armis, atque adventum Romanorum exspectare, rem frumentariam providet castris, Idoneum locum deligit. Ubiis imperat pecora deducant, sua omnia ex agris in oppida conferant, sperans barbaros atque imperitos homines inopia cibariorum adductos, ad iniquam pugnandi conditionem posse conduci At ubi desperavit eos insidiis circumveniri posse, reducto exercitu (ut ipse inquit) partem ultimam pontis, quae ripas Ubiorum contingebat in longitudinem pedum ducentorum rescidit, atque in extremo ponte turrim tabulatorum quattuor constituit, praesidiumque cohortium duodecim pontis tuendi ponit, magnisque eum locum munitionibus firmat. Ecce Ubiis in summo discrimine positis, ipse rescindit pontem ex una parte, et ex alia ne Suevi subsequi possint praesidium locat, unde factum reor ut successu temporis Ubii a Suevis oppressi et detriti, in ulteriorem Rheni partem concesserint uti nemo dubitat. Quare
verissime dicit Aeneas Silvius, Terrarum ille calcator omnium, et orbis domitor Iulius Caesar quamvis subactis Gallis saepe Rhenum transiverit, bellicosam tamen et asperam Suevorum gentem dimisit indomitam, Augustus Octavianus cui et Parthorum et Indorum reges munera miserunt, qui unus omnium Romanorum fortunatissimus est creditus, ille inquam felicissimus imperator, nec alibi teste Suetonio nisi apud Germanos succubuit, nam Lollianam et Varianam cladem in Germania perpessus est. Lollianam maioris infamiae quam detrimenti. Varianam paene exitialem tribus legionibus cum duce, legatisque et auxiliis omnibus caesis, unde adeo consternatum ferunt fuisse augustum ut per continuos menses barba capilloque summisso caput interdum foribus illideret, vociferans. Quintili Vare legiones redde, diemque cladis quotannis maestum habuerit ac lugubrem, quod si viginti bellorum libri exstarent Plinii secundi, quae gesserunt cum Romanis Germani, pro confesso habeo multa et innumerabilia posse reperiri, quae ad nostrum decus et ornamentum non mediocriter facerent, quae omnia intercepit temporum iniuria. Postremo si fidem volumus adhibere sicuti non immerito possumus Goffredo Viterbiensi in suis chronicis, et quibusdam aliis fide dignis scriptoribus, Suevi Senones quorum meminit Ptolomeus, Strabo. Cornelius Tacitus, et alii cum transrhenanis Germanis in Belgarum finibus habitantibus, anno ab urbe condita septuagesimo quarto supra tricentesimum duce Brenno, qui et idem Suevus erat Italiam ingressi sunt. Romam vastaverunt. Subiugatis tamen ante Gallis et conditis a suo nomine Gallis Senonibus (Scimus enim plerosque Gallos esse ortos a Germanis, Rhenumque traductos antiquitus, et propter loci fertilitatem ibi consedisse) in partem etiam militiae receptis. Romam incendit pars atque in Italia consedit, pars eorum Illyricos sinus per strages Barbarorum penetravit et in Pannonia consedit, alii Graeciam alii Macedoniam omnia ferro prosternentes petivere, Hi sunt Senones qui postea Gallo graeci, postremo Galatae dicti sunt, eos autem fuisse Germanos luculentum dat argumentum divus Hieronymus li. ii. in epist. ad Galatas, qui dicit Galatas excepto Graeco sermone quo omnis oriens loquitur propriam linguam eandem paene habere quam Treveros, Constat autem et haud obscurum videri debet. Treveros longo tempore ante divi Hieronymi nativitatem transisse in nomen nationemque Germanicam, hoc primum videtur probare Iulius Caesar qui scribit plerosque Belgas ortos esse a Germanis. Rhenum antiquitus traductos propter loci fertilitatem ibi consedisse. Gallosque qui ea loca incolerent expulisse. Astipulatur et Suetonius qui dicit Augustum Suevos et Sicambros sese dedentes traduxisse in Galliam atque in proximis Rheni agris collocasse. Cornelius item Tacitus. Treviri et Nervii (inquit) circa affectationem Germanicae originis ultro ambitiosi sunt. Et idem ipsam Rheni ripam haud dubie Germanorum populi incolunt Vangiones, Triboci. Nemetes et Ubii, quibus omnibus proximi sunt Treviri, Et Ammianus Marcellinus qui ante Hieronymum sub Iuliano floruit. Coloniam Agrippinam, et Treverim urbes esse
Germaniae prodidit, Et Cornelius alibi libro xix. tempore Vitellii Treveros fuisse Germanos luculentissime ostendit, his verbis. Et victae legiones ne manere adhuc civili bello ambigue agerent per Illyricum dispersae, in Britanniam inde et Hispanos, nuntios famamque in Galliam, Iulium Calenum tribunum in Germaniam Alpinum montanum praefectum cohortis quod hic Trevir. Calenus haeduus, uterque Vitelliani fuerant ostentui misere. Nec ego accedo his qui scribunt Suevos Seninones. Senones enim in vetustissimis libris atque etiam in nova impressura reperio, quod autem Livius et eius sequaces tantum meminerunt Gallorum, mirum nemini videri debet, quoniam et eo tempore notiores et proximiores erant Romanis Galli, et Suevi Senones iampridem ingressi Galliam ibi sedem locavere. At ego adolescens ne contraire temere Livio latinorum historiographorum facile principi videar, referam ad scholam eruditorum, contentus ea dixisse, quae non aliena videntur a veritate, veluti et plerisque historicis non ita recentibus visum fuisse scio. Sed ne historiam facere velle videar, neve tuas aures longis ambagibus detineam Caesar sacratissime, de bellis Germanorum plura dicere supersedeo, quae non unam et eandem parvam orationem sed grandia volumina expeterent. Et ne quid nobis deesse videat video plerasque urbes et populos origine et vetustate gloriari, in quo genere laudis nostros in primis excellere liquet, nos enim (ut quidam de Atheniensibus dixit) praeter incrementum etiam origine gloriamur, et honestissimis initiis Quippe non advenae, neque passim collecta populi colluvies originem Germanis dedit, sed in eodem nati solo quod incolimus, et quae nobis sedes, eadem origo est, hoc Cornelius Tacitus confirmat, ipse eorum (inquiens) opinionibus accedo, qui Germaniae populos, nullis aliis aliarum nationum conubiis infectos propriam et sinceram, et tantum similem sui gentem exstitisse arbitrantur. Quod si de vetustate quaeris invenies Germanos a Tuyscone filio Noe quem alienigenae Ianum vocitant ortos et plantatos. Inde Teutones dicti vulgo tuytsch a Tuyscone, testis est antiquissimus scriptor Berosus sacerdos Babylonicus, qui refert Noe Ianum dictum ab exordio regni Babylonici quod coeperat anno a diluvio, cxxxi. misisse Tuysconem in Europam ibique regem fecisse, addit etiam primum Babylonici regni Saturnum dictum Nymbrotum quem nos Nemrad vocamus regnare coepisse anno a diluvio, cxxxi. et regnasse annis. ivi. cuius imperii anno, XXV. Tuyscon gigas Sarmatas maximos populos fundavit, legibusque formavit apud Rhenum anno quarto Nini qui nepos fuit Nymbroti. Regnavit autem Tuysco annis, clxiiii. ad cuius temporis medietatem non pervenerunt Babylonici reges, quia viri sanguinum et dolosi non dimidiabunt dies suos, ut testant sacrae litterae. Ex eiusdem igitur verbis non obscure intelligemus Alemannos ab Hercule alemanno vel a Manno filio Tuysconis dici, qui ab alveo hoc est fluvio Manni, Ale enim Scythice et alve interpretantur alveum docti Talmudestae, ut dicit Io. Annius. Alemanni igitur nuncupamur, tamquam habitantes cis alveum et fluvium Manni, et hic enim fluvius rhenus, Id quod idem testatur Berosus apud Rheni Sarmatas (inquit) regnavit filius Tuysconis Mannus, Sarmatiam autem Germania in se
comprehendit, eodem dicente. In Europa regem Sarmatiae fecit Ianus Tuysconem; a Tanai ad Rhenum, nec his accedo qui volunt nos dictos Alemannos a Lemanno fluvio, quoniam hic non in Germania sed in Gallia Celtica fluit non longe a Rhodano, de quo nihil ad Germanos, Ceteri Alemannos ex ala magna, nonnulli ex vulgari Aiman derivantes temere hallucinati sunt, nec minus illi qui a Limago Helvetiorum (qui sunt Galli flumine Alemannos derivant, aut quae convenientia Alemannorum cum Limago? somniare profecto videntur, qui tam imprudenter haec confingere audent, nisi Limagum prius Lemannum dictum velint, nulla tamen veterum auctoritate freti. At sunt caesar et debent merito parva existimari quae diximus omnia, quoniam pessimis quibusque haec contingere Sed laus optima dicenda est quae a virtute proficiscitur, in qua nos cunctis gentibus praestare palam est, quae est enim gens alia servantior aequi omnisque iustitiae? quae constantior, quae tantae tamque sincerae fidei? quo autem nostri amore et veneratione divinum cultum Christianamque religionem prosecuti sint testatur non solum templa Christi sumptuosissima, Coenobia utriusque sexus castissima, arae innumerabiles, verum etiam illustria facta maiorum nostrorum et bella domi forisque pro Christiani nominis conservatione et incremento suscepta. Quod si quis aequus rerum existimator secum reputet, quoties pro Romana ecclesia, pro fide catholica, pro communi denique omnium Christianorum salute nostri imperatores per totam Europam vagati fuerint, quoties Asiam ingressi eam celebribus iisdemque crebris victoriis amplecti fidem coegerint, gentilitatemque et infideles conculcaverint et depresserint? quae oppida nationes, regna et imperia Christianitati donaverint? quoties Hierosolymas et terram sanctam ex hostium fauce vindicaverint? quoties schisma de medio ecclesiae sustulerint? quoties Tyrannos et summis pontificibus rebelles domuerint, et iugum servitutis imposuerint? iudicabit profecto nullam esse ex omnibus terrarum regionibus gentem quae cum nostra de omni laude et meritis in rempu. Christianam ulla ex parte contendere possit. Ne autem verbis tantummodo contendere videamur, pauca nostrorum merita libet in medium afferre, si prius excusaverim quosdam imperatores, pontificum fulminanti censura notatos, quod factum esse tradunt homines non minus fide quam gravitate spectati, non tam imperatorum culpa quam pontificum avaritia atque ambitione, Nam si his imperatores, quos suo imperio deturbare studuisse existimantur, imperium totius Italiae permisissent, numquam essent sententia excommunicationis fulminati, quod Blondus alioquin multa pontificibus blanditus, in secundo Foederico ostendit. cuius coronationem (ut inquit) Innocentius tertius ea ratione renuit facere, quod is magno vir animo sicut Othonem prius, hunc quoque pariter quaereret Italia deturbare. Carolus igitur quia rerum a se gestarum magnitudine nomen accepit (teste Urbano secundo, rerum experientia omnibusque fide dignis scriptoribus) natione et imperio Germanus simul et rex Francorum, Saxoniam magnam germaniae partem et
latam atque Phrysiam prius gentilitatis ritu viventes ad fidem compulit. Idem multos Pannoniae populos sponte ad se venientes baptisari fecit, idem Hispaniam quae per id temporis perditis scelerati Mahumeti sectatoribus serviebat occisis et deletis Afris infidelibus christianitati donavit, Et Carolus Marcellus illius avus Saracenos ad trecenta milia et amplius interemit, Conradus. ii. Foedericus primus. Henricus quintus Suevorum duces et imperatores copiosissimos exercitus pro terra sancta recuperanda, ex Alemannia conflaverunt. quibus gentilium terras saepe ferro ignique vastaverunt, ac in deditionem compulerunt. Prae omnibus autem imperatoribus formidabilissimus fuit hostibus christianorum Foedericus primus, eiusque interitus toti Christianae ecclesiae fuit luctuosissimus, cuius ductu felicissimo (nisi mors immatura intervenisset) impia Turcarum et Saracenorum perfidia, toto orbe ut sperabatur constantissime fuisset vicatim nedum regionatim eliminata. Secundi autem Foederici imperatoris, animi magnitudine praestantissimi conatus, ideo fuerunt irriti, quoniam (ut spectatis scriptoribus et qui istiusmodi aetate vixerunt visum est) Asianam expeditionem maximo apparatu exercituque instructissimo meditantem, factiosa illa Italia, modo hunc modo illum fovere, subitoque destituere assueta, vel potius ipse pontifex imperium Italicum agitans, rebusque imperatoris et iuribus ut dicitur insidiatus, coegerit non solum a piissimo proposito absistere, verum etiam saluti rebusque propriis summis viribus consulere. Sicut aliis non nullis contigisse scribitur, quorum vires et conatus ad maiora amplioraque aspirantes, Italia rebellans detinuit, variaque hinc inde factionum studia enervarunt. Nam ut tantum dicam de Foederico illo de quo mihi iam sermo est, Huius nomen adeo celebre fuit terribileque omnibus gentibus, ut Sultanus ipse Aegyptiorum imperator, dum ille instructo exercitu terram sanctam a manu infidelium asserturus mare traiceret, nondum viso tota Iudaea excederet, illamque sola formidine ductus Foederico libere et sine sanguine traderet, eo tamen foedere apposito, ne Aegyptiorum fines ulterius progrediendo invaderet. Quare accepto foedere Foedericus Hierosolymis totius Iudaeae rex est declaratus et coronatus, adeo gloriose, ut cum Caesare non incongrue dicere potuisset, veni, vidi, vici. At dum (proh dolor) haec Hierosolymis agerent pontifex imperatorem absentem contemnens. Siciliam et Apuliam eius imperio subditas subiugare, inque suam ditionem redigere annixus est, et ut iure aliquo et iustitia facere videretur, illius cum Sultano foedus (quod tamen saluberrimum Christianae reip. fuit) turpe inque suum caput machinatum (quam vere deus novit) criminatus est. Ea de re Foedericus cum maxima sua et totius populi Christiani iactura et ludibrio, Iudaea hostibus relicta coactus est redire domum, propriaque tutari. Nec me quisquam haec commentum esse existimet, sed coaetaneos Caesaris viros gravissimos, haec et maiora scripsisse non dubitet, de quibus rebus et nos aliquando plura aedemus, nunc ad reliquos pergemus Quid praeterea praedicem de Ludovico Caroli filio, qui praeter alia Christianissimi
imperatoris opera regem Danorum una cum suis ad fidem induxit? Idem regem Bulgarorum una cum sua gente ad fidem capessendam induxit, nonne et Henricus primus de Saxonum genere pro fidei Christianae incremento plurimas gentes conculcavit, praecipue Normannos et Danos. Et ut in summa dicam quod Liburni Illyrii Dalmatae Moravi Poloni Hulmerigri Christianum cultum susceperunt, et omnem idolorum cultum abiecerunt, non nisi strenua imperatorum Germanorum vigilia et opera effectum est, nec (si omnia prosequi vellem) oratione parva sed densissimis codicibus opus esset, quod non obscure intelliges, si cogitabis imperium Ro. ob sola in ecclesiam Christianam merita, ad Germanos esse translatum, quod ad singulare nostrorum decus et ornamentum accedit. Nam et si Assyrios. Medos. Persas. Graecos et Romanos aliquando sibi usurpasse constet imperium, sola tamen libidine regnandi et violentia sunt adepti, et ut turpiter acquisierunt, ita turpiter amisere, inque vilissimam servitutem sunt postea redacti. Nostri vero virtute ac laboribus pro deo susceptis, digni visi sunt vel universo ecclesiae Ro. senatui, qui imperium orbis agerent, quique quod virtute acquisierunt te rege, auspice in aeternum servabunt. Tanto igitur superioribus nationibus superiores existimandi sumus et digniores. quanto praestat virtus et religio vitiis et iniquitati. At illorum gloria referti sunt omnes libri, nostros autem omnes paene et eorum gesta tenebrae occupaverunt situsque obduxit, quod si quaedam ab externis et alienigenis obiter sunt perstricta, scriptorum tamen affectus, amor, odium, metus, adulatio et id genus alia, quin multa addiderint, multa subtraxerint, nemo asserere dubitavit, nec longe repetamus exempla, libet referre quod tempora nostra viderunt. Scripsit ante paucos dies quidem historias regum Franciae, nec quicquam in medium protulit, nisi quod ornaret illos, nec ullam eorum mentionem fecit, quae tu rex augustissime vel in tenera aetate contra eosdem felicissime confecisti. Cui item non repleat omnes annales hoc gloriosissimum facinus, omnibusque saeculis memorabile, dum tuo ductu et auspicio subque tuis signis vix quingenti milites et hi quidem nudi hoc est levis armaturae, quos nunc Hastarios vocitant iuxta Salinas Sequanorum tuae dicionis urbem impetum non solum tulerint quattuor, vel ut alii volunt sex millium loricatorum regis Franciae, quos Cataphractos nuncupamus, verum etiam in turpissimam fugam converterint, multis eorum occisis, partim vulneratis. At nos quasi de industria nostris rebus invidentes, omnia silentio transimus, quid quod alius nomine Iacobus Bergomensis monachus, parum probe descripsit bellum inter ducem austrium Sigismundum patruelem tuum et inter Venetos, quos dum plus aequo laudare studet, laesit omnino veritatem et supplantavit. Est enim adhuc recenti in memoria quantum gloriae, quantumve splendoris amplissimo nomini suo pepererit Sigismundus ille dux inclitus eo bello, dum parva manu paucisque levis armaturae militibus memorabili strage affecerit Venetos, ingentissimas eorum copias partim ferro delens, partim in turpissimam fugam convertens, adeo ut dum quidam fuga salutem quaerunt, inter quos fuit et dux militiae quem capitaneum video a nostris
vulgo dici, in flumen Athesim irruentes perierunt. Fuit autem dux Robertus Severinas, virtute ut dicitur et rei militaris disciplina inter suos spectatissimus In cuius marmoreo sepulchro, Tridenti (ubi corpus fuit conditum) legitur.
Ter proceres Veneti bello petiere Tridentum.
Ter victi et victus ecce Robertus adest.
Taceo quae igne vastaverit dux clarissimus, haud inferior illo Machabeorum Iuda fortissimo, qui parva manu et inferioribus longe viribus innumerabiles illius Antiochi exercitus toties conculcavit et delevit. Et Blondus Flavius, adulanter ne dicam mendaciter Foedericorum gesta, ceterorumque imperatorum qui res magnas in Italia egerunt, vel extenuavit vel transeunter effudit, taceo de aliis multis. Deus igitur tandem gloriae et rebus nostris singulari quodam beneficio consulens, dedit te nobis in lucem Maximiliane rex augustissi. cuius ductu et auspicio nostrae res speciosissimae post longam rubiginem et squalorem tandem claritudine et splendore decorabuntur. Nam et vigent studia, proferunt se ingenia et ostentant, magnumque proventum poetarum tua munificentia exsuscitat. quia literatos amas, quia eruditis suffragaris. Nec immerito, hi enim tibi cumulatissimam gratiam referre queunt de te scribentes, et tua praeclara facinora celebrantes. Quod si beatos existimavit antiquitas quibus deorum munere datum est, aut facere scribenda, aut scribere legem da, Beatissimos vero quibus utrumque, iure te beatissimum simul et laudabilissimum praedico, qui praeter tot res fortiter gestas, inter tot curas, negotia, tot domesticas et externas rerum maximarum occupationes audire vis quottidie, quippiam historicon ac memorabile immo vero tu ipse diceris conscribere historias, et illustrationem Germaniae summo studio meditaris non inferior Iulio illo Caesare, quem vel ideo summis laudibus effert antiquitas, plurisque quam alios imperatores ac principes fecit, quod praeter publica imperatoriaque negotia animum etiam scientiarum studiis adhibuerit, quod et tu egregie de te praestitisti. At ut aliquando finem orandi faciam, ne nimium tuas pientissimas aures laedam, rex sacratiss. tua cantata longe lateque humanitas atque benivolentia, in omnes studiosos me invitavit, ut non nihil a tua maiestate veniam periturus hoc unum scilicet, ut sim maiestati tuae commendatus, quod si consecutus fuero, me Croesi divitias habere existimabo, Et tibi (tam et si nullam aliam remunerationis vicem exigas) hoc de me polliceri poteris rex optime, ut si quid mea carmina unquam possunt, semper nomen tuum laus et gloria maneant numquam intermoritura. Dixi.
Ex Inspruck. M. D. I.
Donasti lauro rex augustissime vatem
Hinc tibi devinctum meque perenne facis.
Unde tuam laudem si me dignabitur ullo
Nomine posteritas, saecula nulla silent
At quoniam tenui nequeunt tua facta referri
Carmine, quae poscunt ex Helicone deas,
Et vix Maeonides possit describere cunctas
Virtutesque tuas martigenamque manum
Sufficit in praesens meritas tibi dicere grates
Versibus incultis, imparibusque modis.
Attamen haec merito tibi nos debere fatemur,
Ut tibi sit compar nullus in orbe ducum
Iustus Aristidem, superas bonitate Metellum
Pace Numa, in bello Iulius alter ades
De cunctis certare libet virtutibus uni,
Romulei cedant Argolicique duces
Vive vale gaude basileus fortissime regum
Et tibi cunctipotens vota secundet, Amen.
Desine falsidica vulgum seducere lingua
O asophe, occultum non tibi dii reserant.
Allatras populum gaudens miranda profari
Ut sis conspicuus famigerumque decus.
Et nisi mentita est scriptura theologa cuncta
Iudicium extremum dicis adesse brevi
Declamas publice mendax et pseudoprophetes.
Ut sis de caelo praecipitatus heri
Imperium senas intra Germania fortis
Perdet olympiadas, fronte severus ais.
Quod si non intra hoc tempus deperdet, habebit
Mille annos ultra vel ruere ipse nego
Unde superstitio haec, aut spiritus iste profanus
O Asophe inflatur, daemonicusque furor?
Namque suis Christus momenta et tempora scire
Non ait est vestrum, scire nec ullus habet,
Consiliumque dei nec perscrutabile cuiquam est
Urbene scripturae te docuisse solent.
Iamque diu sancti mundo cessere prophetae
Quis cum dii soleant mystica verba loqui.
Nunc nisi merdosi nascuntur in orbe prophetae
His Pluto inspirat, praestigiosa strofas
De imperio dicam, meritis virtuteque partum est
Consensuque pari catholicique gregis
Et quod relligio peperit, quod denique virtus
Hoc durare quidem posse perenne reor.
Assyrios, Medos, Persas, vel regna Philippi
Allegas frustra, cum Cecrope Aeneadas
Quos non relligio traxit, sed vana libido
Regnandi et sortis luxuriantis opes.
Interitum quod si nobis fortuna minari
Possit, et ignavi seditione duces.
Hoc tamen incertum est cunctis mortalibus, unquam
Immineat, vel quo possit adesse die
Vade cacatum igitur false et merdose propheta
Elleboro et merdis ablue saepe caput.
Insuper immemorem non esse decere memento
Mendacem, verbis verba quadrare decet.
Stare diu imperium iam narras posse apud ipsos
Teutonicosque viros teutonicamque domum
Affore qui pridem supremi iudicis horam
Dixti, dic possunt quae aedificare fidem.
Desine mordaci regem taxare camena
Detraxisse cave stulte poeta precor.
Rex meus est fortis, est servantissimus aequi
Virtutum splendor imperiique decus.
Quid memoras consulta patrum, quid verba senatus
Qui propriis semper consuluere bonis.
Qui si respicerent regis quoque commoda regni
Et si quod debet caesar habere, datur
Tunc aquila invicta ad Seres penetrabit et Indos
Sic consulta patrum rite iuvare queunt.
At sua dum cuncti procurant commoda, cuncti et
Velle suum soleant legis habere loco
Inque sinu foveant praedones atque latrones
Legibus excussis Caesaris atque iugo
Dumque aquilam implumem temnunt, dum quisque laborat
Extrahere huic pennas, et spoliare macram
Non tibi sit mirum (namque efficit omnia non rex
Solus) si totum concidat imperium.
Vis priscum revocare decus si sancte senatus
Pellere vis hostem finibus ipse tuis
Redde prius pennas, sed quas Iovis ales habebat
Dum stetit imperium, consulere inde potes.
CUm nuper ad nostram orationem regiam plurima addidissem Petre ut te parcissime laudem Germanorum omnium disertissime, inter cetera adieci et Germanos esse indigenas, quod cum pellegissem Aeneam Silvium in sua Europa, et quasdam alias triviales et plebeias historiolas Inveni in illis Francos esse gentem adventiciam et Saxones. quod nostrae omnino non quadrat historiae. Quare congruum putavi non nihil ad defensionem meam super hoc commentari, ne a quoquam mendacii et historiarum ignarus incusari possim. Non licebat autem orationi adiungere, cresceret enim tandem in magnum volumen, nec cohaerent adeo quae addimus vel etiam ante addidimus, usque adeo nihil est quod non adventicia mixtione non corrumpi soleat. Tibi autem praecipue dedicavimus, eo animo, ut examines et iudices, recte nec ne sentiam de istis, quos dicam populis, cum sis multi iugis studiorum exercitamentis eruditissimus, et qui iam diu primas omnium suffragio partes in eloquentia, historiis ceterisque humanis et tersioribus literis vendicasti, perspicuum hinc argumentum quod ad Hispanias, Britannias, ceterosque reges clarissimos a Caesare nostro Maximiliano summa cum laude tua orator mitti soles. Oro igitur atque obsecro, pro tua insita in studiosos humanitate, tuo corrigas iudicio quae minus bene et perperam nobis obrepere potuerunt, nescio enim quo modo, ut Ambrosius scribit, propter imprudentiae caliginem, quae nos circumfundit, unum quaeque fallunt sua scripta, et aurem praetereunt atque ut filii etiam deformes (quis enim filius non formosus matri? iuxta Quintilianum) delectant sic scriptorem indecores sermones sui palpant. Quare tu iusto libramento trutinabis has nostras lucubratiunculas, et errores cultissima tua eruditione exterminato. Vale.
Petre inter raros connumerande virosConciliat ducibus Caesarioque viroExcultum, et si sit posteritatis opusCui nisi doctorum scripta probata placentPrimitias tenuis quas mihi musa, dedit.Et desit scriptis lima severa meis.Te gere Aristarchum, pessima quaeque secans.
Dicito (nam nosti) critico incursante severis
Morsibus, o caveas oro quietus abi
Flaccus nonne refert Venusini gloria ruris
Undique perfectum vidimus esse nihil
Dormitare bonus quandoque videtur Homerus
Marco Arpinati. Zoile saepe tibi.
Semper et haud vigilem scripsisse Platona magistrum
Sentit Aristoteles, philosophosque senes.
Sic ego vel merear non omni ex parte repulsus
Teutonica saltem a posteritate legi.
At nostras aliquid nugas si tu esse putabis
Iudice te vel non barbarus auctor ego.
O mihi quam multum tribuam, quam pectore laeto
Efferar, et coccyx laudis amore canit.
Namque probari dulce mihi est, sed deque probato
Si mea iudicio musa probata tua est.
GErmanos esse autochthones, hoc est indigenas, praeter ceteros affirmat. Cor. Tacitus. qui dicit ipsos Germanos indigenas crediderim, minimeque aliarum gentium adventibus et hospitiis mixtos, quia nec terra olim sed classibus advehebantur qui mutare sedes quaerebant, et immensus ultra (utque sic dixerim) adversus Oceanus raris ab orbe nostro navibus aditur, quis porro praeter periculum horridi ex ignoti maris Asia, aut Africa, aut Italia relicta Germaniam peteret, informem terris, asperam caelo, tristem cultu, aspectuque nisi si patria sit (hodie tamen o Corneli Germania est non solum non informis terris, et tristis aspectu, verum etiam cultissima, vinetisque et omni fructuum segetumque genere et conspicua et fecunda) unde habitus quoque corporum quamquam in tanto hominum numero idem, omnibus truces et caerulei oculi, rutilae comae, magna corpora, etc. haec ille. Soli igitur paene sumus ex omnibus terrarum nationibus, qui sine advenarum mixtura regnavimus. et a conditis monumentis sine iugo servitutis externorum late regnavimus, atque vicinis circumquaque imperitavimus, quod vix ullis populis a condito aevo per totum terrarum orbem contigit, nam ut paucos annumerem. Umbri olim a Tyrrhenis eiecti, tyrrhenia gallis, Galli a Romanis. Romani a Longobardis, et ut Seneca dicit ad Albinam de consolatione. Totum Italiae latus quod inferiori mari alluitur maior graecia fuit. Tuscos asia sibi vendicat, Tyrii. africam incolunt, in Hispania poeni, Graeci se in Galliam inmiserunt, in se graeciam galli, pyrenaeas germanorum transitus omnino inhibuit, vix denique invenies ullam terram quam etiam nunc indigenae colant, haec ille. Assyrii insuper ut ostendam omnium gentium praeter germanorum imperia corruisse, licet olim imperium habuerint. Medi item Persae, Macedones
et Graeci, resque magnas et egregias gesserint, paulo post tamen in servitute sunt redacti. Immo et hodie immanissimae Turcarum libidini et dominationi sunt expositi Romani quondam domini dominorum, hodie servi et servo servorum sunt subiecti. Totaque cum illis Italia. Vandalorum, Gothorum Longobardorum et ceterorum qui Italiam ingressi sunt quasi posteritas. Gallorum non imperium et potentia modo verum etiam nomen deletum est, atque in Francos Germanos translatum. Soli Germani (in quo singulariter gloriari possumus) a nullis nationibus pulsi patria, nullis cedentes, nullius exteri dominium passi, nullum occupatorem sustinentes semper regnavimus, quod si aliquando fortunae cesserimus, nemo tamen apud nos diu feliciter regnavit, et nostrae invicem simul felicitati et virtuti cesserunt omnes aliae gentes, hoc Romani praesertim Iulius et Augustus gentium domitores, terrarumque domini cum sua iactura didicerunt, hoc Drusus Germanicus, quia Germania ut ipsi dicunt devicta nomen accepit, resque omnium praeclarissimas atque felicissimas apud Germanos confecisse famigeratur, morte expertus est. Quare elegantissime simul et verissime cecinit Claudianus poeta.
