HEROUM HELVETIORUM EPISTOLAE. LIBER SECUNDUS. De variis Helvetiorum praeliis.

De proelio Morgartensi.

QUod Tibi non poterat curis distentus et armis
Mittere, cognatus iam tibi mittit, AVE.
Misissetque omnem tibi dudum, Henrice salutem.
Visa sed est nobis omnis abesse salus.
Omnis in orbe salus, et amicae spiritus aurae,
Creditus est nostros deseruisse lares:
Undique funestum crepitabant tympana bellum,
Audiit hostiles Suitia cuncta tubas.
Fama infinitas referebat adesse sarissa [Reg: sarisa] s,
Et multa armatos cum legione greges:
AEtheraque et galeis, et apertis fulgere cristis,
Teutoniaeque omnes fervere in arma duces;
Hinc peditum bacchari aciem, fortesque maniplos,
Turba, implere omnem, vociferante, viam:
Inde equitum saltare globos, ac ducere passim
Agmine, festivos quadrupedante choros.
Plurimus inde metus regionem incessere: at ille
Creditus est nobis panicus esse metus:
Terruit infirmum solita formidine sexum,
Indoleque imbellem de sequiore gregem!
Patria quippe suas etiam conscissere vires
Ocyus, et segnes non tolerare manus,
Nec resides iam ferre animos, sed milite colles,

Praesidioque arctas anticipare vias:
Terribiles nec vero minas, nec bruta timere
Fulmina, amica boni Gens, inimica mali.
Pax erat in votis; hanc patria quaesiit unam:
Credita sed rapidis haec fuit una Notis.
Bellum erat in votis, quaesiverat Austria bellum,
Et quod quaesivit, tacta dolore tulit.
Illa quidem grandes hinc sparsit et inde querelas,
Repletura suam sanguinis imbre sitim
Nobilium crebri scintillam auxere [Reg: auxerunt] susurri,
Eliciendo novas perpete solle faces.
Pars iubet ejectos isthac regione Tribunos
(Supremum in tota posteritate probrum)
Undique conscriptis confestim ulciscier armis,
Ac veniae nullum prorsus habere locum.
Ipse quidem ALBERTUS, de tantae crimine culpae
Sumpturus poenas, si licuisset, erat.
At Vindonissae postquam e regione, Nepotis
Improba, Caesareum perculit ira caput;
Regia progenies, Coniuxque Augusta, cruentam
Ulta fuit, Nemesi praecipitante, necem.
Suitiam, et annexos texere oblivia; totus
Haesit in Argoiae [(printer); sic: Argoia] nobilitate furor,
Nunc immorigeros ansa meliore colonos
Plectere, Teutonici constituere globi.
Pars LUDOVICI fautores Bavari in istis
Oppugnare fero quaesiit ense, plagis.
Suitia praesertim, Marialem in cessere Eremum,
Ascetasque sacri, quae fuit ausa, loci:
Censa erat extremas saevae Rhamnusidis iras,
Et quasi funestam promeruisse crucem.
Omnem adeo culpam, genus omne piacla, iubetur
Plectere sanguineis, Thisiphonea, flagris.
Usque adeo placuit LEOPOLDI accendere bilem,
Atque manuductum cogere in arma Ducem.
Imperat hic nobis victu interdicere, et omnem
Vel depraedari, vel prohibere penum.

Subtrahit, annonam solitas vectare, quadrigas;
Perque lacum gravidas non sinit ire rates;

Pampinei nec dona sinit succedere Bacchi,
Nec micam Cereris, nec tria grana salis.
Montibus occlusus discet parere popellus,
Aut aegram discet perpetuare famem.
Talia dum nobis minitantem aduertimus hostem,
Arcere a patriis nitimur arma focis:
Et Toggenburgi Comitem legamus, et uno
Placare iratum quaerimus, ore, Ducem.
Intuitu pacis, seu Principis ante tribunal,
Sive in Caesareo lis sit agenda foro,
Litem juridicae totam committimus Urnae,
Dum quoque stet solido nostra querela loco.
Stat sine honore Comes, nec blandam admissus ad aurem,
Verba dat inflato nil valitura Noto.
Praevalet hasta togae; Legatio cassa; rogati
Flectitur ad nullas, Principis ira, preces.
Bella geri placuit, sed eos habitura triumphos,
A Danais veteres quos retulere Phryges.
Ergo minabundis acer Leopoldus in armis,
Heros consilium dignus habere Senum,
Dum videt instructas ardere in praelia turmas,
Cumque omni promptos Nobilitate Duces;
Consilium incoepto maturum ac utile bello
Iuxta Tuginum, caepit [Reg: coepit] inire lacum.
Quaestio summa fuit, Tot montes inter et undas,
Et salebra obstrusas asperiore vias,
Queis [Reg: Quibus] tandem mediis invadi suitia? in illas,
Semita quae possit ducere tuta, plagas?
Cetera cum constent, viresque, animusque, penusque,
Ignaros sese solius esse viae:
Hac semel obtenta se demum posse quadrigas
Farcire, Helvetica rusticitate, suas.
Stabat inops animi Leopoldi Morio, cujus
Cynthia delirum reddidit aucta caput:

Ille subindignans sic coram Principe; Vere
Stultitiae immensam nunc patet esse tribum.
Fas mihi sit mediam vobis pertundere venam,
Vel dare Phillyridis, vel Themisonis opem.
Helleberi decumis choleram purgate culullis,

Anticyraeque amplos evacuate cados.
Quaeritis una omnes Intrari ut Suitia? quinam
Exiri possit Suitia? nemo rogat,
Parturit amentes non Stockhia sola Coroebos,
Intra magnorum sunt quoque castra Ducum.
Scilicet in tantos referenda est palma Zenones!
Ite modo, intrusum sed revocate gradum.
Excepere meri, non absona verba, cachinni,
Et placuit notas Egriae inire vias.
Anceps interea de incursibus hostis, amicam
A conjuratis Suitia poscit opem.
Ducta in campum acies, numerantur mille trecenti,
Patua, sed in Martem vis generosa, Viri.
His ita collectis celeri a cursore sagitta
Traditur, in denso forte reperta rubo.
Scripta per extremam fuerat membrana sagittam,
Atque fere talis verba tenoris erant.
Hostis adest, Bellona furit, vixistis amici;
Quae vos interimant, undique tela volant.
Lutea currentis simul, atque aurora, Novembris
Est Sextum decimum progenitura diem,
Area MORGARTI furibundo tota scatebit
Milite, terribiles ingeminante minas.
Hac erit hostis iter: plenis huc ipse maniplis
Convolat: Hic ergo plebs monefacta CAVE.
Auctor erat dubius, mihi vero, Henrice, repente
Arguit esse tuam, littera visa manum.
Extulit una omnis pietatem Patria, et istam
Cum tota agnoscet posteritate fidem,
Maturant moniti, petitur mons Sella, priorem
Morgarti figunt in statione pedem.
Quinquaginta illic patriaque domoque repulsi
Perque iuga errabant, perque vepreta, Rei:
Hi postliminio deperditum inire favorem
Dum satagunt, Nobis se sociare petunt.
Res sed habere suas, Gyarosque intrare iubentur,
Inficiat sanum ne pecus aegra gregem.
Malunt unanimes, ruituri audacter in hostem,
Proque bono patriae, proque salute mori.

Interea pleno tempestas ferrea cornu
Irruit, atque omnes turbine vastat agros.
Prosilit invisis Leopoldi exercitus armis,
Grando frequens peditum, plurimus imber equum.
Tractus ubique omnis Sellam inter et Egriam, et omnis
Obsita clamoso milite vallis erat.
Trina fuit legio: cuneos at vero pedestres
Ardua flammivomis turma praeibat equis.
Helveticos haec sola cupit mactare colonos,
Lauroque emeritas cingere prima comas.
Spumigeri pulsantur equi, Martemque lacessunt
Acrius inflatae, murmura rauca, tubae,
Saxa quatit Sonipes, atque ora cruenta lupatis
Circumagens, flexas itque reditque vias.
Praesilit ipse ferox, peditemque invitat equester,
Sellaque in abruptis quaeritur una iugis.
Cernimus Impavidi properantem, e culmine, nimbum;
Et damus orato, classica laeta, Deo.
Atque agite. O Socii: Si respuit Austria pacem,
Sentiat et nostras pace carere manus.
Praevenisse iuvat, truncosque ac saxa iuvabit
Eminus, e celsis praecipitasse iugis-
Dant iter angustum collesque lacusque, nec aptam
Vel iuga permittent, vel dabit unda, fugam.
Cernitis innumeros, siluestria pondera, truncos
Grandiaque e ruptis saxa iacere petris!
Haec iuvat arma prius, iuvat haec emittere tela,
Dimidium palmae res bene coepta dabit.
Praecipitata ruunt horrendo murmure saxa;
Dixisses, ipsas posse volare petras.
Pars filices voluunt, pars fissa Ceraunia, vastis
Trinacriae Scopulis aequiparanda, rotant.
Altera pars Ornos, abiegnos altera truncos,
Altera nodosas, fragmina acerna, trabes
Ingenti gyrant studio; pars missile saxum
Proicit, atque omnem versat in arma manum.
Credere erat, Satyros, cornutaque Numina Faunos,
silvarumque omnes bella ciere Deos.
Sisyphus ipse sua dum saxum voluere dextra

Caeperat [Reg: Coeperat] , haud tantae dexteritatis erat.
Edidit horrisonum tempestas ista fragorem,
Multoque attonitos vulnere laesit equos.
Pars versa in rabiem post tanta tonitrua, duros
Indignabundo dejerat ore lupos:
Pars furit, aestivo ceu percitus Ursus ab Oestro,
Inque orbem celeres gyrat anhela, rotas.
Calcitrantem adeo sessor frenare caballum
Dum satagit, pariter Sessor equusque ruit.
Terrificam sic silva dedit, cum rupe, ruinam,
Fregit et hostiles impetus iste minas.
Eminus ista quidem: Mox cominus itur in hostem,
Excipiunt primos seria tela jocos.
Tympana belligero clangunt crepitantia bombo,
Echoque horrendos replicat ampla sonos.
Statque, pavetque hostis: Nos stantem animoque paventem
Aggredimur, certi vincere, sive mori,
Continuo totis in pugnam viribus itur,
Milia nec terrent bis numerata decem.
Dextra furit ferro, cadit ictus acinace miles,
Sanguineoque gravem vertice pulsat humum.
Prurit in objectos tempestas Helveta Suevos,
Miluus in aspectam ceu Palamedis avem.
Illa minabundas gemino mucrone bipennes
Dum generosa vibrat, proxima quaeque necat.
Tot numerat casus, quot dextera concipit ictus.
Dura profecto Viro, dura bipennis equo.
Pars fera stipitibus, pars dimicat altera contis,
Pars acuit quernas, vindice cote, sudes.
Prima salus nobis belli praeludia, et hosti
Saxa per incussus, missaque tigna, metus.
Fulmine namque isthoc turbatus equesque, pedesque
Dum sine more furit, non sine mole, ruit:
Nec numero paucos, queis [Reg: quibus] mucro silexque pepercit,
Non animadversi sorbuit unda laci.
DUX aciem revocat, Dux quaerit asyla; Suevis
Impleat Helveticas ne Libitina Scrobes,
Qua licet erumpunt, ac terga trementia vertunt,
At nisi maestitiae nulla trophaea ferunt.

Parcimus, ac pontem fugienti sternimus hosti,
Credentes palmam plus satis esse duplam.
Sed fugitiva acies, quaerens properando salutem,
Altera in alterius sit furiosa necem.
Quacumque aspicimus, congestos stragis aceruos,
Plenasque exanimi cernimus osse strues.
Ter quingenti Equites totidemque hac clade caballi,
Magnaque nobilium pars periere Ducum.

Ut taceam pedites, certe hic numeranda videtur
Illa in sanguineo, visa caterua, solo.
Nobile Thuregum Leopoldi castra secutum,
Foverat emissa, Principis arma, manu.
Quinquaginta alacres, binique in praelia cives
Exierant, armis, veste, colore, pares.
Albo. caeruleas, obliquo tramite ductas
Gestabant, patrio quisque colore, togas.
Postposuere ipsi vitamque animamque probrosae,
Spartano Helvetica nobilitate, fugae.
Nam simul egressi, simul Austria signa secuti,
Martem iniere simul, mortem obiere simul.

O certe Fabiis, magnisque Quiritibus aequos!
O Tiguro dignos patria et urbe Viros!
Misisset tales si Rhenus et Ister athletas,
Durassent cunei, Dux Leopolde, tui.
Palma sed invita non suppetit ulla Minerva,
Stantque penes solos nostra trophaea Deos.
Illorum auspiciis alter quoque caeditur hostis,
Undervaldiaci depopulator agri.
Strasbergae Dominus, nostrum radicitus agmen
In Morgartensi perditum agone, ratus,
Bruniacum superat, vastat silvaniam, et omnem
Sub sua festinat cogere jura plagam:
Verum ea collectis grassantem exterminat armis,
Et non praevisam cogit inire fugam.

Usque adeo plebem Superi saluare pusillam,
Ac si suppeterent milia multa, valent.
His certe obtentam gratanti pectore palmam,
Et captam toties, jure sacramus, opem.
Ad maiorem igitur Triadis caelestis honorem,

Rite implorato pectore et ore Deo,
Publica ne rerum serpant contagia, et aris.
Exulet [Reg: Exsulet] a patriis, pacis alumna salus:
Iungimus unanimes in mutua foedera dextras,
Foedera in aeternos perpetuanda dies,

Ante quidem Uranii, Suitenses, Subsilvani,
Foedere juratam pacto iniere fidem;
Illa tamen paucis solum durantia lustris,
Illa decennalis foedera juris erant.
Nunc cincti omnigenis, qua Sol oriturque caditque,
Hostibus, atque omnem Marte movente stropham:
Auxilii vano dum nos suspendit hiatu,
Offunditque meras, Caesaris aula, moras.
Dum pro quaesita dat mollia verba farina,
Afflictisque ullam ferre gravatur opem.
Condidimus leges, et non violabile foedus,
Quod nulla extinguant [Reg: exstinguant] Saecula, lustra, dies.
Foederis hic scopus est; Ut libertate recepta,
Vivat ab indigno, patria tuta, iugo:
Ut dare cuique suum, casuque urgente, tueri
Externo afflictos possit ab hoste, focos.
Neminem inostensi laedemus: eritque per istas,
Hospiti et indigenae, semita tuta plagas.
Si qua tamen nostros irritet terra crabrones,
Tincta Lycambeo spicula melle feret.
Parua seges; sed multae olim, quod remur, aristae,
Et velut Ideae Gargara messis erunt.
Iustitiae ac Pacis sancitum in pignora foedus,
Iustitiae ac Pacis fulciat Alpha, DEUS.

De conflictu Laupensi.

MItte manu chlamydem Siltris mutare crepantes
Nuc iubet hora tubas Cottita superbia languet,
Serpit humi fastus, Dum credita maenia et ictam
Non extorquendo defendis acinace LAUPAM,
Cogimur extemplo, quia sic fortuna ferebat,
Cogimur absque tuis hostilia castra lacertis
Aggredi, et ardentem pariter committere pugnam.
Vota quidem, stricto dum ferveret alea ferro,
VVatten villiacas optabant plurima turmas:
Sed renuente moram, bellumque urgente Gradivo,
Copia defuerat, gliscentem ex tempore Martem
Seu, Tibi, seu patriis, quas Urbs obsessa premebat,
Prodendi Excubiis; ne tali echneide sortem
Nostra sibi Legio faceret fortasse novercam,
Turba tamen melior maiorem vicit, et almo

Agmina freta DEO, propria virtute tumentes
Prostravere acies. Id qua ratione sit actum.
Candida proponet paucis Tibi pagina verbis.
Cum truculenta suo necdum Bellona flagello
In patria fureret, me Sors non laeva decorum
Fovit munifica Comitis Nidoviae in aula.
Grata fuit Comiti praesentia nostra Rodolpho,
Gratior integritas: patrios cum vero penates
Funerea perque arva volans perque oppida palla,
Spargeret expositos supremis fama, periclis:
Caepit amor Patriae Comitis superare favorem.
Ille intestino dum praeceps fluctuat aestu
Iratae Nemesis, succendit in arma propinquos
Clamque palamque Viros: bello praefigitur unus
Inclita BERNA scopus: metam hanc hostilia clamant
Agmina, et omnigenis illuc intenditur armis.
Auxiliatrices Burgundia conscia turmas
Mittit, et in gyrum flexis gens optima frenis
Sequaniae populi; pacemque exosa propinquae
Terra Nuithoviae, decreta in praelia multos
Ascierant Comites, qui pacto foedere in unam,
Arma paraverunt nimis insultantia, BERNAM.
Burgundos equites violenti turbinis instar
Iurasso egressos, Neoburgicus ipse minavit.
Allexitque Comes: peditum misere cohortes
Helveta flavicomi sitientes pila Suevi.
Sic Comes Arbergae, sic Furstenbergius heros,
Sic sua finitimi mittentes agmina passim
Alsatii, festo iam laeta epinicia plausu,
Et necdum meriti cantum intonuere [Reg: intonuerunt] triumphi.
Hic ego praecipitem rerum dum examino sortem,
Sic Comitem aggredior. Procerum, Rudolphe, corona,
Ter Generose Comes: reverentia debita charae,
Debita lex Patriae, quae Te ductore, tuisque
Creditur auspiciis supremo proxima fato,
Me revocat, mandatque tua discedere ab aula.
Rus mihi Berna ferax, et nostrae congrua stirpi
Atria suppeditat: mihi patria praebet opimi
Praedia culta soli: Si Teque, Tuique sequacem

