QUamvis Auctori nostro, amice Lector, fetum hunc suum, ut qui puero admodum, quod mireris licet, exciderat, tenebris damnare perpetuis allubuerit; committere tamen, ut in eius iremus sententiam, religio nobis fuit. Lucem itaque iuxta cum ceteris lubentes fecimus, eum ab elegantioribus Musarum Mystis cupidissimo sinu, ut omnia, iri exceptum, nihil ambigentes.
ACCIDIT forte fortuna ut in fano Saturni spatiaremur, ubi cum multa alia donaria contemplabamur suspensa, tum vero in primis tabulam quandam in vestibulo ipso sacelli depositam. In ea deprehendebamus picturam quampiam peregrini operis fabulas continentem singulares, quarum nec auctorem nec argumentum conicere [Reg: conicere] nobis erat. Non enim, quod pictum erat, urbs aliqua esse videbatur, neque castra adeo assimilabat, sed inibi porticus erat alias in se amplexa duas porticus, alteram maiusculam, minusculam alteram. Erat et porta in priori porticu, et circa eam videbatur frequens turba observari, in ipsa autem porticu, populus quidam muliebris apparebat. In vestibulo, porro, porticus, senex quidam stans instar habebat praecipientis aliquid ingredienti vulgo. Huius picturae de argumento citro et ultro longo iam tempore nobis altercantibus, Senior quidam adsistens, nihil, aiebat, o hospites, novi patimini de ingenio picturae huius ambigentes. Neque enim ex ipsis indigenis multi reperiuntur, qui, quid possit argumentum huius tabulae, adsequantur. Nec sane est ab huius urbis incolis oblatum hoc donarium, verum olim hospes quidam hac iter faciens, homo cordatus et sapientia admirabilis, dictis factisque vitam Pythagorae et Parmenidis aemulam praeferens, et fanum hoc dedicavit, et picturam hanc Saturno suspendit. Tum ego, utrum igitur vir ille notus tibi, et oculis usurpatus?
quidni? inquit, quem et multo tempore admiratus sum. Iuvenis enim etiamnum et multa et memorabilia dissertabat, et memini saepe eum de argumento tabulae huius verba facientem, audire. Per Iovem, inquam, nisi otium tibi magnum aliquod facinus negat, edissere istuc nobis; magno enim opere gestimus audire, quaenam ista sit fabula. Non sum invidus, ait, o hospites, sed hoc attendere vos opus erit, periculosum quippiam haec nutrit enarratio. Quale vero istuc, inquam ego? Ille, si auscultaveritis diligenter, et dicta intelligetis, Sapientes beatique exibitis, sin, stolidi simul infortunatique, acerbam et barbaram vitam male vivetis. Est enim doctrina haec Sphingis aenigmati persimilis, quod mortalibus illa proponebat, si quis propositum adsequi poterat, salutem obtinebat, si secus, Sphynx ipsum extemplo enecabat. Eadem doctrinae huius est conditio. Insipientia enim hominibus sua Sphynx est. Innuit et haec, quid bonum, quid malum, quid neque bonum, neque malum in vita perhibendum. Atque haec singula nisi quis adsecutus fuerit perimitur ab ea, non quidem e vestigio, ut Sphynx suosdeglutiens occidebat, sed, lento genere interitus, paulatim toto vitae spatio intermoritur, ut ii solent, qui servi poenae sunt effecti. Contra autem si quis intellexerit, insipientia quidem interibit, ipse autem salvus conservabitur et felix beatusque, deincipem vitae cursum consumet. Vestrum igitur est auscultare dictis, nec animo illa sinere ut effluant. O Hercules, in quantam nos cupiditatem induisti, siquidem ista sic sese habent! Re ipsa, inquit, haec ita comparata sunt. Non igitur nos narrando tu praevortes, quando operae pretium facturos in dedita auscultatione, perspicimus. Arripiens itaque baculum quempiam et ad picturam eum dirigens, Videtis, ait, porticum istam? Videmus. Hoc principio scire vos convenit, locum istum appellari