Nobilitant veteres Germanica foedera Drusos.
Marte sed ancipiti, sed multis cladibus empta
Quis meminit victum sola formidine Rhenum
Hoc item Hunni seu Hungari potius immanissima toto terrarum orbe gens ad internicionem in Germania deleta cognovit, hoc omnes experti sunt quicumque Germanis bella inferre attentarunt, quae cum ita sint, nemo persuadebit mihi a tempore Cornelii Taciti aliquam exteram gentem, prioribus incolis deturbatis Germaniae incubuisse. Nunc mihi certamen est cum quibusdam plebeis Francigenarum historiis, et quibusdam aliis assentatoribus ut videtur qui vel Germanorum laudi invidentes, vel vetustae originis cupidi ut fert mortalium ambitio. Francorum ortum a Troianis auspicantur, quibus nulla fides, nulla recepta historia suffragatur, quoniam Francorum nulla omnium historicorum mentio fit nisi in finibus Germanorum, nullo igitur modo probatur mihi Aeneas Silvius in sua Europa. Primum quod nullam de Suevis vel paucissimam facit mentionem, quos Orosius maximam et ferocissimam dicit esse gentem. Cornelius Tacitus maiorem Germaniae partem obtinere. propriis ad huc nationibus nominibusque discretos. Iulius autem Caesar gentem esse longe maximam et bellicosissimam Germanorum omnium, et quorundam item aliorum Germaniae populorum et quidem praestantium non meminit. Secundo refragor omnino eius opinioni. dum longam connectit fabulam de Francis, dicens esse Troianos ab origine, qui deleto Ilio duce Priamo Priami ex sorore nepote, per pontum Euxinum ad Maeotidos paludes in Scythiam pervenerint ibique civitatem aedificaverint. Sicambriam vocitantes, ex qua dicti Sicambri fuerint, demum tempore Valentiniani Caesaris Germaniam intrasse, et Francos appellatos, quod attica lingua sive feroces sive nobiles sonat. Et alibi. Saxones Graecam sobolem esse affirmant
ex Macedonia classibus advectam. quae Thuringos multis bellis defatigatos paternis agris eiecerit, quod mihi (inquit) non fit verisimile. Est enim vetustissimum in germanica terra Saxonum nomen, cuius omnes veteres meminere. Thuringos nemo antiquorum nominat qui Germanicas gentes enumerant, in adventu primo Francorum, qui tempore Valentiniani Caesaris Germaniam intravere. Thuringos nominari reperio, haec Silvius. Cui ego non detractionis aut gloriae cupiditate, sed amore cui nihil non debeo patriae ductus, contradicam, et a quo patria me Germania iure meritissimo pro sua defensione dissentire postulabit, cui non nihil laudis detraheretur, si haec quae relata sunt vera essent. Primum nemo scriptorum quod ego sciam, ullam facit mentionem Sicambrorum apud Maeotidos paludes in Scythia, nec item Francorum, nec Francus esse existimo atticam dictionem, quoniam praeter cetera attici non habent f literam At ne Aeoles quidem illius literae inventores utuntur, Unde Graecum esse vocabulum non facile inducar. Alii Francos dicunt quasi feroces integre loquendo quod paulo tolerantius esset. Francis etiam nostra orientalis dicitur, hi autem qui in Gallia consederunt, non Franci sed Francigenae potius essent nuncupandi, uti eos appellat Rosvita monialis Saxonica, vel Franci occidentales, quod autem genus Troianorum sint Franci, ex Scythiaque progressi, commentum anile, sordidamque fabellam existimo, et excogitatum ab his, qui de magnis maxima loquuntur, et in favorem illorum qui suam originem vetustissimam atque etiam quondam nobilissimam volunt praedicari. quod et si quidem Manethon Aegyptius antiquissimus dicar, vel ut alii existimant a quibusdam in errorem suum depravatus fingatur dixisse, Francum Celtis imperasse ex Hectoris filiis, attamen nihil mihi obesse debebit, praeter enim hoc quod nec Vincentius Gallus parum disertus historicus concordat Aeneae Silvio nec hic ceteris, nec ceteri inter se, Illud est nemini obscurum, Francum et si regnaverit apud Celtas aliquando, numquam tamen in gentem Celtarum nomen suum transfudisse, posteritatique indidisse, quoniam nullus nec graecus nec latinus, aut cosmographus aut historicus quantum ego legisse potui Francorum meminit in Gallia, nisi tum demum illorum qui germania profecti totam Galliam inundarunt circa Valentiniani tempora, adeo ut inter Francum illum qui Celtis imperasse dicitur, et Francorum in Galliam transitum, anni plus quam mille et quadringenti sunt exacti. Dimissis igitur fabulis Blondo Flavio assentior homini non Germano sed Italo, qui dicit (sicut et plerique alii) Francos, Vandalos, Burgundiones omnes vetustam originem habere ex Germania, deque quibusdam Plinium citat in quarto naturalis historiae, ex traditione Agrippae dicentis, Germanorum genera esse quinque. Vandalos quorum pars Burgundiones, ubi nunc perperam Vindelici legitur, et male meo iudicio, quoniam paulo ante idem Plinius vindelicos alpium accolas extra Germaniam collocat, hisque conterminos Rhaetos non meminit inter Germanos sed Alpestres, Germania enim omnis teste Cornelio Tacito a Gallis Rhaetiisque et Pannoniis Rheno et Danubio fluminibus separatur, unde
extra Germaniam Vindelicos habitasse perspicuum est, tametsi iam diu et multis ante saeculis in nomen nationemque transiverint Germanicam, sicut et Rhaeti. Sint autem Vindelici (quos hodie Algoios vulgo nominamus vel potius algeos ut alibi dixi) ad quos ut Strabo dicit Brigantii pertinent, quod autem dicit Silvius esse vetustissimum in Germania Saxonum nomen, cuius omnes veteres meminerint. thuringos autem tempore Valentiniani primum nominatos. non me rivalem et coassertorem habebit, quoniam Saxones non legi nisi tum demum tempore Diocletiani vel sub Vespasiano ut meminit Hegesippus Thuringi autem teste Cornelio Tacito in exercitu fuerunt Vitellii Ro. impatoris, qui germanicas legiones habebat in Gallia, a quibus et imperator salutatus est, ante Saxones nominati. Cum igitur nec adventus ullus Francorum sciatur, quippe quos constat eruditorum iudicio esse indigenas Germaniae, nec de Sicambris historia Aeneae quadret, quoniam quidem nullos unquam legamus fuisse in Scythia, et item illud nomen sicut omnium ferme Germanorum recens sit, nemo mihi persuadebit gentem esse adventiciam, sicut nec alios Germaniae populos, quorum pariter nomen recens est. At quod plus de Francis quam aliis fabulatur, fecerunt bella eorum plurima, quae gentem maxime recentis famae extollere et nobilitare in primis solent, quoniam prius ignota et humilis in magnam homines admirationem adducit. Merum igitur commentum existimo, et eo libentius etiam, quoniam nullus est fere populus, excutiendo etiam veteres historias, qui non vetustam vel a longinqua aliqua regione (et in primis Francigenae qui vel superbissimi existimantur) originem praetendere gaudeat, praesentia etenim sordent usque adeo, ut nulla fere sit nobilitas apud Italos hodie, quae non suos maiores Germania oriundos praedicet, e contrario nobilissima quaeque familia Germanorum suum ortum a Romanis auspicatur, Sed quod Germania quondam, nunc ut existimat Hieronymus Francia vocitetur mirandum non est, cum nulla natio ex tota Germania (quamvis plurimas enumeret Plinius, Strabo, Ptolomeus, Cornelius Tacitus et alii) suum nomen antiquum retineat, praeter unos Suevos, et Frisios quos posteriores Plinius et Tacitus celebrarunt, et nemo quod ego sciam vetustior, unde venerunt quaeso? quos hodie vulgo Hegoios Algoios vel algeos Wirtembergenses, Badenses dicimus unde Brisgaudii Brisacogeani melius, Sungaudii? unde Misnenses, Slesitae. Hessi. vel Hassones ut nunc dicimus, unde Wedressi. Westvali, Pomeriani, Lusatii, et alii non pauci? quorum nemo ex scriptoribus meminit, unde perspicis maximam esse in Germania nominum mutationem, quod fere solet fieri, dum gens aliqua, et si primo tenuissima et humillima, postea tamen rapinis praedationibus, vel iustis etiam bellis cantata accipit vel a castro, oppidove aliquo humili ubi primum se continuit, vel a duce eius nomen sicut Wirtembergensis hodie florentissimus apud Suevos ducatus, a montana et unica arce nomen accepit, vel potius arx et tandem regio ipsa, a regulis nobilissimis tamen cognominata est Sicut Marchionatus Badensis ab oppido Baden. et Misnensis a Misna, apud maiores non adeo vetustos in nullo
neque nomine neque memoria, Sicut etiam Alpestres illi quos vulgo suiceros vocamus, sedes ut volunt Helvetiorum habitantes a Suitz agresti viculo videntur non obscure appellati, nam quod ad Suedos populos suam originem referunt nihil mihi fabulosius existimatur. Ante ducentos etenim annos in nulla existimatione habiti sunt, verum paucos ante annos a caede suorum dominorum famam vel potius infamiam auspicati, in magnam gentem et potentiam coaluerunt, post hoc aliis lacessiti bellis egregie restiterunt. Nec mirum videri debet, maximis enim fluminibus altissimisque et natura munitissimis montibus septi, expugnari difficillime possunt et sicut asperam, inclementem, et tristissimam maiori ex parte habent regionem, ita gens est effera, agrestis, pertinax, Saxones autem fuisse Macedonas quis credat? quis enim Graecia relicta Germaniam peteret? at non persisto ulterius in multa refutatione, quoniam et ipse Eneas contra dixisse videtur, et credibile non est tantam tamque amplissimam Saxonum nationem. et tam multa dicione praeditam linguam tam cito moresque Germanos induisse. Hinc etiam quod Franci, Thuringi, Saxones et postremum Boioarii quos nunc Bavaros vocamus, et alii sint indigenae, illud est non omnino leve argumentum, quod nullum peritus monumentum, nulli annales, nec ullius alterius linguae quam Germanicae signum vel vestigium appareat per Germaniam, nec Bavari mihi ab Avaribus descendisse videntur, sed potius a Bois nomine. unde et Boiemi quamvis mutatis cultoribus ut Tacitus dicit, Boii enim in deserta Noricorum concessisse praedicatur. Et Rosvita monialis quae tempore Otthonis secundi claruit. Bavaros appellitavit Baioarios, et Hungaros hodie Avares, sicut et Otho Suevus historicus clarissimus, nec hoc absonum. facillime enim baioariorum in bavarorum nomen causa brevitatis vel corruptione potius est mutatum, Sunt igitur Saxones ut a diverticulis redeam origine Suevi (quos constat citra et ultra Albim fluvium sedes habuisse) qui et ipsi Saxones paulatim ut fit in proprium nomen et potentiam coaluerunt, sicut et nunc Wirtembergenses, nec hoc incongruum aut a veritate alienum videri debet, quoniam credibile non est tantam innumerosissimamque Suevorum nationem, uno aliquo nomine fuisse contentam [(editor); sic: cotentam] , quae hodie multo arctioribus clausa limitibus, multa privata habeat nomina apud priscos ignota, id quod obscurum est nemini, Volo autem esse Suevos ex hoc maxime fundamento cum Saxones sint indigenae habitatores antiquorum Suevorum, quis dubitat sicut ex Germanis teste Hieronymo Franci cognominati sunt, ita ex Suevis Saxones factos a duce vel familia praesertim propter differentiam hodiernae Sueviae, unde ego plura dicere supersedeo, contentus vera et verisimilia non figmenta dixisse, vale candide lector, Ex Tubinga.
SI omnium vel gentilium suffragio, eos summis celebrat laudibus antiquitas, certissimumque illis in caelo locum definitum vult, qui pii in patriam consilio vel armis remp. sunt tutati, si item non tam testimonio scriptorum quam ratione fortiter pugnandum pro patria videatur? si postremo mors omnium speciosissima praedicatur immo gloriosa et beata ut Cicero dicit eorum qui pro patria mortem obierunt, et Codrus rex atheniensium duoque Decii. innumerabilesque alii maximis ideo efferuntur laudibus, quod se patriae saluti devoverint, Si contrario hi qui in patriam deliquerint, atque conspiraverint, impii parricidaeque summa cum ignominia appellitantur, in eosque durissimis legum censuris. foedissimoque cruciatus genere est animadversum, quis iure hoc meum factum improbare potest? quod patriam meam Germaniam iniuriis provocatam defensare conabor. Cum igitur Leonhartus Iustinianus venetus (cuius nec mores nec vitam nec eruditionem carpere mens est) in germaniam, imperatorumque germanorum amplitudinem et coronationem intemperanter invehatur, quis non mihi germano concesserit? quis convenire non viderit? quis postremo hoc a me patriam meam iure repetere posse neget? ut ego pro virili portione eius honorem atque maiestatem tuear, nemo ita desipit, ut non credat, quare cum sim in eam vocatus conditionem, ut dii immortales potius occasionem quam mentem armis defendendi patriam negaverint, ut pius, ut gratus in illam non obscure iudicer,
quicquid et quantulumcumque est in me ingenii et eruditionis (quod sentio perquam exiguum esse) ad eam non ab iniuria modo vindicandam, sed ornandam etiam si possum cunctis viribus conabor. quod si hic vel alibi contra Venetos vel Francigenas germaniam incessentes paulo commotius scripsero, Deus immortalis sit mihi testis, me id non studio mordacitatis aut propriae laudis, Verum solius patriae amore (cui me omnia debere superius declaravi) fecisse, et esse agressum, hoc enim possunt considerare omnes hi qui noverint me scripsisse contra Venetos, et parrisianos quibus me in omni liberali disciplina, omnique genere eruditionis, non solum non aequandum existimo, sed etiam non nisi longissimo intervallo eorum vestigia consecuturum spero, non enim tantum mihi arrogo ut in classes illorum virorum referre cupiam. Unde stultissime facerem, si me laudis et gloriae, aut mordacitatis etiam libidine illis opponerem, quibus me in praedam mala fretus causa obicerem, nam dum ad gloriam niterer omnibus essem futurus ludibrio, sed iustissimae causae meritis et veritate innixus et fretus, nullam invidiam non subeundam, nullas inimicitias declinandas dum patriae consuluero existimo, nec sine exemplo, nam ut Cicero eleganter dicit, quis est tam tenui cogitatione praeditus, cuius animus tantis invidiae angustiis continetur, qui non hunc hominem studiosissime laudet et sapientissimum iudicet, qui pro salute patriae, pro incolumitate civitatis pro reip. fortunis quamvis magnum atque atrox periculum studiosissime suscipiat et libenter subeat. Utinam siquis rescribere velit, me vivo faciat, ubi defendendi tam mei quam causae facultas tribueretur. Sed spero constanter hoc meo exemplo plures in Germania aemulationis studio iri excitatum, qui hoc meum honestissimum propositum et germaniae defensionem et patrocinium sint suscepturi, ut non tam facile passim quilibet absque rerum meritis in nos germanos illotis buccis debacchetur. Tibi autem cancellarie non tam iuris utriusque quam omnis eruditionis consultissime hanc nostram apologiam singulariter consecrandam putavi atque dedicavi, ut non solum eruditione tua incredibili quaque prae ceteris es famigeratus hoc piissimum propositum. defendendi patriae honoris adiuvares, Verum etiam cum pro tuis in me meritis amplissimis, humanitateque singulari, omnia me tibi debere intelligam, volui te his meis chartaceis muneribus honorare, ut intelligas me pro virili mea paratum tibi gratificari, in quibuscumque rebus mihi possibilibus te delectari existimem, cumque non mediocriter ames humaniores istas literas nec sis alienus a gratiis atque a musis ut est in proverbio veterum, ubi dedicavi hanc apologiam, quam dum nihil agere et feriari volueris a maximis et ducalibus negotiis quibus dii boni summa cum integritate ingenii acrimonia. singulari memoria atque prudentia praees) legito et me commendatum habe Vale. Tubingae Kalendis Iuliis. M. D. VIII.
IMperator nunc est qui summam habet et absolutam potestatem et cui monarchia ascribitur, nec sum nescius imperatorem appellari solitum a senatu olim romano ut Cicero in Philippicis testatur, qui mille aut duo milia externorum hostium occidisset, scio praeterea ductores exercituum et praefectos copiarum militarium imperatores fuisse ab historicis appellatos, Ita tamen ut semper imperator inter suos maximus esset, sed nunc sicut regna et imperia sicut omnia in mundo patiuntur vicissitudinem, Ita nomina etiam magistratuum mutantur. Et imperatorem vocamus cui summa rerum commissa est. At Leonhardus Iustinianus Venetus hanc imperatoris summam potestatis appellationem improbans excandescenter et acerbissime invehitur in germanos imperatores in epistola ad Cyriacum suum dicens, admiratum te dicis in hoc novo Sigismundi principis adventu, quod qui ante coronationem se regem scriberet romanorum post coronationem vero quasi maius quiddam et dignius exprimere volens imperatorem se nuncupabat, non regem quod tu perperam factum arbitraris. Itaque te id reprehendisse ais, et quaeris a me num idem sentiam quod tu, an contra putem. Ego vero et in his et in aliis permultis plurima quottidie mihi videor errata cognoscere, sed utor Democriti regula, rideo enim illa non fleo, quid enim mea refert quemadmodum barbari loquantur, quos neque corrigere possum si velim, neque magnopere velim si possim, de rege tamen et imperatore idem sentio quod tu et iam pridem ridens barbariem istam hoc ipsum notavi atque redargui. Tres enim gradus maiorum dignitatum apud Romanos de quorum principe loquimur fuere, Rex, Dictator, Imperator. Ex his suprema omnium potestas rex est, Post regem vero secundum renuit dignitatis locum dictatura, post dictaturam imperium. Imperium tertio gradu consequitur post multas rationes quas adducit, tandem concludit. quare hanc barbariem quaeso cum sua ignorantia valere sinamus, et nos antiquis doctissimorum virorum scriptis quod unicum est refugium oblectemur, non curiosi quid agant isti aut quemadmodum loquantur. haec ille. Eodem in errore versatur Robertus Valturius de re militari, et Antoninus florentinus historicus parum disertus. Vitae tamen probatioris, cuius vicem ego non parum doleo, quod non tantum cum superioribus erret, Verum etiam (nescio incuriane an odio) stomachosus aegre ferat, Italos esse tam ignavos, ut suum sibi imperium non vindicent quasi in libertatem deturbatis germanis, dum scire debebat optimus pater germanos non esse invasores imperii tyrannice sed legitime, maturaque deliberatione atque sano consilio Romanae ecclesiae electos esse, Romanumque imperium obtinuisse, sed ut huic solum acerbissimae invectivae paucis respondeam, si omnia ad antiquitatem vis redigere Leonharde, immerito ut alia praeteream, vocas reges modernos aut serenissimos, quoniam nec septem reges nec apud Iulium aut Ciceronem invenisti, aut
modernus aut serenissimus rex, sed mitto ista. Secundo si error est dicendus imperatorem esse summae et regalis potestatis non incusabis germanos sed Romanos et Graecos, post Iulium etenim non invenies quemquam Roma. principem se regem aut dictatorem nuncupasse, sed caesarem, Augustum et imperatorem, cur Caligula et Nero intoleranda superbia atque luxuria notati si [(editor); sic: notai tsi] tam humile nomen est non se reges potius? aut quod optime fuisset concessum dictatores nominavere? qui sibi divinitatem arrogare non erubuerunt, nam cum Caligula diadema regium teste Suetonio sumere, seque regem esse proposuisset, nonne admonitus se regium fastigium excessisse, divinam maiestatem ex eo asserere sibi coepit. Sed tu omnia ad priscam denominationem revocare vis, nec caesares dici admittis Romanorum imperatores, quod ante Iulium nemo pro summa potestate posuit, Sed ab ipso Iulio omnes Romani principes sic se appellari voluerunt, cum nihil faciat ad regiam potestatem caesar, Et ab uno Augusto omnes Augusti cum pariter augustum id est consecratum non multum conveniat cum regno. quare si admiseris sicut cogeris scriptorum fere omnium suffragio caesarem et augustum appellari eum cui summa et absoluta sit potestas, cur non imperatorem? qui elegantissime, significanter et merito iure ab imperio romano, uti a doctissimis dicitur imperator nominari debet, praesertim cum huius significatio conformis sit, et illorum violenter per solum populi consensum ad hoc trahatur, si dixeris quia Romulus et alii successores sex numquam reperiuntur ita nominati, cur ergo vocas Neronem Domitianum Vespasianum, et alios vel caesarem vel augustum. At si Cicero eloquentiae fons, si alii eloquentissimi historici atque iurisconsulti dicunt romanum imperium, non vel raro regnum romanum quasi excellentius sit imperium, cur non imperator ab imperio descendens supremus in imperio sit, Sed quod imperator suprema sit potestas testis est Plinius in liminari epistola naturalis historiae ubi Titum Vespasianum alloquens suavissime imperator dicit, et ne offenderet patrem Vespasianum excusat se, quod nominaverit imperatorem, quoniam ita salutatus sit in castris a militibus, nam dum Titus dux et ut ita dicam capitaneus fuerit in exercitu Syriae frustra fuit salutandus Imperator, si non maius nomen et supremam potestatem designare voluisset. Idem li. secundo inquit, nam ut in duodecim diebus utrumque sidus quaereretur, et nostro aevo accidit imperatoribus Vespasianis patre tertio filio iter. [Abbr.: iterum] consulibus. Plinius iunior ad Traianum. Imperator in titulis et imaginibus et signis, ceterum modestia labore vigilantia dux et legatus et miles. Idem ut reversus imperator qui privatus exierat, et saepe ad eundem Frontinus libro primo strategematon, Imperator caesar Domitianus augustus germanicus eo bello quo victis hostibus cognomen Germanici meruit Cornelius ta. in xii. litteras mittit in hunc modum po. romani imperatoribus magnarumque nationum
regibus et saepe alias, sicuti et Suetonius qui omnes suos caesares eo nomine honorat, quique caesarem scribit ex decreto praenomine imperatoris vocitatum esse dicens perpetuam dictaturam praefecturamque morum. Insuper praenomen imperatoris. cognomen patris patriae statuam inter reges suggestum in orchestra sed et ampliora etiam humano fastigio decerni sibi passus est. Ita etiam graeci Plutarchus Herodianus Iosephus graece loquens, Iulius Firmicus solus imperator stellarum non subiacet cursibus, et solus est in cuius fato stellae decernendi non habent potestatem, cum enim fuerit totius orbis imperator et dominus fatum eius dei summo iudicio gubernatur Et Lactantius in prologo institutionum quod opus nunc nominis tui auspicio inchoamus constantine imperator maxime Et Iustinus in prologo epitomatis sui, quod ad te Antonine imperator non tam cognoscendi quam emendandi causa transmisi, nonne et Firmus imperator teste Vopisco in edictis suis mandavit se vocari autokratora, id est imperatorem, et eum qui per se ipsum potest. Ita Cyprianus, ita Ambrosius Tertullianus, Orosius, Augustinus, eloquentissimus Hieronymus Ruffinus, Eusebius graecus et alii ecclesiastici scriptores nominitant romanum principem, habentem et exercentem summam potestatem, non regem non dictatorem aut consulem. Ita etiam Iustinianus ubique, Itemque iurisconsulti multo elegantiores Iustiniano. Aurelius iurisconsultus ff. de offi. pre. prae. le. prima Ad vicem magistri equitum praefectos praetorio antiquitus institutos esse a quibusdam scriptoribus traditum est, nam cum apud veteres dictatoribus ad tempus summa potestas crederetur et magistros equitum sibi eligerent, qui associati principali curae militiae gratia secundam post eos potestatem gererent, regimentis reip. ad imperatores perpetuo translatis ad similitudinem magistrorum equitum praefecti praetorio a principibus electi sunt, data est eis plenior licentia ad disciplinae publicae emendationem, hic aptissime discis summam esse potestatem devolutam ad imperatores, exstinctis dictatura et aliis magistratibus. Ita accipiunt Domitius Ulpianus, Scaevola, Florentinus, Caius, Pomponius, Modestinus, Paulus et alii imperatorem, qui legibus moderandis et omnibus rebus praesit, sitque dominus mundi. Ita etiam accipit Victruvius eruditus et eloquens scriptor ad Augustum Caesarem scribens. Cum divina mens tua et numen imperator caesar imperio potiretur orbis terrarum invictaque virtute cunctis hostibus stratis triumpho victoriaque tua cives gloriarentur etc. Ita Ruffus Festus, ita Vegetius de re militari, ita Plinius ad Traianum, ita Nazarius, Mamertinus, Latinus pacatus, ita Ammianus Marcellinus, Ita Helius spartianus, Iulius Capitolinus, Lampridius, Vulcatius Gallicanus, Trebellius Pollio, Flavius Vopiscus, Eutropius, Paulus diaconus Aurelius victor qui omnes ad unum ad imperatores et imperatoribus rerum potitoribus scribentes imperatores scribunt caesares atque augustos numquam reges consules vel dictatores. Et ut paucis dicam, nonne ex vi nominis multo plus est lautius, atque magnificentius imperare, unde Imperator quam dictare, unde Dictator quam regere (unde rex est teste Augustino li. v. de civitate) quam consulere, unde
consul. et Consul olim suprema fuit apud ro. potestas, hi tamen consules eo etiam tempore rebus scilicet florentibus et consulatu, Imperatores dicti sunt, nisi Sallustius egregius auctor historiarumque pater mentiatur qui dicit, post ubi regium imperium quod inicio conservandae libertatis atque causa augendae reipu. fuerat, in superbiam dominationemque se convertit murato more, annua imperia binosque imperatores sibi fecere, nisi Augustinus etiam christianorum doctissimus mentiatur, qui hoc idein Sallustii repetendo confirmat, Consulatus igitur qui tempore regum nullius erat nominis et pretii si tempore crevit in summum, et postea sub imperatoribus solum inane nomen remansit, quoniam imperatores et dabant et adimebant illum, quis non latine fieri credat? ut imperator ex vi propria summus dicatur, praesertim cum consul captivo quodam sensu pro eo dicatur qui principem se gerit, nonne dictator (cuius nomen sub regibus numquam auditum erat atque post caesarem omnino obsolevit) olim magister populi dicebatur, ut dicit Pomponius ff.de origine iuris. Bene igitur dicit Livius, Consules numquam fuerant, regibus exactis creati sunt, Dictatoris nec imperium nec nomen fuerat, apud patres esse cepit. Tribuni plebis Aediles quaestores nulli erant, institutum est ut fierent, decemviros legibus scribendis intra decem hos annos et creavimus et e rep. sustulimus. haec ille. nonne etiam qui olim sub regius tribuni celerum sub dictatoribus magistri equitum, tandem sub caesaribus praefecti praetorio dicti sunt ut dicit Fenestella, et aurelius iurisconsultus ut supra dixi, auctoritas quoque praefecti praetorio maxime crevit, nam de illo Fenestella ita loquitur. Post adeo parvis orta principiis crevit auctoritas, ut cum aliquo tempore a praefectis praetorio provocare liceret. Exstant quoque exempla maiorum quo pacto ab his provocassent lecta postmodum a principiis sententia a praefecto praetorio provocatio sublata est, crevit et nunc sub christianis summi pontificis auctoritas, crevit et episcopi auctoritas et significatio qui quid significet et quantum sit infra sacerdotis dignitatem ex impositione nominis novimus, cur igitur non latinis (non nobis Germanis quibus ego quoque nullam aut concedo aut concedendam esse puto latinitatis locupletandae vel mutandae auctoritatem) liceret vel mutare vel augere imperatoris maiestatem? cui praeter populi consensum etiam significatio ad hoc quadret, cum non in nominibus solum magistratuum, verum etiam in aliis fere omnibus multas passa sita primordio lingua latina mutationes, hoc Polybius graecus non obscure probat in secundo historiarum dicens primum foedus inter utrumque populum initum est, statim post eiectum urbe regium nomen. quod foedus quanto diligentius fieri potuit interpretati sumus. Tanta enim facta est mutatio romanae linguae ab ea tempestate in hodiernum diem, ut etiam qui antiquitatis peritissimi sunt, pleraque non nisi difficulter intelligant, et scilicet Cicero testatur hanc inde locutionem sua aetate maxima ex parte eversam fuisse, nonne et idem Cicero Catonis verba non aliter excusat, nisi quod tunc ita loquerentur. Nam et M. Varro undecumque doctissimus ut ait Terentianus dicit, consuetudo loquendi est in motu, et postremo addit
Verba perperam dicta apud antiquos aliquos propter poetas sua aetate dici recte, et quae prius ratione dicta erant postea perperam dici Et idem quotusquisque iam servus habetur priscis nominibus quae mulier suum instrumentum vestis atque auri veteribus vocabulis appellat Et Plautus in epidico, quid istae scilicet mulieres quae vesti quotannis nomina inveniunt nova Et sextus Caecilius teste Gellio dicit nam longa aetas verba atque mores obliteravit. Et Seneca epistola cxiiii. adice nunc quod omnino certam regulam non habet consuetudo illam civitatis quae numquam diu in eodem stetit versat, Idem praeterea notat eum quem nos dictatorem dicimus et in historiis ita nominari legimus apud antiquos magistrum populi vocatum, deinde transit ad ea quae consuetudo saeculi mutavit etc. Et Scaevola iurisconsultus ff. de sup. le. l. labeo nec mirum est moribus civitatis et usu rerum appellationem eius mutatam esse etc. Diomedes postremo grammaticus ita ait, praeclare dixit Terentius nihil dictum quod non sit dictum prius, sed iniecit postera aetas manum et veluti disciplinam pristini saeculi, ita et sermonem fastidire coepit et nova velut parturire verba quae iuvenum ritu ipsa modo florent et vigent, nonne ut istam mutationem variis modis probem, appellatio domini atque dominationis apud veteres tyrannum atque tyrannidem designabat, quare Augustus dominum dici se vetuit, non ob eam causam quam Tertullianus assignavit in apologetico, et posteriores acceperunt, nam Domitianus ut dicit Eusebius, Suetonius, Orosius, Aurelius victor se deum et dominum edicto appellari iussit, ad exemplum etiam Caligulae unde Martialis assentatur Edictum domini deique nostri, et idem in octavo ad Domitianum omnes quidem libelli mei domine, quibus tu famam id est vitam dedisti tibi supplicant etc. nonne et Labeo iurisconsultus ff. ad l. rho. de iactu l. deprecatio dicit domine imperator Antonine naufragium facientes in Italia deiecti sumus a publicanis Cyclades insulas inhabitantibus, Antoninus dixit Endaemoni, Ego quidem dominus mundi. Item Caligula et Domitianus se deos appellari iusserunt, et Diocletianus se ut deum adorari iussit, ut scribit Eusebius, praeter aliorum, morem si illi regem magnificentius quam imperatorem existimassent, etiam se reges appellari mandassent, Imperatorisque nomen sprevissent nec populum timuerunt, quoniam domini nomen Romanis fuit invisum prae ceteris. Postremo si nolueris admittere nova magistratuum vocabula etiam latina et graeca, non dices papa, at ita locutus est Hieronymus et alii ecclesiastici, non dices episcopus, non cardinalis, non patriarcha, non acolytus, non subdiaconus, diaconus et cetera prope infinita, tolles itaque omnino fidei christianae magistratus et dignitates atque omnino ad gentilitatem nos revocabis. Christianus enim populus sicuti quaelibet alia gens suos proprios habet ritus solemnitates caerimonias propria magistratuum nomina et officia nova. Unde si Germanos vocaveris barbaros pro eo quod imperator apud eos non sit supremae potestatis in temporalibus, ut dicitur, facies