Fovero militiam, Veterem migrare colonum,
Ipsa, aliumque meis regnare iubebit in agris.
Ergo vel Officio, quo me tua gratia dignum
Censuit atque Viros inter suspexit equestres,
Me redde eximium; Vel siqua emerserit illinc,
Fortunae totam tua suppleat arca ruinam.
Fare age, utrum malis. Miratur talia fatum,
Respondetque Comes. Nidovia nostra probatos.
Nomen ubi emeritus quoque fert Erlachius, aegre
Belligeratura dimittit ab arce Tribunos.
Propositas id circo acies, ac signa statutae
Tu quoque militiae quid ni, Rudolphe, sequaris?
Sic tamen expositum si te iactura tuarum
Ulla maneret opum: contracti iniuria damni
Quid nisi maestificos causaret utrinque dolores?
Ut tamen aduertas, si te fraudarit opimis
Naufraga cymba bonis: tot iugerum opumque charybdim,
Nulla tibi nostrae reparabunt aera crumenae.
I vafer, et patriam succensis eripe flammis.
Vade bonis avibus; parua est iactura Rodolphi
Unius, intensum sine te torquebimus arcum.
Te sine nostra suam pertexet Arachnea telam,
Te sine propositi non siet omissio belli.
UNUS homo Nobis, in tanto flore virorum,
Est quasi nullus homo. Tu vero doceberis, inquam,
Quid queat Unus homo: profitebitur una Rodolphi
Dextera, ab Helvetio quantum dependeat uno.
Inde vale dicto, patriamque reversus in urbem,
Prae foribus stantem primoribus explico sortem,
Panditur interea funesto janua bello,
Conspirant Comites, producitur undique miles:
Illico Laupensem (quam indulto Caesaris emptam
Soluerat expositis Res publica nostra talentis)
Plus tricena Virum glomerantur milia ad Urbem.
Nempe evertendum primi iam in limine belli,
Hostis et accensus Mavorte exercitus, istum
Censuit esse locum: sublato ut carceris huius
Obice, in Ursinam saeviret, atrocius urbem.
Audiit Allobrogum facta haec praepostera Princeps;

Ac nimis exosus vicini [(printer); sic: vicina] incendia belli,
Pacificum molitur opus. Patriam inter et hostem
Ut male provectas valeat suspendere rixas,
Ipse suum ablegat Natum. Studet ille cruentas
Tollere scintillas: sed turba elata Sabaudum
Plurima molitum, neglecta pacis oliva,
Respuit, et Comitem trahit in sua castra Ioannem.
Usque adeone humilem vesana superbia pergis
Ludibrio tractare gregem? Iam trita per omnes
Insonuit plateas, iam nota paraemia lippos,
Cerdonesque unaque alios cantare Thrasones
Hunc docuit Rhytmum. Plebs tandem Ursina peribit;
Corruet, atque iugum iam sponte suapte subibit,

Atque ea sic nostram risit prolusio plebem.
Qua subter viridem praelabitur Arula Iuram,
Urbs fecunda solo Salodorum nobile, cernens
Militum in exhaustos Argoia exire maniplos,
Dignum Theseo candorem ostendit amico.
Vicinae Arctopoli vicina pericula belli
Ocius insinuat: supraque infraque furentes
Intimat orchestras: firmandam milite Laupam
(Quo tota incoepti confluxerat area belli)
Officiosa monet: Spatiis cum nempe diurnis
Copia nulla foret, quae certos posset amicos
Reddere, concubiam penetravit epistola noctem,

Magna Urbis pietas, quam vix desideret ipso
Nisus ab Euryalo: quae forti milite nostris
Dum subiit castris, me judice digna videtur:
Cui decus, atque omnem der Patria nostrafavorem.
Haec ubi vicinis rarum sibi sperat ab oris
Affore subsidium; Cronburgi Satrapam ad istos
Ocyus ablegat populos, qui nuper amico
Helvetiae Australes sociarunt foedere, Pagos.
Satrapa Suitiades, Subsilvanosque, virosque
Incitat Uranios, illamque in praelia gentem
Allicit, egregios quae nostra aetate Camillos
Nutrit, et AEmilios: quos pridem et bellica virtus,
Et Morgartensis fecisset adorea claros.
Una trium Pagum fuit haec responsio: Amicum

Sors inimica probat: Sincerum ex ignibus aurum,
Vera per aduersam patefit dilectio sortem.
Nunc igitur pressae, Suitensis et Uria vallis,
Et silvanus ager, non tarda iuvamina mittet
Arctopoli: leget, ecce, dabitque repente trecentos
Natio quaeque Viros; non nomina multa, sed acres
In fera bella manus. Tulit Urbs ad sidera tantam
Gentis amicitiam: nec foedere quippe, nec ullo
Obstricti merito, sed vi solius amoris,
Fortia nongentum [Reg: nongentorum] capita emisere Virorum.
Sexcentos alios, generosae corda farinae,
Cepit adhuc Iuvenes, nil hostica pila timentes,
Per terram Hasseliam VVeissenburgique Baronem,
Subsidio missos. His demum quina Virorum
Milia, de gremio patriae telluris et Urbis,
Ut socias junxere manus: mihi prima, Senatus
Arbitrio, Praetura datur, bellique sagacem
Me iubet esse Ducem conscriptum Curia Patrum.
Nullae hic ambages, nulla argumenta volentem
Immutant populum; devoluitur omnis ad unum
Frustra obluctantem, belli Praetura, Rodolphum.
Hic equidem victus populi gravitate iubentis,
Ingenuam promitto operam, promptosque lacertos
Impiger, atque agilem concivibus offero dextram,
Nequa tamen nostris, inquam, temeraria caeptis [Reg: coeptis]
Irrepat scabies, magis est ratione gerendum
Quam rabie bellum: Non agmina denia, sed aptos
Poscit amatque Viros. Graviorem nuspiam habemus,
Quam Belli, errorem, volitante per aera crista,
Illius expresso fas est assurgere verbo,
Qui praeit imperio. Commissa negotia plures
Cum minus expediant, standum est a lege iubentis
Imperioque Ducis. Si promissura sit istam
Sponsio vestra fidem; quanquam [Reg: quamquam] nos paene quadruple
Excedat numero, laudati moreque Pavi
Turgeat in castris: vestra tamen indole fretus,
O Socii, fisusque animi virtute, superbum
Quid trepidem e nostris propellere finibus hostem?
Ille quidem diris Laupensem territat urbem

Insidiis, murosque quatit, nostrosque fatigans
Obsidio cives, iam erecto brachia vallo
Inicit, et crebris fossas circumsonat armis.
Inter et haec, festis oblectans agmina ludis,
Alipedes exercet equos; et puluere tortos
Circumagens gyros, animos in bella lacessit;
Instauratque epulas, et laeto prandia cantu
Exhilarat; gestusque alacres, cursusque, chorosque
Continuans, acuitque tubas, et in acta trahentes
Fortia dat stimulos: dextraque, animoque probatos
Nobiliore duces, in censum extollit Equestrem,
Praemia virtuti referens: pompaque celebri
Bellisequas aurata iubet calcaria calces
Ornare, ac ritu accensas animante favillas,
Induit instructos capulis radiantibus enses.
Inde triumphata, grandi agmine et impete, Laupa,
Obruet Arctopolim: Matresque perinde, patresque,
Et socias cum prole nurus, tectumque focumque,
Atque adeo totos communi strage Penates
Perdere, et extrema quaerit damnare ruina.
Hos animos, has ipse minas, haec fulmina praeceps
Euomit. Ardentem sed enim sedare phrenesin
Tempus et hora iubet. Rarus sine vindice caelo
Emersit fastus; quique ocyma [Reg: ocima] cantat, et hostem
Ante rei summam naso suspendit adunco,
Hunc saepe explosa ludit Victoria palma.
Quare agite, egregium semenque genusque virorum,
Pristina si vestris vis ac pollentia neruis,
Si vigor est animis; socias iam intendere vires,
Promite feruorem, qui infestum crebrius hostem,
Terribiles imitando Ursos, vel carpere turpem
Absque decore fugam, patriisque inhonestius aruis
Cedere; vel vestri mactatum cuspide ferri,
Turmatim AEaciam migrare coegit ad urnam.
Civibus obsessis, nostroque, ut credere fas est,
Praesidio, si tardet opem, lux altera; certum
Imminet exitium. Nam quid sexcenta reniti
Corpora, ter denis iam tandem milibus ausint?
Sumite quisque animum, praeeuntem quisque Rodolphum.

Intrepido comitate gradu: prompta ilicet arma,
Atque agiles aptate pedes; quaerenda repente
Agmina, miscendae sunt absque ambagibus ullis
Dexterae; et insultans muris Laupensibus hostis,
Seria, post festas, urgendus ad arma, choreas.
Impetum et hostiles nec vos horrescite plausus,
Neu titubate animis: quae multo splendida luxu
In mediis erecta nitent tentoria campis,
Et Comitum gazae, Tyrioque insignia texto,
In iactabundis Labara effulgentia castris,
Luxuriansque penus? Nobis, si vota secundet.
Marspiter, in pulchram poterunt obtingere praedam.
Ipsus ego a primae sectatus flore iuventae
Agmina, sanguineo persaepe rubescere rivo
Immodicos sum expertus agros. Sex ipse cruentas
Pugnavi pugnas, ubi maior turba, minorem
Ferre trophaea aciem, semperque Exercitus ingens
Viderat exiguas, sed iussa capescere promptas,
Et parere Duci, nec dividi ab Ordine suetas,
Praevaluisse sibi, Laurumque tulisse, cohortes.

Nunc etiam, nunc orta dies, qua pauca superbum
Caedere turba hostem; qua grex contemptus opima
Tot Comitum, tot quibit opum ditescere praeda.
Orta dies, Socii (ni Spes concepta sinistro
Fallitur augurio) qua vos immensa beabit
Gloria; ubi vestra fretus virtute Rodolphus.
Tam cupidas in bella acies, Comitemque Rodolphum.
Iam sic praemonitum Nidoviae in arce, docebit:
UNUS HOMO quanta vel possit obesse ruina,
Vel prodesse lucro. Iam dextera prurit, et omnem
Damnat anhela moram. Cauti properemus, et hostem
Non exspectatis pulsemus rure machaeris.
Sic ratio, Sic hora iubet: sua quisque capessat
Tela fatigatis sed palmam exoret ab astris.
Sic mihi adhortanti spondent promptissima morem
Agmina: raucisono fremit ergo industria cantu
Buccina; jucundus ferit aethera clamor: ad Alas
Curritur hostiles, tanquam si ad Massica Bacchi
Munera, et Assyrio fumantia prandia luxu

Susciperemus iter. Laudato Exercitus ibat
Ordine, ubi cunctas, quas legit Berna, cohortes
Candida puniceo Crux insignibat amictu,
Signabatque pares. Primo hic ut cuique licebat,
Intuitu, turmasque equitum, cuneosque pedestrum [Reg: pedestrium] ,
Ac toto sparsim diffusas rure cateruas
Cernere; cum sociis prorumpens Suitia pagis,
Si patiaris, ait, iubeasque Rodolphe. superbas
Fert animus gliscitque Equitum tentare phalanges:
Vos cumulum, quacumque datur dabiturque, pedestrem
Fundite: Nos choreas, dum pergraecantur, equestres
Ecce repentinis, faveant modo sidera, telis
Cordati aggredimur. Placuere heroica cunctis
Pectora: dumque Viros pulsato exhortor Olympo,
Dumque alacres conferre manus, dum tela vibrare
Impero: fama meas indigna refertur ad aures,
Extremam titubare aciem; numeroque, globoque
(Hostica queis [Reg: quibus] totos replerant [Reg: repleverant] agmina campos)
Territam, in abstrusae querceta recondita silvae
Repere et abiecta fugitare licentius hasta.
Ergo iterum accensis, iterumque, in praelia turbis,
State viri, exclamo: fugiant, quos fugit honestas:
Cedant degeneres, erumpat, adultera patrum
Progenies: firmo, Vos o genuina parentum
Pignora, stare, gradu. Scabies ac foetida fungos
Psora gravet profugos. Toti conducit Ouili,
Si pecus aegrotans et amaro morbida tabo,
Exulet [Reg: Exsulet] a stabulis. Sic sunt cribranda resectis
Tritica de paleis: sic forti a milite faecem,
Sic habilem a tetra laticem purgamus amurca.
Sistite, et hostilem mecum una invadite molem.
Extemplo recreati animi; clanguntque, crepantque
Classica, funestis in pugnam excurritur armis.
Et quanquam [Reg: quamquam] expositos gravis ardor adureret agros,
Ursit belligeros vehementia grandior artus.
Nostra repente phalanx, acuendo strenua ferro,
Terribilem, dum prima fremunt praeludia, stragem
Inchoat, et medios furibunda irrumpit in hostes,
Nescia terreri. Muri tamen instar aheni

Principio obsistens, dum contra fulminat, hostis;
Effudere omnes pars ilicet utraque vires:
Vi via fit nostris: sternuntur inertia passim
Corpora, caesorum expositi calcantur acerui:
Alter in alterius titubatque peritque cruore:
Erepto donec Vexillifer ipse supremus
Procubuit Labaro: Laxae fuit ergo superstes
Copia sola fugae. Verum hic dum nostra pedestrem
Arma fugant aciem; volitante per arma tumultu,
Pugnare ancipitem fertur pars altera pugnam,
Et celerem deposcere opem. Mox ergo iuvandis,
Quantumvis fessas, Sociis, adjungimus alas.
Tentabar modicus, compluria milia coetus.
Totque cataphractum molemque globumque, Virorum
Ingenti penetrare animo; suspensaque partem
Tamdiu in alterutram dubiis Victoria pennis
Haesit, anhelantes quoadusque Exercitus omnis
Fulciret pugiles. Unita quippe caterua,
Continuo nutare hostis, demittere sensim
Cornua, et aduerso coepit languescere fato
Quin et turbati vaga colla rotare caballi
Nec rigidis parere lupis: pulsare profundam
Sessor abactus humum; Comitumque ac multa ruentum
Copia Nobilium mordaci occumbere ferro.
Iamque fatigatos orsa est Tartessia Calpe
Condere solis equos, ac ponto mergere Ibero:
Cum sibi diffisae, nimia terrente ruina,
Hostis relliquiae, festino quaerere cursu,
Pluribus ereptam, simul occaepere [Reg: occoeperunt] , salutem.
Deseritur statio, versis properanter habenis,
Turma tremens Equitum, stridente citatior Euro,
Auolat, ac tortas superat cursando sagittas.
Solis ad Occasum gens Gallo idiomate, Celtae,
Sequami et Helvetii: sed plebs Germana, citato,
Affatim ad Eoum properarunt, agmine, Solem.
Tu modo, tu tragico Nobis expone cothurno
Conscia Melpemone, quantas haec praelia strages
Ediderint, pugnata duas non amplius horas!
Miramur merito Quatuor potuisse virorum

Milia, tot Comites, tot Nobilitatis avitae
Stemmata, tot fortes, qui pugnavere, Barones,
Tam subito a pauca, spoliari hac luce, caterua.

Vidi ego purpureum spumantia membra cruorem.
Et mutilos Rudolphi artus, quo sospire nuper
Tollere felices solita est Nidovia cristas:
Vidi ego, et indignam miseratus pectore pompam,
Molliter, o, inquam, meliori marmore digni
Ossa cubate Viri. Tumba decoravit eadem
Innocuum, fortuna nimis violenta, Sabaudum,
Egregium Comitem: armato qui stare laborans
Arbiter in populo; generosae fata iuventae
(Dum sibi damnoso nimium cum Care carizat)
Inter sanguineos, non hostis, finiit hostes.
Ut reliquos taceam; claro hic e sanguine Suevum
Blumbergae Dominum, prae Scaevola et Hectore fortem.
Addere non pigeat. Vehementem hic inter acerbae
Feruorem pugnae, cernens sine fine ruentes
Nobilium de censu Equites, Me vivere? clamat;
Me Libitina istam iubeat spectare ruinam?
Tot mihi cognatum tam immanem cernere stragem?
Tot superesse malis? Rumpat, quid Parca moratur?
Rumpat et ipsa meum, neglecto stamine, filum.
En morior, mediosque ruo periturus in hostes,
Dixit, et effusis invectus in agmina frenis.
Auxit Nobilium, transfixus pectora, coetum.
Ergo tot exuviae, tot rapta ex hoste trophaea,
Cumque cataphractis ocreae, galeaeque coruscis
Subnixae cristis; coccoque nitentia et auro
Septem et viginti Labarorum insignia, Nobis
Dona reportatae tribuere uberrima praedae.
Nobiliora tamen gliscens fortuna parasset
Munera, ab armicrepa ni declinasset arena
Hostis, et erumpens spolium minuisset opimum.
Nam titubante acie, titubans simul ipse tremensque
Regulus Arbergae, carris praefectus, et amplae
Custos annonae, confertis cedere plaustris,
Confugere Arbergam, gazisque opibusque refertas,
(Qua via, qua spatium, qua. semita. cumque patebat)

Auectare, metu caepit [Reg: coepit] stimulante, quadrigas.
Nos, quibus insignem divina, id temporis, auxit
Dextera virtutem: qui Castra acerrima totis
Fudimus e campis: qui Teque tuasque cohortes
Carcere; qui Laupae titubantia maenia diro
Soluimus obsidio: pronas ad sidera palmas.
Erigimus, gratumque DEO Paeana canentes,
AEthera pulsamus votis, adeoque celebrem
Manasse a magno, profitemur, Numine laurum.
Inde graves spoliis, nostros laetanter amicos
Ut socios pugnae, sic fulcra insignia palmae,
Ursinam, plaudente choro, comitamur in urbem.
Gratata Arctopolis reduces e puluere Martis
Suscipit Heroes, ac tam victricibus armis
Egregios, digno satagens ornare triumpho,
Inclita magnifica peragit solemnia [Reg: sollemnia] pompa.
Ipsam adeo, quam tanta beat Victoria, lucem,
Et tam felici patratum sidere bellum,
Mandari cedrinis, pro posteritate, tabellis,
Imperat: ut tantos maneatque iuvetque perennis
Gratia pancratios. Certe hos (ne texere longam
Dicar Odysseam) Sophocleo instructa cothurno
Carmina promeritos, potes hac redimire corona.
Obsessam Laupae dum belligeratur ad urbem,
Adjutae a Sociis, cedit pulcherrima, Bernae
Laurea: parua acies ingentes fundit aceruos:
Tollitur obsidio, rapiuntur ab hoste trophaea;
Nobilitas immensa cadit: dum ludimur hosti,
Lusores pereunt: in symbola pacis hiantem
Sors ferit Allobrogem: Sesqui. enecat. hora Virorum
Milia plus quatuor: dum e Nobis quisque strategos
Aut fugat, aut dextra perimit victrice decenos.

III. ARGUMENTUM.

De pugna Sempacensi.

