March 2004 Ruediger Niehl
Errata list item: 435. v. 3. vivus l. virus.: not identified; the erratic and frequently faulty abbreviations for the speakers have been mostly standardized. TEI header added; typed text - structural tagging complete - no semantic tagging - no spell check; Note: Some of the items on the errata list (image number 592) have been already corrected manually in the copy presented here. The manual alterations have been quietly ignored in the tagging of the machine-readable version. NOTE: In a few allegorical passages, speaker tags have not been applied (for purely technical reasons)


image: s003

POESIS DRAMATICA NICOLAI AVANCINI E SOCIETATE IESV. PARS IV.
[Gap desc: illustration]
COLONIAE. Apud IOANNEM WILHELMUM Friessem iuniorem. M. DC. LXXIX.


image: s005

EPISTOLA DEDICATORIA. BENEVOLO LECTORI MEO S.

TIbi, octavo abhinc anno, alteram meorum Dramatum partem dedicavi, Lector benevole; a quo (forte nimis ambitiose) legi postulavi. Impetrasse videor, quam a Te quaesivi, Benevolentiam, Tuo genie magis, quam meo merito. Excit asti enim (nam quis alius?) celebres Coloniae Agrippinae Typothetas, ut de secundo eorum praelo decertarent, et laborem illum assumerent gratis, quem precio emi posse dubitassem. Fecisti Humanitate Tua, ut, cui porro mea dedicarem, extra Te non quaererem alium. Recessisse a Te, abhinc sexennio, videri poterat volumen teritum; sed ignaris. Nam quod Uni inseribebatur, Illustrissimo et Excellentissimo Domino, D. Bernardo S. R. I. COmiti a Martiniz, etc. Ipsi dicabatur in mansuetiores Musas Benevolentiae: quam Tu, quoque


image: s006

profiteris, a Te recessisse me non suspicaberis. Redeo igitur ad Tuam, a qua nunquam abit, Benevolentiam, cui quartam hanc Dramatum partem vener abundus defero. Sipecco vilitate operis in Tuam Humanitatem, delictum meum, est Tuum, quiper illam me et invitasti, et coegisti. Hanc expertus semel, mendic orum more, attento saepius. Dabis, quod peto, si non immerito mihi, certe Tuae ipsius Humanitati, faciesque, ut sim

Totus Tuus NICOLAUS AVANCINUS.


image: s007

FACVLTAS R. P. PROVINCIALIS.

EGo Adamus Abôedt, Societatis IESU per provinciam Austriae Praepositus Provincialis, facta mihi a Patre Nostro Ioanne Paulo Oliva Praeposito Generali potestate, facultatem concedo, ut Dramaticae Poeseos Pars IV. in qua continentur Artaxerxes, Cyrus, Canutus, S. Idda, Semiramis, Alexius Comnenus: a P. Nicolao Avancino ex eadem Societate, conscripta. et a memoratae Societatis PP. Censoribus de more revisa et approbata, typis mandetur. In quorum fidem manu mea subscripsi, et consuetum officii Sigillum appressi Viennae 23. Octobris. Anno 1675.

(L. S.)

Adamus Aboet.


image: s008

INDEX ET SERIES DRAMATVM.

ARTAXERXES. Pag. 1.
CYRUS. Exhibitus Graecii Ludis Nuptialibus Augustissimi Romanorum Imperatoris. LEOPOLDI et CLAUDIAE PELICIS Archi-Ducis Austriae Anno 1673. pag. 80.
CANUTUS. pag. 204.
S. IDDA. pag. 292.
SEMIRAMIS. pag. 375.
ALEXIUS COMNENUS. pag. 478.


page 1, image: s009

ARTAXERXES Tragoedia.

ARGVMENTVM.

ARTAXERXES Persarum Rex, aeque infelix ac fecundus quatuor filiorum pater, Darii, Ariaspis Arsamis, et Oci, per eos periit, quibus vitam dedit; sed et ipsi fraterna caede periero. Primus designatus in Regno successor, perfraudem ultimi eo deductus est, ut a parente ad carcerem, et mortem damnaretur. Ultimus, natura ferox et ambitiosus, cum adverteret se et Regni legibus, et paterna voluntate solio, ad quod adspirabat, probiberi; in duos superstites fratres, quibus vivis non patebat sibi ad Regnum aditus, extrema molitur. Arsamen per fraudem in necem ducit. Adest Ariaspes exprobrator, et ultor; ac Ocum iam regno potitum ad duellum provocat, et conficit, ac Rex ipse Persiae acclamatur.


page 2, image: s010

PERSONAE.

Artaxerxes Rex Persiae.
Darius Filii Artaxerxis.
Ariaspes Filii Artaxerxis.
Arsames Filii Artaxerxis.
Ocus Filii Artaxerxis.
Aspasia filia Selimi.
Conimbrius Aspasiae Praefectus Generalis armorum.
Armindus Consiliarius Oci.
Arsaces Consiliarii Artaxerxis.
Osmanus Consiliarii Artaxerxis.
Alipius Consiliarii Artaxerxis.
Ernestus Centurio.
Araftus Stipatorum Regiorum Capitaneus.
Philetes Consiliarius Ariaspis.
Ephoebus.
Nuntius.
Aula.
Milites.


page 3, image: s011

ACTVS I.

SCENA I.

Artaxerxes de Thraciae Regis in Persiam irruptione solicitus decernit suo militi prasicere Darium filium; ocominere filio nequidquam suspicionem ingerente affectati a Dario Regni, et faederis sum Thrace initi: et Dario militare sceptrum transmittit.

ARTAXERXES. ARASTUS Praefectus. Ocus filius minor. OSMANUS Capitaneus. ART: NUm quod Tyrannus Thraciae in Regnum hoc sibi
Ius arrogabit? aureae ut pacis sinum,
Tranquillitatem publicam, et regnum suo
Cum Regeturbet; quamque numerosis trahit
Procellam in armis, finibus tentet meis
Infundere audax?
ARAS: Ratio si Regum manus
Cogeret ad arma, Marsque didicisset sacro
Parere iuri, rara funestum darent
Canorem ad aures classica.
ART: At Regem tamen
Sine ratione iura violare est nefas.
Iniustus usurpator est, quisquis rapit
Aliena iniquo Marte. Si iniustus semel
Rex esse coepit, omne virtutis decus
Una peremit: Regia mente aequitas


page 4, image: s012

Numquam recedit sola: si cedit tamen,
Una in ruinam, quidquid est Sanctum, trahit.
ARAS: Qui gaudet armis, facile rationem invenit,
Quae honestet arma. Iniuria, et quanquam levis,
Est pulchra belli larva.
ART: Sed nulla est data,
Quae vindicantem provocet Thracis manum.
OC: Genitor, amorem ponere in fratrem decet,
Natura cum me debiti in patrem monet.
Genitor, Darium mete; vel nullum tibi
Crede imminere turbinem
ART: Natum meum?
Meum Darium?
OC: Nulla tempestas tibi,
Nisi ab hoc, paratur.
ART: Candidae mentis tenor,
Pius in parentem affectus, et constans amor
Meliora suadent.
OC: Parce, si quidquam rea
Lingua elocuta est! Ille, quo Regem colo,
Patremque veneror, ille, quod metuo, palam
Facere coegit. Forte nec vanus timor,
Sit vana quamvis causa, mihi mentem ferit.
ART: Causam timendi (nulla sit quamvis mihi)
Expone, Nate.
ARAS: Principem quaenam queat
Movere causal, ut Marte violento petat
Regnum, quod ante iura fecerunt suum?
Non iam vovente Persia, annutu tuo.
Plaudente populo, voce solemni, tui
Est dictus haeres Imperi? nonae et genu
Persia recurvo, testibus Solo, et solo
Fidem obligavit?
ART: Pondere immani opprimis,
Quidquid Dario suspicax mentis pavor
Affingere porest.
ARAS: Unicum hoc hrmat satis
Fidem ambigentem: sanguine enatus tuo est,


page 5, image: s013

Te Patre Darius. Quando generosus Leo
Genuisse vulpem visus est? quando emicans
Aquila sinistro noctuam partu edidit?
OSM: Sed audiendus Ocus est, quamnam sui
Causam timoris adferat. Nulla est levis
Suspicio, quando Regis aut vita, aut decus
Periclitatur.
ART: Audiam. quaenam mei
Fidem Darii causa suspectam facit?
OC: Aspasia.
ART: Rege Thraciae patre edita?
OC: Hanc coniugalis vinculi obstringi fide
Sibi Darius poscit; impatiens morae
Thrax urget ipse,
ART: Petiit afsensum meum,
Constans negavi. Iura sic patriae volunt,
Sic iura caeli. Si Mithram Caius colit,
Et Caia spernit; nulla constabit fides.
Religio discors non bene innodat duos.
Hinc sancta Regni iura coniungi vetant,
Quicumque Numen thure diversum colunt.
OC: Hic ipse denegatus assensus magis
Flammam excitavit. In suum probrum trahic
Non impetrasse. Semper est Regi grave
A Rege quidvis petere. sed gravius tamen
Non obtinere. Atque inde (sim vanus, precor,
Augur futuri) utrumque sors movit dolor,
Ut, quod negasti Marte coniuncto velint
Exprimere, postque coniuges geminos tuo
Inferre solio, sive te vivo suis
Armis subacto, sive per funus tuum.
OSM: Non vana certe causa suspectum tibi
Reddit Darium: forte qui toties meant


page 6, image: s014

Bizantium usque Nuntii tantae rei
Mali ministri, fascinant Regem dolis,
Ut in arma cogat militem, et regno tuo
Populoque ferrum, et vindicem flammam ferat.
ARAS: Quisquamne tantum facinus affingat tuo
Rex magne, nato? Quin minas, si quas ferus
Cequeret Tyrannus Thraciae, integra fide
Tibi prodidisset, et patrem, obiectu sui
Capitis, ab hostis sulmine, et ferri minis
Tuitus fursset.
ART: Sufficit. Iam se satis
Consilis produnt, vestra queis pietas meae
Studet saluti: nota sednobis quoque est
Pides, amorque filii, quae me vetant
Velsuspicari, hoc mente meditari scelus.
Hinc et Darium militi nostro volo
Ducem praesse; forte siquisquam suis
Invadere armis Persiam, et regni audeat
Turbare pacem. Iamque revocavi alterum
Fratrem Cairo, classe qui tabulet mare,
Omnemque tutoaa littore inimicum arceat.
ARAS: consilia Rege haec digna sunt: si se ingerat
Pelago procella Martis, obiectu paris
Arcere Matris.
OSM: Sisua steterint fide
Lecti cohortes militis, palma est suo
Iam parta Regi. Cedere e campo aut mari
Si renuat hostis, ultimum impulsum dabit
Haec contumaci dextera, ut quo stat loco,
Illo peremptus iaceat.
ARAS: Et nostram fidem,
Si causa poscat, vulnera, et fusus cruor
Regi probabunt.
ART: Et studia vestra, et fidem,


page 7, image: s015

Animosque laudo. Dum rei praesens status
Partes in omnes Regias curas vocat,
Vade ad Darium Osmane: quam genitor colat
Integritatem filii, fidus refer.
Hinc martis a me Regii imperium suae
Fidei remitti.