totam Italiam barbaram, et ipsam denique fidem christianam, aut cur non Venetos tuos rides? et barbarie incusabis? qui suum magistratum supremum et principem vocant (sicuti et tu ipse) ducem, cuius quae fuerit apud maiores nec ita vetustos dignitas tu mihi referas, ego enim nondum legi At imperator a Romanis et satis vetustis latine et vere dicitur qui imperat et summam potestatem tenet. Unde parum probe niteris redarguere nisi veterum more quorum ad consuetudinem si omnia confirmare volueris tolles christianitatis nomina. Debebas igitur Livium legisse qui dicit libro quarto primae decadis. Quis enim dubitat, quin in aeternum urbe condita et in immensum crescente nova imperia, sacerdotia, iura gentium hominumque instituantur Si enim haec vera ut sunt esse debent, quis dubitat etiam novis imperiis et magistratibus etiam nova nomina imponi, Sed procedendo ad alias rationes quibus regem imperatori praeferre conaris, respondebo cum dicis regem omnes sic accipiunt quasi suprema quaedam et absoluta sit potestas supra quem in regno suo nemo sit, sed ipse praesit omnibus. Ex quo fit ut rex nisi unus dumtaxat esse non possit, plures enim reges simul eidem regno praesidentes sese mutuo impedirent, naturamque perimerent regis, quae non omnibus praeesset, sed haberet paritatem. Pater hoc in antiquis modernisque regibus, neque enim Numa neque Hostilius neque alii deinceps Romani reges consortem aut socium regni habuere, de Romulo et Tatio ferunt sed alter Sabinorum, alter Romanorum rex erat, In modernisque regibus hoc idem apparet, neque enim Francorum neque Anglorum plures simul reges regnum gubernant, sed unus et solus, cui fratres, cui patrui cui propinqui omnes genua summittunt. Cessit iam quoque apud hos filio pater, ac regiam potestatem se vivo transferre [editor: last letter slipped into wrong line] in filium voluit, ipse dimisit, quoniam duos simul regiam potestatem habere contra naturam est huius dignitatis. At imperatores simul plures saepissime fuerunt, non enim suprema potestas imperium, sed salva rep. salva auctoritate senatus et populi, salva libertate imperator creabatur. Itaque imperatore exsistente nihilominus consules praetoresque ac ceteri magistratus in republi. manebant, rege autem exsistente manere non poterant, quod patet ex dictatura. Illa enim quod vim quandam regiae potestatis habere videbatur, simul atque inducta fuerat in remp. ceteri magistratus omnes interibant, et abrogati per creationem dictatoris censebantur, praeter tribunos plebis At enim cum imperatore cuncti simul magistratus in rep. praestabant, et auctoritas vigebat senatus. et populi libertas servabatur, ex quo apparet imperatorem non esse dominum sed legitimam potestatem, haec Iustinianus. Cui responsurus dicam Imperatores semper singulos Ro. imperium gubernasse usque ad Aurelium Antonium, verum de quo scribit Eusebius et alii propinquum suum Lucium Annium Severum qui erat gener Antonini pii nova benevolentia consortem imperii fecisse, tumque primum Ro. remp. duobus aequo iure imperium administrantibus paruisse,
cum usque ad illos semper singulos habuisset augustos. At quod imperatores acceperunt consortes imperii factum esse propter multa negotia ro. imperii cui nec regna Francorum, nec Anglorum ulla ex parte comparari possunt. Fuit tamen adhuc nova differentia et superior potestas, aliqui enim caesares sed non augusti erant, quod maius erat, hoc enim in codice Iustiniani apud panegyristas et recentiores historicos videre licet, Constantius enim imperator teste Eusebio caesarem apud Gallias constituit. Ex Spartiano item videre licet qui ad Diocletianum dicit in vita Aelii veri, qui vel caesarum nomine appellati sunt nec principes aut augusti fuerunt, et post, quorum praecipue de Aelio vero dicendum est qui primus tantum caesaris nomen accepit. Sed quid nobis obicis septem regulos romanos quorum imperium non erat adeo propagatum ut multis adiutoribus opus esset. tametsi romulus consortem Tatium habuerit in eodem regno et territorio, sed non novum est plures esse in uno regno reges, duo simul fuerunt reges Suevorum qui Vespasianum contra Vitellii partes adiuvabant, ut testis est Tacitus. Novimus item plures simul fuisse reges Francorum, Gothorum etc. et Hispania hodie regna habet quattuor vel quinque, et patrum nostrorum memoria in Gallia quattuor regna fuerunt Francorum, Burgundionum, Longobardorum et Belgicae, quorum postremos rexit imperator Romanus et Germanus, sicut hodie ad illum spectant, et maiores Caroli magni non fuerunt Francorum reges, attamen maiores domus dicebantur, apud quos summa rerum versabatur, adeo ut regibus nomen inane et solus titulus relinqueretur apud illos administratio esset. Sed dicat insuper Iustinianus quicquid velit, libertatem scilicet fuisse et auctoritatem. S.P.Q.R. sub imperatoribus non habebit suffragatorem me, scio enim e contrario multo maiorem libertatem senatus et populi ro. fuisse sub regibus quam imperatoribus, nisi forsan quibusdam, nam cuncta imperatores ex libito administrabant, tollentes non solum libertatem senatus et populi, verum etiam e vita sustulerunt aut in exilium damnaverunt, quos placuit usque adeo ut nihil magis contrarium fuerit tunc senatui quam libertas, qui omnes magistratus, contulerunt et ademerunt, adeo ut libertos eorum saepe potentiores fecerint patriciis et senatoribus, et omnes magistratus si qui erant auctoritate principis creabantur. qui plus nomen et titulum ostentabant quam aliquod imperium, scio enim fuisse consules, sed nullam illis potestatem fuisse, nisi consentiente imperatore compertum habeo adeo ut Roma numquam minus libera fuerit quam sub romanis imperatoribus. Addo etiam multos non a senatu sed a militibus contra senatus decretum atque populi consensum imperatores acclamatos, atque mansisse in imperio multosque omne crudelitatis in patres atque plebem genus exercuisse, ut ostendit Iuvenalis in quarta satyra, dicens. Sed olim, prodigio par est in nobilitate senectus, loquens de crudelitate Domitiani imperatoris, Sed non laboro in re manifesta cum tyrannidem plus quam imperium imperatorum dominationem maiori ex parte dicere et ostendere possem luculentissime. Reddit insuper Iustinianus aliam rationem suae opinionis dicens. Volo insuper unam vel alteram rationem inducere
quo maioris dignitatis regium nomen ostendam, imperium enim quibusdam magistratibus recte tribuimus, nam omnes qui iurisdictionem exercent ac punire et coercere possunt imperium habere dicimus, at regnum habere illos numquam diceremus, quoniam imperii legitimam potestatem significat, regnum autem habere supra leges esset. Ego autem econtrario dicam imperium ro. summam potestatem, et si aliquando minorem, reges autem dici aliquando divites tantum et regulos qui parvam et minimam habeant potestatem, et rex scacchorum ut ita dicam etiam dicitur rex ut habetur in ca. venerabilem extra de electione in glossa. At utrumque ut regnum sine ratione placuit antiquis esse supra leges, ita nunc imperium roma. et nobis pariter sine ratione, nam esse imperatorem est esse supra leges et esse legem animatam in terris ut dicitur In Autem. de consul. in prin. colla. iiii. quod idem confirmat Ulpianus iurisconsultus ff. de constitu. prin. dicens quodcumque igitur imperator per epistolam et subscriptionem statuit vel cognoscens decrevit, vel de plano inter locutus est vel edicto praecepit, legem esse constat, hoc alibi saepe ostenditur. Ille affert aliam rationem dicens, praeterea qui deo tribuimus vocabula ea praestantissima sunt existimanda, cum enim deus ineffabiliter excellat nec ulla humana reperiri digna possint eius maiestate, illa deo tribuimus quae apud nos sunt maxima, quoniam maiora tribuere non habemus, deum autem regem nuncupamus ac regnum caelorum dicimus ut sacrae litterae poetaeque testantur. Imperatorem vero qui deum vocaret vix quisquam reperitur. haec ille. Ego autem facile invenire possum deum etiam imperatorem dictum apud illustres scriptores Cicero loquendi regula de senectute, vetatque Pythagoreas iniussu imperatoris. i. dei de praesidio et statione vitae decedere Plautus in Amphitrione ubi Brontia ancilla loquitur, Summus imperator divum atque hominum Iuppiter is se dixit cum Alcumena clam consuetum cubilibus, eumque filium suum esse qui illos angues vicerit, alterum esse tuum dixit puerum. Lactantius christianus Cicero libro quinto ca. xx. Nam si is qui in hac terrestri militia regi suo fidem servat in aliquo egregio facinore si postea vixerit acceptior sit et carior, si perierit summam consequitur gloriam, quod pro duce suo mortem occubuerit, quanto magis imperatori deo fides servanda est, qui non tantum viventibus sed et mortuis praemium potest virtutis exsolvere, Eusebius, Iosephus, Ruffinus de Herode, dicebant ergo hi quibus divinandi peritia est divinitus has poenas ab imperatore deo ob multa eius impie et crudeliter gesta deposci, Dicimus insuper in sacris literis de beata virgine Imperatrix caelorum Hieronymus super Matthaeum Iesus rex iudaeorum hoc est imperator credentium et confitentium. Idem in Bibliis transtulit saepe imperium domini dei nostri. Item quod deus imperavit Augustinus li. iii. de trinitate ca. iiii. nihil enim fit visibiliter et sensibiliter quod non de interiore invisibili atque in intelligibili aula summi imperatoris, aut iubeatur, aut permittatur secundum ineffabilem iustitiam praemiorum atque poenarum, gratiarum atque retributionum in ista totius creaturae amplissima quadam immensaque republica. Idem saepe dicit deum imperare, ergo est imperator.
Et Ambrosius de eo quod scriptum est quis maior est in regno, non enim ad imperium caelorum pervenitur superbia, divitiis, praefectura, sed humilitate pauperie lenitate etc. Non insuper sequitur deum nuncupamus regem, ergo rex summam potestatem propterea significat, nam et patrem vocamus non tamen iccirco pater summa potestas est, vocamus et agnum, vocamus et pastorem, non tamen illa supremam potestatem designant, vocamus et dominum quod vocabulum ut superius dixi tyrannidem significabat antiquitus, Atque inter reges olim et tyrannos nulla erat differentia, ut multi auctores prodiderunt. Virgilius in septimo aeneidos Pars mihi pacis erat dextram tetigisse tyranni. Ubi Servius ait graece dixit regis, nam apud illos regis et tyranni nulla discretio est. sic Herodotus Croesum tyrannum dixit, et Aristophanes in lemniadibus Thoantem Hypsipyles patrem. Et apud ecclesiasticos scriptores sancti viri vocantur reges ut dicit Gregorius libro xxvi. moralium super illud Ibo. Reges in solio collocat in perpetuum, Sed apud veteres latinos pro divite tantum ponebatur rex. Ita apud Horatium, Iuvenalem, Columellam et Martialem invenies. Unde et Plautinus Menaechmus de se contra servum suum loquens ait meus Ulysses suo qui regi tantum concinit mali Lycus leno apud eundem in poenulo. Rex sum si ego illum hodie ad me hominem allexero. Rex item sacrorum qui et Sacrificulus dicebatur Romae erat, et pontifici maximo subiciebatur. Et Augustinus libro de civitate quarto, quia latrocinia quid sunt nisi parva regna, Vides hic regis et regni etiam olim parvam fuisse existimationem. et cuiuslibet fere pagi dominum regem appellatum, nonne et in canonicis decretis vii. q. i. in apibus dicitur imperatorem esse super omnes reges, quae latinos nonnos habent auctores. Unde illam rationem bene omisisset Leonhardus Iustinianus. Imperatorem igitur summam complecti potestatem iam liquido ostendimus, atque supra reges esse declaravimus, non tam ex significatione quam ex opinione publicoque omnium mortalium consensu, adeo ut rex multis non adeo potentibus attribuatur, subque imperatoribus romanis multi olim reges fuerint, atque ab illis sint coronati, ut Tigranes a Tiberio, Herodes ab Augusto, et alii ab aliis. Imperator vero quandam supremam in terris ac maximam ostendat, adeo ut cum Turcae suos fines mirum in modum propagaverint, princeps eorum propter magnam potentiam dicatur non nisi imperator, etiam a christianis. Videris tamen maxime improbare, quod primo nostri scribant se Romanorum reges, atque postea imperatores, quod nulla unquam gens fecerit, nosque in hoc barbarie non parum incusas, ad quod ego tibi respondeo, omnium nostrorum consensu imperatorem maius nobis videri et esse (uti probavi) quam regem, non tamen regem romanorum alium existimamus, quod ad potestatis exercitium quam imperatorem romanum. nam postquam aliquis ex nostris in regem romanum est electus. mox omnia imperatoris officia exercet, et ut loquar more leguleiorum recentium, de facto habet plenariam omnium rerum administrationem
supremamque potestatem, nec aliquid addit creatio in imperatorem, nisi quandam sollennitatem et quaedam ornamenta quae romanus pontifex non nos excogitavimus, ut igitur rex aliquis romanorum primum dicatur, et postea imperator coronatione pontificis solum est sedis apostolicae non Germanorum institutum, ut leges in capite venerabilem extra de electione, nos vero Germani dum elegerimus aliquem in regem romanorum, mox etiam habetur nobis imperator, sed illae tres coronationes non sunt a nobis introductae, propter maius imperium, sed propter consuetudines locorum, primum enim Aquisgrani pro regno Teutonicorum et Galliae Belgicae coronatur Mediolani pro consuetudine Longobardorum qui spectant ad ditionem roma. imperatoris. Postremo Romae, pro romano imperio. Maiores enim nostri (post Carolum nostratem et eius stirpem qui non nisi post roma. coronationem tandem se ro. imperatores scribebant) uti Henricus secundus, Othones ante romanam coronationem scribebant se reges tantum Galliae Belgicae, et Longobardorum, tandem post pontificis coronationes scribebant se imperatores iuxta morem maiorum. Sed postquam Othone tertio sine liberis decessuro, et una cum Gregorio quinto ordinante electio ro. principis translata esset ad septem electores, papa romanum principem iussit primum regem coronari tamquam minus esset et multis commune quod sine eius auctoritate fieret, ut ipse tandem supremam potestatem et imperatoriam conferret, nos vero in rege imperatorem et omnem eius potestatem eligimus, atque tamquam imperatori oboedientiam et fidem iuramus, papa tantum quaedam ornamenta addit nihil conferentia vel addentia imperatoriae maiestati, ut etiam Hostiensis confirmat in ca. super quibusdam de ver. sig. ubi dicit principes Germaniae pronuntiasse quod promotio imperialis non det nisi nomen imperatoris.
Postremo tamquam nefas quoddam et piaculum obicit nobis cum coronemus nostros reges et imperatores dicens enimvero non ut imperatores sed ut reges romani coronantur, cur ergo se post coronationem imperatores scribunt non reges, deinde hoc totum ignorantiae est cum ne reges quidem romani unquam coronari mos fuit, Romulus enim et hi qui post romulum fuerunt reges numquam coronam receperunt aut gestarunt aut usi sunt, idem quoque observatum est a Tuscorum regibus. ut numquam coronarentur, sed trabea dumtaxat et palmata tunica, et idem coronari ubinam gentium mos fuit, quis imperatorem ro. antiquis illis temporibus coronatum fuisse unquam audivit, aut legit. non Augustum, non Tiberium non Caligulam, non Neronem cum praesertim hi duo extremi intolerandae superbiae ac luxuriae forent, nemo inquam coronam imperii unquam suscepit aut habuit aut ausus est nisi forte lauream cum triumphasset aut rostratam quod classem hostium cepisset quae duae coronae non imperatorum erant magis quam quorumcumque triumphantium aut vincentium. primum Iustiniane Coronarum usus antiquissimus est non solum sub Romulo, sed Libero patre hunc fuisse testis est
Plinius in septimo naturalis historiae. Et romani imperatores olim etiam non lauro tantum sed et auro etiam coronabantur, Nam ut Aulus Gellius in quinto docet triumphales coronae sunt aureae quae imperatoribus ob honorem mittuntur sed illae aureae coronae non fuerunt in tanto pretio, ut rex vel imperator peculiariter coronaretur. Cum et civica pretiosior esset et privati etiam cives illa coronarentur. Dicit enim Plinius li. xvi. cum de civica corona diceret addit, Cedunt his murales vallaresque et aureae quamquam pretio antecedentes. Et idem li. xxxiii. loquens de Romanis, idem quod magis miremur coronas ex auro dedere civibus, quis primus donatus sit ea non inveni. Sed quis primus donaverit a L. Pisone traditur, A. posthumius dictator apud lacum regillum castris latinorum expugnatis ei cuius maxime opera capta esset hanc coronam ex praeda dedit. Item Lucius lentulus Servilio cornelio merendae, samnitum oppido capto, sed quinque librarum corona Piso frugi filium ex privata pecunia donavit eamque coronam testamento reipu. legavit. Et Titus Livius libro tertio, exercitus liberatus et eius consul coronam aurem Cincinnato dictatori dedit. Et septimo, idem, samnitibus superatis consul Aulus Cornelius cossus advocata contione Publii Decii tribuni militaris laudes peragit, praeter militaria dona aurea corona eum donat. Et li. x. Papirius cursor consul Papirium filium quattuor centuriones, manipulumque hastatorum armillis aureisque coronis donavit. Et li. xxx. Scipio contionem advocari iussit, ubi Masinissam regem primum appellatum eximiisque ornatum laudibus, aurea corona donat, et Sicinius dentatus aureis donatus est coronis ut dicit Gellius [(editor); sic: Gelius] li. ii. ca. xi. et Iosephus in septimo de Tito Vespasiano, Confestim ergo eos quorum partes sunt iudicare quos nam scirent, fortiter aliquid in bello secisse et nominatim singulos appellatos collaudat, quasi qui domesticis recte gestis nimium laetaretur et coronas eis aureas imponebat, et sicut apud alias nationes reges suis insignibus decorati sunt, ita apud romanos, nam sicut apud Macedones reges diademate cingi morem esse scribit Herodianus, et reges Persarum tiaram gestare consueverunt, in cuius summitate gemma erat permagna et lucens in auro illigata Aegypti regibus mos fuit aut leonis aut tauri aut draconis priorem partem in capite ferre insignia principatus, Aethiopum vero reges sceptrum in aratri formam gerunt. Ita romanis indumentum purpurae signum erat regiae potestatis ut dicit Lactantius li. iiii. ca. vii. Itemque ut tu dicis trabea et palmata unica Virgilius, Et sellam regni trabeamque insignia nostri et Cicero pro Scauro quem purpura regalis non commovit eum sardorum mastruga mutavit, nonne et praetori ut dicit Fenestella regia insignia consularesque ferme apparatus fuerunt, quod si propter coronationem imperatorum nostrorum vis nos esse barbaros, et cuncta emendare vel potius ridere et redigere [(editor); sic: ridegere] ad antiquitatem, facies Romam (quae est domicilium et plantatrix linguae latinae) et Romanos ipsos barbaros, nonne pontifex maximus triplici corona instar turritae cybeles insignitur, quod omnibus temporibus antiquis atque cunctis nationibus et gentibus est inauditum,
sed bone Iustiniane falso germanos imperatores accusas quod ipsi primum se coronaverint cum hoc fecerint ante ro. et graeci imperatores, nam ut dicit Paulus diaconus de Tiberio Constantino. Hic cum augustalem coronam accepturus esset eamque secundum consuetudinem ad spectaculum cum populis exspectaret, fuit ante illius tempus iam consuetudo coronandi imperatores, nonne Iustinianus coronatum se dicit (de quadriennii praescrip. l. bene a Zenone. quae ergo (inquit) pro Augusto honore et cautela, res accipientium nostra statuit aeternitas, haec tam nostra sublimitas quam ceteri omnes iudices nostri observare festinent, ex eo tempore valitura quo nutu divino imperiales suscepimus insulas ubi Accursius dicit nota imperatores esse coronandos, nonne, ut dicit Aurelius victor Eusebius et alii Aurelianus imperator primus apud ro. diadema capiti innexuit gemmisque et aurata omni veste quod adhuc fere incognitum romanis moribus visebatur usus est, nonne et Constantinus magnus coronatus est, nam ut dicit Panegyricus eius, merito igitur tibi Constantine et imperator senatus signum dei, et paulo ante Italia scutum et coronam cuncta aurea dedicarunt. et Aurelius victor Constantinus pontem in Danubio construxit habitum regium gemmis et caput exornans perpetuo diademate, ut latius postea dicam, Et Mauricius imperator coronatus est, ut dicit Paulus diaconus. Nam ut scribunt Otho frisingensis et alii illorum temporum scriptores Heraclitus coronatus est occiso Phoca a Sergio patriarcha in oratorio sancti Stephani in palatio suo coronata est, eadem die sponsa quoque ipsius eudocia in augustam. Et Phocas coronatus est, et Constantius filius Constantis regnavit cum fratribus suis Heraclio et Tiberio, sed cum venirent aliqui orientalium partium et dicerent si in trinitatem credimus tres coronemus turbatus est Constantius qui solus erat coronatus, Tiberius Constantinus coronatus est ab Eutychio patriarcha, qui mittens adduxit uxorem suam Anastasiam et coronavit eam. Pulcheria Theodosii filia senis Martiani imperatoris capiti diadema imposuit ut scribit Pomponius, Iustinus minor Iustiniani nepos Sophiam uxorem coronavit augustam, coronatus et ipse ab Eutitio Leobessica ortus progenie ab Anatholio est coronatus. Leo iunior cum paucis mensibus rexisset imperium propria manu ut dicit Pomponius laetus in suis imperatoribus coronans genitorem suum Zenonem, constituensque imperatorem rebus excessit humanis. Ita et de aliis scribunt omnes fere illorum temporum scriptores. Itemque Iulianus apostata ut scribunt Ammianus Marcellinus et alii a militibus Augustus appellatus est, cumque corona deesset imperialis torquem unus militum super caput imposuit, et ista coronatio etiam vetustior est apud Romanos, nam Claudius Drusus statua sibi cum diademate ad appi forum posita Italiam per clientelas occupare tentavit, ut Suetonius auctor est. Et Titus Vespasianus Alexandriam petens in consecrando apud Memphim api bovi diadema gestavit. Et idem ut scribit Iosephus in septimo belli Iudaici, cum ad zeuma Euphratem versus iter contenderet, huc missi etiam ab rege
parthorum legati auream ei coronam ferentes quod Iudaeos vicisset, eaque suscepta etiam convivium exhibuit regiis. Et Antonius Heliogabalus ut scribit Herodianus graecus, vestitum usurpavit luxuriosum purpura intextum atque auro monilibusque et armis redimitus coronas etiam substinens ad Tiarae modum auro lapillisque pretiosis insignitas. Vides igitur Iustiniane quam perperam egeris dum Germanos imperatores falso accusaveris ignorantiae et barbariae in hoc quod iam diximus. Sed quod addis nec Tiberium nec Neronem nec Caligulam unquam coronatos, cur non addis? nec unctos, uti nostri modo unguntur, bone Iustiniane, nos Germani malumus similes esse christianorum et Hebraeorum regum quam gentilium et sceleratorum Neronis Tiberii, et Caligulae, probes tu factum illorum, nos christorum, nos enim gaudemus ad imitationem christi (qui pro redemptione nostra spineam coronam portare non est dedignatus) et sanctorum regum David et aliorum et Constantini magni imperatoris christiani) coronare nostros reges et ungere. Nam et si Eusebius Beda et alii dicant Aristobulum qui Hyrcano successit primum apud Iudaeos diadematis sumpsisse insigne, Invento tum capite primo libro regum secundo. Saul regem diadema in capite tulisse, et ca. xii. David profectum est adversum rabba, cumque dimicasset. cepisse eam et tulisse diadema regis eorum de capite eius pondo auri talentum habens gemmas pretiosissimas et impositum esse super caput David. et Paralipo. i. ca. xx. Tulit autem David coronam Melchon de capite eius, et invenit in ea auri pondo talentum et pretiosissimas gemmas fecitque inde sibi diadema, coronamus igitur et ungimus reges nostros ad exemplum sanctorum non malorum, non ad superbiam, ut tu existimas. et tyrannidem, sed ad humilitatem et pietatem, hoc non ego et Germani sed sanctus Ambrosius dicit, nosque hunc morem accepisse a Constantino atque accipere debere docet de obitu Theodosii ita loquens de Helena Constantini matre, quaesivit Helena clavos quibus crucifixus est dominus, et invenit de uno clavo frenos fieri praecepit, de altero diadema intexuit. Unum ad decorem, alterum ad devotionem vertit, visitata est Maria ut Evam liberaret visitata est Helena, ut imperatores redimerentur, misit itaque filio suo Constantino diadema gemmis insignitum, quas pretiosior ferro innexos crucis redemptionis divinae gemma connecteret, Misit et frenum, utroque usus est Constantinus, et fidem transmisit ad posteros reges, principium itaque credentium imperatoris sanctum est quod super frenum, ex illo fides ut persecutio cessaret, devotio succederet, sapienter Helena egit, quae crucem in capite regum levavit et locavit, ut crux Christi de regibus adoretur, non insolentia ista sed pietas est, cum defertur sacrae redemptioni. Bonus itaque clavus romani imperatoris qui totum regit orbem ac vestit principum frontem, ut sint praedicatores qui persecutores esse consueverunt Recte in capite clavus, ut ubi sensus est ibi praesidium, in vertice corona in manibus habena Corona de cruce ut fides luceat, habena quoque de cruce, ut potestas regat, sitque iusta moderatio
non iniusta praeceptio, habeant hoc etiam principes christi sibi liberalitate concessum ut ad imitationem domini dicatur de imperatore romano, posuisti in capite eius coronam de lapide pretioso. et idem Ambrosius. quare sanctum super frenum nisi ut imperatorum insolentiam refrenaret comprimeret licentiam tyrannorum qui quasi equi in libidines adhinnirent quod liceret illis adulteria impune committere quae Neronum, quae Caligularum, ceterorumque probra comperimus, quibus non fuit sanctum super frenum. Quid ergo aliud egit Helenae operatio. ut frena dirigeret nisi ut omnibus imperatoribus sancto dicere spiritu videretur, nolite fieri sicut equus et mulus, sed in freno et chamo maxillas eorum constringeret, qui se non agnoscerent, reges ut regerent sibi subditos, Prona enim potestas in vitium ferebatur, et more pecudum vaga sese libidine polluebant, Ignorabant deum, restrinxit eos crux domini et revocavit a lapsu impietatis, levavit oculos eorum ut Christum in caelo quaererent, haec ille. In quibus suculentissime ostenditur Iustinianum iniuria debacchatum esse in Germanos. In quo se plane venetum ostendit, dum postremo etiam addit germanos imperatores vix quattuor iugerum possessores coronari, sed profecto illa iugera habent fortes viros dum unus imperatoris subditus et vasallus ut dicitur, nostris temporibus dux austrius Sigismundus tuos Venetos o Iustiniane terra marique potentissimos atque maximo exercitu instructos paucissimis militibus memorabilique clade profligaverit prope Tridentum ut prius copiose descripsi. Sunt autem Veneti Germanorum antiqui et genuini hostes quos nostra patientia ad maximam iniuriam provocat, non enim contenti praeda, se imperii ditatos esse, qui ante ducentos annos in continenti habebant nihil, nunc proditionis atque calliditatis ope quibus pugnare dicuntur praecipue, et sunt maxime illustres res et iura imperii invaserunt atque Italiam nobis debitam nunc illis nunc aliis factionibus adiuti Germanorum in Italia imperium debilitaverunt, atque everterunt, nec ut dixi contenti iuribus nostris et nostrorum sanguine olim partis iniquissime esse potitos, nisi et verbis et fabulis nos quibuscumque modis possunt dilacerarent studiosissime. Sed surge o Germanorum invictissima virtus et fortitudo genuina, vindica te ab iniuria rerum et verborum. et repetite viri vestrum ab his qui maximas imperii urbes et potentissimas variis artibus et machinationibus in suam dominationem subegerunt. Surge tu in primis christianissime atque augustissime imperator Maximiliane cognosce homines, qui ut rebus suis consulant dominandi libidine praecipites fidem habent temporariam, nunc illum nunc alium destituere vel fovere, vel circumvenire numquam formidantes, Valete omnes Germani atque verbis et maxime armis laudem, gloriam, atque honorem nostrum non sinite pessumdari, nam et ego non nisi amore patriae haec scribo nec cum larvis luctari cupio cum contra Iustinianum illum scribo, sine vituperatione tamen, Sed patriae misertus non potui vel saltem aliquid facere quo provectioribus aetate atque doctioribus me Germanis praeberem uberiorem occasionem defendendi Germaniam. Iterum Valete.