EXPECTATA [Reg: EXSPECTATA] tuis ne deesset Epistola votis,
Candor et instantes obtinuere preces:
Obtinuere preces, coguntque horrentia Martis,
Ire per invitas, arma virumque, manus.
Nam quanquam [Reg: quamquam] ad veteres nova rursum laurea palmas
Accidit, et praedae juncta trophaea dedit:
Pax tamen innumeris potior foret, una triumphis,
Inter mundanas optima semper opes.
Sed quia peruersae, quae turbant omnia, mentes
Pacificam bello posthabuere togam,
Hinc furor, et tragicus per rura, per arva tumultus
Saeviit, atque ipsas Mars penetravit aquas:

Consiliumque malum primis fatale Synedris
Funestumque ipsi vidimus esse Duci.
DUX LEOPOLDUS erat, Germanae gentis Achilles,
Inclitus Austriaci, flosque decusque throni:
Daedala cui Pallas Martemque Iovemque professa,
Aureaque immensis Iuno referta bonis,
Et genus, et magnae florentior indolis aetas,
Fortunae summam contribuere rotam,
Maximus hic Heros, super ostia Gangis et Hebri
Notus, Hyperboreae terror amorque plagae,
Helveta dum incauto bacchatur in oppida bello,
Ac SEMPACENSEM turgidus intrat agrum,
Vapulat; et subita, non fido Marte, ruina
Corruite e summo, funus inane, iugo.
Corruit, et Manes secum una abduxit ad imos
Ex Alemanna ingens nobilitate genus.
Quae tibi dum memoro, memorari credito, sicut
Comperta, aut oculis visa fuere meis.
Alsatico iam visus erat LEOPOLDUS ab agro,
Helvetiae affines, victor, inire plagas.
Et iam Badenae castra altera, et altera Brugis
Fixerat, inque aliis altera castra locis:
Ac Tigurina quidem primo simulabat ad arva,
Turmatim Austriacos, ducere velle, globos:
Mox tamen ad dextram Rusae deflectere ripam.
Inque cruenta, alium, quaerere bella, scopum.
Introit ergo Urbem, priscis cui nomen ab annis.
Et Sura et socius contribuere Lacus:
Cui populi candor, cui dives gleba, Ceresque,
Et situs, et facies, floridi amaena [Reg: amoena] soli,
Sedulaque Astreae reverentia virginis, inter
Oppida, honorificum, dant quoque clara, gradum.
Conveniunt illic cum ingentibus agmina plaustris,
Haec armaturam pars vehit, illa penum.
Grandia in hisce meros celabant dolia funes,
Affectura malam, tristia, signa crucem.
Sic etenim Satrapae: Plectent haec vincla rebelles,
Frangentque infidas, vindice reste, gulas.
Occumbet laqueo, cui parcet mucro; suumque

Subdere qui renuit, tollet ad astra, caput,
Vixit, et efflictim [(printer); sic: efflictum] iugulo commissa piabit,
Sub nostro quisquis noluit esse iugo.

Caeperat [Reg: Coeperat] interea divo lux festa Cyrille,
Quintilis nonum reddere ab axe diem:
Cum simul Austriaci SEMPACO inhiare manipli,
Et sibi praefixam continuare viam.
Fulserat egregio series generosa paratu,
Teutoniae magnis concomitata viris.
Unicus at reliquos longe celeberrimus omnes
Qui praecellebar, DUX LEOPOLDUS erat.
Egerat ipse agmen, magnique erat agminis instar,
AEquans Pellaeum stirpe animoque Ducem.
Aurea caesaries, et centum flexibus aptae,
Heu quantum ornarant colla virumque comae!
Spirabat Rutulum, majestas regia Turnum,
Tyndaridumque, illic, fabula, fama fuit:
Principis haec autem dum ex parte geruntur, ad arma
Ducere consortes, clara LUCERNA, suos;
Praesidium Tiguro revocare, animare colonos,
Ad Sempacensem, castra movere, lacum:
Exploratores campis immittere, nullam
Tutandae Patriae coepit, habere moram:
Et mox Luceriis SILVANIA et URIA signis,
SVITIAque armatam suppeditare manum.
In campum Helvetii duxerunt mille, trecentos,
Sed quos terrerent fulmina nulla, viros.
Una eademque die Sempacum vidit amicos,
Una eademque hostes, vidit adesse, suos.
Nos ubi tam pulchro digestas ordine turmas,
Magnanimumque, inter cernimus arma, Ducem:
Terribilem mirari aciem, quae fulguris instar,
Spargebat tremulas e regione faces.
Stabant Austriaci, veluti Marpesia cautes,
Fluctibus irati non violanda sali:
Hinc galeata seges, rubrae cui cornua cristae
Pulchre inter croceas, emicuere, comas:
Inde cataphractum series horrenda virorum,
Et phaleratorum pompa celebris equum.

Enituit tam culta acies, velut ignea rupto
Solibus aestivis dum micat, aethra polo.
Quattuor exposuit bellantum [Reg: bellantium] milia Princeps,
Mista [Reg: Mixta] fere Comitum sanguine, mista [Reg: mixta] Ducum:
Cetera vicinas legio dispersa per urbes,
Tanquam acie tanta non opus esset, erat.
Quae simul ac nostrum penetrarunt agmina visum,
Cernui ad aetheriam [(transcriber); sic: aetheream] corda levamus opem.
Atque ego; Tam rutilas ne formidate cohortes,
Pars expers hodie pleraque lucis erit:
Pro patriis stat causa focis; Rex aetheris alti,
Vela dabit nostrae prosperiora rati.
Pellite quisque metum. Reminiscere, o Helvete, nostros
Quomodo seruarint Numina summa, patres.
Quid Morgartensi pompa olim illustrius? aut quid
Agminibus nostris visum erat esse minus?
Parte tamen quantus stetit ex nostrate triumphus!
Teutonicos quantum pavit inane Duces!
Vivit, et oppressos e caelo respicit idem,
Qui tribuit patribus tanta trophaea, DEUS.
Quod dedit illa dies (veteres modo rite bipennes,
Rite parate animos) id dabit ista dies.
Si cui sint scabri, inorsu rubiginis, enses,
In promptu cotes, queis [Reg: quibus] acuantur, erunt.
Nobilium teneri nequeunt durare lacerti,
Nec Phaethonteae vim superare rotae.
Austriaci e contra, dum perspexere pusillos,
Agminis Helvetici, cominus esse globos,
Sic animare Ducem. Viden' [(printer); sic: Vah] , Illustrissime, praedam,
Quam dedit in nostras lux hodierna manus?
Hosce simul Davos, et rustica stemmata Mopsos,
Flagitii dudum perfidiaeque reos,
Ante reclinantem quam claudat vesper Olympum,
Offeret arbitrio dextera nostra tuo.
Subsidiis nec quippe novis, turmave recenti,
Tam bene provisum Principis agmen, eget.
Sunt sine lege cohors, et copia maior, inermes,
Nec belli nobis dexteritate pares.
Victima Martis erit faex haec Suicera, brevique

Corruet ante tuos, lixa vel assa, pedes.
Vidit Hasenburgi nostras paulo ante phalanges,
Progenie clarus militiaque, Baro:
Vidit, et ardentem cernens in praelia pubem,
Telaque, dispositas, in sua, quamque, manus:
Sola ait, in nostris non est Tritonia castris,
Proxima belligeros fert quoque silva viros,
Impune, elicitus raro contemnitur hostis,
Multumque, ut perhibent, tela aliena nocent.
Lubrica sors belli est, et amat victoria curas
Saepe dies, mater censa, noverca fuit.
Fulgor, et aurifluus non usque triumphat amictus,
Ingentes animos saepe lacerna tegit,
Infremit, et contra sic Ochsensteinius insit
Regulus; O Domino nomina quadra suo!
Exue conceptum leporino e corde pavorem,
Dignum Threicio te quoque finge Deo.
Ante tubam trepidas? Leopoldi Principis aula
Indignus fuerit, quem cynomia rapit,
Paucula congeries aquilam testudine vincet?
Eripietque ipsi tela trisulca Iovi?
Perge age, cumque alma Comitumque ducumque corona;
Adde rei summam, Vir generose, manum,
Sepositis iam iamque lubet pugnare caballis,
Constet ut, a nobis futilem abesse metum.
Imus, et una acrem pedites intramus arenam:
Seruet anhelantes grex famularis equos.
Firmat dicta fides. It bello tessera signum,
Clangor magnicrepae, suscitat arma, tubae,
Explicat horrendam funesta tragaedia [Reg: tragoedia] scenam,
Spectator scenae est seruus, et actor herus.
Stant mediastini: ferali in puluere sudant
Tot procerum ingenui, Nobiliumque, globi.
Et quia decreto dudum jurata minaci
Helveticae strages rusticitatis, erat;
Praecipiunt nostras, quasi sepe, includere turmas,
Copia furtivae ne foret ulla fugae:
Non fuit ulla fugae Suiceris copia, funus
Queis solet exosa gratius esse fuga.

Iam mihi, iam totam scribenti infundite Cirrham,
Hippocrenei Numina docta chori.
Pandite feruorem, quo vidit terra Suevos,
Vidit et, Helveticos incaluisse sinus.
Non secus ac frendens Getulaee invasor arenae
Exultat [Reg: Exsultat] , viso cominus hoste, Leo;
Ardua nec metuit vibrantem cornua Taurum,
Nec calcitrantes in statione pedes:
Sed pecorum sese regemque ducemque recordans,
Sternere solo omnem, cogitat, ungue feram.
Sic Leo Teutonicus, Taurisca e gente creatum,
Impare procinctu dum videt esse, gregem:
Praesumente nimis spe devorat agmen, et audax,
Lauro immaturas vult redimire comas.
Sed qui Thersites putat esse, merosque Daretes,
Entelli egregiam sentit adesse tribum,
Namque lacessito crevit violentia Taure,
Cornuaque hirsutis intulit unca jubis.
Alea prima quidem, victorem velle Leonem,
Dum calor invaluit, reddere, visa fuit:
maior enim cumulus, longeque potentior hostis,
Ac generosorum machina tanta ducum,
Quid nisi in Austriacis clament, Victoria, castris?
Quis palmam hic, hominum, non putet esse ratam?
Mactarunt nobis in primae turbine pugnae,
Sexaginta alacres, hostica tela, viros.
Anceps principium, certaeque immersa ruinae
Helveta congeries, si tepuisset, erat.
Sed validos iam quisque animos revocare, novaque,
Tentare insolitum, dexteritate, modum,
Pars cornu dextro, pars irritare sinistro,
Pars Leopoldum alia sollicitare via.
Hic tamen eminuit longe fortissimus unus,
In charta hac memorem dignus habere, locum;
Dignus et a turba ferre omnem Heliconide laudem,
Si Virtus ullo sit quoque digna metro.
Subsilvanus is est, cui VVINCKELRIEDIA nomen,
Iam Domus, a priscis inclita fecit avis.
Curtius hic alter trabeati more Quirini

Dum calet, et patrii pugnat amore soli;
Macti animis, Socii, res est in cardine: totum
Quid iuvat aduerso perdere Marte diem?
Ferrea telorum, queis [Reg: quibus] pungimur undique, moles,
Alcidae neruis, tergore Atlantis eget.
Cum desit numerus, non defit vivida virtus:
Per ferrum, ac pyrios, haec iubet ire, rogos.
Ipse ego pro patriis ultronea victima flammis,
Ferre exquisitam non dubitabo necem.
Excipiam solus totius vulnera belli,
Inque mea stabit perditione salus.
Stabo velut rupes, et cunctis peruius hastis,
Quaelibet in nostrum, tela, ciebo, sinum.
Sic acie disiecta aditus, sic ordine fracto,
Nostra etiam plenus, fiet in arma locus.
Vos praepilatis ubi tandem in agone, sarisis [(transcriber); sic: sarissis]
Obrutus. humanam clausero morte viam;
Vos facti memores, domui sine praeside, et orbis,
Gratificaturam, porgite rebus, opem.
Sic ait, ac pronis confertim amplectitur ulnis
Telorum innumeram, pondera grata, struem;
Et genus omne hastas, et brachio utroque sarisas [(transcriber); sic: sarissas]
Colligit, atque audax vulnera mille capit:
Vulnera mille capit, sed in hostis membra vibrandis
Vulneribus, pandam, dat quoque mille, viam.
Cernere erat ferream generoso in milite silvam:
Transfixere unum tela trecenta sinum.
Ipse ingens animi, penetrantis acumina ferri,
Excipit, inque suo sanguine, victor obit.
Iam mihi Cecropios nec tellus Attica Codros,
Dardana nec Decios obiice, Roma, tuos,
Si factum trutines, en VVINCKELRIEDIVS unus
Antestat Decium robore, amore Codrum.
Porta patet saevae, sublato hoc obiice, pugnae;
Armatura suas fert quoque curta vices.
Certatim irruimus, violentaque tela vibramus,
Pertaesi tantam sustinuisse moram.
Findi mus irato cerebra ilicet obuia ferro:
Nulla usquam petimus, nuspiam asyla damus.

Verbera quot resonant, tot terram funera pulsant,
Dum rhomphaea furit, corpus inane ruit.
Cetera ferales inter tamen, arma, bipennes,
Hostibus extremi causa fuere mali.
Munierit firmos fulgens cataphracta lacertos,
Texerit ambrosium cassis ahena caput:
Ferrea belligeris fuerit lorica Suevis:
Fortior his cunctis nostra bipennis erat.
Illa cataphractis munitos transiit armos;
Haec galeis tectas pexuit [Reg: pexit] una comas.
Visceraque inflicto penetravit et ilia ferro,
Tanquam a Sicaniis esset acuta fabris.
Thessala pugnaces ubi quondam Phlegra Cyclopes
Vidit, in aetherium [(transcriber); sic: aethereum] mittere tela polum:
Asperiore ferunt Briareum turbine, et aestu,
Feruere in excelsos non potuisse Deos.
Praevalet ergo truci, pubes Taurisca, Leoni,
Euellunt tumidas cornua dura Jubas.
Ipse quidem multos generosae verbere caudae
Icit, et infernam iussit adire ratem:
Pugnavere [Reg: Pugnaverunt] alacres, steterant heroica primo
Pectora et una omnem dedidicere metum.
Atqui onus armorum, Phaebi [Reg: Phoebi] que intensior aestus,
Scena fere totum continuata diem,
Et nimis ardentes nostra de parte secures,
Invitisque adeo pugna peracta Diis:
Extinxere omnes, in Principis agmine, neruos,
Oppressitque ipsum summa ruina Ducem:
Summa ruina aciem delevit funditus omnem,
Iamque erat in sola, spesque salusque, fuga.
Patriciorum ergo reliquus mansuescere coetus;
Poscere voce suos, aufugiturus, equos.
Verum ubi confusam, famularis turba, chimaeram,
Iamque fugae accinctos, improba, cernit heros:
Saepius a sessis licet inclamata Magistris,
Saepe inclamatam, ferre negabat, opem.
Nam sibi [(printer); sic: nisi] commissos conscendere lixa caballos,
Et curam vitae coepit habere suae;
Atque simul laxis calones quique lupatis,

Anticipare omnem, qua fuit ansa, viam.
Erumpunt pavidi, capiuntque repente ministri,
Cursu velocem quadrupedante fugam:
Sic ubi Nobilitas profugos e puluere Vernas,
Et simul abductos territa cernit equos,
Vitae opportunum generosae quaerit asylum:
Anchora sed quassam non iuvat ulla ratem.
Lurida Taenarios sparsit Libitina capillos,
Et Cynosura bonae non fuit ulla spei.
Terra rogabatur: vitam illa fugamque negabat,
Nec nisi purpurei plena cruoris erat.
Unda petebatur: quaesitam at vero salutem,
Insidias sterni dum videt unda, negat.
Cliviae in his Princeps, funestum ut reddere naulum
Nauclero voluit, piscibus esca fuit.
Fugerat infelix deserto transfuga bello
Dux, ad contigui caerula stagna laci:
Multaque spondenti, Scande, inquit Nauta, celocem,
Si dederis pretium, mox tibi findo lacum.
Ingreditur quernam, trepidans formidine, cymbam
Regulus, ac profugum verna secutus herum:
Iamque vado propior, navarchum occidere mandat,
In patrios remeet ne, sine caede lares.
Portitor anticipat, versoque repente phaselo,
Nunc bibite, ac vestram sistite uterque sitim:
Illicoque extractis perae de carcere gazis,
Nauli, ait, haec omnem dat mihi pera vicem.
Horreo iam chartae reliquam committere stragem,
Acrius humanis saeviit illa modis.
Per sata, per silvas, per confraga tesqua, per ipsum
Seminecata acies, quaerit asyla, lacum.
Sed lacus, et tellus, et inhospita silva, macellum
Asperaque, hospitibus sunt laniena, suis.
Tandem ego; Plena Viri, plena est Victoria: anhelas
Parcite iam ferro contemerare manus.
Maximus Helvetiae tutorque Paterque, clientes
Et palma et spoliis obruit usque novis.
Olli aeternarum pangenda encomia laudum.
Astruat authorem [Reg: auctorem] non nisi, palma, DEUM.

Ipsius auspiciis incaepta tragaedia, iisdem
Ducta ad felicem cernitur esse scopum.
Iusta modo sociis, ac justa ex hoste peremptis,
Nostrorum ritu, sunt celebranda, patrum.
Hic e Teutonicis, series heu quanta, Dynastis,
Clausit in abjecto, tristia fata, solo!
Tecta cruoriflua fuit omnis semita turma,
Hinc mutili proceres, hic iacuere Duces.
Helvetiis mixtos voluebat arena Suevos,
Alter, in alterius sanguine, sanguis, erat.
E Sociis nostris animam posuere ducenti,
Vulnera monstrantes non nisi prona, Viri.
Bina ex Austriacis perierunt milia, vitam
Laetius in patrio claudere digna solo,
Magnatum e numero Sex, Sexcentique supremum,
Ac septem decades, oppetiere diem.
Quae Gentilitiis insignia tecta coronis
Scuto praetulerat, copia grandis erat:
Quinquaginta ipsos, numeravimus, atque trecentos.
Illustri passim gente domoque satos.