SCENA II.

Dolentem furentemque Ocum, quod conficto in Darium dolo apud parentem nihil effecerit, componere nititur Armindus, et spem Regni alia via obtinendi fecit.

OC: VAnus emissae cadit
Iactus sagittae: non cadit mentis tamen
Flamma aestuantis. Ira, quae pectus coquit,
Non ante sidet, quam patris solio inferar.
Ideone sceptrum nesciam, quod me ultimum
Natura patri filium infausto dedit?
Iniqua lex est, filium si quae vocat
Adsceptra primum, digna deleri aemuli
Cruore fratris. Huc rapit mentis furor.
Fortuna quo me prohibet, huc virtus ferat,
ARM: Quae causa Princeps, mentis evertit sinum,
Pulchramque frontem nube maeroris tegit?
OC: Eversa moles fraudis est Fratrem colit
Amatque genitor. Quidquid huc noster dolus
Affinxit, abiit irritum. Arasto fides


page 8, image: s016

Habita, paratis clausit auditum dolis,
Ne quam paternus animus in Natum suum
Conciperet umbram. At calle si coepto exitum
Desideratum sortis adversae labor
Invidit Oco, calle meliori viam
Ad sceptra quaeram. Prima fraus fraudi alteri
Ad vota sternat semitam Si non licet,
Quo mens anhelat ire per fraudes, licet
Per ferrum et arma. Honestus ad solium est gradue
Calkatus hostis.
ARM: Comprime furorem sinu
Iramque simula.
OC: Flamma quae tegitur nocet.
ARM: Vis nocet aperta. gravius.
OC: Hoc est, quod volo,
Gravius nocere.
ARM: Gravius at Princeps, tibi
Tua nocet ira.
OC: Dummodo Darium simul
Eadem procella fluctui involvat pari.
ARM: Erras. Superstes vive tu; frater cadat.
OC: Hoc est furentis pectoris votum.
ARM: Mora
Ergo calori est danda. Quod primus negat
Dies, secundus adferet. Quis se sonus
Insinuat auri? Vox, nisi illudor, tui
Est ista fratris. Perge: secretum locum
Haec causa poscit. Huc refer. Prrinceps, gradum

SCENA III.

Dum Darius suos in Aspasiam, filiam Thraicae Regis, amores Arsaci detegit, et Hymenaeum a parente prohiberi queritur, adest, qui nomine Artaxerxis: belli imperium et sceptrum defert; quod simulat se grato animo accipere; post tamen contra Thracem non militare decrevit.


page 9, image: s017

DARIUS. ARSACES. supervenit OSMANUS DAR: QUamvis amoena rideant sceptra, et decus
Illustre solii, cuius in sedem vocat
Parens Darium, nisi mihi assideat thoro
Aspasia eodem, vilis est solii color,
Et vile sceptrum. Quid coronari rosa
Rubentis ostri Regium prodest latus,
Si spina acuta saucium pectus vorat?
Quid eminente stare me solio iuvat,
Si non codem sedeat in solio me,
Vita et voluptas? quid iuvat multa caput
Radiare gemma, si animus obscuris gemit
Oppressus umbris? Ah pater 'iam non pater,
Sed prope Tyrannus! Exteri Regis manus
Me liberali munerat dono: Pater
Hoc invidente dextera donum vetat.
Et hanc amantis indolem patris reat?
ARS: Quod prohibet ille, lege prohibetur. Patresi
Vetue e iungi coniugi Persam, cui
Resigio non est una, neque eidem fides
Deo obligata.
DAR: Rexsupra legem est: neque:
Se patitur ullo iure Maiestas capi
Sed obligari demus: at quando ramen
Commune poscit commodum, fines licet
Transire legum. Liceat Aspasiam mihi
Iungere manito vinculo parta est quies.
Et pax amica Persiae, qua nec Dii
Donare maius commodum regnis queunt.
OSM: Opto secunda semper in votum tuum


page 10, image: s018

Decurrere astra; quaeque castrorum tibi
Imperia defert genitor, aeterno regi
Caeli fa vore. Hoc imperi signum tui
A patre per me recipe, et invictus rota
Contra Tyrannum Thraciae, ac pacem refer,
Sub cuius umbra populus, et regnum aureae
Tranquillitatis hauriat amoenos dies.
DAR: Munus paternum veneror, Osmane hoc meo
Refer parenti; quam fidem pater exigit,
Quod robur animi, quamque virtutem manus,
Hanc vel relata ex hostibus palma, meo
Vel prostituto capite testabor patri.
OSM: Pareo iubenti.
DAR: En Arsaces, quo me ioco
Fortuha ludit! munere ingrato colit,
Spernitque eodem tempore Darium. At procul,
Aspasia, vertat Numen hoc fatum, ut tuam
Gentem lacessam Marte. Si votum hoc suum
Volet expeditum genitor, alienam manum,
Non hanc rigente muniat ferro.
ARS: Cave,
Princeps parenti obsistere. Ingratus patri
Dicere, regno infidus, et populo parum
Tuo favere.
DAR: Dicar: at laudes mihi
Aspasia dicet, Aspasia, Numen meum:
Fortuna tanto neminem dono beat,
Ut placeat unus omnibus. Si non licet
Placere Patri patriae, ac populo simul,
Dummodo placere liceat Alpasiae, sat est.


page 11, image: s019

SCENA IV.

Aspasia mutata veste sexum dissimulante, cum Conimbrio suo praefecto Persepolin advenit: ex Arsace obvio multa de Dario,, deque eius in Aspasiam amoribus, et impeditoper Patrem Hymenae o intelligit. Tum Conimbrio suos in Darium amorec aperit, quos isto incassum dissuadet.

ASPASIA. CONIMBRIUS. ARSACES. CON: POrtum tenemus filia: at quis nos viam
Doceat ad aulam, quam tuo et pariter meo
Damno requiris?
ASP: Iste, quem video prope,
Forsan docebit.
CON: Aostinc incautum pedem
Obiicere tot periculis.
ASP: Domine, gradum
Siste properantem, meque peregrinum mora
Dignare modica
ARS: Quid iubes?
ASP: Quae me ambitu
Breviore ad aulam Regiam ducet via?
ARS: Hac gradere Iuvenis: (quantus in vultu est decor:
Quam viva species Caelitum!) Quando aeneas
Quas hinc columnas aspicis, praeter gradu
Modico fereris, mox palatini laris
Occurret oculis gloria. At si quid tibi
Cum Rege sit negotii, memet tuis
Dignare iussis. Forsan inveniet modum
Tua promovendi vota, quem Regis favor
Inter Dynastas numerat.
ASP: Hic genius tuus
Et rara morum dignitas, satis probant,
Te primo in aula Regia dignum loco.
At Curiosus Persiae, qui me huc tulit,


page 12, image: s020

Amor videndae, me pereginum tua
Prohibet abuti gratia: id gratum tamen
Rescire fuerit, muneris quid sit tui,
Quis gradus in aula? ne minor gradui tuo
Pendatur a me cultus.
ARS: Haud equidem decet
Laudare nostra: quo tamen studio meo,
Si sit necesse, libere utaris, tuo
Voto obscundo. Gratiae Regis mei
Me militaris consulem faciunt rei.
At cum vigeret melior aetatis vivor,
Regis Dario praefui: hunc cura ad patris
Sceptra educav: quodque me tandemsenem
Delectat, operae grande momentum tuli.
Nam culta virtus Regia in fronte emicat.
Meritisque sese Persiae regno probat.
Unum dolendum est; imparem sortem suis
Meritis Darius patitur. Est illud vetus:
Fortuna saepe melior indignis favet,
Graviorque dignos opprimit.
ASP: Pridem ultimeo
In fine nostri climatis laudes suas
Cecinit canora Fama Sed (veniam meis
Concede precibus) quae procelloso impetu
Eortuna tantam Principis mentem premit?
ARS: Amat puellam Regiastirpe editam,
Cuius Hymaencos poscit, hi pacem darent
Regno, et quietem pectori: at durus rigor
Iniuriosae sortis hanc Iuveni negat
Felicitatem.
ASP: Sed quid opponit?
ARS: Pater
Sypili rigentis durior saxo vetat.


page 13, image: s021

ASP: Quid ad haec Darius?
ARS: Saepe convulso eiicit.
E corde gemitus, saepe in ardentes abit
Irae calores. sidera et solem vocat
Testes, iubentis nutui sese patris
Non posse morem gerere, sit regno licet
Renuntiandum.
ASP: O pectoris amantis fidem,
Fideique constans vinculum! At nimium tua.
Abutor usque gratia dumte vocant
Curanda regni commoda.
ARS: Ex oculis licet:
Aufarar, in imo corde te mecum aufero,
Ut qua iubebis, serviam promptus. Vale.
ASP: Viximperavi gaudio, ne cor mihi
Sinu exiliret, meque manifestam darem.
CON: Recisa tandem verba sunt? Quantum meo
Cordi timorem sermo tamlongus deditli
Incauta, nescie inter insidias tuam
Verti salutem? patria extorres sumus,
Et inter hostes agimus. Inimicas tuus
Huc genitor artes urget ut regnum eruat:
Et tu timoris nescia, hic tuto pede
Te inambulare existimas? Quid si tui
Quis signa prodat?
ASP: O fidem, nulli paremi:
An tu, Conimbri, sensa tetigisti senis,
Quae de Dario prodidit?
CON: Nostra hoc nihill
Aspasia refert.
ASP: Durior saxo pater.
Potesne tanto Principi votum suum
Negare?
CON: Quo mens errat? Ad sanum redi
Aspasia sensum.
ASP: Onesciam rumpi fidem!
CON: Insanit, et me reddit insanum simul
Aspasia, si te detines, vitam tuam


page 14, image: s022

Mora constat ista.
ASP: Quin loco vitam meam
Praestolor isto, Si inde submoveo pedem,
Mea vita periit.
CON: Quomodo? non huc amor
Istam videndi Regiam ex patriae sinu
Te curiosus compulit? visa est satis
Persepolis omnis, Regia et splendor Ducum.
Quid restat ultra?
ASP: Luminum nece dum satis
Expleta aviditas, plura cor istud petit.
Fatebor animi vota: quae pressi diu,
Meumque pectus in tuum evolvam sinum.
CON: Evolve, quidquid condis:
ASP: Audisti senex
Quae de Darii amoribus, deque inclita
Virtute dixit? quodque regalem ambiat
Connubiali foedere ad lege thori
Sibi puellam iungere?
CON: Audivi.
ASP: Haec ego
Sum, quam beatae sortis aspectus facit
Amore tanti Principis dignam. Haec ego
Sum, quae vicissim Principis tanti ardeo
Succensa amore.
CON: Operditum Conimbrium!
Quod acre vulnus, filia, infligis seni?
Mihi visa semper hactenus prudens, sagax,
Sensusque honesti Nympha, tam turpi tuam
Credet parente Rege? quis hoestam? cui
Dominatur aestus improbi affectus, sua ut
Patria rehcta, veste mentita latens,
Per tanta terrae spatia dissepti in sinum
Veniat amantis? Caelites! sensus stupet
Haec cogitantis. Estne vel sensus tibi?
Vel dignitatis ratio? vel generis tui


