Incidimus in illud saeculum, optime Warseni, quod ex peioribus metallis plurimum ferri traxisse ipsa acerbitate bellorum et continuitatis discordiis profitetur. Ubique vastitas, rogi, caedes, querelae. Ego tamen inter ista, crebro Tullinanum illud inclamare soleo: O Tempora! o Mores! Si lapidibus aut sanguine pluit; si arbores de caelo tactae; si exorbitantia fulmina secuere nives; si funestus Cometes apparuit; caussas inquirimus. Tot annis plectimur ad satietatem: quare, aut unde monstrifica supplicia ingruant, paucorum seu solertia, seu poenitudo [Reg: paenitudo] indagat. Fatendum est, Germaniam ab triumphali curru excusam, ultimis vexari modis: sed neque dissimulandum, pene voluntario cursu in fossam ruere. Dubito me hercule, maiorem pereuntium sit numerus, an cupiditas pereundi. Quamquam exagitare afflictam, barbarum et crudele; patriam, etiam impium: non minus indignum reor, de malo latissime serpente omnino tacere. Quid si stomacho aegrotantis ingeratur amarities grata, medicamentum boleti delectabilis? Quo intra venas concepto, mox vivacior odisse
incipiat morbum, gaudeatque errores suos perurgeri stimulo veritatis. Hoc brevissime ago. Ne vulnera exasperem, elegi primo mitissimum canendi genus, quale Poetria Sappho invenit, deinde natum teneris amoribus versum tolerabili acrimonia suffudi. Adbibendi nonnumquam sales erant, quibus vitiatum corpus defricaretur, ne computresceret. Poteram Horatii sannis uti, fumo Persii, Lucilii ferra, rastro Iuvenalis. Non decebat. Molles aditus quaero ad miserabilis arcana. Reginae, Malorum semina aperio, primaevae bonitatis florem exsugentia: nulla interim mentione facta atrocium criminum; quae patrando, Germania non tam suo genio peccat, quam aliorum. Digitum in quattuor fontes dum taxat intendo, unde venenum praesentissimum fluit: quibus obstructis, licebit iterum ex aurea veteris Aevi vena, i puram felicitatem bibere. Audacter dico, Warensi. Pessimo fato negligimus nostra; quod semper meliora putemus aliena. Omnium gentium mores imitamur, et omnium ludibrium fimus. Cum peregrinis vestibus, mille peregrina vitia induimus, totidem poenarum genera merituri. Iam usitata praevaricatione, Maiorum vestigia obterentes, abimus quotidie in novas aliarum nationum semitas, procul arcenda foventur singulari studio: imo etiam magna vi pecuniae empta, ex fatua peregrinatione, domum non sine plausu referuntur. Degeneres, minore sumptu perire poteramus: nisi maluissemus cladis mixturam celebrioris stultitiae argumentis cumulare. Quod quidem non necessario, neque ab omnibus fieri, sed a plurimis consuetudine quadam superbae petulantis incuriae; tu testis es locupletissimus. In extera regna
diversasque provincias missus, excoluisti scilicet animum, non perdidisti: laevigasti [Reg: levigasti] ingenium, non infamasti. Plus quatuor anni iam sunt, ex quo restitutus nobis gratissimum exhibes et virilis prudentiae decus, et servatae fidei pignus. Nullae te illecebrae mutarunt: non effeminavit aliarum gentium incessus, non habitus, non exempla, patrio ritu vivis: gentilicia bona commendas. Candor et prisca severitas et honesti cura intacta mansere. Tagum in Hispania, in Gallis Matronam, Tyberim et Padum in Italia bibisti: Rhenum tamen et Danubium dignitate originis, et amore natalium praefers. Accipies igitur sensa animi tui aeque ac nostri benevolus, et pauculus expressa pagellis, mutuo consensu atque auctoritate firmabis.
Mens in antiquos agitat revolvi
Teutonum moreis [Reg: mores] et euntis aevi
Dispares Fastos aperire. Montem
Pandite Musae.
Nempe florebas Alemanna [Reg: Alamanna] quondam
Patrio pubes bene lota Rheno:
Cum tuos sacra trutinavit urna
Corniger ortus.
Pura Naturae facies amabat
Picta camporum, nemorumque densa:
Inter et grato strepitu loquaceis [Reg: loquaces]
Ludere Nymphas.
Caeduis stabat casa tecta ramis.
Ulna Pastori pecorique eandem [(editor); sic: eamdtm]
Vix suo maior domus inquilimo
Praebuit umbram.