Hos tibi distincte sermo memorare latinus,
Et concinnandi non sinit ordo metri.
Primores fuerant, Hochbergae Marchio, stirpis
Fuerstenbergiacae, Zolleriaeque Comes:
De Thierstein gemini, Comes Ochsensteinius unus;
Waldburgi Dapifer, Brandisiique Baro:
Satrapa Hasenburgi, Comes Arbergensis, et omnis
Germano-Helveticae nobilitatis apex.
Hic mihi notitia non rari ac sanguine, juncti
Magna quidem ancipitis causa doloris erant:
Tu vero media marcensque iacensque ruina,
Tu generosorum gloria summa Ducum;
Austria quem Dominum, quem Caesaris aula Nepotem,
Quem dixere oculum, regna Alemanna, suum:
Exanimes conspecte inter, LEOPOLDE, cateruas,
In proprio tanquam victima caesa solo:
Ingenua extremo turbasti pectora luctu,
Vertice Cycnaeas digne videre comas.
Proh scelus! in tantas quae tandem audacia Scyllas

Ausa est tam celebrem praecipitare Ducem!
Ipse quidem dignos dum spargit Apolline crines,
Proximaque aethereis, ora hum erosque, Diis;
Cui simul aeterni dignata est, cura Promethei,
Condere ab emerito corque animumque luto.
Dignus erat, cui vota simul communia, fato
Optarent Pylios prosperiore dies.
Sic ergo unanimes: Dormi LEOPOLDE, sit inter
Laetior, Elysios, iam tibi vita, choros.
Quam tibi noluerat pacem concedere tellus.
Praebeat in caeli nunc regione, DEUS.
Quid praedae obtigerit, Clades haec quemque docebit:
Sufficiens unus, praeda, fuisset homo.
Arma, cataphractae, Procerum cimelia, gazae,
Ac tanta dignus nobilitate penus,
Quindecim ab eximiis synthemata pendula contis.
Vexilla e variis, nobiliora locis:
Ingentique lucro cesserunt Principis omnes,
Quas quadrigarum copia vexit, opes.
Koenigsfelda gravi primaria funera pompa
Excipit, et cippo quemque decente tegit.

Usque adeo in nostris divina potentia rebus
Ludit, et alternas miscet in orbe vices!
Optimus hic Princeps, cui Fors et Gratia clavum.
Teutonicas inter, contribuere plagas:
Dum veluti Phaethon, qui ex aequore surgit Eoo.
Terrarum dominos eminet ante Duces;
Erudit hic Orbem, quanta interualla, reapse
Distet ab Occidua, Lucifer ortus, aqua.

C. Enumerantur fuse a citatis, e quibus notat. Etterlinus, e 4000. Austriacis pauculos domum revertisse

IV. ARGUMENTUM.

De legitima possessione quarundam Helvetiae regionum.

TOlle animi scrupum. Tot scurras inter, et acres
Quos patimur Bavios: qui scommata montibus aequa
Evomitant, patriaeque suum populantur honorem,
Obstruat effrenes quis digno polline buccas?
Dicitur elapsis tempestas Helveta seclis [Reg: saeculis]
Barbarica saevisse manu, spretisque decorae
Legibus Astreae simul irritasse furentes
Eurique Zephyrique domos: nimiumque cruento
Accendisse una terrasque hominesque tumultu.
Dicimur haud paucas, quas Austria vendicat, urbes,
Efferi et indignis quondam invasisse lacertis,
Iam quoque posthabita mixtim usurpare Themista.

Arguimur trusisse suis atrociter aulis,
Tot comitum, tot clara Equitum, tot prisca Baronum,
Tot generosorum, quos nutriit Helveta tellus,
Stemmata Nobilium; quin et petulantibus ausis
(Turba quod AEtnaeum [Reg: AEtnaeorum] consuescit ahenea fratrum)
Euertisse omnes, in amaenis [Reg: amoenis] collibus, arces.
Parcius ista viri! Tanta inter plaustra Theonum,
Prima ubi juratus sedet ad subsellia Momus,
Pythagorea vagis sunt danda repagula linguis.
Verba, logi, gerrae. Mutato nomine, vera
Quibit in auctores torqueri haec fabula, fama.
Nuper ad Austriacos Argoviae et oppida, et arva
Spectavere Duces: sed quae mutare suescit
Praecipitem fortuna rotam, mutavit et ipsos
Terrarum dominos: Et nunc Argovia dives
Suscipit Helveticas, ex aequo et jure, secures.
Contiguas, quod nemo negat, caepere [Reg: coeperunt] priores
Helvetii, terras: sed quod fecere supremo
Europae imperio, factum quis dicat iniquum?
Livori proprium est virtutem arrodere, et istam
Nec potes arrepta naturam expellere furca.
Mille, quadrigentis, ter quinos addidit annos,
Fastorum numerus, quo tempore vidit in almo
Fulgere Concilio lectos, Constantia, Patres.
Austriacas tunc forte tulit Fridericus habenas,
Ille Sigismundi personam caesaris, ille
Concilii famas ausus contemnere leges,
Improba sacrilega molitus praelia turba.
Ille Habsburgiaco generatus sanguine Princeps,
Tot regionum haeres, florenti Argoviae et amplis
Iura dabat terris: Sed eundem Caesar, et omnes
Concilii Proceres, ubi verae Ecclesiae apertum
Cognovere hostem; diplomate serio ad urbes
Helveticas misso, compescere Marte rebellem,
Idque loci positas, iussere, invadere terras.
Sic volumus, sic iussa damus; sic Curia sacri
Publica Concilii; sic concordantia magni
Vota Sigismundi statuuntque [(printer); sic: statumque] , monentque, iubentque.
Nec vero pactae Vobis induciae [Reg: indutiae] inanem

Iniciant remoram. Iam jure utroque peritis
Pes decisa Viris, iubet illam e pectore curam
Tollere, et indignos ulcisci Principis ausus.
Ipsa haec, magnorum praesens Legatio Regum,
Concilii decreta probat. Sic ipse Bohemus,
Sic e Sarmatica veniens tellure Polonus
Annuit Orator: placet haec sententia Cimbro:
Legati haec mens est, alio sub sole iacentem
Qui colit Albionem: gelidi sic accola ponti
Censet Norvegus: sic suffragante lapillo,
Sentit Hyperboreo transmissus ab axe Suecus,
Haec crisis, hoc fulmen, tonat hoc anathema per omnem,
Tot populis quem farta gerit Constantia, coetum.
Quare agite Imperii fortissima membra, verendi
Ne Vos Concilii feriat censura, supremis
Parete imperiis; ad tela, ad classica vestros
Nunc reparate animos: stridentia pandite belli
Limina et Helvetico Fridericum incessite ferro.
Non exspectatis vel sic resipiscet ab armis.

Verum nemo suo cum militet aere, licebit
Seruare obtentas, hypothecae nomine, terras.
Pignus erit. quod quisque suis comprenderit [Reg: comprehenderit] armis:
Ut bello exhaustas haec suppleat arrha crumenas.
Caesareo sic charta quidem firmata sigillo
Hortata est Patriam. Quid Natio nostra? quid Urbes
Foederis Helvetici? Non ausae obsistere tantis
Concilii membris, tandem gessere petitum
Augusto morem: quasque hic Mavorte Secundo
Obtinuere plagas, justis hodieque tuentur
Atque regunt titulis. Arburgum, Arovia, Brugae,
Lenzburgum armisono vix expugnabile nimbo,
Semperque irriguis Zofinga uberrima pratis,
Fertile Surlacum, spectatrix ardua Rusae
Bremgarta, et laetis Provincia libera glebis,
Cumque fere invicta, Mellinga acerrima, Baeda
(Lata quibus ditio, multis habitata colonis)
Subiecere suas Cantonibus octo secures
Ausa quidem fuerant haec Castra, haec Oppida nostras
Oppugnare acies, grandique resistere nisu;

Pro Duce supremas cum mallent ferre procellas,
Quam violare fidem; sed dum videre petitas
Abfore suppetias. pronis quantocyus [Reg: quantocius] ulnis
Excepere novos, sic fato urgente, Toparchas.
Consimilem fecunda fere Turgovia sortem
Nobilis Helvetici provincia pertulit agri.
In quinto decimo iam Sexagesimus annus
Currebat Seclo [Reg: Saeculo] , cum rusus [Reg: rursus] ad arma vocati,
Ad bellum allecti, veteres tractare sarissas [Reg: sarisas]
Caepere [Reg: Coeperunt] Helvetii. Romanae jura Cathedrae
Rexerat antistes PIUS, hac aetate, secundus,
AEneas toti celebratus Silvius orbi.
Ille Sigismundum dum castigare laborat
Austrium, ad Helveticas edictum destinat urbes
Atque iterum offensae tutari jura Sionis
Imperat; et fortes verbis hortatur amicis,
Instigatque viros, ut non tardante Minerva,
Oppida ad affinem satagant obsidere Duram.
Paret, et hortantem dum non vult spernere Papam,
Turgoiae celebrem, legio capit Helveta, tractum.

Sic Frauenfeldam sic Diessenhovium; et urbes
Sensim alias, rursumque alias sors prospera nostro
Addidit imperio: sic suffragantibus astris,
Corporis Helvetici compago aequissima crevit.
Ite modo Bavii, dentataque turba, Biones,
Lividi in hanc nostram, ceu mordax vipera terram:
Ite, ac Barbaricae, sui cerae gentis, Erinny,
Davorumque acri Melibaeorumque furori,
Aut Erebi Diris, aut nescio qualibus oestris,
Hoc titulo partas, posthac adscribite, terras.
maiores nostros ad facta heroica natos,
In tam difficiles, elapso tempore, pugnas
Nec furor, aut caeco praeceps audacia vultu,
Nec limphata [Reg: lymphata] Thyas, nec Baccho agitata Mimallon
Impulit; anguineos nec quae redimita capillos
Monstra, tenebroso saliunt Plutonis ab antro.
Sed rerum gravitas, sed candor et aequa potestas,
Et vix extorti laudata modestia ferri.
At quibus in tenebris, aut quonam mersa profundo

Nobilitas antiqua iacet? Quis Turbo tot arces,
Tot castra evertit? Quaeve implacata charybdis,
Atria fumosas passim ostentantia ceras,
Ausa inter patrios fuit absorbere penates?
Deucalioneae nunquid rediere procellae?
Tecta tot ac turres num saevi immitior Euri
Impetus? AEoliis num furtim excitus ab antris
Corus, et ipse tumens flabris subuertit Orion?
Inter tam varias fortunae mobilis ansas,
Tot metamorphoses, tot fulmina, bella, tumultus,
(Lex ubi febricitat, Canonesque premente Vacuna,
Iura fere solis suprema petuntur ab armis)
Non ibo inficias, durante hoc turbine, crebram
Quin quoque nostra solo virtus aequaverit arcem.
Litigiosa istum metimus post semina fructum.
Nobilitas plane, quae nostram excidere gentem,
Sempaci ac Laupae violento quaesiit ausu,
Si glomeratim obiit, sibi balnea sponte paravit.
Id belli luctum est. Te nunc tria verba docebunt,
Plexerit Helveticas quaenam Rhamnusia stirpes.
Induperatorem postquam Ducis ira Ioannis,
Perculit Albertum, meritas exarsit in iras.
Uxor, et enectum soboles conquesta Parentem.
Flagitii consors erat Eschenbachius ipse
Regulus, ac Palmae celebres, VVarthaeque, Barones,
Perperam in immanem persuasi a Principe culpam.
Horum illustre genus, perque arva, per oppida multis;
Iura dabant populis: sed tam crudelis iniquam
Criminis ob noxam, varias mors unica mortes.
Intulit, et magnis fuit ultima linea rebus.
Quinquaginta olim Comites haec prodiga tellus;
Nutriit, ac centum sexagintaque Barones.
Nobilium, quosque [(printer); sic: quos] ordo simul decoravit Equestris,
Stemmata si numeres, plus mille ducenta revolves.

Tanta haec Nobilitas, tam illustria stemmata, quantam!
Caesaris, heu quantam, subiere a caede, ruinam!
Infandum Regina iubes renovare dolorem,
Vindictae nimios dum laxas undique frenos.
Horret charta stylum, calamoque invita ministrat

Sepia. Per totam desaeviit Austria terram;
Bacchata est Nemesis: periit promiscua ferro
Nobilitas, solvitque insons cum sonte patrati
Crimina flagitii: prosapia quarta nequibat
A tam funesto consistere tuta macello.

Qualis in Hercynios cum flamma erratica saltus
Vel Boreae furiis, vel moto immittitur Austro,
Parvula principio solum stridentibus infert
Praelia juniperis, humilesque aggressa genistas
Ventilat, atque imi lambit virgulta fruteti;
Viribus inde auctis, sensim se attollit, et altas
Infestat piceas, ornosque lacessit et ulmos,
Vertat in ardentem donec nemus omne favillam.
Saeviit haud aliter vindictae flamma, necisque
Suspectos Proceres, et iisdem sanguine junctos
Caesariana phalanx funestas traxit ad aras;
Implicuitque rotis, et stricto guttura ferro
Messuit: exhausta donec tellure, supremum
Alter in alterius captaret sanguine somnum.
Arcem Faruangae (clarorum erat ista Baronum
Regia) dum tragicum cupiunt vitare furorem,
Haud pauci numero, fortuna et origine clari
Introiere Viri. Septus fuit aggere murus,
Firma loci facies, ut territa turba salutem
In tam munito non desperaret asylo.
Sed nec in arce salus: haec quippe ut diruta telis
Concidit Austriacis, clarissima stirpis avitae
Nomina, lugubres dant coram Principe paenas [Reg: poenas] .
Sexaginta ipsos ab equestri sanguine claros.
Una eademque die feralis mucro trucidat.
Purpureum Regina ipsa calcante cruorem.
Altburae castrum simul haec intravit Enyo,
Hac quoque lethiferas [Reg: letiferas] vibravit in arce secures.
Quadraginta illic senique fuere reperti,
Nobilium de gente Viri, quos rumor et ortae
Terror Adrasteae, munita intrare coegit
Pergama, et exstructis firmata palatia vallis.
Verum ibi devictis, Leopoldi Principis ipsos
Vindicis ante oculos, animam conducta licetur

Atropos: ac generis neglecto flore, feroci
Quam libet illustres proscindit acinace fauces.

Funditus eversas, cumque omni flore necatas
Nec memorare domos, nec mens est scribere stirpes.
Illa tot arcigeris exculta Argovia clivis,
Nobilium verus, non casso nomine quondam
Appellata sinus; tam claris inclita ceris
Atria, in abjectas, flagrante hoc impete, vidit
Degenerasse casas: vidit penetralia magnis
Culta prius Satrapis, fecisse cubilia brutis
Hospitiumque feris. Vidit plus mille ducentas
Expirasse [Reg: Exspirasse] animas; vel lethi horrore paternis
Migrasse hospitiis, caecasque hinc inde latebras.
Et mage securos alibi quaesisse penates,
Milite Teutonico perierunt integra passim
Oppida, cumque suis heu quantae stirpibus arces! {f. Guillim. l. 2. c. 150 308. et 309.}
Passa fuit tantam non sola Argovia stragem:
Turgoiae fines eadem Libitina, parique
Effera supplicio Tigurinum excurrit in agrum. {g. Stetiler l. 1. f. 36.}
Pars igitur Rheni, pars ostia tendit ad Istri:
Pars nemorum salebras, pars denique nescio qualem
Migrat in Utopiam: cupit unum anima omnis asylum.
Id quoniam Helveticis nusquam prostabat in oris,
Pleraque Nobilium, tam ingrato territa lesso,
Territa funeribus, truculenti Vae Iovis irae:
Cedere, et una alias coepit captare tabernas.
Discet posteritas, nimis esse potentia magnis
Brachia Principibus: discet quam enorme piaclum,
Quam gravis ac quantae sit culpa obnoxia paenae [Reg: poenae] ,
In diadematos mucronem stringere Reges,
Tu bona Nobilitas, ni mens tibi laeva fuisset,
Iam quoque floreres, Patriaeque arx plurima stares,
Addere plura piget. Tibi nunc responsa licebit
Helvetiam exosis formare Theonibus, et sic
Hipponacteas aliorsum inflectere sannas [(printer); sic: sanas] .
Saevierit, bilique omnes laxarit habenas
Austria; si fines hodieque revisat ad istos,
Dicere sic poterit. Quidni fecunda fuere,
Quae tam multiplicem pepererunt, vulnera messem!

Bellum Lerneae nimirum indiximus hydrae.
Nobilitatem omnem dum ferro nuper et igni
Perdere, in Helveticis passim decrevimus aruis,
Nobilitate auctas iam fulgere cernimus Urbes.

De generosa, contra Galliae Delphinum, dimicatione.

VIximus? et fractis tam insani viribus hostis,
Pensatur tragico, mens generosa probro?
Perque cruentatas milleno vulnere frontes,
Obtinuere unam, nostra trophaea, crucem?
Hercule, quae nostras inopina refertur ad aures,
Si meruit solidam, nuncia fama, fidem:
Viximus, ac tractae per mille pericula vitae,
Tela per ac sparsos imbre cruoris agros,
Per DELPHINI acies iterumque iterumque repulsas,
Promeruere unam, praelia nostra, necem.
Nam simul ac reduces, medii de puluere lethi.
Ingredimur patrios, vix duo tresue, lares,
Laurigeram se quisque ratus meruisse coronam,
Audit quisque malam se meruisse crucem.
Livida fama nimis, plebio exorta susurro,
Futilibus miscens frivola multa logis.
Continuo totam falsis rumoribus urbem.
Et strepero, primas occupat, ore, fores:
Pluraque de nostri blaterans prurigine belli.
Euomit in medio talia verba foro.
Usque adeo fas est profugos impune Thrasones,
Inter honorificos, nomina ferre, Viros?
Quis neget e Socia faecem hanc fugisse palaestra,
Et bene pugnantem deseruisse gregem;
Quidni igitur digna plectatur transfuga paena [Reg: poena] ?
Expiet infamem fune, vel ense, fugam.
Nonne fuit satius generoso occumbere letho,
Quam trahere imbelles e statione pedes?
Occidat in patria, timidum quicumque cruorem
Noluit afflicta fundere pro Patria.