Vitam: et vulgus illud varium densumque quod portae inminet, esse eos qui vitam mox introituri. Ille vero seniculus supra adsistens, manuque pittacion quoddam tenens altera, altera vero veluti quopiam commonstrans, ille est quem Genium perhibent. Praecipit autem hic vitam inituris, quid facto singulis usus, ut in eam devenire possint, ostendens simul, quae via insistenda veniat, si sanos sese in vita conservare studeant. Qualem ille viam aut quo pacto insistendam docet, inquam ego? Cernis, ait, apud portam thronum istum, illi ipsi loco impositum, per quem populus transire debet, in eo residet mulier cultissimis moribus et persuadendi singularis artifex, manuque poculum praefert. Cerno, inquam. Verum quid illa est mulieris? Deceptionem censent, mortales cunctos circumscribentem. Quid vero rerum ea gerit? Ingredientes vitam bibere cogit vim suam. Quae vero ipsa est sorbitio? Error, inquit, atque Inscientia, quid inde? Hac educta gradiuntur porro in vitam. Hunc igitur an omnes errorem hauriunt? an saltim aliqui? Omnes hauriunt; sed pars quidem plus eius educit, pars vero minus. Porro intus intra portam; videsne agmen mulierum prostitutarum, varias ab omni genere formas assimilantium? Video. Hae sunt quae Opinionum, Libidinum, Voluptatum, nominibus censentur. Quamprimum vitam mortales ingrediuntur, involant istae, et inplicantur singulis, donec abstrahant. Quorsum autem abstrahunt? Partim quidem ad salutem, partim vero ad praesentissimum interitum, propter deceptionem. O divine, ut difficilem potum narras! Et onmes, ait, profitentur ad optima quaeque ducturas, vitam ipsam utibilem et felicissimam, illi vero propter inscientiam erroremque poculo praeceptum, deceptione impediti, non possunt comminisci quae viarum sit vera in vita, sed huc illuc feruntur, quomodo videre potes et illos, qui prius ingressi
sunt, circumduci et palare, quacumque istae monstraverint. Hoc perspicio, inquam. Illa vero altera mulier quaenam est quaeso, quae instar caecae furentisque habet, lapidi volubili desuper insistens? Perhibetur, inquit, Fortuna, non solum autem caeca est, verum et furiosa et surda. Talis igitur quid habet agendum? Circum quaque obvolvitur, et facultates rapit, illis easdem donat, his rursus, ut donavit, surripit, aliisque muneratur, inconstanti temerarioque ingenio, quare naturam ipsius pulchre indicat sigillum istuc. quale sigillum, inquam? quod in lapide stat volubili. Quid vero hoc indicat? omne eius munus quam maxime incertum esse atque instabile, aerumnasque eum ingentes atque dificillimas [(editor); sic: dificilimas] difficilimas exhaurire cogi, qui eius se fidei committit. Quid vero varium illud vulgus, undique eam circumstans, animi gerit, quibusque nominibus turba illa appellatur? Sunt, inquit, homines inconsulti. efflagitat pro se quisque, quae illa dispergit. Cur autem non eadem figura conspiciuntur? alii enim ex iis habitum gestientium praeferre videntur, alii cor suum edere, manibus praetentis. Illi, inquit, qui laetari, qui ridere videntur sunt ex eorum numero qui munera a Fortuna acceperunt, hi et bonam Scaevam eam appellant, qui autem lugentes similant, manusque protendunt, sunt quibus Fors abstulit modo, quae prius dedit, hi, vice versa, malum Infortunium ipsam conviciantur. Qualia ergo sunt illa quae dedit his Fortuna, ut accipientes quidem exsultent, amittentes autem complorent? Ea sunt quae apud multos mortalium bonarum rerum nomina obtinent. Qualia vero haec sunt? Opes nimirum et Gloria, Nobilitas, Liberi, Tyrannides, Regna, et alia quaecumque his paria sunt. Haec vero cur non reipsa bona sunt? De his, ait, deinceps disseremus. Nunc vero in argumento hoc sumus. Esto sic. Dispicisne igitur praeteriens portam istam excelsiorem aliam porticum, et extra eam mulieres stantes, exornatas cultu meretricio? et quidem bene. Illarum vocatur
