CASPARIS BARTHI S. R. IMP. EQUITIS SOLILOQUIORUM RERUM Divinarum. LIBRI. XX. Privilegio Elect: Sax: CYGNEAE. Sumptibus Iohannis Scheibii Bibliopolae Lipsiens: et Melchioris Göpneri.

---

image: s002

CASP. BARTHI EQ. SOLILOQUIORUM RERUM DIVINARUM LIBRI XX. Maximam partem contra Atheos, fictos falsosque CHRISTIANOS, Sacramentorum Veritatis vecordes contemptores, ut et praevaricatores, ex fundamentis Sapientiae et Rationis, Scripturis Sacris sensu stiloque consonae et debitae, conscripti. OPUS DEO OPT. MAX. SACRUM ET DEDICATUM. TOMUS I, Libros Decem priores complectens.
[Gap desc: illustration]
Sine Intermissione Orate: in omnibus Gratias agite. I. Thess. V. Cum Gratia et Privilegio Elect. Saxon. ad decennium. CYGNEAE, Typis et Sumptibus MELCHIORIS GOPNERI. --------------------------------------------- ANNO M. DC. LV.

CASP. BARTHI SOLILOQUIORUM RERUM DIVINARUM LIBER XVIII.

I. DE FIDE SALVIFICA. LIBER I.

PER quem Mens hominum, sacro concussa tumultu,
Innumeris numeris divina Oracula Mundo
Dividit, arcanosque iubet cognoscere fatus:
Per quem celsa polis stat machina nixa duobus,
[Note: 5 ] Quadruplicem parili collibrans mole catenam;
Ut freta, perpetuo terras cingentia limbo,
Littoribus stent fixa suis, nec Lubricus Humor
Arida transiliat spatia includentis arenae:
Per quem flamma ferox, et nescia foederis usquam,
[Note: 10 ] Subsidit tamen, et suavem moderata calorem
Infundit, Vitasque omnem largitur in herbam:
Per quem caelestis late specularia campi
Aethereis ludunt concentibus; altus inane
Fructiferum inspirat, vitali flamine, ventus;
[Note: 15 ] Aegra dehinc molis, nullique innisa columnae,
Se tamen ipsa gerit, tellus, retinetque cadendo:
SPIRITUS ALME, veni! Nec enim tua Numina tanti
Pars ingrata operis, sed Homo, flos nobilis, oro.
Cum tua vix factum tegeret Clementia Mundum,

[Note: 20 ] Dulce superfundens aeterni pignus Amoris,
Terrenum imposuit rebus Regemque Ducemque;
Immortalem Animam claudens exsortibus omnis
Tristitiae membris, et saevi turbine casus:
Talis ego, quamquam acta retro, meque insita pestis
[Note: 25 ] Excludant virtute mea, tua Numina posco,
Afflatumque peto, et supero me dignor honore;,{?B}
Audax nempe animi: sed vivax gratia Christi
Post mortem evictam; et fixum super hoste tropaeum,
Erigit e culpis, Fratrisque insignia Sacri
[Note: 30 ] Iussa sequi, rerumque monet disquirere causas;
Unde Salus quaerenda viris, unde aetheris alti
Iamdudum amisso redeat reparatio cultu.
Non certe infelix densis ut Cura tenebris
Sontem animum excruciet; fictaeque aenigmata Legis:
[Note: 35 ] Distortam enervent Vitam, mentemque trucident
Lucifugae pestes, aerumnaque flebilis, extra.
Consilium, iussusque Dei, qui libera poscit
Pectora; nec dubios rerum implorantia morsus,
Aut vitam in mortem vitato impendere fructu.
[Note: 40 ] Plena quidem Vitiis omnis late alea vitae est,
Et dubiis nunc huc, nunc illuc, fluctuat alis,
Momine non ullo stabilem sortita tenorem:
Hic tamen ordo Dei est; ipsa inconstantia rerum
Electos Domino firmato incedere passu
[Note: 45 ] Ipsius auxiliis monstrat; cumque omnia sursum,
Atque deorsum agitet rapido fortuna tumultu,
Nulla tamen castorum animos, sensusque piorum,
Ira quatit; Concepta vago cum Nubila pulsu
Ventorum incurrant nullis non navibus, alto
[Note: 50 ] Quae sese immittunt, velisque vaga aequora currunt,
Sola piis devota animis, non aspera ferro,
Non trabibus contexta, tamen freta saeva, carina,
Vincit, et in portum plenis cita convolat alis.
Haec Domini dat dextra suis miracula, ne vis

[Note: 55 ] Ulla trahat Mentes retro, atque in Tartara mergat.
At scelerum ultrici sibi conscia corda flagello
Per mare, per terras, atrox infestat Erinnys:
Quippe intus turbarum animae, quippe efferus ultor
Dilacerant, nulloque insons, sons, momine vivit,
[Note: 60 ] Sic gravis ambiguo rerum Inconstantia casu
Occidit, et certis se PROspicientia fatis
Dia polo monstrat, sese agnoscenda magistra.
Hanc nonnulla mihi cura, infelicibus aegri
Corporis, ostendit, centum per tormina morbis
[Note: 65 ] Fracta: sed affectus domiti, mentisque tumultus,
Ingenuaque FIDE, Christo Duce, Gratia constans.
Haec cum infelici late conversa furore
Palaret, Satanae iam iam lapsura sub umbras,
Humani generis ratio; Deus ipse, Deique
[Note: 70 ] Aeterni soboles, patria se immisit ab aula,
Stelliferae linquens immensa Palatia Sedis,
In genus humanum, corpusque e virgine sancta
Adsciscens purum, Medium se spebus amatis
Carorum stitit indigetum, Mortemque triumpho
[Note: 75 ] Expulit in tenebras, lucem credentibus in se
Restituit, de lens omne uno in funere funus.
Quid contra Impietas propriis obnixa reponas
Obsequiis, quaeve inde potest fiducia duci?
Nonne omnis Patrum, et priscorum concio Regum,
[Note: 80 ] Fatidici monitus Vatum, egregiique togaque
Militiaque duces Domini, antiquissimus Ordo
Unius in nomen Messiae omne undique ponunt
Virtutis pretium, et venturum Numen adorant?
Non ut quisquam horum sua se in compendia iactet,
[Note: 85 ] Aut meritis speratum Animae transscribat honorem;
Ut miseri, vixere omnes, Vitam undique diris
Deformes maculis, nullo non tempore pravi:
Sed, data caelesti Sponso, Fiducia fovit
In vitam cunctos, promissoque intulit alto.

[Note: 90 ] Nec dubium hic aliquid. Quodsi, ventura Saluti,
Proles summa Dei, castos, non moribus horum,
Verum Almae Fidei stabili servavit Amore;
Quis nunc postquam omnis vatum praedictio cunctis
Expleta est numeris, sperataque Vita reluxit
[Note: 95 ] Omnibus in terra populis; quis stultus et effrons
Ereptam Fidei, Meritis velit addere, palmam?
Cum finis sit certus opis, quam maximus auctor
Impendit lapsis mortalibus, impia vitae
Constanti damnare animo deliria priscae,
[Note: 100 ] Atque novum, capta ratione, insistere callem:
Credere nempe Deo, Christi in miracula niti,
Quae Deus, et Proceres Sancti, fecere per ipsum,
Captivum miseri qui ducit Acuminis augmen.
Sub titulos Fidei, Domini miserantis Amore.
[Note: 105 ] Namque Deo credens, caeli servabitur heres.
Haec tibi per totum, deductio longa, legenti
Salvificae textum Scripturae agit ordo perennis;
Nec contra ullius venient mysteria Legis,
Exempli species, vel captae regula Vitae.
[Note: 110 ] Certa tamen res est, nec Sanctio mobilis ullo,
Non in contextis expressa Vocabula nugis
Quaerere Velle Fidem, sonitu nec cassa volucri
Verba sequi, caecumque animi deflectere pondus:
Sed vivis constare modis, vi pectoris alti,
[Note: 115 ] Visceribus totis, et totius indole mentis,
Hanc habitare decet, quae nil non moribus, ore,
Corde, animoque ferat, fateatur, agatve, geratve,
Quod non divinis aequum Rationibus adsit.
Mortua namque Fides, exstinctaque flamma, putetur,
[Note: 120 ] Quae, sine Amore hominum, non visum Numen adorat.
Suavis Amor, Sanctaeque habitans Oracula Mentis,
Exit in effectus, et quod sibi donat habendum
Omnipotens, servatque Fides in mente fideli,
Participat cunctis, nec in ullo se excipit ipsum.

[Note: 125 ] Sic Operum, Fidei sequitur Lux incluta, cursum;
Agnoscuntque piorum Animi, metuuntque profani,
Divinos homines, quos cum ipso Numine norunt
Colloquium sociare, et pasci Nectare divo,
Secedunt quoties turbis, SOLIQUE LOQUUNTUR:
[Note: 130 ] Persuasi ex Operum fructu, toto Ordine Vitae
Nil non rite, Deoque placens, proponere agendum
Exemplo, Doctrina, Ore et Corde undique eosdem.
At non tristis Amor Mundi, non transfuga rerum
Stultities, ullo sanabilis argumento,
[Note: 135 ] Indulget sibi se: Pars intractabilis, extra
Divinos monitus, proculcat, inane putando,
Quicquid non oculis capitur, non auribus aegris
Commodat auditus, non confert scaeva Voluptas,
Corporis illecebris fruitura, ut Numine magno.
[Note: 140 ] Scilicet omne, vagi quod alunt deliria Mundi,
Omne unum in fascem sancti dat charta Iohannis:
Nil, ait, in mundo est, praeterquam Fastus, et excors
Quicquid amat falsi, Luxus, insessor Ocelli,
Vana fides rerum fugientum, et lubricus error.
[Note: 145 ] At non hoc stolidi videt inconstantia vulgi,
Ex errore serens errorem, incerta viandi,
Haeret imaginibus rerum, stolidoque tumultu
Adfectusque vibrat, captisque in sensibus haeret.
Omnibus his una est Ratio vitaeque viaeque
[Note: 150 ] Aeternam in Mortem; spretis quod frivola sanctis,
Aeternisque caduca, optant, Animamque superbi
Corporis in luxu, sese ignorare suumque
Cogunt, unde sata est, genus, et quo momine constet.
Hi praesens adamant tempus, caecique futuri.
[Note: 155 ] Quicquid mente vident, nolunt vidisse fateri.
Ipsum adeo ambiguo, Dominum vix esse, furore.
Persuasi, exsensi exsensis suadere laborant.
Huc rapit infelix, et multis insita ab annis,
Pro lubitu vivendi, atque haud flectenda, Cupido.

[Note: 160 ] Bacchus agit venas, Venus hepate regnat in atro,
Quottidie affundens flammis morientibus ignem,
Donec corporeo Mens immoriatur Amori.
Hi cum iudicio tangunt caelestia foedo,
Non aliter possunt crassis concludere dictis,
[Note: 165 ] Quam, si vita sequens ullo speranda favore
Numinis, hanc Meritis et Vitae Tristis agone
Solum posse dari; quia nempe Inscitia veri,
Et Vitiorum infesta seges, corda impia cogunt
Desperare boni post hanc agnoscere Vitam.
[Note: 170 ] Dissimiles isthinc morum constare suorum
Concludunt recta, sibi uti, ratione, videntur,
Quicumque aeternae capient Sacraria Vitae.
Certus in his Error docuit contraria eodem
Corda errore trahi: nempe ut sibi conscius acti
[Note: 175 ] Ad virtutis opus, praeceptaque regia, cursus,
Si qua futura dehinc, sese meruisse colendo
Ipse putet vitam, quia in hac bene vixerit ante.
Haec ratio est hominum, qui iam virtute sua se
Niti posse putant ad caeli aeterna Tropaea.
[Note: 180 ] Verum haec disparili peccant deliria cursu:
Alter abit laevum, dextro perit alter abortu;
In medio Vitae aeternae potiunda Cotona est.
Regula sola Dei verbum, quod, mente legendo,
Non satis exculta Christi per dogmata, vertunt
[Note: 185 ] Exitium in proprium, larvisque urgentibus, extra
Firma viae, vanis fugiunt trans compita Visis.
Quod te adeo hic, quicumque bono mea dicta lepore
Prodita perpetuis curas evolvere fastis,
Egregia, ut Christo credas, Pietate docebo.
[Note: 190 ] Omnia cum primo Rerum sunt condita, ab ortu
Omnia pulchra suo, nulla sub labe, vigebant.
Horum nempe salus, horum perfectio sola,
Patris Amor, nutusque erat observantia sacri;
Donec in hoc stetit, egregio fundamine nisa

[Note: 195 ] Rerum Vita fuit, acceptaque tota Tonanti est.
Sic nusquam ingrato florem terrore remisit.
Blanda Opere in magno, faciles Concordia nexus
Stipabat numeris, et, certa favoris ab alto,
Immensa augusto laxabat gaudia cultu.
[Note: 200 ] Ipse superfundens patria sua Munera dextra,
Spiritibus puris, Vitisque nitentibus omnes
Implebat rerum partes, totumque fovebat.
Invidiae non ulla aderat vecordia, non Lis
Rebus ab externis, non falsa mente Cupido,
[Note: 205 ] Non lasciva Venus, non saevae exercitus Irae.
At postquam superos, atque incluta dona reliquit:
Infelix Satanas, modo Lucifer, aetheris alti
Princeps stella nitore, haud Sole obscurior ipso,
Nunc tenebrarum atrox, aeterna in nocte, tyrannus;
[Note: 210 ] Proditor, ipse, mali fons, Invidiaeque Magister,
Humanum informi genus in sua Iura redegit
Deinde dolo, mandata iubens excedere dia.
Ah miser, et numquam tibi tu reparabilis, Adam,
Tu genus humanum, tu milia tanta tuorum
[Note: 215 ] Unius in facinus praeceps pater induis ausi!
Hic vitae temeratus honos, Mors condita morsu
Infelix uno mali Stygialis in Orbe est.
Haec cum prima sui tetigit cunabula regni,
Omnia, quae superum blanda modo mente parentem,
[Note: 220 ] Cordis, adorabant, sperantia praemia casti;
Nunc subito hostili retro pellente tumultu,
Fida Creatoris contra mysteria nisi,
Ipsa rebellabant sibimet; nec originis almae
Iam memor ipse, fuga sese abscondebat inerti,
[Note: 225 ] Exspes et pudibundus, Adam: gens tota Nepotum
Caesa retro; Satanae se retibus involvebat,
Criminibus primi numquam exsolvenda parentis.
Hoc facinus; cum mente pia, cum corde benigno,
Aequa polo in miseros, Sapientia Dia videret,

[Note: 230 ] Perculit egregia Dominum pietate voluntas
Patria de meritis hominem sibi reddere Poenis,
Aeternum meritis, aeterna in clade luendis,
Et Satanae frenare iras, ipsumque merentem
Praecipitem in pestem sanctis expellere castris.
[Note: 235 ] Verum uti Iustitiae fieret satis, improba certae
Debebant Morti se crimina, mors nisi et ipsa
Maiore auxilio prius interstincta iaceret.
Hic opus ingenti immensum molimine surgit;
Nec, nisi caelestis conspiret Spiritus, umquam
[Note: 240 ] Consilium aeternum periturum in carmen adibit.
Spiritus alme, veni, veni io solator ab alto,
Sancte veni, vivoque Animam hanc incende favore
Sancte favore tuo, sine quo mea mortua vita est!
Ipsa Dei proles Mediator, ut omnia priscis
[Note: 245 ] Reddita florerent vitis, successit in aegrum
Humani generis, reus ex damnante, laborem,
Sponte reus, sine labe reus, reus ipse videri,
Proque reo voluit tormenta, necemque pacisci,
Servaretur uti iam non servabilis Adam.
[Note: 250 ] Quippe inter Superum Regem, et mortalia regna,
Non iam habili inter se nimium contraria censu,
Tertius auctor opus fuerat, qui condita cuncta
Sanguine eo, amisso decori, et vitalibus astris
Redderet, et patrio mortalem inferret Olympo;
[Note: 255 ] Cuius gutta brevis, cuius vix sensilis humor,
Orbem omnem pretio, caelum omne exscenderet, alto.
Talis erat, talem caelo sese extulit almi
Proles summa Patris, Christus; mortalia sumens
Membra, uterum in gressus fecundae Virginis, ex quo
[Note: 260 ] Prodiret rediviva salus, mundumque bearet.
Hoc Pator instituit Sacrum, quo desita pridem
Gratia, sub fido velut obside, tuta rediret.
Non aliud meritum, non ulla alia orgia poscens,
Queis [Reg: Quibus] cultusve sui aut instaurarentur honores,

[Note: 265 ] Sanguine quam roseo, qualem ipse sibi obtulit, agni,
Immaculati agni, aeternum immaculabilis agni.
Sic deleta cadunt veterum mysteria legum,
Sic ritus moresque sacri; quibus omnibus una
Succedit, rata corde, Fides, infractaque cunctis
[Note: 270 ] Fraudibus infesti Satanae, quam magnus Olympo
Pro meritis Operum Genitor, proque ordine Vitae,
Suscipit aeternae, docet ut sacra pagina, palmae.
Tali nempe Abraham virtute potitus Olympo est.
Hanc prius amplecti, dubiosque expellere tota
[Note: 275 ] Mente decet sensus, nec in ullo haerere caduco.
Quippe fides ea sola fides, ea sola fidelis,
Solaque firma sui est, quae tot subnixa Prophetis,
Tot Procerum monitis, sacrisque Dei ipsius orsis,
Non quaerit quae pone videt, protenditur ex se
[Note: 280 ] Anteriora inhians, libram Rationis, et altae
Naturae studium (quae nil nisi regula Caeli est)
Seponit dubiis: Hic vero teste fruisci,
Indubiumque licet factorum agnoscere fructum,
Non coniecturis, vel acumine Mentis abuti,
[Note: 285 ] Queis [Reg: Quibus] rerum series, Elementorumque catena
Subiacet, exque aliis alias educere perstat.
Quem campum humanis animis, quae vincula nusquam
Non connexa sibi licet, et, didicisse, iuvabit.
Iudicium hic sibi quisque potest, sibi sumere quisque
[Note: 290 ] Credendi leges, et dictae examina metae.
At quae conciliat superis humana, nec ullis
Constat in hac vita meritis, nec sensibus umquam
Subiciturve, hominisve potest accedere cura,
Sacra Fides: Quae vita trahit, quae vita reducit,
[Note: 295 ] Iustitiam ad divam, atque amissi vulnera Recti,
Nequaquam Meriti reparat fiducia magni,
Sed sola in Christi mortem Spes fixa Fidelis.
Cerne procul campos, virides procul excute cultus,
Florentes herbarum apices, sata corpora terra,

[Note: 300 ] Queis [Reg: Quibus] sua, vi Solis, plantaris vita tributa est;
In quam, quae nequiit Satanae seducier astu,
Nulla cadit morum Improbitas, aut lucis abusus.
Nonne adeo, Natura velut iubet, et suus Ordo,
Quaeque subit sibimet, seseque in Flore relinquit,
[Note: 305 ] Sementemque suam gremio sibi sufficit apto:
Succeditque alia, atque eadem tamen, ordine miro,
Quaeque sibi mandata gerens cum faenore magno!
Semina non desunt ulli, non gratia formae,
Non liquidus, multo constans medicamine, sucus:
[Note: 310 ] Et cum tam variis vigeant per prata figuris,
Omne tamen studium florendi in momine parvo
Defluit, et nullo cum murmure vita relicta est.
Tanta Creatoris tenui reverentia in herba est!
Quodsi quadrupedumque aviumque vagantia saecla,
[Note: 315 ] Diversis formis, et pastu dispare, cernas;
Quamquam quinque omnes instructi sensibus adsint,
Non tamen horum ullo contra sua iura fruuntur:
Quamvis in ventrem declivia corpora vertant,
Non tamen obscurum mutant genus, aut sua pugnant
[Note: 320 ] In studia, adverso aut naturam pectore turbant.
Quod si avium coetus mille altivolantibus alis
Per spatia immenso late aethere nosse [Reg: novisse] labores:
Muta quidem in terram deflectunt lumina sensus,
Quadrupedes simul, et species diversa natantum;
[Note: 325 ] At volucres, liquido mulcentes aera cantu,
Officium sibi quaeque suum, se quaeque Iehovae
Approbat, et grato celebrat sua tempora plausu;
Mille canens variis grates concentibus, ut se
Condiderit Pater Omnipotens, ut nobile corpus
[Note: 330 ] Pinxerit, et caelo procul auricoloribus alis
Lumina mirari dederit caelestia, cuius
Ergo omnes uno varium modulamine carmen
Consociant, linguisque melos variabile solvunt;
Sic alia exscendens aliam, sic dulcia vibrans

[Note: 335 ] Orgia, ut in summi concurrant laude Parentis.
His ita compositis hominum si cernere Vitam
Post casum incipias, vitiorum immanis abyssus
Ostendet sese, ut nil non damnabile cernas.
Quippe, ubi naturam et moderantis iussa Iehovae
[Note: 340 ] Simplicitas reliqui sequitur gratissima mundi,
Hic nihil in sensus, nihil in libramina Cordis
Abstrusasque venit latebras, quin Nobile contra
Principium, Dominique vias, astutia pugnet.
Gratia nulla cibi superest, non ulla bibendi
[Note: 345 ] Ad satiem, queis [Reg: quibus] corpus habet parere necessum.
Ebrietas, Gula, Luxus in ipsa exordia vitae
Imposuere pedem. Qui nondum ipse audeat infans,
Maternis furit in vitis, et lacte sub ipso
Perniciem bibit informem, et se in crimina mergit.
[Note: 350 ] Cum primum manibus niti pedibusque probatur,
Evolat, et dudum male gratae iura magistrae,
Qualicet, obculcat. Saepe ipso in Limine Vitae
Orbum se ipse facit maternis luctibus infans.
Hinc frena indomitis laxat iuveniliter annis,
[Note: 355 ] Fervidus in facinus, nullo non sidere pugnax,
Caede, Libidinibus, Luxu, sibi maximus hostis:
At piger in laudes, virtutem exosus amaram,
Omne bonum aversans; Domini intemerabile nomen
Contemerans diris, et sancta oracula calcans.
[Note: 360 ] Quod studiis si forte bonis ea gloria cessit,
Ut lubeant animum, vanis in rebus aniles
Sectatur lusus, et sese in retia blandae
Mancipium Veneris, annis flagrantibus, aufert:
Haeret in his, sequiturque tenax, iugulumque cruentae
[Note: 365 ] Quottidie infelix nudat gladiator arenae.
Quodsi opibus paullum laxata est cura paternis,
Non contentus aprica sui loca visere caeli,
Tamquam natus in alterius quoque tempora Mundi,
Deserit, infido, patriam, latus hospite credens.

[Note: 370 ] Hic, dum prima genas pingit lanuginis umbra,
Corrumpit senium, venturosque inficit annos;
Exsucumque larem fecundi corporis olim,
Effusis temere venis, sua in arva reportat,
Pro tot thesauris, pro tantis molibus auri,
[Note: 375 ] Emungenda quibus peregre se turpiter aetas
Prostituit, sero agnoscens sua damna labore:
Aut, tenuem alterius sectatus in aere praedam,
Occubat, aut lento redit arida larva veneno.
Postquam expulsa aevi flamma, et iuvenilia cedunt
[Note: 380 ] Ausa, virum in sedem tandem detrudit iniquam.
Coniugium; hic, parti nonnumquam certus, habendi
Intabet studiis, per fas ferus omne nefasque:
Quoque minus spatii est, magis hoc sitit improbus auri
Congeriem, palletque inhians, moriturque tenendo;
[Note: 385 ] Scilicet ad manes secum ducturus avaros
Tanta sui pretia, atque Orco est egiturus in ipso
Haec privata tibi, paucis data, Vita relucet
Aerumnosi hominis, quem si per singula ducas,
Nequaquam unius res sit narrabilis anni.
[Note: 390 ] Quodsi magna tum studia infelicia cernas,
Et quibus in reliquos ius est dominabile coetus,
Nulla super lingua est, non ulla potentia fandi,
Quae minimam possit culparum attingere partem,
Atque adeo una super cunctos, quae cetera prorsus
[Note: 395 ] Voce ciere vetat: haec, scilicet, ultima norma est,
Ut Proceres norint [Reg: noverint] pravo se vivere cultu:
Sed ne quis moneat, capitali crimine cautum est.
Quodsi iam partem reliquam, si cernere malis
Corda sacrata Deo, cui non sua Curia quoquam
[Note: 400 ] Defuit, aut ullo post est delebilis, aevo.
Illa quidem multis secedunt sobria culpis,
Non tamen est labes, aut corporis ulla luela,
Unde queat penitus sese excusare vacantem
Devotus sacris, fugitansque, homo, regna popelli.

[Note: 405 ] Quippe intus lex caeca haeret; furor impius intus
Proelia saeva movet, Patremque resuscitat Adam.
Atque, ut, prona sequi, rapiunt, animalia, pastum;
Fomes ut absentem rapit in se prodigus ignem:
Sic vitiis humana omnis Natura sequendis
[Note: 410 ] In declive furit, nec in ullo salva reperta est,
Omnia quae magni Vates, sanctissima corda,
Corda Deo propiora, suis scripsere libellis,
Posteritas uti sera, secuturi quem nores [(perhaps: ?)] ,
Exemplar tristis breve conditionis haberent.
[Note: 415 ] Quodsi certa fides, non ullo tempore quem quam
Nativo caruisse malo; contra ilicet omnes
Principio a primo vivendi, in maxima sensim
Innumerabilibus culpis se damna ruisse:
Nemo dehinc poterit talem sperare colendo
[Note: 420 ] Humanos, vitam, mores, quae sancta Iehovae
Legibus accedat, pariatque, aeterna, salutem.
Ergo alia est medicina malis, alia omnibus istis
Inquirenda via est: quam cum comprendere nemo
Viribus ipse suis valeat, nec sensibus umquam,
[Note: 425 ] Scilicet in primo corruptis lacte bibendi,
Exosisque Deum, et peccato semper amicis;
Hic licet in genium quoque, mortalisque laborem
Conspicere arbitrii, rerumque adsciscere cursus.
Non etenim usque adeo caeca est animalis in omni
[Note: 430 ] Pectore consilii vis, alto didita caelo,
Ut quod quisque suis non possit viribus aptum
Conficere, optatoque potitum tradere sini,
Non videat sibi ab auxilio maiore petendum.
Sic igitur nostrae volventes maxima Curae
[Note: 435 ] Momina, criminibus quoniam vita omnis abundat,
Nec superest ulli in meritis spes tradita privis:
Quippe ubi fons viro [(transcriber); sic: viru] fluit incurabilis atro,
Et penetralibus regnat vis morbida in hiris,
Nequiquam fluvium studeas medicare perennem,

[Note: 440 ] Aut levibus teneros artus in volvere lanis;
Altus in immensa proavorum tabe laborat
Pallor, et infirmos macies vix sustinet artus.
Tali opus est medico, qui, cum penetralibus ipsis
Perfidiam exegit veterem, nova membra, novumque
[Note: 445 ] Restituat pectus, mentemque in pectora puram.
Hunc ubi, io mortalis homo, tristissima caeni
Proluvies, nulla a vitiis virtute redempte,
Invenies? Non quaere domi, aut fetentia priscae
Collige, vane, luis religamina, turpia visu,
[Note: 450 ] Foedorum monumenta operum; nec inania vitae
Purgamenta tuae, queis [Reg: quibus] te duce niteris in te:
Nulla medela malis, quin ulcus ab ulcere surgat,
Quin putredo rapax, ipsis suffusa medullis,
Vitales fluat in latices, nisi maior ab alto
[Note: 455 ] Cura procul veniat, sontemque humoris in ipso
Fonte necet flammam, et cunabula deleat aegri.
Haec Operum sunt facta tuorum, haec praemia morum,
Nec tibi quod placeant, necte quod tristia tecum
Delectent, prava esse minus, vel turpia, credas.
[Note: 460 ] Non tibi iudicium de te, rebusque gerendis,
Sed sibi seposuit patris Omnipotentia Magni.
Nulla igitur, quae te secedere, Regula, vulgo,
Ieiunare iubet, supra viresque modumque,
Prodere coniugium, peregre pede currere nudo,
[Note: 465 ] Mille alias tales iungens, stultissima, nugas,
Decipiat: Non ista operum sunt grana proborum,
Queis [Reg: Quibus] adolere aras, queis [Reg: quibus] suavem incendere odorem,
Mandavit Dominus: Non si, pellucida tabe,
Viscera vix toto semel anno pascere posses,
[Note: 470 ] Ista fames, sitis ista Deo, ceu iussa, placeret.
Non medicas sic ille manus, non pinguia praestat
Felicis fomenta olei. Quin lurida quamvis
Eiuret facies dominantem in viscera flammam:
Luxuries tamen intus edacibus omnia rodit

[Note: 475 ] Ignibus, et stimulos vitiis obscura ministrat.
Usque adeo, ut, persaepe aliis quae testibus ingens
Lux vetat adversi Solis, his turpior in se
Permittat situ, et tenebris mala velet amicis,
Proritans caecis immania facta latebris.
[Note: 480 ] Ergo alia hic tentanda via est, aliisque movendum
Auxiliis, uti divinus sua munera Paean.
Explicet, et liquidis emendet vulnera sucis.
Nec coniecturis, aut simplicis omine verbi,
Expediunda via est: certo se tramite dium
[Note: 485 ] Monstrat iter, celeresque sequi iubet alta iugales.
Scilicet ALMA FIDES, nil non Rationis, iniquae
Iudicis, educit momento et sidera pinnis
Salvificis sibi nuda petit; si dicere contra
Audet, et humanas acies offerre, Sophista,
[Note: 490 ] Maxima de nihilo verborum pompa movetur,
Et redit in nihilum, numquam nectendus arenae
Funis, ubi primis nusquam postrema cohaerent.
Summa cadit, strictoque in fomite fracta necatur,
Quam, scintilla, prius vivos ascendat in ignes.
[Note: 495 ] Certa salus oblata homini est in sanguine Christi,
Illius ergo omnes laxat Clementia habenas,
Fecundoque implet credentum pectora voto.
Quod si vera Dei vox est, si credere Verae
Quisquam debet homo, quo constant nomine Vitae,
[Note: 500 ] Numquam aliam quaerent mortalia saecula praedem
Caelestis Sophiae, quam quae complexa fidele
Pectus, agit castum Domini ad praesepia ovile,
Quam si quis contra velit hiscere, pectore toto
Nec quicquam caelestis habet spirare Camenae.
[Note: 505 ] Huc etenim Vatum doctrina, huc Regius omnis
Nablia flectit Honos, psalteria mystica pulsans:
Huc exempla adigunt, huc denique quatuor alis
Singula dicta volant, quas sufficit Angelus adstans,
Quas Bovis effigies, quas blandi Forma Leonis;

[Note: 510 ] Quas Aquilae pernix caelo decurrere vultus.
Ipsa sacrosancti dum stat super, hostia, saxi
Sacra typum, non mactantis merita ulla celebrat
Sacrifici: nec plebis agit bona facta per auras;
Sanguinis aspectu fusi, Pietate benigna,
[Note: 515 ] Omnipotens Sacrum instituit: non bruta quod illi
Aut flammis consumpta, cadavera, caesave ferro
Suave darent Epulum; sed venturi ominis ergo
Sanctificum cultris fudit, sacer ordo, cruorem.
Hic benedictus erat, saeclorum Gloria, Christus;
[Note: 520 ] Quem spes prima Patrum, quem successura sequentum,
Comprensum [Reg: Comprehensum] tenet arcta Fides. Si caeca suorum
Mens operum caeleste potest vice prendere regnum.
Quae ratio est? Quae celsa latent mysteria visu?
Quive subest, vinclis haerens immanibus, obex?
[Note: 525 ] Quod veterum Heroum tot milia, tanta relatu
Agmina, tot Proceres, non in sua quisque tulerunt
Facta salutiferum pondus? Cur poplite flexo
Quisque, suos temnens, Domini speravit honores?
Illum exorandum quaerebant mente serena,
[Note: 530 ] Supplicibus fibris animi; per sanguinis usum,
Bestia quam crebras fudit mactata per aras:
Sperantes non fusa solo, calcataque passim
Signa necis, sed venturi mysteria Christi:
Immaculatum Agnum, quem, pro pietate paterna,
[Note: 535 ] Constituit carorum hominum divaeque potentem
Iustitiae, pater Omnipotens, praedemque, Ducemque.
Hunc temerat, quoties humana industria iuxta
Sutile nectere opus, vel iniqua explere laborat
Texta manu, queis [Reg: quibus] deesse aliquid, temeraria, censet.
[Note: 540 ] Nempe Dei summum tangit blasphemia Numen,
Quae fecisse aliquid, quae constituisse Iehovam
Imperfectum, audet male sano edicere nisu.
Quid dicam, quo sit veneranda redemptio cultu
Humani generis, qua nil maiusve priusve

[Note: 545 ] Ipsa potest potuitve dare Omnipotentia mundo?
Huic operi procul omne aliud, procul omnia cedunt,
Quae vel mens acie tangit, vel lingua profatur.
Nec tamen hinc mala sacrilegos astutia diri
Serpentis tenet assultus; quin frivola castis
[Note: 550 ] Accedat, rumpatque, superbia, spemque fidemque,
Inque labore suo quaerat decepta salutem.
Ah miseri! si quisque suae se in pectore mentis
Exigat ad Libram, et rerum deliria ponat:
Nemo umquam, quocumque modo sua facta secutus,
[Note: 555 ] Austeram qui atro vitam laceravit abusu,
Perfidus ipse sibi, nullo non sidere laevus,
Trux aliis, ceu larva volans, fugiensque sequentem,
Suffecit per se ipse sibi; quin turbidus intra
Pectora Iustitiae divae furor omnia vertat
[Note: 560 ] Munimenta Operum, velut aegri straminis umbram,
Quo non ulla potest umquam vis hostica pelli.
Et cum mente alia, cumque auxiliaribus istis,
Horrendos Satanae insultus, aeternaque credas
Poenarum meritis depelli examina vanis,
[Note: 565 ] Placarique Deum, toto qui pectore cultum
Flagitat, et fibras sequitur, mentemque profundam?
Sic Sacri sanxere Patres, sic optimus inter
Non nimium veteres, Sina de monte, Ioannes,
Nobile qui saeclis dedit immortalibus auctor
[Note: 570 ] Barlaami Monumentum, atque Indi dogmata Regis;
Quod relegens, usuque probans, mirabile contra
Divitias stolidas, et quae ludibria rerum
Mille premunt animos, fateor medicamen habere.
Atque, uti Posteritas sancti figmenta Poetae
[Note: 575 ] Concelebret melius, sensuque haerescere cogat,
Non aliis numeris, aliove exscripsimus oestro,
Quam quibus et quo omnem Christiani muneris artem,
Qua licuit, libris ter iussimus ire quaternis
Alta per ora virum; queis [Reg: quibus] et nunc, tempore tristi,

[Note: 580 ] Non nostris sine promeritis, haec dulcia puro
Carmina concentu Fidei libamus ad aram.
Det Pater Omnipotens ut, quamvis debile, coeptum
Mens tamen ipsa probet Domino; nec fruge sine omni
Spica quoque haec sanctae succedat in horrea caulae:
[Note: 585 ] Dum maiora retro premimus sollerte notandi
Ingenio, veterum monitus, unde arduus inter
Heroas quondam, Christo gratissimus Augur,
Egregia, vates, tangam astra micantia fama.
Lurida quem terrae soboles, monstrosaque turpi
[Note: 590 ] Barbaries frustra vulgo componere certat;
Invidiae Victor, Victor saeclique suique;
Nunc etiam ille Deos, nunc sancta Oracula, praesens
Posteritatis Amor, numeris commendat amoenis.