Ista quidem vulgi fuerant commenta, mihique
Praefica iam summum dixit adesse diem.
Quis furor, o cives? Quem provida fata tuentur
Incolumem, mortis ne reputate reum.
Sectati Helveticas, Heroum more, phalanges,
Nuda per, audaces, trusimus, arma, manus.
Agmina DELPHINI, vastas aequantia silvas,
Dardana in umbrosis quas tenet Ida iugis,
Non semel a primo rubicundi Hyperionis ortu,
Hesperias donec fessus iniret aquas.
Impavidi tulimus, quanquam [Reg: quamquam] intrassemus arenam
Non nisi SEXCENTI, non nisi MILLE Viri.
Magnanimi stetimus: Sed cum sine fine, resectum
Saucia Gallorum tolleret, Hydra, caput:
Maluit in medio virtus heroica campo
Una efflare animam, quam tolerare fugam.
Perstiti et ipse ferox, crebrosque haec dextera Francos,
Non exspectatam fecit inire scrobem.
Transfuga qui fuerim, suscepta a fronte loquantur
Vulnera, queis [Reg: quibus] nullum terga dedere locum.
Optavi, o quoties! Sociorum ut more liceret,
Ultima pro patriis fata subire focis.
Herculeae ne nempe forent oblivia pugnae,
Non omnes pugiles abstulit una dies.
Horum ego de censu, scribendam sanguine cladem,
Vix bene curata, per-tibi-texo manu-
Farnsbergam Helvetii, Tigurumque illustre, premebant
Vallata geminos obsidione locos.
Iamque; fere medium cursu transgressus Olympum,
AEstivo Icarius fulserat igne Canis:
Cum subitus per castra volans, perque agmina rumor,
Nuntiat hostiles astra ferire tubas,
Atque peregrino nigrescere milite cunctos,
Quoscumque alluerent Rhenus et Illus, agros:
Nec prius indicto, terram omnem incessere, bello
Agmina ab occiduis vix numeranda plagis.
Nec mera rumorem comitaverat umbra: videbat
Innumero plenum. Rauracus, hoste solum.
Viderat externas, per compita quaeque phalanges,

Perque omnes, passim castra locare, vias.
Audiit horrifico reboantes murmure pelles,
Et strepere insuetis tympana rauca sonis.
Ferrea Bacchicolas invasit grando Tribocos,
Alsatiamque fero pressit utramque metu.
Aurea ab erectis fulgebant Lilia contis,
Lilia magnorum praevia signa Ducum.
Praetulerant compti pictos Delphinas Ephaebi:
Flectebatque alacres Scotus et Anglus equos.
Gentis Aquitanae fulsere asarota, suosque
Santonus et Biturix instituere choros.
Cum coniuratis, reputata est tota, Britannis
Gallia, de patrio prosiluisse solo.
ARMENIACENSES vulgo audivere; videntur
Cognata Armeniis, monstra fuisse, feris,
Gallicus obtinuit DELPHINUS in agmine primas,
Magnum e regali stirpe domoque genus.
Quina fuit Legio, plusquam tricena Virorum;
Milia, Delphinum sunt comitata Ducem;
Fama dabat tanto multas super Hospite causas,
Nec tamen aequalis fama tenoris erat.
An BASILEAE urbem furor hic armatus, et illic
Quaesiit incaeptum [Reg: incoeptum] perdere CONCILIUM?
An quae Francigenae fuerant annexa Coronae,
Sub Regni veterem cogere jura fidem?
An suasu Procerum, Suiceram invisere gentem?
Liberaque excusso reddere colla iugo?
Helvetiae partos iterumque iterumque triumphos,
Plurimaque invicta lata trophaea manu.
Constat apud magnos, quos fert vicinia, Reges
Invidiae multam suppeditasse facem.
Instar fecundi ne cresceret ergo Sinapi,
Multorum in votis, ut premeretur, erat.
Subscripsit tragico tempestas ferrea voto,
Helvetiae saevas ingeminando minas.
Ipsa tamen victrix, ceu palma virentis Idumes,
Quo magis hinc pressa est, creverat inde magis.
Nos, ubi progressum tantis legionibus hostem,
Comperimus, nostris sparsim inhiare plagis:

Mittimus in prima, Sexcentos mille, caterua,
E gemina sumptos obsidione, viros.
Altera Farnsbergam, Tigurum pars altera clausit,
Concessa his solis Martis arena fuit.
Qua sua prata virens extendit Pratela, primas
Conserimus Galla cum legione manus.
Dampmarti Comitem, cuneo petulante vagantem,
Caedimus, et versis inde fugamus equis,
Dum sequimur profugos, procedunt obuia nobis
Armeniacorum, milia dena, Virum,
Effera vere acies, Equitum inde asperrima nimbis,
Hinc peditum instructis perniciosa globis,
Nunc alacres exercet equos, nunc impete facto
Exonerat fartos glande strepente tubos.
Nunc lituos instaurat ovans, nunc Classica plaudens
Personat, ac duros excitat [(reading uncertain: reading uncertain)] aere Viros.
Turba quid in tantum faceret tam paucula coetum,
Quam poterat solus pellere rure metus?
Ibat, ut in visos Mavortius Hector Atridas,
Mugiit ut rauco bellica concha sono.
Terrificare ratae, maiorem in praelia neruum
Helveticis animis progenuere, tubae.
Aggredimur; certique igneo praeludere plumbo;
Quisque ferire virum, quisque studemus equum.
Nec fatuos lusisse ignes, nec bruta fuisse
Fulmina, lapsorum copia testis erat.
Feriae erant nullae, Sed nostris obruta telis
Perdiderant magnam, milia dena, manum,
Perdiderantque animum: Davos namque inter et Iros.
Plectimus illustrem, dum quoque, saepe Ducem;
Dumque cruenta nimis fervescit pugna, reducunt
Sanguinea mancos e statione choros,
Sesqui mille Viri, (nisi sesqui mille Leones
Pelle sub Helvetica belligerasse putes)
Sesqui mille Viri, bis millia quinque fatigant,
Eneruant, perimunt, qua data resqua, fugant;
Balistas capiunt, praeda potiuntur opima,
Deportant pulchro multa trophaea lucro;
Per Muttecii agros, ad Birsae littora trudunt,

Delphinumque novo more, natare docent.
Interea nostram sitiens BASILEA salutem,
Terrarum omnigenis Urbs celebrata Viris,
Anxia belligeros iterato hortatur amicos,
Incaeptum [Reg: Incoeptum] ut cauti progrediantur iter.
Delphini innumeras, sperat gens prodiga, turmas,
Bis septingentis caedere posse Viris?
Voluere Sisyphium, quidni temeraria saxum,
Aut Ixioniam vult agitare rotam?
Ante Corinthiaci molem perfoderit isthmi,
Victricem a tanto quam ferat hoste manum.
Contenti egregio, Basileam intrate, trophaeo,
Dum licet in patrios, aut remeate, lares.
Hostium inexhaustam [(reading uncertain: reading uncertain)] vix aequant Gargara messem:
Hostem qui ignoram [(reading uncertain: reading uncertain)] , in sua damna meant.
Sic Basilea monet. Sed plebs generosa nec ullum [(printer); sic: ullam]
Admittens animo bellipotente metum,
AEgrius haec suffert, primoque haec dicta ferentem,
Vivere non patitur concita turba, Virum.

Alteri, ab incaeptis [Reg: incoeptis] itidem absterrere volenti,
Persuasum ut Nobis se sociaret, erat.
Perstitit, atque una truculentum effusus in hostem,
Patritio, affinem, sanguine, tinxit humum.
Ille corona tuos inter, BASILEA, tribules,
Ille inter fortes, gemma decusque, Duces,
Nostro etiam meruit celebrari carmine, dignus,
Qui vel Maeoniis [(printer); sic: Meoniis] pervolet astra metris;
Ille lacunoso sortitus ab alite nomen,
Promeret esse tuas, Iupiter, inter Aues.

Perdidit ergo operam prudens basilea: vereri
Innumerum hunc numerum turba pusilla nequit.
Turba pusilla quidem, egregiis sed maxima coeptis,
Ac nisi lapsuros nil veritura polos,
Pergit et audaci caepta [Reg: coepta] urget praelia passu,
Cunctari et tacito nescia stare loco.
Ventum erat ad Birsam [(printer); sic: Brisam] . Pontem occupat hostis; inimus
Turmatim aduersas, transque vadamus aquas;
Progredimurque alacres: nil territat hostica fusis
Vel bombarda sonis, vel catapulta pilis.

Cernitur, a Divo Domus appellata IACOBO,
Heu quantis furiis nobilitata Domus?
Hic locus, haec nostro tinem dedit area bello,
Inde trahet nomen pugna cruenta suum:
Pugna aequanda tuis, Heros Tirynthie, pugnis,
Saeva in Maenalias dum capis arma feras.
Ille quidem fama, memorique poemate dignus,
Vivet in aeterna posteritate, Locus.
At mihi, si fusum cupiam memorare cruorem,
Pocula Pegaseae jure petantur aquae.
Horreo scripturus: Vix pugna merebitur aequam,
Si quoque Grynaeu narret Apollo, fidem.
Scribo tamen. Spatiis dum stare ingentibus hostem,
Stratumque armato cernimus imbre solum,
Sic tandem unanimes. O Herveti ad ardua nati,
Pro Patria lubeat stare, ferire, mori.
Vincimur? immensus non stabit ab hoste triumphus:
Vincimus? immensum stabit ab hoste probrum.
Area, quae a Divi protenditur aede Iacobi,
Si visum Superis, area Martis erit.
Illa decus laurumque feret: vel pollice verso,
Si visum Superis, area mortis erit.
Iamque octava dies Septembreis ante Calendas
Orta erat, Eois Solque rubebat equis
Cum gravis, ac niveo Dux Regius ipse caballo
Prominet, ac subito Martem iterare iubet.
Bellicrepae mox ergo tubae, repetitaque fervent
Classica, et infesto personat aethra sono:
Praeludensque truci balista canora boatu,
Marti sacrandum clamat adesse diem.
Iamque faces ac tela volant; lambitque, voratque
Saeva Iacobinam, Mulcibris ira domum,
Ipsa quidem vasto fuerat circumdata muro
Area, et accessum fecit ubique gravem.
Hanc ergo omnigenis Delphini exercitus armis,
Hanc quatere accensis sulphure et igne pilis;
Hanc alio atque alio pugnantum incessere nimbo,
Barbaricaque omnem sternere peste viam.
A quatuor ventis stetimus circumdati, et ullam

Certanti Helvetio nemo ferebat opem.
Ferre studebat opem BASILEA, sed ipsa tueri
A tam atroce suos debuit hoste lares,
Implorato igitur celoque, DEoque iubemur
Mittere quisque suas in sua tela manus.
Mittimus. Extemplo patet acri janua bello,
Euocat Orco omnes Persephonea striges.
Horrida tempestas. Strident lituique, virique;
Admittit nullum seria scena jocum.
Arma repente armis miscentur, spicula telis,
Virque viro, dextrae dextera, pesque pedi.
Stabat utrinque seges nudati acerrima ferri,
Inque acie multam fecit utraque necem,
Horruit imprimis, diroque sacravit Averno
Persaepe Helvetices, barbara turba, Spathas.
Rumpimus his certe grassantibus obuia, rumpunt
Qualiter iratae, ferrea clathra, Leae.
Inde Leoninam caeperunt [Reg: coeperunt] dicere pugnam,
De tanta attoniti strenuitate Viri.
Undique enim cincti, cuneos penetravimus omnes,
Ut penetrant duras tela trisulca petras.
Iam dextram impavidi, modo laevam invasimus alam,
Area securum non dabat ulla locum.
Credere erat reduces in arena stare Gigantes,
Intulerant ipsis qui fera bella Diis.
Quae portentoso Titanas robore, quaeque
Geryonem memorat fabula, quaeque Gygem,
Quaeque iniecturos nemorosae Pelion Ossae,
Praesaga Helveticae gentis imago fuit.
Credere Delphinus poterat, nimis impare cultu
Centimanos secum belligerare viros,
Sive lacertosos Calabra de stirpe Milones,
Sive Atlante satum, sive Glycone genus;
Nam velut Antaeos, quos dudum obiisse putabat,
Viderat attacta surgere rursus humo.
Surgere vidit humo neruis tam audacibus, ac si
Phillyrides subitam cuique tulisset opem.
Pars hic sanguineas transfixo e corde sagittas
(Hostica namque inter tela, Sagitta fuit)

Pars, inquam, horribiles retrahens e carne sagittas,
Pene sibi laesam nesciit esse cutem:
Pestemque abiciens, His, inquit, copia telis
Plurima stridoris, pauca valoris inest.

Unus in hoc albo (quatuor cum forte Britannis
Obuius, absque armis, absque sodale; foret)
Contra quatternos in arena militat hostes.
Postponens licitae vitam animamque fugae:
Statque ingens animi, donec penetraret anhelam,
E pharetra hostili ducta sagitta, cutem.
Ergo fere exanimem repetitis ictibus urgent,
Lentaque innocuum morte necare student,
Et choreas ducunt: Sed iniqua haec gaudia luctus
Occupat, et longos non sinit esse choros.
Cernens, namque suum, collegat fidelis [(reading uncertain: reading uncertain)] , amicum
Inter inaequales, ferre duella, manus,
Illico inardescens, Hodie vel Cosmus amico,
Quattuor his fungis vel Briareus, ero:
Dixit; et Helveticam gyransque acuensque bipennem,
In sua saltantes provocat arma Scotos:
Provocat, ac binis confestim ad Tartara missis,
Aggreditur reliquos, unicus ipse, duos.
Consternati ambo, Zephyrinis ocyus alis,
Ut vitam redimant, in sua castra volant.
Seminecem victor validos dignanter in armos
Sublevat, Helvetiis restituitque suis.

Illi continuis stantes, haec inter, in armis,
Fortiter hinc perimunt, fortius inde ruunt.
Et iam spumantes Phaethontis, in axe, iugales
Plus mediam cursu praeteriere viam;
Cum sua Delphinus perlustrans agmina, fartos
Corporibus caesis undique cernit agros:
Iamque fere numero dispersa cadavera, iamque
Celtarum elisos, fine carere, Duces:
Et tamen Helvetios totis discurrere campis,
Perque impune omnes ire, redire, vias.
Suscitat ergo suos, ac tot legionibus unam,
Haud frustra veritus iam superesse fugam,
Convocat omnem aciem, repetit fera classica, mandat

Undique dispersos accelerare globos:
Iraque ne iugulet simul omnes Helveta Celtas,
Afflictis subitam tendere rebus opem.
Aduolat ala recens, pugnam innovat. ingruit ingens,
Accenditque aciem rursus utramque, furor.
Caedimus et cadimus. Sed dum languore peresos,
Marte fatigatos, non levat [(printer); sic: levet] ulla quies:
Saepe triumphato iam parcere cogimur hosti,
Saepe triumphantes iam cohibere manus.
Tandem, ubi Luciferi primo luctamur ab ortu,
Presserat occiduum Vesper et umbra diem.
Umbra fuit multis: sed et ipso texit in hoste
Bis ter millenos, funebris umbra, viros,

A ter quingentis, mirum est, SEXMILLIA letho
Sic potuisse dari, Sic [(reading uncertain: reading uncertain)] potuisse premi.
Sustulit e medio non solos Parca ministros,
Verum etiam primae nobilitatis Heros:
Principem in hisce Virum, quem nuper viderat inter
Stare Caledonios, terra Britanna, Duces.
Te quoque Magne Equitum, Francorum e gente MAGISTER.
Quos decorat titulis clara MELITA suis.
Ferreus interea Sociorum lumina somnus
Urserat, ac facies plurima mortis erat:
Pleraque pars cecidit, sed inultus nemo: praeibat
Ad Phlegethonteum victima crebra lacum.
Helvetii unius quot dextera continet ungues,
Tot letho, aut plures tradidit una viros.
Paenituit, sed sero tuos Delphine Tribunos,
Effera in Helveticas arma tulisse plagas.
Ipsus hic in panda Stans LUDOVICUS arena,
Praelia miratus prodigiosa nimis,
Si lubet, extremos, inquit, penetrare Gelonos;
Bactra per ac duros ite, redite, Scythas:
AEquanda Helveticis et brachia et arma lacertis,
Nec Scytha Martipotens, nec fera Bactra dabunt.
Ingentes acies, ac multo sanguine sparsas
Vidimus, arma inter nos quoque crebra, manus.
Vidimus audaces ferro concurrere turmas,
Sequana qua patrii perfluit arva soli.

At trutinando istam, sunt puta crepundia, pugnam;
Illa putes Pueros, hanc agitasse Viros.
Fallimur, e vasto, si lumen Atlantis, Olympo,
Fortius in toto conspicit Orbe genus.
Milia plus tredecim, nobiscum Gallica virtus,
Iusto in Francigenis, Marte, cecidit agris:
Pugna tamen Nobis stragem dedit illa minorem,
Quam turba haec, modica pene tegenda, vola.
Thermopylas certe partamque Leonide palmam,
Et modico attritas milite, Xerxis opes,
Si Sparta obicias; ad Divi bella Iacobi
Respice, et audito Iudice, Sparta sile.
Forsan et Ascraeo quondam prodibit ab antro
Helvetus, Aonia tam bene potus aqua,
Heroam ut gentem, magnisque aequanda Camillis
Nomina, Pieria tollat ad astra tuba.
Sic ait, aeterno jurans socianda deinceps
Foedere, cum tantis, Lilia Franca, viris.
Conticuere omnes: caepit [Reg: coepit] sua funera tellus,
Dormierat somnum turba perempta suum.
Nec tamen una omnes animam efflavere; superstes,
Quam Clotho extimuit, turba pusilla fuit.
Turbae ego pars fueram, cui vulnera mille gerenti
Vix sua seminecem membra tulere cutem.
Turba repente Equitum Delphini e Principis aula,
Occisos pugiles ut quoque lustret, adest.
Dux equitum BURCKARDUS erat, de Lance-Coronae
Dictus, et ipse domo nobiliore satus.
Laetus hic atque alacer, detecta in casside bucca,
Caesa per, aerisono, corpora, vectus equo,
Certe hodierna, inquit, Nobis fortuna paravit
Purpureas inter, balnea laeta, rosas:
Quaenam ita jucundis possent spectacula thermis,
Qualia Tempe istis aequivalere rosis?
Laeti, agedum, Socii. Nequiit sufferre cavillum
Proximus, inque suo pene cruore natans
Helvetus; ac silicem prendens sibi forte propinquum,
Languida vix tandem brachia tollit humo;
Moxque petens Equitem librati fragmine saxi,

Tu quoque de nostris balnea sterne rosis.
Hanc age, tolle rosam. Dixit vibravit, et ecce!
Dum tonat hic faxo, decidit alter equo.
Diffugiunt reliqui; sed Te BURCKARDE cruentat,
Te Burckarde silex prodigiosa necat.
Postera ubi croceis surgens Tithonia bigis
Puniceo, optatum reddidit, ore, diem:
Vivere me dubitans, video vixisse sodales,
Et vere modicam iam superesse manum.
E ter quingentis mecum, evasere bis octo:

Dormit in aprico cetera turba solo.
Dormit et in roseo iam purpurat uda cruore
Lumina, pro patriis exoculata focis.
Nobiliorem alibi vix obtentura triumphum,
Argaeis oculis si vigilasset, erat.

De Praeliis Burgundicis Elicurti, Gransonii, Morati, Nanceii.