haec Intemperantia, illa Prodigalitas, ista Insatiabilitas, haec Adulatio. quo autem hic stant? Servant eos qui doni aliquid a Fortuna acceperunt; quo sine istuc? Involant atque amplexantur illos et palpantur et efflictim rogant, secum velint manere, ementitae vitam traducturos suaves, omnis laboris expertem, molestiae omnis exsortem. Si autem persuasus quis fuerit, putans meras se adepturum voluptates, dulcedo illa durat tam diu in conversatione, quamdiu prima hominem afficit titillatio. Cum vero mentem suam receperit, sentit, se non pastum delicatis illis rebus, sed vero ab ipsis comestum, iniurias insuper pati coactum. Quare cum prodegerit omnia, quae a fortuna habebat, cogitur istius mulieribus mancipio se dare, omnia extrema perpeti, turpiter vivere, et in earum arbitrio, quaecumque exitiabilia sunt, patrare, qualia, circumscribere, templa expilare, falso deierare, prodere, latrocinari, et omnia, si qua sunt huius generis. Istiusmodi homines cum omnibus defecti fuerint, poenae ad supremum traduntur. Et quae haec est? Videsne pone istas ut ostiolum minutum, locumque exilem quempiam, et tenebrosum, porro in eo mulieres obscenas et squalentes, pannosasque conspicaris? et valde quidem. Harum itaque quae flagellum gerit, Poena nominatur, quae caput accline genibus habet Maestitia, quae capillos suos discindit, Dolentia. Verum alter iste iuxta adstans, horribile tuens, macie confectus, nudusque, et alia consimilis illi foeda et macilenta, qui vocantur? Hic quidem Luctus indigitatur, ista vero, soror eius gemina germana, animi Desponsio. His deinceps noxae deditur, cumque his vitam cruciabiliter transigere cogitur. Mox et hinc in aliam domum sublimis proicitur [Reg: proicitur] , ea malum dicitur infortunium, inibique reliquum vitae quod est, perpeti infelicitate volvitur, nisi, annuente Fortuna paenitentia obvia homini veniat. Tum vero quid fit? Si obviam se stiterit paenitentia,
extrahitur adflictus e malis, haec proponit ipsi aliam opinionem et adfectum ad veridicam institutionem ducentem, non minus tamen et ad vanam alteram deflectere consuetum. Inde quid agitur? Si amplexus opinionem quae ad rectam ductitat institutionem, purus putusque ab ea concinnatus, salvus exit, et felix beatusque deinceps vitam decurrit, nirursus tamen erronem fallax institutio deceperit. O Hercules quam periculosa hic iterum alea! Ipsa autem fallax illa, quam dicis, institutio, quaenam est, inquam ego? Videsne alteram illam porticum? et belle quidem. Exstat igitur extra porticum, in ipso vestibulo, mulier quaepiam, si faciem videas, miris modis composita atque emendata. Hanc ipsam multitudo vanorum mortalium institutionem putant, non est vero, sed fallax institutio. Ad hanc, qui per Paenitentiam salutem receperunt, et iter ad veram institutionem insistunt, principem deveniunt. Non igitur est alia ad veram disciplinam traducens via? est omnino, respondet. Isti autem homines intus in porticu palantes quid sibi volunt? Fallacis, inquit, disciplinae amatores decepti, et persuasi veram sese colere quam familiariter. Quinam hi vocantur? Poetae inquit, Rhetores, Dialectici, Musici, Arithmetici, Geometrae, Astrologi, Voluptuarii, Peripatetici, Critici, aliique quorum his sunt studia consimilia. Mulieres autem istae quae circumcursitare videntur, prioribus illis multum similes, in quibus Intemperantiam esse dictitabas, et aliae illis coniunctae qui vocantur? Ipsissimae illae priores sunt, inquit. Anne, sodes, et huc illae ingredi habent? Per Iovem et huc. Rarenter autem et non proinde ut in priore porticu. Utrum autem et opiniones? Sane, inquit, Nam et his inhaeret potio, quam eduxerunt propinante deceptione. Et ignorantia per Iovem, et cum illa stultitia, neque sane discedit ab illis vel malitia reliqua, vel opinionum turba, donec