DE FIDE SALVIFICA. LIBER II.

SAcra per insignes loquitur dum carmina ductus
Inspirata Deo, fons certae, Pagina, Lucis;
Ipsum inter reliquas Dominum dat visere formas
Sponsi habitu, thalamum cuius pulcherrimus ordo
[Note: 5 ] Virgineae veniant celebrare hinc inde Choreae.
Hae duplici censu Sponsum observare leguntur:
Pars fatuae; pars, egregia cum mente, sagaces.
Utraque, dum studio venturum exspectat amico
Prae foribus Dominum, somno sopita manebat.
[Note: 10 ] At praesaga cohors sapientum, ubi densa tenebris
Nox aderat, furvisve diem contexerat alis,
Lampadas igniferas multo saturarat olivo,
Palladio haud parcens, venturi cauta, liquori.
Altera, quae stolido tantum praesentia visu

[Note: 15 ] Spectabat, mentemque solo depressa tenebat,
Dum studiis sensim in dormiscit inanibus, inter
Lucis et obscurae crepera obluctamina Noctis,
Oblita nullum servabat lampade sucum;
Arida sed, stipulis immortua, flamma peribat.
[Note: 20 ] Ecce autem, medio dum torpent omnia somno,
Magnus ab excelso Sponsus descendit Olympo,
Optatos thalamos aditurus ut alta suorum
Vota senum praesens votivo fine coronet.
Cum iam igitur celeri ferverent cuncta tumultu,
[Note: 25 ] Pars ea virginei, quae vivo lampadas igni
Munierat, assumpta chori est; pars altera, frustra.
Implorans harum auxilium de nocte, relicta est.
Quaeritis, o quicumque oculis caelestia rectis
Suspicitis, mentemque solo seducitis altam;
[Note: 30 ] Altam, Evangelici sequitur dum mystica Libri
Sensa procul, tenebrasque vagae Rationis abhorret:
Quid sibi vis fati velit inpenetrabilis huius?
Nempe quod aeternae reparatio viva Salutis
Non aliis numeris, alio non omine, iungit
[Note: 35 ] Mortalem Christo coetum, quam cum innuba Virgo
Coniugio Sponsum stabili sibi iungit amantem.
Scilicet haec totum est Ecclesia fixa per orbem,
Fixa Prophetarum et Regum sermone priorum;
Mox et Apostolici vestigia dogmatis intrans:
[Note: 40 ] Hanc sibi dum festis iungit genialibus auctor,
Undique ad egregios festinat coetus honores,
Non sexu, non flore aevi, non nomine compar.
Scilicet in nullo posuit discrimina Rector
Omnipotens, nisi in hoc, ut lampade regnet in aegra
[Note: 45 ] Vis olei, pollens tenebras exstingvere rerum.
Hanc qui prudenti, dum vivunt, mente pararunt,
Adventum Sponsi, secura mente, sopori
Concedant licet, obscuro quoque fidere tuti,
Exspectant: pars porro, animi delira profani,

[Note: 50 ] Dum secura sui, nullis infesta tenebris,
Immoritur; sine pastu ignem, sine luce lucernam,
Servat, et alterius se inopem solatur olivo.
At, cum praecipiti venit hora suprema recessu,
Et Sponsum praesentem omnis chorus, aethere toto,
[Note: 55 ] Sanctorum sequitur Procerum; delira caterva,
Dum, palans animi, mercatum hinc indeque currit,
Amittit tempusque suum, finemque Salutis.
Sic stat noscendi felix sententia fati.
Ast olei quae forma, quis altae lampadis ordo,
[Note: 60 ] Quae ratio maneat, parvi ut stilla ignea olivi
Sustineat vitam, vero sermone docendum est.
Pars adeo adversans Fidei, dare prompta decorem
Humanis meritis, quamvis cum dogmate toto
Christiani pugnet, quod demonstravimus, Orbis:
[Note: 65 ] Absurdis tamen haec cumulat quoque frivola nugis,
Ut meritis iisdem, censuque operum omne bonorum
Adscribant pignus, seque hoc sermone fatigent.
Lucet ut in facili flammae flos lampade felix:
Sic operum lucere bonorum exempla necesse est,
[Note: 70 ] Ut felix iter optato quem sistat Olympo.
Sed, fatui, non de igne istic, non lumine flammae,
Sermo merus, super est oleo sententia Christi.
Ut iam expers olei non ulla in lampade flamma est:
Sic, nisi clara Fides, de puro proflua corde,
[Note: 75 ] Res Operum cernat, sordent procul omnia coepta,
Deficiunt Ratioque et Gratia, credita Christo.
Haec tenebras, media quamvis pallente Diana,
Nocturno pellit vigili; si victa sopore
Lumina declinat, custos sanctissima iuxta
[Note: 80 ] Excubat, et longam sedet in statione per umbram.
Hanc veniens sponsus, cum iam sententia certa
Damnabitque malos, castosque inducet Olympo,
Solam adeo inquirit, solam sibi poscit habendam.
Non illi sacra Virginitas, non nobile quicquam

[Note: 85 ] Servandi postis studium placuisse refertur,
Queis [Reg: Quibus] fatuae pariter cum sana-mente-puellis
Certabant, operique bono sua iussa dicabant:
Sed pariles meritis, et Sponsi ad summa paratas
Obsequia, una Fides infesto separat actu.
[Note: 90 ] Nempe quod alterius contempto lumine flammae
Lampadibus propriis pars, orbis, credit, olivo;
Pars alia adscita servat mysteria Luce.
Lux hominum est Christus; lux altera, lucis ad huius
Quae ducit radios, Vitamque a Sole ministrat,
[Note: 95 ] Alma Fides Felix, mihi qui se credidit uni,
Ipsum ego sum Verum, Via Vitae, Norma Salutis,
Clamat Christus amans: Accedite Fontis ad huius
Dulcia, non ullo venalia, pocula, censu;
Hinc bibite aeternam, reparata Mente, salutem.
[Note: 100 ] Sic Pater Omnipotens Mundum dilexit, ut illi
Unigenam sobolem redimendo traderet, ut ne
Ullus ab Electis toto procul orbe periret,
Lex hominem in Poenam, numquam extricabilis, aufert;
Sponte cadunt merita, et veteris fuga maxima culpae,
[Note: 105 ] Christus ego, impletum tanti mysteria monstri,
Christus ego, ex alto venio: mea maxima Vita
Funesto in ligno letum miserabile obibit,
Ut quicquid sanctorum hominum est, sic vivere possit,
Censeat ut nostris sibi succursum esse medelis.
[Note: 110 ] Ille ego, quem veteris praefatio monstrat Esaiae,
Vestrum adsum scelus, et vestras purgare luelas.
Haec, quae me variis lacerant, tormenta, flagellis,
Non ego promerui divino in corpore noxis
Exantlare meis, proles invicta Tonantis,
[Note: 115 ] Vester honos, mea cassa suis iniuria culpis.
Tanta Patris summi temeratae ob crimina Legis
Iustitia est, ut, si vestros reparare reatus
Filius ipse Dei cupiam, vice iura necessum
Sit vestra subiisse crucis, mortemque pacisci.

[Note: 120 ] At iam hominis mihi tantus amor; solia alta parentis
Deserui, Verumque latens in saecula fudi.
Stulta Superstitio dirorum altaria caeca
Spirituum infuso procul omnia lumine cedunt.
Iamque renatus homo novae in ordia nobile Vitae
[Note: 125 ] Pectus agit, sanctique capax sermonis ab alto,
Discit amare Deum, praesentia temnere discit.
Nosse [Reg: Novisse] salutiferum pignus, nosse [Reg: nosse] ardua vitae
Caelestis decora, et venturae gaudia palmae.
His iam pro meritis, pro tanta mole Bonorum,
[Note: 130 ] Nil posco, nisi CREDE mihi: nolo horrida Legis,
Quamvis caelesti quondam, iuga, condita iussu.
Sola FIDES haec dicta potest, haec prendere Dona.
Quod si non verbis pote CREDERE, CREDE meorum
Victus, homo, pretiis Operum; Miracula cogent.
[Note: 135 ] Non haec iam nudo Sapientia dia profatu
Proponit miseris, sed et alto condita iure
Iurando firmata dedit: certissima lex est.
Per Vitam tibi IuRO meam (sunt carmina Christi)
Quicumque in nostrum Nomen, Vitamque Necemque,
[Note: 140 ] Credideris, stent dicta Fide, potiere Salutem.
Interea iam ubi sunt larvalia dicta furentum:
Ibo ego praecipiti desertum saecula cursu,
Corpus ut infelix magno tortore fatigem:
Ibo ego sanctorum longe fana omnia circum,
[Note: 145 ] Omne latus Mundi nudis decurrere plantis,
Aedificabo aulas; multis proventibus aras
Augebo, sacros aditus venerabor, et ossa
Functorum Procerum, magna Pietate, novabo.
Instituam, sero quae, Regula certa, Nepoti
[Note: 150 ] Det, nostro exemplo, caeli ad sublimia cursum.
Vota Deo, Sanctisque Dei, quae nuncupo, amicis,
Posteritas ut nostra colat, sacrisque Levitis
Magnificis adsit Donis, testamine firmo
Prospiciam; moriens certa me Veste notabo,

[Note: 155 ] Ut nequeant hostes fugientem prendere taetri.
Mille alias Operumque vias, Merita inclita Vitae,
Constituam, magnoque adero mihi ad omnia censu,
Ut felicem animam choreis caelestibus indam.
Iam qui prima Dei vidisti Oracula Christi,
[Note: 160 ] Ad sua per solam poscentis saecla suorum,
Regna Fidem, qui cetera ais non esse superbi
Insultus Satanae, et vacuae deliria Larvae?
Tune quod Omnipotens, proprio sibi sanguine fuso
In mortem, peperit, cuius pretiumque decusque
[Note: 165 ] Mille omnes mundi nequeant comprendere solo
Intuitu, nedum certa ratione tenere:
Tune, pudore carens, et nescia, Larva, salutis,
Hoc tam ridiculis, tam sub dis, rebus, ineptis,
Stultior ut quovis fatuo deliria cernat?
[Note: 170 ] Quid tua futilitas, quid corporis aestus inertis,
Quid confutarum mille improba tegmina fraudum,
Quid moles indutae auro, quid cursus in Orbem
Insanus, quid mille modis ridenda priorum
Foeda superstitio, quae manibus addit odores
[Note: 175 ] Turificos, atque Ossa, Dei pro Numine, adorat:
Quid faciant, uti mens purgata a crimine primo
Insita deponat veteris vestigia culpae?
Ah miser, et Christi nomen, gentemque fateris,
Et liquido Satanam eiurasti [Reg: eiuravisti] in Fonte tyrannum,
[Note: 180 ] Usque adeo caecus morum, Vitaeque, Tuique,
Servitium ut dirum nec in his agnoscere possis,
Quo te pura Dei, quo Gratia pura IEHOVAE
Exemit Christi? Nec in his stant Crimina culpis.
Ecce, ferox contra sensus hominumque Deumque,
[Note: 185 ] Scripturaeque omnis pondus, certasque loquelas,
Infernas inter poenas summamque Salutem,
Aedificat medios fallax conclusio postes,
Stridentes flammis, Furiisque immanibus aptos:
Huc, miseri absque Fide, mille in tormenta recentes

[Note: 190 ] Corporis a cultu Mentes, sine lege trahendas;
Ni qua suis meritis sese, dum Vita manebat,
Dempserit e numero sontum, caeloque dicarit:
Huc, inquit, purganda animarum, huc undique cursu
Praecipiti, Natura, ruit; pro crimine Vitae
[Note: 195 ] Quaeque suos patitur manes; quaeque ignea sentit
Fornace in magna veteris purgamina culpae,
Donec, in album adeo denigro excocta colore,
Transvolet in caelum, et gremio sese inferat Abram.
At quid mentis habes, Christi, qui talia credis
[Note: 200 ] Discipulus? persvasa tibi vis dicere; sorte est
Somnia uti referas, vacuas ludentia mentes.
Namque ego vix usquam sanis cum sensibus ullum
Christicolam superesse putem, qui turpia Larvae
Ludicra Tartareae non hoc in figmine cernat.
[Note: 205 ] Dic mihi, quae Ratio Baptismatis orgia servat?
Cur peccata cuique sua, hoc in tempore Vitae
Credenti Christo, Benedictio Sacra remittat?
Cur, qui firma fide sibi pectora condita soli
Istic crediderit, totam sperare Salutem
[Note: 210 ] Post abitum, non una iubet de Codice Sacro
Lectio, sed constans totius Regula Veri?
Vitaque, quae nulla est Animae nisi corpore iuncto,
Tu tres infelix, infelicissime, condis,
Corpus ut absentem non sentiat aspera functum
[Note: 215 ] Ferre animam: quae si peccavit corpore in ipso,
Peccavitque habitans, et eidem hoc intulit irae.
Certe adeo si quid meritis morientis IESU,
Et culpam uno omnem Sponsae delentis Honore,
Adversum fingive potest, aut voce referri,
[Note: 220 ] Quod simul et cunctis se sensibus undique totum
Opponat, facile est scelerato huic tradere palmam
Figmento Satanae: qui noctescentibus almae
Cum studiis Sophiae variis sese artibus hostem
Offerret, stridensque dolis, et fulmine pugnax,

[Note: 225 ] Sacrificis fatuis, et in unum hoc denique factis,
Infelicem auri ingluviem, fecundaque habendo
Iniecit simulacra parandi ante omnia census;
Ut vita in turpi longe thalamoque focoque,
Otia lenta libidinibus, luxuque, foverent.
[Note: 230 ] Hi miseram in plebem, nulla non arte trahendam,
Dogmata severunt, miseris ut manibus auro
Subveniant Maiorum, et vitam his aere reponant.
Scilicet ut primum sonat aeris in assere clangor,
Ilicet igne erepta sacro, purgataque noxis
[Note: 235 ] Subsiliat, certoque, Anima, hinc potiatur Olympo.
Quid scelerum indulsisse sibi Satanae improba coepta
Rite neges, siquis tot saecula talibus Orbem
Illusisse vides nugis? Quae Gratia Christi est?
Fons ubi inexhaustae Pietatis? Ubi alta cruoris
[Note: 240 ] Effusi merita? et fixum atro ex hoste tropaeum?
Scilicet haec te causa mori, tua maxima coepta
Inde adeo a facto voluit detexere mundo,
Alme Deus, Deus alme, ut, quae, reparatio gentis
Humanae, solo Christi tibi sanguine constat,
[Note: 245 ] Trudat eam in foedi Satanae lex carceris umbram;
Unde, dato exemptam, vox, asse, reducat ad astra
Sacrifici? Sic nempe tui docuere minores,
Scilicet hoc Sancti monstrant Oracula coetus,
Hoc et Apostolicae pridem docuere cathedrae?
[Note: 250 ] Hei mihi, quas tenebras, quae rerum oblivia passa est,
Non alio certe foedarum examine rerum,
Quam quod seposito se dogmate Codicis almi
Deliras dedit in nugas, Ratio; Omnia recta
Humanis sunt mersa logis, unde infima summis
[Note: 255 ] Mixta diu iacuere, Fides germana pependit
In dubio, Spes et Charis, orbae lumine claro,
Claustrales coluere situs; in messe maligna.
Verorum Christi servorum, ad tempora prisca!
Nunc quoque, eum radiis florentibus undique priscus

[Note: 260 ] Instauratur honos, exemplaque perfida cessant;
Non tamen haec animis miserorum, haec moribus, aegris,
Evelli valet, ut penita in praecordia regnans
Deceptorum hominum, Persuasio, nectere Christi
Aeternis meritis opera huius inania Vitae.
[Note: 265 ] Vita suis numeris, ut Christi Gloria constet,
Lenis eat, facilisque, nec ulla in crimina pugnet.
Spiritus iste, cui, Christi, fervimus, ovile,
Servilis non est; sed in hoc fiducia felix,
Ut Patrem complexa Deum; quodcumque rogamus
[Note: 270 ] Utile, praesto aderit: super omnia certa salutis
Aeternae Ratio est. Utcumque hic mobile corpus
Fluctuet, afflictamque trahat per tristia mentem:
Celsa operum Regina Fides, Regina bonorum
Exactrix operum Christo probat omnia facta.
[Note: 275 ] Nempe nihil faciet, quod huic neget esse decorum,
In quo spirat amans, in quo illius optima vitae
Gaudia, iam vivens isthac in valle dolorum,
Participat, nulloque manet turbanda tumultu.
Nullus ad hanc animi penetrat variabilis aestus,
[Note: 280 ] Non Fortuna ruens, non blanda peste Voluptas.
Cuncta Creatorisque Redemptorisque potiti
Postponit meritis, et in hoc sibi vivit amato.
Ficta procul Pietas, et sordida cura laborum,
Et stricti in corpus stimuli. Satis undique laevi
[Note: 285 ] Erroris, vafer hostis, agit; nullo ordine constat
Ordo, procul rebus succedere agrestibus antris,
Eiurare homines. Bene qui sibi vivere credit,
Vivat et ille aliis, aliisque; hanc ordine vitam,
Hortando fessos, pigris instando, coronet
[Note: 290 ] Fine bono, sertumque ferat, quod maximus auctor
Ostentat caelo, numquam marcentibus aptum
Floribus, et liquida constans virtute per aevum.
Non Labor haec promissa tenet, non perfidus illis
Aspirat patricida sui: Bene maximus auctor

[Note: 295 ] Plurima disposuit mundo, grataque fruenda
Mente dedit miseris; haec sunt capienda, nihilque
Numinis adversum sacros licet edere nisus.
Tantum etenim est, tantumque mali fert, temnere pulchrum,
Quam foedum laudare: eadem stat gratia utrique.
[Note: 300 ] At furor infelix miserorum, et, prodiga mentis,
Dira superstitio, quibus iram provocat in se
Caelestis Domini, meritis haec addere pugnat,
Et turpem assuto centonem fingere panno.
Usus inest cunctis, et dulcis gratia, rebus,
[Note: 305 ] Quae vocat in numeros animum curamque relictos,
Ut, suavi satie perculsi, ante omnia discant
Mortales miseri, tantorum operumque bonorumque
Ingentem laudare Patrem, qui mitia rebus
Lumina deflectat longa sub nocte iacentum,
[Note: 310 ] Nec tantis culpis, nec tanta mole Laborum
Excutiatve paternum animum, Curamve fidelem
Degeneris sobolis, nec in isthaec crimina factae.
Aspice quae Paullus, Sanctique uno Ordine, Patres
Instrumenti adeo faciant iubeantque recentis,
[Note: 315 ] Inde usque a primi revoluto tempore Christi.
Nempe inter vivos vivi vixere, nec umquam
Secessu populum, aut actus damnasse quiete
In venies, missos ideo, ut lux dogmatis alti
Splendorem late traheret, tenebrasque fugaret.
[Note: 320 ] Ipsa etiam Veri loquitur sic Regula, Christus:
Lux coram populo, date, luceat, indita vobis,
Illustrem ut nemo densa sub nocte lucernam
Abscondit super impositi curvamine saxi,
Sed liquidum iubar in mediis late aedibus altam
[Note: 325 ] Spargere dat lucem, et vestire patentia tecta.
Haec Fidei ratio est, quae, cum semel ardua cepit
Pectora, fructiferis floret nitidissima ramis,
Atque adeo e fructu dubiam cognoscere ius est;
Nempe uti nec spinas flavam producere aristam,

[Note: 330 ] Nec lolium infelix uvis turgere videbis:
Sic poterit vere castis se moribus, et qui
Rite Deo placeant, nemo praeponere vulgo;
Sint nisi corda fide penitus munita serena.
Sic neque sancta Fides diris in moribus umquam
[Note: 335 ] Invenienda habitat. Non cassa vocabula rerum
Haerent in numeris; et lubrica carmina volvunt.
Fida Comes virtus operum est intrinseca, nec se
Furatur visu, aut externis distinet ausis.
Non tamen, ut strictus Vitae variabilis ordo,
[Note: 340 ] Aut rudis, et nullo non tempore tristis, imago
Curarum, exeso virtutem in corpore ponat
Salvificam: cum magna animae hic vertatur et adsit,
Non frustra quaesita, salus, non membra, nec aegrae
Eluvies cratis tantum expendenda subibit,
[Note: 345 ] Quantum mentis honos, et conscia numinis alti
Sancta Fides: quae, cum cruce caelica Vita pependit,
Astitit a latere, et, roseum bibitura cruorem,
Excepit calice insigni, quem postera saecla
Mandatum seris coluere Nepotibus, et per
[Note: 350 ] Omne colent aevum, Dominoque in fine probabunt.
Hinc tot Martyribus constans, illustre, corona,
Sidus agit caelo, atque exempla sequentibus offert.
Hunc calicem innumeri, primorum milia, coetus
Heroum, sanxere suo per tormina leto.
[Note: 355 ] Nemo operum meritis, aut surdo nisus honore,
Sed decore immenso Fidei, quae, rapta caducis
Horrentum tenebris rerum, dabat incluta caelo
Lumina: praesenti quamvis iam corpore mundo,
Non sine Luce tamen mira, mortalis adesset,
[Note: 360 ] Mens tamen in Christi, longe seducta, nitebat
Vulneribus, spretis tortoribus, et nece tempta.
Quod si inter cunctis, miracula, didita saeclis,
Unum aliquod velis excipere, et dare cetera pone,
Hoc recta ratione queas, hoc ordine certo

[Note: 365 ] Eligere, ut reliquis mage mirum et nobile cunctis.
Quod mortalis homo, lutea compage coactus,
Auxiliis nullis, medio in terrore minarum,
Praesentemque necem, tormentaque maxima, diris
Exquisita modis, atque ingeniosa dolorum
[Note: 370 ] Instrumenta, tot artificum collata labore,
Tot saevis instructa dolis, ignique parata,
Sponte, animo egregio, non ullo turbine quassus,
Tempserit, atque ipsam properarit prendere mortem;
Saltim ut conceptae Fidei fiducia magnos
[Note: 375 ] Iret in Eventus, sperataque gaudia, nullis
Visa oculis, numquam mortalibus auribus hausta,
Tangeret acer amor. Celsi stupuere Catones,
Curiaque, augusto pollens, Romana, Senatu,
Nil tale auditum saeclis, ut corpore clausa
[Note: 380 ] Mens etiam, tamen in superos excederet aestus,
Mortem ipsam cupiens venturae nomine Vitae.
Hic confusa tacet Ratio, Virtutis amarae
Delicuere situs; quaesita Laboribus aegris,
Compositi vis magna animi, maioribus istic
[Note: 385 ] Urgeri stimulis confessa, in se ipsa recessit.
Nec gravibus placuit divinum inducere dogma
Consiliis, sed prima sacrae cunabula Sectae
Piscantum struxere chori: sed maxima Virtus
Continuo mundum, atque ipsam contemnere Mortem
[Note: 390 ] Edocuit, superante fide. Baptismate sacro,
Spiritus e celso rapidus veniebat Olympo,
Purpureas vibrans linguas et nectare Mentem
Vivo adolens: procul omne mali Geniique, Luisque,
Adventum Procerum nomen fugiebat, et atrox
[Note: 395 ] Artubus obsessis morborum exercitus ibat;
Donec in immensum, parvis oriunda latebris,
Excrevit virtus, et in ipsa altaria regnans
Dirorum Lemurum, sceptra alta auroque coronas
Sustulit insignes, Christi ad praesepia praedam.

[Note: 400 ] Versa hominum studia, et longum quaesita per aevum
Irrita quae multis fuerat spatiisque locisque,
Paruit in Lucem generosi Regula Veri;
Non humano opere, aut ullo potiunda labore,
Sed divina trahens celsi commercia Caeli.
[Note: 405 ] Quodsi exhinc Procerum collegia Magna videbis,
Quae super exorta, firmataque undique pulchre,
Relligione Dei, normas sanxere salubres;
Non operum fixere iuga, aut vinxere fideles
Praescriptis coetus ut constent rebus agendis,
[Note: 410 ] Omnia sed Sacri scrutantes Codicis acta
Innumeris unam statuere ex moenibus arcem:
Quam Nicaea sacrans, Ter centum Patribus aptam,
Descripsit saeclis, servantque hac Lege Nepotes,
Posteritas nullis velit ut temerare sub annis.
[Note: 415 ] Hac comprensa omnis Christi doctrina tenetur,
Servat et invictum contra omnia fulmina pondus.
Hac olim ipse Oriens, hac Occasusque, Viaeque
Australes vixere Deo: post perfidus hostis
Abstraxit partem meliorem. Orientis habenas
[Note: 420 ] Dirus Arabs, monstrum fecunda immanius hydra,
Abripuit lacerans, foedisque altaria Christi
Spurcavit manibus, cui fabula mollis inertes
Instruit in Luxum Caelos; ipsumque Tonantem
Monstrificis culpis, et prodigialibus ausis
[Note: 425 ] Subdidit, incestans sanctae mysteria Legis.
Aegra superstitio, taetris innisa relatu
Criminibus, partes adeo stupefecit Eoas,
Ut vix salvifici parvas sit visere Verbi
Relliquias per tot Regna, et mille, amplius, Urbes
[Note: 430 ] Ipsum adeo Solium Iudae, montemque Davidis
Trux furia insedit, stabulisque immanibus aras
Opprimit, atque auro vendit spectacula Christi.
Parte alia in vertit Meritorum laude malorum
Hesperii partem mundi, ut vix ultimus almae

[Note: 435 ] Doctrinae superesset apex, claustralia cuncti
Ore celebrabant Opera, effectuque probabant.
Interea quasi Victa, Fides, quasi serva sinistrae
Succubuit sorti, et se carcere texit iniquo.
Regnabant fictae, nullo sub iudice, lites,
[Note: 440 ] Et schola sub stolidis maerebat lusa Sophistis.
Illi altercantes immani murmure circum
Principia, aeterno non expediunda labore,
Impia Aristotelis ducebant dogmata Christi
In pura nixas animi Pietate loquelas;
[Note: 445 ] Ut facerent sine mente Chaos, sine lumine noctem.
Palabant artes, studii pallebat honesti
Ardor, et uno omnis langvebat tempore Pallas.
Cuius deliciis, et comptae fulgure linguae
Egregii quondam Proceres, sanctissimus ordo,
[Note: 450 ] Ambrosiusque Patens, Augustinusque Sacerdos,
Et Stridonis honos, et mille vocabula Patrum,
Pugnarant contra sectarum immania saecla.
Namque adeo haec constans divini regula fati est,
Cum tenebras sanctis inducunt nubila libris,
[Note: 455 ] Imminet et nostris Poenae nox improba noxis,
Haec primum Omnipotens studia, haec convellere saevo
Permittit Satanae, quae Libertatis honorum
Nomen habent, animosque electis floribus ornant,
Dicendique vias, et Sacra Poetica comunt:
[Note: 460 ] Lectio quae priscis tradit scriptoribus haerens
Illustratque novis, orbemque absolvere perstat.
Viderunt mihi dicta istic persaepe parentes,
Viderunt atavi, nostro quoque forsitan aevo
Imminet ista lues, scelera ut deformia crescunt,
[Note: 465 ] Decrescit Pietas, virtusque effloruit omnis.
Sic cum faece gravi purganda, Ecclesia, tandem
Centum retro annis, veteres gestiret adempto
Exuvias renovare situ, procul omnis in artes
Surrexitque Europa novas, veteresque libellos

[Note: 470 ] Excussit latebris, et trans mare laeta cucurrit,
Hellados ut priscae, tot iam interrupta malignis
Fragmina naufragiis, veteres revocaret in usus
Hinc disciplinae, Linguaeque, et culta Poesis,
Historiaeque fides, saeclis melioribus ingens,
[Note: 475 ] Erexere caput, redivivaque nomina Romae,
Florentis quondam, Geticas fugere tenebras.
Iam cum Luce Dei, iam cum Pietate Fideque,
Omne licet doctis aevum condiscere chartis.
Quicquid, ab immenso velut atrae turbine nubis,
[Note: 480 ] Diluvium infelix veterum sinit esse superstes
Librorum, redit in Vitam, celerique notatum
Scribitur arte typis; quam, sera in saecula, certa
Seposuit pater Omnipotens ratione latendi:
Scilicet ut, cum iam rerum super ultima finis
[Note: 485 ] Immineat, restetque nihil, nisi Iudicis almi
Adventus, quem Sancta cohors super omnia poscit;
Didita voce nova, et cunctis bene condita linguis,
Ceu quondam vivo Procerum sermone docentum,
Sic Evangelii lux apta papyro,
[Note: 490 ] Nunc, iterata velut, latus omne perambulet Orbis.
Iam proprio fruitur sacrarum interprete Legum,
Quondam Barbarie, Teuto, damnatus agresti,
Nec Latii gnarus, nec Graii conscius oris:
Nunc etiam Hebraei pollens Idiomatis usu.
[Note: 495 ] Invidia Europae Gallorum aptissima cantu
Nunc Venus in dociles cogit Psalteria rhythmos;
Hispani gravitas sermonis, et Itala Pytho,
Pro se quaeque voluminibus dant tempora Sanctis.
Non Scotico sermone carent, non incluta Daco
[Note: 500 ] Scripta Dei; his iisdem gaudet Regale Britanni
Iudicium Indigetis, et nobilis aula Poloni;
Vandaliae, Hungariaeque Urbes et Principis Istri.
Atque utinam, ut studiis melioribus omnia fervent
Regna Ducum, Christoque viget sacra gloria Vatum,

[Note: 505 ] Sic sanctae Fidei, atque Animae se cultibus addant
Decepti Reges, quorum nunc optima rebus
Portio in humanis ponit sibi nobile votum.
At non prisca virum sic saecula, maxima palma
Nominis aeterni, per quod via reddita caelo est.
[Note: 510 ] Gloria danda Deo, non in puerilibus illa est
Invenienda Operum meritis: Cum feceris omne
Quod potuisti, inquit Sapientia maxima, dic te,
Nullius servum pretii; quia feceris isthuc,
Quod facere officiique tui, poenaeque, manebat.
[Note: 515 ] Hic ubivis meritorum? ubi magni Gratia facti,
Erogat alterius quod inutilis usibus auctor.
Ut quasi mercatu caelum venale reponat?
Ah miser, et tibi non miserabilis; optima quondam
Portio factorum, faciendorumque Bonorum,
[Note: 520 ] Te studeas discasque volens, tua facta revolvas,
Mente Deum amplexa; quod huic debere tibique
Sit reliquum agnoscas, nec in isto tempore propter
Res vacuas, unoque procul tibi momine raptas,
Deserere ipsum te et Mediatorem, improbe, certes?
[Note: 525 ] Hic locus est retro redeundi, haec orbita, iuxta
Angustam quam cernis, et arcto tramite clausam.
Vita viae est, via perpetuae certissima Vitae est,
Constans Lege sua, vero subnixa, Deique
Ipsius eloquio; quicum simul omnia possit
[Note: 530 ] Fallere te nescit: contra sua maxima dona
Nil in te prorsus, nil ex te poscit habendum,
Praeterquam ut credas bene velle et posse parentem,
Factoremque tuum; quinon contentus utroque
Nomine, virgineos caelo descendit in artus;
[Note: 535 ] Factus homo est: stupet omne hominis mysteria caelum,
Indigetes Superi, Cherubin, Seraphinque, volucres
Siderei, datus aeternis exercitus astris,
Ut mandata Patris totum laturus in orbem,
Tanta tui merito tibi sit reverentia cultus.

[Note: 540 ] Nunc te, Christe Deus, mihi homo, tibi maxima rerum
Maiestas, flexo cum poplite, pronus adoro:
Da te posse sequi, da diras fallere technas
Antiqui serpentis, et aerumnabile pulchra
Spernere mente Chaos, aerumnisque omnibus altum
[Note: 545 ] Erexisse caput; Ut quite sancta Magistro
Orgia suscepi sacri Baptismatis, in te
Inque tui mea Fata fide decurrere possim:
Ut cum iam miserum hoc, et ineluctabile corpus,
Putris humus patrium in gremium, sperataque semper
[Note: 550 ] Antra, recondiderit, menti tua maxima virtus
Adsit, et e stabulo hoc caelestem adsciscat in aulam.
Da numquam variare Fidem; da pectore laeto
Te fratrem colere, atque, tuo me sanguine nisum,
Omnia quae video contemnere; flere caducis
[Note: 555 ] Innexas studiis culpas: te gaudia viso
In nova perpetuis mentem componere dictis.
Interea, dum quottidie mea tempora mecum
Decrescunt, conorque aliquid me dicere maius,
Hoc quoque sit vestris acceptum altaribus, oro,
[Note: 560 ] Vile licet donum: Tua quod mihi gratia, per me
Exsorti, dedit, arbitrii sanctique bonique.
Alma Fides, Regina aevi, Lex alma Salutis,
Sta Vatem iuxta, atque alio iam gaudia voto
In divina fave. Non est cessare canentem
[Note: 565 ] Dum reget hos, Christi laudator, Spiritus, artus.

DE CONSTANTIA, LIBER I.

NOn ego te priscis, excitam, DIVA, latebris
Trans mare in Hesperiae ducam penetralia Musae.
Quamquam, vatis inops tot saecula, moribus ipsis,
Vix aliquod nomen nostro tibi manserit aevo.