ECquid, Amice, rogas? Attritam CAROLI Erinnyn,
Edomitas tanti hostis opes laurumque, lucrumque,
Et Burgundiacas breviori schemate plagas,
Dum memorare iubes; Titanium in ungue Gigantem,
Aut desperatae flagrantia Pergama Troiae,
In nucis exiguo, mandas celare?? quasillo.
Dicam equidem, quae cumque manu pugnante patravi,
Quaeque oculis funesta meis, quaeque auribus hausi
Praelia: venturos ut in ardua facta Nepotes
Extimulem [Reg: Exstimulem] , nervosque animis gliscentibus addam.
Uranie tu Diva mihi, cui lucida caeli
Sidera, et aetherios [(transcriber); sic: aethereos] cura est lustrare Penates,
Fare age, queis [Reg: quibus] tandem genitusue alitusue sub astris
CAROLUS, aut tantos quo sidere caeperit [Reg: coeperit] ausus:
Ut decor ille Ducum nulli virtute secundus,
Quem patulis Fortuna ulnis, quem Gratia triplex
Hactenus, atque hilari blandita Faventia vultu
Foverat; Helveticis vulsus radicitus armis,
Tristia deluso dederit spectacula mundo!
Hunc velut effuso largissima Copia cornu,
Hunc unum Lydiae stiparunt pondera gazae;
Cui Ligeris, cui dives Arat, cui pinguia Mosae
Littora, cui Scaldis, Rhenique, amplusque Mosellae
Tractus, inexhausto fiscum farsere tributo.
Certe hunc Sequanii, Burgundionesque bimembres
(Nectaris affines ubi pampinat Heduus uvas)
Terraque Retheliae, pinguique Nivernia gleba,
Legitimum dixere Ducem: nec Celtica tantum
Rura, sed una alias (qua se dilatat amaeno [Reg: amoeno]
Belgica clara situ) rexit Burgundia gentes.

Explicat acclives quae Lucenburgia saltus,
Hannoniaeque solum Cererisque Artesia nutrix,
Et celebres Batavi, cultisque annexa Brabantis
Flandria, cumque suo Limburgi terra Namurco;
Zelandique agiles, et quos diuturna celebrant
Praelia, Eburones; ac denique, quicquid ab alti
Districtu Vogesi telluris, ad usque Britannum
Visitur Oceanum, tot fortia Castra, tot Urbes,
Totque Dynastiae Comitumque Ducumque potentes
Morem, opulente, tuo gesserunt, Carole, sceptro.
Illum Europa potens, illum exoriensque, cadensque
Pertimuit Titan: Olli Regesque, Ducesque,
Aut socias junxere manus, aut agmine victas
Subjecere acies. Placito quemcumque regebat
Magnatem arbitrio, longe celeberrimus, omnes
Carolus ante Duces; AUDACIS magna PHILIPPI
Progenies, Proneposque suo, nec mente nec ausu,
Degener a Proavo, revera CAROLUS AUDAX.

ELICURTUM.

Prima DUCI clades ELICURTUM. Id milite nostro,
Hortante Helveticam Friderico Caesare pubem,
Acriter obsessum, Comitum de Monte Rotundo,
Burgundi AEacidem, violenta allexit in arma.
Ipse ferox, caedisque avidus, spiransque minarum,
Certam Elicurto operam, properansque animosius omnem
Spondet opem; tacitoque studens adrepere gressu.
Belligerum ter dena Virum cui millia, nostras
Non exspectato praesumpserat impete turmas
Plectere, et Helvetios inopino extinguere [Reg: exstinguere] telo.
Atqui improvisum Castris mirantibus hostem.
Arma cito impavidus, ruit omnis in arma repente
Helvetus, et facto velocius ordine, tanto.
Sequanicas fervore acies, tantisque Rotundum
Aggreditur Comitem neruis, ut quisque cruentae
Grandinis impatiens, ac tempestatis ahenae
Saevitiam exhorrens, inhonesto caeperit [Reg: coeperit] ausu,
Deserto, attonitos, ELICURTO, verrere campos.
Mille e Burgundis, octingentosque vorago

Sorbuit ista Viros: reliqui trepidantibus alis
In mage tuta suos duxerunt tesqua tribules.
Nostra quidem,id spatii, crebras etiam agmina plagas,
Et mutilos retulere artus, ac membra cruentis
Saucia vulneribus: Sed quod mirabile cunctis
Creditu, et aeterna facinus memorabile fama;
Tot gladios, tot tela inter, tantique cruoris,
Profluvium; furor ille avidus, fervorque, nec ullum
Sustulit Helvetium: Lachesinque arcentibus astris,
Perdidit aetheriam [(transcriber); sic: aetheream] NEMO ex nostratibus auram.

GRANSONIUM.

CAROLUS, obsessi digressus ab urbe NovesI,
Percitus hac fama, calcato immitior hydro
Perfurit, ac Martem Helveticas invitat in oras.
Desertis idcirco Ubiis, domitisque propinquae
Partibus Austrasiae, liquido vicina Lemanno,
Mox et Aventini bacchatur in oppida Pagi.
Taeduit e propriis solum conscribere terris
Dignam animo tam grandiaciem. Lombardia crebros
Insuper Insubres, Princepsque Sabauda frequentes
Addidit Allobroges. Placuere emissa Tarento
Agmina, et Hesperiis miles selectus in agris.
Scilicet ut quondam Salomonis gloria, magnos
Traxit ab Eoo Phaethontis cardine, Reges,
Sidoniosque, Arabesque nigros, mollesque Sabaeos.
Magnificas ut Regis opes, Salomoneque dignam,
Quilibet admisso spectaret lumine, pompam.
Sic Europa fere, qua fax Hyperionis undas
Vergit ad Hesperias, Burgundum inflexit in unum
Consilii mentisque aciem: Quem Gallia dives,
Quem Siculi Reges, omnisque Oenotria tellus,
Angliaque, Ausonioque potens Germania sceptro,
Muneribus coluere suis. Clarissimus ergo
Carolus, ut famam luxu superaret opimo,
Castra per ac nimio Tentoria turgida luxu,
Omnigenas instruxit opes: hic multa Smaragdus,
Creber Onyx, lucensque Adamas, summisque Monarchis
AEmula Majestas, stupefactum terruit Orbem,

Vidit, et attonito perlustrans omnia visu,
Tot Procerum, tot clara Ducum, tam splendida Regum,
Mirifice excultis, praesens Legatio, castris,
In Burgundo ipsum mirata est Principe Craesum.
Subtractura igitur iam exortae incendia flammae
Helvetia, irati satagit placare furorem
Caroli, et electis, nimis acceptabile pactum
Offert, Legatis. Patitur despecta repulsam
Patria, ceritus solito terit omnia fastu
Carolus, oblatam renuit Burgundia pacem.
Hanc iterata tamen quaerit Legatio, et omnem
Intendens operam, Nostro, inquit, Carole, juri
Cedimus, obtentasque ultro tibi reddimus urbes.
Foedera quin etiam quaecumque externa iacebunt
Irrita: Te solum scribent [(reading uncertain: reading uncertain)] que colentque deinceps
Helvetii Socium. Quod si conterminus hostis,
Et coniurati, metuenda potentia Franci
Immineant, belloque premant: Te nostra sequentur
Illico, et una omnem tecum ibunt agmina in hostem.
Si praeda alliceris, modicas certe Helveta tellus
Suppeditabit opes. Phalerae, queis [Reg: quibus] cernimus acres
Fulgere quadrupedes; Ocreaeque [(printer); sic: Ocraeque] et ephippia ab altis
Pendula visa tholis, et quod frenosque luposque
Exornat pretium, fulvoque corusca metallo,
Infinita tuis quae sunt Calcaria castris,
Helvetiorum omnes superant hoc tempore gazas.

Respuit ira precem. Burgunda ferocia nullo
Flectitur officio. Vulgantur turbida totam
Bella per Helvetiam. Prima infestatur arena
GRANSONIUM, electo quod nuper milite, sumptis
E patria tellure viris (dispersa ferebat
Fama, Octingentos illuc migrasse colonos)
Inclita cum socio providit Berna Friburgo.
Gransonium petit ergo audax, petit agmine vasto
Carolus, ac plenis Tentoria plurima campis
Explicat, Argivas aequantia mole Mycenas.
Urbem ipse omnigenis, crepitanti murmure, telis
Sollicitat; murosque fero [(printer); sic: sero] , vallosque tumultu
Impetit irarumque omnes effundit habenas

Bellica sexcentis Tormenta aduecta quadrigis
Puluere grassantur pyrio, grandique boatu
Terribiles objecta vomunt in maenia glandes,
Tanto ardore Ducis, tanquam si denuo atrocem
Clara, per Hannibalem, foret expugnanda Saguntus.
BERNA quid haec inter? Quid bello illustre FRIBURGUM?
Helveticas in ferrum [(printer); sic: ferum] Urbes, in praelia Fratres
Excitat, ac properam Sociis, Urbs utraque pressis
Poscit opem. Mota nulla subest, animosa petuntur
Arma, sub Helveticis excurrunt strenua signis
Agmina, et impavido, per compita quaeque, viarum,
Conveniunt una, Neocomi ad moenia, gressu.
Verum ibi Consilium multas dum crescit in horas.
Perpetim in obsessos Burgundica saevit Enyo.
Iamque studens technis, quos nesciit hactenus armis,
Allicere; Instantem quin perdita turba ruinam,
Clamat, et hortendam, quae Vos [(printer); sic: Vox] manet unica, mortem
Dum licet, arcetis? Commotae Principis irae.
Si lubet aetheria [(transcriber); sic: aetherea] vesci prolixius aura,
Cedite: Sequanicis non responsura lacertis
Maenia, tamque fero iam saepius ariete quassum,
Plumbivomoque [(printer); sic: Blumbivomoque] iterum igne et aheno iterum imbre domandum
Dedite Gransonium. Vitam salvare labantem
Non aliter vobis, quam libera et arcis et urbis
Deditione, licet. Salui, si ceditis, estis;
Contra, vixistis. Iurato a Principe verbo
Fidite, et a Stygia Vosmet seruate fodina.
Subsidii nec vero ullam plebs victa Chimaeram
Fingite: Berna ruet; ruit obsidione Friburgum:
Foederis Helvetici tota est symphonia discors.
Cedite, et assuetas sibi quisque revisite mulctras,
Quis petat ex ipsis graviora oracula Delphis?
Desolatum igitur, nec vero iuvaminis ulla
Erectum fama, tamen haud superabile tanto
Fulmine Praesidium, nitrata grandine ahenis
Prosiliente Tubis, noctuque diuque petitam,
Egregia sed enim semper virtute renisam,
Tradidit arbitrio Burgundi Principis arcem.
Hic, agitate nova, Dux iracunde, Medusa,

Verbique o nimium nimiumque oblite Ducalis,
Ausus es, o quanto, cognatae encomia famae
Obfuscare probro? Dum sacra per omnia sponsam
Mox violare fidem; dum Graeca fallere techna
Helvetios, verboque gravi, gravioreque fretos
Principe; dum insontes celsis suspendere ab Ornis,
Et putrido exanimare lacu, sicque omnibus una
Non timuisti amens miseras elidere fauces,
Totque inferre neces, saluas quibus omnibus una
Promisisti animas. Adeo tibi Carole Cretes,
Ac tam magnifica fraus Punica regnat in aula?
Praeteritas, hercle, ista tibi Rhamnusia laudes
Funditus, atque omnem ferit atro anathemate famam.
Vindex quippe Deus Neoburgi hucusque moratos,
Conciliumque arctis belli de rebus agentes,
Erigit Helvetios. Salodorum, Suitia, Berna,
(Magnanimas nervola inter pollentia turmas)
Consiliis iam accensa novis perque aera passis.
Excita vexillis, truculentum exsurrit in hostem.
Auxilium latura suis. Sed fama patratae
Nuncia perfidiae, ferietque miserrima lethi,
Ut liquido vulgata fuit; fremebunda furori
Calcar, et ardentes dedit indignatio neruos.
Primus in hostiles exercitus iste cateruas
Irruit, atque audax cum obiecta Principis ala,
Mole quidem fastuque minor, sed pectore maior,
Ventilat, usque adeo, socias quoad ipse phalanges
Cursim e contiguo vidit descendere clivo.
Sudum erat, ac lampas radiis Phaebea [Reg: Phoebea] serenis,
Militum ab aprico properantum [Reg: properantium] colle, micantes
Lustrabat galeas; ac tot thoracas ahenos,
Totque cataphractum ferrata per arma virorum.
Flammigeram partita facem, nictantis ad instar
Fulguris, Helveticas fecit rutilare cohortes.
Ipsae iter accelerant, et rauco murmure pergunt
Belligeras inflare tubas; caelumque solumque
LUCERIA horrisono perstringit, et URIA, cornu,
Laetitiaque suos plaudente feruntur in hostes.
Territus his lituis nimiumque micantibus armis

Carolus, e nostris captivum forte tenebat
Nobilem: et Isti, inquit, tam immani mole Typhaei,
Insulsaque nimis Tritones voce boantes,
Qui genus? unde domo? quid tanti fulguris agmen?
Tamque peregrino quid Cornua stridula cantu?
Ille; Adventitiae, Dux o Mavortie, turmae
Helvetica geniti quoque sunt e gente Camilli,
Formati ex una, cum plebe priore, farina:
Prodiga gens animae, motoque asperrima bello?
Iuris amans, rectique tenax: simplexque, cuique
De meliore luto finxit praecordia Titan:
Iamque, ut tute vides, Socios ultricibus armis
Ereptura suos. Toto hic expalluit ore
Carolus, et dirum metuens sub pectore testem
Commissi sceleris, secum una perspicit omnem
Consternari aciem, Circum ergo paventia cursans
Agmina, magnicrepis virtutem accendere dictis,
Atque animos revocare studet: praecepsque per omnes
Provehitur peditumque globos, equitumque maniplos
Vociferans, ferrumque vibrans, turmasque fatigans,
Arma Viri, arma Viri ingeminans [(printer); sic: ingeminant] . Iam fulmina, et igneas
Balistis torquere pilas: iam cuspide ferri
Cominus in nostras, iubet ebullire phalanges.
Sed furit in cassum: titubat Burgundia, curuis
AEmula Maeandris, nimio iam ardore furentem
Nescia ferre hostem : fuga tutum suadet asylum
Unica: sed stricto DUCIS iracundia ferro,
Urget opus, tardatque fugam; lorisque, flagrisque,
Verbereque inversae, trepidantes excitat, hastae.
Nil agit infelix, sed inanem percutit Austrum:
Erumpunt pedites; stantemque ac multa manentem
Deserit ipse Ducem versis, Equitatus, habenis.
Ergo operam perdens, animam ne perderet, Audax
Cedit, et una omnem, qua se Burgundia Crasso
Praetulit ac Cyro, sinit evanescere gazam.
Fausta erat heluetiis, nec multum haec Scena cruorem
Hauserat. E nostris acie durante momordit
Ter denos Libitina Viros. Tibi, Carole, septem
Loricati Equites; quadringentique pedestres,

Effudere animas. Captae hic cimelia praedae
Credam ego thesauris veterum praestare Quiritum,
Quos tulit ad victas, prognatus Amilcare, Cannas.
Gransonicis quascumque Midas Burgundus in aruis
Ostentabat opes: quicquid per Castra nitoris,
Perque triumphali Tentoria structa paratu,
Quidquid erat pretii: Seu pictas murice rallas,
Seu cocco chlamydes, seu quis Milesia Serum
Vellera [(printer); sic: Vellere] , et Attalicae fulgentia stamina lanae
Nominet, Helveticis spolio cessere colonis.
Atqui ea quis memoret? Tyrii conopea texti
Plurima, et e fuluo caelata aulaea metallo,
Telasque innumeras, Indo quas dente politas
Illustrat roseo conchylis purpura succo,
Et vidi, et stupui. Tempestas ebria baccis,
Ebria caeruleo missis a Gange Pyropis,
Perpetuo nullam perpessis lumine noctem,
Inter collectae crepuit myrothecia praedae.
Quicquid enim gemmae generat Natura profundo
Thetyos in gremio, quicquid praedivitis Hermi,
Quicquid arena Tagi precioso [Reg: pretioso] germine voluit,
Una in Gransonicis reputabam effulgere campis.
Maxima ne tangam Procerum dispendia; solus,
Ut perhibet, Princeps, auri plus mille Talentum

Fecit iacturam. Cataphractae, tela, sarissae [Reg: sarisae] ,
Balistaeque truces, fulmenque imitata trisulcum
Tormenta, et pyrii, mutuenda tonitrua, sclopi,
Carrique et currus, victusque habitusque, penusque,
Excedunt numerum. Patinarum argenteus imber,
Merx velut expositi caepit [Reg: coepit] vilescere stanni,
Victori Helvetio. Congestos aeris et auri
Dispertiverunt aequalia pilea nummos.
Inclitus ille ADAMAS, arcanae fulgure stammae
Intet Hydaspeas tralucens undique gemmas,
Visus et in medio fuerat splendescere coeno.
Hic pretio regionem aequans, interque supremas,
Census delicias rarum velut orbis Eoi
Prodigium, fama Arsacidas penetrabat et Indos,
Gaza suprema Ducis. Tam nobilis ergo lapillus

Helvetico cum forte foret conspectus ab Iro,
Tollitur, ac cautim floreno venditur uno.
Emptor erat Mystes; hic cum Garamantide gemma,
Cui vix Helveticae sint respondendo crumenae.
Donasset Patriam; gemino insignitus abivit
Aureolo, egregii gavisus foenore lucri.
Vidi ego fulmineum generosi Principis ensem
Plus aequo celebrem, cui multo prodiga sumptu
Iaspis, Erythreis distincta hinc inde Smaragdis,
Stellatum ambierat capulum; cui Mulciber aequam
Cudere rhomphaeam Siculo si poscat in antro,
Postulet artificem, stipante Pyracmone, Brontem.
Scrinia praetereo, scite complexa verendas
Divum Relliquias Polycleti ac Mentoris ipsas
Arte imitat manus: ubi larga utriusque metalli
Pondera, et e puro Calicem deprendimus auro.
Hic mihi castalio venit extollenda cothurno
LUCERIA, Helveticae lux non obscura coronae;
Belligerum quae aggressa DUCEM, cum more Quiritum
Cedere nolentum [Reg: nolentium] , calidis fervesceret armis,
Chastilionaeum vexilla suprema gerentem
Sternit, et eximio potitur cum laude trophaeo.

