24 May 2004 Ruediger Niehl markup
Vorlage: Staatliche Bibliothek (Provinzialbibliothek) Neuburg P. lat. 186 Balde; Eintrag oben auf der Titelseite: Collegij Soc.tis JESV Neoburgi 1668. Text supplied by Carl Schefers; note: Spelling has not been regularized, as no image scans are provided so far. Editorial description: typed - structural tagging complete - partial semantic tagging (names complete, no metre) - manual spell-check
image: s002
[illustration:
Titelkupfer: S. URSULA.
(Die jugendliche Heilige, als Königin gekrönt und gekleidet, mit den Attributen Palme und Pfeil, vor einem Vorhang mit Quaste und einer Balustrade mit Bäumchenvase.) ]
image: s003
PAEAN PARTHENIUS sive HYMNUS IN HONOREM SS. URSULAE ET SOCIARUM EIUS virg. et mart. a R. P. JACOBO BALDE e SOCIETATE JESV scriptus, et SENATUI POPULOQ. COLONIENSI inscriptus. Coloniae Agrippinae, Apud Joannem Busaeum Bibliopolam Anno M.DC.LXIV. Cum Facultate Superiorum.
page 4, image: s004
S.P.Q.C. JACOBVS BALDE S.J.
page 5, image: s005
HYMNUM, quem privatae meae pietati composueram, decuit in primis, ut publicae Vestrae dedicarem, Agrippinates inclyti. Continet laudes et trophaea SS. Virginum et Martyrum, URSULAE et Sociarum ejus: hortante ipsa Ecclesia, ut earundem palmas incessabili Devotione veneremur. Vestra munera celebro, Vestra solacia. Nam Divae Tutelares istae, ita omnium sunt commune praesidium, ut tamen Vbiorum sint proprium. Offero ergo Clientibus Patronas, Cultoribus propitias, inquilinis Indigetes; praefectis Aureae Camerae Thesaurum domesticum: quo pretiosior esse vix potest. Offero denique
page 6, image: s006fortißimas Virgines Partheniae Civitati: ut quae et ipsa virgo adhuc integra ROMANAM FIDEM semper inviolatam castißime habuerit: in conservato divinitus sincerae Veritatis flore, nullam maculam vel rugam passa; Vrbs Imperii libera, maxima, prae tot minoribus; una de multis; pene unica ex omnibus. Iactent aliae antiqua monumenta; Vos vetustissima sanctissimaque Religio illustrat. jactent vana decora; Vos vera. jactent vera; Vos majora. monstrent aeque magna; sed Vos plura poßidetis. Non tam longo tractu Rhenus fluit, quam fama Nominis Vestri; Vndenarumque Millium, caelesti purpura liliis rosisque distincta, fulgentium: quarum sacratißimis Reliquiis, per totum Orbem sparsis, ubique Vbiorum inclaruit nobilis COLONIA. Valete inclyti.
page 7, image: s007
[gap: Schmuckleiste]PAEAN PARTHENIUS
I.
QVis meum, vel Quae, meum cor
Aurea ferit sagitta?
Vna, sive figat unus?
Sentio Caeleste vulnus.
Ter beata Virgo, salve,
Orta Regibus Britannis, dicta Laurus URSULA.
II.
Caeteras privata Divas
Vna tantum vexit unam,
Intulitque Cymba Caelo:
Tu marinas per procellas,
Lacteos, Regina, campos
Siderum sublimis intras Vndecim cum Millibus.
page 8, image: s008
III.
Illa, quae vocatur ARGO,
Prima fabulosa Navis,
Inter astra collocata;
Fluctibus vanescit hausta.
Cujus in locum recepta,
Veriore fulget auro sacra NAVIS URSULAE.
IV.
Disputent, quicumque fixas
Alligant in axe stellas,
Aere firmantes Olympum:
Navigat Britanna Virgo
Classe tota, cedit AEther.
Tollitur carina sursum. SANCTUS afflat SPIRITUS.
V.
Ventus hic est optimorum
Artifex Etesiarum.
Iamque supra Solis Orbem,
Et Planetas altiores.
Regiae TRIREMIS arbor,
Elevata cum Puellis, inter astra fulgurat.
page 9, image: s009
VI.
Quis neget liquere Caelos?