[Note: 5 ] Usque adeo Levitas, Urbanaque Copia fandi,
Ridiculaeque animi Choreae, caecique Tumultus,
Cum Variae vultu Sortis, cum Turbine blando
Decepere homines, utin ipso vulnera morbo
Ex aliis alia inquirant, seque omnibus addant.
[Note: 10 ] Sed mea te Pietas, nativo ut carmine primam
Intuitus coepi sanctis adscribere divis,
Depinget numeris, et Posteritatis Amori,
Suavibus acceptam dictis, in saecula mittet.
Cum primum Pater Omnipotens mortalia culpis
[Note: 15 ] Exsuere infandis voluit discrimina Vitae,
Spemque Fidemque dedit miserans, iussitque colendas
Suspicere, et spretis caelestia amare caducis;
Invictum insevit menti decus aspera contra
Tempora, quae dubiis miscere pericula iussit
[Note: 20 ] Turbinibus: secura sui ne pectora prono
In vitium abscessu ruerent, oblita futuri.
Hoc uti praecipue robur penetralibus ipsis
Concipias, et mente tua tibi in omnibus adsis;
Ne te caecus Amor pollentum ducat Honorum,
[Note: 25 ] Neve opibus credas quicquam boni inesse parandis,
Parte Voluptates alia contemnere pulchrum est,
Internisque bonis, nec ab ulla Sorte movendis
Pascere mentem animi. Quod si haec tibi regula constet
Nequaquam magni facies, si forte locatus
[Note: 30 ] Ad rerum excelsos apices, descendere laevae
Sortis ab incubitu vilem cogeris in hortum.
Haec etenim ratio est cunctorum fixa decorum,
Queis [Reg: Quibus] externa animum dementit gloria fuscans;
Ut venere, abeunt: quod si quem lurida pascit
[Note: 35 ] Ambitio, volucri rota turbine vertilis aufert;
Iamque sui oblitus turbae se moribus amens
Implicat, atque aliorum in sensibus omnia ponit.
Iam quid credibile est, ut Opinio frivola vulgi
Acceptum sapienti, aut magna mole petendum,

[Note: 40 ] Possideat? Cum quottidie stolidissima quaeque
Succedant annis, et nil non saecula credant;
Sic tamen ut verso tandem se cardine Verum
Exsinuet, speculumque aegre morientis in umbras
Diffugiat, numquam reparandi deinde, decoris.
[Note: 45 ] Ecce autem, quem scaeva auri sitis obtinet intus
Immoritur studio pallens aeruginis atrae,
Lusca tuens; non ulla hominis vestigia diro
Invenies animo, nec Vitae Larva colendae
Utilis, in tenebris ignobile transigit aevum.
[Note: 50 ] At si divitias, si magni munera census,
Felicem te posse putas, si reddere rectae
Mentis, et in nullo variantem momine rerum:
Adspice quot contra Reges, quot nomina prisci
Endoperatorum [Reg: Imperatorum] Libri tibi dicere possint,
[Note: 55 ] Quorum opibus propriis infausta potentia pessum
Interiit! Quam magna virum se copia, ponto
Et tellure, tibi offundet, queis [Reg: quibus] dira cupido,
Ipsaque magnarum pollens possessio rerum,
Flebile pro studiis letum patravit amicis.
[Note: 60 ] Laeta Voluptatum si vis coquit improba corda,
Quam durum est, expende, animo, meliora reducto
Sub iuga, decidui se corporis addere brutis,
Ut nullam ratio servet generosa Coronam
Aethereae flammae, quae turpi subdita caeno
[Note: 65 ] Pugnat, et interius male tacta nocentia damnat.
Haec sunt atque alia, externis data, ludicra, rebus,
Assiliant uti mentem, alta sese arce tenentem:
Quae cum composito solam se robore cernet,
Difflabit nebulas rerum, quas ardua tanto
[Note: 70 ] Cura sitit, frustraque inhiat mortalis, amore.
Nam cum prima sui Constantia numinis in quem
Fundamenta locat, se celsior omnibus altis,
Mens animi erectam patrio componit Olympo,
Acceditque Diis. Hinc rerum in saecula mittit

[Note: 75 ] Astripotentem oculum, Naturamque omnibus aptam
Perspicit, ut quid sit, quo nomine quaeque colenda,
Res, norit [Reg: noverit] penitus, nec inerret vilibus umbris,
Aut vacuo in motu, aut male titillante susurro,
Dulcibus aut visu faculis; quin omnia sensuum.
[Note: 80 ] Trans arcana videt, quid mollis opinio falsi
Assuat unicuique, et naturae intima turbet.
Hinc cum per totum sibi nil aequabile mundum
Conspiciat, sed cuncta suo data serva decori,
Utitur his ut corpus eget, ut vita volucris,
[Note: 85 ] Omnibus in punctis pretio ponenda minuto.
Sese autem, eductam Vitae squalentibus umbris,
Maiori indulget mundo, caelestia coram
Lumina contemplans, aeternaque gaudia quaerens.
Sic immobilibus nitens virtutibus in se,
[Note: 90 ] Dic mihi, quas tenebras metuat? quo turbine contra
Palleat, aut stabilis mutet fastigia Vitae?
Nec genus est Cladis, nec saevae mortis imago
Ulla, queat fixas animi quae tangere sedes.
Nempe obitus carorum hominum, nempe omnis in uno
[Note: 95 ] Fulmine versa domus, nempe in penetralibus ipsis
Vis morbi truculenta furens, nempe aspera laesi
Corporis in tormenta animum Constantia firmat;
Gnara quod horum haec sint generoso a principe fata
Quaeque suis addicta locis, et tempore fixo,
[Note: 100 ] Se vero ulterius caram Omnipotentis Amori
His exerceri monitis, hoc robore molles
Excuti ab infractae mentis virtute labores,
Quin ipsis erecta malis, ipso ordine pestis
Exsurgat melior. Quid enim? Ut male corpus et aegrae
[Note: 105 ] Peccavit cratis labes, se Spiritus ingens
Subducet coeptis, et, consentire malignis
Dedignatus, abit. Quae non meruisse videbis,
Quid timuisse velis? Superest Constantia magni
Pectoris, atque ipso se opponit denique fato.

[Note: 110 ] Cara Deo, quod digna malis pereuntibus in se;
Cum contra Impietas infelicissima vivat
Hoc uno, quod laeta sui, quod crimine toto
Utilis, et numquam cursus aversa secundos;
Ne penitam spectare luem, aut se vertere retro
[Note: 115 ] Evaleat, tandemque aliqua Virtute beari.
Prisca virum multis se consultatio Libris
Implicuit, sapiendi aliquas ut disceret artes.
Scilicet alta virum cum pectora triste viderent
Ludibrium rerum, tum Fortunae omnia volvi
[Note: 120 ] Praecipiti arbitrio; Vacuos pertaesa tumultus,
Mentis in egregios sensim cessere recessus,
Inque suis numeris, et in immortalibus almi
Consiliis animi gratam reperere quietem,
Non sine divino afflatu, et melioribus astris.
[Note: 125 ] At non ista satis Sapientia firma, suique est
Nominis apta decus: certe defendere sese
In vacuo est, cum taetra procul vitatur abyssus
Fortunae, tutoque loco se vita receptat.
Scilicet haec prisci Sapientia dogmatis arcem,
[Note: 130 ] Humanis procul a curis, super ardua condit
Rupis, in emenso, fastigia, colle reducta.
Nec tamen hoc ulli certis licet addere dictis,
Umquam aliquem hanc arcem Stoo tenuisse labore.
Multa quidem vacuis inolescunt carmina chartis
[Note: 135 ] Admiranda, sacris vulgum doctura loquelis:
Verum impos animi longe inferioribus ardor
Cedit in exemplis, et vita moribus obstat.
Nempe quod adversis elucet mascula Virtus,
Nec potis est animi, Constantia, fingere cultum,
[Note: 140 ] Saeva nisi innumeris toleret discrimina Pugnis;
Nunc hos, nunc illos, dum ex rerum provocat usu,
Hos aliosque hostes propriis ex arcibus ultro
Deicit, atque alios audacibus exigit ausis.
Quid Cato, Fortunae Victor, melioribus armis

[Note: 145 ] Persuasus, causaque, frui? Cum maxima mentis
Excelsae Ratio e libris sapientibus usum
Posceret, extremis tandem ostendenda periclis,
Succubuit, fugitque exoso lumine Vitam.
Vixerit ut potuit, pro libertate paterna.
[Note: 150 ] Magna sonans, aciemque potens obvertere sorti;
Quid moriens melius fecit, quam corpore turpi
Mollis Otho? Mundi dubiis qui rector habenis
Proiecit simul Imperium, vitamque merentem.
Altior hic illo, quod salvo iure recessit
[Note: 155 ] Vivendi; Comes esse fugae Victoriae visa est.
Non sic Vera docet magnae Constantia Mentis,
Gaudet in extremis, nec fulmine pallet ab ullo.
Haesit honore suo, seque, immortalibus ausis,
Perpetuam maculam, Cato, Caesaris extrahit ensi:
[Note: 160 ] Quin morere hostili ferro, vel vivere certa,
Numquam animo ingenti melioris transfuga causae.
Quod si fata iubent, fatis opponere robur
Invictum fas est, non quod culpabile quicquam
Dia ferat miseris sententia: mira sed huius
[Note: 165 ] Quod ratio, nec morte potest Clementia Divum
Censeri, aut odium, Virtus Pietasque docebunt.
Nec rigor hic excors animi, nec dira placendi
Soli cura sibi saxosis quaeritur orsis.
Ut vacuis rebus se credere, gloria nulla,
[Note: 170 ] Atque animum vanis Fortunae dotibus altum
Subicere, infandum est; ita in ipsis orbita recta
Virtutis studiis nulla non arte sequenda est;
Pallidus et multos affectans intus honores,
Duritiae, non Constan is se nomine vendat,
[Note: 175 ] Sed rigidam in cautem, aut annosi robora trunci
Faunorum veterum redeat germana propago,
Nec vita nec mente, nec exemplo utilis ullo,
Saeva sed incendens peiori fata tumultu,
Iratosque Deos stimulans, poenasque sequentes.

[Note: 180 ] Contra compositae felix Sapientia mentis
Non vita a sensu, non sensu dissidet umquam
A Vitae exemplo, blandis sed moribus in gens
Nil metuit, nil certa cupit fatique suique;
Non levis externo percellit pectora plausu
[Note: 185 ] Ambitio, aut numeros quae torquet, Opinio, Veri,
Ad captum populi: Virosa calumnia quamvis
Perpetuis, circum lustrans illustria, tentet
Insidiis nigra fuligine tingere facta:
Non tamen excelsae tangit fastigia Vitae,
[Note: 190 ] Sed ridenda procul vacuas vanescit in auras.
Turpe malum, Mentisque lutosa haerentis in ulva
Perpetuum indicium, nulla Virtute luendum.
Namque uti quisque domi nudum se laude decora
Sentit, et ad recti non umquam nomen anhelat,
[Note: 195 ] Torquet in invidiam visae Virtutis honorem;
Dumque huic se similem nullo sperare futurum
Tempore habet, pernix odiis hostilibus instat
Subruere incautum, et tenebras offundere Soli.
Omnia, quae nostra possent Pietate caveri,
[Note: 200 ] Huic cedunt vitio, quod in ipsius intima mentis,
Virtutumque, nocens virus suffundit eundo.
Vix aliquem exsortem tantae pestisque luisque
Praeterito viguisse aevo, aut dare nomina Fastis
Invenies nostris, quin laevo lumine pallens
[Note: 205 ] Unam illi maculam latebrosus inusserit ardor.
Nec, puto, magna sui Constantia roboris usquam
Firmius extulerit signum, quam dira premendo
Lumina contemptu: Cum cuncta Calumnia possit
Noxia: fraternis animos exsolvere vinculis,
[Note: 210 ] Regibus in plebem malesanum accingere ferrum,
Et Populum in Proceres caecis armare venenis,
Turpia figmentis evolvere crimina miris,
Suspectas animis culpas invergere puris,
Discordi regna alta manu concerpere sensim,

[Note: 215 ] Nec telis nec vi flammae expugnabilis atram
Illuviem, aut captis rursum expellenda Latebris,
Contemni tamen exhorret. Sic debilis extra
Mendicat numeros, et se in sua crimina volvit.
Hos docet alma modos Constantia. Vivere recte
[Note: 220 ] Qui studet, et nulla vitiorum inflectitur arte,
Non valet arrosus Linguae vitare, nocentis
Iudicio et ratione procul; cum scandere durae
Virtutis Fortuna gradus, coramque profanas
Intentare faces nescit, virosa subornat
[Note: 225 ] Instrumenta malorum hominum; ut dirissima pestis
Coram pulchra canat, versoque Ciconia tergo
Infandum monstret digitum. Sta fortior omni,
Mens, sermone malo, vitiis si vivere pulsis,
Et potuisti ipsas animi contemnere pestes,
[Note: 230 ] Quid trucis affultus Rumoris, et impia falsi
Latronis procul orsa times? in sibila vulgus
Turpia eat, retroque omnis te concio risu
Pone secuta premat: Celsum Constantia pectus
Non hos in stimulos, non haec in fulgura cingat?
[Note: 235 ] Cum caeli terraeque labor, cum fulmina fati,
Cum nequeant tormenta tuite corporis alto
Afflixisse animo, et tristes immittere curas,
Pulsus ab infido sonitus ferat aeris ore
In declive retro, et pugnacia pectora rumpat?
[Note: 240 ] Heu caeli terraeque pudor, mala lingua, Deorum
Quot soboles, priscisque pares Heroas iniquis
Insidiis mersos, alienis obruis armis!
Hanc si quis cladem, et dirae mala fulmina linguae
Fugerit in Vita, merito felicia nectat
[Note: 245 ] Serta suo capiti, seseque in sidera ducat.
At quo res gravior, maiorem exstincta decorem,
Maius habet laudum decus, et spem fine coronat
Hoc magis egregio, quo durior alea victa est.
Sic metuitque cupitque nihil: mala mente benigna

[Note: 250 ] Contemnit merito Constantia, maxima quaeque
Sperat dona sibi; quin scit servata manere.
Quippe tenore suo non umquam exire reperta,
Mente potens solida, sibi frivola cuncta subhastans,
Infera maiori spatio terrena relinquens,
[Note: 255 ] Quam tremor ut rerum, aut incerti inscitia Casus,
Pauperiesve queant generosum tangere robur.
Ecce autem foedi pallens Contagio vulgi
Monstrat egestatis procul aerumnabile pondus,
Ut gravis excelsos animi, penuria, motus
[Note: 260 ] Debilitet; gracilique incestet acumina morsu.
Contra scire decet, paucis uti, larga suorum
Mater opum, Natura, bonis contenta, ministret
Divitias ubicumque suas: nil quaerit abusus
Artibus in Luxus, variique emblemate pastus,
[Note: 265 ] Turpia quae morborum irritamenta malorum
Viscera vi vitiant male dulcis laesa veneni,
Innumerasve Gulae pestes, quae turgida ventris
Ingluvies nullo non tempore prodiga fundit.
Contra Simplicitas puri gratissima victus
[Note: 270 ] Corpus habet numeris aptum Mentisque, Suisque;
Nec venale procul marin alto quaerere certat
Delicium victus, damnum censusque suique,
Naufragiis ut lauta Epulas det mensa, per orbem
Quaesitas totum, nec iam morte paratas.
[Note: 275 ] Vina nisi pelago distingvat Graecia noto,
Nil iam dulce sapit; sed in his taeterrima mentem
Deicit Ebrietas, et consuetudo Nepotum
Continuare sacros, poclis enormibus, haustus.
At Natura vigil, rivo contenta salubri,
[Note: 280 ] Obvia pandit opes Sapienti, atque ordine certo
In sua se volvens vestigia, fructibus almis
Circum tota viret: quorum nitidissimus ille est,
Qui gratis, nulloque argenti carpitur usu.
Sic cum prona Ceres, cum puri Gratia rivi
[Note: 285 ] Praesto aderit, tegmenque artus velaverit aptum,

Tutandosque gelu fervente exemerit ignis,
Nil non, quod super est, aequa ratione recidas.
Et quid in immensos extendas cetera abusus?
Vita brevis, sine fine animi fax ardet avari.
[Note: 290 ] Quod superest, iisdem, quibus usque hac, moribus hercle
Vivere dein poteris; quod si hoc neget ordo Deorum,
Quin sequeris, nullo contristans pectora planctu!
Nempe quod Ambitio, quod vani Gloria census,
Dira quod accumulat mentis svadendo Voluptas,
[Note: 295 ] Hoc vanos torquet percepti pectoris aestus.
Scilicet in tenebris posthac, in rebus egenis,
A Veneris procul et Bacchi ducenda favore
Vita tibi est: animum hic misero miser exedit ardor,
Et non, caeca tui, Ratio, tot milia cernis,
[Note: 300 ] Et gaudentum hominum, quibus isthaec omnia nullo
Tempore visa, aevum felix tribuere carendo?
Qui neque, queis [Reg: quibus] raptis incusas numina frustra,
Aut habuere umquam, aut notis cupere potiri?
Tu tamen, ut cunctis generosior, ardua planctu
[Note: 305 ] Sidera sollicitas, incendisque aethera votis,
Ut miserum in tantis te cernant omnia rebus,
Ipsam etiam mentem trepido amisisse tumultu.
At non invicti sinat hoc Constantia rectrix
Pectoris! Ut fixo navim temone sub astris
[Note: 310 ] Nauta regit, celeris flectens vestigia cursus:
Sic animi stata Temperies, non vilibus umbris
Attendit rerum, quas fert Fortuna, refertque;
Sed cursum ut vitae certis moderetur habenis,
Dat menti Imperium. Mens ardua tempore nullo
[Note: 315 ] Pauper erit, rebusve aciem inclinabit egenis;
Quippe quod intra se sua norit [Reg: noverit] [Reg: noverit] munia, nulli
Imperio data, sola suo servire decori.
Exsilium, carcerque, et cari pignoris ingens
Mentem cura coquit, laceratque haerentia vola!
Care Pater, quid turpe tuis maioribus addis
[Note: 320 ] Exemplum, molique incestas astra querela?

[Note: 320 ] Haec quae dura tibi magna ratione videntur,
Nempe, quod immeritum tangant, hoc fortius urunt
Nam si Poena graves premat implacabilis ausus,
Culpa tua est, meritoque tuam luere ipse fateris.
At si nec merito, nec quoquam errore maligno,
[Note: 325 ] Assultus Fortunae, ignominiosaque tela,
In te fixa vides, etiam nolensque volensque
Constabis tibimet, nam nulla iniuria tanti est,
Conscit ut egregiis deturbet pectora votis,
Edoceatque aliud, quam quod novere patratum.
[Note: 330 ] Ille tamen testis cunctos sanctissimus inter,
Pectore qui residet non exturbabilis alto,
Illius aeternos nemo pote fallere fatus;
Hoc contentus, habes reliquos ridere, per auras
Palantes vulgi, et nullo rumore nocentes:
[Note: 335 ] Hunc nemo excutere et vero sibi fingere quicquam
Seposito pote credibile, aut firmare probandum
Cetera cum fictis videas alludere nugis,
Et cursus implere suos, statione potita,
Te tibi tute tene. Non est exire supernis
[Note: 340 ] Consiliis fixos, inimici robora, fines.
Perdia Luxuries saevit ferrique luisque,
Nocte sub ancipiti furias incendit Erinnys.
Nempe quod Omnipotens cunctis hunc tristibus alta
Suffixit ratione modum, sacrumque dicavit:
[Note: 345 ] Ut cum iam plenis torrent immania velis,
Subsidant, pressoque retro molimine tendant.
Praeterea cum mutato se turbida flatu
Ingessit Fortuna nocens, lare pulsus avito
Excussusque domo, ut caelum cogare remotum,
[Note: 350 ] Usque sequi, hostili patria arva urgente tumultu,
Quid gravitas ideo constans, intende, remittat.
Tu tibi de propriis exsul palare videris,
Atque aliena sequii notissimus errat utrimque
Calculus, et specie nectit ludibria versa.

[Note: 355 ] Te sequitur, quocumque ieris, pars maxima rerum;
Caelum ubicumque tuum est; terra quoque semper eadem
Uteris, ipse idem peregre comitabitur aer;
Nec flos deficiet pluviae, nec defluus humor.
Prospexit Natura tibi, non deseret umquam
[Note: 360 ] Te tua Prosperitas; quodcumque in corpore magno
Mundus habet, nisi tute tibi, nemo hercle negabit.
Atque ut saeva etiam Fortuna Elementa reducat,
Speluncae incluso taetrae, tamen omnia tecum
Sunt momenta tui sancto tibi pectore clausa.
[Note: 365 ] Audiat Omnipotens, et fata haec carmina dictent:
Spem fixam caelo nullis Constantia perdet
Turbinibus; non saeva fames, non ulla potente
Vis tormentorum stabilem a Virtute revellet.
Quod si omnes Leti facies, omne impia nomen
[Note: 370 ] Adsciscat, Fortuna, mali; resolubile corpus
Principiis reddet patriis, et partibus in se
Cuique redire dabit: Mentem sanctissima caelo
Asseret illustrem Constantia. Cetera quemquam
Temnere posse neges, cui mors contemnitur, exre?
[Note: 375 ] Quid parvam in sobolem pallentia lumina flectis?
Illa tuum genus est; fateor: sed maior ab alto
Fata Pater, Vitaeque regit non mobile pondus.
Tu moliris ad hoc aliquid, Vanissime, curis
Addere velle tuis, et ducere fata querendo?
[Note: 380 ] Adspice cuius in his usurpes Iura querelis,
Iniciens operi Regis tua frivola Magni,
Nempe retro, docilis mecum, reflecte volucris
Ingenium mentis, primique exordia fetus
Naturae e tenebris duc in specularia rerum,
[Note: 385 ] Teque ostende tibi, et genitoris iura nepoti.
Tu, cum concepto turgerent sanguine venae,
Femineum in corpus, genitalia viscera matris,
Fudisti perpaulum aliquid; quam longa voluptas
Tota fuit, spatium unius non perstitit horae.

Hinc tam mente procul generandi, et nobile textum
Corporis humani complendi, et mentis in illo,
Abscesti [Reg: Abscessisti] , quam visceribus genitricis ab ipsis.
[Note: 395 ] Quod si omni studio, et summorum fine laborum,
Huc aciem una omnem mentis contendere posses,
Nil tamen efficeres, momento ut scilicet uno
Fingendae soboli Pater improvisus adesses:
Illa sed in latebris naturae, in carcere caro,
[Note: 400 ] Principiis instat caecis, miroque relatu
Intus agentem aestum sequitur, sensimque paratis,
Artubus adsciscit divam vitalibus auram.
Nescius interea tu fati, extraque laborans,
Futilis auxilii, sucos invergis olentes:
[Note: 405 ] At Pater Omnipotens nondum concepta figuris
Membra suis, suaque officiis dat membra paratis;
Vivi nam infundens animam, vegetantia ab alto
Flabra ciens, ut massa rudis, nec conscia Vitae
Ipsa suae, ignorans tenebris emergat opacis;
[Note: 410 ] Vivendique vias discat, lucemque sequentem
Mensibus introeat iustis: ne debile quicquam,
Ne sit inexpletum, aut vitali informe figurae.
Hic tibi, maternis eductum sponte latebris,
Dat Pater infantem, atque suo te nomine honorat,
[Note: 415 ] Sufficiens ultro gentiale ex! Ubere poclum
Lactifico, dum mollis adhuc gingiva futuro
Dente caret. Tu tanta videns mysteria Vitae,
Et genitorem almum, quoties sua pignora tristi
Aspicit Omnipotens facie, lugubria nectis
[Note: 420 ] Carmina, tamquam in gens iniuria tangeret ambos:
Oblitus fidei propriae, qua tu quoque summo
Progenies obstricta Patri es, qui nobile textum
Corporis humani superos fabrefecit ad orbes,
Non enarrandis involvens singula curis:
[Note: 425 ] Ut sit inexhaustae Sapientia testis in istud
Maiestatis opus, quod nulla ediscere quivit

Hactenus, ediscetve alio reparabilis aetas
Tempore, vile lutum tanto dignatus honore,
Ut caelestem animam, vegetatricemque Ducemque,
[Note: 430 ] Artubus inclusam teneris, sub imagine diva
Iusserit erectos superis ostendere vultus:
Hunc sceleris simul infandi malus arguis auctor,
Deseruisse suum pignus, sua munera taetris
Fortunae furiis, ceu depopulanda, decisse.
[Note: 435 ] At non sic superae felix Doctrina cathedrae,
Ingentesque monent Proceres Pietatis avitae;
Non Ratio, aut certis currentia Legibus astra,
Singula quae propriis assignant corpora vitis;
Quorum perpetuos non est irrumpere motus,
[Note: 440 ] Pendentesque omnes ex causis undique causas
Sic tamen ut Pater Omnipotens sibi Iura regendis
Omnibus, arcano rerum moderamine, servet.
Huius amans contra, sanctusque interritus omnes
Curas trade, procul meritis, ne roboris expers
[Note: 445 ] Perpetui abscedas, cum caros dira Penates
In mortem clades, aut fervida vulnera, raptat.
Non tua res agitur, si caro pignora sensu
Non tua prosequeris, sed per te condita Patri
Sidereo. Sta pore sequens facta ardua mente:
[Note: 450 ] Qui tenerum in evit genitori prolis amorem,
(Qui tamen haud aliter genitor perhibeberis umquam,
Quam paucis paulo verbis monstravimus ante;)
Non te ille affectu parili, non cara tuarum
Pignora curarum, clementi mente, sequetur?
[Note: 455 ] Illius imo amor est tanto maiorque priorque,
Quanto animam mage dia videt, visamque paterno
Cura fovet studio, atque aeterno adspondet honori.
Insultas tu animae genitori, adversaque nectis
Dicta? Rubet sancto Constantia dia pudore,
[Note: 460 ] Exprobratque, monens casus servare futuros.
At tu istos etiam discas contemnere motus.

[Note: 460 ] Et mecum, oblitus terrestria cuncta, relinquas
Inferiora tuis omni cum fulmine curis.
Sta tuo in Officio: Par est Victoria pugnae,
Par Pietas Operi, sequitur bona Vita Coronam.
Palma Bonam Vitam: Brevis est via, Vita perennis,
[Note: 465 ] Gratia Christe tibi; tua Gratia Gloria nostra est,

DE CONSTANTIA, LIBER II.

PRisca vetustorum relegens monumenta Sophorum,
Non alia invenies praesentis praemia Vitae,
Clementem statuisse Deum, (quae scilicet iisdem
Haererent spatiis, nec enim hic aeterna reponit)
[Note: 5 ] Quam seram annorum, multa cum prole, senectam,
Sic Proceres, Sanctique animo vixere potente
spernere terrestres curas, Mentemque probanti
Erexisse Deo. Sinistra haec saecula contra
Aspicias, longos pro Poenis duxeris annos.
[Note: 10 ] Ancipiti nam Cura omnis Rationis in herba
Delicuit, rapidoque ingens in pectore habendi
Flagrat Amor, stimulisque immanibus omnia turbat:
Ut quicumque, sacrae florens Pietatis Amore,
Letiferos odio fastus, culpasque nocentes
[Note: 15 ] Prosequitur, numeros, queis [Reg: quibus] se soletur in ipsa
Inveniat brevitate, hominum cui tradita vita est.
Nam tot in aerumnas, se praecipitata magistra
Infelix fortuna virum, velut undique circum
Naufragium impendens nullo non temporis horret
[Note: 20 ] Articulo; ut numeri desint immanibus actis.
Crescunt in scelerum fecundi germina sensus,
Ante venit soboles patrios in Crimina mores.
Turpe nihil, vix ulla super vestigia Recti.
Nempe, quod hoc facili Reges pietate sequantur.

[Note: 25 ] At quo dira mali messis se crebrior infert,
Simplicitasque locis cessat melioribus haerens,
Hoc contra maiore potens Constantia Veri
Mente, tene clavum, et nullos se indulget in aestus;
Fulgoris secura sui, quem turbidus Auster,
[Note: 30 ] Nulla nec adversi quatiet rota flabilis Euri:
Sed Zephyro contenta suo, ver nobile totos
Diva, sibi constans, vivit genialiter annos.
Mulcet cuncta Lepor, mulcet Clementia Solis
Aetherei, quocumque oculos Dea flectit amicos.
[Note: 35 ] Incedunt, lateque vias, ipsumque faventis
Floribus accumulant currum, data proxima cultu
Temperies, victrixque omnis, Prudentia, culpae.
Nempe rudis vitae, et Rationis caeca Magistrae,
Improbitas hominum, miseris cum se undique culpis
[Note: 40 ] Induit, et caelestem animi fuscavit honorem,
Imperium caecis rerum quoque Legibus ausa est
Fortunae tribuisse malae, secura Tonantis,
Virtutumque Chori, quibus almi Gratia Regis
Submisit partem Curarum, adamatque colentes.
[Note: 45 ] Quod si Prosperitas, nullo turbata tumultu,
Numen habet, contraque furens Inscitia caecae
Sortis in instabiles Vitae rapit omnia nutus;
Nulla super Virtus fuerit, nisi nomine nudo.
At gravis hoc contra fatum Experientia pugnat.
[Note: 50 ] Namque uti, praecipiti turbans mortalia raptu,
Concutiat plerosque homines, Fortuna, ruendo:
His tamen haud ullam potuit terroris iniqui
Incussisse facem, aut oculos suffundere fumo,
Quos docuit Divae Constantis adesse triumpho
[Note: 55 ] Seu pia Temperies, seu lex, Prudentia, Vitae;
Altera praeveniens saga mala mente futura,
Altera non ullis illusa ab abusibus, omnes
In latus excessus dextrum laevumque cavendo.
Scilicet ut neque se blando submittat Amori

[Note: 60 ] Futilium rerum, metuatve sequentia certo
Ordine, tela dolorum, et fixi spicula sati.
Egregio quae nunc repetam tibi carminis orsu.
Quaecumque internae turbant penetralia mentis,
Concussamque iubent ipsam percellere corpus;
[Note: 65 ] Aut intus, mala, nascuntur, quatiuntque Penates,
Ceu molita abitum, et mox eruptura sub auras,
Aut contra externis oriuntur ab, excita, rebus.
At Mens sacra hominis, nullis se legibus intus
Subiciet cuiquam, aut metuet data Iura tyrannis;
[Note: 70 ] Quippe soluta metu, sua si modo momina norit [Reg: noverit] .
Sic etenim corpus, sicque omnia subdita visu
Cultum emissa polo est, ut nullo tempore certa
Ad superos reditus membris se servet in aegris,
Non habitatricis, peregrinae at lege colonae.
[Note: 75 ] Sic nil, celsa, sui, mundo sibi ponit in isto
Corporeae famulata domui, cui sufficit ipsa
Non uti condoleat, sed uti regat aspera fata.
Spes igitur cunctosque metus Ratione magistra
Nequaquam accedunt Animi penetralia magni:
[Note: 80 ] Summa cui rerum est, non his servire sub astris;
Sed meliora sequi, et, cum Mors gravis instet in horas,
Praesentem semper, semper spectare receptam.
Haecque adeo certa est cunctis mortalibus ex se
Notitia, ut nemo queat ignorare, velitve.
[Note: 85 ] Sic interna abitus haerent mysteria magni:
Quem qui consilio sprevit meliore, secutos
Turpia facta metus, spesque huius ponere Vitae,
Cumque suis omnes culpis meritisque labores,
Iam securus habet. Sic sensibus aeger ab altis
[Note: 90 ] In mortale Chaos fugiet dolor. Extera quod si
Tristificis animam tenebris Fortuna movebit,
Haec eadem Ratio socio pro corpore pugnet.
Nempe quod haec vitae sursum, et, Rota, rapta deorsum
Nil hominis faciat veri ad moresque genusque;

[Note: 95 ] Qui sciat hic alienum omne, at sua, credita caelo,
Perpetua bona luce, Deo spondente, fruisci,
Scilicet ut fera quaeque, animansque in corpore bruto,
Pulsat humum, volucrique ferit vacuum aethera penne,
Aequoris aut magni campis vice piscis inerrat:
[Note: 100 ] Sic vitam hic propriam dum vivit, tempore secum
Absolvit fixo, nec abhinc quid novit apisci.
Ast hominis, secura huius, Ratio, altera quaerit
Tempora; quaeque istic vivit, non ut sua transit,
Sed velut ad ventura iter irremeabile calcat.
[Note: 105 ] Ergo oneris quodcumque imponit inertia rerum,
Mente levat stabili, nec in haec declivia prona est.
Pleraque turba tamen, studio caecata supino,
Volvit in abscessus funebria corpora taetros,
Aeternisque perit poenis, sequiturque ruinam.
[Note: 110 ] At non haec ullo castos exempla tumultu
Concutiunt, svadentve eadem se in crimina vitae
Induere, atque animam mansurae immergere nocti.
Scilicet in magno regnantia pectore vota.
Composuit, quia Temperies divina, caducas
[Note: 115 ] Nosse [Reg: Novisse] Voluptates, stimulosque cavere dolosos
Rite docens, alioque habilis Prudentia passu,
Per spinasque rubosque, et sparsi muricis astum,
In sublime gradum clementi ducere calle:
Ut tandem toto; Constantia, corde potita,
[Note: 120 ] Aequlam superis in terra vivat honorem.
Sic quodcumque malo mentem titillat Amore
Abice, celsa tuens: Malus est amor omnis in illo,
Quod Gula, quod Bacchi furor, et Venus ebria svadet,
Ambitio quod laeva docet, quod Gloria gestis
[Note: 125 ] Rebus agit, procul excelso spectanda triumpho;
Quod Famae non aequus Amor, quod Robur ab armis,
Quod Furor audet opum, quod operta Potentia luxu,
Quod sitis infelix fundendi Sanguinis, et quae
Conscia cumque nova percellunt pectora Cura,

[Note: 130 ] Dum fiunt, aliove excedunt ordine iustum.
Haec cum cuncta procul de mente exegeris alta,
Restat atrox monstrum, crudelis Opinio de te
Et virtute tua, simul hanc quoque candida temnet,
Iam propiore gradu, Constantia, tanget Olympum.
[Note: 135 ] Plurima magnorum viguerunt saecula quondam,
Et quoque nunc hominum illustri virtute feruntur,
Ut vivi intersint celebrantum laude Nepotum.
Usque adeo mores felix honor ambit honestos!
Sed vitium hoc penitis haerens immane medullis
[Note: 140 ] Pauci adeo fugere, suis quin rapta Tropaeis
Hostibus a caesis decora alta infigere vellent.
At procul hinc abiit veri Constantia census,
Gnara, quod est laetis eadem imprudentia rebus
Tollere velle caput, quae laevis plurima certat
[Note: 145 ] Tristitiam induere, et turbatam frangere mentem.
Scilicet a vera iam dum virtute recessit
In latus, et palmam merito transcribat honori,
Qui Virtute sua Famam sibi quaerit inanem,
Atque ideo peccare negat, turba omnis ut intus
[Note: 150 ] Norit [Reg: Noverit] adoptatae, non cognatae, augmina Laudis.
Sic itidem, quamvis nullo se teste locatam
Interius, Virtus, doceat sibi sola placere,
Errat, et innumeris cedit mox obsita culpis.
At cui se vero dederit Constantia cultu,
[Note: 155 ] Pectoribusque imis sedes infixerit altas,
Hac tantum ratione, hoc tantum nobile fine,
Vivit opus, virtutem ipsis penetralibus indens
Mentis, et externo procula splendore reducens,
Vivere non aliis quod possit moribus umquam:
[Note: 160 ] Sed sive atra polum nubes contraxerit, horrens
Imbribus, et crebro se stridula fulmine rumpat,
Sive serena dies radiis florentibus adsit,
Constat mente sua, se propter firmus et in se;
Nec sciat aut faciat quicquam, nisi digna suorum

[Note: 165 ] Censu operum: Haec eadem nulla vice Laudis amatae
Corrumpenda putet; Bona quod bona norit [Reg: noverit] , ob istud
Solum agat, et nullo trahat in deliria fuco.
Si bona sunt, se propter erunt cupienda sequenti;
Sin mala, non ullo potiundi digna labore.
[Note: 170 ] At bona iam non sunt, vel non perfecta bonorum
Censibus in liquidis, si nomine prendere certas
Alterius sinis. Si recte vivere pergis,
Si Virtutem alacri perfectam mente potiri,
Quid placuisse aliis, immo et tibi, perside, summo
[Note: 175 ] Moliris studio? non hoc est frangere veros,
Et mediis alios rebus componere fines?
Si bona iam sequeris, sed ea imperfecta fateris,
Stultitia haec non mollis erit, melioribus inter
Vota aliorum illic, vero cum flore, relictis,
[Note: 180 ] Deteriora sequi, et titulo se illudere vano.
At quocumque ferox lancem inclinabit Enyo,
Extra ipsam hanc Dominam rerum, mentisque Patronam
Virtutum matrem egregiam, laudabile prorsus
Invenies nihil in Vita, et mortalibus umbris.
[Note: 185 ] Ergo illam perse, se propter, et omnibus aude
Praelatam venerari aliis. Tibi robur, et altum
Pectoris invicti, tribuet Dea maxima, pondus;
Ut gravitate tua et mentis florente vigore,
Ascendas superos, et fata morantia calces.
[Note: 190 ] Omnis ad hanc veterum nisa est schola docta Sophorum
Instabilem proferre gradum; cumque alta serenae
Immortale aliquid sponderent fulgura mentis,
In sublime vehi, Chaos aerumnabile rerum
Proterere, et virtutem atris studuere procellis
[Note: 195 ] Ereptam firmain Vitae statione locare.
Vera sed hos, oriunda polo, Lux, debita Christo,
Destituit; primaque haeserunt margine magni
Aequoris, aeternis ignari credere Libris,
Et verum amplecti de decus, et sancire potitum