page 15, image: s023

Respectus? Estne patris, aut tui, aut Dei
Reverentia? prius aspice ad finem, pedes
Quam sede moveas: provide quo te feras,
Ne, dum inchoaris currere in praeceps eas.
ASP: Praevisus ante finis est, quam me domo
Patria moverem. me quod huc traxit, fuit
Amor Darii: inventus est: toto frui
Nunc licet amore, et lege connubii fidem
Iurare utrinque. Nam quid obsistat! Pater
Me distinavit nuptui: caelum favet
Deusque amanti: sponsus haud impar mihi est,
Et stirpe natus Regia; et dignus patris
Tenere solium: denique et nostros amor
Animos utrimque mutua stringit fide.
Quid tibi videtur? quantus est error meus,
Quod fine tam laudabili huc gressum ruli?
CON: Aspasia, honestus finis inhonesto male
Meido tenetur. Staius est castam mori,
Quam taminari. Quando malesanus tuum
Affectus animum strinxit, an potuit procul
Positos ligare?
ASP: Cominus amoris faces
Aisere in ignem, cominus data est fides.
Meminisse poteris temporis (nondum integrum
Titan obivit balteum) quando ad meum
Patrem Darius venit, et menses duos
Moratus: Illud tempus, hic locus fuit,
Qui gemina strinxit pectora aeterna fide.
CON: Aspasia, pereo: in ossa se fundit gelu,
Stuporque in artus. Regiae at cardo strepit:
Moveamus, intus tutius seriem rei


page 16, image: s024

Prodere licebit. Quid pede attonito stupes?
Sequere Conimbrum.
ASP: Iussa nolentem thrahunt.

SCENA V.

Artaxerxes recipit nuntium, quo animo Darius militare sceptrum acceperit. Ocus per dolum suadet, ut Pater senio suo parcat, omnemque belli curam filiis committat. Mandat Arsami filio tertio, ut per milites urbem in quiete contineat.

ARTAXERXES. ARSAMES. OCUS. OSMANUS. ARMINDUS. MILITES. OSM: FRontis serenae pulchra maiestas. decor
Rigore mixtus Maritio in vultu stetit,
Dum sceptra caperet natus, et paucis ait:
Veneror paterna dona: quam genitor fidem,
Quod robur animi, quamque virtutem exigit,
Hanc vel relata ex hostibus palma, meo
Vel prostituto capite testabor patri.
ART: Gaudeo Darii sorte, quo spero frui.
Latere virtus magna non diu solet.
OC: Sed forsan ante concidet quam se efferat:
Matura virtus. Gravibus a curis pater
Resolve pectus, nosque substitue oneri.
Graviora Iuvenes sufferant, annis quies
Est danda senibus. Martia dum nos manu
Foris vibramus arma, consiliis domi
Tu bella nostra dirige. Haec aetas, caput:
Inspersa canis cassidis pondus diu


page 17, image: s025

Tolerare nescit. Ergo, quod solum rei
Prodesse poterit publicae, a Marte abstine,
Certamque laurum a filio expecta domi.
ART: Id suadet ipsum languidae aetatis mihi
Rigor, nivesque capitis; et nolens licet
In vestra sensa pertrahor. Prius tamen
Subire culmen turris excelsae iuvat;
Ex qua patentes oculus in ca mpos potest
Late evagari: gustui id cedam meo,
Ut inde nostri signa Mavotis, viros,
Et arma spectet. Arsames, curae tuae
Urbis quietem defero, vicos obi
Cinctus cohorte militis; ne quis dolus
Cives in arma concitet, prudens cave.
ARS: Facio imperata genitor.

SCENA VI.

Armindus ex occasione demandatae Arsami custodiae Urbis, suggerit Oco modum, quo eidem Arsami vita tollatur.

ARMINDUS. OCUS. ARM: ARmindum tui
Agnosce fati praescium o princeps, vides,
Quem tibi spopondi sortis aspectum bonae,
Ridere blandum, seque in obsequia tua
Felicitatem fundere? En tempus favet,
Locusque votis. Arsames frater, tuo
Fetro immolandus inferis, offert caput.
Ducantur hinc initia; post aliis manus


page 18, image: s026

Incumbet ista.
OC: Semitam necdum mei
Aspicio voti.
ARM: Genitor, audisti, iubet
Obire vicos Arsamen cinctum latus
Cohorte Martis, turbo nesorsan vocet
In arma cives.
OC: Audii.
ARM: Liceatruis,
Qui te paternum provehi ad solium vovent,
Simulare rixam. Frater, ut praeceps solet,
Huc advolabit. Unus, ac idemferox
Suaequive vitae prodigus, propius gradum
Admoveat, et se supplici fingat prece
Rogare veniam: moxque sortitus sui
Occasionem vulneris, ferrum imprimat,
Celeremque pavidus vertat in fugam pedes.
Placetne?
OC: Forsan ille, qui vulnus parat,
Prior recipiet: Forte captivus suo
Remanebit hosti, quodque consue vit sequi,
Tormento adactus, proditor nostri doli
Evadet ipse.
ARM: Laeva si casum hunc ferat
Fortuna, ut audax caedis exactor suo
Teneatur hosti; noster accurat, necis
Simulat dolorem, Principem extinctum gemat,
Ferroque veluti vindice auctorem petat.
Sic iste funus funeri adiectus dolos
Non prodit ulli.
OC: Sana consilia probo.
Texenda nunc est tela, quae coepta est semel.


page 19, image: s027

ACTVS II.

SCENA I.

Darius, nequidquam dissuadente Arsace, ne in Thraciae Regem, et sic in Aspasiam arma ducere cogatur, statust deponere militare sceptrum, et in externas regiones alire, ignotusque vivere.

DARIUS. ARSACES DAR: NE diu parentem nostra deludat fides,
Quod mihi regendi martis imperium dedit,
Suis reponam manibus, et pacto darae
Fidei, trahendi signa in Aspasiam meam,
Solutus, alis fidus, ignotus tamen,
Terras adibo, vivere ut possim mihi,
Imo ut mihi valeam mori, et regno simul;
Cui sors secunda, Regibus orirl dedit,
Sed insecunda poteris miserum facit
Exemplum amantis.
ARS: O Dari (affectum meum
Dignare venra) caecus est amor, et puer:
Matura sensa nescit, et specie boni
Decipit amantem: facino auditum obsera,
Cantumque sanis pande consiliis sinum.
DAR: Ambigere nulla ratio me patitur; traber
Prudente sensu, ne patrem fallam, et fidem
Ne rumpam amanti, cui sacramento fuit
Iurata pridem.
ARS: Potuit an cuiquam fides
Sic obligari, ut debeat rumpi, manum


page 20, image: s028

Si ferro obarmes, iure si Martis tuum
Tueare populum, patriam, regnum, et patrem?
DAR: Decrevit animus: abstine verbis: cadit
Oratio omnis irrita: est farmo mihi
Adamante fixum, ponere has bclii notas,
Martisque sceptrum, et quaerere latebras soli.
Quas nulla fama penetret, aut regni, aut patris.
Sic forte frangam iura fortunae impiae,
Ut verberare desinat, quem non queat
Reperire in ictum.
ARS: Quo gradum infaustum trahes
Infauste princeps?
DAR: Te nihil chare Arsaces,
Velim latere. Veste mentita solum
Latium subibo, quodque nunc unum est super
Solacii animo, iure regnandi procul,
Procul parente, patria, et amicis procul:
Ignotus aliis exigam vitae dies,
Donec sinistra sidera tenorem suum
Meliore mutent, vel satigatum malis
Tandem suprema morte deponam caput:
Nihil, Arsaces obsiste; ne obsistas Deo,
Cui vota dixi. At ista se cretum petunt,
Tu corde in imo conde. et extremum vale.
ARS: Dari, vel unum sustine verbum; Dari,
Fidelitatis veteris, et amoris mei
Notas supremas excipe! At quo cum loquor?
Abiit fagitta citior, et vento ocyor
Hinc avolavit. Nominis quam me tui,
Tuaeque vitae cura solicitum tenet,
Infauste nimum Iuvenis! infelix Dari.


page 21, image: s029

SCENA II.

Dolentem de Darii fuga Arsacem dolose solatur Armindus: ipse interim ex ipsa fuga argumenta sumit perdendi Darium.

ARMINDUS. ARSACES. ARM: HIc de Dario loquitur, et grandis mali
Casum querelis sequitur. Accedam prior.
Forte hinc favoris aliquid aspirat bona
Fortuna nobis, unde texatur doli
Meditata tela, O Arsaces, quis te dolor,
Quis, ad querelas usque, te casus premit?
An quae procella sortis adversae tuum
Rotat Darium? In Principem affectum meum
Fidemque nosti: posse si Armindum putas
Prodesse tibi, vel Principi, in fidum sinum
Malum repone. Creditus amico dolor
Vires refringit.
ARS: Sponte, qui superat mei
Capacitatem cordis, in linguam ruit.
ARM: Mecum ergo partem divide: facilius feres
Pondus, quod una parte decrescit sui.
Utriusque nostrum, rebus affictis modum,
Finemque statuent. Si petat casus, meum,
Quicumque corde bullit, et venis meat,
Dabo Dario sanguinem.
ARS: Quando fides
Tua in Darium tanta, tam constans amor,
Pandam quod animum vulnere tam acerbo premit.
Quam sit feroce spiritu, mente ardua,


page 22, image: s030

Animi vigore: robore audacis manus
Darius, omni sortis eventu asperae
Te nosse credo: at Thracio ut Regi obiva
Opponat arma, nullus in corde est vigor.
ARM: Etunde tanta vilitas mentem occupat,
Alias ferocem?
ARS: Pectus ereptum sibi
A Thrace queritur.
ARM: Capio quod dicis malum.
Aspasia, Thracis filia, enervat sinum,
Odioque ponit frena, quo patrem sequi
Selimum deceret.
ARS: Tanta vis freni est quoque,
Mut, ne per arma moveat in Thracem manus
Virosque, sponte elegerit patria procul
Sede exulare.
ARM: Hoc, Arsaces, mentem tibi
Dolore acerbat: Erro, nisi grande hinc bonum
Licet augurari, et Principi, et Regno simul.
ARS: Forte augurari liceat, haud liceat frui.
ARM: Adverte mentem. Fama cum tulerit patri
Fugam Darii; qua patent, qua non patent
Abdita viarum, persequi Nati fugan
Mox imperabit, retrahi, et patris sinu
Rursum foveri. Sic mihi affectus tener,
Amorque spondet, qui patrem nato afficit.
Amans amantem abesse non tolerat diu.
Ergo reducto filio, quidquid volet,
Concedet ultro; quasque coniugii facos
Durus negavit ante, mollitus dabit.
Sic vota sua Darius, et pacis bona
Regnum hoc habebit. Arsaces, crede id mihi,
Vel hic Darii finis excipiat fugam,
Vel ipse votis fallor illusus meit.


page 23, image: s031

ARS: Velint secunda id astra. Sed rigidi patris
In corde molli sensui non est locus.
Flectenda precibus astra sunt. Gressum huc fero.
Ubi templa Divum thure Panchaeo trahunt
In vota superos.
ARM: Precibus evicti Dii
In vota veniant! Certa spes suadet, Deos
Mihi adfuturos: Precibus namque haec fuga
Grandem inchoatis fraudibus pandit viam.
Rex facile credet esse suspectam fugam,
Et obligaram Thracio Regi fidem
Suo a Dario: hinc actus in flammas, rsum
Rebellionis, patris oblitus, suum
Natum ipse crudus Carnifex morti dabit.