Fusiles cessere Divis:
Sicut unda scissa remis.
Martyrum felicitati
Praemium debetur istud:
Fortiterque vindicatae CASTITATIS Baltheo.
VII.
Trux adest obsessor Hunnus,
Vbios, Rhenumque vastans.
Aspicit lascivus Hostis
Vela, formosamque Praedam.
Haec repugnat: et procaci
Ac minanti dira, se se praebet intractabilem.
VIII.
URSULAM circum Sodales
Infremunt, optantque mortem.
Illa princeps ante signa
Vadit, ordinatque turmas.
Illa dictis atque factis
Instruit; docetque vitam pro DEO contemnere.
page 10, image: s010
IX.
Ludimur:Tyrannus inquit.
Ocyus nos vindicantes
Martis expedite nervos.
Dixit. hinc et hinc aduncis
Grandinat, pluitque, cannis.
Arva sternunt innocentes pro pudore victimae.
X.
Ista telum corde fixum,
Haec papillis, illa mento
Gestat: haec momordit ore.
Pars securi colla praebent.
In veruta pars acuta,
Pars micantes in sarissas irruunt, et lanceas.
XI.
Integras in tela silvas
Barbarus consumpsit arcus.
Quo graves laxante ramos,
Surgit indigesta caedes:
Funebres surgunt acervi:
Ceu metantur fusa late falce prati germina.
page 11, image: s011
XII.
Forte, dum furore praeceps
Longius bacchatur Hunnus;
Armiger Giula dictus,
VRSULAM tuetur ipsam,
Dextera CRUCEM tenentem:
Illico concussus haeret; et manus fit plumbea.
XIII.
Captus elegante forma,
Luminum vigore raptus,
Desidem remittit arcum.
Et placent faces genarum:
Et placet pruina frontis:
Inque pulcri fixus oris sistitur miraculo.
XIV.
Aestuat, suspirat, ardet:
Incipit, blanditur, audet.
O decora! Qualis Eos
Luteo colore grata,
Et renidens, mane prodit:
Cum croco, rosisque pingit prima lucis atria.
page 12, image: s012
XV.
Seu Diana, sive Pallas,
sive vis utrumque dici.
Talis est, quae Patre solo
Nata, libris jungit hastam.
Talis est, quae fonte lota,
Post quietem, cum Molossis celsa lustra Maenala.
XVI.
Quid, venusta, militamus?
Error est, ignosce nobis.
Poenitet strinxisse ferrum.
Muto mentem. Pono tela.
Me Cupido sauciavit.
Procido, tuumque supplex ambio connubium.
XVII.
Substitit Virago, torvum
(Et decebat ira) ridens:
Me putas curare Taedam,
Quam tepens favilla solvit!
Me viri mortalis ulnas!
Aut torum ferocis Hunni, seu cubile barbarum!
page 13, image: s013
XVIII.
Alteri devincta SPONSO,
Digniori, ditiori;
Vnico devota CHRISTO,
Pulcriori, mitiori;
Has nives intacta servo:
Integri florem pudoris, cingulumque pectoris.
XIX.
Nec minis, nec arte flector.
Spes inanes, Gotthe, pascis.
Nuptias detestor omnes.
Vim minorem duco lethi.
Tende contra: confer arma.
Christianam, non profanam, senties Amazonem.
XX.
Ergo versus in leonem
Contumax Giula saevit.
Bisque concussit pharetram:
Et sagitta jacta duplex
BRACHIUM potenter una,
Vna COR transverberavit Numinis SIGNACULUM.
page 14, image: s014
XXI.
Emicat, sinumque rumpit
Sanguis exundante rivo.
Labitur defecta cervix:
Luminumque gemmeorum
Pressa letho languet uva.
Sic ebur rubescit ostro: splendet hummor lacteus.
XXII.
Classico novo tonante,
Sternitur, quodcumque vernat.
Exserit se viva Virtus.
Nulla vult postrema dici,
Crederes mori Camillas.
Nulla cessit inter omnes, praeter unam CORDULAM.
XXIII.
Quin et haec reversa pulso
Rettulit timore palmam.
Quin et haec superbit alto
Ire victrix in triumpho:
Cuspidisque monstrat ictum,
Aggregata, juri belli, caeteris Sodalibus.
page 15, image: s015
XXIV.