penitus falsae institutionis obliti viam rectae disciplinae carpere ordiantur, bibantque vim purgatoriam, et spernant a sese omnem malorum, quae manebat, memoriam, simulque opinionum agmen, et inscitiam, et, summa omne mali nomen. Sic demum salutem suam recuperant. Hocce autem modo in fallacis disciplinae censu permanentes, numquam absolventur, nec imperium malorum omnis generis suffugere, causa istorum studiorum, poterunt. Qualis igitur nobis est illa via quae ad rectam institutionem ducere apta est? Viden' ait, superius locum istum, nemini fere habitatum, sed ad speciem desertum solumque? Video. Et ostiolum illud minutum et semitam exilem ad illud, neque multis commeantibus celebrem, sed vero perpaucis usurpatam, quae et adscensu perdifficilis et confragosa, saxisque obsita videatur? Bene, inquam. Nonne et collis praealtus, et adscensus multum tenuis, et praecipitia utrimque secus apparent altissima? Apparent, inquam. Haec ipsa iam est via illa quae ad veridicam institutionem traducit, visu sane quam horribilis. Porro videsne et supra collem illum petram magnam et excelsam, in ambitum praecipitiis cinctam? video. Et mulieres duas stantes in fastigio petrae, nitidissimas, filo corporis succipleno, quarum utraque manus hilari quadam animi temperie, protendit? Video quidem, inquam, sed quae sunt mulieres tam splendidae? Altera, inquit, Temperantia, altera vero vocatur Constantia, suntque, germanae sorores. Quo vero tam hilari gestu manus protendunt? Hortantur adventores petrae, confidant, neque animum despondeant, demonstrantes quod brevis adhuc morae interstitium eorum Constantiam oppugnet, venturos deinde in viam longe amoenissimam [(editor); sic: amoenissimam] . Cum autem ad Petram iam pervenerint, qua ratione adscendunt? Nulla enim semita ad eius fastigium ducens apparet? Ipsae, inquit, a praerupto iugo descendunt,
sursumque ad sese nitentes trahunt. Deinde Spiritum eos recipere iubent, et momento Robur et Fiduciam adesse defessis faciunt, promittentes; sistere ad veridicam Institutionem, commonstrantque eis viam, quamque sit facilis planaque et amoena [(editor); sic: amoena] transitu, docent, utque nihil omnino mali timendum habeat, prout videre iam potes. Apparet, per Iovem. Porro viden' ante lucum illum quempiam qui videatur longe pulcherrimus, prati instar habens, et multa luce floridus? et belle quidem. Conspicaris etiam in medio prati porticum aliam portamque item alteram? Re vera se ita habet. Verum quis est locus iste tam amoenus [(editor); sic: amoenus] ? Habitaculum Beatorum, inquit. Hic autem aetatem degunt virtutum omnium chorus, et praeterea ipsa Beatitudo. Facile tibi dedero locum istum esse omnium amoenissimus [(editor); sic: amoenissimus] . Porro ad Portam videsne, inquit, mulierem istam formosam, vultu admodum virilis constantiae, aetate media, quae tamen a iuventute iam discerni possit, stola indutam simplice et honesta? Stat autem non super volubilem lapidem, sed quadratum, soloque firmiter haerentem. Pone eam aliae duae mulieres, quas filias eius arbitrere. Videsne haec omnia? Sane ita fese habere dispicio. Ex his iam quae in medio stat, Institutio est, altera Veritas, tertia Suadela. Quid vero ipsa super quadratum lapidem consistit? Indicio, viam ad eam viantibus stabilem esse atque securam, quaeque quis ab ea munera accipiat, ea habentem numquam repeti, sed firma apud eum cui semel data sunt, permanere. Ea munera qualia sunt? Sunt Securitas, sunt contemptus Timoris et Fiducia, inquit. Haec vero qualia putas? Artes illas quibus docemur, nihil in vita nobis deinceps adversum exantlandum obvenire posse. Hercules, quam illustria haec dona narras. Verum qua gratia extra porticum sic ipsa constitit? Ut adventores suos curet, iisque Purgatoriam illam vim educendam propiner, postque eductam ad virtutum contubernium deducat.