SCENA III.

Ocus refert Armindo iam coeptam esse telam in Arsamen. Armindus vicissim Oco, rursus affulgere spem perdendi Darium.

OCUS. ARMINDUS. OC: TAndem reperio Arminde te, charum caputi
ARM: Fors et repertus gaudium maius dabo,
Quam cogitaris.
OC: Coepta iam, modo et loco.
Quo dixeramus, tela per mortem Arsamis.
Brevis hora faustum probet eventum rei.
Sed quid recentis gaudii adportas mihi?
ARM: Quas ante fraudes irrito studio male
Construxeramus, praeda queis morti impius
Caderet Darius, rursus in cursum voeat
Fortuna melior.
OC: Quomodo?
ARM: Arcanic locus


page 24, image: s032

Supsectus iste est: intus abstruso magis
Pandere licebit; res ubi toto impetu
Sagacis animi agetur. Huc Princeps gradum.

SCENA IV.

Conimbrius refert Aspasiae famam esse de Dario, quod fugerit: inde eam a Darii amoribus dehortatur. Non credit illa: unde ad melus investigandum Conimbrium remittit.

ASPASIA CONIMBRIUS. CON: PErambulavi Regiam, excurri sagax
Per civitatis compita; sed omnis labor
Studiumque vano cecidit eventu irritum.
Tentavi ubique, haurire num possem fugae
Locum, modumque: nemo quaerenti dare
Responsa scivit.
ASP: Debuit studium tuum...
CON: Attende Maestos urbe cum efferrem gradus,
Aliquis abisse retulit e regno procul
Externum in orbem.
ASP: Quam plagam versus?
CON: Nec hic,
Nec ille scivit. Ergo quid loco hoc moram
Protrahimus ultra. iam sat advertis, parum
In te Darii vergere affectum: tamen
Excors puella, consili sani incapax
Sequeris fugacem: quaeris horrentem, ac amas
Odio te habentem:
ASP: Perfidum nolo: reum
Infidi amoris nolo Sed forsan, male
Audita narras: forsan ignari rei
Ista retulere?
CON: Aspasia, delusam implicas


page 25, image: s033

Errore mentem, et ipsa blandiris tibi.
Satis ego coepi dicta; satis illi fugam
Scivere certam.
ASP: FAbulam vulgi reor,
Quam refugit animus credere. Augusto in finu,
Excelso in animo, nobili in mente, arduo
In corde tam proiectus, et honesti incapax
Queat hospitari spiritus: Non, non potest
Fugisse. At unam gratiam Aspasiae tuae
Praesta Conimbri.
CON: Sola lex mihi est, tuae
Princeps voluntas: ista, quocumque imperas,
Feret Conimbrium, lege nisi honesti veter.
ASP: Honesta sunt, quae posco: veloci gradu
Revertere illuc, unde funestum mihi
Huc attulisti nuncium: explora rei
Non dubia signa; et inde, quod tuto queam
Credere, reporta.
CON: Aspasia!
ASP: Non aliud volo.
CON: Aspasia!
ASP: Iussa renuis? Et vade, et tace: Se cum.
CON: Est obsequendum denique Imperiis tuis,
Aspasia, prompte pareo. Adventum meum
Tantisper isto sustine, Princeps, loco.
ASP: Affixa sedi haerebo revolatus tui
Suspensa voto. Iniuria est tanto fides abit Con.
Adhibita sceleri, Non potest, non, non potest
Generosus ille mentis excelsae vigor,
Cor illud, ille genius augustae indolis,
Et pectus illud nobili accensum face,
Esse infidele. Si tamen verum est, fugam
Coepisse, reditum spero. Quis contra hic gradum
Advertit? Iste forsitan, gnarus rei.


page 26, image: s034

Adportat aliquid. Audiam, si quas notas,
Aut signa prodat.

SCENA V.

Ignota Aspasia ab ignoto Dario multa de Daris fuga investigat et intelligit eum adusque Danubium iter suum designasse. Hinc infidum et amoris inconstantis arguit, litterasque exprobratorias meditatur.

DARIUS. ASPASIA. DAR: GEneris Augusti notis,
Sceptroque posito, capitis attons a comi,
Fronte similata, ne mini notus, mihi
Vix notus ipse, vile Fortunae probrum,
Sortis trophaeum ignobile, Darius, meos
Deploro casus. At quis insidias mihi
Struit? quis ille lumina in nostrum tenet
Affixa vultum, et aure venatur fonos?
ASP: Favete Superi!
DAR: Regio hic nutu dolum
Parat innocenti. Tendere at contra libet.
ASP: Amice!
DAR: Nullus proditor amicus mihi est.
ASP: Non audit, aut audire dissimulat. Magis
Intendo vocem. Amice!
DAR: Quid faciam? Metum
Si prodo, vel si moveo in aversum gradum,
Suspicio certa sequitur. An aliquid mihi
Placet imperare?
ASP: Ab urbe nunc gressus tibi est?
DAR: Ab urbe. quid me postulas?
ASP: Id me doce.
Regisne maior filius patriae domi


page 27, image: s035

Cum patre vivat?
DAR: Hora non longa est, domo
Avulsus, alias dicitur in horas gradum
Vertisse, patre nescio.
ASP: An scire id potes,
Quo calle pergat.
DAR: Hoc scio, dici palam:
Cupido Iuvenem subiit Europae ab sitas
Plagas videndi, Regias aulas, modos,
Moresqui, populi.
ASP: At quando speratur reduxt
DAR: Anesciente hoc postulas: credo tamen
Non ante reducem in patrium Regnum fore,
Quam saepe Titan signa percurrat poli.
ASP: Nulla alia Iuveni causa persuasit fugam?
DAR: Non constat alia. At parce, me domus meae
Negotia vocant.
ASP: Hoc adhuc unum refer.
DAR: Effare.
ASP: Quam, tot inter, adeundam prius
Sibi destinavit Regiam?
DAR: Quam undis prope
Allambit Ister, qua que Romanum rotat
Sceptrum Imperator. Plura non possum. Vale.
ASP: Amans ad ipso usque taciturnisequar
Istri natatus. At spolium opimum nimis
Tuo triumpho, perfide, Aspasia foret:
Crudelis! atrox! barbare! At nimis sibi
Aspasia vilis esset. Optarem tamen
Obtemperare affectui, qui me iubet
Sua exprobrare scelera, perfidiam, dolos,
Lusumque amorem: post: Quid ambigua haereo
Suspensa mente? Suppleat linguam manus,
Nam quo venire non licet voci, licet
Penetrare charta: dextra, quae fidem dedit
Meum fideli in pagina affactum exprimat,
Lusique amoris vulnus; ut rupta fide


page 28, image: s036

Violata iura paginam fida manu
Nuntius ad Istrum perfido in promptu ferat.
Sic sic agendum est, omnia inpromptu ad notas
Suat exarandas, pagina, et penna, et manus.

SCENA VI.

Ocus per dolum persuadet patri Darium ad castra Thracia transiisse: Mittit Pater, qui vel captivum adducat, velperimat. Conatur placeare Regis iram Arastus, sed frustra. Hinc Armindus reum agit, quod cum Dario conspiret; et prope in Regis praesentia colliduntur.

ARTAXERXES. OCUS. ARMINDUS. OSMANUS. ARASTUS. ARM: ABiisse certum est. Arsames causam addidit;
Posuisse sceptra martis, armatas manus
Ne cogeretur Thracium in Regem patris
Praeferre iussu.
OC: Ac inde, quod dixi, Pater,
Non esse vulgi fabulam, advertis satis,
Quod castra versus Thracia nefandum pedem
Fuga incitarit.
ART: Perfide! sacrilege! impie!
Haec in parentem filius? sanguis meus
In me rebellis? Ille cui vitam dedi,
Mihi machinatur rapere? quem Marti meo
Praeesse iussi, cum ihoste conspirat? Tacens
Etista olympus aspicit: nec se pigra
In ultionem fulmina accendunt? meae
Si quis saluti fidus est, si cui suum,
Huiusque regni, et patriae cordi est bonum,


page 29, image: s037

Crimen fugacis ultor atergo premat.
Ite, ite, patri filium: non, non patri,
Reum severo Iudici: dixi parum;
Iam iudicatum lege, Carnifici date,
Ut in minuta membra concidam, sua
Cor sede vellam, sanguinem ferro haviriam,
Imoque gratam victimam Acheronti immolem.
Osmanne fide semper, hic rursus tuam
Fidem reposco: qua impius adurget fugam,
Vestigiorum indicia non lento pede
Insequere. Vivum siste, si possis, mihi,
Ut ipse sceleris digna supplicia exigam:
Si non, cremandum mitte ad immitem stygem.
OSM: Auguste.
ART: Magna scelera non tolerant moram.
Abrumpe verba, et vade.
ARAS: Rex sanguis tuus,
Tuus est Darius filius. Praeceps nimis
Effulminas sententiam, et forsan nimis
Sero dolebis. Sana consilia furor
Dictare nescit. Impetum frena: patrem
Te cogita esse: quem reum damnas? Tuum,
Tuum ipse natum, nobilem partem tui.
ART: Non est meus, quicumque per fraudes meo
Colludit hosti.
ARAS: Forsan erratur. Reus
Est audiendus.
ART: Ubi scelus nondum patet.
Non audiatur.
ARAS: Si Patrem mitem exuis,
Induere par est Iudicem iustum: exige
Causam ad tribunal
ART: Nolo, quid frustra impium
Pietate crimen protegis? et in me impius
Esse haud vereris? Abstine verbis. Satis


page 30, image: s038

Pro scelere filii est peroratum: moras
Nec ira suffert, nec scelus patitur. volo
Iubeoque meritas exigi poenas. Prius
Si quis Darii Regio vidit caput
Radiare ab auro, purpura cingi latus,
Fulgere sceptro dextram, et haeredem mei
Regnis futurum credidit; videat quoque
Illas retortis vinculis stringi manus,
Illam cruore purpuram tingi suo,
Illud revulsum corpore a trunco caput,
Discat que nostra sceptra ab haerede impio
Non posse adiri.
ARAS: Sic inauditum, tuum
Columen, decusque stirpis?
ART: Outinam pirus
Didicisset ista in fulmen accendi manus!
Plagam minorem pectori hic casus daret,
Minusque nostras ipse damnarem moras.
ARM: Auguste, mentem multa dubitantem mihi
Suspicio versat.
ART: Fare.
ARM: Secretam petit
Hic sensus aurem.
ART: Nemo non Regisuo
Fidelis hic est: dicere id tuto potes.
ARM: Criminis Arastus complicem sese probat,
Dum sic Darium protegit.
AR: tantum mihi
Quisquam imputare?
ART: Araste.
AR: Rex nutus tuos
Adoro, et irae tempero. At si me vetas
Loqui in favorem filii, saltem sonos
Paterni amoris excipe, et fari tuam
Sine pietatem, quae tibi vellit sinum,
Aeremque poseit.
ART: Veltace, vel hinc meis
Abscede aboculis: corde pietatem exui.


page 31, image: s039

ACTVS III.