Grandis erat pretii Labarum; Crux aurea spiris
transversim distincta suis, hyacinthino et albo
Puniceum docta permiscuit arte, colorem.
Dignum hac Luceria pignus, cui grande Sigillum,
Aurea tota domus Burgundae Insignia, opimo
Accessere lucro Divisis ordine praedis.
Cernimus ecce Viros plus, nostra e gente, trecentos,
Faucibus elisis, alique alique gradatim
E trabe suffixos. Erat hic cum patre perempto
Filius; hic charo [Reg: caro] sociatus amicus amico:
Hinc gener, inde socer. Sed quod miserabile visu,
Bini saepe Viti, Frater cum fratre, neposque
Cum patruo, mandante Ducis Rhamnusia, ab uno
Penduli erant laqueo: Quidni spectacula tanto
Digna Viro! Hos omnes meliori marmore dignos,
Invictos patriae pugiles, ipsius in urbis
AEde facta, meriti decoramus honore sepulchri,

Inferiis ipsis solenni [Reg: sollemni] more peractis.
Et sic Gransonico finem dedit alea bello,
Vere novo, tepidum regeret cum Martius orbem.

MORATUM.

Rerum importuno turbatus pectora fato
CAROLUS, Hyrcana fremuit prae Tigride, raptis
Si qua furit catulis. Lausannae perculit aegrum
Febris anhela animum, quam nullus in orbe Machaon,
Nullus in Europa Chiron, sed sola levaret
Adrastaea ultrix. saevum ciet ergo Gradivum,
Voce vocat Superos, Acheronta lacessit et astra,
Ac lapidem quemcumque movet, melioribus armis.
Ut male suscepto reddatur talio bello.
Inde celer profugas, hinc inde recolligit alas:
Multiplicatque acies, graviore exercitu agrestes
Ut domet Helvetios. Legatio crebra per omnem
Spargitur Italiam: percurrunt tympana Belgas,
Tympana Burgundos: nimiam sarcire rumam
Praecipitur cunctis, et Corus et Eurus, ab oris.
Nulla mora, ingentem Provincia quaeque profundit
Militem, adornandis incumbunt Hedua sclopis
Oppida: fulmineas, tormenta curulia, moles,
Turrifragosque Tubos, mittit Burgundia centum
Ac quinquaginta: caruerunt fine quadrigae
Principis, et farti nitrato puluere carri.
Atque his balistis, nimiumque feroce virorum
Grandine et armorum (qua vix graviore putares
Dorica Achae menium properasse in praelia Xerxem)
Impetit in cautum flamma graviore MORATUM:
Invitatque animos pretiis, ac grandia palmae
Praemia designans, Urbesque, arcesque, domosque
Spondet et immensum pugnae proponit honorem.
Iamque adeo sors missa fuit, quid Sattapa quivis
Tolleret: Urbs Titio, castra altera et altera Caio
Obtigerant: ac mente vagas dum quisque Chimaeras
Fabricat, ante ipsam vulgata est symbola caenam [Reg: cenam] .
Haec ubi finitimas vulgavit fama per urbes;
Hortante Arctopoli, revocantur ad arma recentes,

Helvetica de gente, acies: Taratantara clangunt
Patria: bellicrepas Mavortia tympana cantus
Ingeminant; nova quisque suas in bella secures,
Cumque togis ferreis, longisque bipennibus, aptant
Gransonica madidas etiamnum a clade macheras [Reg: machaeras] .
Subsidia externi non dedignantur amici:
Argentina suas Basileaque prompta cohortes,
Raraque quae lambit conterminus Oppida Rhenus,
Explicitis, properata iubent per compita, signis
Helveticas intrare plagas. Quin Austrius heros
Ipse SIGISMUNDUS, Supremo e sanguine Princeps,
Mittit ab agnata claros ditione maniplos.
Adstitit hos inter quoque Dux REINARDUS, ademptae
Regulus Austrasiae, turma stipatus equestri.
Magnus ubique ardor, stat cunctis unus et idem
Belligerandi animus; Vox una scopusque MORATUM.
Hic ego, qui primas, Patria mandante, phalanges
Rexeram; ut hostiles totis se extendere campis,
Non secus ac spissas Libyae turgentis aristas,
Aspexi cuneos: O multo exercita bello
Pectora, macti animis, inquam: patet alterea vobis
Alea, Gransonicis quae responsura trophaeis,
Munificas promittit opes, lauramque, decusque,
Palmasque, ac celebrem famae immortalis honorem.
Sequanus en rediit, bona nobis cetera, et amplae
Relliquias gazae, vitamque animamque daturus.
Ampla Ducis seges est, sed nostras, credite, falces
Excidii iam gnara timet. Vos Principis iras,
Vos tremulos ne horrete viros, quos Helveta nuper,
Vix bene tentata, repulerunt agmina, pugna,
Annua lux agitur, qua tot vertentibus annis
(Octo et tricenis centesima jungitur aestas)
Praeda, triumphus, honos, Victoria, laurea, nostris
Parta fuit Proavis; cum ingentes hostium aceruos
Exiguo ad Laupae plexissent maenia, caetu.
State, agite intrepidique omnes intendite neruos.
Causa placens Superis, ac virtus pristina, Nobis
Astripotente parem spondent a Numine laurum.
CAROLUS interea repetitis glandibus urbem

Arietat, atque schedis iaculo trans moenia missis
Deditionem urget: renuenti extrema minatur
Supplicia: invicto sed Bubenbergius heros
Praesidio, quassis iterumque iterumque iterumque
Frustra insultantem, pulsat de moenibus, hostem,
Strage ingente Virum. Quintiles ante Calendas
Orta dies decima est. Hic pugna indicta cruento
Saeviit excidio. Primi praeludia belli
Pugnaces habuere canes. Nostratia forte
Cum Burgundiaci subiissent, castra, Melampi,
Importuna phalanx; in mutua praelia nostros,
Inque feras rixas confestim acuere molossos.
Namque indignati peregrinos ferre Lyciscas,
Dente salutatos, morsuque audace repulsos,
Transmisere suis, comitatu ululante, magistris.
Tempus erat pugnae: pars utraque fervet in hostem,
Urget utrinque suos: Sed cum nimbosus Orion
AEthera turbaret, vultuque nigerrimus Auster
Non interruptum caelo dimitteret imbrem,
Eia Viri, exclamo: vocat hora, ruamus in hostem,
Rumpite quisque moram: Moriendum, aut pectore forti
Nunc est certandum: fausto Mars ipse favebit
Sidere, si primae caleat congressio pugnae.
Sed prius intento caelumque DEUMque precatu
Quaerite, et una illum, maiorum more, Tonantem
Flectite, qui palmas, qui mittit ab axe triumphos.
Ille dedit vires Patribus: praesentibus idem
Suggeret Helvetiis, et eorum foedere nexis,
Tam validas in bella manus, ut Marte secundo
Magnicrepum sedare hostem, nimiumque molestas,
Propulsare suo possint a limine, gentes.
Dum simul oramus, DEUS, ecce, pluentibus Austris
Imperat, eque uda proscribens Pleiadas aethra,
Praecipit aestivis ardere Hyperiona flammis.
Rursus ego Phoebumque vocans, et ad aethera strictum
Proiciens gladium; O laetis bona nuntia signis,
Quid nisi laurifero portenditis omine bellum!
Indole Ceruina superati abiere molossi:
Sol iubare orantes, radiisque illustrat? Eamus,

Quaque DEUS, quaque ipsa vocant nos Astra, sequamur.
Pergimus ergo hilares. Sed iam maiore renisu
Stant Burgundiones: manet alta mente repostum
Gransonii damnum, veteresque resuscitat iras.
Classica rauca sonant, vastos balista molares
Euomit, et crebro repetita tonitrua plumbo
(Dum sine lege volant) aliosque aliosque cruentant,
Interimuntque alios, juratque accerrimus hostis;
Se, prius occiduum quam visitet Hesperus amnem,
Extincturum omnes, quicumque inimica sequuntur
Agmina, Suiceros. Iuranti obnitimur hosti,
Conferimusque acies, iaculisque instamus et armis:
Donec in Helveticas tormenta curulia passim
Devenere manus. Hic tandem dextera dextrae
Conseritur; ferit hasta ensem, gladiusque sarissam [Reg: sarisam] :
Concurrunt alacres, oriturque asperrima caedes;
Usque adeo, ut nullam nisi discedendo salutem
Sequanus esse ratus, verso valedicere dorso
Caeperit [Reg: Coeperit] , et spreta fugere incessanter arena.
Regia in aprico struxit tentoria clivo
Carolus, unde omnem penetrabat lumine scenam:
Hanc ergo tragicum dum vergere prorsus in actum,
Dumque suas vel obire simul, vel abire, cohortes
Vidit, et ingentem fluitare per arva cruorem:
Anxius, ac dura perplexus sorte, secundam
Per salebras, per saxa fugam meditatur, et omnes
Quadrupedante celer praeteruolat alite campos.
Perseus ipse suas pro tanto principe pennas
Tradere visus erat; nulla hic praevertere lynces
Laurea, cursu ipsos sonipes praeverterat Euros.
Sed neque vita fugae est: aciem sic quippe volantem
Insequimur celeres, ac fusi sanguinis omnes
Spargimus imbre vias. Pars ergo superstes in ipsis
Quaerit asylon aquis, nimio terrore propinquum
Insiliendo lacum. Pars tentat in aere diram,
Euitare necem, fagosque frequenter et ornos
Scandit, et hirsuto proceras vertice pinus.
Pars tremebunda cavos, lethi formidine, furnos
Introit; et sursum vaga voluitur atque deorsum;

Usque adeo instantis torquet meditatio mortis.
Sed frustra, O miseri, muscoso e pumice surdas,
Sollicitatis aquas. Furnusque, Ornusque, lacusque,
Tellusque, armatam nequeunt avertere Parcam.
Victrix namque manus, flammatis horrida telis
Omnia perscrutans, et non nisi Marte secundo
Praelia continuans, iam territum ab arbore Flandrum,
Deicit, ignita iam figit glande Cheruscum,
Iam ferit Allobrogem, iam clausum in fornice furni.
Suffocat Batavum; totidemque cadentia spectat
Corpora, concussa quot pastor ab ilice glandes
Praecipitante Noto. Sed dum per stagna profundi
Martia turba Laci, crebras fluitare cateruas
Prospicit, in vasto ceu nantes aequore mergos:
Insidiante Tubo, dum nulli parcere novit,
Quemlibet interimit: ferus inde ad sidera clamor,
Nequicquam obsessi per stagna, per arva, Morati,
Tollitur; atque omnes lurorque cruorque plateas,
Burgundi exuviis, ac trunco milite plenas,
Occupat: horrendus per sparsa cadavera luctus,
Naeriaque, et querulus contrita per agmina Lessus,
Per loca quaeque stupor, maerorque, angorque, dolorque
Infremit: accensae stant cuncta simillima Troiae.
Unus ibi (aeterna res est dignissima fama)
Ferreus ac toto cataphractus corpore miles,
Clarus et ipse domo, Burgundus gente, stupendas
Attonita dum mente neces miratur; anhelum
Versat equum, laxatque lupos, fugitatque, lacumque
Insilit; et vastas satagens tranare procellas.
Summe Parens, inquit, Si Te tutore tuisque
Sospes ab auxiliis Elementa per omnia sparsas
Effugere insidias. patula si fauce minantem
Euitare queam, vitaeque animaeque, charybdin;
Nulla Echeneis erit; Thebaei Martyris URSI,
Militis egregii, Salodoria in Urbe, sacratam
(Sic juro, ac voveo) supplex provoluar ad aram:
Et meritos, cum laude, hymnos, et Numine dignas
Persoluam grates. Erit haec cataphracta patrati
Tessera prodigii. Tu me, Pater optime, nantem,

Tu rege labentem. Sic fatur, et ilicet omnes
Remigio fausto penetrat, Vir aheneus, undas:
Egrediturque lacu, dictamque celerrimus urbem
Appetit, ac summam non aegre admissus in aedem,
Prosequitur miro Thebaica Lipsana cultu,
Voce DEUM celebrans, magnique Tonantis amicos
Munifico feruore colens. Suffigitur ergo
Fornici, et aeternum statuit cataphracta trophaeum:

Nox furiam dirimit, quae si tardasset opacas
Dictynnae bigas; de tot legionibus hostis,
Integer ad Patrios remeasset nemo penates.
Sat tamen O Superi, nimiumque haec Scylla cruoris
Glutiit, heu quanto Mars hic efferbuit aestu!
Non secus ac plenis quando iam nutat aristis,
Solstitio fervente, Ceres (dum murmure rauco
Transcurrunt piceas commota tonitrua nubes)
Scinditur aethra Notis, armatas Aeolus hiemes
Excitat ac subitum crepitanti grandine bellum
Per sata, per segetes, per densa arbusta, per hortos.
Per vineta coquit: concretus in aethere nimbus
Omnia praecipitat; furit undique saxeus imber,
Verbere pulsat humum, quatit ardua tecta; domosque.
Agrosque, stipulasque ferit: abat icta repente,
Triticea cum messe, seges; ruit inclita florum
Purpura, percusso moriuntur lilia culmo.
Sed neque grassantem Pomona vel ipsa ruinam
Effugit, horrendam vis grandinis unica stragem
Perpetrat, exculti perit omnis gratia campi.
Helveta tempestas, obsessi ad castra MORATI,
Turbine Burgundas haud quaquam dispare stravit,
Elisitque acies; nec segnior impete grando,
Nec minor armati fuit hic violentia nimbi:
Triginta enumerant, inimica e gente, Virorum
Milia, queis [Reg: quibus] vitae Clotho abscidit improba filum.

Rari iterum e nostris, quos plumbeus imber ab ipso
Pugnae principio, crepitusque extinxit ahenus.

Mansere in spoliis Tentoria mille, covini
Principis innumeri, Scloporum machinae, aceruus
Annonae immodicus; Ducis aurea sella, Sigillum

Auro caelatum, pretiosi nobile Sceptri
Pegma; peregrina mirabilis arte Galerus,
Qui caput augustum festivae tempore pompae
Cinxerat: ac Tyrio flagrans rhomphaea smaragdo.
Annulus inde frequens, quem rubra Hyacinthus ab unda,
Et varius fulgore suo pingebat Achates.
Plurimae ad haec vestes, quas vel textura ministrat
Thessala, vel tinctae Melibaeo murice lanae.
Cetera, quae longum foret hic memorare (Sacellum
Aulicum, et Indo alias aliasque e littore merces)
Transeo; quae maesto reminiscens pectore Princeps
Certe, ait, Helvetii justa si lance repertam
Distribuant praedam; quanquam [Reg: quamquam] de paupere Codri
Cespite sint geniti; nunc ostro turgidi et auro,
Nunc Rhodios sortiti imbres sibi plaudere, et orbas
AEre peregrino poterunt farcite crumenas.

Dixit, et invicto, petit Hedua rura, MORATO,

NANCEIUM [(printer); sic: NANCEUM] .

Nos [(printer); sic: Nec] , quibus a summo pluit haec Victoria caelo,
Munera grata Diis, meritosque litamus honores.
Nec tamen orta quies: Superosque hominesque fatigat
CAROLUS, atque novam novus Hannibal intrat arenam.
Instaurata acie Tullingum infestat, et acri
Efferus obsidio, NANCEIAM territat urbem.
Inde citam REINARDUS opem, cursando per omnes,
Suscitat, heluetios. Excurrunt fortia passim
Agmina, Burgundas inquisitura cateruas.
Mensis erat lani, canis ubi cuncta pruinis
Texerat, et Saevam Capricornus coxerat hiemem.

Invaluere nives, spirabant frigora Cauri,
Stiriaque impexis induruit horrida barbis.
Cum Pater omnipotens glacieque geluque rigentem,
Luciferi fulgore, aciem sic temperat; ac si
Ureret arentes aestiva Canicula messes.
Caelo agimus grates. Praesentem prurit in hostem
Iam sua cuique manus: sed in hoc certamine primas
Dum Lotharingus avet; Nos ritu ac more vetustis
Solenni [Reg: Sollemni] Solenni Helvetiis, pertaesi ferre secundas,

Sanguinolenta damus funestae exordia pugnae:
Nec torpent socii: concurritur illico, et ingens
Exoritur strages. DUX ipse Deosque Deasque
Invocat, ac tremulam mucrone, furore, feroque
Incitat ore aciem, laturus ab hoste triumphum,
Aut animam acturus Volat hic, volat ecce per agmen
Funereus bubo, cantuque ululante sinistrum
Ingeminat venisse diem; quo praescia fati
Atropos, ingentem sibi vendicet orbis Achillem.
Sequanii fugere globi: Dux ipse probrosam
Deierat ore fugam: Satrapaeque ac indole multi
Nobiliore viri, dum rupis ad instar ahenae
Pugnando durant; maestos invisere manes
Luridi et una atras properare iubentur ad umbras.
Tu quoque gemma Ducum, Tu magni pulle Gradivi
CAROLE, tam crebris quondam cantate triumphis,
Tam gravibus stipate armis; Tu stirpis avitae
Gloria, Tu gelido necdum mature sepulchro,
Occidis; et nullo Serumve, Arabumve, Phrygumve,
Vellere iam tectus, nudos inglorius artus
Expandendo, iaces; totique incognitus orbi,
In desolata squales inhumatus arena.

Eheu quis credat, quod Regum fulmen et horror.
Quod LEO, qui totum rugitu exterruit orbem,
Paverit ipse sua crocitantes pelle volucres?

Dii tibi, magne heros, elypeoque ornande Pelasgo,
Dii tibi sint faciles: Nanceiam, emortuus, urbem
Tot studiis vivo, tantoque ardore cupitam
Ingrederis. Victor tibi Dux Reinardus, et armis
Prosper ab Helveticis, tam illustri Principe dignas
Instruit exequias: et quem Burgundia dives,
Quem capere immensis ipsa augustissima terris
Gallia non poterat: iam angusta condit in urna,
Claudens exiguo Burgundam marmore pompam.

Vere adeo instabiles, genus hoc mortale, Deorum
Cernimus esse pilas. Sternunt excelsa petentem
Icaron, abjectum tollunt de puluere Daphnim.
Quae tibi prolixe dum enarro, coronide totam
Claude isthac seriem. Despectos CAROLUS AUDAX

Dum gravat Helvetios, ELICVRTI perdit amicos;
GRANSONII gazas; hominum tricena MORATI
Milia; NANCEII foedo ipsam vulnere vitam.

De conflictu Dornacensi.

LITTERA, sanguinei properans e puluere belli,
Gestit adire tuos, vix mihi lecta, lares.
Una quidem geminam proponit Littera frontem,
Hinc seriem palmae personat, inde fugae.
Rauriacis perarata fuit celeranter in oris,
Qua DORNACENSEM Birsa pererrat agrum.