Adspici dignam sine fraude prolem:
Uxor ingenti peperit marito:
Larga distenti dare militareis [Reg: militares]
Uberis offas.
Arborum vestis, fuit sed sedentis
Arborum subter. Tamen et ferarum
Pelle, vel lento Pudor integebat
Vimine corpus.
Nullus exempti lapis arva fundi
Clausa signabat, prohibens colonum.
Omnium fundus fuit unus et
Commune Beatum.
Meta compressi nebulosa lactis
Glande dimota subigebat iram
Ventris et fumans calidis ad ignem
Pultibus olla.
Hinc valens corpus generisque magni
Stirps et erectum super astra pectus.
Suda mens; grati, facilesque laeto in
Gramine somni.
Diis bonis, non ex Nomadum metallo
Ara surgebat, Phrygiave rupe.
Sat fuit caespes, genuumque supplex
Luna cadentum.
Cum vaporatae tonuere nubes,
Et domum quernam tremefecit aether;
Nemo pallebat. ??eterant [(reading uncertain: print faded)] ad haec
Spectacula recti.
Crevit in reges animosa Virtus;
Chaonum silvis penitus relictis
Sceptra divisit, populum coegit
Condidit urbeis [Reg: urbes] .
Marmor advectum ratibus, quadrigis;
Quale producit Thasus et Carysthus [Reg: Carystus] :
Quale lucentes maculae cruentant
Synnade caesum.
Pro specu grandes habitantur aulae.
Hispidos mutat tegetes luporum
Purpurae fulgor, Tyrioque laena
Murice tincta.
Plura Fortunae cumulo parantis
Mundus accessit: Latiique summus
Caesaris vertex, Aquilaeque
Formidabile fulmen.
Sors adhuc tanti toleranda Fati,
Donec hoc digni viguere mores:
Integer Mavors, Venus aequa, iusti
Copia Veri.
Fluxa Germani semel elocuti
Verba. Mox instar lapidis rigebant.
Vocis et facti tenor utroque
Unus et idem.
Quisque contentus, quod habebat, illo
Duxit optatos sine fraude soleis.
Rara vel Croesi soboles, vel Iri,
Parva sequentum.
Concha sinceri salis, et Lyaeus,
Cum bono vultu satiabat omneis [Reg: omnes] .
Divitem pauper, tenuemque opimus
Iuvit amicus.
Virgo cerussae nihil imputanda,
Virgo custodi vigilata nulli,
Ibat campos, et amoris hortum, et
Virgo redibat.
Turpe credebant, nisi nuptialem
Nona signasset trieteris annum;
Ante barbatos Hymenaea vultus
Sub iuga mitti.
At simul dulci medicata morte
Saxo commovit furialis arma:
Et Fides, et Pax rabiem Lutheri
Territa fugit.
In locum quarum subiere pestes:
Mentium carbo niger, os bilingue.
Frons in obliquo caperata vultu,
Saeva libido.
Plumbeae durant mala amores.
Virginum livens et adhuc acerba
Carpitur uva.
Hoc queror Teuto: nimis oscitanter
Educas fetum. Pater impudenteis [Reg: impudentes]
Diligis pullos, eadem daturos
Ova nepotum.
Dente vix nato, male feriatus
Vincit aetatem puer, et proterva
Fronte firmatur; scelerumque cursu
Transilit annos:
Aleae ludum procul amoveto,
Et canis talum leviter cadentis.
Crimen ad fontem redit, unde visum
Filius hausit.
Osseum quando senior capaci
Versat in mensae tabula fritillum;
Tesserae praesens notat arma Coae
Iunior Heres:
Maior urgebit loculos. Honorem
Mutuum laudo. Reverere canos,
Inquis Aenea: venerare crispos,
Dicat Iulus.
Ille te molleis [Reg: molles] feriente chordas,
Martis audaceis [Reg: audaces] lituos amabit
Utilis bello; quatietque magnam
Hectoris hastam!
Parce te vanis onerare votis
Semper exemplo melius docetur:
Si, quod in Gnato toties requiris,
Feceris ante.
Cecropis sedem fugiens alumnis
Praecinit moestum Philomela carmen:
Et vagis coram Satyris cruentum
Terea damnat.
Cera dum mollis, sinit erudiri.
Dura quid distat lapidi? Tenellos,
Qua cupis forma, sinuabis annos
Pollice ductos.
Visa spectator memorabit olim,
Ipse mox factis memorandus actor.
Mentis in rasa facilis tabella
Scribitur error.
Omne cum longis vitium capillis
Crescit in peius. Nigra ni lavatur
Culpa praetexta, toga num virilis
Pura manebit?