Tunc io, tunc Alleluja,
Aetheris concentus alti
Personare visus auras.
Nube subter defluebat
Nimbus ingens laurearum.
Canduitque totus aer, ceu ligustris ningeret.
XXV.
Quot Puellae conciderunt;
Tot Rosae, tot Liliorum
Virgulae coepere nasci.
Ipsa Tellus ante glauca,
Caerulisque mollis herbis,
Iam novas Sidoniarum sparsa vestes induit.
XXVI.
Fluctuat cruore Rhenus,
Et rubet, candore misto.
Sanguinis restagnat imber.
Perque funerum catervas
Spumat altus ire torrens.
Fusa venis, casta totum tinxit aequor purpura.
page 16, image: s016
XXVII.
Percitas stupore multo
Corniger retorsit undas.
Et caput bis, terve quassans,
Post arundines recinctas,
Insulae molitus oram,
Vitreum suos sub antrum sevocavit gurgites.
XXVIII.
Ligna, quae frondosa circum,
Colliumque, valliumque;
Voce, mirandoque saltu
Se movere visa, laetos
Sicut hoedus inter agnos:
Arboresque in serta pronae flexerant fastigia.
XXIX.
Ede: cur, Iordanis instar,
RHENE, versus es retrorsum?
Cur arundines recingis?
Dumque ripas pervagaris;
Insulae molitus oram,
Vitreum tuos sub antrum sevocasti gurgites?
page 17, image: s017
XXX.
Ligna cur frondosa circum,
Vosque Colles, sicut hoedi,
Exul-inter-tastis agnos?
Scilicet, novi TRIUMPHI
Insolens, nec ante visum,
Stagna, silvas, antra, montes impulit spectaculum.
XXXI.
Interim fugantur Hunni.
Castra vis Divina pulsans
Pannico terrore complet.
Ceu repens Cometa visus:
Aut nigris permista nimbis,
Caeca, mugiente Caelo, torqueantur fulmina.
XXXII.
Turbido perculsus oestro
Digredi festinat Hostis.
Manibus, larvisque plenus,
Qua potest, abire tentat.
Luctus, et furor sequuntur.
Terga vertit: horret amens: stridet atris dentibus.
page 18, image: s018
XXXIII.
Liberata pandit omnes
CIVITAS effusa portas:
Totque Florum luculenta
Candidorum strage visa;
Gaudium, fletumque miscens,
MARTYRUM famosa curam suscipit COLONIA.
XXXIV.
Ter, quaterque Terra felix!
Quae bibit tantum cruoris,
CORPORUM decreta CUSTOS,
Caesaris quam Mater alma
Struxit AGRIPPINA, gaude,
VRBS Honoris et Decoris, nobilis COLONIA.
XXXV.
Vrbs amoeno longa tractu:
Flumini commensa magno.
Artium foecunda nutrix:
Clara fastis, plena Templis:
Quae tuo complexa servas
Ambitu, sunt invidenda, cuncta pene regia.
page 19, image: s019
XXXVI.
TRES Sabaeos namque REGES
Possidere te, vetustas,
Testium firmata signis,
Pennipesque Fama jactat.
Lipsanis accessit istis
VRSULAE Regale Pignus, UNDECIM CUM MILLIBUS.
XXXVII.
VRBS FIDELIS UBIORUM:
Mordicus Romana scita
Rettinens, PETRIQUE CLAVES.
Nullus inquinavit error:
Nullus in te serpsit umquam
Cancer: haeresimque spargens pura laesit ubera.
XXXVIII.
Digna ferre TRES CORONAS:
Fers adhuc quae Virginale
FONTIS illibata sertum.
Digna, quam tot inclytarum
Virginum profusus olim
Rite sanguis consecravit, Vndecim cum Millibus.
page 20, image: s020
XXXIX:
Fallor? An levatus ala
Mentis abreptae volatu
Deferor, quo vota tendunt?
En, dehiscit PARTHENONIS
Aula praesens: et, severo
Dulce quod coruscat auro, panditur SACRARIUM.
XL.
O ut hoc conclave fragrat!
CONDITORIUM Piarum
Virginumque, Martyrumque.