[Note: 200 ] Morte sua, Vitamque Erebi e penetralibus ipsis
Ducere, devictis poenis, et carcere clauso
Latronis diri, qui foeda in nocte tenebat
Saecula longa patrum, tandem duce prodita luci
Egregio, amissum qui sanguine reddere Verum
[Note: 205 ] Instituit proprio miseris, exsorsque luelae
Transiit in culpas hominum, scelerisque pependit
Humani nova ab infausto, Deus, hostia ligno.
Cara redit Ratio, palane mysteria sensus,
Nexilibus quae docta logis evolvere certis
[Note: 210 ] Dicta locis, struxere choros; ut prima trahentem
Iussa sub ascensum, via cogeret omnis in altos
Consentire aditus, falsumque exstingvere vero.
Hic vero aethereos aperit Constantia campos
Exercendi operis. Quid enim? cum perfidus arctis
[Note: 215 ] Insultet spatiis, nec longo tempore saevas
Extrahat in poenas damnatos, Spiritus, actus;
Degener, omne movet saxum, omne impendit acumen,
Pluribus ut captis aeternos instruat ignes.
Huic mala, nocte dieque imis, dubitatio, vibrans
[Note: 220 ] Ossibus, inservit: iuxta terrena ministrant
Orgia, non visis animum seducere rebus,
In subiecta oculis, et gaudia carpere luxu.
Mille nocendi artes, mille instrumenta dolorum
Exigit, inque suis, furor impius, ardua volvit
[Note: 225 ] Facta locis, speciem sancti mentitus honoris,
Non tot enim adversis ceciderunt pectora tolis,
Et malus, hostili in pugna, scelerum abstulit auctor.
Quot lepido obtutu, quot ficta voce fefellit,
Blanditiisque vagis et culto perfidus ore.
[Note: 230 ] Quippe ubi se taetris manifestant crimina larvis,
Nemo volet iuxta tristes adsistere formas,
Nedum ducentes sequi in aeternae infera noctis.
At cum se laeto, Mors horrida, tegmine vitae
Implicuit, suavique obrepsit prima nitore,

[Note: 235 ] Vix omni in genio, vix omni exinde Labore
Agnoscas agni serpentem in pelle latentem.
Ut vero caveas, et ludicra retia vites,
Gratia caelestis crebro exoranda precatu est.
Hanc iuxta, atque huius nitens, Constantia, fidis
[Note: 240 ] Auxiliis, non ulla aciem in discrimina flectat:
Trux ubicumque hostis pugnas et fulmina vibrat,
Nobilis est ipsis rabies vitanda periclis,
Adversumque alto sistendum robore pectus;
Nisa Deo ut Virtus absentia dona requirat,
[Note: 245 ] Transeat humanos actus, deliria temnat
Lubrica, et haerentis mala corporis abdita solvat.
At cum Larva latens, alios mentita colores,
Induerit faciem, fulgenti luce potentem,
Blanditiisque, Lepore, Voluptatumque sequela
[Note: 250 ] In declive volet faciles devertere sensus,
Prosubigat pede praecipitem, et deformia torvo
Exuat ore Libidinibus decora abdita diris.
Ne postquam internos percepit flebilis artus
Pestis, ab auxiliis frustra post omnibus in gens
[Note: 255 ] Tentetur furor, ipsa animae in penetralia regnans.
Sic quodcumque petit male firmi corporis usus,
Non rerum luxu, aut pollentis ab ubere census,
Indulgeto tibi: Nil non alit acre venenum,
Cum nimio excedit Naturae pondere normam.
[Note: 260 ] Et quid visceribus parvis, carnisque pugillo
Exiguo, contra tot grandia robora rerum
Oppugnare venis? Quae copia suppetit, omnem
Si rapere in ventrem, et stomacho dare tendis anhelo?
Ipsa etiam, suavi rerum fructu apta, Voluptas
[Note: 265 ] Constitit in satiem, nec duros quaerit abusus,
Quos simul et laesi per aperta pericula sensus,
Ipsaque damnati vis corporis intus abhorret.
O felix, veterum soboles primaeva parentum,
Cum novus Orbis adhuc tantos nescire furores,

[Note: 270 ] A ruditate sua pulchre securus, haberet!
Cum sitis arentis torreret viscera massae,
Purpureum ad rivum positis properare videres
Ridentes genibus. Nunc cum pallore metuque
Tristis ab immenso Bacchi violentia poclo
[Note: 275 ] Ducitur in mortem; Nil seria, ludicra nil iam
Cura potest, nisi mens horrendo flumine plena
Exsiliat primum, et Rationem e pectore pellat.
Quodque malum est gravius, tanti deliria constant,
Ut neque iam constet cerebri vis sobria, nec iam
[Note: 280 ] Ingenii vires, nisi plenis floreat hiris;
Corruptique ignes capitis, penitaeque latebrae
Spiritibus pugnent siccis, nisi in ebria nescit
Mens operari adyta, et vitam exercere placentem.
Si non aequa fames prisco se tempore cuiquam
[Note: 285 ] Ingereret; vel prompta Ceres, vel grande propinqua
Arbore detractum placabat viscera pomum.
Nunc telluris eget, contenta nec aere toto est:
Aequoris in spatiis, et Mundi in finibus ipsis
Quaeruntur fomenta gulae. Si fercula cernas
[Note: 290 ] Regia, si festis convivia condita taedis,
Vix in tot species animantum, atque extera fructus
Omnigeni genera, ipsa Elementa coisse putares.
Nunc Veneris si cui, saltatricumque Choreas,
Infamesque canam luxus; ludibria dicas
[Note: 295 ] Moribus in priscis, non rerum facta, notari.
Ipse omnes species, ipse omnia nomina nescit
Enumerare Voluptatum, Paphiosque tumultus,
Omnia qui vitiis Orco tenus apta ministrat
In vitam humanam, non ullo, saecula, censu,
[Note: 300 ] Perpetuus vitiorum auctor, stimulator et altor.
At non prisca virum sic robora, nobile pignus
Coniugii quaerebat Amor, nec, manibus haerens
Stultitiis, luxu perdebat vota iuventus:
Sacra sed addicto servant es tempora lecto

[Note: 305 ] Caelesti sobolem doctrinae, et moribus almis,
Inde usque a primis svadebant credere cunis.
Alta sequebatur prudentum dicta parentum
Progenies, stolidis bacchantum immobilis umbris
Vi scelerum occulta, et firmo sibi pectore constans.
[Note: 310 ] Hanc utinam primis rationem ducere ab annis
Nunc quoque Cura Patrum felici tenderet ausu:
Ut constans animi Pietas, ut nobile robur
Moribus in sanctis, et gnaro pectore recti,
Ilicet infantem patriis ambiret in ulnis;
[Note: 315 ] Non tot turba virum, postquam annos addidit aetas,
Plangeret excordem male transegisse iuventam,
Et liquidam primis florem exspirasse sub annis,
Turpia sectantem foedarum signa Luparum!
Atsi non tenerum, Virtus, suffusa per aevum
[Note: 320 ] Praecipue exemplis animum componat avitis,
Ut nunc vita fluit, furor ut nunc omnia volvit
Hosticus, et vitiis regnant deliria plenis,
Raro aliquem seniorem alacris Constantia recti
Ambibit. Sic cum laxis Astutia velis
[Note: 325 ] Undique in humanis rebus dominata feratur,
Ut, qui mente pium sancta, castoque fidelem
Pectore decipiet, modo census augeat ex re;
Iam Prudentis habet decus et Sapientis, et istoc
Omnem animi titulum: Laus corporis omnis in aere est?
[Note: 330 ] Quid mirum caeci si volvant vota tumultus,
Eque aliis alii nascantur denique casus,
Iustitia ut tandem, tandem pia regula recti
Exciderit penitus, nec in ipsa vocabula Veri
Despretus descendat honos? Si vita tenenda est
[Note: 335 ] Carceris a primo gravis ad postrema labore,
Si nusquam capti amittenda est Regula sensus,
Si Pietas omni constans servanda sub aestu,
Si morum nulla flectenda est sanctio culpa,
Conscia ut internis devincunt pectora dictis,

[Note: 340 ] Ut Ratio , ut Deus ipse iubet; quid turpia Vitae
Obsequia egregio mentis praeponitis ausu?
Quid tam quam aeternum victuri in corpore taetro
AedificI moles, et splendida marmore caro;
Moenia construitis? Quid censu opibusque parandis
[Note: 345 ] Tempora conteritis? Quid per fas dite nefasque
Nomen, onusque, iuvat? Quaecumque hoc quaeritis aestu
Omnia Fortunae, nullo sunt tempore vestra.
Et sint vestra quidem, brevis usus in omnibus istis,
Noxa sed aeterna est: Etiam hic Poena atque dolores
[Note: 350 ] Innumeri, quo maior opum vis, pone sequuntur;
Curaque non ullo stabilis pede, lubrica versans
Pectora, nocte dieque omni depulsa quiete.
Cum liceat longe a diris optabile rerum
Servitiis aevum constanti degere vultu:
[Note: 855 ] Cum liceat paucis contentum, immania retro
Pondera curarum, et pallentes ponere motus;
Proque umbris Auriatque aeris, proque impote censu
Tot miseros omnis venti sprevisse Timores.
Quodque super cuncta est, recti sibi conscia summo
[Note: 360 ] Corda probare patri; cursumque a carcere primo
Nusquam interruptum servare ad candida calcis.
Haec vera est Pietas, veri Constantia sensus;
Non quam florilegis scripserunt saecula chartis
Prisca virum, quibus est solius inertia multo
[Note: 365 ] Fortunae, Casusque, malo expugnata labore.
Nos vero, mentem studiis melioribus aucti,
Non ullo in numero, non ullo in momine rerum
Fortunae fictas acies, caecosque tumultus,
Ponimus, aut ulli Casum dare novimus ori:
[Note: 370 ] Qui minimum, nostro lapsum de vertice, crinem:
Scimus in hostiles invictum ferre catervas,
Aeternis nisi Vitae sponsoribus almae,
Quae non quaerit Opes, non Ambitione tenetur,
Non mortem morbosve timet. Stat Gratia Christi

[Note: 375 ] Omnia perpetuas damnans portenta sub Umbras.
Hinc pia priscorum exemplis, Constantia, pollens
Militat Indigetum in terris; ut nobile textum
Caelorum, Pelagi, Telluris, et Aetheris, alti
Consilio Regis fatalis flamma resolvat;
[Note: 380 ] Ut Mors, aegra mori, putrefacta cadavera priscum
In nihilum redigat, nec ab omni sensile massa
Quicquam adeo restet; nullos Constantia motus
Admittit Fidei. Reparabile corpus in auras
Flava cinis spargat; venient cito tempora, cum iam
[Note: 385 ] Capta hominis spolia, et resolutae fragmina cratis
Quattuor in textus reddent, Elementa, priores.
Ipse dehinc, Pater Omnipotens, sibi creditum in artus
Spiritum aget priscos, opus instaurabit amatum.
Interea procul omnis abiit Violentia Vitae,
[Note: 390 ] Spretaque durities facili mutata lepore est.
Mens etenim hinc Oculos, erepta hinc lumina Cordis
Affixit superis, transque aerumnabile visu
Aeris occidui spatium, sua Vota suosque
Tradidit affectus Christo: Via corporis aegri
[Note: 395 ] Mille patet culpis, et inextricabile servit;
Noxa tamen non ulla, nec atri erroris amaror,
Spem certam, in dubiosque potest convellere plausus,
Quos, iam participans venturae gaudia Vitae,
Spiritus excelso caris praelibat Olympo.
[Note: 400 ] Hunc Pater Omnipotens, Solatoremque, Ducemque,
Ignaris tantos servare per aequora cursus,
Constituit, pignusque ratae dat habere Salutis.
Hic quoque ut aeternae gustaret praemia palmae,
Qui, Pietatis amans, Constanti Speque Fideque,
[Note: 405 ] Aurua concupiet, spernetque iacentia vota.
Vivet is ut toti iampridem mortuus Orbi,
Ad quem dira nihil Vitae fuga pertinet, ex quo
Mens rescripta Deo est: dumque inter vilia luctans
Corpora, militiae nomen non eximit almae,

[Note: 410 ] Tantorum meritis operum Pietatis honori
Sidereae, Dominoque acceptas dicere grates
Suavibus insistit numeris: dumque aspera non est
Solari melius cum Vitae, proelia, monstris,
Fessus ut, in noctem declivi Sole, Viator
[Note: 415 ] Provocat alituum dulci modulamine Linguas;
Responsant illae caeli per caerula densis.
Cantibus, et varia data Carmina voce reponunt:
Sic mihi non aequis, nec iniquis, laudibus, auctrix
Undique propositum recinit, Constantia, Carmen.
[Note: 420 ] CHRISTE fave: hinc alias quaerit mens Enthea Musas.

DE ANIMA, LIBER I.

NUnc age, quae virtus fusas per corpora mentes
Imperio admoveat membrorum, atque ordine certo
Ad numeros doceat vitales ducere cultus,
Suavibus expediam dictis; sanctaeque recensens,
[Note: 5 ] Qua licitum, Pietatis Opes, raro ardua tangam
Dicta, sacris quae fusa libris mysteria servant:
Sed qua blanda, sui memorem, Rationis imago
Deducet Musam, non impos Originis almae,
Sponte sequar. Nec trita tamen procul orbita cursus
[Note: 10 ] Exclusit veterum, et nova nos in praemia raptat.
Iamque adeo, insignem faleris, auroque potentem
Textilibus stratum gemmis, ostroque decorum,
Fama Equitem procul Aonio de vertice monstrat:
Unde per aeternos decora immortalia casto
[Note: 15 ] Ore legam, legar ipse, annos et sidera tangam.
Vos Proceres, iuvenem senibus me admittite Fastis, [Note: Aetatis XXIII. ]
Florentem studiis, exosum ante omnia Vulgus,
Purpureo primae signatum flore iuventae,
Stirpe, animo, censu, Pietate, annisque, vigentem.

[Note: 20 ] Quicquid in immenso rerum, Pater, ordine servat,
Conspicuumve oculis, aut mentis acum ne longa
Discendum cura, celerive ardore, tenendum
Sensibus externis, per quos Ratio exserit altae,
Signa potestatis, consertaque dedicat usui:
[Note: 25 ] Aut intellectu capienda sagace feruntur.
Namque ea quisque domi potis instrumenta videre
Apta sibi, tribuisse Deum: Quae dissita Tactus
Effugiunt, Oculis prendenda sequacibus haerent
Multa, Oculis intacta, celerrima concipit Auris,
[Note: 30 ] Humano reddenda operi: Sic sensibus inter
Mutua concordi florentibus augmina nisu,
Cuncta patent, quae Clara Pater vult summus haberi.
Ast procul his, nec pauca, enormi lege, recedunt,
Solo intellectus comprendi lumine facta.
[Note: 35 ] Atque ea, quae, prima ratione ediscite, praesto
Sunt homini, sibi quisque apto discrimine cernit:
Quippe datis vulgo, primo cum lacte, cuivis
Notitiis rerum, quas mox educito sollers
Aut monitu seniorum, aut fido discit ab usu.
[Note: 40 ] Sensus ut appositae coram sese applicat, ultro
Res patet, et quae sit, veraci examine, monstrat.
Verum quae facili semota ab acumine, quinque
Eludunt Vitae, maiori luce, magistros,
Haec ex se nequeunt cognosci, sedula quamvis
[Note: 45 ] Cura premat, doctique instet labor impiger usus.
Nempe quod haud liqueat, quae sit Natura, quod augmen,
Quae Ratio, nulla coram virtute tuenda.
Talia cum per se non possint cognita dici,
Effectus inhiare iuvat, sic quaerere circum,
[Note: 50 ] Quid faciant; quae cuique adiuncta potentia sese
Exserat, et penitas vires ostendat agendo.
Hinc adeo arcani patefiunt pondera census,
Collectoque aperit gremium Natura pudore.
Haec mihi per rerum momenta, interprete sensu,

[Note: 55 ] Exige nunc Animam; nulla te mente videbis
Secretos moliri aditus, aut rumpere nisu
Posse, licet nullis parcas sudoribus in rem.
Ergo agedum effectus, usumque adsuesce doceri,
His rimari adyta, et latebras intrare remotas.
[Note: 60 ] Quod tibi ne casso videare audere labore,
Blandiloquis causas numeris evolvere pergam.
Mira licet Natura Anime, non sensibus ullis
Prenditur, esse tamen te Corporis Aula docebit.
Quippe, quod aeterna, Corpus, statione movetur,
[Note: 65 ] Aut intra sese motum sibi servat agendo,
Aut extra alterius vi perpetuante cietur.
Extra adeo corpus nulla ratione moveri,
Clarior est, quam quae, sententia, debeat amplo
Verborum textu vacuis illudere chartis.
[Note: 70 ] Nam si momentis quatitur pulsantibus extra
Arbitrio alterius, quae tandem causa profundis
Visceribus vegetam, sano, dat, iudice, vitam?
Unde agitur calor, et vi pectora sanguinis implet,
Aerioque aptum pulmonem verbere nutrit?
[Note: 75 ] Unde libidinibus iecur in nova gaudia fervit?
Nimirum dubio procul in penetralibus imis
Mens Animae moderatur opus. Non nobilis illa
Vis oculi est, quae visum humentibus exigit antris,
Et recipit: sed divino sata flamine Virtus
[Note: 80 ] Sensibus in cunctis, rata per moderamina rorum,
Instrumenta regit; non ut Natura per ignem
Consumptorem adigit sub materiae ordia pestem.
Nam si Naturae corpus ratione moveri,
Ad flammae censum, deliris dixeris orsis,
[Note: 85 ] Qui fit, ut ignis edax numquam, dum constet ab ortu,
Desinat a motu: Corpus sed, mente reducta,
Non solum vegetis cessat procedere nervis;
Verum etiam putri dissolvitur ilico tabe,
Ut nequeant sensus reparari momina quoquam?

[Note: 90 ] Quare adeo neque Natura rectrice trahuntur
Corpora, perpetuo vegetanda per intima motu,
Nec possunt eadem externa vi adsciscere Vitam.
Sic Anima effectu cognoscitur, aegra teneri
Sensibus; et clara sua per bona luce videtur.
[Note: 95 ] Hic longo veterum distrita examine, contra
Veridicam Sophien, subeunt molimina Patrum.
Quippe Animae haud veriti, sine mente, adscribere corpus;
Illa pati quoniam cum corpore multa videtur,
Et similis dici rebus pote, plurima contra
[Note: 100 ] Dissimili capiens quoque imagine: Nempe parentum
Corpora, ceu natos, aequalis linea ducit,
Sic animae natorum, animabus [Reg: animis] saepe paratae
Respondent patrum, et parent affectibus iisdem.
Iam neque corporeis affectio rebus in illas
[Note: 105 ] Ducitur, exemptae pleno quae corpore iure
Mente volant pura; dein quod simile esse probatur,
Et quod dissimili rebus pote vivere censu,
Corporis esse rato concludere carmine perstant.
Quid, quod ubi laesis crudescunt vulnera membris,
[Note: 110 ] Vel quatit angor edax venas, pallore tremendo,
Mens quoque tacta dolet; pudor et pavor hanc simul urunt.
Talia multa libris veterum deducta Sophorum
Argumenta queant sollerti volvere cura
Incertae rationis opus. Sic, subdita quondam
[Note: 115 ] Sensibus humanis, diversae in turpia sectae
Secessit sacra relligio: Mens prodita secum,
Dum sua non certa primordia quaerit in Aula,
Omnibus erravit spatiis, Verumque reliquit.
Pars alia, igne Animae, struxit sibi, semina, discors;
[Note: 120 ] Pars ab aqua repetit; non nemo ex sanguine solo;
Ex atomis alii, quae sollertissima visa est.
Ignotam quinto gens materiam ordine finxit,
Nobiliorem atomis, elementorumque quadriga;
Unde ortus Dominae rerum, unde parabile divis

[Note: 125 ] Ingenium sortitae habeant: Satus aethere solo
Hac vigor in mente est, quae despicit astra vagando,
Et magnum numeris exscribens tangit Olympum,
Cetera, quae, cernens animas alimenta per artus
Didere corporeos, et ab his pro corpore pasci,
[Note: 130 ] Subtractis langvere, effusis sciscere labem,
Augumenta dedit veterum Sapientia Graium,
Seponam numeris, et rerum exordia sectans,
Corporeo non posse Animam me subdere censu
Ostendam brevibus; nec amant longa orsa Camenae.
[Note: 135 ] Corporis in gremio diffusam vivere mentem,
Et vegetare sinus, et membra inferre movendo,
Unius invicti firmatum robore dicti est.
Nunc etiam qua sit ratione in corpore, qua non
Corporis ipsa capax, suavi tibi carmine prodam.
[Note: 140 ] Si, lapis ut lapidi, structae vel machina moli,
Artubus erectis Anima adiacet, ipsa profecto
Corporei quoque sit census: quia nempe futura est
Membrorum vel pars, vel lenta accessio; utroque
Spiritibus tollenda aliis, sursumque ferenda.
[Note: 145 ] Sed quam ridiculis iaciant dicteria nugis
Talia, veridico quivis pote prendere visu.
Nam quod erit pro certo ut turpia dicta sequantur;
Aut animatum ex se corpus, vivumque cadaver
Esse, etiam postquam vitalia summa liquit:
[Note: 150 ] Aut, anima quamvis praesente, vigentibus annis,
Exanimo torpore ignava horrescere membra:
Spiritus incassum cum parte extrinsecus uni
Haereat; aut per se corpus sine corpore perstet.
Sin alio mistam membris errore putabis
[Note: 155 ] Corporis esse capacem, et in hoc absolvere sese,
Ut gemino solidam statuat, Mens, robore molem:
Scilicet a propria longe ratione fugatam
Deicies Animae cum nomine, viribus, ipso.
Partibus hic multis nimirum disicit error

[Note: 160 ] Simplicitate sua depulsam. Partibus atqui
Quod constat varius, idem erit resolubile certe.
Quod resolubile erit, quis non fateatur haberi
Compositum? Sed ab his Animae Natura remota est.
Non divisa etenim per membra solubile corpus
[Note: 165 ] Partibus ipsa suis regit et movet: Omnia nempe
Externis illaesa malis eadem orgia portat.
Aut ergo nulla corpus ratione feretur
Mens hominis, divisa vel in diversa recedet
Simplicitate sua; varios dicerpta per artus.
[Note: 170 ] Praeterea si animam censeri corpore pugnes;
Concedes, quodvis augeri corpore corpus
Composito, adiecto, vel eadem mole recepto.
Quod, si clarividis non vis dare sensibus, ultro
Monstrabunt oculi, testesque in scita redibunt.
[Note: 175 ] Verum Anima, Imperiis regnans vitalibus artus,
Non tumidum corpus, non reddit pondere maius,
Aut gravius: contra sed mobilitate decora
Elevat, et facili rapit in spatia ardua saltu.
Non igitur dices, quod pigra volantibus alis
[Note: 180 ] Membra aequat, factisque docet praesentibus esse
Corporeorum expers operum, sine corpore corpus.
Aut, nova per veteres sectans dispendia noctes,
Clara refutabis florentis tela diei.
Plura sed attenta super hin nunc mente notabis.
[Note: 185 ] Si perhibes animam Corpus, statuisque vocandam:
Dic, istud corpus qua vis ratione moveri?
Scilicet aut intus orietur motus in illo:
Aut extra rerum succedet ope, atque vigebit.
Extra autem non est motam te agnoscere mentem,
[Note: 190 ] Nullius impulsu visam tactuve cieri.
Ut sunt spiritibus vivisque carentia vulgo
Corpora visceribus, quae nil retinentia vitae
Intus, ab externo mendicant impete motum.
His vegetantem animam stupidum accensere notabis.

[Note: 195 ] Iam neque corporibus potis haec eadem addita poni,
Quae movet interior vis in Vitalia sensa.
Namque isthac Animae ratione Animam addere perges.
Quod quam iudicio procula asapiente recedat,
Ipse vides: nimirum immenso circite sese.
[Note: 200 ] Usque secuturis teretes Animabus [Reg: animis] in Orbes,
Inde sequetur et hoc, alia vi mentis egentem
Vita, Animam per se delira mole, carere:
Atque adeo non iam corpus solum esse vocandam,
Turpe sed, adiecta frustra virtute, cadaver.
[Note: 205 ] Omnia sollerti quae sunt examine nobis
Indagata domi, veterum ne magna relatu
Orsa sequens meliore tui te parte lateres,
Aut fugeres, inamoena sequens exempla docentum.
His incorpoream credis, puto, vivere mentem.
[Note: 210 ] Adde quod hoc alio clarum tibi carmine dicam.
Nutrimenta vides, quibus usa Anima abicit omne
Corporei pastus studium? Ratione diserta,
Eloquioque potente, et cultae dogmate Musae,
Sancta legens monumenta vetusti, pascitur, aevi;
[Note: 215 ] Incubat his epulis, hic doctior omnibus exit,
Quae nequeunt Divum divino munere vesci.
Quis putet his corpus nutriri posse Deorum
Deliciis? vel corpus id esse, quod hisce fruisci
Indultu Superum valet, et conamine Mentis?
[Note: 220 ] Hinc adeo elucet, quae sint data commoda rerum
Spiritum humano. Quae corpore, cetera, constant,
Haec, quae corporeis sunt usibus apta, requirunt:
Ast Anima haec sequitur, quae nullo tangere pacto
Corpus habet. Quod si apta sibi, ceu diximus, ardet,
[Note: 225 ] Longe eadem a studiis animae proiecta recedunt.
Haec se iustitiae semper-florentis Amori
Dedicat, in terris caelestem vivere vitam;
Haec in Temperiem, fluxumque arctumque; coercet,
Et medio felix florendi tempore pergit.

[Note: 230 ] Cetera quid longis opus est evolvere dictis?
Non eadem Ratio, non idem census habetur
Purpurei Regis, Regum de sanguine creti,
Imperium in magnum prima de matre per omnes
Educti laudes; qui Vulgi ignobilis, apti
[Note: 235 ] Servitio, natique imbelles trudere sensus
In declive Chaos, terrestriaque, obruta curis.
Quis domitorem, Animum, Vitiorum, oculosque ferentem
Ad superos, numeris radioque aeterna notantem
Fata Deum, scriptasque humana in tempora flammas,
[Note: 240 ] Claudet eo genere, atque illa ratione tenebit.
Queis [Reg: Quibus] sata membra luto se circumsepta fatigant,
Omnia corporeo quae nomine dedita sentis?
Unum quis Genus esse Animae cum corpore dicat
Quolibet? aut artus dignetur honore caducos
[Note: 245 ] Spirituum, solo Domino Patre nempe minorum?
Dic age cum longo sapiens Pallore Magister,
Non animata, vel ex animi sunt segnia massa,
Omnia quae per se sunt corpora, praedita membris?
Certe equidem non est ullum hinc te excludere corpus.
[Note: 250 ] Nunc, animatane Mens? Non est animata profecto,
Aut Anima haec non est, animae quia prorsus egena est;
Ut Corpus non est, quod Corporis indiget, aut fit
Rite duplex, sociumque iugo sibi copulat isto.
Ergo perspicua iam cum ratione videndum est,
[Note: 255 ] Numquam posse Animam te animatum dicere corpus.
Iam neque tam crasso sordebunt pectora caeno,
Ut vivam, Vitaeque per omnia membra magistram,
Exanimem dicas, pugnae insipientis amore.
Sic qua cumque vigil florentia lumina versas,
[Note: 260 ] Corporea absolvas Animas de labe necesse est:
Quae neque suscipiunt, quem corpora cuncta, colorem;
Quae neque suscipiunt, quam corpora cuncta, figuram.
Orta sed hinc alia est, invita Pallade, rixa,
Quam brevibus quoque finitam sermonibus edam.

[Note: 265 ] Sitne Anima, annon sit, Substantia, disputat in se:
Esse sed, atque isto sub nomine rite notari,
Arguitur; vicibus quia quod contraria versis
Suscipit, atque eadem, praefixo fine, refutat,
Omnimodis pote veridice substantia dici.
[Note: 270 ] Namque sui retinens, natura perstat eadem,
Indocilis non esse quod est: sed plurima in usum
Admittit vitia, et Virtutibus addita servit.
Cernis ut in iustis, Animae, se moribus addant,
Contra etiam iustis: Ut Luxum in devia ducant,
[Note: 275 ] Ducanturque vicissim; Hae fixo robore servent
Temperiem: Pars magnanimo se schemate contra
Instantes furias, in victo pectore, sistant;
Pars timide paveant. Sed eaedem haec, tempore verso,
Concipiant, totaque alternae mente ferantur.
[Note: 280 ] Quare omnes merito sub nomine dixeris isto.
Praeterea fieri nulla ratione notabis,
Ut, quod sit, vitam capiat, moveatur ab illo
Quod non sit. Quin iam dominarin in corpora clarum est
Illustres animas, quei non substantia Mens sit?
[Note: 285 ] Hoc nisi quis prorsus vesano dixerit oestro,
Quod non sit, causam exsistendi tradere posse
Illi, quod claris rationibus esse probatur.
Aut quod in alterius propria vi sufficit augmen,
Esse ipsum nihil! At veterum Sapientia fallax
[Note: 290 ] Ipsa suos contra sensus delira reperta est.
Sunt alii, qui cum detracto sanguinis imbri
Defectu exanimes cernunt mortescere Vitas,
Esse animam vano proclamant carmine sanguen.
Verum etiam hi fatuo nequiquam turbine pugnant.
[Note: 295 ] Nempe eadem causa est Bilis quoque: detrahe membris
Seu flavam mavis, seu, crassi fluminis, atram;
Intereat corpus. Iam si pituita recedit,
Mors sequitur. Anima ergo hominis nunc utraque Bilis,
Nunc erit et pituita, alio tibi vulnere, sanguis.

[Note: 300 ] Omnia deliro quae cernas ficta labore.
Namque etiam tibi multa videre est corpora vulgo
Recta suis animis animantum vivere laete,
Queis [Reg: Quibus] neque sanguinei sit gutta humoris in omni
Corpore: quae vacuum sit cuivis nota doceri.
[Note: 305 ] Iam quia aqua sine vix vitae sit degere cursum,
Esse aqueas: quod si simili ratione secutus
Explorare velis, stultum quoque cedere cernes.
Nam, sine quo non est Vitalem ducere Vitam,
Hoc si anima est, vel ab hoc animae ducenda propago,
[Note: 310 ] Certe itidem cibus omnis erit, potiusque profecto.
Nempe quod exigua longissima tempora possis
Ducere aqua; multo vix inde brevissima victu;
Nobilior longe Ceres est, quam flumina, vulgo
Obvia per patulas rivos rapientia terras.
[Note: 315 ] Atque ubi de summo sumes tibi promptior usu
Argumenta Animae; cur non sit ab omnibus aer
Hic potior, nulla poterit ratione putari.
Nec tamen aeria constant quoque origine mentes.
Quippe genus videas animantum vivere, numquam
[Note: 320 ] Quod queat aerii spiramina ducere fructus.
Hoc genus est monstris, species per mille, marinis;
Hoc insecta gerunt communi Nomine cuncta,
Orbaque quae pulmone nihil minus aera tranant.
Hinc vigil Harmoniam Graeci vult cura Magistri
[Note: 325 ] Esse Animam, quia nempe lyrae simile ardua corpus
Confinxit Ratio, moderatur consona membra
Vis Animae, seseque inter discordia ducit.
Sed tibi quali istud monstrare examine possint,
Scrutandum dico. Num, quae cum corpore pugnat,
[Note: 330 ] Harmonia est? Quis nescit, aperto saepe duello,
Contra se niti civili turbine Corpus
Atque Animam? Quod dulce illi nam displicet isti,
Et studiis vitam miserae pugnacibus opplent.
Deinde quid Harmonia est, nisi qui iam tenditur altis

[Note: 335 ] Nisibus, idem inis sonus ut repetatur ab oris?
Verum Anima haudquaquam minor est maiorve, nec in rem
Praesentem pote distendi, aut variarier ex re.
Nempe quod esse minor nequeat mens altera, mente.
Corporis alterius. Sed ductilis impete chordae
[Note: 340 ] Harmoniae ratio, gravibus nunc miscet acuta,
Intendit modo acuta, gravi cum pressa sonore.
Ipsa quoque harmonia est maiorque minorque per artem;
Quod procul est Anima. Substantia nobilis ultra
Mens Animi: Harmonia est quod non substantia dici,
[Note: 345 ] Per se firma, queat; sed quod sub iure regatur
Alterius, extraque aliis accedere noris.
Stant alii contra, dia de gente Medentum,
Temperiemque Animam florentem in Corpore iactant.
At caeci errorum, Medica cum protenus arte
[Note: 350 ] Temperiem possint mutatam vertere sucis,
Pro lubitu: num qui mentem quoque vertere possunt,
Aut mutare Animas? Sic cetera ducere dignum est
Ex istis. Si temperies, aetate, labore,
Aut studio, aut victu variabilis, undique pendet,
[Note: 355 ] Undique mutandas animas pendere necesse
Hac fuerit ratione: Ut qui modo, blandior agno,
Innocuam nullo Vitam livore fatiget,
Iam Lupus, aut crudi procedat roboris ursus,
Nempe quod affectus cum mente in verterit apta.
[Note: 360 ] Dein, bona Temperies vegeti si Corporis est mens,
Semper ea, donec praesto mens, rite fruisci
Esse necesse vides. Sed id Experientia frangit.
Saepe etiam firmo cum corpore pessimus ultro
Innocuos superat. Quod si Mens Corporis esset
[Note: 365 ] Temperies, eadem responsent intima summis.
At neque quod iusto depensum examine servat
Extremum summumque inter librabile Corpus
Non potis est contra pugnare, aut ducere pondus.
Nil tamen, ut docili monstratum carmine supra est,

[Note: 370 ] Usque adeo infestis sibimet concurrit in armis,
Quam vi mentis homo, atque exacto corpore contra.
Ne qua sit interea, quam possis dicere, prisca
Stultitia, intactam, dum mentem ad singula tractat,
Pars voluit puri perhiberi corporis ignem;
[Note: 375 ] Quod foveant Animae Vitali membra calore.
At, cum quottidie flammae exitialia cernas
Corporibus nullo bacchari vindice regna,
Quis vitam dare posse putet, pugnantia Vitae,
Fulmina Vulcani, nullo satianda cibatu?
[Note: 380 ] Aethereo quinti quidam de germine ducant
Florentes Animas Elementi nectare puro.
Verum ubi nos plena poterunt ratione docere,
Aetherei quae sint Elementi munia, contra
Quas habeant Animae, dotali semine, noxas;
[Note: 385 ] Unde pari porro duo dissona lege ligentur;
Praeterea quis ab aethereis deduxerit illas
Limitibus, cum pars obscena sorte trahantur
Plurima, quae dictis Sapientum, causa, repugnat:
Nos quoque quae recte contra ponenda putemus,
[Note: 390 ] Omnem extra Invidiam placido promemus ab ore.
Cassa tamen vacuis infringere brachia ventis,
Nec lepidum est factu, nec Regula poscit avorum.
Cuncta sed haec, solida retro ratione repulsa,
Vana movent Animae, non ullo, bella, periclo.
[Note: 395 ] Instat ab ostento Naturae Gloria maior,
Quem genuisse virum tanti fuit, aetheris ut se
Aequaret numeris, Divumque efferret honore;
Cui on ulla dehinc, subtili indagine rerum,
Saecla, nec ante parem, cursu volvente, tulerunt;
[Note: 400 ] Extremum conata decus, quo mentis Acumen
Exseruit divae, Ratio, insuperabilis astris.
Plura quid accumulem, vel dictis dicta retardem?
Maior Socraticis, ipsoque Platone, magistris,
Discipulus, nova bella movet, nova proelia tentat.