SCENA I.

Gaudet de fraudis successu Ocus et Armindus. Timet tamen Ocus, ne sua ambistioni obsisbat frater alter Ariaspes, quem cum classe redire inaudiit. Spondet Armindus Oco regnum, antequam adsit Ariaspes.

ARMINDVS. OCUS, ARM: INitia rerum fausta sunt. Sortis favor
Et hinc et inde nostra in obsequia venit,
Nihil timoris est super, iacta alea
Certum secundae spondet eventum rei.
OC: Arminde, nunquam fallis ingenio; et manus,
Ministra fida consili, optato exitu
Coronat astus. Quamlibet nostra tamen
Darius arte victima in ferrum cadat,
Et praeparatos Arsames subeat dolos;
Nondum tenemus sceptra, nec nostros adhuc
Diadema crines lambit, aut ostrum latus.
ARM: Semper timore vapulas. Sed quid subest
Quod impedire valeat ad solium gradum?
OC: Adest propinquus littoris Ariaspes, cui
Imperia classis genitor augustus dedit.
Prius ille matre genitus, ad regnum quoque
Prius est vocatus: Iura sic patriae volunt.
Sibi ille sceptra a fratre patietur rapi?


page 32, image: s040

Et me priorem patris augusto feret
Solio sedere? obnitar? in vanum cadet
Conatus omnis. Parva amicorum manus
Me sequitur, illum exercitus; cuius fidem
Habet obligatam.
ARM: Vana suspicio tihi
Has fingit umbras. Ille cum vastis adhuc
Luctatur undis. Sique me radius spei
Non fallit, et secunda non vertit suos
Fortuna cursus, antequam ripae labrum
Proiecta mordeat anchora, in solio patris
Iam tu sedebis. Erige asluetum arduis
Generose Iuvenis pectus, et mentem excita
Dignam futuro Rege! Quo genii vocant
Tui calores, perge: generosis adest
Fortuna coeptis: fata fortunam adiuvant.

SCENA II.

Arsames visa eminus classe dubitat, anhostilis sit: Mittit, qui ex turri speculetur, et signa observet. Ducem alium, qui littoradefendat. Interim praelio umbratili iubet Victoriae praeludi.

ARSAMES. MILITES. ARS: DE turris apice lumina emissa in mare
Videre classem: an hosticam, an amicam? nequit
Decernere oculus. Nebula, guae vasto tegit
Volumine undas signa spectari vetat
Inscripta velis. Quidquidid fuerit, tamen
Non imparatos esse nos bello decet.


page 33, image: s041

Hinc tu propinquam littori Ormunde ad plagam
Excurre prompta militum accinctus manu,
Campumque cautus obside: frequens equos
Ripas oberret, ne quis admota anthora
Mordeat arenas hostis, et campum suo
Inundet omnem milite. Ad culmen redi
Sed tu Caliphe turris, et vitro procul
Rerum sitarum iudice explora notas
Quas vela produnt; Solis an speciem gerant
An picta Lunae cornua; et quidquid tibi
Speculator oculus dederit indicii, ocyds
Mihi renarra. At interim, magni Duces,
Exercitati Martis exemplum date:
Educite omnem militem, aspectu sui
Qui mihi paratam sponde at victoriam.Fit pugna umbratilis [(reading uncertain: print washed out)] .

SCENA III.

Ocus viso Philete Ariaspis servo, arguit adesse Ariaspen fratrem, et spes suas everti: solatur eum Armindus, et animo erigit spe etiam per hunc obicem penetrandi.

Ocus. ARMIS. OC: VIdi ipse: iam quod fabula putatum est, migrat
In veritatem: hoc ipse spectavi loco
Servum Phileten fratris Ariaspis, Gradum
Hic praevolavit nuntius, fati mei.


page 34, image: s042

Pratris propinqui: quin refert, Ducem arduas
Trahere catervas militum, vastam quibus
Tenuit Cairum. Et ecce non vanum metum
Arminde nostrum; iam que regnandi meae
Spes dissipatae, turbini fumi pares
Ivere in auras,
ARM: Debilis nimium tibi
Vis est in animo. Nulla generosimihi
Adhuc procella pectoris frangit sinum.
Spero superesse tramitem, quo me calor,
Per densa quamvis arma, victorem ferat:
Sique moriendum fuerit Armindo tuo,
Tamen imperabis; patria securus potes
Sperare sceptra; sitamen patem spei
Manum admovebis Melior impavidas amat
Fortuna mentes, dexteram pavidam sugit.
OC: At ecce cardo Regiae insenuit: pater
Suo e recessu laetus exportat gradum.
ARM: Quin et Philetes: quid novi ad patrem ferat,
Est audiendus:pestea antiqua side
Consilia fana suggeram, per quaetibi
Desiderato liceat eventu frui.

SCENA IV.

Philetes refert Regi adesse Ariaspen. Osmanus adducit captivam Aspasiam. Ex litteris ab Aspasia, dum caperetur, dilaceratis, eruitur sensus proditionis; ex sigillo noscuntur esse Regis Thraciae; ex Epigrapha arguuntur ad Darium datae Quaeritur ex Aspasia, quis auctor? ad quem datae? cur laceraret


page 35, image: s043

PHILLTES. ARTAXERXES. ARSACES. Ocus-ARMINDUS. OSMANUS, ASPASIA. PHIL: NOn ante Phoebus litora Hesperii maris
Fesso subibit lumine, ante oculos tuos
Illum obsequentem iussibus cernestuis.
ART: Brevis hora longa spacia confecit maris.
PHIL: Rexmagna, vix dum paginam augusta patris
Libavit oculis natus Ariaspes, sine
Mora cohortes convocat. Multum suis
Ordinibus agmon confluit, et equitum globi
Peditumque turmae, et asperi ferto Duces,
Equi et Cameli; et antequam auratas sequens
Aurora portas Cynthio aperiret, suum
Iter auspicatus, militi nullam dedit,
Aut sibi quietem.
ART: Vota praevenit mea:
Hinc expeditum laudo parendi genus.
At forte iam se miles in littus dedit,
Reduxque nostram Regiam Ariaspes subit.
Huc ecce miler properat.
OC: Osmannum reor.
ARM: Est ipse; et una vinculis strictum reum
Adducit.
ART: Utinam filius iniquus foret!
OSM: O REX.
ART: Darium Osmanne constrictum trahis?
OSM: Non est Darius: est tamen, qui, siexptimes,
Quid de Dario referet, et poterit suas
Narrare fraudes. Liberam miles viam
Scrnde venienti. Hac sede stet vinctus reus.
ART: Quis iste?
OSM: Paucis eloquar. Nutus tuos
Facturus ibam, fronde qua multa nemus
Clivum propinquum recreat, si sors meis


page 36, image: s044

Sese Darius manibus offerret: procul
Audio, gementis, nescio cuius, sonos,
vocesque lamentabiles; tacito pede
Vocem gementis insequor; nec me sono
Delusit error. Pectori adpressa manu
Stabat hic utraque, et lumen affixum solo
Immobilis tenebat, atque ipso situ
Prodebat altum pectus adversis agi
Et huc et illuc fluctibus: tacitum pedem
Admoveo propius: ille post altam velut
Animi solutus extasin, primum gemens
vocat Darium; moxque quam tenuit manu
Relegere coepit paginam: accurro ocyus
Tentoque chartam rapere: non timidus meis
Resistit ille viribus; donec videns
Periclitari paginam, hanc ori admovet
Manditque partem dentibus: facto hoc mihi
Suspicio crevit: inde, quam potui, manu
Ex ore partem: rapio fors animi fagax
His de reliquiis integrum sensum trahet.
OC: Si charta plenum deneget sensum, trahent
Tormenta abore.
OSM: Forsa haec plura exprimet,
Quam mihi licuerit. Varia quaesivi: aut nihil
Respondit: aut responsa confusus nimis
Involvit umbris; unde non aliud sinu
Eruere potui, quam quod a Thracum ultima
Regions veniat.
ARM: Istud indicium grave est,
ART: Arminde, relege paginam: siquid deest,
Quaeretur inde. Arm Epigrapha truncatum refert
Nomen Darii. Magne Rex, serae vide


page 37, image: s045

Regis sigillum Thracii impressum.
OC: Satis
Hoc perduellis fratris eloquitur scelus.
AR: Miserande Princeps! quos Dari in fluctus cadis!
ART: Arminde, num quid charta non dubium refert?
ARM: Lacerum minutal colligi vix dum potest,
Ut eruatur sensus: hae partes tamen
Aliquem patenter prodere videntur.
ART: Lege,
ARM: Legit.
Promissa si constiterit in facto fides,
Commune mecum Thraciae sceptrum geres.
Quid clariora signa venamur? satis
Haec cloquuntur proditum a nato patrem.
OC: Commune spondet Thraciae sceptrum, fide ma
Si servet: Ergo, Auguste, de via tua,
Vel de corona mutuis pactis agunt.
Quodcumque fingas aliud, excedit nimis
Promissa merces gratiam.
ART: Huc vinctum trahe.
Ut probat ipse, quidquid occultum est doli.
OSM: Huc trahite vinctum milites.
ART: In quodnesas
Cupido regni pectus humanum rapit!
Nec iura legum, iura nec divum valent
Frenare iniquas filii in patrem manus.
OSM: Siste; et recurvo poplite Augustum cole.
AR: Sublime quiddam frontis excelsae tenor
Exspirat oculis. Fare, quae charta eft tuae
Erepta dextrae? cuius auctoris? cui
Est destinata? cur minutatim tuo
Lacerata studio? quosve continuit dolos?


page 38, image: s046

SCENA V.

Intervenit Conimbrius: intercedit pro Aspasia: in vincula et ipse coniicitur. Fatetur Aspafia literas illas a Rege Thracia scriptas, se eius filiam; mentitur se ad explorandam missam, ut mortem obtineat. Fingi has docet Conionbrius. Vierque in carcerem conicitur.