Parce, cruori fluas referat si fronte lituras;
Dextera, quae scripsit, sparsa cruore fuit.
Effuso aprici maduerunt sanguine campi,
Defecitque ipsam sepia paene manum.
Lancea, tela, sudes, rhomphaea, sarissa [Reg: sarisa] , dolones,
Et cum nitratis hasta sparusque pilis,
Stiparunt nostras, rauca inter tympana, dextras,
Et calamorum omnem functa fuere vicem.
Hisce quidem telis peregrinum invasimus hostem,
Efferus Helveticos cum penetraret agros.
Austrius hostis erat, mixtimque per utraque Rheni
Littora, pugnaces legit in arma Viros.
Caesareae fulsere Aquilae: Gens tota merebat
MAXIME- sub signis-AEMILIANE tuis.
Spira Nemetum acies, VVormatia vidit in armis
Fulgere Vangiones; terra Bohema Quados.
Argentina citos dedit haec in bella Tribocos,
Et Burgundiones conscia Dola suos.
Geldria veloces, numero maiore, Sicambros
Misit, ab intonsis agmina nota comis.
Convenere simul ter milia quinque; sed agmen
FUERSTENBERGIACUS rexerat omne Comes.
Ille suas prodire acies, properare maniplos.
Turbam omnem Helveticis appropiare plagis;
Balistis gravidas, plumboque, nitroque, quadrigas,
Militiaeque omnem prae- iubet-ire penum.
Iamque per Alsatiae vectus confinia, tutum
Sub Dorndcensi fixerat arce pedem:
Agminibusque suis, Castrum quod cernitis, inquit,
Iam Salodorana, sub ditione situm,
Quarta ubi discussis, aut tertia luna, tenebris,
Laomedonteam [(printer); sic: Lacmedonteam] cernet adesse nurum;
Cernet adesse novos, intra sua tecta, Tribunos,
Sint licet in summis condita tecta iugis.
Seruiet, aut nostris facto impete corruet armis:
Ecquis enim, contra qui modo sistat, erit?
Helvetios noster non solum exercitus urget;
Complures, quicum congrediantur, habent.
Irruet armisonis, iamue irruit, Austria nimbis.

Sueva Brigantinus qua secat arva Lacus:
Quaque Lepontinis Feldkircha est proxima Rhaetis [Reg: Raetis] ,
Producent acies signa Athesina suas.
Cum sociis, illinc legio Taurisca, Carinthis,
Densa, per Alpinas, inseret arma, plagas.
Una quid in tantos possit regi uncula? discet
Eumenidum ultrices non periisse manus.
Suevica conceptum iam supprimet Unio fastum;
Mugire Helveticos iam facit illa boves.
Exeret [Reg: Exseret] una omnes jurata Alemannia vires,
Obsidioque ullum non dabit ista metum.
Dornaco everso, fas est proferre secundum.
Ad loca in Helvetiis interiora, gradum.
Sic belli Praetor praesentes Caesaris alas
Excitat, ac promptos reddit ad arma viros,
Quintilis media, iam exorta Canicula, sphaera
Fulserat, et tostos spica tegebat agros;
Hostica cum sparsim Saliares agmina ludos,
Et plausum, et lepidis gaudia mixta iocis,
Exauctorata, peragunt temeraria, cura,
Ut solet Ogygii Baccha ministra Dei.
Pars succincta suas circum spatiatur abollas,
Pars Brisae tepidis corpora mulcet aquis.
Fannia lex castris aberat; sibi quisque litabat
Clamosas inter, Caecuba vina, dapes.
Rari illic Curii; multi, quibus alea pernox,
Ensis et excubiae; tela, fritillus erant.
Credideram Saliosque leves, nudosque Lupercos
Sub Dornacensi, castra locasse, iugo.
Unus et alter erat, quos multa peritia belli
(Fortunae ancipitem quae docet esse rotam)
Commonuit, Periisse aciem, quaecumque fuisset
Seu secura nimis, sive superba nimis:
Hortatique Ducem, Catapultis talibus, aiunt,
Proposito certe vix potiere scopo.
Expugnanda alio Dornecka est ariete; Nobis
Parturient nostrae commoda pauca morae.
Pestifero pugnare soler gens Helveta ritu.
Nec timet armatas sulphure et igne pilas:

Quamlibet instructos avidissima currit in hostes,
Signaque pallentis nulla timoris habet.
Et quoniam rari sunt hac e gente triumphi,
Obsidio cautas exigit ista manus.
Dux paucis contra. Quid Panicus iste fatigat,
Quid iubet incassum Vos trepidare timor,
Nullus ubi timor est? An sicut Aquarius imbrem
Spargit, et hybernas [Reg: hibernas] evomit aura nives,
Sic etiam Helveticos censetis ab aethere nimbos,
Et pugnatrices, posse volare, manuas?
Ite genus pavidum: si displicet alea Martis,
Mercurii trepidos ventilet ala pedes.
Quos unquam [Reg: umquam] timidos Tarpeias, obsecro, ad arces
Invexit niveis currus eburnus equis?
Si visi Helvetii cassam trepidatis ad umbram,
Non moror; ad patrios quisque redite focos.
Dixit, et extra omnem teli se vivere iactum,
In portuque suam credidit esse ratem.
Explorator ego, lustro hic Exercitum, et ambas
Cum vigilante loci Satrapa, obarmo manus
Sub Benedicto equidem securum Praeside Castrum,
Omniaque in tuto, sum ratus esse, vado.
Glandiferis hic quando Tubis saluere procaces
E Dornacensi iusserat arce, choros;
Ilicet elisi reputabant Teutones, ipsum
Fulmine Trinacrio pertonuisse Iovem.
Edidit hic toties compluria funera, sclopi
Laxatas quoties imbuit igne rotas.
Interea laetis synthemata splendida signis
Cernimus, e patrio missa repente Solo.
Quindecies centum capita hic numerata; putabam
Quindecies centum me numerare duces.
Omnia pectus erant in toto hoc agmine; visa est
Misisse Herculeam Patria nostra tribum.
Impransa haec acies, tam feruida solis ab aestu,

Quam maturatae fessa labore viae,
Castra ubinam? vel ubi hostis? ait; dabit ille quietem,
Solus anhelantem diluet ille sitim:
Prurit in arma manus. Sed in hac prurigine turmas

Urbs Tigurina suas, inclita, Berna suas.
Nobile subsidium, Labaris utrinque coruscis,
Sistunt; Helveticam signa professa fidem.
Egregios Iuvenes, vultuque armisque verendos,
Et vel Scaeva tibi, vel tibi Pyrrhe pares,
Magnanimi rexere Duces, quos ipsa timeret,
Tartareis quanquam [Reg: quamquam] , cincta Megaera, flagris.

His amor unus erat, nec stratae accumbere mensae,
Fessa nec apposito membra fovere cibo.
Sed neque stare loco, donec constaret, Ubi hostis?
Quantus ei numerus? quis situs? Ordo? status?
Liestalio egressi, sinuosa ambage refertum
Per loca, conscendunt, non bene trita, iugum:
Intuitique hostem, Iactanda est alea, clamant;
Grande rei pretium Mars bene caeptus habet.
Maturemus opus, poliamus in hoste machaeras,
Unica non paruo proderit hora lucro.
Discurrunt saturae, sine regula et ordine, turmae:
Disciplina suum non habet ulla locum.
Tela magis ferient necdum praenisa. Iubetur
Quisque repente suam miles obire vicem.
Transierat medium iam biga Hyperionis axem.
Torrueratque gravi Sirius arva siti.
Cum simul unanimi decernitur ore, per omnes,
Pugnandum nobis ocyus esse, Duces.
Antevolant socias Salodoria signa cohortes,
Offenduntque amplum, sed sine lege, gregem:
Inter, hic, effusos, dejuria multa, cachinnos,
Spurcoque obscaenos edidit ore sales.
Origa dixisses celebrari: Uno omnium in ore
Nescio quae Thymele, quis Gelasinus erat.
Percitus his monstris Praetor Salodorius, Istum
Ecqua Minerva, inquit, posset amare chorum?
Este Viri; ad caeptas [Reg: coeptas] iuvat addere plectra choreas,
Pectineque armatae colla fricare lyrae.
Palma corymbifero non delectatur laccho,
Idaliae non est laurus amica Deae.
Et citharam et cantum sine more modoque, secundi
Rarius aut nusquam vidimus esse toni.

Este Viri; ad laudes Urbis Salodoriae avitas,
Ferre potest titulos, lux hodierna, novos.
Ritu igitur patrio; precibus super aethera missis,
Transimus medios, non procul arce, rubos;
Atque cohortem inibi, nullum superesse periclum,
Nulla instare sibi tela vel arma, ratam
Magnanimi aggredimur; bellique ardoribus illic
Introitum primum, prima theatra damus.
Exoritur subitus per proxima castra tumultus,
Castra bipenniferis terrificata viris.
Arma repente omnes, omnes sua tela; movetque
Fuerstenbergiacum, concita fama, Ducem,
Ille exorta suas ratus inter, iurgia, turmas
(Quod pernoctato plebs solet uda mero)
Dum iubet alternas turbae compescere rixas,
Helvetia emissos audit adesse viros;
Seque iterum hortanti, Nec tu persuaseris, inquit,
Tot pluere Helvetios, quot pluit Hybla favos.
Ponite sollicita conceptos mente timores:
Helveta, quae praesto est, turbula, ludus erit.
Esse hodie solem, plebs haec Saloduria, durum,
Et sibi non faciles sentiet esse Deos.
Sic ait: at nostrum tanto instat alacrius agmen,
Quanto maiorem cernit in hoste metum.
Praelii in ambiguo dum sic fervescimus aestu,
Suppetias praesto cernimus esse novas.
Obtulit insignes Thuregum ac Berna cohortes
Utraque praeclaris Urbs decorata Viris,
Pugna repente acris, Mars sudat et impete facto,
Improvisa omnis praelia campus habet.
Hostis enim Helvetico simul ac reboantia pulsu,
Tympana, et ignivomas sentit adesse pilas?
Cogit et ipse suos instare, ferire maniplos,
Et cita depositis sumere tela jocis.
Balnea rumpuntur, Birsae dimittitur amnis,
Clauduntur ludi, Sardanapale tui:
Pro volitante toga capitur lorica: lacertos
Purpura quos texit, iam cataphracta tegit.
Feruet Caesareus, ceu fax Trinacria, Miles,

Audacem nimius dum iubet esse metus.
Ipse adeo summus belli coryphaeus inermes
Armat, et heroo roborat ore manus:
Atque memor generis, ceu rerum in culmine Princeps,
Et stare, et fortes praecipit esse duces:
Praecipit exiguam, Germano robore, pubem
Trans Iurasseas, raptim agitare, plagas.
Helveta teutonicae confertur dextera dextrae,
Et replet ista cavas illico, et illa scrobes.
Dumque alter renuit, dumque alter, cedere, nescit.
Dumque acuit vires coetus uterque suas;
Fluctuat ambigua Mars et Victoria libra,
Et manet in neutro, laurea prima, loco.
Uberior numerus pro Casesaris agmine, virtus
Vivida pro Nobis, ac Themis ipsa, stetit
Inde quidem intonsi famam meruere Sicambri,
Atque e Sequanicis advena miles agris.
Verum ut Burgundi, sic tandem e puluere Geldri
Cessere, aut tonsis procubuere comis.
Feruore in medio, cum iam Bellona per omnes,
Funera sparsisset sanguinolenta, vias:
TUGII, et armisonae, pariter Vexilla, LUCERNAE.
Cum bis sexcentis, emicuere, Viris.

Opportuna acies, validi quae turbinis instar,
Impulsi a flabris, penniger Eure, tuis,
E nemore erumpens ac tela acerrima vibrans,
In dubio egregiam Marte profudit opem.
Illa quidem nostram quaerensque sequensque phalangem,
Ut pugnae primas posset obire vices,
Audiit e profuga, quae forte erat obuia, turba,
Extuleratque vagos e statione pedes;
Audiit, invita procedere bella Minerva,
Pugnare aduersis agmina nostra Diis.
Dum contra stimulum calces illidere, dumque
Gibbosam tentat musca vorare feram,
Haeret in extremis plebecula nostra periclis,
Tota fere interiit, tota caterua ruit.
Sic fugitiva lues. Laesit vecordia missos
Urbe e Tugina Luceriaque Duces:

Atque, O Thersites, spuriaeque ingloria faecis.
Nomina, feralem scandere digna trabem;
Siccine ab incaepto [Reg: incoepto] vos ultro abscedere bello?
Sic in femineam degenerare fugam?
Par erat in media vel strenue obisse palestra,
Lauro victrices vel redimisse Comas [(printer); sic: crimas] .
Vertite terga citi: Nobiscum stare, vel inter
Martia nobiscum, vos decet, arma mori.
Pergimus ad fratres; ibi junctis viribus, hostis.
Agmina vel cedent; vel labefacta cadent.
Progressi, spoliis inhiantem forte cohortem
(Bernatum fuerant e ditione) vident:
Censentesque hostem, quia tessera nulla, ducentos
(Cum nemo Helvetios crederet esse) necant,
Inde per acclivem pariter descendere collem,
Improvisa novis classica flare tubis;
Tollere terrifico clangorem ad Sidera cornu,
Obuia telifera quaeque ferire manu:
Subsidium hinc Sociis; stragem inde, metumque, fugamque,
Funeraque aduersis accumulare globis.
Fortior evasit virtus unita, feroque
Paulatim mites, de grege, fecit oves.
Scilicet ut laesus crabronum ab acumine Taurus,
Indignabunda spicula fronte gerens,
Toruus in objectum violentis cornibus hostem
Irruit, ac nullam fertue, timetue feram.
Sic ubi non casso gens Martia vapulat ictu,
Irae maiores vibrat et ipsa faces.
Ergo fere quintam cum iam durasset in horam,
Funeribusque omnem, pugna, replesset humum;
Cumque inter reliquos, Lachesis falcata, Strategos
(Iam pertaesa suam perdita larua colum)
Luminis expertes pariter traxisset ad umbras,
Castra inter, primum, Caesariana, ducem,
HENRICUM Comitem die Fuerstenbergia, avitas
Quem Genus et Virtus extulit, inter opes.
Territa nobilitas et cladi turba superstes,
Ad meliora cita currit asyla fuga
Nam quasi pestiferos fugeret, iam morsa, colubros,

Exilit [Reg: Exsilit] abjectis, plena timore, sagis;
Exilit [Reg: Exsilit] , ac propere superato flumine Birsae,
Praecurrit faetas [Reg: foetas] , aufugiendo, tigres:
Et tremit, et torto balearis verbere fundae
Ocyus, Alsatici compita verrit agri.
Nos cauti insequimur, mulrosque sequendo ferimus,
Nec quaesita ullus praestat asyla locus.
Tandem ubi veloces cursu praeverrere lyncas
Cernimus, effugium digrediendo damus.
Fama frequens ierat (nec rexit hyperbole euntem)
Conspexisse parem praelia nulla fugam,
Pars rata terribiles a tergo instare bipennes,
Ut monstra effugiat, mota pavore, volat.
Pars properando suis semet suffocat in armis:
Pars ultre patrios, nescia, currit agros.
Plurima cui solitam negat aeger anhelitus auram,
Spiritum ubi ulterius ducere nescit, obit.
Ergo, ubi iam spissae cecidere e montibus umbrae,
Ad pia sublimes tendimus astra manus.
Et Domino, qui bella terit, cui laurea seruit,
Offerimus flexo vota precesque genu:
Castraque rimantes, tentoria cernimus inter,
Hei quam magnificas, Caesariana, dapes!
Mens erat Assyrio noctem traducere luxu,
Martique Alsaticis sacrificare cadis.
Thyrsigero coniuncta Ceres spondebat opimum.
Annona in castris luxuriante, penum.
Iam cortem [Reg: cohortem] , et gallos verubus sudare spadones,
Phasideque emissas, Archimagirus, aves,
Iamque Syracosiam praecipit ponere caenam [Reg: cenam] .
Qualibet ac citis e regione cibis.
Caena sed, o fauces quantum haec elusit hiantes,
Fercla ubi convivas non habuere suos!
Imo habuere suos Sybaritica fercula dentes,
Lautia Suiceram tollere digna famem.
Nos quippe impransos incoenatos [Reg: incenatos] que cibarunt
Caena, insperati, tam locuplete, coqui.
Caepimus [Reg: Coepimus] ergo alacres aliena vivere quadra.
Et non praevias condere ventre dapes.

Atque epulas cessisse parum est; cesseque covini,
Atque aduectarum copia grandis opum.
Innumeri [(transcriber); sic: Innummeri] alipedes, gravis armatura, supellex
Bellica, cum multo glans numerosa nitro:
Ac pretiosarum quicquid tentoria rerum.
Illustres quicquid cari habuere duces.
Pro Labaris certamen erat: decorare studebat
Vexillo intrepidam, dux sibi quisque, volam.
Irruit ergo frequens pulchris fruitura trophaeis,
In vexilliferas, helueta dextra manus:
Nec requiem cepit, donec septena duobus
Suppara cum Labaris, Teutone ab hoste, tulit.

Inde brevi, invictis retulit quod quisque lacertis,
Inferet in patriam victor ovansque suam.
Auxerat obtentas merx tormentaria praedas,
Et portentosos plaustra onerata tubos.
Plus vicena suis stabant tormenta quadrigis
AEnea, terrificas fauce professa minas:
Una tamen cunctam tulit ENSISHEMICA palmam
Machina, Balistam non habitura parem:
Monstrum immane, ingens, tot suetum evertere turres,
Fundo aequare domos, quot vomit ore globos.
Hostica sanguineos texere cadavera campos,
Millia fatalem terna obiere diem.

Atque ibi fumosas Martis violentia ceras,
Sanguineque illustres, traxit ad antra, Viros.
Centuria e nostris extincta est unica: durat

Nunc in purpureis, turba superstes, agris.
Durat, ut, ultrices renovent si bella cohortes,
Praesto habeant, quicum tela vibrare queant.
Postera declivem cum necdum habuisset Olympum,
Hac lauro, hoc spolio nobilitata, dies;
Uraniorum alacres, silvanorumque cohortes,
Ac generosorum nomina Suitiadum,
Cumque Friburgiaco Vexilla illustria coetu,
Iunctim e vicinis prosiliere iugis.
Prosiliere alacres. At postquam innotuit, Hostem
Vel nece, vel rapida disperiisse fuga:
Indoluere, suas nequicquam acuisse secures.

Pugnaeque optatum non superesse locum.
Pluris enim egregiae, Victoria tanta, cateruae,
Concertare simul si potuisset, erat.
Iuncta tamen virtus tragicam si intrasset arenam,
Intrasset patrios, ecquis ab hoste, lares?
Interea grandem DORNECKA elusit hiatum,
Dum peperit spinas, credita ferre rosas.

Finis Libri secundi.