[Note: 405 ] Illi triplicibus substantia viribus inter
Singula divisim propria sub lege tenetur.
Prima nihil per se nisi materia, apta creandis
Rebus, et his ortum dare idonea, quatenus aptet
Materiem, ut dictum, gignendis rebus amicam:
[Note: 410 ] Altera forma mera est, speciesque, novabile textum
Materiei per quam formatur, et exit in usum:
Tertia quae ex Specie fit Materiaque revinctis;
Haec demum est animata: Vir haec Sapientia magni est.
Inde Potestatis censetur nomine recte
[Note: 415 ] Materies; species, iubet, Entelechia vocetur.
Ipsa quidem duplex, geminis quoque viribus apta est.
Prima quidem veluti contenta, scientia, senus;
Altera Notitiae felix Speculatio captae:
Illam habitum liceat, habitus hanc dixeris usum.
[Note: 420 ] Omnia difficili quae Graiis prodita textu
Suavidicis Erato iussit me exscribere dictis,
Suavidicis dictis, quae postera Vatibus aetas
Comparet antiquis, Cedroque merentia signet.
Mens igitur perhibenda Scientia nomine primo est,
[Note: 425 ] Nempe quod est Anima, hoc ipso somnumque videbis,
Et vigilis studii florentia ducere sensa.
Iam vigilare vocat speculari. Somnus ut huius
(Non adeo fungens nunc se) respondeat usui.
Atque prior propriis quia prima scientia semper
[Note: 430 ] Usibus est, ideo prior Entelechia vocatur
Rite viro species; usum signante secunda.
Exemplis, Oculus, claris, tibi signet utramque.
Vis visus prior est, Oculus qua cernere possit,
Functio quam: species illa est, prior Entelechia;
[Note: 435 ] Functio iam visus censebitur altera recte.
Ergo dehinc, qualis, loca qui modo matris adultae
Evasit, catulus, neutram tenet Entelechiam,
Vim saltem capiendae in Vitae lumina profert:
Sic Animae capienda putat Mysteria sensu.

[Note: 440 ] Scilicet ut, sensus cernendi, oculum acer ab Ortu
Absolvit demum: sic dum se corpore miscet
Ingenitam, Mens, sic animal quoque conficit ipsum.
Ne qua umquam sine corporeis Mens artubus adsit,
Corporei sine mente artus neque vivere possint.
[Note: 445 ] Illa etenim corpus non est, sed corporis apti
Est Anima, hoc Animae iungendum Corpus herili.
Illa nihil per se, propria vi nulla putetur,
Corpore sed iuncto demum Mens rite vocanda.
Verum adeo excludens generosae Partis honorem,
[Note: 450 ] Hanc Animae adsciscit solam argutissimus auctor,
Apta pati quae sola aliquid: Rationis, omittit
Vim male, participem. Sed enim mens tota decebat
Humanae molis sermone hoc clara reponi,
Toto equidem, non parte carens meliore, notanda:
[Note: 455 ] Futilis hinc alias argumentatio vulgo
Nascatur, si pars ignobiliorque minorque
In praeiudicium melioris tracta profane
Excludat pretium, contemptaque munia iactet.
Porro potestatem vivendi, corporis, error,
[Note: 460 ] Artubus adscribit, prius ac mens insita regnet;
Nempe potestate in sese retinere capaci
Vult vitam corpus. Quod si concedere pergas,
Hoc quoque credendum nulla ratione reduces;
Nempe potestatis quae nomine, Corpora, vitam
[Note: 465 ] Secum habeant, actu prius esse ea Corpora, quae sunt
Corpora: sed nequeunt actu quia Corpora dici
Ante, habeant formas quam, quas mens addita portat;
(Scilicet est quoniam generalis censio cunctis
Haec data corporibus, quod materiae, omnibus orbae
[Note: 470 ] Sint modulis, possunt quae QUALIA nomine dici;)
Ergo etiam nullo credendum est ordine fandi,
Quae proprio careat actu, rem, gignere posse
Ex se aliquid; quae Pierio tibi nectare pergam
Clara, recensetis veterum, contingere, fastis.

[Note: 475 ] Tu subtilem, animo per scita sagacia sectans,
Ambrosiis, Animae, Rationem disce Camenis,
Egregium iungens Nemesi haec ad sensa libellum.
Quod si ergo corpus solo pote munere dicas
Esse potestatis, quanam ratione potestas
[Note: 480 ] Sola potestatem pote corporis intus habere
In sese vitae? Duo quae diversa recenses.
Namque Animam non est citra usum, corpus, habere;
Nulla argutandi quod possis lege negare.
Namque etiam somno dum corpora fessa recumbunt,
[Note: 485 ] Utuntur tamen hac, nec munere prodita cuncto
Mens vacat: Ergo ubi tum est, sola cum nempe tenetur
Illa potestate, ut dictum est, sed mente sinistra?
Certum exhinc non esse cui Vim posse creato,
Actum vivendi citra, quia formaque visque
[Note: 490 ] Est Animi Vita ipsa, aeterna annexa catena.
Corporibus sed adest alio non munere vincta,
Hoc nisi, participat quod vim, de mente prosectam.
Hinc modo collecta certum ratione videbis,
Nullo Animam pacto pote corporis Entelechiam
[Note: 495 ] Pugnacem monstrare Sophum: Substantia Vitae
Cum non sit corpus, nec sit nisi nobilis actu,
Hanc citra quia id exanimum est, licet artubus adsit.
Sic Anima est per se, sic Corporis orba, cui se
Inicit, haud Species, nec Forma, nec Entelechia:
[Note: 500 ] Quippe etiam privis effectibus apta moveri,
Et dare non uno contraria turbine vota;
Quod Species, quod Forma, nequit, quas cedere clarum est.
Nam specie mutata, in qua res differat a re,
Mutari ipsam rem, clara ratione videtur.
[Note: 505 ] Ast animae, ut dictum est, vitia in contraria currunt,
Virtutesque sequuntur, et in sua facta repugnant;
Sunt alia a formis igitur, Substantia per se.
Saepe quidem hac miseri perculsi corporis artus
Pertendunt niti, contra mens effera raptat.

[Note: 510 ] Saepe etiam mens hac fertur ratione potenti,
Qua contra corpus nulla vi ducere possis.
Sic numquam. Formae subiecta in munera pugnant.
Pugnarent alias species quoque; certaque rerum
Nulla foret facies: quia, non resolubile textum,
[Note: 515 ] Discidio dubias dubio conscisceret, inter
Regna potestatis, non interitura vicissim,
Tota nisi extrema moles cum clade periret,
Tertia quam inferret victa vis maior utraque.
Praeterea corpus si posset habere, quod addit,
[Note: 520 ] Signa potestatis vivendi solius ex se,
Ut Species sero, mens, isti excederet extra
Materiae: cur non motus quoque dicere perstat
Esse potestatem, sine mentis, in artubus, usu?
Quod bene ridiculum est: Compactos scilicet artus
[Note: 525 ] Ex Elementorum compage negarier haud est.
Iam si Elementares quoque motus corpus haberet,
(Quod si habeat motum, per se sit habere necesse)
Qui posset constare? Elemento scilicet isto
In declive premente, illo rapiente per auras,
[Note: 530 ] Parte tenente alia atque alia retrahente, duello.
Quod si Elementares motus non esse putabis,
Nulli aderunt, nisi quos, facto iam corpore, mentis
Aura dabit, quae nil Elemento debeat omni,
Sed citra pugnam moveat moderamine molli.
[Note: 535 ] Iam corpus si corpus habes, immobile quamvis,
Materies non illa aderit, quae vivida vitae
Signa, potestatem vivendi nutriat intus.
Orba etenim motus est materia: hinc quoque certum est
Proposita ex primum ratione, huc usque reducta,
[Note: 540 ] Corporis ignavi species non esse docendas,
Sed per se natas vis, per se vitipotentes,
Illustres animas, diis aequiperabile germen.
Nam Species sine Materia nil esse notatur.
Materies omnis citra Speciem, sine vita est.

[Note: 545 ] Sive potestatis peccans hanc nomine claudas,
Sive actus, quod verum antehac docuisse recordor.
Nulla potest Ratio sine motu fingere mentem,
Cuius in interitum status it; Natura repugnat.
Solis ut aeterno Natura est volvere motu
[Note: 550 ] Alipedem caeli per magna Palatia, Currum;
Nempe quod ex sese Mens vi nulla incita, semet
Et movet, et nullo potis est se sistere puncto;
Utque quod est, semper, cum desinit esse, fuisse
Dicimus, amisit quia Naturam atque recessit:
[Note: 555 ] Sci cum perpetuos Animam quoque sistere motus
Dixeris, idem illam defungi dixeris una.
Iam si Corporeis sola ratione teneri
Posse pote statis nutu perhibebis in antris,
Has prius ut damnes motu et statione, necesse est,
[Note: 560 ] Describas, idemque una Ratione, perisse.
Unde iterum nectit non eluctabile textum,
Contra scita Sophi, Sapientia; nempe potestas
Nulla quod extra animam Vitae pote corpus habere,
Census in actu animae motuque absolvitur omnis.
[Note: 565 ] His cum subtili perit Entelechia colore,
Infucans mentes, Formis, Speciebus, ut, harum
Intuitu, obscuris Natura excederet ausis.
Vita, animam citra, ceu non est ulla, ita motus
Spirat ubi mens est; Si Vita est corporis, ergo
[Note: 570 ] Non species, Anima est, constans substantia per se,
Atque orbum in corpus vitalia lumina portans.
Quae non futilibus progignitur artubus intus,
Materies quorum sit Vitae prima Potestas;
Magnus Aristoteles in quae deliria peccat;
[Note: 575 ] Nempe, quod infandum dictu, motuque carentes
Et Vita penitus, motum producere, causas,
Et Vitam: motumque, pari qui Sidera perpes
Orbe sequatur in Orbem, et cum statione recedat;
Vitam illam, sancta quae vi Rationis Olympi

[Note: 580 ] Transeat incubitus, extraque hunc numina cernat.
Quam partem almae Animae tractans, haec, maximus Heros,
Aut speculari in se proprio debebat honore
Perfunctam, vel non caecis haec didere dictis,
Queis [Reg: Quibus] ignobilior neque vis pote rite teneri.
[Note: 585 ] Nunc aliis opus est scitis advertere mentem.
Quae Schola divinas numeris includere mentes,
Et regimen caelorum, et terrae pondera, suevit,
Haec eadem mentes hominum, ratione secunda
Absolvit numeris, et in horum Iura redegit
[Note: 590 ] Qua potuit, nova connectens deliria nugis.
Quae iuvat, ut properanti examine transita, contra
Pauca loqui, Verumque suis ostendere signis.
Non, Anima, est numerus: Numerus par pollet et impar;
Continuus non est; addendo crescere novit;
[Note: 595 ] Ni iungas alios, immobilis haeret in uno,
Natura fixus propria, nec mutat honorem
Nativum, nec se potis in contraria ferre,
Ingenium retinens sibi nec quandoque repugnans.
Vis Animae contra nec par capit esse nec impar;
[Note: 600 ] Est quoque continua, atque addi nihilum sinit ad se;
Ipsa sibi ex sese numquam non mobilis, ipsa
Motum in natura penitis vitalibus aequans,
In vitia et Virtutem, atque in contraria vota
Flexilis, et secum non una in proelia pugnax.
[Note: 605 ] Haec obscura aliis, implexaque carmine longo,
Sufficiat brevibus clare dare condita dictis:
Scilicet oppositis ut Veri gratia falsis
Emicet, et nullis vigeat fuscata tenebris.
Ut cum dura silex Chalybem ferit; ignea pulsu
[Note: 610 ] Prosilit in vacuum scintilla, et lumina portat,
Fomite cum levi, strictim breve semen in altum
Subicit, augmen agens, flammamque ad sidera volvit.

DE ANIMA, LIBER II.

POstquam fixa solo fundamina duximus inter
Instantes furias ventorum et flabile murmur,
Clarum uti veridicis firmet Sapientia dictis,
Esse Animam, nec id esse, vagis quod dissita Vatum
[Note: 5 ] Carminibus, veteris sciscit Sententia Musae;
Verum nobilibus spectatam viribus intra
Corpus habere locum, cum sit substantia, motu
Perpetuo caelorum Orbes imitata volantes.
Illa sed haud oriunda infirmis artubus, ut sit,
[Note: 10 ] Utque capax rationis, ut aequiparabile nomen
Divinis animis, Vivae ut Deitatis imago,
Hinc tibi iucundo clarescet carmine: quisquis
Mortales contemnere opes, tua quaerere tecum
Regna cupis, felicem in se absolventia Vitam.
[Note: 15 ] Principio ratione animas florere potentes
Vita docet communis, habens inventa tuendae
Multa sibi: quae forte aut casso didita casu
Non possint dici, longo cum tempore demum
Sensibus occultis in lucem tradita migrent;
[Note: 20 ] Praeterea neque sint, quas non probet usus, inertes,
Multo exercitio et speculanti mente repertae,
Egregiae morum, et subtilis acuminis, artes.
Scilicet utilibus quae sunt data censibus apta,
Laude vehas merito; quae sunt laudanda, probabis
[Note: 25 ] Non citra Rationem in venta; notabile Numen
Mens Rationis habet, quae, laudibus apta, redegit
Usum in communem, non uno, munera, cultu.
Namque ea corporeis exponere, ferre sub auras,
Sensibus haud ulli liceat, cum regula certo

[Note: 30 ] Fixa gradu in praesens sensus decus occupet omnes.
At longe quaerenda, et acuto lumine mentis
Indaganda diu, nec tactu prendere possis,
Nec gravis auditus affixo robore membris;
Non Oculis, licet altam, Aquilis aequabilis, aethram
[Note: 35 ] Praepete traicias visu: primordia densa
Nocte latent, Animae, solum ratione potitae,
Divina venit huc vis alite, fulgure dextro.
Haec tibi iam clara melius virtute patescent.
Septiforem vultum, totoque e corpore tactum,
[Note: 40 ] Unde adsunt sensus, distincti in tempora quinque,
Omnis odos, omnis visus, quemque imbibit alta
Aure sonus, tactuque illudit prensile momen.
Utpote tam nocuas non est distnguere vires
Sensibus herbarum, quam nobile quicquid in usum
[Note: 45 ] Communem, Natura, salubri robore gignit:
Hic nisi mens sollers aequalia dividat inter
Vulta [Reg: Vultus] notans rerum; quo sunt bona tincta colore,
Hoc etiam mala sunt; qua sunt nocitura figura,
Hac itidem bona sunt: Nec Sensibus ater ab ullis
[Note: 50 ] Prenditur aut leti stimulus, vel Gratia Vitae.
Heic indagatrix Animae vis, sin gula mira
Sedulitate probat, nunc vires discit abusu,
Nunc inopes stabilit, von iunctaque divite censu
Manca beat per se, et Vitae pretia aptat utrimque.
[Note: 55 ] Haec Ratio est, tam dira potens secernere, quam, quae
Utilia, egregiis usu sacrare periclis.
Sic adeo longe speculatrix ardua Sortem
Explorat dubiam, cum sit certissima fessis
Cedendum membris, omni molimine contra
[Note: 60 ] Nisa, fugam cavet, et dilectis artubus haeret.
Contra praecipiti corda effera saepe tumultu
In sua damna furunt, et fata morantia raptant.
Sensibus interea famulis mens utitur in rem,
Cuique aptans, natura quod aptum cuique ministrat.

[Note: 65 ] Ipsa, gubernatrix speciosi corporis, intus
Egregia clavum Pietate per aequora servat.
Quod nisi vis maior, vel deficientia membra,
Sive adeo ipsius alta Animae depulsio, fatum
Iussa sequi, officio fraudet vel turbet adepto,
[Note: 70 ] Multiplici casus varios ratione refutet.
Sed, sibi ne placeat, deliraque somniet, utque est
Mira suae, quacumque licet, virtutis amatrix,
Imperium in superos ascenso affectet Olympo;
Corporeis aliqua morbis obnoxia, certo
[Note: 75 ] Tempore deseriturque, et tota vocantibus alto
Nutibus Omnipotentis inertia subicit ausa.
Unde exacta putans sollerti indagine contra
Aspera Consilia, et Fortem fabricare dolosam,
Saepe sua sese primam ambitione fefellit.
[Note: 80 ] In reliquum et sensus, et Corporis instrumenta
Dirigit in vitam, distinguens dextra sinistris.
Sic mentem imposuit Rectricem in munia Vitae
Mortalis, ducta ex alto Ratione potentem
Praeteriti meminisse, in praesens esse sagacem,
[Note: 85 ] Prospicere inde futura aliqua, Casusque cavere,
Omnipotens; Patrioque fovet sua dona favore
Vis Domini immensi, caeli terraeque Creatrix.
Mentem ipsa aeternis regit et moderatur habenis,
Mens summi imperii: rerum Regina minorum
[Note: 90 ] Huic famulos ultro novit submittere fasces.
Sed quia res facili patet omnibus ista notatu,
Qua Ratio sua quemque rapit, decurrere denso
Parcam cum populo; Super est intacta Coronae
Gloria, Pierio princeps quam vertice Pindi
[Note: 95 ] Purpureis carpam manibus, Christi inclitus augur.
Interea facili libamus singula cantu:
Ut Mens nempe Animam, Mentem Rationis ab alto
Relliquia caelo a brutis distinguere norint [Reg: noverint] .
His etenim in Vita fructum consumere Vitae

[Note: 100 ] Spreta Voluptatum series de corpore monstrat.
Nos etiam quae parva, Deo servante, relicta est,
Alterius Vitae, Pietas, incendit amore;
Ne sapiamus humum, sed celsa ad sidera vultus
Conspicuum sectemur honorem. Ita plurimus auctor
[Note: 105 ] Imminet in sese suaque argumenta secutus,
Se doctore, caducarum sola putria rerum
Proicit, aethereas animo subvectus in oras.
Sic carum superis hominem, Ratione magistra,
Invenere Sophi, quamquam se nubila sensus
[Note: 110 ] Obscura, nubes, procul in caligine ludat.
Huc tamen auxilio magni delata parentis
Ascendit, ne Vitam istanc absolvere credat,
Quae se digna videt: Veteris ludibria Pagi
Detestata procul, Satanae figmenta maligni.
[Note: 115 ] Huc miserata tulit Naturae, Gratia, Curas
Caelestis, iussitque modos agnoscere fixos,
Constitit hic, nec enim penetrabile cetera pondus
Arcet, et immanes suffixa repagula postes
Obiciunt: Hinc namque orta est Adamantina Fati
[Note: 120 ] Fabula, et in triplicem Lex abstitit una sororem.
Hactenus alta patent. Sed, quae via lubrica Lunae
Secernit superis, vigilaci indagine mentis
Comprendisse licet. Non sensibus ignea parent
Sidera, nec visu distinguitur altus Horizon,
[Note: 125 ] Aure nec assidua velox concentus in Orbem
Perpetuum, sacris sese super Orbibus urgens
Discitur, aut caelos vis inclinat propinquat:
Sed Ratio excelsae mentis, flos Lucis Olympo
Associat genus, et memorem in primordia lactat.
[Note: 130 ] A Ratione adsunt arteis [Reg: artis] ; compendia prima
Ipse favens genitor miti subiecit Amore,
Cura sed exactis per debita momina metis,
Constrinxit, iussitque usu laxare revinctas.
Tradita bis denis mundi miracula signis

[Note: 135 ] Bis iunxere duas, speculanti mente, figuras;
Nec satis Eloquium est Elementa per omnia paucis
Deduxisse notis; calamo iunxere papyrum,
Feta Pelusiaci spoliantes littora Nili,
Corticeisque novas foliis scripsere loquelas,
[Note: 140 ] Ut constent Patrum, sancta Nepotibus, orsa.
Hoc Ratio divina facit, non cura, laborve,
Non aliud quodcumque vocamina fervat ab usu;
Non, quae tresque duosque gubernant, pectora, sensus.
Plebs procul in foribus, fida statione, ministrans,
[Note: 145 ] Affectusque regens, atque improvisa caducis
Avertens oculis rerum ludibria longum.
Excubat: Ipsa caput Mentis sollertia servat.
Quae tibi non ideo bis iam repetita canuntur,
Nuda quod in numeros se pondere nomina trudant:
[Note: 150 ] Sed quia res pretii est magni, nec dicta priorum
Ingenio artificum, Latiisve exscripta Camenis.
Quid loquar in mediae descensum viscera terrae,
Turbatasque imi sedes Acherontis opertas,
Ut medicaminibus sollers industria Vitam
[Note: 155 ] Instrueret, centum pulsis e viscere morbis?
Hinc secto Naturae utero, rude, massa, metallum
In lucem rapitur, quam lentis ignibus audax
Solis in officiis Podalirius excoquit, ut, quae
Vis virosa latet, fumos desudet in atros;
[Note: 160 ] Flosque salutaris, flamma cogente, nitescat.
Haec adeo, si vera velis sine felle fateri,
Nequiquam contra stridentibus undique Larvis,
Sola Animae possint in Condita cuncta docere
Imperium, famulasque Elementorum abdere vires.
[Note: 165 ] Nempe hominum manibus terrenus agentibus Ignis
Cogitur in parvo Solis praestare catillo
Officium, et, crudo longum abscedente veneno,
Caelestem victis medicinam expromere morbis.
Adspice, cum iratis depugnant aequora ventis,

[Note: 170 ] Et, Tempestatum vi concita, nubila tangunt:
Horret humus, pulsusque insanis fluctibus aether
Mille armat contra, diruptis nubibus, ignes:
Has tamen in furias abit, atque dolatile lignum
Opponit caelo pelagoque, homo, grandibus ausis.
[Note: 175 ] Nec caret Eventu sollertia: Praescia caeli,
Atque ipsae Luna, reliquisque sagacior astris
Argumenta capit: facies quae quando futura
Aequoris incerti, quod nec sua Numina norunt;
Aeris indiciis, volucrum clangoribus, albo
[Note: 180 ] Aut rutilo documenta notant e Sole futuri.
Ipsorum ex animabus [Reg: animis] , et haud tum turbine nato
Coniciunt ventos Zephyrorum, et mille repertos
Exscribunt numeris, gracilique in pyxide condunt:
Pyxide fatidica, longe quae immanibus antris
[Note: 185 ] Fortior, Aeolii servat tot Flamma Regni.
Ecce apicem in medio tenuem: quis viribus hic sit
Scire cupis? per utrumque polum vada caerula regnat.
Hoc duce in immenso securus Navita terrae
Ambulat Oceano, Mundoque et Sole relictis
[Note: 190 ] Novit iter reditumque in certas dicere luces;
Absint dira modo ventorum proelia et undae.
Hinc varii partes florent socialibus Orbis,
Mutuaque alternis iungunt commercia velis.
Miratur Natura parens, Clementia caeli
[Note: 195 ] Ridet, et egregiis favet omnis machina coeptis.
Quid choreas magni spectas, mirator, Olympi,
Astrorumque immensum agmen, recavumque theatrum?
Sunt homines, tibi si non haec data cura docendo est,
Qui motusque modosque, ortusque obitusque, viasque
[Note: 220 ] Effectusque apto sic mentis acumine dicent,
Ut coram experti. Radium cum pulvere iuxta,
Atque abacum tereti postium cum termite, cernis?
Hi tibi dimensi narrabunt omnia mundi
Ad numerum spatia, ut certis supera invia metis

[Note: 205 ] Dispescat Natura solo. Pede maxima parvo
Machina censetur, digitisque tenacibus haerens,
Ad numeros magni veniet distantia Solis;
Quot Iovis a regno, quot saevi a fulgure Martis,
Quot Veneris miti stes, percontator, ab Aula
[Note: 210 ] Passibus, edicet; nec et hic errabit, amussis.
Iungere mille modos, inventaque dia liceret,
Queis [Reg: Quibus] Ratio Mentis valeat divina probari:
Blanda sed in brevibus floret mage Gratia dictis.
Hincque suos aditus ad magni sacra Tonantis
[Note: 215 ] Ipsa notare potest, cognati haud inscia caeli.
Ars siquidem cunctis ceu pendet ab artibus una,
Sic reliquas docet una omnes, et ab hisce docetur.
Nec quisquam stupidi tantum torporis hebescit
Segnitie, ut, nullis quae sensibus apta videbit,
[Note: 220 ] Sed longe potiora, ausit submittere sensui.
Sed Ratio una valet tantas comprendere moles:
Alta aeternarum subit haec speculamina rerum,
Datque aevi partem sic participare futuri.
Suavia nunc facilis nectens modulamina Musae,
[Note: 225 ] Quae sit origo Animarum, et fons sacer, unde profectae
Imperium in terras pontumque extendere norint [Reg: noverint] ,
Expediam tenui psalteria pectine tangens,
Laudibus ut Domini pars haec quoque consona cantus
Hactenus intactae celebret mysteria Pompae.
[Note: 230 ] Nempe, licet pretii non sis plane inscius, in rem
Ut venias ipsam, nec fundamenta notandae
Ignorare opus est; sed uti tibi maxima constent
Principia, et generis pateat successio longi,
Stirps noscenda venit: de stemmate gloria surgit
[Note: 235 ] Non dubitanda viris. Quamquam mens, conscia Lucis
Aethereae, nulla genitrice, parente nec ullo
Venerit in Vitam; Domino, sed, facta creante,
Non sit nata, genusve alio de principe ducat,
Ceu vetus, abnormi nectens deliria lusu

[Note: 240 ] Argumentorum, bacchata est, haeresis, in se;
Haeresis ex alto natam quae semine iactat
Aeterni Domini, quoniam immortalis et ipsa est,
Sed gravibus Christi defensa Ecclesia dictis
Victorem egregium multa cum laude coronat,
[Note: 245 ] Hesperium Vatem, quo debellante vetustos
Roma Deos, Aramque inopem Victoria fugit.
Frendet, et hostiles acuit furialiter iras,
Eloquio pollens, et rerum, Symmachus, usu:
Prosubigit pede conculcans hunc Regula Veri.
[Note: 250 ] Salve invicte Virum; salve o invicte Deorum
Praeco, lyraeque potens, Olor o placidissime Christi,
Non solum anticipans blando tua funera cantu,
Sed gratum Superisque, virisque optabile, Carmen
Nec spatio mundi, caeli nec circite, sistens,
[Note: 255 ] Turbine nec redeuntis in extima temporis Orsa.
Principio duplex sententia originis ambit
Notitiamque Animarum, et dicta docentia pangit.
Altera de genitore venire in lumina Vitae,
Altera ab excelso missam concludit Olympo.
[Note: 260 ] Haecque placet, multis erroribus illa fatiscit.
Nam si mentem Animi cum semine sumere dices
Infantem a patribus, mortalem dicis eundem.
Si generando etenim producitur, haud fuit ante,
Incepitque ortum nascens: ita fine necesse est
[Note: 265 ] Solvatur, qui cuncta abolet quae nata probantur.
Sed regerunt, transfundi animas, non trans generari.
Sic igitur peccant. Quod transditur [Reg: traditur] , aut sibi totum
Demitur, aut ex parte aliqua. Si dicere totum
Institeris; sane qui transferet, ipse peribit;
[Note: 270 ] Non retinere potens, quod proicit. At tibi partem
Transfundi mentis quis vadet, id insimul audet
Persuadere, Animae Naturam protinus esse
Dividuam, in multasque abscedere posse minutim
Particulas, quoniam multos homo proserit unus.

[Note: 275 ] Quod si concedes, quo tandem examine rerum
Non et mortalem statui, indoctissime, vinces?
Praeterea discindi, et plura in frusta resolvi
Quod poterit, QUANTI subeat vocemque notamque.
Verum Anima hoc procul est, nec limite clauditur isto;
[Note: 280 ] Consensu quod constituunt schola prisca recensque,
Nec poterit quaquam solide ratione negari.
Deinde patet cunctis, si mens transfunditur, actum
Sentiet hunc Genitor, cum corpora semine iacto
Afficiat non parva, Deo statuente, Voluptas.
[Note: 285 ] At nil tale pater, nil dicet candida Mater.
Cerne dehinc quam multa mali vis corpora verset,
Prolifica semente diu quandoque retenta:
Innumeri hinc veniunt morbi, caligine lumen
Fuscatur nitidum, gravis auribus incubat ardor,
[Note: 290 ] Inflantur renes, exscendit vitrea bilis,
Putrescit sanguis, horror quatit ilia caecus;
Quaeque alia hinc oriunda docet medicabile dogma
Tanta mala, ut quandoque etiam mors dura sequatur
Ergo queas animas tot dicere tantaque iusto
[Note: 295 ] Tempore, non missas aliena in corpora, privis
Visceribus patrare mala, atque affligere semet.
Adde quod humano tantum est in semine pondus,
Ut latice in iectum mox submergatur aquai,
Quod, si Spiritibus tantis, tam mente potenti,
[Note: 300 ] Fetum esset, nulla fieri ratione valeret.
Nam sincera animi Vis est gravitatis abhorrens;
Nec tenet hanc tellus, nec faex depresserit ulla.
Non magis ac radios siquis comprendere caeno.
Aut vincire loco velit, aut immer gere caeno.
[Note: 305 ] Non etenim hic Elementi aliquid, non pressile, non quod
Laxarive queat, vel stringi viribus in se.
Praeterea, cum sede sua demota veniret
In partes alias, ut opinio frivola narrat,
Nec tamen obtinuit scitis errantibus umquam;

[Note: 310 ] Numquam etenim Verum sine defensore repertum est:
Dic mihi, magne Pater, quo pacto libera non se
Vis animae efferret procul in sublime; priusquam
In loca; quae vobis sunt huic adscripta, mearet,
In partesve alias? Certe, ratione iubente,
[Note: 315 ] Credibile haudquaquam est, ita se mutasse volucrem,
Naturamque suam simul excussisse semelque,
Maternis uti mox, veluti suffixa, maneret
In sinibus, magno ceu massa pigerrrima clavo.
Porro adeo, patrio mens si cum sanguine iunctim
[Note: 320 ] In latebras veniet genitricis; in impete iactus,
Vitales motus sentirent intima claustra
Matricis, quia nempe caret mens concita motu
Nullo umquam momento. At post rata sacra Dionae,
Ambiguum, idque diu, maternis sensibus haeret,
[Note: 325 ] An concepta sit infantis patratio, vel non.
Id vero fieri non ullo tempore certum est,
Ut simul, arrepto cum semine, vulva moveri
Spiritum anhelanti rapiens sub viscere fixum
Sentiat, aut documenta sui praesentia monstret.
[Note: 330 ] Sed longis exhinc spatiis, sed tempore multo,
Vitales genitrix tibi dicet amabile pondus
Moliri, sensimque leves extendere, motus.
Consonat hunc scito, quod, cum conceptio facta est,
Non pro homine in Mosis mox Embryo Lege tenetur,
[Note: 335 ] Sed primum tum, cum Vitam susceperit extra;
Quam ductu Naturae, et docto examine rerum,
Caesareae descripta sequi rubrica notatur.
Subiciatur et hoc, si corpore pulsa paterno
Exit, et hinc aliorsum Anima proficiscitur ex hoc,
[Note: 340 ] Aut invita excedit eo, vel sponte, volensque;
Tertia nulla potest se causa his iungere binis.
Invitam si dicis, id inde sequetur, ut ipsam
Progeniem nulla ratione potissit [Reg: possit] amare,
Restiterit patrio quodcumque in viscere mentis.

[Note: 345 ] Quippe coacta illam cum progeneraverit, et se
Parte sui pariter spoliaverit, ut canit error.
Nempe quod haud ultro, sed vi torquente coacti,
Liber ut est hominis super omnia Spiritus ausa,
Conficimus, factum dum nolumus, omnia supra
[Note: 350 ] Odimus, et nullo affectus dignamur amore
Quod si sponte sua Mens exsiliisse putetur
Hactenus e cultis laribus, censere necessum est
Invitam hos habitasse, et iam gaudere relictis.
Utraque res ea in absurdis consistere nota est.
[Note: 355 ] Nil igitur superest, nisi et haec quod causa repugnet,
Traduce ne credas Animam cum sanguine mitti
In sedes alias; sed, solo Numine, postquam
Conceptum manet in materno viscere semen,
Atque auctum in Vitae venienti habitabile germen.
[Note: 360 ] Quod tibi mox longo narrabunt carmine Musae,
Cum iam defunctae fuerint praesentibus orsis.
Expediunda etenim est concepti regula Libri.
Porro ex corporibus si mens cum semine posset
Corpora in altera transduci, ratione volente:
[Note: 365 ] Hoc itidem sequeretur, ut exhausto semel omni
Semine, homo vacuas vitam exhalaret in auras,
Nempe eructato cum viru [Reg: viro] flamine toto.
Sanguinis ut siquis, quod habet, vi vulneris alti,
Aut alio quovis, ut sunt mortalia, casu
[Note: 370 ] Egerat, omne simul, parvove exstillet ab ictu,
Protinus hinc venis arentibus, aeger anhelans
Oppetit, et frustra vitam retinere laboret
Paeoniisve herbis, aut qualibet arte medendi.
At numquam hoc factum est, quam vis intensa libido
[Note: 375 ] E penitis latebris, virus genitale trahendo
Exspuerit, sic ut possit restare nec hilum;
Quod ter concubitus repetiti, vel quater, ultro
Veridica nisum cunctis ratione probabunt.
Non tamen infitior quosdam cum semine vitam

[Note: 380 ] Effudisse etiam, sed rara exempla feruntur,
Atque aliis causis eadem assi gnate recedunt.
Nempe Apoplexia quod vel morbi dira caduci
Ad nimios motus letale accesserit augmen.
Huius vix denas licet invexisse labore
[Note: 385 ] Historias magno; cum quottidie accidat illud.
Scilicet in tantam rabiem veniente Diona,
Ut noviens aliquis male dulce peregerit una
Nocte nefas, et ab hoc sit Gloria parta duello,
Gyam sibi magnatum magno aere paraverit ordo.
[Note: 390 ] Nec tamen hinc vitae est initum discrimen, et ingens
Herculeis adiecta laboribus inde corona est,
Quinquaginta una gravidis quod nocte puellis
Addiderit facinus longis memorabile saeclis,
Prima harum geminos, pariter pariente suprema
[Note: 395 ] Quod nec, inops veri, frustra est commenta Vetustas
Graecia, cum Princeps Romani nominis, Heros
Belligeris, Proculus, non ignorabilis actis,
Ipse suas cantet laudes; quia victor in unda
Nocte decem exuerit captivas flore puellas
[Note: 400 ] Sauromatas, intraque dies quinosque decemque,
Ipsas centum adeo spoliarit nomine solus
Virgineo; res digna sacris accedere fastis.
Quid quod prolificae tantum virtutis in herbis
Esse sibi notum memorat Theophrastus; ut idem [Note: Aliter est in | theophra- | sto, inque Na- | talis Comi- | tis Hercule, ]
[Note: 405 ] Sustineat septem decies homo corpore firmo,
Concubitus iterare, atque inde abscedere sanus.
Proh hominumque Deumque fidem, si traduce dicas
Posse tot ex una tantillo tempore, iacta
Cum se mente, Animas nullo prodire tumultu:
[Note: 410 ] Quantum hominum vulgus, una ab radice profectum,
Inicias mundo! Sed inepta, Inscitia, veri,
Futiliora etiam vacuo commenta cerebro est.
Porro ex corporibus si mens transmissa veniret,
Haec eadem prius ex toto collecta subiret

[Note: 415 ] Augmine testiculos, et sic descenderet ex se.
Quod quam ridiculum sit dicere, quodque repente
Mominis in parvi articulo deserta sederet
Totius reliqui compages corporis, unus
Quisque videtque animo, et sensu fateatur oportet.
[Note: 420 ] Et quanta hinc oritur series absurda notandi?
Post hinc sic statuas, si mens cum sanguine posset
Corpora in altera traduci, ratione volente,
Hoc itidem sequeretur, ut alti longa parentis
In sobolem, si non ipsa Experientia, saltim
[Note: 425 ] Dexteritas ita, et in genii prodiret acumen,
Ut numquam stupidus docti procederet ortu.
Et contra, nullo stolidi de semine pollens
Iudicii, quod utrumque palam et doctrina refutat
Et labor humani, semper variabilis, aevi.
[Note: 430 ] Praecipue Veneris cum sit tam grata Voluptas,
Cum duo conveniunt se vere pectora Amantes,
Ut penitis acies simul evibrata medullis
Funditus in genii, cum semine bulliat extra.
Hoc siquidem poterit quis sana mente fateri?
[Note: 435 ] Hoc ultra clarum est, Veneris post proelia saepe
Floridiorem hominem, excussa ceu faece notari.
Faex hominis animae sic insit, et illa gerendo
Sordibus ex spurcis prolem contaminet ortam;
Sicque genus totum, successioque integra prorsus
[Note: 440 ] Sustineat mentes, non claro e sanguine natas,
Sed turpi ex spuma, aut male olente cruoris amurca.
Haec longis late poterant protendere Musae
Carminibus, salsisque insulsa infringere dictis
Dogmata, queis [Reg: quibus] animos effert miserabile contra
[Note: 445 ] Ausa Deum contra, nullo tibicine fulta,
Erexisse caput; brevitas sed amabilis obstat.
Sunt alii, qui cum nullius origine niti
Praeterquam Domini, mentes fateantur, inerrent
Alterius laqueis, deluso pectore, sectae.