Nata praesertim trahitur parentis
Praeviae noxa. Sequitur per omneis [Reg: omnes]
Aequoris fluctus vetulam triremim
Cymba triennis.
Pusa, quantilla est? Tamen et capillos
Lene concinnat, speculoque formam.
Iam rubris aureis onerat cylindris,
Colla monili.
Prima dos, fucus. Neque, si supellex
Desit, ornari studiosa cessat.
Se supra vireis [Reg: vires] animosque, et arcam,
Vestit et ungit.
Parva de dulci Veneris lagena
Audit et gustat, timide iocosa:
Seque miratur, cuperetque pictis
Ire cothurnis.
Iamque scintillas animare risu
Novit, aequali sociata sponso,
Pulcra [Reg: Pulchra] , sit praecox: amat in foro
Venalis haberi.
Crede frugalem fugiente primum
Vina quae libat modice labello,
Maior ad trullam veteris sedebit
Spongia Bacchi.
Itur ad saltum: positaque tela
Sistra sumuntur. Trepidare laeta
Discit, molleis [Reg: molles] pedibus referre
Gaudet Iones.
Sic novae fiunt Helenae procaci
Nobiles flamma. Poterunt et istae
Igne famoso titulum mereri, et
Vertere Troiam.
Talis Oenone Canaceque fusca, aut
Alba Briseis cupiet sonori.
Vilior sexu pudor, aere fama,
Corpore mens est.
Patrii migrant, subeunt contra
Exteri mores. Avide sitimus
Criminum fonteis [Reg: fontes] , vitiumque longo
Discimus usu.
Itur mundum quater ense sectum.
Iamque vix ulli satis est in annum
Gleba natalis redit ille Gallus.
Italus iste.
Ille nec Gallus tamen est, nec iste
Italus; sed quod peregrina vidit,
Simiae miras imitata vesteis [Reg: vestes]
Simia narrat.
Iamque permisto fluvii meatu
Ora confundunt. Vagus Hermus, OEnum
Sequanam Rhenus, tepidus salutat
Mincius Istrum [Reg: Histrum] .
Quale corrupto vitiosus amni,
Masculum Tybrim violavit olim
Semper assuetus citharis Orontes,
Vindice nullo.
Nil sibi spectandi. Placet error Orbis.
Ut gulam monstris oculosque pascat.
Omnis in hoc est.
Ecce braccatae [Reg: bracatae] decus, ecce nostrae
Gloriam gentis. Rechedipna sumpsit:
Et duum [Reg: duorum] census patrimoniorum in
Corpore portat.
Fulgurat thorax scutulatus auro.
Ceu volaturum manicae capaces
Aeris plangunt. Retinent trilici
Gausapa nodo.
Fluminis ritu vada negligentis
Sparsa restagnat coma mille formis
Pilei ludunt: operosa cingit
Spira galerum.
Mygdonis supra caput instat ales,
Pendulis tergum quatiens flagellis.
Barba vel silva est, vel acuta nullam
Proicit umbram.
Barbaras iactat didicisse voceis [Reg: voces] .
Barbarus trudit male nata verba.
Barbara fictum modulatus ampullatur in arte.
Lingua Celtarum, vel Ibera tanti!
An suas Roma repetente plumas,
Nuda non Cornix iterum moveret
Ludicra risum?
Teutonum sermo sibi debet ortum,
Liber et princeps; thalamumque honestae
Matris ostendit: reliqui feruntur
Pellice nati.
Qualis incendit sonipes per urbem,
Qualis asturco! Populum frequentem
Submove, lictor: comitatus intrat
Sulla senatum.
Ut sibi plaudit! (licet omne vulgus
Sibilans rostro crepitante damnet)
Factus ad mirum iocularis unguem
Cercopitheci.
Amphoram credas: ita corpus omneis [Reg: omnes]
Gyrat in parteis [Reg: partes] . Nequit inquietus
Stare, cum fractis miseranda lumbis
Ilia ducat.
Bella submugit quoque mite ferrum
Pendet a tergo, dubium Martis.
Tutus accedas prope, nescit ense
Cominus uti.
Saepe vaginam mutilata vulpes
Implet attingi metuente cauda.
Serio miles lepide severus
Cesserit hosti.
Trane maris fineis [Reg: fines] tamen hic cucurrit
Axe mutato: bipedemque asellum
Rettulit, qualis fuit ante, mentis
Semper iniquae.
Vidit Empusae nemus, et volucreis [Reg: volucres]
Squameas Cydni, niveosque corvos.