Quod ego in scriptis meis regem nostrum Maximilianum appellito christianissimum exemplo divi Ambrosii, et aliorum qui imperatores christianissimos scribunt, exemplo insuper Romanae ecclesiae quae in die Parasceues pro caesare orans dicit. pro Christianissimo imperatore Ro. ita habent libri sacri tam recentes quam vetusti, sunt qui minus recte factum existiment, quod is titulus iure quodam hereditario peculiariter sit regibus Francorum tributus, ut citra eorum iniuriam nemo alius rex sibi vendicare posset, quorum sententiae neque suffragabor, neque accedo, quin immo imperatori Romano iure meritissimo tribuendum contendo, sive enim dignitatem, sive merita consideraverimus, germanos imperatores christianissimos vocabimus, primum enim cum ro. rex sit super omnes reges, atque ecclesiae christianae omnium consensu advocatus ut ita loquar, et defensor, eius partes erunt, omnes ecclesiae christi status defendere, eosque in pace, ac tranquillitate conservare, universamque remp. fidei, ut unicus et maximus christiani exercitus dux et imperator pro viribus amplificare, propterea enim a christo gladium accepit, quae quidem officia cum in primis ad Christi laudem, et gloriam spectent, non incongruenter quin potius iure proprio Ro. rex titulum sibi christianissimi assumere, ac vindicare potest. Quemadmodum pontifex ro. sanctissimi appellationem ab officio ex dignitate cui praeest, etiam si opera eius essent pessima. Si autem merita inspexerimus, soli Germani christianissimi appellabuntur. Pipinus enim Germanus et Francus orientalis, ut nemo sanus negat primus meruit istum titulum ab Urbano secundo, qui ob egregiam virtutem, et insignem amorem, quo christi ecclesiam est prosecutus, accepit et hunc titulum, et regnum Francorum occidentalium, quos potius Francigenas appellabimus.
Carolus postea magnus illius filius in quo et successoribus continuatus est is titulus, quod Germanus et francus orientalis fuit, ideo consensu Ro. plebis atque approbatione sanctae ro. ecclesiae imperium in persona eius utpote Germani, fuit translatum in Germanos non Gallos Francigenas, quod si ex hoc christianissimus fuisset dictus, vel quod Francigena esset, vel Francigenae tam bene meriti de rep. christiana fuissent, imperium non in Francos Germanos, sed Francigenas esset translatum. quod nemo dicere potest, Carolus insuper dictus est christianissimus imperator, non christianissimus rex Francigenarum, hoc eius sepulchrum declarat cum tali inscriptione, Caroli Magni Christianissimi Imperatoris Romanorum corpus sub hoc sepulchro conditum est, qua re Francorum orientalium, reges qui fuerunt natione et imperio Germani, habebantque sub se regnum Francigenarum, illi sua virtute imperium Germanis meruerunt, tituloque christianissimi decorati sunt, ob admirandam ipsorum religionem, ecclesiaeque christianae propagationem, quod nemo de Francigenis et Gallis dicere potest, Post stirpem autem Carolinam, quae ut dixi Germana fuit, cum iam Francia occidentalis ab orientali imperioque germanico esset divisa. Comparemus gesta Germanorum principum atque imperatorum cum Gallis cunctisque Europaeis regibus, et nemo non dicet Germanos esse christianissimos, nam si parvo aliquo volumine enarrare possem, qua diligentia et reverentia nostrates imperatores sint divinum [(editor); sic: di vivum] cultum prosecuti. si fidem Christi dilatatam, regnaque et populos ad fidem per eos revocatos atque conversos, si donationes et privilegia Ro. ecclesiae liberaliter collata, Si item enumerare vellem constructiones et reparationes multorum monasteriorum, et sacrarum aedium donationesque et privilegia commemorarem, intelligerentque omnes homines nullam esse sub caelo gentem quae posset ulla ex parte cum nostris comparari, sed quia hoc Lupoldus Bebenburgius luculenter tradidit, non est in praesentia opus ut plura dicam. Quis insuper unquam egregiam aliquam expeditionem contra infideles proferet, in qua Germani copiosissimo non affuerint exercitu, clarissimisque virtutibus enituerint? Testatur hoc militia Germanorum sub Henrico quinto, dum Gotfridus cum fratribus Germanus et Francus orientalis, comes Bulionis natus, et postea dux nostratium Lotharingorum [(editor); sic: Lothoringorum] cum Germanis sacrum sepulchrum a manibus infidelium eripuit, regnumque Hierosolymitanum consecutus est gloriosissime, non tamen negabo, eo tempore et alias etiam Francos strenue pro fide decertasse, quod si nunc commemorare vellem quae egerit pro fide christiana Conradus secundus, Foedericus primus aenobarbus, Henricus sextus, per fratrem et duces suos itemque alii ut suo tempore copiosius scribam, nimis longum esset et superfluum, dum nemo cui paucae historiae sunt cognitae ignoret, adeo ut nullo unquam tempore sicut nec hodie religione et meritis in fidem Christi cedere Francigenis iure debeamus, quare iure tam dignitatis quam meritorum germani imperatores christianissimi dici debent. Sed quod ad nos usque singulariter reges Francorum ita honestati sunt, credo solam esse illam
consuetudinem, quae in stirpe Carolina inolevit, et quaedam incuria imperatorum quorundam qui quod suum est, uti aliis in rebus multis, sibi vindicare non studuerunt, ego autem quod iure fieri debere, et quod Maximilianum caesarem non neglecturum existimo, pronuntiandum putavi.
Dimitto autem illam causam quam hodie quidam suis libris complexi sunt. quod reges Franciae recentiores Carolus strumosus de quo ante dixi, et Ludovicus qui nunc imperat suis coniugiis, non parum christianissimi nomen obtenebraverint, nam ut de Carolo taceam cuius factum numquam sine dolore meminisse possum, nonne Ludovicus ille Aurelianus contra praeceptum illud christianum, quos deus coniunxit, homo non separet, cuius ante habuit sororem, hac dimissa atque repudiata illius mortui duxit uxorem, quod vix usquam auditum est apud christianos, quae ego non in detractionem loquor, quoniam manifestaria sunt, et Robertus ipse tetigit sed dispensatione apostolica excusavit, quam ego nec vitupero nec negabo, mallem tamen sine dispensatione non peccare) Sed ideo dicenda putavi, ut intelligant homines, sive vetera tempora repetemus sive illa recentia, me iure scripsisse Maximilianum christianissimum tam dignitate quam meritis. quod praeter alias virtutes maximas, vitae innocentia atque religione non solum hodie vix habeat inter reges secundum omnium confesso, sed possit etiam cum omni antiquitate in omni genere virtutum et gloriae conferri,
CELEBERRIMO AC IURIUM DOCTORI CONSULTISSIMO IOANNI COLAVER CAESARI A SECRETIS DOMIno suo singulariter observando henricus Bebelius iustingensis. S. D. P.
NEscio profecto vir humanissime atque disertissime an quisquam iure mihi vitio dare possit quod ego haec et alia pro laude et defensione imperatoris et imperii scribo, ego inquam quia homo indoctus, nullo neque rogante neque cogente, minus sim idoneus quam quod christianissimi imperatoris atque imperii defensionem suscipere aut possim aut debeam, quod quidem libere concedo Nemo tamen est qui non me venia dignum iudicabit, dum egregiam meam in dominum meum et principem romanum voluntatem et observantiam perspexerit, dum nec prece nec pretio motus, nec item (dii mihi sint testes) gloria atque laude illectus, nihil aliud studeam, nihil cupiam et coner, quam pro virili portione mea bene velle romano principi, illique quam optime consultum esse, quo circa cum istis vacationibus syrii canis otiosus delitescerem in suevia alpestri, solo natali, ex propositoque iam diu suscepto pro laude et ornamento imperatoris componerem gratulationem istam ad helvetios, ne proprio iudicio innixus, aliquid temere minusque bene libratum, aut quod in aliquo aures caesaris offendere posset effutirem, atque nedum gratiam quaero, egregieque et bene pro imperio sentire et agere studeo, rerum imperitus, laederem atque male mererer, deligendum mihi putavi aliquem in curia caesaris, qui errorem demeret, meque ad editionem eorum quae bene instituta sunt animaret, ut etiam feci in Apologia pro caesare contra Robertum gaguinum francigenam, quam eisdem vacationibus meditatam et compositam Reverentissimo domino Gurcensi dicavi Qua propter cum sis coccinii mei praedicatione non vulgari, tam humanissimus studiosorumque studiosissimus, quam doctissimus et disertissimus, hanc tibi meam gratulationem ad Helvetios nuncupatim inscripsi, confisus te non caperata fronte accipere et lectitare ignoti hominis tibi tamen deditissimi contractas ineptias, nugasque ex simplicitate cordis effusas, atque amore imperii et imperatoris propriam ingenii inelegantiam atque inscitiam denudantes, quas cum legeris et videris. boni quaeso consule, meque pro singulari tua in omnes studiosos humanitate commendatum habe atque tam tibi quam domino Gurcensi missa, si ille prae occupationibus nequiverit emendato vel deleas omnino, Atque quid mihi in ea re faciundum sit, praescribito precor. Vale ex Tubinga quarto nonas Septembris. Anno domini M. D. VII.
Postquam nuper acceperam Constantiae, viri Helvetii fortes et bellatores inclyti, vos communi consensu, paribusque studiis et voluntate, rediisse in corpus sacri imperii, in gratiamque cum rege Maximiliano caesare semper Augusto
eiusque et imperii partes adiutare paratos, incredibile dictu est quanto afficiebar gaudio, et quasi gestiendo laetabar. quod eam rem et vobis et Germaniae sacroque imperio et praecipue christianae fidei honori, utilitatique futuram augurabar, gratulabar autem in primis Germaniae nostrae sacroque imperio, quia vix fieri posse videbam ut ea quae sunt caesaris in exteris regionibus nobis et imperio possimus vindicare ab occupatoribus et rebellione, quoniam quam diu (vos ipsi imperii membrum, in ipsaque Germania nati et siti) estis dubia in nos fide, totisque viribus Francigenas Germanis veteres hostes adiutatis, eorumque militiam stipatis, qui fieri posset? ut et vos domi fortes, et non contemnendos, Foris autem et vos et Italiam, et regem Francigenam potentissimum facile debellare possemus, quare plus quam dici potest laetabar, quod si vos. unicos non habuerimus hostes et adversos, vobiscum vel sine vobis, nihil erit in toto orbe quod timeamus, parati pugnare cum quovis Italo vel Franco, qui sine vobis ne vultus quidem nostros audenter aspicere audent, nec detrectabimus proelium cum Turcis. Sed crede mihi priusquam ad corpus et gratiam imperii redieritis, nulla expeditio speranda est aut fieri potest in Turcas.
Numquam enim exibimus in exteras regiones domi hostem relinquentes. Inde fidei christianae gratulandum existimo, quae aliter defendi non potest, quare nisi ad oboedientiam iure legali et christiano praecepto debitae conversi fueritis, nihil contra infideles attentari unquam potest. Nec admitto excusationem vestram cum dicere soleatis, paratos esse oboedire dum contra Turcas et infideles eatur. Non enim fieri potest a caesare expeditio, nisi quae sunt caesaris caesari reddantur, et imperium reformetur, rebellesque qui sunt veri infideles (ut postea ex Gregorio et iure canonico ostendam) imperata faciant. Nisi enim reformetur imperium, veniantque Longobardi et Itali ad debitam oboedientiam, Quis nobis commode suppeditabit nervum belli pecuniam, aut si alii rebelles in gremio Germaniae impune et libere vivent, quis suaserit nobis patriam exire dum interim pro libito grassari in nostras possessiones domos et liberos nemo prohiberet, unde non obscure intelligere potestis consultissimum esse rei publicae christiane factum hoc vestrum, quo in gratiam cum matre et domina rediistis, Atque ego mirum in modum gratulor, quod ex eo consulitis fidei christianae (ut dixi) honorique et utilitati. et postremo famae et saluti vestrae, dicam equidem cum sitis natione et lingua et moribus et demum imperio (quoniam aquilam ubique et ro. imperium praefertis) Germani. Te nemini oboedire imperatori, ex doctrina Christi et evangelica, apostolica, et ecclesiae catholicae sanctorumque patrum traditione, et cohortatione, iure tam pontificio quam caesareo.
Primum doctrina christiana et evangelica, nam Christus cuius actio, nostra est instructio, in ingressu, progressu et egressu vitae confirmavit imperium, tempore enim adventus sui per ipsum caesarem totum mundum pacavit, et recenter natus tributum Augusto persolvit, In progressu verbo docuit caesari esse oboediendum, et tributum persolvendum. Dixit enim Matthaei vicesimo secundo,
reddite ergo quae sunt caesaris caesari, et quae sunt dei deo. Illa autem sunt caesaris ut dicit Hieronymus, nummus tributum et pecunia. dei autem sunt decimae primitiae, oblationes et victimae. Et Matthaei vicesimo. Scitis quia principes gentium dominantur eorum, et qui maiores sunt potestatem exercent in eos et Marci. X. Scitis quia hi qui videntur principari gentibus dominantur eis, et principes eorum potestatem habent eorum. Confirmavit etiam apostolis dicentibus ecce duo gladii dum respondit (ut dicit Lucas) Satis est, quoniam duae potestates designantur ut omnes doctores dicunt, nonne et opere etiam confirmavit? quia pro se et Petro tributum caesari persolvit. Unde Matthaei xvii. quid tibi videtur Simon, reges terrae a quibus accipiunt tributum vel censum a filiis suis vel alienis, et ille dixit ab alienis. dixit illi Iesus, ergo liberi sunt filii, ut autem non scandalisemus eos vade ad mare, et mitte hamum, et eum piscem qui primus ascenderit tolle, et aperto ore eius invenies staterem, illum sumens da eis pro me et te, Sed in egressu vitae, nonne passus est se iudicari sub Pilato caesaris procuratore? ad quem dixit etiam non haberes potestatem in me, nisi tibi datum esset desuper, non negavit igitur potestatem caesaris, sed adeo illam testatur, atque ut aliquando maximum dicam, tantum deus romanum imperium honoravit, ut eo stante et durante, non veniat (ut illustribus scriptoribus placet) homo peccator filius perditionis antichristus, ut legitur ii. ad Thessalo. ii. ca. ubi dicit apostolus, qui tenet teneat, donec de medio fiat et tunc revelabitur ille iniquus, quem dominus interficiet spiritu oris sui, super quibus verbis dicunt glossae, quod apostolus in his verbis, romanum imperium designaverit, ut ro. imperator qui imperium romanum tenet, teneat de rege ad regem successione, donec omnino destruatur, quo destructo veniet antichristus, quod apostolus de Ro. imperio intellexerit confirmat christianae fidei signifer atque Achilles, divus Augustinus li. XX. de civitate dei. Rabanus atque alii doctores Nicolaus vero de lyra in sua solius opinione meo iudicio delirat. Et quoniam antichristus venturus non est nisi prius imperium destruatur, sine dubio omnes illi qui ad hoc operam dant, ut non sit imperium, et qui non debita observantia et oboedientia regem quem sibi dominus loco iustitiae posuit, venerantur, sunt praecursores et nuntii antichristi. ut dicit Iordanus, Cum itaque Christus salvator noster tam saepe numero et verbo et opere Ro. imperium approbaverit, nemo potest se propria auctoritate ab imperatoris oboedientia subtrahere. Praeterea ex alio fonte, Cum per fidem christianam non tollatur ordo iustitiae, sed magis firmetur, ut dixi superius ordo autem iustitiae est ut inferiores suis superioribus oboediant alioqui non posset rerum humanarum status conservari, sed vos esse inferiores atque imperii membra declarat regio natio, aquila, atque professio vestra, qua vos hodie et semper sub sacro imperio esse gloriamini, quae cum ita sint, necesse est ad salutem animae, ut oboediatis, id enim praecepit dominus primo regum XV. dicens, Melior est oboedientia
etiam quam victimae, et auscultare magis quam offerre adipem arietum, quoniam quasi peccatum ariolandi est repugnare, et quasi scelus idololatriae nolle acquiescere, ad quae verba dicit, Gregorius papa ut est repetitum viii. q. i. ca. Sciendum, Oboedientia victimis iure praeponitur, quia per victimas aliena caro, per oboedientiam vero propria voluntas mactatur, quod contra ariolandi peccatum inoboedientia monstratur. Ex adverso ergo melius ostenditur quid de eius laude sentiat, si enim quasi peccatum ariolandi est repugnare, et quasi scelus idololatriae nolle acquiescere, sola est quae si dei meritum possidet oboedientia sine qua quisque infidelis convincitur, etiam si fidelis esse videatur. Hoc idem doctrina et praecepta apostolica docent, Paulus ad Hebraeos XIII. oboedite praepositis vestris et subiacete eis. Et ad romanos XIII. omnis anima potestatibus sublimioribus subdita sit non enim potestas nisi adeo, quae autem sunt a deo ordinata sunt. Itaque qui resistit potestati, dei ordinationi resistit, qui autem resistunt ipsi sibi damnationem acquirunt. Nam principes non sunt timori boni operis. sed mali. Vis autem non timere potestatem fac bonum et habebis laudem ex illa. dei enim est minister tibi in bonum. Si autem malum feceris time. non enim sine causa gladium portat, dei enim minister est vindex in iram ei qui malum agit. Ideoque necessitate subditi estote, non solum propter iram sed etiam propter conscientiam. Ideo enim tributa praestatis, ministri enim dei sunt in hoc ipsum servientes. Et actuum vicesimo quarto dixit Paulus, ad tribunal caesaris sto, ibi me oportet iudicari caesarem appello, et idem alibi, Reddite omnibus debita cui tributum tributum, cui vectigal vectigal. Et Petrus epistola secunda, subiecti igitur estote omni humanae creaturae propter deum sive regi quasi praecellenti, sive ducibus tamquam ab eo missi ad vindictam malefactorum, laudem vero bonorum, quia sic est voluntas dei, ut bene facientes obmutescere faciatis imprudentium hominum ignorantiam, quasi liberi, et quasi velamen habentes malitiae libertatem, sed sicut servi dei deum timete, regem honorificate, servi subditi estote in omni timore dominis, non tantum bonis et modestis sed etiam discolis. Doctrinae autem sanctorum patrum, decretaque pontificia quid doceant, quid praecipiant ex innumeris scripturis pauca subiungam, Hieronymus super Hieremiam ut est repetitum XX iii. q. v. ca. regum officium. ipsis autem principibus et potestatibus fidem et reverentiam servari oportet, quam qui non exhibuerit, apud deum praemia invenire non poterit. et Ambrosius XI. q. i. Si tributum petit imperator, non negamus, agri ecclesiae solvant tributum, si agros desiderat imperator, potestatem habet vendicandorum, tollat eos si libitum est, et capitulo sequenti, magnum est, et speciale documentum quo christiani viri sublimioribus potestatibus docentur esse subiecti (ne quis constitutionem terreni putet esse solvendam
si enim censum filius dei solvit, quis tu tantus es? qui putas non esse solvendum Et Augustinus viii. dis. c. quae contra generale pactum est societatis humanae suis regibus obtemperare, et in decretalibus de maio. et obe. ca. ii, ita dicitur, in libro regum legitur, qui non oboedierit principi morte moriatur, et in concilio Agathensi quod anathematizetur, nonne ex praecepto dei omnes oboedire tenentur papae et imperatori ut dicitur extra de maio. et obe. c. solite. et de censibus, c. omnis anima. Innumeris aliis in locis possem probare fidelitatem, subiectionem, et tributi solutionem deberi caesari, si non omnibus notissima ingererem, quoniam ipse est princeps mundi et dominus, ut habetur ff. ad legem Rho. de iactu. l. deprecatio. Et omnes provinciae sunt sub eo lxiii. di. adrianus, et omnia sunt sub potestate caesaris. viii. dis. c. quo iure, et XX iii. q. viii convenit etc. de quadriennii praescriptione, l. bene a zenone, et ut concludam Nonne sancta ecclesia catholica imperium confirmavit, et consecravit, summumque principem in temporalibus caesarem, ut ita loquar, recognoscendum docuit et decrevit, inquam divinis officiis pro caesare orandum instituit. Quicumque igitur vult esse christianus et fidelis ut ego iudico ex verbis supra dictis aequum est ac salutiferum ei ut sit subiectus imperio, nisi aliquo privilegio et immunitate gaudeat, quae vos allegare non potestis. Immo libere profitemini vos membra esse imperii, quod autem quidam ex vernaculis vestris Nicolaus Schradin nugator egregius, et omnium historiarum ignarus cuiusdam Eugenii privilegia asserit, fabulae sunt aniles, atque in aliqua latrina excogitatae, tam aperte enim mentitur et contra omnem rerum gestarum et temporum seriem blacterat, ut eius nugae nulla tergiversatione possint celari aut excusari, absurde etiam dicit Petermannus etterlin et incongrua de quibus suo loco dicam. Oboedite igitur viri fortissimi domino et principi vestro naturali, cuius imperium et dominatio summa est libertas, nec seducamini a quibusdam sacerdotibus, qui contra oboedientiam vos animant et cohortantur, non sunt enim sacerdotio digni, sed Antichristi praecursores, diaboli mancipia, nec divinum nec humanum ius callentes, immo veri haeretici sunt appellandi. Sed sequimini christum, apostolos, sanctamque romanam ecclesiam, qui vos ad subiectionem et oboedientiam cohortant, immo praecipiunt, ut qui contra faciat christianae fidei et praeceptis omnino adversetur. Quam aut persidi et mali christiani sint, qui non solum non oboediunt caesari et principi suo, verum etiam probrosis illum verbis, vernaculisque cantionibus, theatralibusque ludis illum dehonestant, infamant et maledicunt, (sicut quidam pseudochristiani christianissimo et sanctissimo imperatori Maximiliano facere non verentur) optime diiudicare potest, qui superiora legit, et imperium sacrosanctum esse noverit, quod mihi persuasum est, a probis saltem et honestis civibus vestris alienissimum, sequuntur enim et sequi debent divinum praeceptum exodi XX ii. diis non detrahes, et principi populi tui non maledices, sequuntur etiam David sanctissimum prophetam i. regum. XX iiii. dixit David ad viros suos, propitius sit mihi dominus, ne faciam hanc rem domino
meo christo domini (hoc est saul per quem non incongrue ut ego credo intelligere possumus regem et imperatorem qui est christus et unctus) ut mittam manum meam in eum scilicet Saul quia christus domini est. Occidendus etiam est iure legali. qui maledixerit regi. Nam secundo regum dicitur, Semei filius gera petivit veniam a David peccati et iniuriarum. Respondens autem Abisai filius Sarviae dixit, numquid pro his verbis non occidetur Semei? qui male dixit christo domini? Vos autem et boni cives vestri sequimini potius David et quottidianam orationem fidelium bis in die repetitam vesperi et mane quam dicit, domine salvum fac regem, et sanctam fidem et ecclesiam catholicam, quae in operatione divina pro rege Ro. peculiariter orat et sacrificat, sequimini apostolum qui ad Timotheum dicit, obsecro igitur primo omnium fieri obsecrationes, orationes postulationes, gratiarum actiones pro omnibus hominibus pro regibus, et omnibus qui in sublimitate sunt, ut quietam et tranquillam vitam agamus in omni pietate et castitate. Quare igitur ut aliquando finiam gratulor vobis plus quam dici potest viri fortissimi et bellatores incliti, quod iam rediisse sub imperium praedicemini. Id enim vobis est utilissimum honorificum et salutiferum, ut enim omittam, quod iure et sub salutis periculo teneamini esse subiecti imperio et caesari ut copiosissime superius commemoravi, nonne cum sitis dominio et provincia, natione et lingua, moribus item et institutis Germani, quis non videat honori vos consuluisse? si pro patriae salute et incolumitate pugnare studeatis, cum pulcherrimum sit mori pro patria nedum pugnare. ut testati sunt. Ro. tam verbis quam factis, ut mille exemplis probare possem. nonne etiam ut elegantissime Cicero proclamat, Omnibus illis qui patriam defenderint iuverint atque auxerint, definitus est locus in caelis ubi beati sempiterne aevo fruantur Quam autem utile sit vobis et salutiferum iuvare Germaniam ad versus quoscumque, cognoscetis si vobiscum reputabitis, quam tranquille et pacate vivatis quam diu Germania imperio et maiestate floruerit, ita enim vestris institutis et moribus libere, et ad arbitrium vestrum vivere potestis, si autem externus aliquis hostis opprimeret Germaniam quod dii prohibeant, et nostra genuina fortitudo, ut puta rex Franciae, cuius militiam hactenus illustrastis, creditis homines natura superbissimos? et dominandi libidine intemperantissimos? Germania subiugata reliqua, non volo stipendia administraturos, sed avo bis ipsis temperaturos? aut non diu noctuque machinaturos, quo vestram rem publicam ad interitum deducerent, vosque sub iugum servitutis redigerent, nemo ita desipit ut non credat, nec seducamini vel vincamini, aut rebus nimium secundis aut auro Francico, quod vobis quotannis subministrari solet, Reputate enim vobiscum, quae res maiores vestros tam potentes reddiderit. et invenietis eos ex parvis initiis in tantam coaluisse gentem et potentiam non nisi labore, frugalitate, continentia, fide atque regna his artibus facile retinentur, quibus initio parta sunt, nam ut verissime et eleganter Crispus noster testatur. Regna, nationes, atque civitates usque eo prosperum successum habere solent, dum apud
eos vera consilia valuerunt, ubicumque libido, atque superbia ea corrupere paulo post imminutae opes, deinde demptum imperium, postremo servitus imposita est, Ubi vero avaritia invasit, regna quae per inopiae virtute capta sunt, per opulentiam perduntur, ea enim est, ut idem dicit, quasi materies omnium malorum, namque avaritia, fidem, probitatem, ceterasque artes bonas subvertit, pro his superbiam crudelitatem, deos negligere, omnia cum fide venalia habere docuit, ea est bestia, fera, immanis, intoleranda, quae quo intendit, oppida, agros, fana atque domos vastat, divina cum humanis negligit, cui neque exercitus, neque moenia obstant, quo minus ut sua penetret, fama, pudicitia, liberis patria atque parantibus cunctos mortalis spoliat, Quo circa viri Alemanni et germani, consuli te vobis, posteris vestris, et toti germaniae et redite ad imperium hoc est libertatem, videte enim in qua libertate sint Constantienses vicini vestri, Argentinenses, Ulmenses, et aliae quam plurimae imperii civitates, florentes imperio et opibus. nonne in summa libertate optimates, et hi qui in genio et prudentia valent. administrant rem pub. summa cum iustitia, liberam habent civitatem, liberam administrandi pro iustitia facultatem, propriis et patriis institutis moribusque viventes, leges iuraque maiorum sanctissime simulque religiosissime conservant atque exercent, quos si imitati fueritis viri alemanni animi magnitudine illustres, hoc est si ad imperium eiusque oboedientiam redieritis, et si optimatis tantum, et illos qui non minus honestate quam prudentia pollent administrare remp. curaveritis, promitto vobis certissimus augur, multo feliciorem, diuturnioremque futuram illam vestram iam dictam remp. Nam praeter hoc quod sapientissimi scriptores una cum experientia popularem statum et administrationem numquam diuturnam fuisse testantur, quis credere posset? pastores et opifices, ceteramque imperitae plebis faecem et multitudinem (cuius iudicium est corruptissimum cuiusque omnia acta inordinata sunt tumultuaria, plenaque iniuriarum) consulere aliquid pro honestate. gloria et ornamento? quae sibi ipsi maiore ex parte male consulit, quod si glorietur hactenus prospere successisse, Caveat tamen, nam ut Menander christiane dicit, ote eutuxeis malista. mh mega fronei alaconias outis ekfeugei dikhn, Repetat autem frequentius eiusdem notabile dictum, anqrwpos wn memnhso ths koinhs tuxhs violentus enim plebis dominatus, et si ad tempus durat, diuturnus tamen et perpetuus esse non posse plurimarum gentium interitus declarat, Iccirco ut in pace et tranquille leges, institutaque maiorum iuste exercere perpetuareque, atque moribus bonis rempu. vestram formare liceat, atque improbos rebellesque iusta poena, vindiceque iure reprimere possitis per optimatium administrationem, sequimini institutum vestrum consilium, et adhaerete imperio, quod vobis honori, saluti, et rei publicae vestrae aeternitati est consultissimum. Valete. telos
Primo Germani alterum et secundum a romanis imperium habuisse praedicantur ab exteris, Nazarius ad Constantinum de Germania, Iacet In latere Galliarum, aut in sinu tuo fusa barbaria, per se ipsa potens natio, et post romanam magnitudinem secunda in terris, ex quibus externi et hostis nostri verbis intelligimus Germanos aliud a romanis imperium habuisse, et post romanos potentissimos fuisse, Et Hegesippus, qui proxime apostolorum temporibus successit dicit Germanos totius orbis imperium agitasse de Vespasiano loquens his verbis li. ii. romanis tamen super nubes viantibus, et ultra columnas Herculis imperium propagantibus, nihil invium fuit tanta facilitate hostis, et qui latebat repertus, et qui resistebat victus est, quorum improviso adventu consedisse montes Germania credidit, rhenum exaruisse, qui magnitudine corporum et contemptu mortis ceteris validiores, quae retinaculum ante suum rhenum putabant, nunc salutis defensionem, Itaque non scopulis Germanorum repletur, sed romanorum liburnis, quae per errantes tot usque ad mare bicornis amnis fluenta quondam liberas gentes servitio premunt, ut quae ante sibi totius orbis imperium praesumpserant, nunc servitutis propriae mercedem exsolvant, quod si quis dixerit Hegesippus, et alter dicunt Germanos esse victos adeo ut contra te faciant. Ego accepto quod primus dicit Germanos alterum imperium habuisse, alter totius orbis imperium praesumpsisse et liberas fuisse gentes, nam non est timendum quod mentiantur laudantes romanos, quae contra romanos proferunt, quis enim non crederet romam et romanos laudantibus quae contra se et suos adducunt, quod autem ita dicunt Germanos a roma. victos, hoc videntur ex favore et adulatione dicere, praesertim dum ego contrarium probabo illustribus scriptoribus, Vespasianum non trans rhenum, Sed in Gallia cum Germanis, sed varia fortuna decertasse, nec Constantinum trans rhenum, sed in Gallia etiam nomen suum illustrasse, atque auxilio regis Suevorum ad imperium pervenisse. Quis igitur Germanos non admiretur? quos ego clarissimos illustrissimos atque bellicosissimos ostendam, ex his auctoribus, qui romanis blanditi illosque proposito laudantes Germanos eorumque laudem deprimere conati sunt, dum nemo sanae mentis non facile acceptet atque credat, quod quis contra se atque eos quos laudare cupit afferat
Multi romanorum imperatorum scripserunt se a domita Germania germanicos, sed nemo eorum unquam domuit germaniam, nisi forte germaniam secundam ut vocat Ammianus marcellinus, hoc enim germanos qui sunt nobis transrhenani, ut sunt, Austrasii Belgarumque maior pars, sed legenti mihi ro. scriptores compertum est romanos parum tentasse vel profecisse contra germanos. nisi in ipsa intima Gallia, in quae saepe romani et victi sunt a nobis et vicerunt, adeo ut non minus vere quam
luculenter pacatus Latinus ad Theodosium deploret Galliam continuo barbarorum incursiones sustinentem dicens, unde igitur ordiar nisi a tuis mea Gallia malis, quae ex omnibus terris, quas illa pestis insederat haud iniuria tibi vindicas privilegium miseriarum, quod si dixerim, ut verissime possum, Iulium caesarem nihil egregium trans Rhenum egisse, Germanisque potius arma ostentasse quam intulisse, non mentiar. dum Pompeius apud Lucanum etiam dicat eum fugisse a Rheno dici inquit
Dant animos Rheni gelidis quod fugit ab undis,
quod tametsi hostis erat, tamen et hostes loquuntur veritatem, sed Lucanus ex animi sententia scripsit. Inde non probantur mihi, immo mentiuntur quidam scioli (nescientes dum suae civitatis vetustatem et nobilitatem mentiri volunt dehonestare Germaniam) dum dicant multas civitates in Saxonia a Iulio caesare conditas, nam eo ipso teste ultra quindecim dies non mansit in Germania nedum Saxonia, inquam numquam venit, et quae tunc non fuerat, quod si etiam hoc nomen habuisset, numquam tamen in illam venit, nedum civitatem nullam in tota Germania condidit trans Rhenum, quae omnia ex commentariis eius hominis in primis gloriosi et ambitiosi elicere possumus, adeo ut aliis non egeamus testibus, nec ullus hoc vetus historicus tradit, sed sunt merae nugae anilesque ad carbones, et iuxta focum fabulae. Dico et Augustum pauco tempore portiunculam Germaniae occupasse, tandem amisso exercitu, duabusque cladibus acceptis repulsum, ostendam igitur receptis auctoribus et diversis temporibus semper fere Rheno et Histro terminatum Ro. imperium usque ad annum domini CCC. XXX. (tunc enim Ro. imperium in occidente periit) Romanosque rebus integris et florentibus contentos fuisse si intra Rhenum et Histrum imperium agerent, Germanosque semper fuisse liberos ab omni imperio hostesque romanorum semper egisse, audiamus auctores Domitius, Ulpianus ff. de capti, et postli. reversis hostes sunt in quibus bellum publice. Po. ro. decrevit vel ipsi populo ro. ceteri vero latrunculi vel praedones appellantur, et ideo qui a latronibus captus est servus latronum non est nec postliminium illi necessarium. ab hostibus autem captus puta a Germanis vel parthis et servus est hostium, et postliminio [(editor); sic: poliminio] statum recuperat pristinum. Servius in viii. aeneidos. Rhenus fluvius bicornis, quia per duos alveos fluit per unum, qua Ro. imperium est, per alterum interfluit barbaros Ambrosius tempore Valentiniani, Danubius de occidentalibus partibus barbarorum atque Romanos intersecans populos donec ponto ipso condatur Rhenus de iugo alpium usque in oceani profunda cursus suos dirigens, romani memorandus adversus feras gentes murus imperii, Iosephus libro secundo de bello iudaico tempore Neronis loquens de Germanis, nunc autem limitem Rhenum habent, et viii. legionibus domantur et serviunt quidem qui captis sunt, reliqua autem eorum gens universa salutem in fuga non in armis ponit idem, quid mirum si Euphrates ab oriente et oceanus ab occidente itemque a meridiano tractu Libyae fertilissima regio et septentrione Rhenus atque Hister sunt imperii limites. Iosephus haec verba
in persona Agrippae regis ad terrorem iudaeorum dixit non quod ita esset, Infra enim ostendam tempore illo Germanos non solum in Galliam crebras fecisse incursiones, sed in Hispaniam usque penetrasse. non tamen nego germanos interdum in Gallia victos. Claudianus de Stilichone sub Honorio et Arcadio
ullane posteritas credet, Germania quondam
illa ferox, populis quae vix instantibus olim
principibus tota poterit cum mole teneri,
Iam sese placidam praebet stilichonis habenis,
Ut nec praesidiis nudato limite tentet.