[Note: 450 ] Namque uno dicunt Regis sermone creantis
Omnes, corporibus nondum ortis, esse paratas
In longinquum animas, ipso in terraeque polique
Principio. Sed enim tanto quid tempore dicas
Has, minime unius patientes otia puncti,
[Note: 455 ] Interea fecisse animas? An segniter ergo
Torpuerunt, cum nondum oneratae Carceris essent
Moenibus his lutei, sed libertate potentes.
Cum modo, mortalis devinctae crate sepulcri
Officio invigilent mandato, et iussa facessant
[Note: 460 ] Sedulitate Deo placita, numquamque remissa?
Atqui nil potuit mens, orba satellite cuncto
Efficere: Ergo neges in rerum stirpe fuisse;
Quippe nec officium hic nec servitia apta fuerunt
At, dicunt, si post corpus prodisse docebis,
[Note: 465 ] Florentes animas, hoc deteriore notandas
Conditione simul statues, quam corpus habetur;
Nempe quod antiquo potiori iure dictam
Nobilitas, quam quod modo prodit in ordia lucis
Hoc etiam male: Nam pretio censita vetustas
[Note: 470 ] Si potiore venit, quam quaeque recentia, certe
Nobilior Satanas humana mente putandus,
Quae tamen afflatu simul est producta Iehovae,
Effigiemque tenet, longe omni Daemone maior.
Deinde licet reputes: maiestas tanta animarum est,
[Note: 475 ] Ut nulla ratione ferant aequarier ipsas
Terrenis domibus: Quarum commissio nulla est,
Harum etiam pretium non auget longa vetustas.
Haec quoque sic collapsa fugit sententia Verum
Multa dehinc veniunt ludibria, qualibus aegros
[Note: 480 ] Somnia concipilant sensus, cerebrosaque dictat
Secta antiquorum, non unae gente, Pelasgum:
Quae, licet aerea Vox ferrato prodeat ore,
Pectoraque aeterno constent adamante, relatu
Sint tamen unius non enarranda Camenae.

[Note: 485 ] Tangere nec tantum Camerinae futilis oras
Sit labor exiguus, nec quodam gratus ab usu.
Quare stulta, meris gravidata, Volumina, nugis,
Seria propositi non turbent scita libelli.
Scaena puellares adeat ridenda loquendi
[Note: 490 ] Naeniolas, soccumve levem, grandemque cothurnum:
Aut qua molle nitens, Milesia, mulceat aures
Fabula Semivirum, cum tristi Schemate Othonum,
Ad crepitum nummi qui fingere carmina norunt.
Tanta hodie quorum seges omni enascitur agro,
[Note: 495 ] Ut iam, non sanis par artibus, alma Poesis,
Undique in exilium, ceu femina turpis, agatur.
O Superi, quam prisca aliter censere solebant [Note: Ad Hebr. XII. ]
Saecula Magnatum, Summis queis [Reg: quibus] proxima Divis
Aequa colebantur sanctorum pectora Vatum!
[Note: 500 ] Quid mirum, sed enim, nostra hac aetate rebelles
Moribus antiquis Praeconem expellere Reges,
Rarus in his cum sit, qui, laudatore potitus,
Laudandum quid agat, castigatore remoto.
Ergo iter in vitiosa patet conamina vulgo
[Note: 505 ] Liberius. Vetus est: Laudari credit ineptum,
Qui laudanda negat facienda. Haec regula constet.
Verum postpositis Satyrae sub munia larvis,
Nunc aperire iuvet, verax quae Gratia dictat,
Nisa Dei effatis, et firmo robore rerum:
[Note: 510 ] Nempe ubi conceptus materna in viscera sanguis
Accepit formam patrii de seminis usu,
Tum demum immitti caelesti munere Mentem.
PRima quidem Sacris reverentia debita libris
Praecipue docet, atque, aeterno carmine sancit,
[Note: 515 ] Quid credendum homini, confutandumque, probetur.
Sic igitur, doctor Mundi, mysteria nemo
Caelica quem docuit, nisi solus ab aethere Christus;
Ille per Europamque Asiamque, ut Gentibus in gens
Lux data vertendis a Relligione nefanda.

[Note: 520 ] Quae tenebris diris, et longa nocte, tenebat
Cultibus obscenis Cacodaemonium omnia late
Climata terrarum; per milia multa Deorum,
(Monstrosorum hominum, quos post tristissima Vitae
Fata malae, pro caelitibus gens caeca colebat:)
[Note: 525 ] Si Patres, inquit, nos Corporis ante solebant
Castigare pii, quo pacto obvertere Patri
Spirituum possit cervicem homo? Vera profecto
Ducitur hinc ratio, quis enim Pater audiat auctor
Spirituum, nisi qui caelum taetramque gubernat?
[Note: 530 ] Hic idem, ingentis celsissima moenia Mundi
Qui moderatur, agit sub parvi pectora Mundi
Vivificantem animam, voce et ratione potentem.
Quis neget hinc claro concludi dogmate; ceu sit
Corporum homo genitor, sic mentem caelitus indi?
[Note: 535 ] Sentit Aristotelis pariter Sapientia Magni;
Hausta ciens sanctis Emblemata plurima chartis:
Sol, inquit, et homo, faciunt hominem: illa paterni
Seminis eluvie materna in viscera fusa.
At quis Sol? Animarum auctor; ter maximus ille
[Note: 540 ] Conditor et Rector, Rex, Induperator, Olympi;
Iusttiae et Veri Sol Almus et inclitus auctor;
Omnipotens Tutor rerum, et Sapientia fautrix.
Talem etenim Solem fingebat docta Vetustas,
Fecundam caelique Animam, Mentemque perennem,
[Note: 545 ] Molis in immensae regnantem corpore toto;
Ut tibi Iuliam monstrabunt scripta tyranni.
Occupet hinc partes Salomon, stirps Regia David,
Quo sapientior, aut locupletior, haud fuit umquam.
Natus homo sacris Virtutibus, utpote qui, cum
[Note: 550 ] Dona Deus, quaecumque optata, facessere certis
Firmasset monitis, non maxima Regna petivit,
Non aliud quicquam; Solum ut Sapientia sese
Dia superveniens toto illustraret honore.
Adiecit pater Omnipotens huic inclita voto

[Note: 555 ] Imperia; et de Stirpe viri Rex denique Regum
Prodiit, atque hominem vetito instauravit Olympo.
Hic ita, caelesti plenus Virtute, profatur: [Note: Ecclesiast. cap. XII. ]
Cum morti secedit homo, sua, terra, receptat
Semina; pulvis erat corpus, sit denuo pulvis:
[Note: 560 ] Spiritus, a Domino qui venerat, ordia sectans
Ad Dominum redit, et sua se in primordia reddit.
Quid poterat dici, quid con venientius addi?
Nempe quod, e tellure Elementorumque quadriga
Compositam, cratem revocant sua semina deorsum,
[Note: 565 ] Donec quaeque suos pars restituatur in orsus.
At qui mente Deum, qui sidera celsa videbat,
Spiritus, atque alacri Ratione per avia vectus,
Signa fatebatur praelustria Originis almae.
Tandem, terreni liber de carceris antro,
[Note: 570 ] Astra Deumque petens, sursum volat, unde profectus
Venerat huc ad tempus, et, hoc cessante, redibat.
Dicta duos sat erat testes stabilisse, sed instat
Tertius, ad geminos properans, Baracheius Heros. [Note: Zachar. XII. 1. ]
Haec, inquit, Domini vox est, extendere caelos,
[Note: 575 ] Et terram stabili firmare in sede, potentis;
Hic Animam formans hominis, Deus exstat, in ipso.
Omnibus hic testis testatior. Idem etenim qui
Spectandum plano Messiam carmine monstrat;
Nempe asino infesso spectandum, pectore miti;
[Note: 580 ] Nempe tribus decies vendendum ad funera nummis;
(Clara refragator quis contra haec dicta feretur?)
Idem, inquit: Deus Omnipotens, cui Regia Caeli
Tenditur, ut mortale solet tentoria vulgus;
Qui celso imperio pondus librabile terrae
[Note: 585 ] Momentis tenet in paribus, fundatque cadentem
Undiqvene cadat, et pendentem numine fulcit:
Hic, ait, intus eo format, redigitque fovendo
Spirituum humanorum in carnea corpora, mentes.
Ecce suis divina Oracula tradita verbis,

[Note: 590 ] Amplectenda tibi: quid, homo, vis plura, renitens
Causari, contra temet tua munera temnens?
Non te mentito suspendet summus honore
Auctor, et afficta sub nobilitate decorum
Decipiet: Quid sectaris deliria dira?
[Note: 595 ] Ecce Operum Domini testem; ne denique dicant
Esse Animas uno simul omnes tempore cretas.
De praesente palam loquitur Deus, ore Prophetae.
Non, FORMAVIT, ait, qui tota ista agmina quondam
Spirituum, sed qui FORMAT nec nunc quoque cessans
[Note: 600 ] Scilicet, INQUE IPSO, adiciens docet intima matris
Viscera, in Officium hoc aptata a principe Vitae.
O Pietas! o magna Patris Clementia summi!
Ne quid in hac etiam nesciret parte superni
Humana Officii, gens, in gratissima, contra
[Note: 605 ] Tanta Dei merita, propriaeque rebellis ubique
Per dirum hoc pelagus pugnat dum lassa saluti,.
Omnia tam claro mysteria dogmate, vatum
Ore suorum adaperta, in clara luce diei
Constituit; numeris etiam me exscribere iussit
[Note: 610 ] Prisca virum facili Musa monumenta secutum.
In quibus est, ingens cui per miracula nomen
Crebra, prior, statuens, Ecclesia sancta professa est
Magnanimum Heroem parilem Paulique Petrique
Deberi titulis. Est et doctissimus Afer,
[Note: 615 ] Discipulum cuius dixit se Thascia Peitho.
Est Nemesi, referens Chrysippi et, scita, Cleanthis,
Exiguis chartis, sed maximus argumentis,
De natura hominis Liber, omni operosior auro.
Nec non Tulliaden Christi in praeconia vertens.
[Note: 620 ] Claudiani accedat, si non sermone perenni,
At studiis, Labor, argutis percuncta profectus
Antiquae Sophiae, velut impete, dicta, feroci.
Eteriano etiam cognomine nobilis Hugo,
Quique obscura vaga solvunt indagine fata

[Note: 652 ] Theologi; cumque his aliisque, insigne
recentis [Note: Interpretes Nazianzeni ]
Williati, tenui magnum molimine, pondus.

DE ANIMA, LIBER III.

HAec poterant cunctis dare sufficientia verae
Argumenta viris Sophiae: Tamen improba restat
Secta vagorum hominum, qui Divum Oracula vatum
Ipsa etiam liquidis Rationibus ire probatum
[Note: 5 ] Exposcunt; quasi nil, oculo nisi praepete visum,
Credere sustineant. Quamquam hos seponere solo
Ab nutu valeat Pietas, tamen altior haeret
Error, ut his etiam nos Curam impendere praestet
Litterulis, humana quibus Sapientia pugnat.
[Note: 10 ] Ergo iuvet dictis dicenda adiungere porro;
Pauca quidem, Ratione tamen subnixa potenti.
Cetera, multa dabunt prorso sermone Sophorum
Agmina, non ullis sese absolventia metis.
Ergo animam Domini venientem agnoscere missu,
[Note: 15 ] Principiumque Deo debere, haec vorsa docebit
Concio; nunc genitis, seroque dicata Nepoti.
Omnia corrumpi, primum quae coepta, subibunt. [Note: id est, corruptionem. ]
Illuc decurrunt unde advenisse notantur
Cuncta poli quaecumque tegunt convexa superni,
[Note: 20 ] Tarda licet rerum fiat destructio, contra
Ortus agat celeri sibi debita munia cursu.
Hoc genere est corpus; cum mens excesserit alma,
Conditur in terram, in terra putrescit, abinde
Particulis Elementa suis repetita redonat,
[Note: 25 ] Ostendens, clareque docens, Ratione secunda,
Illa in principia, obscura sine clade, reverti,
Ex quibus acceptam in formam concreverat olim,
Atque alitum fuerat, tulit ut, vitae additus, Ordo.
Intervalla tamen sua res haec lucida servat.

[Note: 30 ] Semen enim primum substernitur, inde minutim
Per partes alimenta fovent, et crescere praestant.
Suppeditant alimenta animantia: Pars quota plantis
Aut herbis pascuntur. Eae ex telluris opacis
Emergunt latebris, aliisque, rata vice, porro
[Note: 35 ] Principiis. Hinc iudicium tibi provenit aptum,
Ex elementorum fulciri corpora cuncta
Servitio; hoc etenim sublato, quodque creatum
Interit, et captae deponit commoda formae.
Hanc simul ad causam momento haud; utile, parvo,
[Note: 40 ] Esse puto, quod mens sua Corpora quaeque gubernet,
Temperet affectus in eo, premat impetis acre
Robur, et effreni det frena libidinis oestro.
Quae quia tanta, et tam sunt nobilia, omnia certe
Non facerent animae, nisi vi sibi desuper almo
[Note: 45 ] Infusa a Domino. Quod si Mens corporis ortu
Principium caperet, simituque excresceret, utraque
Imperii in vellet pars mutua regna venire,
Nec facile id soli concedant corpora menti,
Ceu nutrire solent fastidia; quae simul orta;
[Note: 50 ] Nec patitur maiorem huius pars altera honorem.
Atqui est maior honos Animae, et generosior ortus;
Nulla etenim ratione potest, cum Spiritus exstet
Nusquam compositus, quod iam de corpore dictum,
Ex Elementorum concretu condita dici,
[Note: 55 ] Nec ali iis, nec in haec ulla ratione resolvi.
Quod genere ergo omni, quod vitae tempore toto,
Quodque abitu ex rebus prorsus distare videtur,
Non erit unius censusve ortusve putandum.
Quae vero, nisi sola Dei, sine lege, potestas,
[Note: 60 ] Sublimemque adeo, tantumque obeuntia cuncta,
Cuncta supervectum quae Sensus possit apisci,
Spiritum, originibus primis donaverit, et se
Cognoscendam illi dederit? Nec Spiritus idem,
Ut corpus, generare valet; qui semina quippe

[Note: 65 ] Nulla habeat, nec pruritus patiatur ineptos,
Vasa nec ulla sui monstrare capacia quirit
Seminii, quia cuncta Elementis ista notantur
Debita, compositisque exhinc, vereque minutim
Partilibus, sua quodque redire ut in ordia tendat.
[Note: 70 ] Materiam nam quaeque suam, parsque obtinet omnis.
At Rationalis cum nulla Creatio possit
Materia constare, omnisque immobilis instet
Simplicitate sua; maneat cum corporis expers, [Note: Hugo Eterianus c. 4. ]
Nec patiens operum, quae corpora perpetiuntur:
[Note: 75 ] Non umquam augetur, minui nec sustinet, et sic
Nec generabilis est; nec gignere, nec simul aptae.
Corrumpi; vel deterior, substantia, motu
Aut statione aliqua fieri. Non ulla propago
Concipilat totam in sese sine parte vigentem.
[Note: 80 ] Si transiret enim, transiret tota profecto,
Tota velut per mortem exit de corporis antro.
Res individua est quae materia caret omni.
Hinc age, perpendas speciatim Insomnia. Quaedam.
Illecebris functi subsistunt corporis usu.
[Note: 85 ] (Ut sunt Ebrietas, quae gignit, et helluo luxus)
Crasin et illius nota a ratione sequuntur.
Scilicet atra animo subicit loca sola, nigrosque,
Bilis, agros: cholerae vis flammam ignemque sopori
Ingerit: in cuius domina est pituita medullis,
[Note: 90 ] Et natat in somnis, fingit maria atque lacunas,
Et crasso informes muco videt ire figuras:
Sanguinei sopita adeunt praecordia caelos,
Aut fidibus, laetoque hilarant convivia cantu.
Altera sed potior species, sine faece sopori
[Note: 25 ] Tradita corda movet, docilis praenosse [Reg: praenovisse] futura.
Et levibus cernit venientia fata sub umbris.
Sancta velut docet exemplo Scriptura frequenti.
Nec minus ipsa monet Anima, ut Smyrneus Apollo
Cum canit: A IOVE SUNT INSOMNIA. Quod nisi dio

[Note: 100 ] Proveniunt ortu mantes, unde ista subibunt?
Unde futurarum sata sit praenotio rerum,
Si cum corporeis animae sunt artubus ortae,
Inque horum mersae longum paedore senescunt?
Nempe subest Natura, Dei testata creantis
[Note: 105 ] Divinum officium, et divinitus ordia surgunt.
Adde quod haec eadem Rationis vindicat usus;
Artibus inpollens, Virtutibus inclutus omni
De genere et censu, disciplinisque sagaci
Expositis animo, vi consilii, atque potentis
[Note: 110 ] Iudicii cunctis discrimina ponere rebus.
Haec si competerent sub traduce semine mentis,
Omnibus aequa darent virtutum pondera natis;
Nempe quod ex uno tot saecula patre venirent.
Verum vera fides, proficisci a numine mentes,
[Note: 115 ] Corporeisque dari laribus; quod tanta profectis
In Vitam tribuat caelestis munera cuique,
Quanta velit, Sophiae maiora minoraque censu.
Vis etiam mea dicta ingenti teste probari?
Hunc tibi constituet sese ter acutus Aquinas:
[Note: 120 ] Qui nec avum humanae menti proavumque Iehovam,
Sed Patrem iuxta statuit, sermone soluto,
Quem nobis facili numero dant prodere Musae.
Cum duo sint modi, ait, nec plures esse potissint [Reg: possint] ,
Singula qui rerum vicibusque et viribus aptis
[Note: 125 ] Excipiunt donata; Creatio prima notatur,
Cui similis constat generatio. Porro gerendi
Vis in eis superest, quae per se nata videbis:
Qualia compositis sunt omnia condita membris,
Nempe ex materiaque impressaeque augmine formae,
[Note: 130 ] Aut quae fortuito sunt prodita,sive putatur.
Mens igitur certo legem genuisse creandi
Cogetur, cum nec fit prodita forte, quia in se
Ipsa sibi constat Substantia, nomine vero.
Nec tamen ex sese privum sibi conficit ortum,

[Note: 135 ] Qualia compositis constare in partibus hic iam.
Dictum est; Compositis cunctis acerrima cum sit
Mens inimica hominis. Rationi huic haeret amice.
Argumentum aliud: Quaecumque ostendere semet
Naturae in magno possunt halituque, sinuque;
[Note: 140 ] Omnia sunt sortita suum subsistere, de se;
Aut aliunde tenent. Illius culmina Vitae
Sola Dei aeterni capit indeprensa potestas:
Hic etenim ex sese, per se subsistit; et in se,
Non opis externae patiens, non indigus umquam
[Note: 145 ] Auxilii alterius: Cuius constanti; servat
Esse suum, sine principio; sine fine modoque.
Alterius sortis sunt omnia, gloria quorum est.
A Deo habere ortus primordia; eique salutem.
Et debere suam sese acceptamque referre.
[Note: 150 ] Mens igitur confessa, et re convicta probante,
Esse aliunde ortam (neque sic tamen hoc aliunde,
Materie ut formas habili prodire videmus,
Officio istae etenim alterius praestante, facessunt
Munia quaeque sua: At mentis Vigor ipse suismet
[Note: 155 ] Sufficit officiis) totam componere semet
Ad Dominum tum debet, Dominique iubentis
Exercere volens monitus. Natura deinceps
Dona duo retinet, genitas quibus afficiat res.
Primum istuc, aliquid quo nunc est quod nihil ante.
[Note: 160 ] Prorsus erat: Licet hinc munus numerare secundum,
Quod subit in docilem, seseque emergit ad Actum,
Sola quod absorptum ante, Potentia, ventre tenebat.
Certe Animae Vigor, ut quam nulla Potentia caecam.
Intra sese umquam concluserit, omnia soli
[Note: 165 ] Debet dona Deo, non ullius usa magistri
Officiis hunc praeter, eo quia fonte profecta est.
Huic igitur grata grates vice solvat oportet
Perpetuas, quod non humili sit nocte latendi
Eruta per Dominum, sed pollens viribus almis;

[Note: 170 ] Prodita, principium dextra praestante Iehovae,
Estque Creatarum sie Res celsissima Rerum,
Traduce non patrii producta e seminis actu,
Sed Sapiente Creatoris vi, numine trino.
Haec doctor doctorum, ingens lux temporis atri,
[Note: 175 ] Disciplina omnis quo dira in nocte latebat,
Humanaeque artes, et, caelo oriunda, Poesis.
Adice quod primi est qui fixus in ordine Iovae
Ordo creandi hominis, per posteritatis in istum
Saecla horam servatur, et immutabilis exstat.
[Note: 180 ] Primitus effigiem de tellure accipit Adam.
Terrigena humanam; perfecto corpore, Vector
Inflatur demum vitali Spiritus aura.
Non aliter quoque nunc genitali in viscere matris
Formatur, corpusque suis committitur horis:
[Note: 185 ] Hoc ubi sic factum est, habitare ut Spiritus intus
Aptatis valeat, mirando domate, membris.
Confestim Ratione Animam vitalibus auctor
Conspicuam infundit, Deus, artubus. Ultima primis
Fata ita conveniunt, neque Lex aeterna fatiscit.
[Note: 190 ] Immortalem animam placido nunc didere cantu
Ordimur. Commune quidem, sententia, dogma,
Quod statuisse hominum sanorum ubicumque probatur,
Testibus haud opus est, aut longa ambage, doceri.
Cum tamen a paucis nebulonibus hoc quoque quondam
[Note: 195 ] Oppugnatum antiqua canant monumenta, papiri
Tantillae expensis, placet haec etiam edere Musis.
Divinis equidem non ista expendere dictis
Aggredimur: quoniam scitum hoc dubitabile veri
Ponere, tota quatit Christi mysteria, quorum.
[Note: 200 ] Spirituale opus est animis inducere Regnum,
Nam si Animae pereunt cum corpore, nulla Salutis
Spes aderit, nullaque opus est Pietate, fideque.
Omnia pridem Abraham promissa, Isacique Nepotum
Gentibus, incassumque cadunt, et vana putentur.

[Note: 205 ] Iam subeant in mille Deos mala Numina, Ditis
Atque Erebi gens omnis, et atri cultor Averni.
Bellua sit hominum longe felicior aevo.
Sed bene, quod summi tanta est Miseratio Regis,
Unguibus a primis pueri ut, cum lacte bibentes
[Note: 210 ] Materno verae sacrum Virtutis amorem,
Agnoscantque Deum, votisque precentur, ut adsit
Semper, et in teneras veniat Sanctissimus aures
Spiritus, unde omni se per sacra carmina in aestu
Solari possint, Satanaeque avertere technas,
[Note: 215 ] Alma sinu quoscumque Ecclesia pascit in uno.
Transeat haec igitur Scripturae dogmata sanctae
Iste labor; Ratione iuvat Rationis in arce
Compositam speculari Animam, et deprendere mortis
Expertem penitus: Domini favor orsa beabit:
[Note: 220 ] Nunc veteres audire Sophos, et condere versu
Hactenus haud ulli molimur tradita Vati.
Immortale Plato sanxit semperque futurum,
Non aliunde quod, ex ipso sed vivere sese
Posse sibi constet, propria et virtute mo veri.
[Note: 225 ] Hoc utrumque Animae est: nec vis extrinseca motat
Hanc etenim, neque ab alterius se sensibus auget.
Aeternum est, ait, hoc, quod semper rite movetur
Viribus a propriis; sed motum quod dabit ex se,
Alterius vitae; quodque ipsum aliunde cietur,
[Note: 230 ] Interit. Ut primum finem nam motus habebit,
DEficiente movente, etiam finitur ab illo
Quod pendet; sic haec concludi regula firma est.
Solum igitur, quod se movet ipsum, dico perenne;
Deseritur numquam quia motus hic in sua privo
[Note: 235 ] Commoda Marte potens, nec egens aliena morari
Auxilia, atque illis vitam exspirare negatis.

Praeterea hoc cunctis fons est, atque ordia praestat
Principiis, quia principiorum haec ultima vis est,
Quae sese ipsa ciet, seseque absolvitur una.
[Note: 240 ] Ergo anima interitum num quam subit, ipsa nisi se
Admoveat morti cessando a principe motu;
Quod tamen haud faciet, poterit neque: nulla etenim est res
In quam perpetuus possit descendere motus,
Nobilitate sua; quod enim subit, ilico motat,
[Note: 245 ] Cum subit, atque ita se demonstrat tunc quoque vivum.
Nec se deseruit, pote quod dare motum alieno.
Hoc ita iam affirmes: Ex se quod se movet ipsum,
Se movet aeternum; facit hoc Anima Enthea; mortis
Nulla capax igitur, sed vitae est tota perennis.
[Note: 250 ] Qui tamen haec discis, his iunge sequentia scita:
Vim simitu in mentis sapiendi pectore recte
Observes, celebresque: etenim fine vi sapiendi
Par pecudum Ratio est, animantia cetera eodem
Quippe modo vivunt, et sunt obnoxia morti.
[Note: 255 ] Dius Aristoteles propter quod talia iungit
Dicta. Vides quae Mentem habeat Sollertia rerum
Inventu in liquido, celeri in ratione tenendi
Discita; mille dehinc momento volvere in uno
In partes sese valet, et variare, quod intus
[Note: 260 ] Cogitat, et multos versatum exponit in usus.
Quis genera omnigenae proponere sustinet artis,
Factorum memores sensus, gnarosque futuri,
Sola Dei quibus est dotata haec munere Nympha?
Quae penitus diversa, nec umquam sunt parianda,
[Note: 265 ] Ipsa etiam distant vice temporis: ut neque crassum
Participat Corpus, quae Natura altior uni
Attribuit menti, atque faventia Numina firmant;
Nec se corporeos Animus demittit in aestus.
Sic luteis mors est bene congrua molibus, illae

[Note: 270 ] Quod constent variis distinctae partibus in se;
At non mens etiam, leti quam nulla figura.
Tangere, composita est quia nullibi, sustinet umquam,
Sic fugit interitum, sic immortalia durat
Temporibus spretis, et tota lege timendi.
[Note: 275 ] Multa oculos supra cum sint, quae cernere nulla.
Quis poterit ratione; eadem tamen esse fatetur,
(Ut sunt ventorum violento flamina motu,
Aera praecipiti turbantia, et aequora raptu.
Vox quoque, Odorque potens ipsam interstinguere Vitam)
[Note: 280 ] Quae voluit solo ex effectu nosse, Iehova,
Terrigenas homines: Sic ipse paratus ubique.
Ex Operum agnosci sapienti altoque decore,
Non se subiciet visu, neque luminis aegri
Arbitrio Humani; sed mens Animusque profecti
[Note: 285 ] Alta super caeli spatia, et Firmaminis Orbes
Aetherei, qua se Maiestas summa recondit,
Intendunt oculos arcana in magna superni
Principis, Omnipotens procul admirantia numen.
Lumina, quae nulli licitum est aperire profano.
[Note: 290 ] Sed gens foeda virum, brutisque immanior ipsis,
Usque adeo luteis animum est submersa tenebris,
Ut dubitare queat, regat, an non, moenia mundi
Cura Dei; quos communes excludere sensus
Cum videas, neque responso digneris oportet.
[Note: 295 ] Cuncta etenim referunt sub sensus corporis aegros,
Ignaros suimet, dira impietate, professi.
Nos vero, docti esse Deum, gnarique, videri
Hunc oculis animi ex operum nos posse vigore,
Quidni ipsam hanc mentem, quae immensi maxima Regis
[Note: 300 ] Dona capit, Numenque ipsum pote cernere sensu,
Esse immortalem merito fateamur honore?
Illa quidem hoc similis Domino quoque, nemo tueri
Illam quod potuit operum nisi praepete sensu.
Praeterea nullum est per tot diversa creati

[Note: 305 ] Mundi, animal, spatia, aeternum quod prendere possit
Relligione aliqua Dominum: nisi solus in altum.
Erecto, sublimis homo, cum pectore, vultu.
Quaerit enim summum iste bonum status; atque tuetur
In loca, quae sursum desiderat actus adire.
[Note: 310 ] Haec igitur cum sit Natura Animae atque potestas,
Notitiam sitiisse Dei, et tenuisse sititam.
Munere divino; quis tanta adscribere possit
Spiritui perituro, Opera; inclementibus ausis?
Sic sequitur sua principia, inque Elementa recedit,
[Note: 315 ] Unde adiit Corpus, cum Mens primordia nusquam.
Inveniat, nisi sola in imagine Numinis almi.
Nunc expende animo: si sunt sua praemia Sanctis
Seposita, et pravis instat vis vindicis actis;
Hoc est, Iusta Dei recte si dicitur, atque est,
[Note: 320 ] Maiestas, et in hoc Vitae mortalis agone.
Duplicitas, dolus, insidiae, vis, plurima possunt
Iustitiam contra, quae nil nisi debile nomen.
Omnibus in visa circumferat undique larva:
Non poteris post hanc aliam praecernere Vitam,
[Note: 325 ] Libra ubi virtutem cordato examine penset,
Punitis vitiorum aeterna clade magistris,
(Non etenim fas est, post hanc, mortalia, vitam,
Saecula te sperare iterum: si regna peremptae
Namque semel mortis revirescere posse putabis,
[Note: 330 ] Non alias tenebras, in iustaque tempora rursum,
Exspectabis in his, ubi Iura aequumque premantur,
Et pariter vitiis subsit dominantibus aetas.)
Immortale nisi mens praestolatur ab alto
Immortalis opus; nova cum, statuente Iehova,
[Note: 335 ] Saecula subvenient castis, punitaque longum,
Crimina sub Furiis crucientur Morte perenni.
At qui, Iudicium veritus sublime Tonantis,
Passus in humana fuerit crudelia Vita;
In vita aeterna, iam nulli obiecta tyranno,

[Note: 340 ] Gaudia percipiet, merito immaculabilis Agni.
Hoc etiam videre Sophi sine Lumine vero.
Pythagorae monitis ita docta locuta Theano est: [Note: Clemens A- | lex. ]
O Pueri; nisi mens statuen da est nostra carere,
Fine, nec hanc Vitam immortalis Vita sequetur;
[Note: 345 ] Vita sit haec Epulum in iustis: Qui nempe patratis.
Criminibus cunctis, felici morte recedunt,
Et scelerum cumuli diris dent lucra tyrannis.
Deinde ita concludas: Quae labile corporis augmen,
Et sine se, parvo post tempore, putre cadaver
[Note: 350 ] Sustinet in Vita studio tam cauta fideli;
Quottidie innumeris quae cladibus apta tuetur;
Prospiciens fragili medicamina commoda massae;
Non propriis adsit, Mens tam pia, tamque sagaci
Praedita consilio, studiis, suaque ipsa ministret
[Note: 355 ] Dona sibi, tota incumbens virtute parandis
Praesidiis? Certe facit haec Anima; inque suis se,
Dotibus, aeterno similem deprendit Iovae.
Si similis Domino; si nil exquirere summa.
Cum ratione potest, nisi quod mortalia temnat;
[Note: 360 ] Ipsique ex sese sua non peritura perenni
Officia ostendat cura sibi, nobile germen.
Aetheris aeterni praestans: Quis tendere contra.
Stultus homo, sibique ipse velit sua demere dona?
Stultitia hac certum est et nunc olimque supine
[Note: 365 ] Semihomines errasse, rato cognomine, porcos,
Quos sua pressit humi rapto vecordia sensu;
Sed Paucique, Malique, Indocti, Opicique, fuerunt
Iste chorus: Contra Sapientia mille catervis
Evexit caelo praelustria Lumina rerum,
[Note: 370 ] Quorum per memores si sparsa Volumina Fastos
Nominibus iubear solis producere, longas.
Implerem Iliadas; et iam excellentia quaeque.
Apta docet pueros, doctis, schola, recta magistris.
Haec Pietas Christi est, sic ultima tempora, summas

[Note: 375 ] Cum rabit in Furias Satanae iam proxima flammis
Invidia aeternis, mactas maiore favoris
Alma Trias cumulo. Vix multis obsitus annis
Illa senex quondam, duro indagata labore,
Multo an mi poterat cruciatu addiscere, quae nunc
[Note: 380 ] Per lusumque iocumque tener comprendit Ephebus.
Quis tibi, summe Parens, dignas pote solvere grates,
Cuius ea est miseri Curatio Ovilis, in ista.
Crescentum rutuba scelerum, ut, quo copia maior
Exscendat vitiorum Erebo, mundumque profanet,
[Note: 385 ] Hoc potior surgat Virtutum, Ecclesia, cultu,
Crebrior et supero veniat Paracletus Olympo,
Instructum variis ornans Agnile priorum
Artibus, ut veteris nova Gloria floreat aevi.
Disce dehinc, quam certo Animi Natura probetur
[Note: 390 ] Et mortem fugere, et Vita sine potiri
Disce iterum ex diis effectibus, atque operum vi,
Quos et quae res nulla potest mortalis adire.
Spiritus ecce omni velocior alite, quantum
Distet ab Occasu redeuntis Currus Eoi,
[Note: 395 ] Una acie sensus, momento pervolat uno.
Nunc habet intra se Solis, Lunaeque meatus,
Absolvitque globum caelestem in pectore privo;
Mille etiam formas, et non num errabile textum
Volvit agens circum, speculantis imagine mundi.
[Note: 400 ] Nulla creatarum non huic assistere rerum
Cogitur, ut lubitum est; etiam ignotissima praepes
Assequitur rota mentis, et in sua momina cogit.
Quod Sol cumque videt, supra quod Apollinis orbem est,
Aspicit articulo simul et considerat uno.
[Note: 405 ] Sidereas choreas, Septemque errantia signa.
Constituit secum. Nunc cogitat atque tuetur,
Qua stet in effigie dominatrix maxima mundi
Roma modo; quin immo olim quo culmine gentes
Imperium in cunctas evexerit. Ipsam itidem illam