Quo pacto istuc? inquam. non enim adsequor. At adsequere statim, respondet. Ut si quis aeger, spe curae medicum adiverit, prius necesse habet causas morbi purgatoriis remediis expellere, deinde alia medicus adhibet quae attritam valetudinem constituant, quod si in principio ei parere abnuerit, merito suo a morbo deletus, repulsam in medico accusare non habet. Haec intelligo, inquam ego. Eodem modo et cum Institutione hic comparatum est, cum quis eam accesserit, curam eius agit, et bibendam praebet vim suam, uti primum quidem purgetur, eiciatque [Reg: eiciatque] omnia quae mala habens venerat. Quae ista? Inscitiam, Errorem a Deceptione instillatum, Arrogantiam, Cupiditatum omne genus, Intemperantiam, Iracundiam, Avaritiam, omnia denique ea quibus oppletus in prima Porticu erat. Iam purgatum hominem quo vorsum amandat? Intro, ait, ad Scientiam et alias virtutes. Quas alias? Non vides, ait, intra portam chorum Matronarum quae formoso adspectu et belle compositis sunt moribus inornatis fucique expertibus contectae vestimentis, minimeque, ut ceterae, delibutae pigmentis atque fictitio cultu splendidae? Video Sed quae istarum nomina? Princeps quidem ex illis Scientia est, ceterae vero huius sunt sorores, Fortitudo, Iustitia, Integritas, Temperantia, Modestia, Liberalitas, Continentia, Humanitas. O pulcherrima nomina. Ut magna nos spe induistis! Siquidem intellegetis ista, inquit, vitamque secundum haec instituetis, quae modo enarrata sunt. Summis quidem eo opibus annitemur. Proinde beati eritis. Virtutes vero haecce cum quempiam acceperint, quo eum deducunt? Ad matrem, inquit, omnium communem. Et quae illa est Mater? Beatitudo. Qualis haec? videsne viam hanc, ferentem ad fastigium istud, in quo sita arx omnium harum Constructionum? Video. In vestibulo huius formosa quaedam Mulier, aetatis iam constantis sedet super thronum excelsum, liberali
cultu exornata, minime tamen ineptis munditiis gaudens, floridissima corona caput incincta, magnifico quodam adspectu. Viden' eam? Video ita esse. Illa ipsa est, inquit, Beatitudo. Igitur cum huc aliquis devenerit, quid fit? Coronat eum ornatque sua potentia Beatitudo, et eam secutae quotquot sunt reliquae virtutes, non secus, ac ii coronari solent, qui praemia maximorum certaminum referunt. Qualia autem hic certamina sunt, quae superanda veniunt, antequam a Beatitudine coronetur quispiam? Vel difficillima hic, ait, sunt certamina, ingentisque feritatis belluae [Reg: beluae] , quae scilicet antea eum deglutierant, et cruciabiliter affectum in servitutem compegerant. Omnes istas nunc superavit, et a se longe protelavit, fruiturque mero in se ipsum dominio, ut iam mancipiorum loco ea ipsa monstra habeat, a quibus illi antea libertas erat inminuta. Quae sunt illa monstra; valde enim audire gestio? Primum quidem devicit Inscientiam et Errorem, nisi si haec forte tibi non esse monstra videntur? Quin ego ea vel pro crudelissimis habeo, respondi ego. Deinde Dolentiam, Luctum, Avaritiam, Intemperantiam, et omnia quae reliqua sunt, mala vitia. Omnia haec nunc sub ipsius sunt manu, et ius quod prius habebat in eum, sua servitute commutarunt. O pulchrorum, inquam ego, facinorum, o victoriae splendidissimae praeconium! Verum unum huic adde, quae est illa potentia qua coronari a Beatitudine aiebas? Est, inquit, o Adolescens, Beatifica. Qui enim semel hac coronatur, fortunatus exit, planeque felix, nec rationes suae beatitudinis in aliis rebus, sed in sese ipso possidet. Ut pulchram, inquam, Victoriam narrasti! Iam coronatus quid agit, aut quorsum iter insistit? Assumentes eum virtutes suaviter eo ducunt, unde venerat prius, ostenduntque illi ut in iis locis degentes, vitam colant miseriarum et laborum inexhaustam, utque quottidianum in eius fluctibus faciant naufragium,