Expositum calcare solum
etc.
Eutropius de Iuliano, a quo modicis copiis apud argentoratum Galliae urbem ingentes Alemannorum copiae exstinctae sunt, submotique ultra Rhenum Germani et finibus suis imperium constitutum Seneca quinto naturalium, sub Nerone hinc qui medius inter pacata et hostilia fuit Danubius ac Rhenus, ac rhenus alter Sarmaticos impetus cohibens et Europam Asiamque discriminans, alter Germanos avidam gentem belli repellens. Panegyricus Constantino. Et quid opus erat ipsi Rheno instructis et militibus et classibus, quem iam pridem barbaris nationibus virtutis tuae terror obstruxit, de eodem ruperat fidem gens levis et lubrica barbarorum, et robore, atque audacia. lectis eruptionis auctoribus institisse rheno nuntiabantur. Ilico obvius affuisti et praesentia tua ne auderent transitum terruisti. Ad eundem neque enim iam in Rheni gurgitibus sed nominis tui terrore munimur. Panegyricus Maximiano Tu domine Maximiane repente Rheno institisti omnemque illum limitem non equestribus neque pedestribus copiis sed praesentiae tuae terrore tutatus est idem, porrectis usque ad Danubii caput Germaniae Rhaetiaeque limitibus Tacitus sub Domitiano in vita agricolae, nec iam de limite imperii et ripa, sed de hibernis legionum et possessione dubitatum a Romanis. Claudianus de victorias Stilichonis,
sublimis in arcton
Prominet hercynae confinis rhaetia silvae.
Quae se Danubii iactat Rhenique parentem.
Ultraque Romuleo praetendens flumina regno.
Cornelius Tacitus libro vicesimo. sub Vespasiano. Rhenus incognita illi caelo siccitate vix navium patiens acti commeatus, dispositae per omnem ripam stationes quae germanos vado arcerent apud imperitos prodigii loco accipiebatur ipsa aquarum penuria, tamquam nos omnes quoque et vetera imperii munimenta desererent, ibidem tutor ripae Rheni a Vitellio praefectus Iulius Sabinus Mamertinus ad Maximianum. sancte Iuppiter et Hercules bone tandem bella civilia ad gentes illas vesania dignas transtulistis omnemque illam rabiem extra terminos huius imperii in terras hostium distulistis. Etenim a sole ex oriente ad usque maeotidos paludes id nunc longius longiusque protendere licet, si quis hostilem in mutua clade vesaniam toto orbe percenseat, etenim ab ipso solis ortu non modo ac citra maeotim sub extrema septentrionis plaga qua fervidum caput Danubius evolvit quaque horridus secat albis germaniam. sed etiam sub ipso lucis occasu qua Tingetanum littus calpetano monti obvium latus in mediterraneos sinus
admittit oceanum, ruunt omnes in sanguinem summi populi, quibus numquam contigit esse Romanis obstinataeque feritatis nunc sponte persolvunt poenas. Gotthi Burgundios penitus exscindunt, rursus pro victis armantur Alemanni itemque tervi gens alia Gothorum adiuncta manu Thaifalorum adversum Vandalos Gepidesque concurrunt burgundiones Alemannorum agros occupavere. sed sua quoque clade quaesitas Alemannia terras amisere, sed repetunt, idem ad eundem. Transeo limitem rhaetiae repentina hostium clade promotum, alius Panegyricus ad eundem Maximianum, quid autem maius evenire potuit illa tua in Germaniam transgressione, qua tu primus omnium imperator probasti. Ro. imperii nullum esse terminum nisi qui tuorum esset amborum scilicet Diocletiani et Maximiani, at qui rhenum antea videbatur ipsa sic natura duxisse, ut eo limite romanae provinciae ab immanitate barbariae vindicarentur, et quis unquam ante vos principes non gratulatus est Gallias illorum amne munire, quando non enim sine metu nostro rheni alveum minuit diu serena tempestas, quando non cum securitate nostra illius diluvia creverunt. Lucanus in primo pharsaliae Albis et indomitum caput rheni Herodianus graecus li. ii, de Commodo et Nigro imperatiore. Haec dum agitaret levi incertaque spe subnixus fama iam per Pannonios illyricosque increbruerat [(editor); sic: increbuerat] perque exercitus omnes qui pro ripis Danubii rhenique excubantes coercendis barbaris Ro. tuentur imperium. Seneca de mundi gubernatione. Omnes considera gentes in quibus Ro. pax desinit Germanos dico et quicquid circa Istrum vagarum gentium occursat, Idem li. iii. de naturalibus quaestionibus. O quam ridiculi sunt mortalium termini, Ultra istrum dacus non exeat, isthmum Samothraces includat, Parthis obstet Euphrates Danubius Sarmatica ac Romana disterminet, Rhenus Germaniae modum faciat, nec obstat quod in Evangelio legitur, exiit edictum a caesare Augusto in universum orbem, nam intelligitur in orbem Romanorum, ut etiam divus Ambrosius exponit, non autem orbem terrae, cuius minor pars Romanorum erat. post Theodosium autem magnum non opus est loqui de finibus Romanorum, dum ne domi quidem se potuerint tueri, immo non de finibus, sed de salute tam sua quam patriae anxii, magnam sunt passi desolationem. et totius Italiae cum Roma vastationem, innumerabiles enim Germanorum nationes, Suevi, Gotthi, Vandali, Franci, Burgundiones, rugi, Turcilingi, heruli et alii infusi per Italiam diversis temporibus et locis et romanorum provincias, totum imperium pessumdederunt. Et Ruffinus dicit in Scholastica historia Decium imperatorem a Gothis victum in praesens et futurum cum maximo rei publicae interitu.
Romani igitur usque ad inclinationem imperii semper ad ripas Danubii et Rheni ut vim barbarorum ac insultus prohiberent atque coercerent legiones habebant, gaudentes ut dicit Panegyricus in alio capite ad Maximianum si quando rhenus inundatione aquarum auctus, barbaros transitu prohiberet, e contrario consternati si penuria aquae transvadabilis esset, nihilominus tamen germani non poterunt contineri quin crebras excursiones in ipsorum provincias non sine crebris ro. cladibus facerent, ut non minus vere quam eleganter dixerit Claudianus
Ullane posteritas credat Germania quondam,
Illa ferox populis quae vix instantibus olim
Principibus tota poterit cum mole teneri,
Iam sese placidam praebet Stilichonis habenis,
Ut nec praesidiis nudato limite tentet
Expositum calcare solum
etc. Stilicho autem germanos non vicit, sed quia et ipse Germanus et Vandalus in societatem belli accepit, nam ut sileam (quoniam de antiquitate Germanorum alibi illa dicam) quomodo prisco Tarquinio rege Germani in Italiam intraverint, et Senones etiam Germani ut ostendam in Italiam et alias provincias, quomodo item Cimbri totum orbem inundaverint, et Teutones cum his in Galliam et Italiam transiverint, et quomodo plerique Belgarum a Germanis ortum habuerint, quod Germani antiquitus in Galliam propter fertilitatem agri transiverint, ut refert caesar in commentariis, ut etiam omittam vastatam Romam, Italiam, Gallias, Hispanias, Africam, Europam, et Asiam per gothos, Vandalos, Longobardos, Quados, Suevos, Burgundiones, Marcomannos, Saxones, Anglos, Scotos, Turcilingos, Rugos, Herulos, Alanos et innumeros alios Germanorum populos, tandem eo tempore. Ro. imperium periit, praesertim in occidente, solum dicam rebus ro. florentibus Germanos invictos et indomitos diversis temporibus. Ro. provincias intrasse, invitis romanis, ac pro gloria dignitate, imperio atque pro finibus proferendis numquam pro libertate cum Ro. pugnasse, adeo ut optime dixerit quicumque ille fuerit, galliam esse veterem Germanorum incursionem multarum caedium causam Germanorum et ro. primum enim bellum gladiatorum in Italia adiuverunt Germani in Italiam profecti, Lucullo et Cassio consulibus ut testis est Orosius in v. et Caesar in primo commentariorum in quo quid ro. et Italia passa sit describit Augustinus li. v. ca. XX ii. de civitate dei dicens, Bellum quoque fugitivorum gladiatorum quamvis multis ro. ducibus, et duobus consulibus victis. Italiaque horribiliter contrita atque vastata, tertio tamen anno post multa bella consumptum est, nonne caesar felicissimus [(editor); sic: foelici simus] imperator ro. et qui solus et primus domuisse dicitur Germanos dum in Gallia cum potentissimo exercitu ageret, non deterruit Sicambros minimam Germaniae portionem, quin in galliam praedatum transirent, atque ipsos ro. castris eorum paene captis non parva clade sed maximo metu afficerent, ut et ipse caesar in vi. belli gallici testatur, nonne idem in septimo se ipso ut
dixi in Gallia belligerante dicit Treveros a germanis rhenum transeuntibus pressos, idem dicit in quarto, germanos facile impelli ut in galliam transirent Idem in vi. dicit suevos contra se Treveris misisse auxilia nonne eodem tempore, ut dicit Hirtius in additione germani nullis adversus Ro. auxilia denegabant (qui tamen sua militia caesarem saepenumero victoriosum reddiderunt, ut postea dicam) quod nobis optimum argumentum est germanos parum timuisse romanos, sub Tiberio item qui Augusto successit germani galliam vastarunt, unde Suetonius de illo, Armeniam a Parthis occupari, moesiam a dacis, sarmatisque gallias a germanis vastari neglexit magno dedecore imperii nec minori discrimine, Idem dicit Eutropius, germani in Hispaniam penetraverunt tempore nescio quo sed non multo post Tiberium. Seneca ad albinam de consolatione, Thuscos Asia sibi vendicat, Tyrii Africam incolunt, in Hispania poeni graeci se in galliam immiserunt, in se graeciam galli, pyrenaeus germanorum transitus non inhibuit, hoc idem testatur Iosephus li. iii de bello iudaico, loquens de Vespasiano Claudii ut credo duce, Et qui (inquit) po. Ro. iam pridem pacasset hesperiam germanorum tumultu concussam, de Vespasiano item loquitur Hegesippus li. iii. Vespasianum solum esse cui summa militiae orientis in partibus iure committeretur virum ab adolescentia militiae triumphalis in veteratum stipendiis, qui in pacatas Gallias germanorum tumultu et ferocia genuinae temeritatis in bellum relapsas pace diuturna composuerat Lampridius de Alexandro, Erat autem gravissimum reip. atque ipsi quod germanorum vastationibus gallia diripiebatur Flavius Vopiscus de probo his gestis cum ingenti exercitu gallias petit quae omnes occiso Posthumo turbatae fuerant, interfecto Aureliano a germanis possessae, Panegyricus de Maximiano, tamen omnes barbarae nationes excidium universae galliae minarentur, neque solum Burgundiones et Alemanni sed etiam Chaibones, Herulique viribus primi barbarorum locis ultimi praecipiti impetu in has provincias irruissent, quis deus tam imperator, salutem attulisset nisi tu affuisses, latinus pacatus de Theodosio, Iacebat innumerabilibus malis aegra vel potius dixerim exanimata respu. barbaris nationibus germanis scilicet ut ipse postea declarat) romano nomini velut quodam diluvio superfusis, sub Arcadio et Honorio Hispaniae per Suevos vastatae sunt Mamertinus ad Iulianum florentissimas quondam antiquissimasque urbes barbari (Alemanni erant) possidebant gallorum illa celebrata nobilitas, aut ferro occiderat aut immitibus addicta dominis serviebat, in hoc statu imperator noster gallias nactus nimium habuit adversus hostem laboris atque discriminis, Nazarius Constantino de Francis germanis Franci ipsi praeter ceteros truces, quorum vis cum ad bellum effervesceret ultra ipsum oceanum aestu furoris evecta Hispaniarum etiam oras armis infestis habebat Herodianus de Alexandro, quippe significabant germanos rhenum Danubiumque transgressos romanos in fines hostiliter intrasse oppugnareque exercitus ripis insidentes, perque urbes et vicos magnis copiis excurrere, et illyrici milites suos domi caesos a germanis audiebant
Orosius sub Galeno et Valeriano, Germani alpibus, rhaetia totaque Italia penetratis Ravennam usque perveniunt, Alemanni Gallias pervagantes etiam in Italiam transeunt Graecia, Macedonia, Pontus, et Asia Gothorum inundatione debetur quadi, et Sarmatae Pannonias depopulantur, Germani ulteriores abrasa potiuntur Hispania Gallia plus quam XX. annis sub Valeriano et Galeno a Germanis possessa ab Aureliano recuperata dicitur, post Aurelianum Gallia iterum amissa sub Probo restituta scribitur. Idem Orosius. Constantinus caesar in Gallia (iuxta Lingonas ut dicit Hieronymus in Eusebio Primo praelio ab Alemannis profligato exercitu suo vix ipse surreptus est, sub Gratiano Burgundiones Germani Galliam invaserunt, et Cornelius Tacitus de Germanis dicit occasione discordiae nostrae et civilium armorum expugnatis legionum hibernis Gallias affectasse, de Germanis dicit Hieronymus suo tempore qui claruit sub Theodosio horret animus temporum nostrorum ruinas prosequi, viginti et eo amplius sunt anni quod inter Constantinopolim et Alpes Iulias quottidie Romanus sanguis effunditur Scythiam Thraciam, Macedoniam, Thessaliam, Dardaniam, Daciam Achaiam, Epiros, Dalmatiam cunctasque Pannonias Gothus Sarmata, Quadus, Alanus, Vandali Marcomanni vastant, trahunt, rapiunt. Idem ad Acherutiam, Gerontiam, et per annos XXX. fracto Danubio in mediis Ro. imperii regionibus pugnatur. Idem innumerabiles et ferocissimae nationes universas Gallias occuparunt, quicquid inter alpes et Pyrenaeum est quod Rheno Oceanoque includitur, Quadus Vandalus Sarmata. Alani, Gipedes, Heruli, Saxones, Burgundiones, Alemanni, et o lugenda respu. hostes Pannonii vastarunt sub Valentiniano superiore Quadi Germani et Sarmatae illyricum vastaverunt.
GErmanorum militum praestantia et fortitudine Romanos fuisse usos ac victoriosos nec Ro. quicquam egregium sine illis auxiliatoribus gessisse, unde potius ostendam quam ex Iulio caesare qui omnes Ro. felicitate, rebusque gestis longe superavit, illius inquam triumphos et torrentissimum felicitatis progressum qui adiuverunt atque promoverunt nisi Germani? dum enim subacta etiam Germanorum auxilio Gallia Germanos trans Rhenum non irritandos censeret, Suevorum fortitudine perterritus, beneficiis eos et muneribus sibi devinxit, quibus etiam praestantissimum imperatorem in acie pharsalica superavit, toto oriente vel potius totius orbis militia si unos dempseris gallos atque germanos stipatum, Pompeium inquam qui Plinio referente, res gestas non Alexandri modo magni sed et Bacchi et Herculis superasse famigeratur, Germanis vicit, Ita dicit Lucius florus de proelio pharsalico, nam cum diu aequo Marte contenderet iussuque Pompei fusus a cornu erupisset equitatus repente
hic signo dato Germanorum cohortes tantum in effusos equites fecere impetum, ut illi esse pedites hi venire in equis viderentur. Idem caesar cum tota Gallia duce vercingetorige in se conspirasset, neque ex Italia interclusis itineribus supplementa habere posset, aut iustum exercitum ut tanto exercitui par esse posset unis Germanis rebellantem repressit. Ita enim ille ipse dicit in septimo de primo proelio in biturigibus commisso. Caesar ex castris equitatum educi iubet, proelium equestre committi, laborantibus iam suis germanos equites circiter cccc. submittit, quos ab initio secum habere instituerat, eorum impetum galli sustinere non potuerunt, atque in fugam coniecti multis amissis sese ad agmen receperunt. Et ita dicit auctor innominatus, ne privemus sua laude barbariem cccc. equitum germanorum qui sub caesare militabant, atque ab ipso principio secum erant, opera fuit egregia, ab caesare enim immissi laborantibus aliis in tempore subvenerunt fregeruntque gallos repentino impetu. Dum autem laborantibus aliis dicitur. intelligi non obscure dat in periculo rem caesaris futuram fuisse, nisi germanica virtus enituisset. Quod caesar autem a principio belli secum habuit germanos, argumentum est Ariovistum regem Germanum germanis fuisse victum, possem insuper aliis in locis ostendere ex Tacito Romanos cum Germanis mercenariis profligari conatos ipsos germanos. Proh deorum atque hominum fidem o dolendam et exsecrandam germanorum avaritiam, quos esse invictos ab hostibus res ipsa atque multorum auctorum testimonia declarant, hos ipsa pecunia vincit, quis nisi Germani? Ro. tot regna et imperia conquisierunt? quis hodie regem Franciae illustrem facit nisi Germani? quos nundinari solet pecunia annuisque stipendiis quis ei insubriam peperit? Germani, quis Apuliam bis subegit? Germani, quibus hodie confisus armis Francigena tot res novas molitur? Germanorum, quis Genuam expugnavit? Germani. Quis rursus illum ter Apulia deturbavit maximis proeliis fusum magnaque suorum caede? Germani, adeo ut et illum et regem Hispaniae Germani fecerint illustres et victoriosos, stulti quod aliis non sibi regna parent, quod si essent concordes, et Helvetii nostri cum imperio sentirent et non adversam partem foverent, nihil nobis obstare posset ne alpes quidem inaccessae, aut ulla maria, sed deorum immortalium fortasse ira contingit numquam nobis esse concordes, Sed ut ad institutum redeam, dum contra caesarem tota Gallia conspirasset, neque ipse ullos milites in galliam interclusis viis introducere posset, ut alibi, ita nunc iuxta sequanos gallos germanis vicit, nam cum plures ex Germania equites et pedites evocasset, qui minus idoneos equos habebant a Romanis sumptos illis distribuit, atque illis victoriam obtinuit, haec eius sunt verba. Germani dextro latere summum iugum nacti hostes loco pellunt fugientes usque. ad flumen, ubi Vercingetorix cum pedestribus copiis consederat persequuntur, compluresque interficiunt quare animadversa reliqui, ne circumvenirentur veriti, se fugae mandant omnibus locis fit cedes, Tres nobilissimi haedui capti ad caesarem perducuntur. Et auctor innominatus germanorum equitum quos e transrhenanis urbibus caesar acciverat in signis opera fuso
equitatu raptisque et caesari praesentatis aliquot nobilissimis haeduorum qui hostium in acie contra eum fuerant Et postea caesar ad Alexiam oppidum. virtute germanorum vicit Gallos. Accedat ipse testis, Ita enim dicit libro septimo commentariorum, fit equestre proelium, laborantibus nostris. Caesar Germanos submittit, nostris animus augetur, hostes in fugam coniecti se ipsi multitudine impediunt, atque angustioribus portis relictis coacervantur, tum Germani usque ad munitionem sequuntur, fit magna cedes, non nulli relictis equis. fossam transire ac maceriem transcendere conantur, multis interfectis compluribus equis captis Germani sese receperunt, nonne in obsessione eiusdem civitatis Alexiae Germani iterum pro caesare vincunt Gallos, hoc ipse idem caesar testatur libro septimo, cum a meridie (inquit) prope ad solis occasum dubia victoria pugnaretur, Germani una in parte confertis turmis in hostes impetum fecerunt, eosque pepulerunt, quibus in fugam consectis sagittarii circumventi interfecti sunt. Orosius autem ad sanctum Augustinum ita loquitur, Vercingetorix quem omnes consensu pari regem praeoptaverant suadet, uti ex tota Gallia omnes qui arma ferre possent huic bello praesto sint, hoc enim esse unum bellum quo aut perpetua libertas, aut aeterna servitus, aut mors omnium consequatur, itaque absque eo numero quem infinitum ante contraxerat equitum circiter octo. M. peditum cc. l. m. contracta sunt, de hinc duos colles sibi invicem obversos Romani Gallique ceperunt. unde multis saepe eruptionibus et variis proventibus proeliantes, tandem Romani praecipua Germanorum equitum quos sibi iam dudum amicos nunc in auxilium acciverant virtute vicerunt, Iterum auspicio Germanorum caesar bellovacos superat Hirtius ita refert, non intermittantur interim quotidiana proelia in conspectu utrorumque castrorum quae ad vada transitusque fiebant paludis, qua contentione Germani quos praeterea caesar traduxerat Rhenum, ut equitibus interpositi proeliarentur cum Constantius universi paludem transissent paucisque in resistendo interfectis, pertinacius reliquam multitudinem essent insecuti perterriti non solum hi qui aut comminus opprimebantur, aut eminus vulnerabantur, sed etiam longius subsidiari consueverant, turpiter fugerunt nec prius finem fugae fecerunt. quam se aut in castra suorum receperunt, aut non nulli pudore coacti longius profugerunt, nonne et Caninius caesarianus Gallos supra vellodunum oppidum virtute Germanorum vicit. testis est idem Hirtius, cum Caninius (inquit) propius hostem accessisset ab exploratoribus quos praemiserat cognoscit castra eorum. ut barbarorum fere consuetudo est relictis superioribus ad ripas esse fluminis demissa. At Germanos equitesque imprudentibus omnibus de improviso advolasse et proelium commisisse, qua re cognita legionem armatam instructamque adducit, ita repente omnibus ex partibus signo dato loca superiora capiuntur quod ubi accidit Germani equitesque signis legionis visis vehementissime proeliantur confestim cohortes undique impetum faciunt omnibus aut interfectis aut captis magna praeda potiuntur, caesar item auxilio Germanorum nititur in Hispania contra Afranium Pompeianum ut ipse refert li. i. de bello civili, Pompeius item habebat Germanos secum
qui in aegypto militaverant, quos ibi Aulus Gabinius praesidii causa apud regem Ptolomaeum reliquerat, hi Germani postea caesari damnum intulerunt, Nam ut ipse scribit li. iii. civilis belli, Germani munitiones nostras aggressi pluribus interfectis sese ad suos incolumes receperunt. Et caesar Alexandrinos in aegypto vicit auxilio Germanorum quorum equitum aegyptii et Alexandrini impetum adeo pertimuerunt, ut in fuga spem salutis quaererent, ut testis est Hirtius li. iiii. de bello Alexandrino. Item Germani aliqui in Africa cum caesare militantes a Labieno adversario fortiter pugnantes atque resistentes circumventi trucidantur ut Hirtius de bello Africo tradit. Quibus omnibus luculenter perspicimus Romanos militia Germanorum in omnibus terris usos, eo tumque egregia opera et audentia saepe triumphasse, et caesarem Ro. qui unquam vixerunt praestantissimum imperatorem se ipso teste Germanis hostes superasse, ita ut eis non monarchiam solum sed vitam etiam ipsam toties adiutus per illos acceptam referre debeat, sub Caligula aliisque omnibus ante eum caesaribus militaverunt, ut apud Suetonium et Tacitum invenitur. Germani insuper per legiones militaverunt in Syria sub Nerone, ut testis est Cornelius in xiii. Militaverunt item sub Nerone ad claustra Caspiarum pro bello quod in Albanos parabat ut idem Cornelius li. xvii. ostendit, in aegypto quoque apud Alexandriam cum eodem Nerone militasse refert idem in eodem, nonne cum Galba in Hispania et cum Iunius vindex, una cum Gallis a Nerone defecissent Germani soli duce Virginio occisis circiter xx. milibus Gallorum et vindice ad mortem compulso soli illam conspirationem dissipaverunt, qui postea a Galba spreti et non iustis stipem diis remunerati causa fuerunt caedis galbae, ut dicit Suetonius. sub galba item germani militaverunt, quos Nero in Alexandria prius habuerat, illi, et cari gallae fuerunt, et in primis fideles, ut Suetonius et Tacitus tradunt, de Vitellio autem non plura dicam, quoniam a germanis quos in militia gallicana habuit est imperator appellatus, atque ad imperium devicto Othone promotus. Idem teste Iosepho in v. cum Vitellio capitolium expugnantes quod Domitianus insederat, incenderunt dirueruntque quod signum mihi visum est suturi ad nos imperii transferendi. Domitianus tamen elapsus evasit, Sed nec solum Vitellium germani creaverunt imperatorem, verum etiam Claudium Iosephus de antiquitate li. xix. ca. ii. gratus germanus Claudium apprehendens cognovit, seque sequentibus ait iste germanus est, eum constituamus imperatorem etc. qui et per illos factus est caesar, et idem ad timentem Claudium noli (inquit) de tua salute pusillanimis esse, cum te magis oporteat magnanimiter de imperio cogitare, quod dii auferentes gaio mundoque prospicientes tuae concessere virtuti. Constantinus magnus etiam teste Aurelio maxime auxilio Suevorum imperium est adeptus Ro. progredientes ad Vespasianum, et inveniemus eum deliberasse an imperium susciperet propter germanicarum legionum vim famam et robur. Ut dicit Tacitus, tandem per duces suos ille germanos non nisi germanis vincendos existimans Sidonem atque
Italicum Suevorum reges in amicitiam ascivit, illisque in prima acie pugnantibus germanos vicit, ut idem testatur. Iosephus item dicit germanos bellum civile ro. sedasse li. v. de bello iudaico. Imperator item Maximinus auxiliaribus germanis est usus. quorum potissimum fidei confidebat, ut dicit Herodianus. et ut idem testatur. Marcus pater Commodi germanos in societatem ascivit, Antonius item germanos in amicitiam conciliavit, sub quo etiam in oriente militaverunt. Maximinus germanos saepe contra se in bellis expertus tandem in amicitiam recepit. Commodus item propositis pecuniis germanos in societatem adiunxit. Externi etiam et longinquiores usi sunt militia germanorum. Herodes enim rex eos habuit milites, de cuius sepultura ita dicit Iosephus li. vii. de bello iudaico, et Hegesippus in primo circa lectum filii cum propinquis praeterea satellites agmenque thracium germanique et galatae velut ad bellum instructi omnes antecedebant, Atque Mithridates rex ponti in sua militia germanos habuit ut testis est Iustinus li. xxxviii. Sed quid plura germani per Hispaniam Galliam Asiam atque Syriam crebram militiam agitaverunt, de quibus ita dicit Seneca li. i. de ira Germanis quid est animosius, quid in cursu acrius? quid armorum cupidius? quibus innascuntur innutriunturque quorum una illis cura est, in alia negligentibus. Quid induratius ad omnem patientiam? ut quibus magna ex parte non tegimenta corporum provisa sunt non suffragia adversus perpetui caeli rigorem. hos tamen Hispani Callique et Asiae Syriaeque molles bello viri antequam legio visatur cedunt, ob nullam rem aliam opportunos quam ob iracundiam, nec ego commoveor quod dicit eos aliquando vinci et victos esse, nisi enim crebro victores fuissent, non diceret quid animosius? quid in cursu acrius etc. Unde non obscure intelligis eos invictos nisi aliquando ob iracundiam, et hodie sunt invicti nisi temeritate et audacia sine consilio aliquando eam proelii conditione acciperent, qua vix possibile est eos posse victoriam obtinere, ut dum nuper vix mille impetum fecerunt in Venetos plus quam XX. milibus virorum instructos suae tamen temeritatis poenas dederunt, nihilominus nisi ad iniquum pugnandi locum fuissent progressi, nec universus eos Venetorum exercitus illo die profligasset.