[Note: 410 ] In pastorali potis est spectare casella,
Ut, culmo egrediens tenui, Capitolia caelo
Contulerit: Quin dia velut praesepia coram
Advehitur, quibus immensi Moderator Olympi
Factus homo in cubuit; queis [Reg: quibus] idem in vagiit infans
[Note: 415 ] Straminibus; Cum tota foris Caelestia dicat
Carmina, Militia Angelicis conscripta catervis,
Concinit his, sed enim Cherubin, Seraphinque choreis
Admittunt sociam: celsus modulamina dictat
Gabriel, et docilem superas aequare Camenas
[Note: 400 ] Instituit Michael, fidibusque adiungere vocem.
Egregiam Raphael. divino imitamine, monstrat,
Quin simul ut celsi mysteria magna Iehovae
Expendit secum, contemplaturque notando,
Imitus exsultat, genibusque et pectore flexo,
[Note: 425 ] Ignea ad auctorem mittit suspiria Vitae.
Ipse venit, praesens adigitque in carmina, donans
Ingenium, et studium tantis aequalia coeptis;
Nempe, suum ut Templum, Mentem Paracletus amico
Humanam gemitu ingreditur: Ruit ilicet omnis
[Note: 430 ] Humani procul effigies spectrumque laboris.
Cuilibet hoc sentire datur, qui lumine puro
Sidera contuitus, precibusque secutus, ovantem.
Intra se testem, canit illud amabile Christo
Abba parens. Quis abhinc fata in mortalia ducet
[Note: 435 ] Divinum hunc animum, divin orumque capacem.
Colloquiorum, et in his transcendere cuncta potentem,
Quae sub Sole videri, et quae super hunc quoque, possunt?
Quod si opus exemplo dictis praestare fidelem.
Notitiam, remque in praesentem teste veniri
[Note: 440 ] Egregio censebis opus, cui gratia Christi
Defuerit nullo sub tempore, candidus auctor
Horum, ego, versiculorum, etsi malus, inque nocenti
Nil prorsus vita per me laudabile gessi;
Sed veterum noxas, et ab ipso, crimina, Adamo,

[Note: 445 ] Imbibi, et in longum evomui, pravissimus usum.
Idque adeo, ut, nullum toto hoc sub fornice caeli
Deteriorem ausim iurare, extare luelis
Peccatorem atris coopertum, in mille piaclis.
Hoc tamen affirmare sereno pectore possum,
[Note: 450 ] Tot mea criminibus confessa, et prodita coram.
Omnipotente Deo peccamina, Sanguine Christi
Purificante Animam, sic non nocuisse merenti,
Saepius ut lacrimis, et multa luce potentem.
Immortalem oculum mentis super alta levarim.
[Note: 455 ] Astra, puer, iuvenis, virque omni tempore dignis
Spiritui sancto donatus pectora verbis.
Nemo meos umquam concussit turbo penates,
Hinc atque hinc fremerent quam vis fera bella, deorsum,
Sursumque abreptis opibus, censuque redacto
[Note: 460 ] In nihilum; quin quottidie me sancta moneret,
Omnia solius committere nostra iehovae
Arbitrio, arcanis, speculatio, condita fibris.
Hinc Soli rescripta Deo, seque ipsa resignans,
Lectio multorum nata est, sine teste, librorum.
[Note: 465 ] Mortali: CuM SOLA Patrem mens ignea Lucis
ALLOQUITuR sentitque ereptam se omnibus undis
Oceani humani; suaque omnia vota precesque.
Exaudiri illic, quo toto concita pugnat
Pectore, ab hoc misero, proficisci, errore viandi.
[Note: 470 ] Quod superest; quoniam nunc hoc quoque, munere Christi,
Alma Trias, opus exactum tibi dedicat ardor
Ille tuus, cuius Vis omnia in omnibus auctrix,
Quae bona sunt, operatur, et almo fine coronat:
Quamquam immensa mihi vis retro sponte relicta est
[Note: 475 ] Argutarum, omni de censu condita, rerum,
Quas poterant veteres Sapientum ostendere Libri.
Scilicet implebunt longas examina chartas,
Queis [Reg: Quibus] in Aristotelis inquirunt scita, Platonis
Discipuli: Nam Stagirae ille ingratus alumnus,

[Note: 480 ] Etsi non ulli plectendis cesserit orsis
Nexilibus, vi mira et acumine ubique timendus,
Non tamen insignem superaverit ille magistrum;
Pleraque quae MacrobI dicet tibi docta papyrus.
Ista canant alii; repetant, Gazeia Pitho
[Note: 485 ] Queis [Reg: Quibus] sapere ipsum adigit ad Christi dogma Platonem,
Devictum propriis, caelestis Palladis, armis.
Sunt inter nostri decora immortalia saecli,
Ingentes etiam Heroes, qui, cuncta vetusti
Rimantes momenta aevi, per publica noti
[Note: 490 ] Sunt monumenta, patent qua celsi moenia caeli,
Spinaeusque sagax, Fortuni et cura Liceti,
Quosque alios volucri vehit aurea fama quadriga.
Te precor, o Animae, Spes, Lux, Fiducia, nostrae,
O Pater, o Germane, et io sanctissime, utroque,
[Note: 495 ] Spiritus in Numen procedens Numine consors,
Une Deus, precor, et toto tibi pectore grates
Offero, quod tanto me tempore, tempore longo,
Ah nimium nimiumque, et in hoc rapiente tumultu
Omnia, servasti incolumen, sacroque potitum
[Note: 500 ] Fonte, tuis voluisti adiungere Vatibus; ut me,
Officium praestante meum, tua maxima facta,
Illaque non ullo Dilectio fine notanda,
Hoc etiam calamo magis illustrata, Nepotum
Consulerent studiis, et pectora sancta iuvarent.
[Note: 505 ] Sic quondam mea cum, longis obducta tenebris,
(Proxima si modo non sunt certae cuncta ruinae)
Ossa, sepulcrali in cinerem paedore redacta,
Tabuerint; tamen in meritis mea, Laurea, Christi,
Nomina cum sanctis dabit exsultare Poetis.
[Note: 510 ] Illa autem, quam nunc voluisti hoc carmine sese.
Illustrare, Pater, Mea mens, Christoque redempta,
Flaminis et Sancti puro tibi Amore dicata,
In gremium sublata Abrahae, versantia mundum
Tormina ridebit memorans: Tuque ipse natantes

[Note: 515 ] Hactenus in lacrimis oculos nitidabis, et omnes
Abster gens maculas, redeuntia corpora ab umbris
Denuo adire Animam hanc, habitataque Luce iubebis
Induere aeterna: et tecum sine fine manentem
Hunc hominem, reparatum Animo, membrisque renatum
[Note: 520 ] Gaudia, non ullos, capere, admittentia planctus.
Tum tibi pro meritis tantis, pro Speque Fideque,
Proque harum effectu, dignis gratissima Musis
Dona canam, nulli veterum cessura Poetae.
Hic aderit tuus albus olor, tua blanda Columba,
[Note: 525 ] Perpetuae compos citharae, Prudentius, auctor
Carminis egregii, nec eo minor, inclitus ausis
Atque lyra, Heroum sanguis, Paullinus, avorum;
Seduliusque, acerque typi cantator Arator,
Alcimus, et Victor, vitiisque Orientius hostem
[Note: 530 ] Egregiis Elegis, omni sine mole, professus;
Nec non Hispanis ab avis tua facta, Iuvencus,
Christe ferens expressa ad sancti scripta Matthaei;
Ingeniique potens Venantius, horrida quamvis
Barbaries dentem pulchris impresserit Odis;
[Note: 535 ] Septimiusque Afer, patriam quoque carmine monstrans;
Cultior et dictis, et mente illustrior, ingens
Thascius, haud illo melior neque doctior ullus
Inde ab Apostolicis signavit sanguine Verum
Temporibus; Prosperque sagax evertere falsum;
[Note: 540 ] Ambrosiusque flectens in sacri nectaris hymnos,
Paullinique alii; iuncto ad praesepia Christi
Magnanimo Heroum Vati, quo sero potita est,
Sed tamen haud sprevit venientem, Ecclesia, tandem.
Iungitur huic Veterum, Chorus haud sine honore recentum:
[Note: 545 ] Virginei Praeco partus, Antistitis Albae
Virgilii affectans numeros artemque Camena.
Mille alii: quos nota vehit super aethera famae
Gloria; nos alio celebrabimus ordine cunctos,
Qua datur, olim eadem sperantes dona Nepotum.

[Note: 550 ] Interea da, care Pater, quae pectore in isto
Munere sunt incepta tuo, studioque fideli,
Continuem bona dicta, brevisque incommoda Vitae
Devota tibi mente, optatae ad candida calcis
Decurram placide: Neque me ferus ardor habendi,
[Note: 555 ] Caeca Libidinibus dirae nec flamma Dionae
Auferat, aut Baccho dem captae frena Iuventae.
Cumque senes tandem, quod nec volo, ducere canos
Incipiam, non mens cum corpore victa senescat,
Sed doceat sese, expertem naevique dolique,
[Note: 560 ] Hoc etiam; quod, cum labentibus in sua membris
Ordia, deficiant mage quo, vi temporis, artus,
Hoc potius vigeat Animae praelustris acumen.
Namque Argumentum dat et hoc Ratio, utile contra.
Amentes, stolida cum garrulitate, Sophistas.
[Note: 565 ] Debile nam senio, iam iamque exsangue, cadaver,
Permittit maiore Animam, et sapientius uti
Consilio, cui non solum hactenus obsttit illa.
Compages male firma, sed et deverterit ipsa.
Aratione palam. Iam Libertate propinqua.
[Note: 570 ] Scilicet exsultant Mentes, divinaque longe.
Exercent melius studia, et potiuntur amatis.
Ipse ego id expertus, cum dilectissima rerum.
Pectora desererent ludibria nostra: futuri,
Ceu praesens, aevi, genitrix, lucere videbat
[Note: 575 ] Clarius omne astrum, grates pleno ore canendo,
Laetitia immensa mortalia cuncta retrorsum.
Victa iacere procul; per aperti limen Olympi
Omnipotentem, introque vocantem, oppandere Christum
Brachia: quin momentum hilari sermone notabat,
[Note: 580 ] Quo tandem ex isto proficisci posset agone,
Nondum horae unius spatio. Sanctissima salve,
O aeternum Anima, et maesto tua funera fletu
Ploraturum exin semper tua funera, Natum,
Nomina amatum isthinc, summo, super omnia, voto

[Note: 585 ] Discupere ex cessum scito, si scire relictum est.
Nunc te extrema Operis, mea Mens, hoc carmine, fine
Compellare placet, brevibusque monere loquelis,
Maxima peccatrix cum sis, confessaque Noxas
Quottidie magis atque magis funebria patres
[Note: 590 ] Crimina; Ne cedas, sed contra audacior instes,
Tartareas contra Furias, et saecula, cunctis
Obruta, foeda, malis. Nullo non momine Vitae,
Quicquid agas, animoque, infesso rebus, omittas;
Sit tibi fixum oculis cordis, sit in intima pressum
[Note: 595 ] Pectora, quid de te dicat tibi Gratia Christi:
Sic Deus Omnipotens ho minem dilexit, ut illi
Ipsum Unigenitum daret in sua gaudia Natum,
Sanguine ut a Poenis divino elutior Agni,
Immaculati Agni, aeterno potiatur honore.
[Note: 600 ] Is sese cum isto totum, totum: omnia secum
Dat sua Dona mihi. Vitioso hinc purus ab Ortu,
A malefacto omni, quo Vita haec perdita tota est,
Liber ego, veneror tua sancta altaria votis,
Christe, tuo nostris infuso mentibus igne:
[Note: 605 ] Da firmis, meritisque tuis, nostraeque Saluti,
Viribus innitar; spatioque haec aequora, diris
Subdita suppliciis, possim haec evincere nando.
Nil tenet hic Animam hanc: Solvi desidero tecum,
Ut vivam semper, deiecto hoc carceris antro.

[Gap desc: illustration]

PHOENIX. DE INSTAURATIONE, LIBER I.

DUm tua mortalem reduci miracla [Reg: miracula] per orbem,
Vulgamus cantu, et veterem instauramus honorem,
Spemque Fidemque, super mortalia cuncta, secuti,
Trans spatia annorum, et longi aegra obstacula saecli;
[Note: 5 ] Desitaque antiquis atavorum a moribus ultro
Dona damus, et ture focos, et termite postes
Ornamus Christi, purosque per, hostia, cultros,
Spirituale cadit. Regnum in nova tempora portans:
Dum teretes vittas retinens, longaeva Sacerdos,
[Note: 10 ] Contemptis tumulis, et saevi Legibus Orci;
Purpureos monstrat Soles, et omissa redire.
Lumina ab Elysiis mundum illustrantia campis:
Alma fave coeptis, par immortalibus, Ales,
Caelicolis, cui Vita Necem, Mors altera Vitam.
[Note: 15 ] Praestat, io aeterni proles reparabilis aevi;
Posteritasque tui, Pater ortus semine Nati,
Seque sati Patris debens Natalia flori
Filius, et genitrix, et feta parentibus uxor;
Haeres sera tui, quae cum succedere certas
[Note: 20 ] Ipsa tibi, periisse vales, ut vivere perstes.
O magni referens mysteria maxima victis
Morte Obituque, Dei, qui cum Mortalia culpis:
Exsuere infandis patrio descenderet axe,
Factus homo est, fregitque suis immania in antris
[Note: 25 ] Tartara, et Imperium caeli super omnia terrae
Extendit spatia, atque suos in duxit Olympo,
Luce amissa, homines, eversa nocte, redonans.
Sancta triumphatrix aeterni Temporis, in quo

Cum regnes, ubi sera quies, aestusque senilis,
[Note: 30 ] Affecere aliquo pugnantia frigore membra,
Fastidis senium; iuvenique recepta calore,
Torpida membra situ, sessosque prementibus artus
Exoneras annis, reparasque exordia fine.
Te canimus, Christumque tuum Regemque Ducemque,
[Note: 35 ] Aspernati alto venientes vertice Pindi
Pierides, fugiente procul Phoebo atque Lyaeo.
Te canimus: tu digna Deo, tu fulminis in gens
Sola subibis onus, Sceptrumque atque Aegida gestans.
Sanguineos quaties scissa cervice colubros.
[Note: 40 ] Tu cum florentis Vitae confinia Morti
Instauras placidae, ducis nova saecula filo
Perpetuo, ridesque secantes stamina Parcas.
Ipsa tuo Lachesis stupuit conterrita sato,
Concisura aciem; Flos inter, amabilis, ipsa.
[Note: 45 ] Fata redit; Vitae Letum est nova causa renatae.
Interea magno Ditis fremit Aula tumultu,
Concussi manes, atque ater inhorruit Orbis,
Trux Pater Errorum Satanas, Stygiaeque tyrannus
Nequitiae, mala quo Vitia omnia et omnia surgunt
[Note: 50 ] Principe, per totum regnantia, Crimina, mundum.
Aeternas tremit immensis instare catenas
Damnato Poenis; Furit ultima, pectore diro
Sulfureum virus revomens, quo pallida fervent
Regna, novusque, atro torrente, immane veneni
[Note: 55 ] Fons procul agmen agit; fundis ex citus ab imis
Lurida mille modis incendia subicit ignis.
Aeternam frustra Volucrem exspectantia pandunt
Tartareas fauces saevi loca tristia Averni:
Aeternam frustra volucrem, quam Verus Apollo
[Note: 60 ] Emittit Casiae flammis Tua nomina functos
Imminet in numeros describere pallidus Orci
Ianitor, in centum venientes ora latratus
Frustra aperit, versatque ratem sine ponere Porthmeus.

Tu cum sera peris, rediviva renasceris ex te,
[Note: 65 ] Eludisque Necem, et longum, modo mortua, vivis
Lege nova. Cum Vita fugit, Morsque instat in huius
Successura locum, Medio, nova, tempore nullo,
In vacuum venit, et iam rupta ex ordia nectit
Fine alio, Colus, et finem ipso in fine refutat.
[Note: 70 ] Splendidus e busto volucer, vitalibus alis
Mille redit poscens annos: Patris optima vivum,
Cura videt, servatque obitu, reparatque necando.
Omnia qui vacuo rictu populantur, Averni
Frustra inhiant functum, redivivoque alite pallent.
[Note: 75 ] Ille, triumphato sua per cunabula leto,
Iura procul Plutonis habet: Volat aureus astris,
Noctis ab incubitu generosior. Atra superbum.
Regia, et infelix nebularum turbo, tenebras
Rumpentem aeternae mortis, liventibus ultra.
[Note: 80 ] Luminibus spectare negant. Super omnia rerum.
Momina, mortiferis ales reparabilis orsis
Exscendit superos, Lunariaque astra relinquit.
It sua trans praescripta in genti tempora passu,
Immortalis avis, totiesque exusta resurgit,
[Note: 85 ] Taediferi quoties senii vult ponere Curas.
Ergo obitum in cunas nullo molita tumultu,
Transgreditur commune Chaos, ridetque, secantes
Mortalis vitae fatalia pensa, sorores.
Nempe quod Omnipotens hac sese in imagine virtus
[Note: 90 ] Ostendit, genitor natis, sua signa secutis;
Quottidieque mori aerumnis, letique subire.
Iussa iubet; tamen, immani devinctus Amore,
Non sinit in brevibus functos remanere sepulcris:
Vincla manu sed enim veloci adamantina rumpens,
[Note: 95 ] Excitat e tenebris, paullo velut eruta somno,
Corpora, ad aeternos reparata reducit honores.
Haec illa est manus Omnipotens; huic solvere grates
Pectora nostra calent, sacram mirata volucrem,

Qua prisci calcata patres vestigia servant.
[Note: 100 ] Ales sancta Deo, fugiens deliria rerum,
Excessusque hominum, mentesque exosa profanas,
Hos venit in numeros, repetitque relicta vetustis
Sidera temporibus, seque his accommodat orsis.
Salve ales adamata Deo, miracula Christi
[Note: 105 ] Continuans; moriendo tenens primordia Vitae!
Illa favet coeptis, et Spiritus aethera volvens
Sufficit exiguo magnas in pectore vires,
Busta sibi condens, cunabula condat ut illis.
Tu quoties te, feta, paris; Natura latentes
[Note: 110 ] Tota abit in Curas, seque emolita per Orbem,
Miratur, qua vi mediae succedere Morti
Vita queat, renovante Obitu revocata per ortum.
Invenit illa novis generata exordia membris
Fatali in nido; cinerem, extremasque favillas,
[Note: 115 ] Lucem adipisci aliam, et flamma elucere recenti.
Scilicet a caelo est radius, qui, caeca meando
Per spatia, intrat opus redivivi floris ab igne.
Auspiciis Christi generatrix flamma vigorem.
Consumptorem abolet, perditque haerentia dudum.
[Note: 120 ] Semina; nil umquam cui restitit, omnia cedunt.
Fit fecunda intus, quae cuncta creata solebat
In tenuis speciem compingere pulveris, ingens
Primi vis elementi: Olim terrasque polosque
Exstinctura uno, Violentia, turbine, fetum.
[Note: 125 ] Prolifico expromit, Vitaeque inducit, ab aestu.
Inveniunt nova fata viam, retroque relictis
Legibus,ipsa suos rumpit Natura meatus.
Miratur, quae tanta sibi det Iura Potestas,
Nec sua dona capit, nec munera credit adepta;
[Note: 130 ] Aula aliquid, contra Fati legesque modosque;
Transilit humanis indultas Sensibus artes,
Ut sacram volucrem, decus immortale, necando
In gerat in Vitam, et busto sua foedera servet.

Ceu gravidum innumeris evolvitur ignibus aurem,
[Note: 135 ] Quoque magis flammam patitur, magis uberat in se,
Ingenuum reparans pretium discrimine ab ipso,
Dum penita excoctum de faece recedat, et intus
Aetheream servet flammam, mera Solis imago:
Sic aeterna Deum volucris, dum Maximus Orbis
[Note: 140 ] Servabit numeros, praefixaque tempora vertet,
Purior igne suo semper reditura, seniles
Excoquet induvias aevi, gaudensque iuventa.
Ut positos flammis, flammis reparabit honores.
Cum taedere situs, cum turpi obducta veterno
[Note: 145 ] Visa sibi est, non vitali sua fata diesque
Sublevat auxilio! medicamen ab indole Mortis
Adsciscit timidae; dumque interit, orta resurgit.
Concupitur se, Vita, necans: Uterumque Rogumque,
Confundit, sese e cinerum paritura sepulcro.
[Note: 150 ] Ipsa torum ac thalamum, genialis moenia cippi,
Perpetua casia et beneolenti struxit amomo
Inteream Thetidosque e glaucis abdita portat
Dona vadis. Vix nota diis dat aromata tellus:
Aeriae stipantur opes: Elementa laborant
[Note: 155 ] Divitiis, studiumque sacros testantur in ignes.
Sepositis Natura cavis eventilat in gens
Thesaurorum opus, et libris intacta Sophorum.
Argumenta perennantis non cognita Vitae;
Herbasque, Fruticesque, et fundo absconsa metalla;
[Note: 160 ] Gemmasque arcanas, et non descriptile robur
Succorum, Ambrosiaeque, et nectaris aurea pocla:
Queis [Reg: Quibus] novus, e pelago rediens, Sol, splendida comit
Arma diei, Lucisque iubar instaurat honorae;
Queis [Reg: Quibus] sua Lunaris reparat dispendia Formae,
[Note: 165 ] Terrigenum, Diana, potens; sidera pascit
Mater, ubi infessas opus est reparare Choreas.
Haec ubi convenere, suo quaeque indita nido,
Defectus senio circum loca cognita Phoenix

Metitur spatium, et tumuli iam certus amoeni,
[Note: 170 ] Stipat opes Mundi, miroque volumine textus
Egregiam aedificat molem beneolentibus auris.
Mox specula i Phoebi. vere Phoebeius Oscen,
Auspiciis Christi, Radium, clangore superbo
Implorat, laetoque incumbit corpore in aram.
[Note: 275 ] Iamque suum in letum vivis concentibus instans,
Harmoniae sobolem toto deposcit Olympo;
Compositusque animi, gaudensque in proxima tat.
Venturam in Mortem Vitam, | et nova corda salutat.
Nec mora purpureum, concusso vertice, crinem,
[Note: 180 ] Mittit in arsuri vitalia funera alumni,
Fons Lucis, Mundique Oculus; venerabile, Titan,
Corque caputque Orbis, supremaque meta Diei.
Tum demum indulgens, totis operantia flammis
Lumina constipat Vitali, Machina, busto.
[Note: 185 ] Parte alia Zephyri blandum spirabile murmur,
Immortale sonans, thalamo invariabilis Hebes
Egreditur, radiumque Dei complexa fovendo,
Spargit in Ambrosiae molis memorabile textum.
Ilicet Ignis, inexplicita ratione secutus
[Note: 190 ] Vitales latebras, divinum corpus amatae
Restituit numeris Volucris, seque Omnis in Unam,
Insumit, nataque recens in Morte relinquit.
Hunc ubi Naturae iam iam Sanctissimus Ordo
Grassantem videt in fixae Mysteria Vitae,
[Note: 195 ] Nectaris exstinguit lacrimis, secretaque vergit
Tura super, senibus saeclum reparantia divis:
Relliquiasque Animae sorbet morientis in augmen.
Natalis novitas, cunasque, vigore sequestro,
Aptat avi. Pallet vacuo Libitina feretro,
[Note: 200 ] Pallet atrox Lachesis, nec tum pote forfice cruda
Laedere mortales Fatorum regula Vitas.
Otia habent manes, nec sutilis, atra, Vitas.
Per vada plorantes Erebo transmiserit Umbras.

Quippe avis aeternae Parcas vigor occupat omnes,
[Note: 205 ] Expugnatque Adamanta, rudem concedere caelo;
Fatorumque adyta, et scita immoritura fatigat
Saturni, proprio renovabilis, exitus, ortu,
Interea magnas ridens Amathuntia Curas
Euphrosynen vocat, et geminas, uno ore, sorores,
[Note: 210 ] Musica quin etiam genitalis Numina Cleius,
Iunoneque, toris praefectam, et candida Lunae
Cornua; dein superis medicabile sidus et imis
Mercurii, totamque iubet conducere Virgam.
Horum ope de Paphiis Panacaeam seligit hortis,
[Note: 215 ] Vivacemque Amaranton, et immortalia Cretae
Gramina dictamni, mille coloribus herbis
Instructum adiciens calathum, violaria mandat
Cypria, ad Asclepi tabulas, populare monentes.
Ipsa dehinc proprii cyathum, pleno ubere, lactis
[Note: 220 ] Immulget, suaque imponit ter suavia centum;
Haec habilem in cinnum redigit, Hyblaea, Cupido,
Mella rigans, additque meri Mareotica pocla.
Omnia quae manibus Psyches iuvenilibus unum,
In sucum redigit, spargens, Hymenaeus, Amomi
[Note: 225 ] Caelestis laticem, et servantem corpora myrtum.
Sic Dea oloriregos regna ad Paretonia currus
Torquet, et inventum magnam Paeanis ad urbem,
desuper infundit nidum Phoenicis amati.
Sentit opem cinis et vitalia, flore recepto,
[Note: 230 ] Semina subiciunt sese, Mortemque repellunt.
At prius ac radium Phoebea a lampade busto
Impetret, exsequias Volucer, moriturus in ortum,
Ipse suas explet; Mundumque canore senili
Tristitiam docet instantem. Festinat Amorem,
[Note: 235 ] nacta sui, maestoque annos fugit ore Iuventus.
Pone sed in medias flammas, cedentibus igni
Seminibus, Genium inspirat deserta Vetustas.
Saeclorum Tenor et Rota Temporis, impete victo,

Cumque Dracone sue, trux falcifer, otia perdunt,
[Note: 240 ] Dum Sacram conantur avem, dum fallere foedus
Naturae, Vigilemque alacrem sopire Deorum.
Omnia quae vacuis dispergunt irrita ventis
Tres Radii, primum Caelesti e Sole secuti;
Quos inter, media Phoebi de fronte revulsus,
[Note: 245 ] Cor tetigit Phoenice novo, dumque hospes in ipso
Vita sui est obitu, statuit de Morte tropaeum.
Ecce Iuventa redux molitur imagine caeca,
Vivendi nova Fata, premitque ea verme novello.
Ille, rudis primo, neque gnara, neque inscia Vitae
[Note: 250 ] Massa, Patris vires redivivo e funere sursum,
Erigit, et populos avium conterret hiantes.
Haerent Regales illi, circum agmine facto
Exuvias, pronique obitum flagrantis adorant.
Quae Volucris numquam senio, morbove, luive,
[Note: 255 ] Aut rapidis fati, se perdidit, obvia pennis,
Pro sene longaevo venit in Phoenica recentem,
Iamque alasque apicemque, auratosque unguibus uncos,
Purpureamque vibrat caudam, et miratur habendo.
Mox aciem caeli genitalem, et Lampada matrem,
[Note: 260 ] Atque hilares superos, grato clangore, salutat:
Ecce ego, vester honos, magnorum ante omnia pollens
Miraclorum Anima, et Mundi redeuntis imago,
Me genitore obiens posui decermina vanae
Victa Senectutis, mihi posthumus atque superstes.
[Note: 265 ] Haeres ipse mei, meus auctor, origine fine.
Plura locuturum, (quis enim haec dixisse negabit?)
Stella sinu e magni Iovis occupat, inque Deorum,
Desertas nuper sedes, sine labe, reducit,
Florentem Fatis; hinc circite temporis acto,
[Note: 270 ] Mille per ambages, trans Anni Exordia Magni,
Mortales nidos hominum, terramque revisit;
Unde paris patitur tandem contagia Vitae,
Cumque laboriferis Mortem partitur amicis,

Mimica dum positis fugit et subit Otia vitae
[Note: 275 ] Induviis: dixere viri, dixere Poetae,
Visam oculis volucrem mortalibus, et sua busta,
Caelestem monstrasse, aeterni sideris, Heben.
Quod si vera iuvant homines, Pereuntia si fas
Aequiparare Diis; talem me laeta iuventus
[Note: 280 ] antiquos videt, exterso paedore,
Poetas [Note: Anno Ae- | tatis XXII. ]
Restituentem aciei Solis; Unde excita Vita.
Mille alios annos recidivo flore fatiget,
Unde quoque in nostram veniant nova saecula famam.
Donum immane Dei, si quis mortalia laudum,
[Note: 285 ] Exsuperat Virtute mala, et Ratione vigente.
Prae reliquis, melos aeternis sociabile cantet
Spiritibus! Semper Christi, pro munere magno,
Hoc tribuit caris arridens, Gratia, alumnis.
At caecique operum, nec acuta mente, Sophistae,
[Note: 290 ] Vulgus inane dehinc, atque Aulica turba, Piorum,
Irrident, sanisque petunt, nugisque fatigant,
Pectora, praesenti qui nolunt credere saeclo
Spesque fidemque suam; sed Christi altaria propter
Egregium instituunt cultum, caelestia pleno
[Note: 295 ] Orgia ducentes examine. Magnus Olympo
Aspirat genitor, perque haec tristissima laetos
Tempora, perpetuae rapit ad Sacraria Vitae,
Illaesos animis: Quod si quae in crimina lapsos
Auferet infausti Labor illaudabilis aevi,
[Note: 300 ] Ipse manu relevat sacros miseratus amicos.
O felix, quem, sera licet, deprenderit [Reg: deprehenderit] hora,
His tamen in studiis: quamvis non primus Eoi
Fulgur eum in Domini fodientem offen derit horto,
Nec medii aestivum toleraverit ille calorem,
[Note: 305 ] Solis, in extremo conversus fine dierum;
Non tamen ille minus caelestia praemia verae
Accipiet Vitae! Non est manus alma Iehovae
Invida, non infractus amor: Qui retia servat

Ultima, Venantis tamen a pietate tenebit
[Note: 310 ] Munia, sit solum mens pura, et candida servet
Pectora relligio; magnis Palatia constant
Ampla Dei spatiis, Variis opus illa ministris
Regia habet: tu pone tibi super Omnia Christi in,
Sanguine praesidium, et servum te addice vocanti;
[Note: 315 ] Eripiet te nulla manu Omnipotente potestas,
Nulla tibi e Furiis, non trux Fortuna nocebit,
Ventive immanes, tempestatesve sonorae,
Stridulave impacti tabulis luctamina ponti,
Naufragio ex ipso, caelo undique et undique caecis
[Note: 320 ] Impellente ratem sine fine tumultibus in se.
Fixa tibi constet spes in promissa Iehovae:
Omnia subsident melioribus improba votis.
Pagina prima mei docet hoc Phoenicis. Ut ipsa
Morte redux, volat hic, miraculaque alta Tonantis
[Note: 325 ] Voce palam magna totum dispergit in Orbem:
Sic nulli mala castifico vesania longum
Dira oberit satanae. Breve punctum inamabile mundi
Dissolvet textum, saevo cum Principe Noctis,
Lux nova mox orietur, et aeterno incluta Veris
[Note: 330 ] Machina gaudebit concentu, haud horrida porro
Sceptra tenebit hiems, nec mortifer aestus in auras
Austri genis virus spirabit flatibus atrum.
Perpetuus Zephyri dominabitur aethere puro
Spiritus, et mollis genitalia flabra Favon I,
[Note: 335 ] Omne procul vitium, laeto decedere caelo
Voce iubebuntur clara, morbique luesque;
Bellaque ad Imperium Domini Omnipotentis in omni
Consident rerum, renovata Pace, theatro.
Pax dabit aeternis complexa favoribus, almae
[Note: 340 ] Ad Sophiae studia, afflictas revirescere Musas.
Tum, de Morte recens, florensque nitore perenni,
Non iam clam, Volucer renovabilis, ultima rerum,
Regna ultra Gangem aut nigros habitabit Hydaspis,

Unde incerta hominum suspendat vota, colonos:
[Note: 345 ] Sed media ille palam sub luce, sub aethere aperto,
Dulcisonum clanget, Christi ad Sacraria, carmen;
Circum omnis Regem vis praepetis aera pennae
Implebit modulis: procul infernalia Bubo
Stridebit Stygius lacerata ululamina canna.
[Note: 350 ] Gaudebunt Sancti, plorabunt rite profani.

PHOENIX. DE INSTAURATIONE, LIBER II.