Quos odores hinc aperta
Castitas diffundit Ara!
Verius beata Tempe, quam sepulchra dixerim.
XLI.
VIRGINUM salvete FLORES:
Quos remotos Orbe nostro,
Sed rigatos rore Caeli,
Et tepore flantis Austri,
Angliae, vel Angelorum
Cultus educavit Hortus: messuit VICTORIA.
page 21, image: s021
XLII.
NYMPHA, Nymphae; SANCTA, Sanctae;
VIRGO, Virgines colendae!
VOS precor per OSSA vestra,
Quotquot hanc ornatis AEDEM:
Fata mitigate dura:
Supplices fovete Cives: cernuos attollite.
XLIII.
Tuque (si mutetur omnis
In sonos, et ora Laurus;
Cuncta fiant astra linguae)
Non satis canenda, nostris
Applica clementer aures
Cereas amica votis, omnium Dux URSULA.
XLIV.
Virgo, vere Virgo Prudens.
Tu facis non Quinque tantum
Obviam venire Christo:
Sed vigil majore pompa,
Dum fores patent apertae,
Agmen occursura ducis Vndecim cum Millibus.
page 22, image: s022
XLV.
Ex olivis copiosa
Mysticis Minerva stillans,
In sacros aptatur usus,
Lucidam factura noctem.
O quot ignes, quot pyropi,
O quot ardent absque fungis praeparatae LAMPADES!
XLVI.
Fit sonus. Stellata cedunt
Splendidis convexa Turmis.
Curritur, stupente Luna,
Quid sacer velit tumultus.
Iamque SPONSUS ecce prodit.
Comiter salutat omnes, noctilucas Virgines.
XLVII.
Tum ferire plausus Aulam.
Tum sagittas, atque plagas
Ex amore suaviari.
Ducitur formosa late
Per novem Choros Chorea.
Barbitis resultat Aether: una vox, Thalaßius.
page 23, image: s023
XLVIII.
Tum caput fragrare nardo:
Tum manus stillare myrrham:
Tum madere mensa vino.
TRINUS UNUS EST RACEMUS;
Vnde manat juge MUSTUM:
Quod propinat nuptiale Canticorum Canticum.
XLIX.
Digna toto vere spargi,
Quale summi Regis Hymen
Scripsit, obtulitque SPONSAE
Solis a calore nigrae.
Illa vulneravit uno
Crine Colli: tu SAGITTIS, tu capillis omnibus.
L.
O ut Orbe, DIVA, toto;
Qua recens Aurora surgit;
Qua fretum Sol fessus intrat;
Tot Sodales te sequantur
Ad vocantis limen AGNI:
Fertilis quot delicatos pascit agnos Anglia!
page 24, image: s024
LI.
Luciam Sicana Tellus,
Costidem Pelasga praefert.
Casta Romae floret Agnes.
Abulam Teresa clarat.
URSULAM nos invocamus.
Tu Voluptas Vbiarum, Tu Corona Virginum.
LII.
URSULAE Puella nomen
Ferre cum Parente gaudet.
URSULAE Iuventa palmas
Tibiis, Lyrisque cantat.
Si tacerent ora Vatum,
Saxa, rupes, et canora non tacerent littora.
LIII.
Gens tibi Togata servit:
Cum Stola Praetexta plaudit:
Inque cunis parvus Infans
URSULAE trophaea lambit.
Candidati pusiones
Pensilem balbutiente voce Bullam consecrant.
page 25, image: s025
LIV.
Mille laudibus sonari,
Te viator in plateis,
In foro Mercator audit.
Perque campos, perque silvas,
Aesculi jacens sub umbra
Pastor inflat: cumque canna laetus
offert eclogam.
LV.
Quidquid hanc illustrat Vrbem;
Iam tibi dicavit olim
Cana Majorum Potestas:
Tecta, muros, Curiamque,
Iura, Fasces et Secures,
Tu Decus gravis Senatus, Consulumque Gloria.
LVI.
Hinc quotannis omnis aetas,
Strenuus tenerque sexus;
Cum redux October instat;
Ad tuam decenter Aram
Dona figit, et Tabellas:
SACRA concrepante fumant thure PULVINARIA.
page 26, image: s026
LVII:
In tuos imago vultus
Multiformi transit arte.