In Suetonio legitur sincera, antiqua et vera lectione germanicum exercitum elegisse Vitellium in imperatorem saepeque eum victorem fecisse apud Tacitum quod non mediocriter facit ad propositum meum et laudem Germanorum, proinde parcant mihi manes doctissimi viri et meritissimi de lingua latina Philippi Beroaldi si ego aliter sentio in Suetonio legendum quam ipse, eiusque commentaria produnt legit enim bis et legendum censet germanicianus exercitus, quasi Italici et Ro. milites qui in Germania militaverint, non germani, cui lectioni (ductus laude et amore patriae) omnino refragor, illustribus auctoribus adiutus.
Primum enim nisi Germani fuissent milites qui Vitellium acclamaverunt, imperatorem non Germanicianus sed Gallicanus exercitus legendum fuit (in Gallia enim militabant ibique imperator creatus est) mihi astipulatur Hegesippus in quarto, dicens, nec solum Galba interfecto, sed etiam Othone exstincto Vitellii ducibus congredientibus quem Gallicanus exercitus creaverat imperatorem Et Orosius in septimo igitur Otho cum Galba et Pisone Romae interfectis inter tumultus caedesque invasisset imperium, ac mox creatum imperatorem in Gallia per germanicas legiones Vitellium comperisset bellum civile molitus etc. Secundo Vitellius habuit non Ro. nisi forsan paucos sed germanos, et xxx. milia germanorum, ut testis est Tacitus in xvii. Orosius item ut iam dixi germanicas legiones habuisse dicit, testis etiam est Iosephus in vi. de bello iudaico, creatus (inquit) Otho imperator cum Vitellio imperante pugnabat, quem germanorum tunc manus elegerat, testis etiam est Tacitus ter vel quater li. xvii. quibus omnibus liquido ostensum est Suetonii antiquam lectionem esse veram, germanicusque non germanicianus esse legendum, nihilominus Beroaldum habendum (uti ego profecto facio) doctissimum existimo, hominem tamen, quem etiam contingit interdum falli et decipi.
Germani romanis imperatoribus formidabilissimi erant, Primum enim cum sub Iulio caesare in Gallia belligerante galli narrarem magnitudinem animi, atque virtutem germanorum tantus terror romanum invasit exercitum, ita totis castris trepidatum est, ut vulgo totis castris testamenta obsignarentur, testis caesar in primo. Caius Caligula adeo timuit Germanos, ut eorum adventu vel rebellione tantum audita Romae desperaret salutem, sibique trans mare fugam pararet ut dixi ex Suetonio in Epitomate laudum Suevorum, Caesar etiam Iulius domita Gallia non cupivit in germaniam proficisci, sed Illyricum exploravit, an illic res magnas attentaret, paucis enim diebus trans Rhenum agens timidus recessit, pontemque ab se factum rescidit, Vespasianus item ut inquit Tacitus deliberavit de imperio an acceptaret propter vim germanorum et robur genus notum militari viro, Et ut idem dicit, multae legiones in Italia ad famam germanici exercitus quia germanorum vexilla praemissa erant, concesserunt in partes Vitellii, et Mauri ipsi teste eodem Vitellio conciliati sunt ex magna per provincias germanici exercitus fama, Ceteri imperatores a Vespasiano aut cum germanis foedera percusserunt, aut adversa passi ut postea dicam usque ad Constantinum, tunc enim non ultra magna spe, auctoritate et successu felici de imperio occidentis (excepta germania quae numquam provincia Ro. fuit) sed potius de salute propria et libertate Italiae cognoverunt. Licet enim post Constantinum Iulianus maxime et Gratianus contra Alemannos res magnas gesserint hic tamen postea in gallia exstinctus est, ille vero Alemannos expertus foedus
cum iis percussit, amicitiamque conciliavit. Theodosius etiam magnus feliciter de inimicis triumphavit, attamen sub eius filiis imperium Ro. ruinam atque inclinationem non modicam patitur, nec post unquam caput allevare potuit, hi fuerunt Honorius et Arcadius. At nec solis romanis sed aliis etiam potentissimis regibus germanis formidabiles erant, de qua re ita loquitur Campanus in oratione ad principes Germaniae, cum enim magnus Alexander domuisset Triballos Boeotiam Thraciam, Spartanos, Thessalos, Achaiam peloponnesum, Ioniam, Lydiam, Lyciam, Ciliciam [(editor); sic: Ciciliam] Cappadociam, Cariam, Paphlagoniam, maiorem et minorem Armeniam, Syriam, aegyptios, Persas, Tauros, Hyrcanos, Medos, Sacas, Indos, deterritus tamen est aspectu et fama germanorum ad Danubiique ripam substitit, et qui omnem orientem feliciter calcaverat eius vim una Germania repressit, impetum compescuit, audaciam retardavit, et ut Orosius dicit gothos qui sunt Germani Alexander evitandos pronuntiavit, Pyrrhus exhorruit, caesar declinavit Darius et Cyrus potentissimi Asiae reges traiecto Danubio Germanos non ausi sunt attingere. Lysimachus rex maximus, cum ingenti coacto exercitu Danubium traiecisset Aromechete rege non modo victus sed etiam captus est Tanta fuit germanorum victoria. tanta eorum clades qui germaniam armis petierunt, ut natum sit inter finitimos proverbium, male qui velit pugnare cum germanis pugnet, haec ille.
Etsi Romani fuerint terrori paene omnibus gentibus, adeo, ut nulla tam fera gens fuerit, quae non illos supplici genu adoraverit, nec ullae [(editor); sic: ulla] tam minosae alpes, quas non penetraverint, nec tam horridi montes quorum iuga victor Ro. non calcaverit, nec ulla flumina vel maria eorum potentiae obstiterint, adeo ut rex Agrippa teste Iosepho li. ii. de bello iudaico, universos qui sub sole incolunt ro. arma venerantes fuisse affirmet germanos tamen invento tametsi interdum victos, eos inquam timuisse, ita enim primo apud caesarem loquuntur li. iiii. Usipetes et Tencatheri germanos numquam recusare si lacessantur armis contendere, quod haec sit eorum consuetudo a maioribus tradita quicumque bellum inferant resistere, quod ro. florentissimis eorum rebus non timuerint argumento est, quod Hirtius in additione belli gallici dicit post praeclarissimas caesaris in gallia res gestas, germanos nemini auxilia adversus [(editor); sic: adversas] ro. denegasse, argumento item Tacitus qui scribit Caii caesaris minas adversus germanos in ludibrium versas, Qui insuper fieri posset? ut Ro. timuissent qui ultro omnibus contra ro. auxilium praebebat Mithridati, et quod periculosius ipsis gladiatoribus in gremio italiae, qui inquam germani numquam quieti crebris excursionibus itali galli ceterasque ro. provincias infestabant, etiam tempore Tarquinii Prisci et ante, sed quas in galliam ro. provinciam rebus ro. florentibus fecerint excursiones, longum esset narrare, quae et supra narravi, Optime claudianus ad Stilichonem vandalum de germanis,
ingentia quondam,
Nomina crinigero flaventes vertice reges,
Qui nec principibus, donis precibusve vocati,
paruerint, iussi properant segnique verentur,
offendisse mora
idem Claudianus,
Ullane posteritas credat germania quondam,
Illa ferox, populis quae vix instantibus olim,
Principibus tota poterit cum mole teneri.
Iam sese placidam praebet Stilichonis habenis,
Haec omnia ideo hic dixisse volo, ut intelligatur Germanos cum Ro. non pro libertate sed pro dignitate et imperio decertasse, nam quod Drusus et is solus aliquamdiu partiunculam Germaniae in provinciam redigere est annixus, propterea iuxta Bingium ut canunt nostrae historiae tandem belligerans occubuit, et subactam partem brevi Quintilius Varus exercitu ad internicionem caeso amisit.
Absit a germanis quod Ro. rerum potitos timuerint, dum econtrario Ro. pacem ab eis et amicitiam multa pecunia emerint Claudianus de germanis
Illi terribiles, quibus otia vendere semper,
Mos erat et foeda requiem mercede pacisci.
Et alibi dicit
Qui nec principibus. donis, precibusque vocati,
Paruerant etc.
nunc sub Stilichone scilicet ut mens est Claudiani, sponte sua veniunt verum est Claudiane, sed Stilicho non vi sed maximis pollicitationibus suam nationem, quia et ipsa Vandalus et Germanus fuit, germanos in suas partes traxit, quod si dixerit Romanus Claudianum in adulationem Stilichonis haec falso dixisse, bene est si mentiuntur poetae et scriptores Ro. cum in rebus historicis, et gestis de eorum inimicis egregia dicunt. O quot mendacia instruunt, dum pro Ro. loquuntur, quantum assentantur, quoties supplantant veritatem, adeo ut omnem eorum historiam pro nugis et fabula habendam et legendam existimem, At capiamus historiographos non poetas, et inveniemus Iulium caesarem felicissimum Ro. in bellis germanis quos armis vincere non potuerat, in amicitiam susceptis Pompeium atque Orientem vicisse, Germani item sub Augusto usque ad Varianam cladem, sub Tiberio, Caligula, Claudio, Nerone Galba Vitellio. maximis beneficiis affecti ad custodiam caesarei corporis vigilabant, Otho etiam imperator multis modis studiosissimeque teste Tacito germanicum exercitum lenire studebat, sicuti et Vespasiani duces. Atque praeter ceteros quorum res gestae non usque quaque mihi patent, Commodus imperator, Aelius pertinax, Severus, Aurelius Antoninus [(editor); sic: Antonnius] , Marcus verus Alexander, omnes hi gratiam et amicitiam germanorum quaesiverunt, de quibus dicit Tutor ad civilem apud Cornelium, illos omnia ex libidine agere non regi, non iuberi, solisque pecunia et donis corrumpi, adeo ut Herodianus dicat de Alexandro multa illum a Germanis passum, nec contra illos unquam superiorem evasisse, qui Rhenum Danubiumque transgressi, Romanos in fines hostiliter intraverint, tandem pecunias in magna copia illis dedisse, foederaque et pacem ab eis mercatum esse. sunt enim, ut dicit Germani avidi pecuniae atque numquam non auro pacem Romanis cauponantur. Idem de Commodo dicit (qui tamen in hoc solo Commodus fuisse praedicatur a Romanis, quod feliciter contra
Germanos pugnaverit, ego credo non bello, sed pecunia eum Germanos non vicisse sed corrupisse magnis praemiis germanos illum sibi in amicitiam adiunxisse, quod quidem ut ipse infert haud difficile factu fuit. quippe barbari germani scilicet suapte natura pecuniae avidi periculorum despicientes, aut in cursibus populationibusque victum parant, aut proposita mercede venalem pacem habent, quod intelligens Commodus ut pecunia quam maxime securitatem redimeret, nihil videlicet petentibus denegabat, Ex quibus ego intelligo Alexandrum saepe victum Commodum pecunia se confessum germanae fortitudini imparem, nec mirum, non enim contra illos tantum, sed contra alios caesares multo potentiores victoria potiti sunt. Nam et Iulius fortunatissimus bellator non trans rhenum ubi nihil egregium gessit, sed in ipsa Gallia contra germanos non semel infauste pugnavit, de quo Eutropius ita scribit, Inter tot successus ter male pugnavit apud Arbennos semel praesens, et a germanis bis absens, nam legati eius Titurius et Aurunculeius per insidias caesi sunt. Quas clades Augustus acceperit narravi copiosissime in eo libello qui inscribitur Epitome laudum Suevorum Tiberius Augusti successor armis vindelicos aggressus ut scribit Campanus, Germanis insurgentibus brevi e germania discedere coactus est, neque quicquam egregium in Germania fecit, et Tacitus dicit ingentes adversus germaniam Tiberii conatus frustra fuisse, Caligula germanos fugit, fugamque transmarinam cogitavit. ut alibi dixi ex Suetonio, et quos secum habuit pecuniarum muneribus placaverat, ut dicit Iosephus. Claudius beneficio germanorum in imperatorem provectus ut Iosephus supra testatus est, Nero etsi plus quam tyrannus homo truculentissimus germanos beneficiis prosecutus, eosque custodes corporis elegit, Galba conspiratione germanorum contemptus caesus est, Otho a germanis per duces victus mortem sibi ipsi conscivit, Vitellius beneficio eorum caesar creatus est. Vespasianus non in germania, sed gallia per ducem suum Cerealem germanis et maxime Batavis et civili congressus saepissime victus est, variaque fortuna pugnatum tradit Tacitus tempore cuius exercitus Ro. in Gallia a germanis caesus hibernaque legionum capta ut dicit Tacitus libro vicesimo, nec verum est quod Campanus dicit illum cum germanis a Claudio missum bis et tricies conflixisse, cum britannis enim non cum germanis pugnavit, nam ut Suetonius dicit Claudius unam omnino suscepit expeditionem, eamque modicam in Britannia scilicet idem Suetonius ita dicit de Vespasiano, Claudio principe Narcissi gratia legatus legionis in germaniam missus est, Inde in Britanniam translatus tricies cum hoste conflixit, hoc significantius Eutropius prodit, tricies et bis cum hoste in Britannia conflixisse Vespasianum, Hegesippus etiam in iii, Vespasianus inquit Britanniam romano imperio armis acquisiverat, nullam mentionem faciens de germanis. sed quo milite quaeso? victor Britanniam subegit germano praecipue, legatur Tacitus in vita Agricolae, ubi non obscure invenitur,
me verum dixisse, Domitianus item apud germanos exercitum suum incaute perdidit, de quo dicit Tacitus et ea insecuta sunt reipu. tempora, quae sileri Agricolam non sinerent, tot exercitus in Mysia Daciaque et Germania Pannoniaque temeritate, aut per ignaviam ducum amissi tot militares viri cum toto cohortibus expugnati et capti, nec iam de limite imperii et ripa, sed de hibernis legionum et possessione, dubitatum, addo Domitianum in capitolio obsessum a Germanis cum Vitellio militantibus fuga salutem quaesisse, ceteros Ro. qui cum Domitiano erant et praesertim magnam partem nobilitatis ut dicit Iosephus cum capitolio a germanis exustos et deletos, sunt et alii imperatores Ro. contra quos germani res felicissimas gesserunt, sufficiat tamen florentiores annumerasse, alibi enim dixi alios imperatores cum germanis varia fortuna decertasse. Includo postremo, omnes illos imperatores Ro. qui germanos etiam cum victoria ut loquuntur sui historici Iulium volo caesarem (Iulianum Commodum Maximinum et alios) experti sunt, eorumque fortitudinem viderunt, eos tandem in amicitiam recepisse foedusque cum eis percussisse, quod numquam fecissent, nisi se inferiores animis germanorum iudicassent. non nulli etiam imperatores rebus desperatis animisque et viribus germanorum inferiores ad divinumque auxilium convolantes se a germanis redemerunt Antoninus enim verus divinitus ut scribunt germanos superat pluvia de caelo missa, cum fulmina germanos persequerentur, exstant literae M. Aurelii gravissimi imperatoris, quibus illam germanicam sitim christianorum forte precationibus impetrato imbri discussam contestatur, Gratianus item apud argentuariam christi fretus potentia ut dicit Orosius vicit Alemannos. Constantius vicit et victus est.
Nemo inveniet apud scriptores Germaniam in provinciam Ro. redactam Drusus portiunculam eius in provinciam redegit, sed non mansit adeo ut brevi post Romani duce Quintilio varo suorum sanguine et maxima caede sunt ab illa repulsi, vel potius ibi exstincti, lego autem plurimos imperatores se germanicos inscripsisse. quos profecto possum non obscure coniecturare germaniam numquam vidisse, sed vel falso titulo gloriatos, vel in gallia aliisque provinciis parva aliqua strage milites aliquos germaniae vel vicisse vel in amicitiam recepisse, vel domita modica germaniae portione mox totam germaniam domitasse gloriatos, raro enim invenies post acceptam cladem varianam in germania romanos militasse, adeo ut bene scribat Panegyricus de Maximiano, hic quod iam falso [(editor); sic: faso] de antiquis imperatoribus putabatur, Romanae trans rhenum signa primus barbaris gentibus intulit, inde superius probavi rhenum semper fuisse limitem imperii usque ad inclinationem Ro. rerum, nulli
tamen dubium est semper germanos excursiones fecisse in Galliam, Romanosque illam suam esse provinciam contendentes cum eis varia fortuna decertasse, aliquos tantum volo Probum, Claudium Iulianum paucosque aliosque, multi enim imperatores vel negligentes ut Tiberius vel terrore germanorum vel in visceribus Italiae salutem imperii tueri coacti Galliam neglexerunt, usque ad tempora [(editor); sic: tempera] Hieronymi, tunc enim non ulterius de imperio, sed de propria salute amissa etiam Italia atque Roma cogitaverunt Quam rem ita deflet divus Hieronymus in epistola ad Gerontiam, Quis hoc credit (inquit) quae digno sermone comprehenderent, romam in gremio suo non pro gloria sed pro salute pugnare, Immo ne pugnare quidem, sed auro et cuncta supellectile vitam redimere, quo non vitio principum qui vel religiosissimi sunt, sed scelere semibarbari accidit perditoris, qui nostris contra nos opibus armavit inimicos. Idem recens factum est et quod ipsa audisti cum ad stridulae buccinae sonum gothorum clamorem lugubri oppressa metu domina orbis roma contremuit. ubi tunc nobilitatis ordo? ubi certi et distincti illius nobilitatis gradus? permixta omnia et timore perfusa, omni domui planctus, et aequalis fuit per cunctos pavor. Idem ad eandem. Et per annos triginta fracto Danubio in mediis Ro. imperii. regionibus pugnatur, et quoniam res gestae caesarum post Domitianum propter scriptorum penuriam non sunt tam clarae et notae sicut antecessorum, possum iure existimare illos se germanicos appellasse a devicta tota germania, cum aliquam vel minimam in germanis (cum multae et innumerae fuerint testibus romanis scriptoribus) nationem vel in galliis raro in propriis sedibus clade affecerint, praesertim cum Tiberius Claudius, Caligula, Domitianus rebus multo florentioribus germanici dici voluerint falso, ceteris titulis quos senatus detulerat, repudiatis falsoque de germanis triumpharint, ut hoc titulo dignarentur, qui erat maximus apud Ro. (germanos devicisse qui tamen semper invicti fuerunt) Unde Martialis de Domitiano
Creta dedit magnum, maius dedit Africa nomen.
Scipio quod victor, quodque Metellus habet,
Nobilius tribuit domito germania rheno,
hunc igitur maximum germanici titulum Tiberius falso suscepit, nam ut supra dixi non solum frustra germaniam petiit, sed et galliam ab illis invasam asserere neglexit, Caligula non modo falso titulo usus, sed et falso de germanis triumphavit (quos fugit et timuit ut supra dixi) unde Suetonius conversus hinc (inquit) ad curam triumphi praeter captivos ac transfugas barbaros, galliarum quoque procerissimum quemque ac non nullos ex principibus legit, ac se posuit ad pompam coegitque non tantum rutilare et submittere comam sed et sermonem germanicum addiscere et nomina barbarica ferre. Quem Persius falso triumphantem deridet ultima satyra
O bone num ignoras missa est a caesare laurus,
Insignem ob cladem germanae
pubis et aris
frigidus excutitur cinis,
Domitianus item de germanis falso triumphavit, seque germanicum atque mensem septembrem immerito nominavit, de quo Silius,
At tu transcendens germanice facta tuorum,
Iam puer auricomo performidate Batavo,
Et Frontinus in primo strategematum, Imperator caesar Domitianus Augustus germanicus eo bello quo victis hostibus cognomen germanici meruit, quod falso triumpharit testatur Cornelius tacitus in vita Agricolae Inerat conscientia derisui nuper fuisse falsum e germania triumphum emptis per commercia quorum habitus et crines in captivorum speciem formarentur, Inde quod de dacis germaniae populis dicitur a Domitiano victis false ex praedictis dictum deprehenditur Idem cum suis in capitolio victus a germanis atque capitolium exustum est, nihilominus laudatur propter capitolii res gestas, et quidem supra aethera, Martialis in quinto.
Ad capitolini caelestia carmina belli
Grande cothurnati pone maronis opus,
non igitur triumphis Ro. credendum est, ad minus enim semper aliquid mentiuntur, quod Strabo in iii. ostendit his verbis Polybius ccc. urbes celtiberorum a Tiberio Graccho subversas esse memoriae prodidit, quod ritu comico Tiberii Gracchi gratia dictum est ab eo qui turres, urbes appellat, ut in triumphalibus pompis fieri mos est, quod ab re nequaquam dictum esse crediderim, nam imperatores et rerum gestarum scriptores ut ornatiora efficiant negotia ad hoc mentiendi genus efferuntur, Hinc optime dicit Cornelius tacitus ro. non germanus, germanos magis triumphatos quam victos esse, hoc est de illis triumphos et quidem falsos esse actos, numquam vere victos, quod ad singularem germanorum laudem, Caesarum vero infamiam non parum facit, Claudius etiam dici germanicus voluit qui nihil egregium in germanis egit, sed bene a germanis in imperatorem suffectus, sicut et Vitellius qui et ipse germanicus dici voluit, et filium ita nominavit, nec Nerva laudem est a germania consecutus, nam ante Traianum ut Plinius in panegyrico ostendit, cis rhenum et Danubium adversa passi sunt romani, et Caesar ipse licet magnifica scribat de rebus a se gestis, in Britannia tamen parum fecit, de quibus Cicero in epistola ad Quintum fratrem de britannicis inquit rebus cognovi ex tuis litteris, nihil esse quod metuamus, nec quod gaudeamus, Et Cornelius in vita Agricolae, dicit primus omnium ro. divus Iulius cum exercitu Britanniam ingressus, quamquam prospera pugna terruerit incolas, ac littore potitus sit, potest videri ostendisse posteris non tradidisse, Et Panegyricus ad Maximianum dicit, Caesarem hoc uno gloriari in expeditione britannica debuisse quod navigasset oceanum, Inde dicit Pompeius apud Lucanum in secundo, Caesarem fugisse britannos dum inquit,
Territa quaesitis ostendit terga britannis.
Quibus ex rebus credo res caesaris contra germanos tenuiores, quam ipse praedicaverit, praesertim cum et Asinio pollioni et Ciceroni de veritate suspectus fuerit caesar coaetaneis, multo minus igitur credo titulis et triumphis recentiorum caesarum, qui post Traianum et maxime post Constantinum sibi germanici nomen arrogaverunt, cum rebus florentibus Romani pari damno cum germanis belligerarint, de quibus rebus opto XX. libros bellorum Plinii quae Germanicum
Ro. gesserunt, accedat [(editor); sic: gesserunta, ccedat] tamen Cornelius testis qui Ro. tamen paucis verbis germanorum fortitudinem invictamque animi magnitudinem non obscure prodidit sexcentesimum et xl. annum urbs nostra agebat inquit cum primum cimbrorum audita sunt arma, Caecilio metello ac Papirio carbone cons. Ex quo si ad alterum imperatoris Traiani computemus cc. ferme et X. anni colliguntur, tam diu germania vincitur medio tam longi aevi spatio multa invicem damna non samnis, non poeni, non Hispaniae Galliaeve, ne Parthi quidem saepius admovere, quippe regno arsacis acrior est germanorum libertas, quid enim aliud nobis quam caedem Crassi amisso et ipso et ipse Pacoro infra ventidium deiectus oriens obiecerit? At germani Carbone et Cassio et Scauro Aurelio Servilio Caepione. M. quoque manlio fusis vel captis quinque simul consularis exercitus po. ro. Varum tresque cum eo legiones etiam caesari abstulerunt, nec impune C. marius in Italia, divus Iulius in Gallia, Drusus ac Nero et Germanicus in suis eos sedibus perculerunt, inde otium donec occasione discordiae nostrae et civilium armorum expugnatis legionum hibernis etiam gallias affectavere, ac rursus pulsi inde proximis temporibus triumphati magis quam victi sunt, Inde optime alludit Claudianus,
Cedant Druse tui cedant Traiane labores
Vestra manus dubio quicquid discrimine gessit,
Transcurrens egit Stilicho.
et Baptista mantuanus ad Robertum Severinatem,
Sed neque te imbelles Indi, mollesve Sabaei,
pigmeive breves rapiunt verum accola rheni,
gens durata gelu genus insuperabile ferro,
Quod toties romam, tum cum ditione premebat
Europae Libyaeque urbes Asiamque minorem,
terruit, hi superant Parthos Thracumque furores.
Quos martem genuisse ferunt, hi spicula torquent,
penthesileaea [(editor); sic: penthesyleea] non inferiora securi.