AT MELIOR celso se Spes ostentat Olympo,
Quae Famae quoque fulgentis contemnere honores,
Seque sequi interius Mentem iubet, astra petentem.
Scilicet ut maculis conspersa nigrantibus omni,
[Note: 5 ] Vita modo est, haeretque atava de peste luela,
Ima notans naevis fecundi pectoris arma:
Sic pertaesa sui, mortalibus hostica culpis,
Adspirat Purae Genium, Mens Enthea, Vitae;
Infectumque Chaos vitiis, et turbida morum,
[Note: 10 ] Saecla procul spernit, nec sese agnoscit in illis.
Ergo acie insignem speculata vigente per astra,
Poscit in aerumnas Hyperionis ardua flammam;
Ut busti iam certa sui, tumulumque superstans,
Spe Vitae Reducis, Vitae melioris ab alto,
[Note: 15 ] Deponat tristem illuviem, Geniataque puro
Igne, Diis pariles subeat, sanctissima, Curas.
Sic procul aetherea e specula Phoebeia Lampas
Largitur Radium, percepto pectore qui se,
Ipsa animae penetrat penetralia in invia visu.
[Note: 20 ] Unde renata sui per funera corporis ingens
Succedat caelo sobolesque parensque suarum,

Virtutum, Volucer. Verum Phoenica Poetae
Dixerunt Christi: quicum hic variabile tempus
Humanis colit in noxis, spe proximus astris,
[Note: 25 ] Venturam in vitam flagrantia lumina torquet;
Lumina, quae nitidos radiis elata per axes
Perpetuum cernunt decus, atque in sanguine Christi
Eminus in signem poscunt, pleno ore, Coronam,
Illa nitet caelo, seseque ostentat amicam.
[Note: 30 ] Et iam oblita sui, vanique oblita tumultus
Curarum, mea Vita, Deo super alta vocante
Astra vehi, bustoque suo sibi condere cunas
Gnara, mali contemnat opus Tortoris, et ingens
Examen facili derideat ore dolorum.
[Note: 35 ] Sic longaeva, suae tandem pertaesa senectae,
Exit in egregium, renovata per Ordia, florem,
Vita, novis constans annis, nova Tempora flammis
Evolvens mediis, Elementa per omnia cursu
Veloci translata procul. Mox corpore pridem,
[Note: 40 ] Defuncto; mirisque modis variabile textum,
Adsciscens Animae, desperatisque revinctae.
Exuviis, laeto aeternum succedet Olympo;
Tota quidem, quia totus homo, peccam ne turpi
deformis pridem, Christi sed amore renatus,
[Note: 45 ] Omnibus inspersas, vacuum per inane, latebris,
Oceanique vadis, terraeque immobilis antris,
Et Flammae radiis repetet, cunctasque reducet
Particulas priscam in molem, ut quoque corpore toto
In sese rediturus homo, pia praemia Vitae,
[Note: 50 ] Aut poenas ferat aeternas; si credere Christo
Noluit, et sanctis Oracula condita Libris
Contempsit vita in facili errorisque viaeque.
At dum lenta suis pendent mysteria metis,
Et Pater absentem praesens largitur Amorem.
[Note: 55 ] Filiolis, ne tatarum fuga, pectora, rerum,
Mobilitasque ferae Sortis, male fascinet in se,

Spem dedit, et certo signavit foedera iussu,
Quae brevibus non est edicere carminis orsis:
Postquam Isai germen, termes rata Tempora David,
[Note: 60 ] Emanuel signavit homo; super ardua Caeli
Atria, et Oceanum, et terrae Omniparentis honores
Vivifico fervore natans, quo Maxima Mundi
Regia, et in florem Rerum venit Entheus Ordo,
Spiritus, interpres Vitae, Natique per Ora.
[Note: 65 ] Aeterno aeterni procedens flamine Patris,
Mundi Anima immensi, caelorum Ambaginis Actor,
Flamma Dei, fecunda Deo, Deus ipsemet in se,
Per tacitos artus rerum defusa, per omnes
Unica Mens Mentes, Lux unica, caeca tenebris
[Note: 70 ] Qua sine Sol volvat obscuro lumina Caelo;
Sancta Dei Triplex Maiestas, Trinus in uno
Nempe Deo Deus, et numerum super, et super orsa,
Spiritus, infusus gremio sine-labe-puellae
Spiritus Omnipotens, Natum Omnipotentis lövae
[Note: 75 ] Omnipotentem alvo parva conclusit, et illum
Conceptum aeterna, praeter primordia, Vita;
Concepitque Deum Virgo, atque hominem edidit ex se.
Quid tibi divinos, mens Enthea, condis honores,
Constipasque Animam, Miraculaque ardua versas?
[Note: 80 ] Nil opis in verbis, cum nec Natura capaci
Miraclum hoc genio, nec mens capere ausit herilis
Angelicis per sideribus, maxima coram
Maiestas noscenda datur, nec nubilus error
Subtrahit admista caeli spectacula terra.
[Note: 85 ] Summam Operis titulus, suimet mirator, habebit:
A DOMINO FACTUM HOC, OCULIS MIRABILE NOSTRIS.
Ecquid enim immenso par aut aequabile Nato,
Terra, Dei, finita gerat? Qui circite magno,
Unius in specie digiti, mare, sidera, terras,
[Note: 90 ] Aeraque amplexus totum: cui celsus Horizon,
Punctum habet argutum; subtilis imagine pomi

Terra natat, scutulae Oceanus dat signa patellae.
Ipse super rapidorum equitans, sine remige penna,
Ventorum pinnas, Saeclique et Temporis auspex,
[Note: 95 ] Finitorque Parens, nil factum aut deinde futurum
Conspicit, in sese praesentia cuncta tuetur.
Omnia cui nihilum, cui nil sunt Omnia, nutu
Cum lubet, extremo, famulantes versat Olympi
Orbibus incinctos Orbes, sine Tempore Tempus,
[Note: 100 ] Fons Rerum, Finisque suprema, et Linea princeps.
Omnia qui infusu Vitae Florentis adoptat
In species, diribitque modos, et Tempora signat.
Omnia in Uno Omni, Triplex Unum, Unica Trini
Maiestas Domini, non Tres, sed Ternus in Uno.
[Note: 105 ] ENS ipse IMmensum, titulus cui maximus IPSE est.
Huc spes Sancta viros promissaque foedera ducunt,
Terrestres calcare Operas, superabile Morti
Fastidire genus; quocumque Superbia vecors
Vanarum se extollit opum, Mens Enthea servat
[Note: 110 ] Fixa polo, nullis exterrita, Lumina, flammis.
Donec ab aeterno felix se Sole resolvens
In bustum Radius victuri corporis, alto
Descendat, cinerique artus, et debita pridem
Membra rogo dedat: Volat e vitalibus ales
[Note: 115 ] Excidii flammis, Anima, et loca casta parentum,
Structa piis animis alti ante exordia Mundi,
Occupat: In sua sese elementa putredine, Corpus,
Restituit, vivace manens. Cum tempora circum
Iusta suis numeris absolverit Ordo refixis,
[Note: 120 ] Ilicet ut claro tuba Martia clanget Olympo,
Iudicium in commune hominum, sese omnibus idem
Evolvet latebris, qui conditus; et modo mille,
Particulis disiunctus Homo, Nomenque genusque,
Perdidit, et nullo sub pulvere tabuit in se.
[Note: 125 ] Haec meditari, his fas mentem exercere loquelis,
Dum datu, in spatium obnitens ignobile, Vita.

Huius in exemplum doctrinae, et nobile Pignus,
Posteritas, Phoenica meum, mea carmina, Iudex
Indocilis Livoris, habe. Quae saecula volvunt
[Note: 230 ] Curasque, studiisque immortua sensa profanis,
Pono tuum ad Limen. Virosa calumnia contra
turgeat insidiis, et sese insumat in aestus
Pestiferos; stabilem mihi, Rex altissime, mentem
Siste polo. Cum Tempus edax mea corporis antra.
[Note: 135 ] Presserit in cineres, et detam mente sagaci
Relliquiae in vita nullae cernentur inani:
Tu tamen has mecum meditabere, sancta, Camenas,
Posteritas, parilique tuos Ratione Nepotes
Ad divina trahe, et mortales excute Musas.
[Note: 140 ] Quippe quod in Vita Communi, atque Ordine rerum,
Cumque viget, periturum, aberit, cum momine certo
Mors sua cuique suis haerens advenerit oris.
Spesque Fidesque Deo data, nulla sorte revulsa,
Trans cineres, putrique soluta cadavera tabo;
[Note: 145 ] Trans tenuem, in summa pallentem scilicet urna,
Pulveris egeriem, simulacraque futilis umbrae;
Trans memores fatus, trans ipsa oblivia, mentem,
Servat, et in gremium sancti comitatur Iovae.
Illic blanda Patrum promissio tradita genti
[Note: 150 ] Florebit tandem, bonaque omnia laeta tenebit,
Quae nunc per varios aestus Pietatis anhelat
Prendere mente Labor. Non haec examine duro
Dona tibi suspensa putes: Breve temporis orsum,
Praevolitans, pateris quae tristia cuncta, videntur;
[Note: 155 ] Aeternis instat tibi Compensatio metis.
Et quid ad immensi, numquam rumpenda, putabis
Temporis ista brevis connexa laboribus arctis
Munera? Cuncta Patris restant tibi praemia magni,
Thesauri ingentes, et Gloria temporis expers;
[Note: 160 ] In cuius gremium membrisque Animaque receptus,
Ridebis furias omnes, in pace perenni.

Tute, cum cunctis Opibus, Curisque, Iocisque,
Transagis in puncto, nec et hoc pote ponere certum,
In Vita hac superesse tibi! Sanctissimus illic
[Note: 165 ] Iurat certa Deus te gaudia gavisurum,
Certa quidem, nec praepetibus iam obnoxia pennis
Temporis infesti, cuius mortalia Legem,
Cuncta timent istic. At vitae ubi redditus almae,
Iamque renatus homo, cum Christo ad sidera tendet
[Note: 170 ] Ipsius istud, agens, retrahensque modo omnia, nomen.
Temporis, haud ultra magnas protendet habenas,
Sed nec erit penitus, quia in Omnibus Omnia Christus
Solus erit, et in hoc omnes sine fine Beati.
Aeternum, aeternum, cum toto exordia fine,
[Note: 175 ] Omnia tunc aberunt; Omnis se Gratia in omnes
Nempe piorum Animas, imis largita latebris
Non alio, quam quo viget ipsa, decore beabit.
Contra triste fremens, et se sibi teste diserta.
E Libris, Sophie, mortalibus, ardua versat
[Note: 180 ] Argumenta trahens, Rationi infesta fideli:
Scilicet, unde artus repetet, tot in invia visu
Particulas momenta, novans homo? futilis ergo
Omnipotentem Operum Dominum caro sistere contra,
Infelicem aciem poterit? Quis nobile textum,
[Note: 185 ] Composuit, quod fertur homo? Quo sedibus unum,
Quodque suis duce compactum est? quis membra fluenti
Sanguine vitali, formam direxit in istam?
Quis domui arcanae pectus penetrabile fixit,
Materieque alia cerebri laquearia duxit?
[Note: 190 ] Quis pulmonis opem cavum in aera laxat hiatu?
Hepate quis roseo fontem signavit, et augmen,
Vivifici succi? Quis cetera compsit, et intus
Disposuit velut ordinibus mansura probatis?
Quis nisi quie nihilo cunctas res condidit auctor:
[Note: 195 ] Cuius ab ore means verbum, latissima vitis
Implet agens spatia immensum Terraeque Polique?

Hic procul e venis tenuem, discrimine nullo,
Eliquat humorem patriis; quem nobile textum
Materni excipiens gremii, dum nescia vertit
[Note: 200 ] Corda parens alio, non huc intentus uterque,
Nescius immo intus sese quid agatur et extus,
Servat et occulte venturos stipat in artus.
Omnipotens genitor caecis infusa cavernis
Semina in humanum mira decus arte figurat
[Note: 205 ] Ille potens nihilo florentia moenia mundi,
Tot species rerum, tot saecla, animantia, Vitas
Condere in exscriptas; de parvae semine guttae
Egregium formare hominem: Rationis ab alta.
Arce suae Curis miserae turbatus, in uno
[Note: 210 ] Deficiet? Nec quod sparsit per inania textum,
Reddere iisdem illis poterit spatiisque modisque?
Ah quam deceptos rapiunt mortalia gressus
Per Sophiae Curas fatuae: dum celsa tonantis
Inquirunt opera, {e} causas expendere certant!
[Note: 115 ] Ille, a quo factum est quodcumque videtur et exstat,
Hoc quoque, quod non est oculis sensuque tueri,
Facturum sese iurat: stat debilis extra,
Seque in ratus homo Ratione opponit inani.
Ille iubet credas, quite quoque fecit, ut esses
[Note: 220 ] Quodcumque es, nec enim te nosti, perditus, ipsum.
Ille iubet credas, qui fons est, normaque Veri,
Insuper adiurans: tu scire et discere, et ultrae,
(Turpe) docere cupis. Cum nil foret, omnia quae sunt
Fecit is ex nihilo, qui te quoque! Credere restat
[Note: 225 ] Omnipotens Numen. Tu voce fateris, et excors
Credere mente negas, tibi quod dubitabile non est.
Sic te teste peris et iudice. Siste profanum.
Caeca pedem Ratio, rimatrix impia Veri,
Quod confessa vides: petulantia corda refrena!
[Note: 230 ] Fide Deo, Spes orta Deo. Non deseret in te.
Regula se Veri. Si perscrutabile non est,

Scire quod ipse cupis, sic consolabere pectus.
Non te rimari, non dium ex pendere pondus,
Non numeris Arcana suis evolvere iussit
[Note: 235 ] Dia, tui miserans, Pietas: Nec enim illa tuorum,
Sunt Operum, nec eo se humana Potentia tollit.
Ergo quod in liquido est, tot rerum illustria signis
Facta Dei cernens, et te quoque, mirus in illis,
Crede, quod instanti promittit tempore Veri
[Note: 240 ] Regula facturam. Non mentem hic tristia Poenis
Percellant meritis examina, Pallor Averni,
Tartareae aut Furiae, aut torrens vi fluminis ignis;
Non te tanta Pater ducit Spectacula visum,
Quottidie, quamvis ultra merear enocendo:
[Note: 245 ] Sed te, cum castis maioribus, in Cruce Christi
Ad divina vocat mysteria perpetis aevi,
Laetus ubi aeternum cum sanctis gaudia carpas
Spiritibus, necte tangat vis ulla dolendi.
Huic tu crede modo, et Rationem in carcere sanae
[Note: 250 ] Constrictam Fidei retine, Spe celsa secutus
Iuramenta Dei, et Patribus promissa per aevum;
Omnia mille probat quae per miracula Christus.
Qualia si num quam rerum quis fecit ab ortu,
Nec potis est alius facere, aut facienda iubere,
[Note: 255 ] Discipulis: quis cuncta neget hunc posse, Deumque.
Esse, Dei virtutem in se qui monstrat adultam?
Sic quae rapta rogo nihil esse cadavera censes.
Cum rata decursis succedent tempora metis,
Flore novo priscis reparata vigoribus, extra
[Note: 260 ] Naturae captus et caeci iura sepulcri,
Cum Domino in Vitam Christo instaurata videbis,
His ipsis membris, animisque, et Mentibus iisdem,
Aeternos sese in flores, delebile numquam
Erexisse decus: Quae iam mille agmine morbi
[Note: 265 ] Pestifero exagitant, terretque infanda medullis
Mors Domina in mediis, omni moribunda tumultu

Membra redux calor in nova ducet, origine prisca,
Incrementa, satis ut sub putredine pulla.
Seminibus forma omnis abest, resolutaque pigro
[Note: 270 ] Massa situ tabet, non agnoscenda colono.
At gravis in putri densas meditatur aristas
Tabe Ceres, sub iecta trahens in plurima late
Semina, grana uno centum paritura necato.
Talis in immensos rediens Natura recessus
[Note: 275 ] Corporis, egregium moriens, spe principe, Pignus
Deponit Vitae Melioris, et aspera Mortis
Iura semel subitura, ad puncta in stantia anhelat,
Certa suae Fidei, breve cum se advolverit Orbe,
Tempus ab Occiduo, repetita Elementa suorum,
[Note: 280 ] Restituet Christo membrorum, et flore renato,
Splendida non moriturum hominem in cunabula sistet.
Has cuncti ad Laudes, haec ad Sacramina Christi
Nascimur: Ipse etenim tali mortalia Amore,
Saecula dilexit Pater, ut caeleste luelis
[Note: 285 ] Omnibus exempturum Omnes, demitteret alto
Pignus, ut hinc nemo sese usquam excludere posset.
At pars maior abit retro, quos dira Voluptas
Praesentes ligat illecebras sine lege secutos.
Horum adeo tumulis exsurgent corpora iusso
[Note: 290 ] Tempore, sed Poenis cum Mentibus, in nece saeva,
Debita perpetuis: quae cum tristissimus atra,
Nocte semel capiet tortor, nulla illa redire,
In vitam patietur ope, aut caeleste parentis
Imperium spreti, dum Vita sub axe manebat,
[Note: 295 ] Namque istic sunt fixa bonis sua praemia nullo
Fine: malis etiam nulla spe terminus haeret,
Quin nece perpetua pereant, neque Temporis ullo
signa modis valeant Poenis in dicere finem.
Ergo igitur quicumque isthaec mea dicta Poetae
[Note: 300 ] Mente legis Christi sancta, te Examine privo
Ungvis ad astricti castos expende probatus,

Sis genere ex utro; tecum stet Gratia Christi
Tempore in hoc, an vara retro vestigia ducens
Cum grege pullorum decus irreparabile perdas.
[Note: 305 ] Scilicet ut precibus semper pia Vota reponas,
Teque errantem agnum stabula ad caelestia prono
Restituas aditu: Quoties via lubrica trita est,
Mente redi toties, sancto delere precatu
Delicti maculas nullo non tempore certa.
[Note: 310 ] Audiet Omnipotens, nec enim peccamine quoquam
Gratia victa Dei est, modo cum studioque fideque,
Ad meliora redire, et priscos ponere naevos
De Vitae velis (ah miserae) sacer ordine mysta.
Divinorum Operum: poscant quae praemia sancti
[Note: 315 ] Spe tibi iam tu istic adscribere, Principe Christo,
Rite potes: Contemne mali consortia coetus,
Et patere in iusti foeda irritamina saecli.
Ultorem tibi pone Deum, te dilige in illo;
Cetera iacta procul nullo mirare tumultu,
[Note: 320 ] Et bene fac cunctis, etiam male qui tibi; Ut alti
sis vere soboles, et ei agnoscenda, Parentis.
Interea hoc dum triste Chaos enabis, et inter
Innumeras spinas, pulchro, Rosa, flore, nitebis,
Subicient sese Virtutum e semine parvo
[Note: 325 ] Innumerae fruges; totis exercitus alis,
Pectus in excelsum docili se sistet Amore,
Ipse suis meritis, etiam hac in valle dolorum,
Induet obstantem vitiis te Christus, et ultro
Perpetua gustum tibi de Pietate propinans,
[Note: 330 ] Purificae menti dabit haud effabile Pignus,
Spiritum ab excelso Paracletum, Gratia cuius
In veros rapiet gemitus, mundoque levatum
Ducet ad aethereas, sublimi mente, Choreas,
Saecula iam exosum terrestria pectore toto.
[Note: 335 ] Summa Boni haec Veri est, hoc cum te pignore nisum
Ad Patris immensi sistes placabile Numen,

Et iam nil possit tibi sancta negare petenti
Maiestas, nostri memor, o carissime Lector,
Peccatorum alta foede in formidine capto
[Note: 340 ] Egregiis adsis precibus: Sic te aurea Phoenix
Ducat avis Caelo, doceat mala temnere cuncta,
Perque suas flammas noviens purgabile pectus
Rite probare Deo! Sed enim quid me agmine in isto
Me quoque, Christe, vetat precibus te accedere iussis?
[Note: 345 ] ERGO, meae Vitae Spes o certissima, IESU,
Mitibus hunc oculis, tam dira peste Laborum
Intricatum, adsis maculis evolvere Vatem.
Da Radium mea corda tuum, da Lumine vivo
Imbuere, et veteris busti atram exuere Labem:
[Note: 350 ] Ut novus Induviis, florens Pietate Fideque,
Speque tuus, tibi soli istic mea tempora donem;
Ut tua, purpureo per te recreata cruore,
Christe tuo, ah tam dem, tandem illic praemia adeptus
Perpetuis instem numeris tua dicere gesta,
[Note: 355 ] Gesta triumphato fortunatissima leto.
O me redde tibi, tam caro, Christe, redemptum
Pignore; nil ultra est, quod ego cupiamve petamve,
Tuque date et possis, et, uti stant fata Priorum
Indigetum, cupias in te ut, mea Vita, resurgam!

[Gap desc: illustration]

BEATI PAULLI AD CORINTHIOS, EPISTOLA PRIMA.

CAP.I.

PAullus, vocatus Ore Christi Apostolus,
Deo ordinante; et Sosthenes,
Frater no amore noster: Electis Dei,
Sanctisque CHRISTI, Ecclesiae
[Note: 5 ] Corinthi Alumnis, separatis in gregem
IESU sacratum sanguine;
Cunctisque, Christi nomen invocantibus,
In eorum et hisce partibus.
De Patre Pax, de Filio sit Gratia,
[Note: 10 ] Ab utroque vobiscum Salus.
Mente irremissa Gratias Deo meo
Rependo, vestro nomine,
Pro dite dono, quod dedit plena manu
Divina vobis Gratia,
[Note: 15 ] In Christo Iesu, ut uber etis omnibus
Illuminatae partibus
Doctrinae; ita illa Veritatis Contio
Insedit alto robore,
In corda vestra, ne, indigi ullius boni,
[Note: 20 ] Spe roborati et gaudio,
Solum petatis, atque praesto semini
Adventum Iesu Iudicis.
Servante quo vos, finem in usque, candidi,
Tribunal adstetis Dei.
[Note: 25 ] Fidelis etenim est Dominus, in Christi gregem,
Qui vos vocavit filii.
Ego vos adhortor, optimi fratres, vice
Christi, uno ut ore et pectore,
tinam fidem servetis, omne dissonum
[Note: 30 ] Et schisma temnatis procul.
Coagulati opiniones spernite,
Una in loquela et pectore.
Equidem familia detulit nobis Chloe;
Vos inter esse iurgia,
[Note: 35 ] Dum dissonante hic voce Paullinus velit
Petrinus ille dicier;
Apollinaris, Christianus, alteri.
Quid? scissus ergo Christus est?
An cruce luelas sustulit Paullus tuas?
[Note: 40 ] Baptisma te Paulli lavat?
Bene me, quod unum et alterum praeter, puto
Crispum atque Gaium, neminis
Baptisma nostra cinxerit manu caput,
Ne suspicetur quispiam,
[Note: 45 ] Meo sacrasse Nomini me quempiam.
His adde Stephani familiam.
An praeter istos quemve baptisaverim
Meminisse {non} possum satis;
Quia missus haud sum praebitor baptismatis,
[Note: 50 ] Evangeli sed Apostolus.
Non in rotundam Doctor Eloquentiam,
Ne Crux Iesu evileat,
Stultitia namque est sermo, perituris, Crucis;
Divina vis nobis, Salus
[Note: 55 ] Quibus parata est. Scripta namque regula est?
Sapientium Sapientiam,
Vacuabo; reprobabo Doctrinam cati, et
Prudentium Prudentiam.
Ubi sagaces Legis, et docti dolos
[Note: 60 ] Artesque Mundanae rei?
Mutavit omne genus id Insipientia
Sapientiae Saecli, Deus.
Nam quoniam inepte mentis humanae sagax
[Note: 65 ] Doctrina non norat [Reg: noverat] Deum,
Voluit vicissim simplicis Verbi Deus
Beare credentes fide.
Miracla vult Iudaeus, it Sapientiam,
Desideratum Graecia.
[Note: 70 ] Nos nuntiamus Crucis ab Arce Gratiam
Pudentis in Vitam Dei;
Offensionem nempe Iudaeo, meram,
Insaniam Gentilibus:

Verum vocatis ex utroque Stemmate
Sapientiam, et vim almam Dei.
[Note: 75 ] Stultitia dia maior est Sapientia
Humana, ubi summe sapit.
Virtute, dia est maior, imbecillitas,
Humana, ubi summe valet.
Considerate, vestra quae vocatio
[Note: 80 ] Sit ista, fratres o mei.
Exigua mundi portio ex Sapientibus,
Exigua de potentibus,
Exigua de Nobilibus, ad Regnum Dei
Vocatur; Elegit Deus,
[Note: 85 ] Quod mente damnat mundus, ut confunderet
Sapientiam omnem Saeculi.
Quod imbecille mundo, id elegit Deus,
Potens uti confunderet:
Ignobile atque vile selegit Deus,
[Note: 90 ] Nihilque quod plures putant;
Ut quod aliquid videtur, in nihilum trahat,
Opinione subruta.
Ne glorietur ulla caro coram Deo;
Ex quo profecti et vos, duce,
[Note: 95 ] Christo, venitis: constitutus omnibus
A Patre qui Nobis Deo
In Sanctitatem est, in Salutem et Gratiam, in
Iustitiam, et in Sapientiam.
Scriptura sie vult: Glorietur in unico,
[Note: 100 ] Qui gloriari vult, Deo.

CAP. II.

ET ego, venirem cum Salutis nuntius,
Non cum canoro carmine,
Non in cothurno aut ambitu Sapientiae,
Mysteria ferebam Dei.
[Note: 105 ] Nec enim putabam scire me quicquam, nisi
Crucifixi Iesu Gloriam,
Vos inter: Aderam cum tremore, cum metu,
Infirmitate in plurima.
Humanae abesset ut eloquentiae tumor,
[Note: 110 ] Simplex loquendi Concio.
Virtute verborum ingruebat Spiritus,
Quae Veritate vincerent.
Ne vestra mundi inaniis consisteret,
Sed Robore in Dei, Fides.
[Note: 115 ] Tamen iste Sermo pura perfectis venit
Sapientia, haud mundi quidem;
Eiusve Procerum, quos manet destructio,
Mysteria loquimur Dei
Absconsa, nostrae praestituta Gloriae,
[Note: 120 ] Quam nemo novit Principum,
Praesentis aevi; Quippe Dominum Gloriae
Non tradidissent sic Cruci.
Sed uti Propheta scripsit: Oculum neminis,
Nullius aurem contigit,
[Note: 125 ] Nec corde captum est hominis; ipsum amantibus,
Quod praeparatum est a Deo.
Per Spiritum nunc nos docet suum hoc Deus:
Nam cuncta rimatur, notans
Divinitatis etiam operta, Spiritus.
[Note: 130 ] Quis hominem enim novit, hominis
Quid sit; nisi hominis, in homine vigens Spiritus?
Ita quae Dei sint, Spiritum
Praeter Dei, novisse nemini datur.
Nos porro, non mundi quidem,
[Note: 135 ] Suscepimus sed Spiritum oriundum Deo,
Ut dona doceamur Dei.
Quae praedicemus, non decentibus logis,
Humana quos Sophie docet;
Sed verba, sancto suggerente Spiritu,
[Note: 140 ] Ut Spiritus res Spiritu
Adiudicantes; Spiritus quae sunt Dei
Animalis homo non percipit:
Stultitia ei sunt non potens intelligi,
Quae Spiritus diiudicat.
[Note: 145 ] Sed cuncta Spiritalis homo diiudicat,
Diiudicandus nemini.
Quis Dominum enim cognovit, ut sensum instruat?
Nos Christi habet Mens, nosque eam.

CAP.III.

MIhi porro fratres, non erat vobis loqui
[Note: 150 ] Dicenda Spiritualibus;
Sed, ut in Iesu parvulis, carnalibus,
Lac praebui potabile,
Non escam adultis; non enim vestrae illa erat,
Nec nunc quidem est, valentiae.

[Note: 155 ] Quia carnei estis nunc quoque: quos distrahunt
Invidia, lis, contentio.
In perduelles mutuis, animos, bonis,
Hominem atque carnem vivitis.
dicente quodam, Paulli ego sum; alio, Apollinis;
[Note: 160 ] Negatis esse carnei?
Quis igitur iste Apollo? quis Paullus, nisi
Fidei ministri, dedit
Cuique Dominus vos docere, pro rata
Proportione muneris?
[Note: 165 ] Plantare Paulli est, irrigare Apollinis,
Vim praestat auctricem Deus.
Plantator et Rigator ambo sunt nihil,
Sed omnia Auctor est Deus.
Plantantis et Rigantis una censio est,
[Note: 170 ] Mercesque par laboribus.
Domini administri nos sumus, vos et domus
Et proprius Fundus Deo.
Ego, Architectus ut peritus, gratiam
Ad largientis illius,
[Note: 175 ] Fundamen; Alius statui: haec supra, domum.
Quid astruat quis, cogitet.
Fundamen unum est, nemo ponet alterum,
Qui positus est, CHRISTUS, mihi.
Supra istud ut quis collocabit aureos,
[Note: 180 ] Argenteos, vel gemmeos,
Vel ligneo; vel feneos, stipula aut levi
Structos paratus, omnium,
Manifesta fient opera, clarabit dies,
Ignis probabit omnia.
[Note: 185 ] Retegitur ignis omne opus vi; quod manet
Incolume, mercedem teret:
Si quod vorabit flamma, damno hominis labor
Perit; ipse conservabitur,
Tamen ut per ignem An esse vos latet Dei,
[Note: 190 ] Habitante, Templa, Spiritu?
Violare Domini qui volet Templum Deo
Perdente, pessime occidet.
Nam sancta Res est, Vos id estis: Nemo se
Decipiat ipse. Qui sibi
[Note: 195 ] Sapiens videtur saeculi in negotiis,
Vos inter, in stultum migret,
Ut sapiat apte. Saeculi Sapientia.
Stultitia mera coram Deo est.
Scriptura loquitur: propria in versutia
[Note: 200 ] Sapientiam irretit virum.
Et alia: Domino Vanitas Sapientium
Est nota disceptantium.
Nolite in homine gloriari denique,
Nam vestra sunt haec omnia.
[Note: 205 ] Paullus, Cephas, Apollo, Mundus, Vita, Mors,
Praesentia, futura, omnia
Sunt vestra; Christi vos Dei, Christus Patris.
Haec summa, vos Christi et Dei.

CAP.IV.

HUmana sic nos aestimatio putet
Christi ministros, et Dei.
Mysteriorum diribitores: talibus
Incumbit inprimis FIDES;
Ut quisque fidus parte fungatur sua.
Sed minima res mihi venit,
[Note: 215 ] Diiudicari censione qualibet
Vestra, vel humana die.
Quin ipse me nec iudico, nec conscius
Quacumque de re sum mihi.
Sed iustus ideo non ferar, quia deus est,
[Note: 220 ] Qui me sibi diiudicat.
Proin cavete iudicando praestitum,
Praecipere tempus, venerit
Dum Dominus; ille Lucem in altant protrahet
Caecas tenebris machinas.
[Note: 225 ] Consilia cordium publicabit; inde erit
Laus singulis rata a Deo.
Haec in typo vos propter, o fratres, modo
In me, atque Apollo, transtuli.
Nostra ut figura sapere diseatis sacrae
[Note: 230 ] Intra loquelae regulam;
Inflemini ne pro alius alio, mutui,
Dissensionum aculeis.
Quis, stolide, te secernit? aut quid tandem habes,
Debere quod possis tibi?
[Note: 235 ] Aliunde si ergo captum habes, quodcumque habes,
Quid gloriaris ut in tuo?

Satiati ab omni scilicet abunde bono
Regnatis, idque haud nostra ope:
Regneris, atque o utinam; ut in regni throno
[Note: 240 ] sit nostra nobis portio.
Nam puto Deum nos, ultimos, Apostolos,
Statuisse, ut addictos neci,
Spectaculum qui simus, Hominibus, Angelis,
Mundoque, communis Notae.
[Note: 245 ] Nos impotentes, vos potentes in Deo,
Christo feremur; vos cati,
Nos fatui; et ignominia operti plurima,
Vos gloriose et nobiles.
Ad istud usque et esurimus, et siti,
[Note: 250 ] Et nuditate, plectimur
Tempus: vagamur, cedimur, alapamur, manu
Victam elaboramus sua,
Sibi quisque! dicta contumeliis bona
Dilancinati, reddimus.
[Note: 255 ] Si persequuntur, ferimus: obsecramus ut
Nos quisque maledictis petit.
Mundi retrimenta, omniumque opprobria,
Huc usque proiecti sumus.
{Non}, ut pudore vos premam, ista suggero;
[Note: 260 ] Sed moneo caros liberos.
Si paedagogos centum habere milia
Possitis in Christo, Patrem
Tamen unum habetis, ipse Iesu in Christi opus
Vos genui ad Evangelii opes.
[Note: 265 ] Precor ergo sitis aemulatores mei;
Quapropter e carissimis
Timotheum ad vos, silium, misi, meum,
Fidissimum in Christo mihi.
Revocabit ille in memoriam vobis, viae
[Note: 270 ] Quae sint ubique meae in Deo;
Ecclesiis ut contionor omnibus.
Inflata pars vestra intumet,
Venturus ad vos sim velut numquam; cito
Adero, volente cum Deo;
[Note: 275 ] Non verba, sed vim cognitum tumentium.
Etenim haud situm in verbis, Dei
Sed Regnum in alta est Spiritus potentia:
Quod vultis, ergo dicite,
Strictusne veniam examinator, Spiritu
[Note: 280 ] Mansuetus an clementiae?

CAP.V.

Non dubia vestrum lancinat Scortatio,
Scortatio et talis, gregem;
Quam nominare fas nec est gentilibus:
Uxorem ut habeat quis Patris.
[Note: 285 ] Et vos tumetis, nec vacatis luctui,
Patrator ut mali istius
Exterminetur agmine a vestro procul:
Certe ipse corpore dissitus,
Sed mente praesens, iudicavi, comminus
[Note: 290 ] Ut constitutus; crimen hoc
Qui fecit in Christi aggregatis Spiritu
Meo grege; et vestro; potens
Ut vis Iesu vult Dei; Satanae hic homo
Tradatur in carnis luem,
[Note: 295 ] Quo Spiritus salvetur in Christi Die.
Non est bonus vester Tumor.
Breve massam in amplam nonne fermentum patet
Dominari, ubi cepit semel?
Vetus ergo vos purgate fermentum, ut nova,
[Note: 300 ] Favente, massa, Spiritu.
Eo enim caretis. Pascha pro nobis quia
Iam Christus immolatus est.
Festum ergo agamus, non tumentes improbo,
Ceu massa, fermento, vetus.
[Note: 305 ] Malitia fugiat, Veritas, Sinceritas,
Dominentur hominibus novis.
Mea vos Epistola contubernio monens
Arcere scortantem iubet.
At non ut illos mundus hic censet, neque
[Note: 310 ] Idololatrarum gregem.
Cupidos, Rapaces, mundus his veniat simul
Fugiendus: istic suggero
Si, Frater, aliquis, cum volet dici, siet,
Tali notabilis lue,
[Note: 315 ] Scortator, Ebriosus, Idolum colens,
Conviciator, aut rapax,
Avarus; huius contubernium usque eo
Fuge, ne et cibum sumas simul.

Quid enim interest mea quid agant extranei,
[Note: 320 ] Ut iudicare eos velim?
Qui intus manent, {non} iudicatis vos eos?
Extraneos Deus arbiter
Diiudicabit: criminosum hunc ergo vos
Removete de vestro grege.

CAP. VI.

[Note: 325 ] Qui lite fratrem convenire vult suum
Coram infideli persequi,
An sustinere poterit, exclusis piis?
An Universi Iudices
Mundi futuros vos later Sanctos? Deo
[Note: 330 ] Quod si istud ergo creditis,
Indigni iidem iudicare frivola
Mundi putentur iurium?
An Angelorum nos staturos Iudices
Nescitis, ut vitae brevis
[Note: 335 ] Sub Sole fugiant nos locandi calculi?
Quod si incidunt negotia
Vitae ad laborem pertinentia, vilibus
Ecclesiae membris datis
Tribunal: Ut pudore vos feriam, hoc loquor?
[Note: 340 ] Itane omnis ergo exaruit
Sapientia, ut nec unus intersit, potens
Decidere fratrum iurgia?
A fratre frater convenitur, iudice
Sedente servo Daemonum:
[Note: 345 ] Defectus iste grandis est iam, iurgia
Quod nota sunt Christi in grege!
Cur non patimini potius omnem iniuriam?
Cur damna non fertis mage?
At vos fideles quoque lacessitis malo.
[Note: 350 ] An inscii, iniustos Dei
Hereditatem penitus haud admittere?
Ne erretis, hoc scitum est Dei:
Scortator omnis, omnis Idolum colens,
Mollisque, Moechus, Subulo,
[Note: 355 ] Furax, A varus, Ebriosus et rapax,
Conviciator improbus,
Caelo exsulabit. Haec eratis; fonte nunc
Puro regeneratos Deo,
Domini vocante Spiritu Christi, Sacros
[Note: 360 ] Iustitia sancta vos manet.
Licent mihi omnia; pauca conducunt; licet
Liceant mihi omnia, ego tamen
Sub iura redigat nullius. Ventri cibus,
Ciboque Venter; at Deus
[Note: 365 ] Et hunc et illum destruet. Corpus Deo
Non perditae libidini,
Deusque corpori. Excitavit ut Deus
Dominum; potentia illius
Nos suscitabit. Vestra Christi corpora
[Note: 370 ] Sunt membra: membra Christi ego
In membra Scorti transferam? Apage! qui latus
Agglutinat Scorto suum,
In eius exit corpus: Ut Scriptura ait,
In carne erunt una duo.
[Note: 375 ] Agglutinatur qui Deo, unus Spiritu est,
Scortationem expellite.
Extra omne corpus nempe peccatum furit,
Humana quo mens vincitur.
Sed scorta qui sectatur, in corpus suum
[Note: 380 ] Atroce peccat Crimine.
An Corpora esse templa vestra vos latet
Sancti sacrata Spiritus?
Qui vos gubernat a Deo, neque esse iam
Quemquam omnium iuris sui?
[Note: 385 ] Pretio redempti maximo estis: Spiritu
Et corpore ergo gloriam,
Quoniam ambo sunt Dei, facessatis Deo
Scortatione desita.