sursumque ac deorsum agantur, et errent obnoxii, ut qui ab hostibus capti sint. Pars quidem ab Intemperantia, pars ab Arrogantia, alii Avaritia, nonnulli vana Gloria, et quae alia sunt nomina malorum Vitiorum. Ex qua captivitate adserere et exsolvere se viribus suis non possunt, ut scilicet et ipsi salventur, et ad locum istum deveniant. Sed per omnem deinceps vitam isto modo vexantur. Hocque ideo patiuntur quod tramitem hunc invenire non possunt, memoria enim ipsis excidit praeceptum quod a Genio acceperant. Congrue mihi videris ista narrare. Sed alius etiamnum me scrupulus dubitantem concinnat, cur scilicet demonstrant Virtutes locum isti eum unde venit prius paullo? Non capiebat satis neque adeo credere poterat, quae dicta erant, de iis qui inibi divexantur, verum et dubitabat, et propter Inscientiam et Errorem, quos eduxerat, persuadebat sibi, ea quae minime sunt bona esse reapse, quaeque nihil minus quam mala, ea quam maxime mala esse. Quare necesse etiam erat ei male vivere, ut ii qui inibi attinentur. Nunc vero edoctus naturam rerum earum, quae conducibiles sibi sint, ipse quidem bene beateque vitam degit, illos autem male et infeliciter agentes, quasi e specula contuetur. Haec omnia cum iam viderit, quid rerum gerit, aut quo vadit? Quoquo versus libitum erit, inquit. Ubique enim adest ei Securitas, ut qui antrum teneat Corycium. Et quocumque devenerit, vitae eum felicitas semper comitabitur, tota Securitate subsequente. Ubique enim gratus acceptusque hospes erit, ut aegris solet Medicus. Porro anne et deinceps ab illis mulieribus, quas beluas ante nominabas, ali quid ei timendum restat, vel adhuc obnoxius est iis? Minime. Non enim iam vexari potest, neque a Dolore, neque a Maerore, neque Intemperantia, neque Avaritia, neque Pauperie. neque ullo alio Malorum. Omnibus enim istis
dominatur, altiorque cunctis ante cruciantibus exsistit, ut qui a Vipera aliquando ictus est. Nam ut omnes bestiae, alioqui mortiferum venenum hominibus intentantes, istum non laedunt, quia sc. h. e. q. [(perhaps: scilicet hoc eodemque)] remedio instructus, sic istum nullum amplius malorum istorum attingit, quia praesens possidet remedium. Recte atque ordine ista recensita videntur, verum istud etiam nos docebis, qui sint isti qui a Colle isto videntur ingruere. Pars quidem coronis capita cincti, et exinde hilaritatis speciem prae se ferentes, pars autem alia coronis carentes, iidemque animum velut despondentes, tibiasque et capita contriti, insuper a mulieribus quibusdam attineri videntur? Qui coronis capita sunt ornati, sunt, qui incolumes ab Institutione sunt servati. Qua cum potitos nunc sentiunt laetitia adfluunt. Qui ex altera parte coronati non sunt, quique desperarunt de salute sua, illi repudium ab Institutione passi, male misereque afficiuntur, hi cum animose et fortiter ad Constantiam iter institissent, resilierunt tamen, et nunc, ignari viae qua eundum sit, ultro citroque oberrant. Mulieres autem illae quae hos consectantur, quae perhibentur? Dolores, ait, et Maerores, Desperationes, Ignominiae, Inscitiae. Tamquam omnia mala eos sectari dicas? Omnia per Iovem, ait, sectantur. Cum autem hi pedem in primam porticum retulerint, ad Voluptatem atque Intemperantiam, nesciunt secum se causas habere suae repulsae, sed in maledicta statim erumpentes, Institutionem ipsam et ad eam commeantes criminantur, ut aerumnosi et laboriosi sint, prorsusque infelices, qui vitam illam, quam colendam scilicet illi proposuerunt, relinquentes, male aetatem terant, nec bonorum eorum fructum capiant, quibus ipsi delectantur. Qualia vero esse bona autumant? Luxuriem atque Intemperantiam, si quis capita totius negotii summa adstringere velit. Helluari siquidem, pecudum more, fructum maximorum bonorum
esse persuasi sunt. Aliae autem illae mulieres quae illinc proficiscuntur, quae vocantur? Opiniones, inquit. Hae, ad Virtutes iis deductis, quorum iter ad Institutionem fuit, redeunt denuo ut et alios accersant, et palam faciant, prius deductos summam beatitudinis iam tenere. An igitur Hae intro ad Virtutes umquam ingrediuntur? Numquam, ait, non enim ius est Opinionem ingredi ad Scientiam, sed in manum illos Institutioni tradunt. Quae quamprimum susceperit, recurrunt illae denuo alios allaturae. Ut naves Onerariae solent, sarcinis expositis prioribus, semper redire, atque aliis exponendis onerari. Haec omnia pulcherrime mihi enarrasse videris, inquam, verum illud nondum interpretatus es; quid praecipiat Genius, scilicet, factu opus esse iis qui vitam primum ineunt? Audere, inquit, qua re et vos Audete. Omnia enim mens est vobis exponere, nihil plane praetergredientem. Pulchre dicis, inquam ego. Denuo itaque manum extendens, videtis, inquit, mulierem istam quae Caecae et lapidi volubili desuper insistentis instar habet? de qua et ante dixi, Fortunae eam nomine censeri? Videmus. Huic fidem prorsus denegare imperat, neque quicquam firmum constansque credere, neque mansurum putare quod ab illa profectum est, nec quidquam stabile eius fidei committere, nec ab ea accepta propriis bonis annumerare. Nihil enim esse quod impedire eam possit quo minus modo data rursum eripiat, et alteri tradat. Morem eius esse hoc factitare. Propterea se monere, velint insuperabiles eius donis manere, nec gaudio capi, quando accipiunt, neque animo deici [Reg: deici] , quando amittunt, datricem et raptricem ipsam neque laudare neque conviciis proscindere. Nihil eam ratione facere, omnia temere et fortuito, ut paullo prius vobis narratum est: Hae causae sunt,