Cum igitur nullum scriptorem vernaculum habeamus nos Germani, qui res nostras immortalitati commendaret, quas tantum colligere cogimur ex illis historicis qui numquam nos ex proposito laudant, dum semper partem adversam foverint, cui dubium res nostras feliciter et fortiter gestas fuisse illustrissimas et amplissimas, si tempore rerum gestarum nostri illas in commentarios saltem redegissent, praesertim cum obiter hinc Inde ex scriptoribus alienigenis non pauca inveniamus, unde germani sint laudatissimi, proinde si atheniensium ut dicit Salustius res gestae satis amplae magnificaeque fuerunt verum aliquanto minores quam fama feruntur, sed quia quod provenerint Ibi scriptorum magna ingenia per terrarum orbem atheniensium facta pro maximis celebrantur, quod eorum qui ea fecere virtus tanta habeatur, quantum ea urbis potuere extollere praeclara ingenia optime intelligitur res Graecorum et Ro. haberi ampliores scriptorum copia quam sint, nostras vero multo minores dum nemo illas non dico extollere et magnificare, sed ne pro meritis quidem narrare studuerit
Qua in re consolatur me quidem conqueritur contra Appionem grammaticum alexandrinum Iosephus. Graecos vero et Ro. inquit qui militiam secuti non sunt, figmentis, et adulationibus captos res gestas nescire, atque historias ausos eas inscribere, qui praeter hoc quod nihil sanum referunt, etiam de proposito decidisse, nam dum Ro. volunt magnos ostendere Iudaeorum (et ego addo pariter aliorum) res extenuant, et in humilitatem deiciunt, Qui vero praesto fuerint. aut Romanorum obsequio, aut odio, Iudaeorum atque externorum contra fidem rerum falsa confirmasse, scriptis autem eorum partim accusationem parum laudationem contineri, nusquam vero exactam fidem reperiri historiae, Alios item non quod rebus interfuerint, sed vana et incongrua narrantium sermonibus auribus colligentes oratorum more perscripsisse, ex quibus omnibus relinquo iudicio eruditorum quanta iniuria rebus nostris fuerit facta, per eos qui adulationibus studentes mendaciter facta nostra extenuaverunt. Et ut dicam quod sentio, tanta impudentia fabulosisque figmentis effunduntur passim omnes fere historici tam veteres quam recentiores, ut nullo certo auctore (ut utar verbis Catonis) aut ratione, sed per solam insaniam fabulentur, adeo, ut nuper quidam doctus vir mihi dixerit, omnes historias tam Graecorum quam Romanorum sibi videri nec aliter habendas nisi fabulas, de graecis eorumque fabulosis historiis adeo convenit, inter latinos, ut et poeta Iuvenalis dixerit fabulas, quicquid Graecia mendax audet in historia, de latinorum quis dubitet fabulis, cum Titus Livius, et Caesar praecipui inter historicos gravissimis viris videantur multa parum integra veritate in suis libris perscripsisse Philostratum Eusebius fabulosissimum, Cornelium Tacitum Tertullianus mendacissimum vocat, ille ipse Cornelius. et Orosius, et Strabo et Iosephus multorum latinorum mendacia redarguunt. Vopiscus dicit neminem historicum non aliquid mentitum esse. De recentioribus ego plus quam uno in loco locutus sum, Itali omnes fere recentiores et praesertim Veneti de germanorum populis et gestis scribentes fabulantur, et ipse Sabellicus homo doctus et quem ego alioqui admiror et colo, in rebus germanicis sive favore, sive quod magis credo, aliorum temerariae iactantiae futilibusque praedicationibus indulgens, saepe multum errat a re gesta, et praesertim in bello ducis Sigismundi austriaci contra Venetos, in quo Veneti omnibus in locis, atque congressionibus caesi atque profligati praedicantur ab illo rerum prospere gestarum, de quibus rebus alibi plura scribam.
Si igitur scriptores rerum ex adulatione aut odio maxime scripserunt, ut ostendi ex Iosepho, qua laude celebrandi veniunt Germani, si ex illis ipsis corumque testimonio, non vernaculorum, bonis animi et corporis cunctis gentibus praestitisse praedicabunt, quis non laudandos existimet? quis
non cunctis mundi nationibus anteponet? Loquantur igitur externi et primum quae Germanorum fides fuerit explicent, si prius dixero illis magnam fidem haberi qui custodes soli, et prae ceteris caesarei corporis habentur, hos enim habuit Augustus ad cladem usque varianam, hos ceteri, Suetonius de Galba. Item germanorum (inquit) cohortem a caesaribus olim ad custodiam corporis institutam, multisque experimentis fidelissimam dissolvit ac sine ullo commodo remisit in patriam, Idem de Claudio germanorum legatis in orchestra sedere permisit simplicitate eorum et fiducia motus, dicebant enim legati ut est apud Cornelium Tacitum, nullos mortalium armis aut fide ante germanos esse, quod comiter a visentibus exceptum, hic autem dicit non de Claudio sed Nerone. quod rem nihil laedit Cai Caligulae (ut dicit Suetonius et Iosephus libro xix. antiquitatum) Corporis custodes germani, non nullos ex percussoribus illius, quosdam etiam senatores innoxios interemerunt Agrippina mater Neronis custodes corporis germanos habuit, ut dicit Cornelius et Aurelius Antoninus [(editor); sic: Antonius] (ut dicit Herodianus) et ut idem dicit Maximinus potissimum fidei germanorum confidebat, quos solos propter summam fidelitatem percussores illius vindices timebant Cum etiam omnes milites et nationes recederent a Vitellio soli germani ad finem usque vitae fideles manserunt. Ita etiam cum Galba aegerunt, quem cum per tumultum iugulandum audirent, soli ex omnibus militibus ut dicit Suetonius in auxillum advolaverunt, sed serius itinere devio per ignorantiam locorum retardati, ultimi recesserant etiam a Nerone ut dicit Tacitus Caracalla etiam imperator a quodam Martiale occisus per germanos suos equites vindicatus est, percussorem enim fugam molientem multis vulneribus confecerunt, illis usi sunt et alii, unde non obscurum est fide germanos ante omnes mortales fuisse, sicut et hodie sunt Romae apud cardinales, quibus plus confidunt quam vernaculis.
Seneca libro primo de ira, Germanis quid est animosius, quid in cursu acrius? quid armorum cupidius? quibus innascuntur innutriunturque, quorum una illis cura est, in alia negligentibus, quid induratius ad omnem patientiam? ut quibus magna ex parte non tegimenta corporum provisa sunt, non suffragia adversus perpetui caeli, rigorem. Idem de brevitate vitae dicit germanos ferocissimas gentes, et libro sexto naturalium, avidam gentem belli Cornelius libro vicesimo. Germani laeto bello gens. Cicero in oratione de provinciis consularibus contra Pisonem dicit acerrimas germanorum nationes. Vopiscus germanos omnium gentium
ferocissimos vocat Titus Livius bellicosos teutones Lucanus dicit Albis et indomitum rheni caput. Hieronymus ad Suniam et Fratellam bellicosa germanorum pectora vocat, Orosius germanos fortissimas nationes li. vi. et Galli apud caesarem libro primo ita loquuntur de germanis, qui ingenti magnitudine corporum germanos incredibili virtute, atque exercitatione in armis esse praedicabant, saepe numero sese cum his congressos ne vultum quidem atque aciem oculorum ferre potuisse, et in eodem libro Ariovistus rex dicit caesarem intellecturum quid invicti germani, exercitatissimi in armis virtute possent Agrippa ad Iudaeos ut scribit Iosephus, quis vestrum (inquit) non audivit multitudinem germanorum, virtutem quoque et magnitudines corporum ut arbitror saepe vidisti, sed illi quidem ita ingentem spatiis regionem incolentes spiritus autem maiores corporibus gerentes et animam quidem contemptricem mortis, indignationes autem vehementiores feris etc. Iosephus li. xix. antiquita. dicit germanos impetu primo quibuscumque congressus hostibus praevalentes Iosephus libro. ii. de bello vosne ditiores gallis? fortiores germanis. Cornelius li. xix. duces Vespasiani germanicarum legionum vim extollebant, et famam in eodem simul virtus germanici exercitus extollebatur
Singulare argumentum est fortitudinis germanorum quod ro. semper illos in prima acie contra hostes locaverunt ut puta invictos et qui prae ceteris fortissime inimicorum impetum sustentarent atque infringerent, ita fecit caesar in His pania contra Afranium primos trans flumen Sicorim germanos contra hostes mittit. Testis est liber eius primus de bello civili. et Hirtius in additione gallici belli caesar germanos equites summae velocitatis homines ad castra hostium praemittit Maximinus etiam imperator ut ait Herodianus li. viii. Germanos auxiliares asciverat. quosque etiam praecipue hostibus opponere consueverat. ut primos scilicet impetus exciperent feroces audacesque initio pugnae viri. Ecce cum quibus prius dura proelia et ancipitia gesserat, nunc expertos in amicitiam recipit, atque [(editor); sic: recipi, tatque] in primam aciem constituit, quoniam audentissimos esse novit. Et Cornelius li. xix. Sido atque Italicus suevi reges cum delectis popularium primori in acie versantur, dum contra Vitellianos Vespasiani duces pugnabant.
Columella li. iii. agricul. loquens de natura. Germaniam inquit decoravit altissimorum hominum exercitibus, sed et alias gentes non in totum defraudavit, praecipue staturae viris et nuper ipsi videre potuimus iudaeae gentis proceriorem celsissimo Germano M. Manilius li. iiii. astronomicon.
Flava per ingentis surgit Germania partus
Hegesippus li. de germanis, qui magnitudine corporum et contemptu mortis ceteris validiores, Cornelius in xx. germanos
fluminibus suetos levitas armorum et proceritas corporum attollit. Et caesar in primo ingenti magnitudine corporum dicit esse germanos, et Titus ad Iudaeos teste Iosepho libro vii. de bello. sed viribus corporum freti, at qui scitis nobis servire germanos Iosephus li. xix. antiqui. dicit germanos robusti corporis gentem, Hieronymus in vita Hilarionis de quondam Franco germano, namque candidatus Constantii imperatoris rutilus coma, et candore indicans provinciam, Idem ad Suniam et Fretellam germanos Getarum rutilus et flavus exercitus ecclesiarum circumfert tentoria. Herodianus dicit nuda germanorum in bello capita et praegrandia corpora Hegesippus dicit germanos magnitudine corporum et contemptu mortis ceteris validiores Iulius Firmicus germani candidi Pomponius mela de Germania. Qui habitant immanes sunt animis atque corporibus Solinus de eadem terra frequens populis numerosis et immanibus. Hirtius in additione gallici belli, germanos equites summae velocitatis homines ad castra hostium praemittit caesar, Immanissimas germanorum gentes dicit Cicero contra Pisonem
De libertate germanorum non est opus multa dicere, propterea [(editor); sic: propteria] quod ex superioribus constat rhenum semper fuisse limitem ro. imperii si optime cum ro. agebatur, germanique quieti intra suos fines remanserint, quod raro sub paucissimisque imperatoribus contigerat, et quod tam formidabiles ro. fuerant illosque imperatores ro. tam delicate foverant, nihilominus et scriptores libertatem maiorum produnt, et praesertim Tacitus qui ait, regno Arsacis acrior est Germanorum libertas, et Tencteri germani apud eundem ad Ubios in hunc modum loquuntur, rediisse vos in corpus nomenque Germaniae, communibus deis sed praecipuo deorum Marti grates agimus, vobisque gratulamur quod tandem liberi inter liberos eritis, Idem testatur Batavos quamvis nobis transrhenanos tributorum expertes, quibus rebus possumus non obscure intelligere Germanos transrhenos a ro. in amicitiam non servitutem receptos. et Hegesippus dicit fluenta rheni usque ad mare liberas gentes inhabitasse
De nobilitate non plura dicam, propterea quod Campanus eam rem pulcherrime sit exsecutus, dicam tamen omnes fere totius Europae non modo nobiliores, verum etiam regum familias e germania ortum auspicari, nec possum satis ridere quorundam germanorum nescio vanam arrogantiam an imperitiam dicam, qui dum se nobiles ostendere volunt (confisi cuidam non dico historiae sed fabulae quae suevorum nobilium originem mentitur a Curio imperatore qui nullus unquam fuit) ad Romanos suam originem referunt, nam nulla familia est in tota Germania, quae ut multos dicam octingentos annos suam familiam durasse probare possit (scriptorum atque monumentorum inopia) intra quos annos et ultra etiam non solum nulla nobilitas romae fuit, verum etiam
colluvies ex diversis nationibus sine dignitate, auctoritate et nobilitate et plus servi quam liberi dicendi, immo servo servorum subiecti, atque hi qui ex Roma ad nos ducti sunt, captivi fuerunt, nulloque honore dignati, eo. quod propter aliquod facinus pravum fuerint relegati, quare Italorum illustrissimae etiam hodie et patrum nostrorum memoria familiae nobilitatem germanorum scientes omnes fere nobilitatem suam trahere volunt ex germanis, Aut si ad antiquissimos Romanos ascenderis, invenies auctores. Ro. latrones et praedones. si ulterius ad aeneam et Troianos, invenies eos qui incolumes a troiano incendio superfuerunt fuisse proditores. Si vis igitur Germane tuos maiores esse nobilissimos, non eos ad Romanos referas, apud quos non tam natalium claritudo, quam virtus hominum humillimorum locum habuit, Sed ad veteres germanos apud quos solos sincera est nobilitas, et fuit etiam antiquissimis temporibus, a quibus si te propagatum esse declaraveris nobilissimum iudicabo. Ante enim nativitatem Christi tantus fuit respectus sincerae nativitatis, veterisque propaginis nataliumque clarorum, qualis hodie, quod aliis gentibus non contigit, quae mores et nobilitatem forsan melius et felicius inspicere consueverunt.
Cornelius Tacitus. Seneca, aliique non nulli scriptores. Germaniam barbaram terram sterilem infecundamque omnino scribunt, tristem, et inculta, Quam si hodie viderent nihil illa cultius dicerent. Cuius si primum homines viderent, cultosque mores religionemque coniunctam cum humanitate et eruditione, dicerent commutato ordine Graeciam in Germaniam commigrasse, sed non est praesentis loci multa de his rebus loqui, cum alibi fecerim, si urbes, arces et aedificia, nihil illis pulchrius, magnificentius atque munitius iurarent. Agri autem germanici et segetum omnigenarum tanta fecunditas ut nihil ad cereris et vini usum desit omnino, Terra sine noxiis serpentibus, bestiisque venenatis, herba copiosissima campique maxime pascui. Unde mitium pecorum multitudo innumerabilis educitur, silvae etiam omnis generis arborum non parum opportunitatis [(editor); sic: oportunitatis] ad omnia opera et aedificia conferunt, adeo ut culta omnia atque inculta vel sint fructibus plena, vel gregibus opportuna ut nulla pars terrae neque invia sit neque ab usu hominum remota, sed operosa sint omnia et utilia, habetque regio ipsa non uno in loco latices calidarum quarum sanandis morbis opportunos, omnis item generis metallorum fecunda. et ut in summa dicam, nihil in ea vel asperum vel triste vel invium, sed omnia culta aperta florentia, atque ideo ceteris regionibus felicior, quod neque sit Austrinis obnoxia fervoribus, neque arctois nimium subiecta frigoribus, ut neque noxio atque pestifero calore, in aestate conficiatur, neque asperiori hiemis gelu tabescat, sed media quadam temperie atque clementia aeris iustam praebeat et salubrem hominibus habitationem. et licet
arctoo plus exponatur frigus, tamen tolerabile est et hinc multo salubrior, inde corporibus hominum et propagandis gentibus aptior, quam meridionalis regio, quae quo est vicinior solis fervori, eo plus morbis redundat pestiferoque aere
Iosephus Iudaeus responsurus Appioni grammatico Alexandrino dicit de vetustate iudaeorum nihil esse scriptum, quamvis omnium vetustissimi sint, ob eam rem quod iudaei neque maritimam regionem habitent, neque mercimoniis se exercuerint, quorum conversatio cum graecis remotior fuerit, nihil offerebatur in antiquis temporibus quod permixtionem graecorum illis faceret, sicut aegyptiis mercimonia, quae ab eis reiciuntur, et ad eos rursus introducuntur, Atque hoc idem circa Europam contigisse, quando de romanorum civitate tam longo tempore adepta potestate tantasque causas belli conficiente, neque Herodotus neque Thucydides, nec ullus qui fuit cum istis fecit aliquam mentionem, sed sero tandem et vix ad graecos potuit eorum cognitio pervenire, de Galatis enim et Hiberis sic ignoravere, hi putantur subtilissimi conscriptores, quorum est Ephorus ut unam civitatem esse arbitraretur hiberas, qui tantam partem hesperiae terrae noscuntur inhabitare, quomodo ergo mirari decet, si neque nostra gens plurimis erat certa, neque ad scribendum de se aliquam dedit occasionem, haec ille, Cum quo ego pariter dicere possum si romani propiores taceo de gallis et hispanis) fuerunt ignorantia graecis, quanto magis nostros non celebratos a graecis credendum, propterea quod neque mercimoniis illos adivimus, neque maritimam regionem habitamus, nisi forsan Cimbri germani quorum propterea res clarissimae sunt et vetustissimae, celebratae non tam a Strabone et Plutarcho quam Aristotele atque ipso etiam Homero, quorum res gestas vetustas atque expeditiones in diversas regiones Strabo pluribus in locis commemorat, adeo ut graecos olim gallos, Boios, Illyricum, Romanos, et Hispanos vicerint, Haec gens enim ut Strabo inquit diu secundis rebus olim usa est, et ut idem dicit, Cimmerii qui a graecis ita dicuntur, a nobis cimbri olim potentiam in Bosphoro maximam habuere, a quibus et cimmericus Bosphorus appellatus est, militiae suae monumenta relinquentes, qui et militiam agitavere usque ad maeotida paludem, atque traiecto etiam Bosphoro ad Ioniam usque terram decursarunt, sardibus captis et magnetum gente a treribus quae etiam gens est cimbrorum funditus deleta, haec multo ante urbem conditam facta sunt Tandem romanis florentibus ut dicit Livius li. lxiiii. Cimbri gens vaga populabundi in Illyricum venerunt, ab his Papirius Carbo consul cum exercitu fusus est. et libro lxv. Ma. Iunior sillanus consul adversum cimbros infeliciter pugnavit legatis cimbrorum sedem et agros in quibus consisterent postulantibus senatus negavit, Et libro lxvii. C. Aurelius Scaurus legatus Con. a cimbris fuso exercitu captus est et occisus ab iisdem, C. Manlius et Q. servilius caepius procon. victi praelio castrisque binis exuti sunt octingenta milia militum occisa calonum [(editor); sic: calonumum] ac lixarum quadraginta milia Cimbri item vastatis
omnibus qui circa rhodanum et pyrenaeum sunt per saltum in Hispaniam transgressi, ibique multa loca populati a celtiberis fugati sunt, reversique in galliam bellicosis quidem se teutonis coniunxerunt, Caesar item in primo li. commentariorum et septimo dicit, cimbros totam olim galliam occupasse (exceptis Belgis qui eos suis finibus prohibuerunt ut dicit Caesar) gallosque in oppida compulsos, tantam inopiam passos, ut eorum corporibus, qui aetate ad bellum inutiles videbantur vitam toleraverint, Iterum Livius li. lxviii. Cimbri repulso ab alpibus fugatoque Q. catulo procon. qui fauces alpium obsederat, et ad flumen athesim castellum editum insederat, reliquerat ubi virtute sua explicata fugientem procon. exercitumque prosecuti in italiam traiecissent, tandem iunctis eiusdem Catulli atque Marii exercitibus victi sunt Romae etiam Tarquinio [(editor); sic: Tarquino] Prisco regnante, ut dicit Livius li. v. primae decadis alia manus germanorum vestigia priorum eodem saltu, favente belloveso cum transcendisset alpes, ubi nunc Brixia ac verona urbes sunt loca tenuerunt, Brixiamque a germanis conditam, vult Livius Polycratusque bergomum, ubi alii gallos senones dicunt quos suevos germanos dicere debuerant, ut postea probabo, Ex quibus quidem verbis Livii ego non obscure colligo senones suevos et cimbros germanos una cum gallis romam incendisse, atque postea in graeciam transisse, germani enim illi secuti sunt illos quos gallos senones dicunt, ante enim nec germani in Italiam transcenderunt, adeo ut non bene diceret Livius vestigia priorum secutos germanos in italiam venisse, sanis igitur et irrefragabilibus persuasionibus ostendam illos senones fuisse suevos et germanos et cimbros, Nam Cimbri praesertim Mediterranei [(editor); sic: Miditerranei] et senones non longe a se invicem sedes habuerunt, nam ut dimittam alias rationes quas dixi in oratione ad Maximilianum Caesarem, si unum divi Hieronymi testimonium adduxero, qui dixit galatas propriam linguam eandem paene habere quam Treveros, si hoc verum quis nescit fuisse germanos? dum Ammianus Marcellinus qui longe ante Hieronymum sub Iuliano floruit Coloniam Agrippinam et Treverim germanos urbes germaniae prodiderit, Accedat etiam testis Diodorus siculus graecus lib. vi. Tradunt (inquit) eos qui priscis temporibus omnem ferme Asiam discurrentes Cimmerii dicebantur, ipsos esse qui paulo post corrupto nomine Cimbri sunt appellati. Iam prisco more dant latrociniis operam, rapientes aliena, ceteris omnibus contemptis, hi sunt qui roma capta cum delphici Apollinis templum spoliassent, magnam Europae partem non parvam Asiae tributariam fecere, agris eorum quos subegerant possessis, qui in graeciam transierunt gallo graeci sunt nominari, postremo plures magnosque romanorum exercitus attriverunt. Concordat Diodoro Lucius florus inquiens, galli Senones quondam ab ultimis terrarum oris cum cingerentur omnia oceano ingenti agmine profecti. praesertim cum et alibi dicat Cimbros atque Teutones ab extremis galliae profugos, cum terras inundasset oceanus, evenisse, ex quibus verbis hic Cimbros, illic Senones gallos ex inundatione oceani et ex ultimis oris eandem gentem intelligere possumus, praesertim eum etiam
hic ex sinibus Galliae cimbros et Teutones venire dicat, nec obstat quod dicunt gallos et non germanos, Nam ut dicit Volaterranus gallos omnis ac germanos uno vocabulo veteres graeci celtas romani gallos vocavere, Nam et germaniam comatam galliam dicebant, insuper cum graecis tempore Senonum transitus in eorum provinciam, nec germania, nec gallia fuerit cognita ut supra etiam Iosephus innuere visus est, nominaverunt illos, gallos vel galatas id est candidos et albos, a colore enim illos nominaverunt, ut omnes scriptores consentiunt, qui autem plus quam germani galli hoc est candidi dici mereantur, noverunt pueri, dum hodie inter francigenas olim ex germania profectos monstri loco habeatur albus francigena, et hoc adeo verum est, ut cum sequentibus temporibus galli priores vel potius germani in Graeciam profecti colore similes essent germanis, quos graeci iam novisse coeperunt, dixerunt nostros germanos quasi fratres gallorum sive galatarum, propter colorem et corporum proceritatem, ob candorem enim Diodorus siculus germanos galatas vocans li. vi. inquit. Rhenus quem nostris diebus C. caesar pontibus miro modo iunxit pedestribusque copiis traductis galatas ultra Rhenum habitantes in potestatem redegit, sed et latini propter propinquitatem gallorum etiam germanos vocitaverunt gallos, Nam Orosius dicit li. v. C. Manlius et Q. Caepio procon. adversus Cimbros et Teutones tigurinos et ambronas gallorum gentes missi sunt, Et Florus dicit ut supra ostendimus. Cimbros et Teutonas omnium testimonio germanos ab extremis Galliae profugos, cum germanis si proprie loqui voluisset dicere debebat. Et Sallustius in Iugurtha. dicit per idem tempus adversum gallos ab ducibus nostris P. Caepione et M. Manlio male pugnatum est, quos palam est victos et fusos a teutonibus et Cimbris non gallis. Inde dicere debuit cum germanis. Ro. pro salute non pro gloria certare, nisi nomina commisceret etc. praeterea Strabo argumentum relinquit Brennum gallorum sive ducem sive regem non fuisse gallum, Brennum a quibusdam Prausum appellitatum. At enim (ut inquit) neque Prausos ipsos quas terras prius habitarint dicere possumus. nec credo ut finem faciam Gotfridum Viterbiensem chronocarium nulla ratione vel auctoritate suffultum tam aperte Brennum et senones Suevos dixisse, non autem opus est memorare res gestas Brenni et Senonum, quas tot scriptores suis complexi sunt libris, dicam tamen illos in Italiam venisse Ro. apud aliam vicisse. Romam incendisse, et una gentis portione in Italia dimissa illyrios peragrasse Pannonios subiugasse, Graeciam atque Macedoniam devastasse, spoliato etiam famatissimo delphico Apollinis templo in Asia, tandem aliquas consedisse seque gallograecos nominasse, propter commixtos inter eos graecos, senones autem ut alias dixi galli a senonibus Suevis, sicuti plerique galli a germanis nomen accepisse videntur.
Germania et tota plaga septentrionalis, quanto magis abest a nimio solis fervore, tanto est salubrior animantibus, atque propagandis hominibus aptior, atque laboriosior, pulchritudinique corporum atque proceritati convenientior, sicuti e contrario, regio meridionalis ab nimio solis aestu, pestilens, gignendisque hominibus minus idonea, unde fit, ut dicit Regino monachus ut tantae populorum multitudines arctoo sub axe oriantur ut non immerito universa illa regio Thanai tenus usque ad occiduum, licet et propriis loca in ea singula nuncupantur nominibus, generali tamen vocabulo Germania saepe nominetur. Multae quoque pro eo quod tantus mortalium proventus in ea germinet, quantos vix alere sufficit, frequenter gentes eius sint in exteras terras progressae, quae non minus Asiam et africam quam Europam variis temporibus et locis aflixere Testantur hoc urbes ubique in Europa dirutae per totum illyricum Galliamque, sed maxime miserae Italiae quae paene illarum omnium est gentium experta saevitiam, ut idem monachus testatur, vixit autem circa annum domini m. cccc. et ii. qui non obscure ostendit has omnes gentes Gothos, Vandalos, Alanos, Gepidas vel gipedes, Rugos, Herulos, Normannos, Turcilingos. Longobardos. Suevos, Saxones omnes origine esse germanos et, Berosus Hunnum a quo Hunni veniunt in arbore germanorum ponit, nec obstat quod plurimi scriptores graeci et latini ex Scythia aliquos progressos narrent. Primum quia teste Strabone in septimo libro romanis etiam rebus florentibus, multo magis graecis Germania trans albim omnino incognita fuit adeo [(editor); sic: ado] ut Gothos Longobardos et alios ex Scandinavia, Gothia et aliis locis apud Ro. incognitis venientes ex Scythia, id est ex terra romanis incognita venisse credant, maxime cum in Germaniam teste Plinio Scythia usque quaque excurrat, ut in iiii. testis est dicens Scytharum nomen usque quaque transit in sarmatas atque germanos, sed hac potissimum causa decipiuntur scriptores recentiores dum ex Scythia egressos dicant, quod graeci scriptores teste Strabone in undecimo universos septentrionales olim scythas et celtoscythas appellabant, Sunt igitur germanae quas dixi gentes, de burgundionibus ac Vandalis nulli est dubium, qui saltem Plinium et illustres historicos legit, de aliis etiam non est apud eruditos dubium, nisi de Francis, gothis, et longobardis, de quibus nunc luculentius loquar, Primum ut de gothis loquar Tacitus ante omnes in historia germanica gothinos in germanis ponit, sicut hodie Gothia sive Gotlandia est insula maris germanici, et Ablavius gothus genus suum ex insula germanici maris prodiisse narrat Atque Iordanus gothus historicus ex Scandia gothos exisse refert, in qua mirae magnitudinis insula teste Plinio Gothia et aliae insulae repositae sunt, quod si quis dicere vellet gothos ante getas dictos nihilominus germanos diceret, quod Hieronymus probat ad Suniam et Fretellam, dicens vere in vobis apostolicus sermo et propheticus
completus est in omnem terram exivit sonus eorum, et in fines orbis terrae verba eorum, quis hoc crederet ut barbara getarum lingua hebraicam quaereret veritatem, et dormitantibus immo contendentibus graecis nostra Germania spiritus sancti eloquia scrutaretur, longobardos ego alibi dixi ex suevis descendisse, quod Cornelius Tacitus eos inter suevos ponat sicut et Anglos, alii autem nostrates scriptores ex Scandia sive Scandinavia venisse volunt, et prius Wimulos fuisse dictos, a longis autem barbis ut hodie Germanus dicit longobard, longam barbam nomen accepisse. Unde Guntherus Alemannus li. ii. de gestis Foederici caesaris loquens de longobardis,
Hanc olim bello quam scanzia miserat hostis,
Dicitur a longis ea Longobardia barbis.