Nunc in aere, nunc in auro,
Osculis libanda fulges.
Nunc acu ducente fila,
Nunc Rubeni penicillo pingeris vivacius.
LVIII.
Huc ades Tutela praesens:
PALLIUMQUE PURPURATUM
Explica super Clientes.
Te penes stat summa rerum.
Esto nostrae Civitati,
Quod suae Iuditha victrix extitit Bethuliae.
LIX.
Eja Dulcis, eja Nostra,
Nos tuere: proque RHENO,
Fortis Heroina, certa:
Et tuis instructa telis
Masculum defende Flumen.
Nemo decoloret undas, quas curore tinxeras.
page 27, image: s027
LX.
Si minax insultet Ister,
Evomatque rursus Hunnos,
Ad scelesta bella pronos;
Si quis alter ab nivali
Axe tentet arma Triton:
Pone frena fastuosis: alta tunde cornua.
LXI.
Insuper vovemus ista,
Sit salubris et serenus
Aeris te propter haustus,
Pelle morbos: vim repelle:
Moesta mulce: laeta misce:
Adque portum plena nostrae vela Navis dirige.
LXII.
Tuta, fac, contingat olim
Angliae Caelestis oras.
Da dolos, opesque Mundi,
Da trucem vitare ventum,
Qui tumore pectus inflat,
Plus nocet fremente Cauro [correction of the gloss; in the print Tauro] Spiritus Superbiae.
page 28, image: s028
LXIII.
Divitum subinde Syrtes,
(Nempe flaventes arenas,
Aurifer quas volvit Hermus)
Prora praetervecta vitet.
Quo metalla fulva terrae!
Congerit majora gemmis lucra, quisquis spreverit.
LXIV.
Scylla restat et Charybdis
Sobrio vitanda Nautae.
Ne Gulae voracis ore
Hauriamur, claude fauces
Os Averni; fossa nullis
Cladibus replenda, nunquam divis Orcus, sufficit.
LXV.
Sicubi latens reductis
Excubat pirata claustris:
Seu novus Giula raptor,
Seu Charon, infernus hospes:
Perde lembum cum Giula:
Merge cymbam cum Charonte protinus sub Tartara.
page 29, image: s029
LXVI.
Sicubi balaena, cujus
Turpis alvus stringit amnes,
Et Stygem squamosa verrit;
Irruat, puppimque cauda
Verberans immane quasset;
Ne sinas perire captos: sed barathro subtrahe.
LXVII.
Tum Venus, marisque spuma,
(Vnde nata duxit ortum)
Stante conquiescat Alto.
Si ciet Libido venas,
Improboque fervet aestu:
Cyprios tranquilla fluctus temperet malacia.
LXVIII.
Nulla Siren, Carnis illex,
Noxio blandita cantu
Remigum moretur aures.
Quae tibi votiva Cera
Multiplex offertur, illa,
Ne periclitentur, aures, Virgo, nostras obstrue.
page 30, image: s030
LXIX.
Desinat Cupido Matris
Missiles vibrare flammas.
Virginis nos figat Arcus,
Iridis decore pulcher:
Vnde Pacis signa rorant.
Vre sacro, fige dulci Cor Amoris spiculo.
LXX.
Heu mihi! Tenebricosae
Quale noctis involucrum.
Incubat caligo densa.
Astra condit atra nubes.
Sol recessit. Turbo saevit:
Pugnat Eurus, unda surgit: et fremunt Ceraunia.
LXXI.
Exigit vindicta poenas,
Imminet tremundus ultor.
Eja Dulcis, eja Nostra,
Perditis succurre rebus.
Te vocat Celeusma notum,
URSULAM clamamus omnes Vndecim cum Millibus.
page 31, image: s031
LXXII.
Frange tempestatis iram:
Numinisque concitati
Mitiga justum Tridentem.
Astra reddat pulsa nubes.
Ponat Eurus: Turbo cesset:
Sidat unda: lux reversa, Mensque pura rideat.
LXXIII.
Qui Novum retexit Orbem,
Ima navium COLUMBUS
Indico librasse ligno,
Aut eburneo dente fertur.
Nos gravamus saepe, vili
Merce, dentibus caninis, criminumque pondere.
LXXIV.