quibus ductus Genius vetat illius aliquid mirari facti, neque assimilari malis trapezitis. Et isti enim cum ab hominibus pecuniam accipiunt, laetantur, et ut proprium aliquid nacti, dites sibi videntur. Mox cum id quod depositum est, repetitur, indignantur, et diris devovent dominos, persuasi indigna prorsus pati, non memores amplius ea conditione creditum sibi depositum, ut integrum foret domino cum libuisset, id repetere. Huius generis esse Fortunae deposita Genius docet, hocque pro rato habendum suadet, eius esse naturam ita comparatam, ut quae det, rursum eripiat, desubito longe pluria largiatur, statim et ipsa ablatura, nec solum quae dederat, verum et illa quae antea mortales possidebant. Itaque quae muneratur, iubet accipiant, cumque iis ad stabilem et integram Donationem quam ocissime properent. Qualem illam, inquam ego? Quam datura est Institutio, si salvi ad eam pervenerint. Quae illa est? Verax Scientia rerum conducibilium et constans Largitio, firma atque irrefutabilis. Imperat huc equis velisque quam celerrime confugere, et quando venerint ad mulieres illas, quarum nomina ante dicta sunt, videlicet, Intemperantiam atque Voluptatem, quam mox etiam ab his refugere, neque vel hilum iis ipsis credere quoad ad falsam Institutionem pervenerint. Apud hanc vero paullum temporis permanere iubet, et quod cuique visum fuerit ab ea asportare, ut viaticum itineri futurum. Hinc contento gradu ad veram Institutionem devolare. Haec singula Genius mandata imponit, quae si quis obaudiens non adsequitur, vel susque deque habita facere negligit, malus malo exitio perit. Et hoc quidem, o boni hospites, argumentum huius est nobis Tabulae. Quod si praeter haec allubuerit de singulis sciscitari, nulla est invidia, expedita vobis dabo. Optime dixisti, inquam ego. Sed quae sunt illa quae a falsa Institutione
asportare Genius iubet? quae cuique conducibilia maxime visa fuerint. Quae sunt haec? Litterae inquit, et nomina reliquarum disciplinarum, quas et Plato ait instar freni admovendas adolescentibus, ne a sequioribus rebus occupati perdantur. Necessarium autem has tenere, si quis ad veram Institutionem pervenire se laborat? an secus est? Necessitas quidem nulla est, ait. Utibiles enim sunt hactenus, ut ad summam, qua quis melior fieri possit, nil conferant. Dicis igitur nihil has conducere ad id, quo meliores fimus mortales? Revera etiam absque his meliores eximus, non tamen inutiles et hae sunt artes. Quemadmodum quandoque per interpretem assequimur quae narrantur, non ut exinde quis concludere velit ipsius vocis et linguae exactam cognitionem esse inutilem. Sic possumus et absque harum disciplinarum cognitione ad id quod cupimus, pervenire. Habentne, igitur, has edocti praerogativam nullam qua meliores fieri possint, prae reliquis mortalibus? Quo pacto poterunt, inquit, cum clarum sit, tam hos in cognoscendis bonis et malis errare, quam ceteros quosque mortalium qui ab omni genere malorum attinentur? Nihil enim impedimento est quominus [(editor); sic: quo minus] litterarum et disciplinarum omnibus modis sis eruditus, simulque Helluo, Intemperans, Avarus, Iniustus, Proditor, denique mente plane Spoliatus. Tales revera multos cernere licet. Quam igitur praerogativam habeant, disciplinas tales edocti, ad in meliorem statum deducendi mentes suas? Nullam omnino habere ex sermone hoc liquidum est. Verum, inquam ego, quae huius est causa quod in secunda porticu degunt ut vicini verae Institutioni? Et quid inde fructus habent? inquit. Cum saepe alios multos videre liceat prima porticu, ab Intemperantia, et aliis vitiis, usque ad tertiam ipsamque adeo veram Institutionem demigrantes, qui relinquant post sese hos Disciplinarios.