CONIMBRIUS, ET QUI SUPRA. CON: HUc ergo sortis casus Aspasiam impio
Furore adegit?
ART: Fare; quid mutus files?
CON: Superi! quid isto in turbine infelix aga m?
Fraenare mentis impetum haud ultra qu o.
Quod iste dirum Iuvenis admisit nesas, e
Quod ad tribunal Regium assistat reus?
ART: Quis impudenter Regias curas suo
Clamore turbat? Vinculis istum quoque
innecte miles. Verba quaesitis meis
Sed tu repone; aut spiritum et vitamtibi,
Ut porio mutus haereas, fer ro eruam.
ASP: Tandem timores ex ve animosus vigor;
Iam te patatae mortis exspectat rigor.
Quid anime dubitas? sponte in occursum vola.
Charca illa scripta Th acia est ma au.
OC: Patet
Confessione propria et norme hoc scelus.
ASP: Quae que exaravit, Regiae est stirpis manus.
OC: Quid poscis ultra?
CON: Vinculis collum meum,
Measque palmasstringite: hunc pede libero


page 39, image: s047

Iubere abire: est innocens. Pro huius reas
Ego falute vinculis palmas dabo.
ART: Quis tu salutis prodigus propriae, tuum,
Ad vindicandam mortis alienae aleam,
Caput immolast; et
CON: Servus aeternam fidem
Huic obligavi.
ART: Et ille?
CON: Qui pacem queat
Revehere regno, quam gravis clangor tubae
Martisque fluctus, et procelloso ruens
Populus in arma turbine expulsam fua
Quiete turbat.
ART: Vana, quae Regnisenex
figmenta narras: Pande, quem sensum tegis
Verbis subistis.
ASP: O mihi adventum tuum
Inauspreatum!
CON: Veritas tandem rei
Patere debet. Ista, quam Iuvenem putas,
Aspasia, Regis Thraciae est soboles.
ART: Dii!
Aspasia, Thracis filia est?
CON: Ipsa est. Nihil
Hic fingo: sique fingo, me vindex polus
Ictum urbrato fulmine in flammas agat.
Aspasia Regis filia est; quae inde huc.,
ASP: Tace,
Meque sine causam prodere adventus mei.
ART: Tune ergo Thracis filia es?
ASP: Selimus, tuae
Iuratis hostis Persiae, est genitor meus.
ART: Quae causa in istas te peregrinam plagas
Oriente traxit?
ASP: Ut situm Regni, et viror,
Viresque et arma cernerem, et patri viam
Infirmiorem panderem, qua se suis
Infundere armis posset; et totum face,
Ferroque regnum perdere.
CON: O Regum decus!
Quaecumque loquitur fingit affectu.
OC: Sile
Quid impudente rursus obgannis sono?


page 40, image: s048

Nisi insolentem reprimis linguam, sua
E sede ferro spiritum impurum eruam.
ASP: Sed quia, sinistrae sortis occursu, mea
Sunt lusa vota, et exitu adverso feror,
Quod mihi probrosum est decus, te illud precor,
Ut hoc probrosum dedecus iubeas meo
Sanguine lavari. Malo mihi vitam erui
Quam viva ferre nominis tantum probrum.
Si dici amica mereor, Auguste, hanc meis
Concede precibus gratiam, ut possim mori.
Inimica sisum, Regium quidquid potest
Odium, furorque, et laesa maiestas tua,
In me experire.
ART: Mentis excellae est, dare
Facilem puellae Regiae auditum preci.
Favebo votis, quam petis mortem, dabo.
ASP: O me beatam!
CON: Filia o misera! o magis
Miser Conimbri! tene miserandus senex
Cogar videre mortuam? supplex tuam
Pietatem adoro, si iubes illam mori,
Prins recidi stamen invisum mihi
Auguste manda; iura naturae id petunt,
Ut iuniorem praeeat ad mortem senex.
ART: Quod poscis, impetrabis, invanum haud sinam
Preces abire supplices. Regem scies,
Qui iusta nulli vota polcenti negat.
Osmane!
OSM: Princeps!
ART: Turris atratum in specum
Trahe hos nocentes, quique merucrunt mori,
Morique poscunt, gratiam mortis ferant
Eantque ad imos Tartari ardentis lacus,


page 41, image: s049

ARM: Sapientis illa Iudicis sententia est,
Qua poena, quae decernitur reo, et favor,
Et in rigore Iudicis clementia
Maior videtur, quando inossensa Themi,
Quamcumque poscit gratiam, refert reus.
OC: Auguste genitor, antequam ferrum cadat
In haec reorum capita, non dignum putas,
Examinare, an complices tantae rei
Aliqui supersint. Grande, quodcumque est, scelus,
Non facile in uno sistit: ad plures malum,
Quod praeparatur Regibus, semper meat.
Non et latentes paginae illius libert
Eruere sensus?
ART: Suggeris summam rei.
Ebullientis sanguinis praeceps calor,
Et concitatus pectoris moti furor
Turbavit animum, ne satis rerum memor
Ageret agenda. Vade, minate, et necis
Iam constitutae iusta suspendi iube
Decreta, donec omnis occulti mali
Vis eruatur.

SCENA VI.

ARSACES solus, ac solicitus de vita Darii, post fraudum, que in aula miscentnur detestatienem, statuit dare ad Darium litteras, ut capiti suo consulat.

ARS: O Dari, infaustis nimis
Edite sub astris! O Dari! o luctus meus!
Heu! quam malignus invidae sortis rapit


page 42, image: s050

Tua vela ventus! quanta tempeftas movet
Mare inprocellas; quae supersuso tuam
Mergat salutem turbine O Regum vices
Aulaequive fraudes. Nullus hic tutus potest
Suae esse famae:nemini splendor sui
Non saepe nocuit nominis Si quem evehit,
Dignoque lucis publicae in solro locat,
Hunc nubis atrae livor obvolvit sinu
Ollm patebat aula virtuti, Themis
Cum iusta mundum regeret, et starent sui
Meritis honores. Aula nunc scelerum est domus,
Legum pulchrum, iuris extincti specus,
Curia Draconum, saeda Serpentum schola,
Hic livor innocentibus claudit fores,
Nocentibusque pandit; hic mendacium
Fuligine atra nominis honesti diem
Obscurat: hic se luxus ostentat: furor,
Hic saevientes excitat flammas: doli
Omnisque fraudes generis hic sedem suam
Posuere: nemo conscius recti hic potest
Securus esse nominis, famae, sui.
Oquam te abesse Regiae tantis velim
Dari procellis! sed status praesens rei
Aliud requirit. Carcer Aspasiampremit,
Et innocenti mortis incumbit metus:
Quintua laborat fama, quam morsu atterit
Canina rabies: Ergone Aspasia occidat,
Ne te calumnia opprimat; nesistuae
Inimicus ipse gloriae, aut hostes tui
Nimium triumphent fraude satiati sua


page 43, image: s051

Tibi redeundum est, Illico hinc fida manu
Dabo imminentis nunciam chartam mali,
Suo ut Darius consulat capiti redux.

ACTVS IV.

SCENA I.

Darius intelligit Aspasiam carcere detineri. Petit et Custode admitti. Negat hic: ille ferrum stringit: Excurrit manipulus militum ad vim artendam.

DARIUS, ARSACES. CUSTOS TURRIS, MILITES ARS: QUid plura memorem? Denique insanus Pater
Et illum et illam carcere includi iubet,
Et innocentes ultimas moriti dari.
DAR: O fata!
ARS: Querulis pone lamentis modum.
Hinc ego recessus intimos aulae peto,
Ut hinc latentes hauriam senius Patris,
Quos praevenite liceat, et iusta tui
Defensione capitis, inftantis wecis
Discrimen amevertere. Hic reditum meum
Operire Princeps.
DAR: Ergone Aspasia innocens,
Regia puella fanguine haud impar mihi,
Mihiobligata sponsa, sub rigidae iacet
Squalore turris, forian infami caput
Datura ferro? O Arsaces! quem tu mihi
Exulterasti vulnere immani fibras!
Ergo illa forma caelitum, cuius caput
Dignum coronis mille, millenis manus


page 44, image: s052

Radiare sceptris; illa, tot lusis procis,
Soli Dario sponsa, servili pedes
Onerata ferro vinculis collum, manus
Resti implicata, carceris in antro gemit?
Et hoc Darius languida dextra serat,
Pigroque ferro? verus in flammas amor
Ensesque et arma prodigus vitae ruit.
Concede miles semitam, ut rumpam fores.
Quae pertinace pessulo insonti diem
Claudunt puellae.
CUST: Regio haec iussu latet
Inclusa turri. Regias nulli licet
Violare leges.
DAR: perfide, audebis meis
Obstare votis? Pessuli obiectas moras
Aut rumpe velox, vindice aut ferro tui
Rumpo medullas pectoris.
CUST: Vim armis cave
Inferre iuvenis.
DAR: Quod meis precibus negas
Manu impetrabo.
CUST: Ad arma, ad arma milites
Exit manipulus militum ad custodiam turru

SCENA II.

Aspasia tumultu excita ex turri Dario exprobrat amoris inconstantiam. Tentat Darius penetrare. Miteitur ad Regem, qui de violentia queratur Ipse Darius ad Regem provocat.

ASPASIA ex turri DARIUS.CUSTOS. MILITES. ASP: DArius hic est. Perfide! infamis! latro!
Tyranne amoris! Huccine armata manum
Ferro attulisti, ut inferas mortem mihi,
Quam blandiente fronte, quamfictis dolis,


page 45, image: s053

Mendace verbo, perfide pacta fide
Toties peremisti?
DAR: O Dii! quod me ferit
Ex arce fulmen? quam video formam.
ASP: Vides
Illam scelesto luminum aspectu, cui
Sua brevis hora lumina eripiet nece;
Quaeque inde saevis unguibus vindex tuos
Harpyia in oculos irruet.
DAR: Superi! meam
Eripitis animam pectore! infelix Dari,
Quod fulmen audis? Unicum hoc doleo...
ASP: Doles
Quod me sub istoturris infamis specu
Gravem catenis aspicis, sed nontua
Manu revinctam? Ah! perfide! hoc forsan doles.
Quo cruda patris ira, et immanis furor
Atrocitatem barbaram hoc facto sui
Praeoccupavit filii!
DAR: Aspasia! O Dii!
ASP: Diitonante fulminum occursu, tui
Sacrilegia oris, fraude iuratam fidem,
Fictos amores, vera crudelis sinus
Odia expiabunt. impie! immanis ferox!
DAR: Amor dolori p ugnat, et amori dolor.
Tormenta superant: impos abripior mei,
Aperite amori iniurias nostrofores.
CUST: Adarma, ad arma milites. Hinc tu celer
celus insolentis Iuvenis ad Regem refer.
DAR: Absiste cursu: nuntii me huius decet
Subire munus. Regias arues patris
Ego repoico. Siste: me par est doli
Telam explicare; qua male opprimitur sui
Fides Darii, et innocens fictum luit
Aspasia crimen. Audiat amantis Pater


page 46, image: s054

Defensionem silii, ac innoxiae
Integritatem amantis. Huc propero mei
Honoris actus nomine, et amoris fide.
Aspasia, veltu, libera catenis, mihi
Iungere; vel Darius in sortem parem
Coactus, ista turre iungetur tibi

SCENA III.