Hinc timores, ni levemur,
Pressa succumbet carina,
Eja Dulcis, eja Nostra,
Admove manum gementi.
Tolle funebrem saburram:
Vt BEATAE, qua potiris, littus intret INSULAE.
page 32, image: s032
LXXV.
Sidus est SAGITTA quaedam,
Hanc sequamur praevolantem.
Haec POLUS: non Vrsa Major.
URSULAE quamvis minorem
Iuverit spectare STELLAM.
Certior tu, Virgo, Magnes: et salutis Anchora.
LXXVI.
Sic in ista lacrymarum
Valle decurramus Aequor
Mortuum, declive, salsum.
Mors ubi dolensque vita
Dividunt alterna regna.
Transfer ad mansura REGNI nos PERENNIS gaudia.
LXXVII.
Quisquis hanc conscripsit Oden
Aurei mucrone teli:
Quisquis hunc cantabit HYMNUM
Ore casto, corde puro:
In suprema Mortis hora,
Huic PATRONA mitis adsis, Vndecim cum Millibus.
page 33, image: s033
SYNOPSIS HYMNI.
Stropha 2 allusum est ad Navim S. URSULAE tot saeculis decantatam: utique tam celebrem, quam famosa Argo fuerit.
7. Occasio et Caussa Martyrii.
9. Ipsum Martyrium.
12. URSULAE sigillatim. Fortitudo animi et victoria.
20. Gemino vulnere icta concidisse traditur; sagittis brachium et cor transfixa. Putes impletum esse in illa, quod Cant. 8 caelestis Sponsus suasit: Pone me, ut signaculum super cor tuum, et super brachium tuum.
22 et 23. Timor et constantia CORDULAE.
24. Consummato certamine Paean Parthenius
27. Digressio Hymnidici Davidico-Poetia, ex Psalmo 113.
31. Oestrum Hunnis divinitus immissum, et turpis abitus a Rheno.
33. Encomium et felicitas Coloniae Ubiorum.
39. Aurea Camera ibidem, SS. Virginum et Martyrum Conditorium. Civium vota et preces.
43. D. URSULAE Laus peculiaris. Ad nuptias Agni euntis Evangelicus apparatus. Juxta illud invitantis Ecclesiae: Prudentes Virgines, aptate vestras Lampades. Ecce Sponsus venit. Exite obviam ei.
50. Religio et affectus S. P. Q. C. erga SS. VV. et MM.
58. URSULAE, Auxiliaris Divae, Patronae Civitatis invocatio.
61. A prora ad puppim. A navigatione D. URSULAE inceptus Hymnus ad Cursum Humanae Vitae simillimum
page 34, image: s034
transit: confirmante S. Job, pertransire nos omnes, quasi naves poma portantes. Cum autem experientiis doceamur, D. URSULAM Sociasque, in mari periclitantibus propitias esse, justa fiducia illarum imploratur auxilium.
62. Et sequentibus quidem strophis pericula maris allegorice proponuntur, utque evitare possimus, expediuntur vota nautica: petiturque primo, ut Britannici Regina ponti liberet nos a superbia vitae.
63. Deinde a concupiscentia oculorum.
64. Ab insatiabili cupiditate habendi.
65. A quibuscumque insidiis.
66. A malo daemone.
67. A concupiscentia carnis.
68. Ab illecebris sensuum nocivis.
70. A variis tentationibus.
73. A sarcina peccatorum, conscientias gravante.
75. Fausto sidere, spirante Zephyro, remigans Hymnus plenis subit ostia velis.
Ad majorem DEI, DEIPARAE, S. VRSULAE ac Sociarum ejus gloriam.
page 35, image: s035
APPROBATIO
Dignus omnino est Hymnus iste, qui non apud Vbios tantum, sed ubique gentium legatur ac canatur; magnasque debent S. VRSULAE cultores omnes, Agrippinates autem prae omnibus, Nobilissimo Poetae gratias; quod post lucubrationes tam varias, vinnulas, et venustas, nitidissimis versibus Patronas Virgines celebrare voluerit. Coloniae, pridie Non. Xbres, M.DC.LXIII. FERDINANDUS STROBELIUS S. T. D.Canonicus Metropolitanus, Censor librorum Ordinarius.