Se quidem numquam, tamen alter Argus
Omnia vidit. Nil verecundi salis aut aceti,
Nil habet mellis piperisque casti:
Cyprias rauco vomit ore feces [Reg: faeces]
Plenus amurca.
Quaeque festivis sapiens Camenis
Nolo vulgari: quis enim nefandos
Possit errores. Animique totum
Prodere fucum?
Unde Germanus memorate Musae,
Non prius visis scatet hortus herbis?
Unde tot natas rear esse Lappas?
Dicite Vati.
Temporum quid non minuit vetustas!
Nulla nostrates Iuvenis rigore
Vicerat: iam vix levitate vitae
Vicerit ulla.
Appulas [Reg: Apulas] quondam numerare matreis [Reg: matres] ,
Totque non comptas licuit Sabinas:
Scorta quot famae modo prostitutae
Castra sequuntur.
Ante centenas fuit illa messes
Virginum florens seges atque messis:
Nulla pingebat placitura castum
Unguine vultum.
Nulla vel pago tenui Lycoris
Nata, vendebat precio [Reg: pretico] pudorem:
Cruda lenoni, scelerisque probrum
Ferre superba.
Altior sanguis, Iove digna proles,
Arduae certans humeris Dianae,
Non recusabat famulae diurnos
Ferre labore.
Illa tantisper posita recenti
Purpura, tritam retinens lacernam,
Prima discussis tenebris sub ortum
Stabat in agro.
Hic et aestivum tolerare sidus
Et sitim, plenis operata spicis;
Donec increscens reducem vocavit
Montibus umbra.
Teutonum fontes, properate retro!
Nam retro virtus Veterumque fama
Cessit, et morum tenueis [Reg: tenues] in auras
Gloria fugit.
Virginum multae sibi nomen aptant:
Virginum moreis [Reg: mores] aliis relinquunt.
Uberis sexus quota se fatetur
Teutone natam!
In foro fontem veniunt ad unum
Dissono cultu, Thymele Latina,
Thusca [Reg: Tusca] Barine, Lalage Britanna,
Franca Neaera,
Conde luctanteis [Reg: luctantes] meretrix papillas.
Displicet, quae se tegit indicare.
Arguit caecos animi recessus
Pectus apertum.
Quid magis fictum? Lacrimae docentur
Nescias veri simulare guttas.
Regnat alternis, leve Maius extra,
Intus Aprilis.
Talis incedat soboles Iaphetis?
Semper inconstans, variaeque lunae,
Prona mulceri novitate rerum
Femina gaudet.
Cum fenestratas lapis Indus aureis
Hausit et mixti tremulis elenchi
Sardiis ludunt; vetitum profana
Quidlibet ausit.
Haec tamen Solis minimum calorem
Increpans, quovis morietur aestu:
Frigidam pavo nisi motus alis
Ventilet auram.
Omne languenti nimium. Gravatur
Carbaso; damnat leviora pennis
Texta, sublimem quibus ad volatum Utitur Eurus.
Pompa ducenda est? Ferat una, quot nec
Mula portabit onerata vesteis [Reg: vestes] .
Pone turritam Cybelen videbis,
Ante Dionen.
Specto cristatam. Superi, tenetis!
Tam sacrum nullos fabricavit Aetna
Sulphur in usus!
Subter ingentem petasum capillus
Horridae praefert aliquid Medusae.
Fallor, an caudam capiti pudico
Fixit equinam?
Quale portentum mulier iubata!
Forsan et sicam teneat latentem.
Immo iam quaedam caligata prodit:
Adspice ferrum;
Haeret affixum lateri Camillae.
Flava bellantis Rosimunda Rheni,
Miles o nostris Alemanna [Reg: Alamanna] campis
Fulvia salve.
Sic decet palo solidare vireis [Reg: vires] ,
Et manu totum pepulisse sexum:
Quando iam torpor nimius virileis [Reg: viriles]
Fluxit in enseis [Reg: enses] .
Iam Venus totis galeata castris
Regnat, immisceris Aquilis columbas.
Quot viri currus, tot agunt rubrae
Petorita moechae.
Miles hibernis fruitur profundis:
Et triumphatae bona longa pacis
Portat in Brumae gremium, supini
Decus oti.
Interim, quidquid generavit annus,
Pingue, seu macrum, iugulatur uno
Ventris adspectu: calet et dehiscit
Omne macellum.
Quod satis, non est gula: plus requirunt.
Pellis urgetur tenuis coloni,
Inque sternendae laniata mappae
Scinditur usum.
Calcar impactum reserate cogit
Vina secretae potiora testae.
Ultimi numquam Laris abnuentem
Tegula servet.