Ocus reducem Ariaspen salatat. Conatur ei perses ??dere, Patrem, excluso a successione in regnum Dario in Arsamen neglecto etiam Ariaspe inclin are. Sed non omnino persuadet.

Ocus. ARIASPES, ARMINDUS. OC: TUus. Ariaspes, reditus o quanta mihi
Dulcedine afflat pectus! et tuo frui
Amore gestit!
ARI: Unica o cordis mei
Frater, voluptas! quantus aspectu tui
Mihi liquentis gaudii sensus fibras
Animumque tangit! Frater, at reditu meo
Si quae voluptas in tuum pectus fluit,
Cur non ab oculis promicat? cur non color
Enubilati cordis in vultum meat?
Cur maesta nubes, mentis oppressae nota,
Alias serenae frontis in caelo sedet?
non vilis animus, nec metu trepidus tibi est.
Us insolentes hostium ad motus gelu
Cor obrigescat, diffundens eat
Pallor per artus: ergo quis sensus tibi
Suspendit animum? quaeve de arsano sinu


page 47, image: s055

Educta nubes aream frontis tegit?
Effare causam. Sanguinis iure est mihi
Commune fatum, quo vel adversans premit,
Vel fausta te fortuna, mi frater, levat.
OC: Haec ipsa causa, quae sacit nostrum aibi
Commune fatum, pectus in fluctus agit.
AR: An forte fratrem cernere Ariaspen grave est?
OC: Imo hoc molestam pectori plagam imprimit,
quod non licebit forte te diu frui.
AR: Unde iste pavor est?
OC: Turbo, qui capitituo
Propius minatur, hunc mihi incussit metum.
AR: Adeone vilem pectore sub isto putas
Animam hospitari, cuius in sinum furor
Metum refundat Thracius? Si sors petat
Meam experiri dextram, ferro sciam,
Quod vilitatem nescit, inimicae manus
Hebetare vires, perque calcata nostium
Capita triumphum ferre.
OC: Sed metuo tamea
Gravia Ariaspi damna; non quibus fremit
Externus hostis, sed quibus tectae domi
Fraudes struuntur.
ARM: Mente quaevolvat Pater
Consilia, nescis. Ille post fatum suum,
Paterna regna, purpuram, et solium Arsami
Decernit uni: teque, quod iniquum aestimo,
Haereditate patrii sceptri exuit.
Aperegrina narras
ARM: Falsa quae vellem! Rei.
Addisce seriem sratris ex ore, et tuae
Consule saluti.
OC: Genitor, ut nosti. sui
Fluere in Darium voluit Imperii notas
Prioritatis iure, quod leges iubent,


page 48, image: s056

Veteresque mores patriae, ut natu prior
Prior imperaret Persiae. Quin, ut forat
Solennis actus, et Sacramento fidem
Iuraret omnis populus, indictus dies
Atque hora fuerat.
AR: Ipsesum testis rei
Et ipse praesens adfui.
OC: At facti tamen
Post poenitudo subiit; atque animo Arsamem
Complexus, hnuc ad iura regnandi eligit,
Et esse sceptri patrii haeredem iubet.
AR: Prius at Dario iura natura favent.
Qui prior in auras venit, ad regnum Patris
Prior vocatur.
ARM: Quando commotis tumet
Animus procellis, mensque sab densa latet
Sepulta nube; non facile Legum nitor
Penetrat ad oculos.
OC: Vana suspicio, leve
Fingentis animi somnium, fallax color
Excogitatisceleris, offensi patris,
Et dignitatis regiae, huc mentem trahit,
Ut a paternis iubeat exclusum bonis
Reum Darium; et noxium dirae caput
Subdere securi. Namque (quod credi vetat
Darii amabilis indoles, recti tenax
Virtus, et altus mentis heroae vigor)
Arguitur arma Thracia in nostrum dolo
Traxisse regnum: cumque comm ssum scelus
Torqueret animum gravius, arreptafuga
Tentasse tanto turbiniregni caput
Subtrahere.
AR: Verbis pauculis grandis latet
Comprensa moles; quaeque, nisi frater, tuo
Venitet ore, posset, arbitrio meo.


page 49, image: s057

Dolus putari. Sed sit, ut credit Pater
Reus Darius, trax t rupta fide,
In Persiam arma Thracia: at quonam mode,
Salvis parentum legibus, quarum vigor
Natu priorem patris ad solium vocat
Haereditatis iure, quonam, inquam, modo
Me iuniorem genitor ad regnum potest
Fratrem vocare?
OC: Tangis, Ariaspes, mei
Causam timoris. Hinc mihi in pectus subit
Non una cura, hinc frontis extinguit iubar
Inducta nubes. Regios nam si Arsami
Consert honores (falsa nisi lusus mihi
Praesagit animus) multa confundet furor,
Et merta fratris fulmini Ariaspes erit.
ARM: Suspicio non vanat nec levia hanc mihi
Indicia produnt.
OC: Forsan hic finis fuit
Te de remota, et dissita toto mari
Plaga advocandi. Si sapis frater, cave
Laqueis volentem involvere paratis pedem.
ARM: Consilia fratris sequere, quae dictat fides
Germana fratri. Donec hic turbo suos
Ponat furores, Regiae accessu abstine,
Tutoque positus littore undantes maris
Specta procellas. pendula, o Princeps, diu
Consilia versas. Sortis hic punctum est tuae,
Tuae et salutis.
AR: Quidquid adfertis, mera est
Suspicio, et umbra; cuius obiectu haud decet
Inobsequentem filium fieri patri.
Aulae subibolmen, ut spectem prope
Suspecta caeli signa. Si gravis notent


page 50, image: s058

Iram procellae, consulam rebus meis,
Dubioque nantem Nereo ad tuum sinum
Navim reducam. {* Abit.}
ARM: Sed repentino, cavo
Ne quae procella turbine involvat ratem.
Oc Arminde, res est perdita, et nostri labat
Fortuna voti.
ARM: Grandior mens est mihi.
Quam quae ruenti sponte se dedat malo.
Consilia tempus rebus ambiguis dabit.

SCENA IV.

Darius apud patrem fatetur suos in Aspasiam amores: negat a se quidquam doli aut perfidiae in parentem tentatum.

DARIUS. ARTAXERXES. AULA. DAR: NUnquam fefelli genitor, ut turo queas
Integram adhiberi filii dictis sidem:
Dignare genitor filio, Rex subdito
Concedere aurem.
ART: Parce nominibus sacris
Quae tam pudendo scelere violasti impie.
Auctoritatem regiam qui non colis,
Beaignitatem Patris a me non feres.
DAR: Qui plura flectit astra, cui clausum est nihil
Intra recessus pectorum, is novit meo
Nil prodiisse abore, quod merito queat
Dolus vocari: novit Aspasiam mihi
Coli ac amari: nec minus novit, nihil
Penetrasse in istum cordis erecti sinum,
Quod involuta fraude violaret fidem


page 51, image: s059

A me parenti iure iurando, et diis
Regnoque dictam. Summe tu rerum parens,
Cui, quidquid oculos effugit bostros, patet
In luce clara; tu mei causa Deus
Loquere patronus, meque non nocuum tuo
Protege favere.
ART: Mutus ad gemitus tuos
Dum silet olympus, te reum loquitur fuga
Tentata per te, adventus Aspasiae, doli
Testis character; teque et Aspasiam simul,
Scelere retecto, morte damnari iubent.

SCENA V.

Interrumpit Osmanus, qui vinctam Aspafiam addu. cit. Deprecatur pro illa Darius. Rex per ireniam spondet connubium. ubet per Osmanum parari thalamum mortis.

OSMANUS, et qui supra. OSM: ADsum executus iussa, Rex Regum, tua.
En huc puella Regia propinquat gradum
Quam postulasti.
DAR: Caelites!quod me ferit
Fulmen inopinum! videone Aspasiam? o Dii!
Prius subacti carceris clausam specu,
Nunc sub catenis video! Quod vulnus mihi
Dilacerat animum? Magne Rex, si quam mihi
vitam dedisti, rapere constituis, nihil
Tuis repugno iussibus: pronum caput
Subdam securi. Quando me titulus premit
Auctoritatis Regiae, et nomen Patris,


page 52, image: s060

Cervice prona, ut filius, et ut subditus,
Obtemperabo In Principem, et tanto satam
Sanguine puellam, iura quam praebent tibi
Auctoritatem? ut morte tam misera queas
Eripere vitam innoxiae? Quodnam scelus
Facit nocentem? Filium forsan tuum
Temere adamavit? Hocne tam dira nefas
Morte expiandum? non nocens culpae est amor,
Quemcumque amarit.
ART: Facilis affensu tuam
Probo rationem, et dedo me victum tibi.
Amantem amavit: hoc fatest: par est suo
Voto potiri. Fine ne careat suo
Affectus iste mutuus, iungi duos
Rex iubeo amantes, hosque confortes volo,
DAR: O me beatum!
ART: Osmane.
OSM: Rex.
ART: (Propera ocyus,
Ut ante dixi. Regium thalamum pata:
Studio Hymenaeus iste celbretur tuo:
fac gemina eodem vinculo stringat fides
Connubialis pectora. Huc propius gradum
Regina. Sponsum cerne. Sit faussus tibi,
Tibique Hymenaeus. Ite, quo fatum vocat.
DAR: Heu! capio tectam fraude verborum dolum.

SCENA VI.