Utique igitur his vel ignaviores vel ad discendum tardiores sunt, ne quid praerogativae eos habere putemus. Quomodo istud, inquam ego? Quod in secunda Porticu, si nihil aliud, hoc peccant liquido, quod quae nesciunt scire ampullantur. Qua opinione dum attinentur necesse est ignaviores ad ambiendam Veram sint Institutionem. Porro nonne et hoc vides ut Opinionum turba ex prima porticu tam his quam ceteris immineant? Quare nihil reliquis promptiores ad emendandam vitam exsistunt, nisi et eos amplexa fuerit paenitentia persuaseritque, non veram sed vanam Institutionem homines esse nactos, qua seducantur, et rebus ita stantibus non posse salvos fieri. Et vos igitur, inquit, o Hospites, nullum ab auditis his fructum referetis, nisi et secundum dicta feceritis, et tamdiu in his versari fueritis, quoad habitum nancisci licuerit. Necesse enim est vigilaci studio his rebus attendere, et alia minus necessaria aestimare, ut in his unis esse possitis. Faciemus. Verum hoc etiam nobis expedi, quo pacto non esse Bona dixisti, quae a Fortuna homines accipiunt? ut Vivere, Sanum esse, Divitiis abundare, Prole multa mactari; in certaminibus Victoriam indipisci, quaeque his similia sunt cetera? quoque pacto ex altera parte non mala, quae hisce sunt contraria? Incredibile enim hoc et valde a fide alienum nobis narrator oggessisti. Age igitur, ait, hoc fac, et ad singula quae interrogavero, quod tibi videatur, prompte responde. Hoc quidem faciam. Utrum igitur, cum male quis vivit, vivere ipsi bonum est? Non videtur, sed malum potius. Quomodo igitur bonum vivere, si huic malum est? Ut male viventibus malum est, ita bene bonum esse persuasum est. Malum igitur et Bonum esse Vivere dicis? Ego certe. Cave absurdi quid affirmes. Impossibile enim est unam eandemque
rem et malam et bonam esse. Simul enim et Utilis et Perniciosa et Appetenda et Fugienda eadem semper exsistet. Absurdum hoc quidem. Sed quo pacto cum male Vivere quem habuerit, malum quod ipsum habet, ipsa Vita dicenda veniet, At non ipsum Vivere est male illud Vivere, an secus tibi censetur? Nec mihi quidem certe idem esse videtur. Vivere igitur malum non est, si enim esset? utique et bene viventibus malum esset, quod aliud esse non posset. Vera memorare videris. Quoniam igitur utrisque et bene et male Viventibus Vita adest, perspicuum est Vivere ipsum neque bonum esse neque malum. Ut neque Secare malum est neque Urere, cum bonum utrumque non sit, sit tamen Aegrotis morbificum et salutare. Sic et vivendi ratio sese habet. Tu proinde rem ita mihi dispice. Utrum malles, malene vivere, an bene viriliterque mortem oppetere? Mortem inquam isto modo oppetere. Non igitur malum est mori. Siquidem saepe accidit ut mortem vitae praeferre cupias. Verum hoc est. Eadem conditio est sanitatis atque morborum. Saepe enim non conducit sanum quem esse, sed quod illi contrarium est, morbo adfici, cum rerum ordo ita fert. Vera memoras. Age porro et divitias hoc modo examini subiciamus [Reg: subiciamus] . Si modo videre licet, multos saepe reperiri, qui, cum divitiis affluunt, nihilominus laboriose et misere aevum transigunt. Per Iovem, inquam, multos huiusmodi reperire licet. Ne hilum igitur iis quoque conferunt ad bene vivendum divitiae? Non videtur, cum ipsi sint nullius pretii. Igitur frugi esse quem non divitiae faciunt sed Institutio. Simile est vero. Quomodo iam Divitiae bonae esse possunt,
quae habentem, ut melior exeat, iuvare non possunt? Apparet non esse. Nec conducit quidem aliquibus dites esse, quandoquidem divitiis ipsis uti non sciant. Videtur. Quo pacto bonum quis esse hoc adseret, quod saepe habenti utile non est? Nemo umquam. Igitur si quis Opibus scierit bene et perite uti, bene vivet, sin, male. Verissime hoc elocutus es. Ad summam, honore haec ut bona prosequi, conviciis, ut mala, differre, hoc illud est quod mentes mortalium perturbat atque convellit, rentes videlicet, honore ea mactanda esse, per sola quae felicitatem indipisci perperam sperant. Horum gratia omnia, et quae maxime impia esse patent, faciunt. Omnia vero haec ideo patiuntur, quod quae reapse bona sint, ignorent.
FINIS.
[Gap desc: illustration]