Hic sub umbella referunt triumphos
Cantharum iuxta. Digiti falerno
Castra depingunt. Acies et urbeis [Reg: urbes]
Sustinet asser.
Facta laudandi memorem Perilli
Digna mugitu! Furiis aguntur.
Tesseram belli, scelus esse credas;
Praemia, furtum.
Fortis in solas Capaneus puellas,
Corpus expugnat: Superisque coram,
Falsa periurus ferit exsecrando
Verba palato.
Haec palam. Vernos ubi pellit aestas
Altior soleis; numerosa tandem
Turba crabronum movet, et strepenti
Personat aere.
Ultimum, dulces casulae, stetistis.
Villa vanescit: rapiuntur una
Vasa cum tectis, inhumatus infra
Villicus ardet.
Spes, opes, cives, focus, Ara longa
Strage procumbunt. Nocet iste ferro,
Ille Vulcano tabulata sidunt:
Culmina fumant.
Plorat occiso mulier marito.
Plorat exstincta genetrice proles.
Flet, licet damnum lacrimaeque caussas
Nesciat infans.
Praeda cum corvis procul avolabit;
Danda: ni caelum subeunte capro,
Mox ad antiquam truculentus ollam
Praedo rediret.
Rursus iniustae dapibus rapinae
Lauta mensuram redolet paropsis
Annus, est orbis, redeunt in orbem ad
Pabula nati.
Faginis Prisci cyathis bibebant:
Thracio cassis radiabat auro.
Pulcher ornavit capulos iaspis
Raptus ab hoste.
Nunc vices versae. Minimum nitescit
Ensis: e gemma scyphus expolita
Surgit, et Bacchi madidam meretur
Ferre coronam.
Non minus fortes tamen arma iactant:
Hercules verbis, Paridesque factis.
Musa quo tendis? Tacitum manu
compesce labellum.
Non et Antiqui, mea cura, Teuto,
Non Avi tales obiere nostri.
Prima maiorum repetantur acta.
Accipe Vatem.
Aureae legeis [Reg: leges] Mediocritatis.
Scribe servandas memori iuventae.
Penna sit nido minor, et ligonis
Fortior usus.
Vivitur paucis etiam beate,
Sunt opes, nullas cupiisse, magnae.
Laeta paupertas facit ipsa laetos,
Sobria forteis [Reg: fortes] .
Bella non propter cumulanda bellum;
Sed bono sanctae minuenda pacis,
Est et in falcem gladiis recusis
Utile ferrum.
Ne vagi terris, et ubique nusquam,
Cuncta miremur meliora nostris
Clarus exemplo praeit et recepto
More Polonus.
Ille Germanae speculatus Aulae
Marmor et Gazam; sibimet fidelis
Perstat, et caulae Borealis
Internodia praefert.
Quidquid ostendas, habet Ursa maior
Maius, a primo celebrata Lecho:
Et minus peccat minor Ursa scuto
Picta paterno.
Verius Teuto potes invideri.
Heu! redux Matrem, cave ne salutes
Ore Gallorum; Sequanam sub ipsas
Evome portas.
Vappa linguarum, putriumque vocum,
Unico ructu stomachi levanda.
Solus Arpinas toleretur et
Vernacula Gentis.
Nullus in ficto Polycletus ore
Artifex ludat, variusque Mentor.
Verba, res fiant: Alemanna [Reg: Alamanna] , saxum
Immobile Veri.
Nesciat flammas, quibus arsit Ida:
Nesciat Cyprum meritisque vernet
Taenia sertis.
Nuptias Pelei taceat Catullus.
Sponsa maturis adolescat annis.
Sacra scindatur prius ex adulta.
Arbore taeda.
Sepiat spinis teneram verenda
Socrus aetatem, vigiletque mater.
Caeca momento perit insitivi
Fomitis igni.
Noverit, quanti stet honesta Virtus:
Dulcis ignoret precium [Reg: pretium] Lucelli.
Dividant horas colus, et Camenae, et
Pulvis, et arma.
Praemium duros acuat labores.
Laude, ceu campi pluvia rigentur:
Ne spei primae moriatur ipsa
Messis in herba.
Vena sinceri redeant metalli.
Simplices nudent animos amici:
Et gemens umbras opulentioreis [Reg: opulentiores]
Efferat Heres.
Turpis luctu crocodilus absit,
Flere crudelis: neque lacrimosos
Pallio risus latitans sub atro
Digerat imbres.
Livor et fastus, ciliique torva
Frontis obliquae seges exsecentur.
Pendet in praeceps animi superbi
Celsa crepido.