At Suevi veteres non longe a Scandia suos fines habuere, quod igitur ex germanis venerint Tacito nostratibusque chronocariis prodentibus nemo hactenus repugnavit, nisi nunc quidam ponticus atque Calepinus vocabularius qui dicit mixtam esse gentem ex lingonibus germanis et bardis gallis non a longis barbis, ut solent docti viri ridere, ut dicit Calepinus. Unde haec somnia precor? unde hallucinationes? qua auctoritate suffulti? quis umquam audivit lingones in Germania fuisse Galliae celticae gentem, aut quis audivit aliquam fecisse expeditionem, vel coniunctos bardis gallis, vel quis nescit longe ante auditum nomen longobardorum in Italia et exteris excursionibus, bardos fuisse exstinctos, nomenque totum obsoletum, quae ratio eos adduxit in hunc errorem, anilemque illam et frivolam persuasionem contra opinionem omnium scriptorum, nisi nimia arrogantia ut coniecturare licet, qui profecto ut videantur in indagandis literis subtiles censores non dubitant somniare vel augurari meras fabellas, atque pro veris astruere, Inde non probatur quorundam Italorum (quorum nunc magnus est numerus) studium qui non tam orationibus et poematis effingendis quam auctorum castigationi nimia audacia inventioneque plus subtili interdum quam vera intendunt, nam dum quilibet pro captu atque arbitrio sui ingenii atque augurio castigare vult poetas diversique diversa seu studio aemulationis et contra dicendi seu nimiae subtilitatis gloria castigent, fit ut plerumque sensus poetae penitus obscuretur, atque quid potissimum sit sequendum ignoretur. quorum concertatione diversaque opinione interdum hallucinatione, ego nisi velim errare cogor interdum uti et meo iudicio in exponendis poetis et quid sequendum opinandumve sit studiose investigare. De Francis postremo quamquam alio loco plura dixi, nunc tamen dicam omnia esse falsa et fabulas merasque nugas, ea quae dicuntur de eorum a troianis origine, quoniam de solis aenea et Antenore legitur apud veteres scriptores, qui ab incendio troiano superfuerint, in exterasque nationes profecti sint, ita dicit Livius iam primum omnium satis constat Troia capta in ceteros saevitum esse troianos. duobus aenea Antenoreque et vetusti iure hospitii, et quia pacis reddendaeque Helenae semper auctores fuerunt omne ius belli achivos abstinuisse. quod si ut possibile est alii etiam elapsi in diversas regiones sint profecti, hoc tamen nemo scribit ex veteribus. sed solum quidam recentiores fabulatores potius quam historici, dum ea astruant quae nemo scire potest,
et dum suos volunt magnos ostendere ridiculo exponunt. quorum fabulae ex eo maxime deprehenduntur dum sibi non constant, nec ullus cum alio consentiat maximeque discrepantia inter se referant. praeterea nullus unquam scriptorum veterum quibus solis in hac re fidem habere possumus Sicambros circa maeotida paludem habitare tradit, nec item ullam Romani expeditionem fecerunt ad illam, et Franci diu ante Valentinianum fuerunt in Germania, adeo ut omnia falsa fabulosa et mentita luce clarius deprehendantur proinde cum Robertus Gaguinus annalium francicarum compilator cum multa de eorum origine contraria et absurda repeteret, nihil eorum est ausus affirmare, sciens se falsitatis accusatum iri, sed ne germanis hoc laudis tribueret. suos ab illis propagatos rem in dubio relinquit. At pius secundus satis audacter fabulatus est in sua Europa, non tamen ex proprio ingenio, sed fabulis francigenarum confisus (ne hominem veritatis studiosum carpere videar) quem Sabellicus et multi recentiores sequuntur. Francos troianos ab origine deleto Ilio duce Priamo Priami ex sorore nepote per pontum euxinum in Maeotidos paludes in Scythiam pervenisse, ibique civitatem aedificasse, quam vocaverint Sicambriam, ex quam dicti Sicambri, cumque ut ipse pergit Scytharum multi Ro. imperio subiecti essent, et ipsi quoque tributa penderunt, manseruntque vectigales usque ad tempora Valentiniani caesaris. quo imperante Alani imperium vexare coeperunt, imperator vero proposito edicto libertatem in decennium eis promisit, qui alanorum ferocitatem compescerent, allecti eo praemio Sicambri arma sumpserunt, alanosque bello victos deleverunt, ob quam rem libertate in decennium ab imperatore donati sunt. et mutato nomine Franci appellati. quod attica lingua sive feroces sive nobiles sonat, Itali francos liberos vocant, Exacto decennio cum Romani solita tributa repeterent, Franci ob ipsam libertatem effrenes facti parere recusarunt, principes eo tempore francis fuere Priamus et Antenor antiqui nominis ac virtutis, Quibus copias ductantibus proelium cum Ro. consertum est, in quo Priamus ipse cum fortissimis suae gentis cecidit. qui cladi superfuerunt ex Scythia digressi sunt, et in Germaniam profecti, in partibus Thuringiae consederunt etc. haec ille. Haec omnia merae sunt fabulae, nihil eorum verum, nihil verisimile, quibus nulla recepta historia, nullus receptus et certus auctor suffragatur, quibus deest fides rerum et temporum, nec verum est quod Eusebius in chronographia hoc dicat, cui de Francis nihil constitit. aut Hieronymus superaddiderit, sed Palmerius addidit superiori tempestate propter pravam de angelis opinionem combustus. Antoninus non diversa dicit, cui cum ceteris in hac re nihil credo, in notitia enim vetustatis atque in historia superiorum temporum, quo pacto possumus credere illi vel alteri pro suo arbitrio somnianti, dum sine auctoritate ea affirmet quae multis saeculis eius aetatem, hoc est multo plus quam duobus milibus annorum antecesserunt, divinare hoc esset, sed spiritus non tam otiosus aut pronus est ad tam inanem divinationem, ut unde Franci venerint historicis prodere curet, At dixerit quis, unde
igitur sumpserunt illi viri suas historias, vel potius fabulas? ut tu asseris, Tantam dico esse mortalium ambitionem ut nemo non suam civitatem atque gentem nedum familiam nobilissimam atque vetustissimam haberi velit, hoc ipse Livius de Roma testatur, Quae ante conditam (inquit) condendamque urbem poeticis magis decorata fabulis quam incorruptis rerum gestarum monumentis traduntur, ea hic nec affirmare nec repellere in animo est. Datur haec venia antiquitati, ut miscendo divina humanis primordia urbium augustiora faciat, multi et alii populi nimium effusi sunt in praedicandis auctoribus suae gentis. Unde non dubium quin Franci qui vel superbissimi praedicantur, hoc idem facere conentur, quorum tamen error usque adeo patet ut nemo non intelligat fabulas esse ea quae de Troianorum origine mentiuntur praesertim cum aeneas Silvius scribat nullam esse gentem quae gallorum super et ambitionem, in hunc autem modum et aliter scribit Vincentius gallus Francum quendam sive Franconem ex Hectoris filiis a quo francorum nomen tractum anno ante Christi adventum. M. C. XVII. una cum Antenore aliisque troianis a fratribus propriis fugatum, prius tota Asia pervagata ad Danubii ripas tandem pervenisse, ibique cum aliquamdiu consedisset, mox auctore Antenore locum quaesisse, a communi hominum societate seiunctum ad thanais fluenta et maeotidis paludes secessisse, ubi Sicambriam urbem condiderit, qui cum praedictis hallucinatur, fabulator egregius, quoniam quidem constat Homerum non plures uno Scamandro (quem et Astyanactem vocant) Hectori liberos assignasse, nec Anaxicratem, nec Euripedem, quorum alter Argolicorum secundo, alter in Andromacha, nothos Hectori filios editos asserunt ex paelicibus, usquam alicuius Franconis vel Franci meminisse, alii non Francum, sed Francionem dicunt, sicut Annomius monachus qui scribit torgorum una cum francione Troia abeuntem Thraciam petiisse, et ab eo torgorum gentem nomen esse sortitam, a francione vero francos, multum diversa ab aliis referens, nec est ullius cum altero concordia, et pro eo quod quilibet pro sua libidine fabulatur, nec ullus cum alio conveniat, possumus non obscure deprehendere meras esse nugas, quibus ut dixi nec ulla historia recepta, nec series rerum nec temporum quadrat aut suffragatur. Et ut omnibus pateat quam fabulose haec excogitata sint, Primo ex historiis veteribus nemo unquam colligere potest antiquitus fuisse vel Francos, vel Sicambros, vel iuxta Danubium vel paludem Maeotida, quomodo ergo ego possum habere fidem vel aeneae Silvio, vel Vincentio gallo vel Antonino qui referunt sine vetusto et idoneo auctore de rebus quae eos duobus milibus annorum et plus antecesserunt, nec item Priami ullus veterum scriptorum meminit, qui filius regis Priami ex incendio troiano in exteras profectus sit regiones, nec item Franci mentio fit, qui pervenerit vel ad Danubium vel Maeotim. Manethon tamen aegyptius sacerdos si res non mentiatur auctorem et liber ad arbitrium aliquorum non sit corruptus, ut multi credunt tempore Ascanii francum quendam Celtis imperasse scribit, quod omnino contrarium supradictis, et cui nullus concordat, sed sive verum sit sive non, ille francus nullum
nomen in gallia in qua regnavit post se reliquit, tempore enim Iulii Caesaris Ptolomaei, Strabonis, Pomponii, Plinii, et omnium veterum hoc nomen in gallia inauditum fuit, qua propter Annius Viterbiensis antiquitatis exquisitissimus explorator dicit, quis iste francus, aut quo pacto Rex a celtis susceptus fuerit neminem legi, postea dicit Vincentium gallum historiam esse prosecutum, ego autem dico fabulas esse, quae quis profert ex antiquitate sine auctore, haec cum omnis homo intelligat non quadrari, nec esse quicquam solidum in quo conveniant omnes isti fabulatores, sequitur postremo, ut cetera fabulosa intelligamus dum luce clarius ostendam francos non tempore Valentiniani in germaniam venisse, sed multo ante nominatos in germania, nec ulla in regione nomen habuisse, nisi in germania et donec ex Germania in Galliam transiverint, adeo ut nemini obscurum sit indigenas esse Germaniae, nec desunt auctores etiam graeci, ita enim dicit Agathias graecus auctor francorum natio proxima est Italiae, et terminis iuncta, veteres tamen hos germanos dixere, nam circa Rhenum habitant gallorumque magnam partem occupant, qui quamquam ut reliqui germani sunt barbari romana tamen politia et aliis institutis utuntur, sunt et christiani et rectissimae opinionis. Ex quo satis constat ex ea natione migrasse quae trans Rhenum nunc quoque Franconia dicitur. Idem testatur Hieronymus in vita Hilarionis, Inter Saxones (inquit) quippe et Alemannos gens eius non tam lata quam valida apud historicos Germania nunc vero Francia vocatur, non igitur verum est tempore Valentiniani Francos primum in Germaniam invasisse. Hieronymus haec scribit de Constantii imperatoris quodam candidato qui Valentinianum longe antecessit. Claudianus item sub Theodosio longe ante Valentinianum ostendit Francos esse germanos dicens, Pascat Belga pecus, mediumque ingressa per albim, Gallica Francorum montes armenta pererrant. Ut procul herone per vasta silentia silvae. venari tuto liceat. legitur autem Constantius Flavii Constantini filius primus Ro. ducum Francos in patria ipsa Franconia domuisse, quo tempore non solum in Franconia fuerunt, verum etiam cis et ultra Rhenum Bataviam et finitimas regiones occupaverunt praeterea constat nec Constantinum nec Valentinianum ullam fecisse expeditionem ad Thanaim vel Maeotidis paludem, nec legi unquam a Ro. ullam militiam ad ista loca agitatam, cum Strabo dicat in undecimo Tanais hostia scimus supra hostia vero nihil paene notum est, praeter frigora. Unde omnia fabulosa sunt quae dicuntur de Valentiniano et eius ad Thanaim expeditione, praeterea tempore Iuliani caesaris teste Ammiano fuerunt Franci cis Rhenum qui Arcuarii dicebantur. Inde dicit Orosius li. vii. Valentinianum superiorem saxonum gentem in oceani littoribus et paludibus inviis sitam virtute atque agilitate terribilem periculosam romanis finibus eruptionem magna mole meditantem in ipsis Francorum finibus oppressisse, hic non potest aliter intelligi nisi de francis cis et transrhenanis propter fines Ro. qui nulli fuerunt ultra rhenum nedum iuxta thanaim, nec obstat quia dicit Paludibus inviis germaniam enim romani eis incognitam plenam esse paludibus et solitudine fabulantur. unde dicit Cor. li. xx. eadem super causa germanis transcendendi in gallias ut relictis paludibus et solitudinibus
suis fecundissimum hoc solum possiderent Et Panegyricus Constantini filio Constantii dicatus pariter francos germanos dicit, Quid loquitur (inquit) rursus intimas franciae nationes non iam ab his locis quae olim Ro. invaserant, sed a propriis ab origine suis sedibus, atque ab ultimis barbariae littoribus avulsas, ut in desertis galliae regionibus collocatae etiam pacem Ro. imperii cultu iuvarent, et armato delectu, Et ut manifestius intelligatur illos ex origine germanos esse postea dicit, neque enim in rheni gurgitibus sed nominis tui terrore munimur, et post sciunt posse franci transire rhenum quos ad necem suam libenter admittas, sed nec victoriam possunt sperare nec veniam, quid ipsos maneat ex regum suorum cruciatibus metiuntur, ideoque tantum abest ut amnis illius transitum moliantur, magis ut coempto ponte desperent, quibus omnibus liquido constat sub Constantino francos non solum in germania indigenas esse, sed et saepius tunc rhenum transgressos, nam et ante eum sub Diocletiano et Maximiano Franci et Saxones iuxta oceani littora fines Ro. et Gallias infestabant, ut dicit Orosius libro vii. et ut Panegyricus dicit ad Maximianum Nerviorum et Treverorum arva iacentia laetus postliminio restitutus et receptus in leges francus excoluit. sed quid istos commemoro, Ipse etiam Cicero meminit cum suevis francorum li. xiiiii. ad atticum, unde et facile posteriores francus dixerunt, fuit etiam ut in vetustis germanorum libris invenio, Franco nomen proprium et frequens apud suevos et germanos, ut suspicandum sit ab aliquo francone vel franco ex germania franciam et franconiam factam. omnia enim alia quae dicuntur de eorum ex Troianis origine [(editor); sic: ex origine] nec quadrant, nec ulla auctoritate vel ratione atque persuasione verisimilia fieri possunt, praesertim cum tam amplissima gens quae tam totam Galliam quam Alemanniam inundasse dinoscitur, nulla alia lingua inveniatur locuta, nisi germanica, exceptis Francigenis qui ex gallorum et ro. commixtione tandem italicam corruperunt Cum igitur Franci et Saxones fuerunt gentes amplissimae atque potentissimae, nec usi nisi lingua germanica, quis dubitat eos esse indigenas germaniae? Cum. schlavi in Boiemia et qui invaserunt sedes Vandalorum tenuis natio, Hungari et aliae externae nationes linguam suam externam retineant, licet undique fere saepti germanis sint, legi insuper nuper fabulosas historias cuiusdam Petermanni Etterlin lucernensis vernaculo sermone conscriptas qui absurda et futilia merasque nugas blacterat, de origine trium pagorum apud Helvetios scilicet suitensium, uriensium, atque inferiorum silvestrium quos vulgo undervaldenses vocant, quos dicit cepisse inhabitari aliquot non tamen multos annos ante Rudolfum caesarem Suitenses suam referre originem ad Suedos alios duos per iter ad Gothos et Hunnos, quibus nihil fabulosius excogitari potest, primum de suedis quia nullam unquam expeditionem legantur fecisse in nostram terram, satis constare alibi probavi, de aliis quis non rideat? quia ab Hunnis et gothis descendant, quos auctor ille rerum et historiarum omnium imperitissimus unam gentem credit, unumque regem attribuit, quae fuerunt duae diversissimae atque inter se inimicissimae atque multis saeculis ante Rudolfum caesarem. explosae et eiectae, non modo ex germania verum et aliis etiam regionibus, praesertim ex Italia et
Gallia, antequam illi pagi ex illius opinione ceperunt inhabitari, non credo insuper, nec Gothos nec Hunnos venisse in istas alpes atque tam silvosos atque asperos montes, quoniam Basilienses ut referunt annales nostri dum Hunnorum vim et perfidiam perferre desperasset, deserta urbe sua Basilea, atque hostibus in praedam relicta, in montes proximos Helvetiorum fugientes tute delituerunt, sunt autem illi montes multo magis pervii et penetrabiles quam alpes trium pagorum de quibus superius dixi, Unde non obscure intelligitur Hunnos atque Gothos numquam illos montes invios atque penuria omnium rerum laborantes aut adiisse aut inhabitandos delegisse, aut penetrare potuisse, sed quanta mutatio rerum (si verum dixerit auctor silvestres illos incolas ab Hunnis descendere) dum Basilea olim magnifica civitas prudentia atque fortitudine pollens atque sacratissimo imperio fidissima patrum nostrorum memoria. ut perfidiam et immanitatem Hunnorum vitaret, deserta urbe in montes profugerit, nunc vero mutata mente deserto imperio sine omni vi atque necessitate, in summa tranquillitate et pace. in societatem illorum concesserit, sed ut ad institutum regrediar, quis hostis non faveat? illis silvestribus pagis auctores suae gentis Gothos et Hunnos? Impios haereticos persecutores christianorum raptores et latrones, sed quo animo accipient Suitzenses et alpestres homines tam foedam et turpem originem vix aequo ut ego existimare velim, legi autem has fabulas Petermanni summa cum indignatione quia scribat falsa, sibi repugnantia, contra omnem rerum et temporum seriem, convitia, contumelias et composita mendacia. detestanda profecto, civitas foret in qua editus et impressus est ille fabulosus et famosus liber, si sciens consenserit et admiserit, sed multo plus chalcographus qui libidine habendi fas et nefas iuxta aestimans contumeliis et mendaciis patrocinatus est, utinam dignam recipiat mercedem, sed prudens et magnificus se natus Argentinensis optime egit, qui publico edicto hunc famosum librum in sua urbe vendere prohibuit, cuius auctor Petermannus cum sit fabulator et idiota et apertissime contra veritatem multis in locis garriat, non placuit multa in eius nugas scribere, nisi quia nuperrimo Helvetiorum bello plus quam dici potest mentiatur, semper enim mille nostrorum a suis interfectos refert, ubi vix cc. sunt desiderati, centesimamque partem suorum interfectorum non commemorat, adeo ut totus sit adulator omnia ad gratiam et favorem eorum inter quos natus est et hodie degit, victumque quaeritat, nihil ad rem gestam veritatemque loquatur, quas nugas et fabulas adeo adulanter in laudem suorum, hostiumque apertam contumeliam confictas Nemo bonus vir rerum gestarum illius belli expertus sine stomacho legere poterit, quas etiam suis compagenis gentilibusque displicere non ambigo, probatioribus volo, dum eos adulationibus celebrare cupit, et falso, quos rebus vere gestis (non nego enim Helvetios in eo bello patrios fines fortiter esse tutatos) possit illustrare. Cui tamen danda venia esset ut Iosephus Nicolao Damasceno voluit qui adulatus est Herodi viventi, si non historiam sed laudem et Panegyricum suorum scripsisset, nisi aperte et falso alios homines extraneos
infamaret, scripsit autem multa alia nec vera, nec veri similia, nec temporibus nec rebus quadrantia, de quibus suo loco latius evagabimur. Cum igitur (ut a diverticulis et transversis itineribus ad regiam viam redeamus) multis rationibus et persuasionibus, auctoribusque receptis constet praedictas gentes omnes esse nationis germanicae, non opus est enumerare res eorum in bello gestas omnium maximas et praeclarissimas, cum multi id copiosis sint libris complexi, dum etiam nemo nesciat eorum inundatione totam Europam esse attritam, Asiam atque Africam afflictam, maximosque et copiosissimos tam Romanorum quam aliorum populorum exercitus ab eis profligatos atque deletos, notum est enim Valentem imperatorem Valentiniani superioris fratrem gothico bello superatum et occisum Valentinianum superiorem vomitu sanguinis ob germanorum excursiones illyriique per eos vastationem factam exstinctum esse, Odoacrumque regem Turcilingorum et Rugorum invito Zenone Romam obtinuisse Orestem et Paulum fratrem imperium usurpantem occidisse, et Augustulum exilio damnasse. Decium imperatorem a Gothis periisse, Gallum Trebonianum tributa pependisse, aemilianumque caesum, omnes illos caesares atque imperium usurpantes hae gentes conculcarunt, romamque saepius expugnaverunt atque diripuerunt. imperiumque tam occidentale quam orientale dissipaverunt atque contriverunt
Audistis hactenus o principes Germaniae fortitudinem invictamque animi magnitudinem, verissimamque laudem et gloriam maiorum vestrorum licet brevi epitomate, Quorum res praeclarissime gestas aemulamini quaeso estis enim illorum sanguis, illorum effigies certissima, in vobis relucet mirifica illa maiorum vestrorum nobilitas, atque animi magnitudo. Turpissimum ducite ab illis degenerare, qui rebus fortissime gestis cunctis fere gentibus iugum imposuerunt servitutis, pulcherrimisque orbem terrarum victoriis peragraverunt, fueruntque formidabiles in primis, nolite committere, ut florentissimum hoc imperium quod maiores immo patres vestri multo sanguine et factis gloriosissimis paribusque studiis vobis pepererunt. vos ipsi per secordiam, et negligentiam amittatis, quod ne contingat ponite quaeso solum intestinas seditiones, contraria inter vos studia et voluntates, pestiferasque factiones, unica et maxima evertendorum regnorum instrumenta, satis exemplorum alienae vobis clades praebent, hae enim solae, Macedonas mundi conculcatores. Lacedaemonas bellicosissimos Athenienses illustrissimos, Romanos postremo dominorum dominos reddidere servos, atque penitus everterunt, adeo ut verissimum sit illud Livii, factiones fuisse esseque pluribus populis maiori exitio quam bella, quam famem, quam morbos, Quae et vos o principes Germaniae, o utinam vanus sim aruspex, labefactabunt, in servitutemque deicient, nisi illas atque privatum studium cum secordia seposueritis, Quae enim alia res precor posset deesse nobis, non modo ad tutandam patriam, verum etiam ad totius orbis imperium nobis asserendum, nisi hae illae quas dixi discordiae, diversaque studia, non deest vobis animi magnitudo,
deus praesens, prudentia militaris rei disciplina, atque peritia, et quicquid ad bellicum apparatum, atque expeditionem expeti, aut desiderari ab ullo potest, quid autem bone deus dicam de militibus germanis, quorum invicta manus, atque eximia rei militaris peritia cunctis terrae nationibus est formidabilis, quorumque hodie auspicio, et virtute, omnes ferme principes europaei bella gerunt, rebusque arduis et claris in bello illustrantur, quia hoc potissimum tempore M. D. Viii. ad vos gemens atque lamentabiliter exclamo, o principes germani, quo haec scribo, et quo Veneti (feminis vestris effeminatiores, et quorum constat animos, nisi primus impetus ad votum successerit plus quam feminarum emollescere) in ipsam Athesinam provinciam atque Goritiam Germaniae portiunculas grassantur Vos inquam germani principes appello, qui bonos illos et fidissimos germanos (caesare contra Sicambros pugnante) in summo discrimine, atque periculo sine omni auxilio et ope deseritis, alienissimi ab instituto, atque moribus maiorum vestrorum, qui ideo germani id est fratres ab idoneis auctoribus non ab re dicti sunt, quia numquam tanta laboraverint intestina seditione, quin ut fratres, amici et unanimes in externum hostem profligandum congrederentur. Vos e contrario nulla formidine, nullis adversariorum opibus conterriti, verum unica simultate, atque rei privatae studio diversaque voluntate sine cura communis salutis universi miseros illos deseritis Athesinos. et Goritianos, Venetisque copiosissimo externi militis exercitu (hoc est Hispanorum et Galli regis auxilio et copiis) instructissimis in praedam derelinquitis, quorum divisis et variis exercitibus nostri sunt multo inferiores, alio qui nec deesset eis hodie animus nec fortuna, et bis iam felicissime periculum fecerunt fortiter pugnantes pro libertate, durissimumque ducentes servire imbellibus viris. vos autem o principes adhuc succurrite, et omnia damna resarciemus. Ducite turpissimum vestro tempore et vobis principibus vestraque sola culpa dum quilibet alterum exspectat. nec aliquis opem ferre cupit, ut Veneti (qui nisi scirent vos discordes. quemlibetque suis tantum rebus studentem, ne umbram quidem corporum nostrorum intueri auderent) nunc fines germanicos invadant, qui nihil unquam fortiter, nihil strenua manu, et vera virtute, nihil aequo campo conati, tantam potentiam solo consilio insidiis et proditione sunt consecuti. Concutiat pectora vestra quia homines in laudem suam effusissimi fabulosis suis annalibus inscribent, quamvis mendaciter contra universos Germaniae principes clarissimis triumphis vestro tempore bellasse, dum nemo vestrum adest, qui si paucis singuli militibus adessetis nemo ne cogitaret quidem resistere, aut vos alicubi exspectare, quia si Sigismundi ducis austriae bello nuperrimo (non omnium principum Germaniae ut ipsi mendaciter fabulati sunt) sexies Veneti profligati, quinque levioribus conflictibus, una cum maxima venetorum strage, turpissimaque fuga, glorientur, fabulosisque annalibus inscribunt seres clarissimas confecisse, referantque plures nostrorum a se interfectos, quam fuerint universi milites germani, qui eos
in fugam (occisis et submersis plus quam sex milibus Venetis, adeptisque inter spolia plusquam M. CCC. equis, pluribusque curribus) coniecerunt, maximaque strage affecerunt, quo nunc gaudio, quibus triumphis, quanto verborum ambitu, ampullosisque et phaleratis legationibus, ad omnes mundi partes perserunt, se mille et trecentos (quem numerum ipsi tot milibus amplificabunt) caesaris milites profligasse, licet per insidias, et ad iniquum pugnandi locum progressos, Se item Romano imperatori oppida, atque arces licet per proditionem, vel ut ipsi volunt per emptionem clandestinam expugnasse atque abstulisse, licet per absentiam et negligentiam vestram, Conscii etiam simultatum vestrarum, adiuti externo milite, auxilioque et copiis francicis, solitisque artibus hoc tentarint. Accurrite igitur vel hodie pro communi salute liberateque Goritiam vestram, quae prius portiuncula liberae germaniae, nunc durissimam servitutem sub venetis cogitur servire, inferte signa militaria in imbelles bellatores, et quos virtus in armis invictos reddidit, non vincamini factionibus. aut privato studio. aut futuram timeo non modo imperii. Ro. amissionem, verum etiam totius Germaniae ruinam, quod deus immortalis per suam misericordiam, et nos per nostram concordiam genuinamque virtutem avertere dignemur, nam ut alias dixi, si ea nobis concordia, tantumque rei publicae studium fuerit, quantum maioribus nostris, non solum non timeo priscam Germaniae libertatem pessum iri, verum etiam nihil nobis de esse omnino video, quod impedire posset, quo minus totius orbis imperium adipiscamur, victriciaque signa per totum solis ambitum circumferamus. Amen telos
O mea progenies dulcissima, teutona pubes
Accipias matris tristia verba tuae
Illa ego terrarum domitrix, legumque verenda
Impositrix olim gentibus innumeris
Cuius victrices aquilas, victricia signa
Pertulit eous, occiduique duces
Cuius et imperium tremuerunt omnia regna
Servivit gallus, Romulidaeque viri
Lugeo nunc merito, dura cervice parentem
Quod me nunc proceres temnitis atque duces
Nam Venetus populus, non iure aut foedere motus
Imperio invasit debita regna meo
Vulneribus quaesita meis et possidet arva
Histrorum, et segetes demetit Italicas
Haec repetens forti nunc caesar Maxmilianus
Milite, metatur castra per Italiam
Felicique manu summis in montibus arces
Subiugat, atque urbes sub dicione tenet
De Venetisque actum foret, auxiliis modo vestris
Adiutus vester si dominus fuerat
Quem nunc deseritis, dum commoda, gloriam, honores
Nominis antiqui iura referre licet
Quis furor o gnati? quae vox tam dira? nefanda,
Quae tantum potuit consuluisse nefas
Heu mihi quo patriae studium? quo decidit ardor?
Nobilibus quantum degeneramus avis
Classica quin sonitent, et ad huc Germania in armis
Fulgeat, imperii quo reparemus opes
Aut male negligitur quaesitum sanguine multo
Maiorum imperium, gloria, fama, decus.
Quid iuvat a puero sophiam studuisse frequenter?
Rhetoricen, leges, iura sacrata patrum
Nobiliumque ducum pueros, et pignora cara?
Quid prodest nobis instituisse bene?
Quid lustrasse, iuvat me te Germania mater?
Regna Boema simul? Galliam et Italiam?
Quid castella iuvat? legio quid? Baetica quid te?
Anglorumque solum quid peragrasse iuvat?
Quid iuvat et reges me me obstupuisse loquente?
Omnibus acceptum quidque fuisse iuvat?
Imperii proceres quod me luxere per unum?
Illustrisque duces quid iuvat et comites,
Mors titulos famam, mors laudes, gloriam, honores
Ingenium, eloquium. despiciendo rapit,
Mors hominum curas, nisus et inania vota
Ridens. conculcans, cuncta profanat atrox.
Pallidus en iaceo nulli iam gratus in orbe
Omnibus acceptus, qui prius ipse fui,
At iuvat hoc miserum, virtutes quod venerabar
Hinc mihi confido conciliasse deum
Dilige virtutes qui vis obiisse beatus
Cetera sunt fraudes quaeque sub orbe placent
Arlunum genuit, fovit me Suevia, quaeque
Fecit honoratum, quae sepelivit humo
Sed quia humo me contingit dilectus amicus
Hiller Ioannes, hoc iuvat atque placet
Qui collega meus mecum vigilavit ad horas
Et coluit mecum cum probitate pium
Si vidisse iuvat quem nomina clara virorum
Petrum Arlunensem contegit iste lapis
Quod si cana fides, sollers prudentia, virtus.
Differrer mortem, gloria, fama, decus.
Immortalis erat, cornicis vivere dignus.
Longaque tithoni saecula dignus erat.
Sed cum fata vocant. cunctos mors improba raptat
Omnibus et nigras inicit illa manus
Et quia vir tantus, numquam revocandus abivit
Tam quoque mutescent ora diserta viri
Plangite direptum civilia iura patronum
Et decreta patrum pontificumque nomos
Solverat hic dubias lites, prudentior alter
Nec fuit in causis consilioque ducum,
Hic fuit eloquii, peiqw facunda latini.
Mellifluo novit cum Cicerone loqui,
Huius ab occasu notescit solis ad ortus
Eloquium atque ursis Arctophylaxque tuis
Caesaris orator, reges devinxit iberos
Perculit externo regna britanna solo
Hoc sine nec reges tractare negotia sueti
Imperii causis omnibus intererat
At nil profuerant honor, et decus atque diserta
Verba, quibus mortem flectere nemo potest
Hinc sapiens coluit virtutes relligiose
Cum probitate pium, cum pietate fidem
Subsidio quarum sublimia regna petivit
Sit requies animae, care [(editor); sic: chara] viator abi.
Haec tibi Gregorius curavit, Petre Iacobi
Lamparter, tibi qui dulcis amicus erat.
Qui canonas novit plus quam romana palaestra
Legeque caesarea Papinianus erat
Tullius eloquio, cunctis virtutibus auctus
Hic Petrus Arluni gloria summa iacet.
Phorce in aedibus Thomae Anshelmi Badensis Anno M. D. IX. Mense Augusto