Dum ab osmano adducuntur, Aspasia exprobat Dario violata promissa connubii, et msides amores, quo graviter percellitur Darii animus. Hinc petit vincula demi Aspasiae, et sibi imponi: contra Aspasia detrectat illsus precibus vitam obtinere.


page 53, image: s061

DARIUS. ASPASIA. DAR: ASpasia!
ASP: Et audes nomen impura meum
Scelerare lingua? Corde cui cecrdi, cadam
Etiam scelesto ab ore; nisi prius tui
Me oris veneno cadere, quam ferro velis.
DAR: Quae dura frontis scena? quod amato cadi
Ex ore tonitru? Quae tuos nubes tegit
Regina vultus? Unde tempestas tonat
In innocentem, quique adoravit tuos
Constans amores?
ASP: Perfide!
DAR: Aspasia tuo
Isthaec Dario? cuius aequali stetit
Tenore semper integrae mentis fides?
Ergo ego nefandus proditor? Nisi me tui
Amor teneret, nullus his laqueis manus
Strinxisset unquam: nulla praesentem in statum
Sors impulisset, vertici ut meo incubans
Fatum timerem. Quid loquor? Fatum meum?
Non istud horret animus: at fatum tuum
Regina plango.
ASP: Fata si capitis mei,
Et hoc sinistraesortis aspectu tibi
Cor vulnerari crederem; casus meos
Gaudens subirem: hic ipse cruciatus foret
Pars ultionis. perfide! at poenas meas.
Meaequive sortis ultimos casus amas;
Quos hunc ad spicem mortis et vitae impio
Doloreduxisti.
DAR: Umbra quam tetrain meos
Se fundit oculos, mensque confusis iacet
Sepulta tenebris; unde vox migrat labris,


page 54, image: s062

Solumque ciliis lacrima exundans cadit.
OSM: Eripior ipse mihimet, et mixtus stuper
Pietate me catenat, et prohibet loco
Pedem moveri. At Regios ultia vetor
Differre iussus. Principes, tempus monet
Urgere gressus; non licet moram amplius
Hac trahere in aula.
DAR: Osmane, pietatem tuam
Imploro supplex: ultimum officium esso
Non denegabis Principi: duris manus
Laqueis puellae Regiae exsolve, et meis
Superadde manihus: precibus hoc dona meis
Osmane; laqueis libera innocuas manus,
Tantaequive gemmae stirpis affectu pio
Concede vitam.
ASP: Milites, vestram fidem
Adiuro tectae precibus his fraudes latent:
Ite, ite, quo vos Regis imperium iubet,
Mori volentem ducite. Odiosum nimit
Mihi foret auras trahere, si vitam mihi
Hic impetraret, Ite: me libeat sequi,
Praevolo morantes.
OSM: Quanta soemincae viget
Conftantia animo.
DAR: Ah! sentio ex ima mihi
Cor sede velli, et spiritum e venis trahi!

SCENA VII.

Arsames incidit in rixas militum, dumque componere tumultum nititur, ab Ernesto, ut constitutum erat, nullo advertente occiditur.

ARSAMES et MILITES rixantes. ERNEstus. ARS: QUis saevus iste fulgor armorum manus
Vestras obarmat? quis furor mentes movet


page 55, image: s063

Ut in cruorem mutuum dextra impia
Mergatis enses? iubeo, panatis manu
Immite ferrum. Rex iubet. Nemo meis?
Nemo imperatis Regiis morem gerit?
Hac parte miles impetum armatum preine:
Tu parte ab ista medius in ferrum rue,
Immitte telum iurgiis. Ipse irruo,
Et ense seindo semitam. Pacem impero.
Eheu! cruente proditor! vulnus viam
Animae exeunti fecit. heu! pereo.
ERN: At ego
Vivo, et triumpho! iactus ibi teli stetit,
Quo detinavit oculus, et rexit manus,
et quod stupescit animus, ex tanto grege,
Immane nemo dextera advertit mea
Venisse telum: militum totus globus
Fugientis instat tergori. Nimium mihi
Fortuna favit! Istud est unum super,
Ut, quod patratum est, resciat Princeps meus.
Huc verto cursum, Qualis accipiet necem
Fratris perempti? qua voluptate audiet
Iamsibi patere Regium ad solium viam!
Me quoque beatae sortis aspiciet favor.

SCENA VIII.

Ephaebus iurgio excitus incidit in Arsamen iacenit, expirasse credit, et properat nuncium ad Regem deferre.

EPHOEBUS. EPH: AUdisse videor iurgia, et saevis procul
Collisa furiis arma. Quid video? Heul meus.


page 56, image: s064

Meus ipse Princeps, sanguim immersus suo
Iacet peremptus! spirat? Heu! tota e sinu
Migravit anima! sed ubi servorum manus?
Ubi est suorum militum cohors? ita
Vel miles ipse Principem occidit suum,
Velinter hostis arma deseruit, fuga
Elapsa tuiba; quid mihi auxilii est super?
Frustra est: adempta vits revocarinequit.
Id restatunum, ut unicum tantae rei
Maestum ad parentem deseram, et sceleris reus
Meritas peracti criminis poenas luat.

SCENA IX.

Ernestus deducit Ocum et Armindum ad corpus occisi, ut rebatur, Arsamis; narrat patratae caedis modum. Suscipitur consilium et de Ariaspa opprimendo.

Ocus. ARMINDUS. ERNESTUS. ERN: HIc ergo, qualem optaveras, fratrem vides
Mea peremptum dextera, et tandem suo
Tabo innatantem,
OC: Arminde, quid tardas gradum
Ades, suoque sanguini immerlum vide.
Quem ferre vivum nostra mors fuerat: vide,
Nostraeque adora sortis auctricem manum.
ARM: Videone? Certe video: non fallor: iacet
Ferro peremptus Arsames, Charum caput!
Pulchroque digna encomio Ernesti manus!
Oc Generolus iste mentis intrepidae calor
Suo labore praemium dignum feret.


page 57, image: s065

Quod sisecundo sortis inceprae gradu
Cursus feratur, praemii compar erit
Mensura facto. At quomodo tanta tibi
Felicitate cessit audacis manus
Tentata vittus? Nemo venienti obstitit?
Nemo imprimentem velnus advertit? tut
Manu cadentem nemo spectavit? fugam
Nemo imperavit?
ERN: Tele successu stetit
Facinus peractum, quale conceptum fuit.
Hic ficta nostros inter est rixa, et furor
Simulatus irae: dumque ferverent manus,
Ferrique sonitus, Arlames velox gradu
Advolat, et iras ponere, ac ferrum iubet:
Nemo obse cundat. Ille commotus, suos
Propius adurget milites: instant, manu
Eripere tentent arma. Dum retro Arsames.
Hortator instat, tacitus a tergo gradum
Admoveo, et ictum signo, mox lateri imprimo
Ensem sinistro. Serviit votis favor
Sortis secundae. Vulnere excepto cadit,
Vix bina verba fatus: heu! pereo! et perit.
Dum nostra coepit turba simulatam fugam,
Omnis fugacem miles insequitur; retro
Nemo revolvit lumina, extremum sui
Casum ut videret Principis.
OC: Quome beas
Erneste fato!
ERN: Sponte quae votis tuis
Fortuna sese infudit, haec meum quoque
Facinus benignae fiontis arrisit ioco,
Discrimnique mortis eripuit caput.
ARM: Etneste! quem te dixerim? Etneste, omei


page 58, image: s066

Unica voluptas cordis! Erneste, o tui
Columen, salusque Principis! perte cui
Diadema partum, et strata ad augustum via
Solium parentis.
ERN: Eigo quid nectis morasus,
Lentoque partum graderis ad regnum pede
Auguste Princeps? stringe fortunae comam,
Quam tibi saventem porrigit. Quando savet,
Est occupanda, Cuisemel seseobtulit,
Si negligatur signius, nunquam redit.
OC: Obex secundus ante rumpendus mihi est,
Quo praepedita remanet ad regnum via.
ERN: Quid restatigitur, quodtuis gravias queat
Obsistere ausis?
OC: Arsames equidem iacet
Eoedum cadaver: dexterae hoc Ocus tuae
Erneste debet: fraudibus nostris iacet
Eriam Darius, vel prope imperio Patris
Dolo involuti, nullius culpae reus
Iacebit cat adhuc vivit Ariaspes, cui
Diadema leges afferunt; forte et favet
Patris voluntas.
ERN: Mentis heroae vigor
Qualis calente in corde tibi, Princeps, sedet,
Non debet umbra retrabsvani merus,
Quando coronae Regiae invitat iubar.
ARM: Consilia Princeps, arripe Ernesti. Nihil
Iter occupabit, si audeas. Aue ax manus
Fortunae euntis, quo volet, fiectet rotam.
ERN: Qui te sequuntur, viribus, et armis valent,
Ut te locare Regionm solio queant,
Et, si occupare quispiamtentet, suis
Devolvere armis.
OC: Ergo peragendae modus


page 59, image: s067

Excogitandus fraudis est. Loco pedes
Hoc subtrahamus, ne qua suspicio dolum
Nostrum aucupetur.
ERN: Si quis insidias tuo
Capiti parabit, sta removebit manus.
ARM: Quaecumque te fortuna versabit, comos
Ibo tuis periculis.

SCENA X

Ephoebus deducit Regem ad corpus Arsamis. Reperitur adhuc vivus; narrat se Oci fraude ita sauciatum; Darium dolo accusatum; ut ipse sine obice ad regnum grassaretur.

EPHOEBUS [(transcriber); sic: EPHEOEBUS] . ARTAXERXES. ARSAMES. AULA. EPH: PAtris dolor!
Funesta scena! Cerne, quem dixi, Arsamem
Turpi peremptum vulnere, et mersum suo
Sanguine cadaver.
ART: Saeva, immitis manus,
Quaecumque ferrum est ausa regale in latus
Imprimere tanti filii. Infelix Pater!
Talem videre filium merui! O dies
Disce de caelo, et nocte funcstum nefas,
Meumque luctum contege!
ARS: O Pater! Pater!
ART: Adeste fida turba famulorum: mei
Pars magna amoris filius vivit suae
Morti superstes. Nate mi! Inctus meus.
Levate maestum pondus obsequio pio,
Et in recessus Regiosinfirmum onus
Deferte cauti baiuli, ubi manans cruor
Plaga obligata sistat effluxum, Arsames!


page 60, image: s068

Fili! mearum prolium maesto patri
Pars magis amata! sare, quisnam ille impius
Tui sacrilegus proditor, cuius manu
In latus adactus ensis exhausit tuum,
Meumque, Nate, sangumem?
ARS: Natus tuus
Meusque frater Ocus.
ART: An narras vigil
Haec, nate, Patri?
ARS: Vigilo, migenitor, nihil
A mente aberro: Frater has costas mihi
Perrupit ense: frater in fratrem alterum,
In innocentem nocuus, in pium impius,
Tuum in Darium fraude confinxit scelus,
Quod morte saeva, patris imperio luat,
Ur fusa per cadavera ad regnum viam
Sibi praepararet.
ART: Filii infaustr! at magis
Infauste genitor!
ARS: Fata subiturus, pater,
Id rogo, supremas silii exaudiprecces:
Siperdis unum filium, serva alterum.
Moriatur unus Arsames, sed innocent
Vivat Darius, seque bis patrisuo
Suamque vitam debeat,
ART: Vivat, modo
Adempta nondum vita sit. Quod me aspicit
Crudele olympo sidus, et rigidis pluit
In me sagittis? Hotreo, et totis meat
Rigor medullis: deficit membris calor,
Et cor fatiseit, Tu gradu celeri vola,
Mei et Darii fata suspendi iube.
EPH: Ad iussa propero,
ART: Vos pia officia meo
Praestate nato. Heu! Ergo numerosa polus
Me prole fecit ante felicem, ut meae
Felicitati illuderet? Fine hoc dedit


page 61, image: s069

Columina stirpit Regiae, ut maesto Patri
Eriperet eadem? Quanta mortales tenet
Illusio animos! Credimus nostram pede
Felicitatem stare firmato: cadit
Momento in uno. Vivimus, morimur, ubi
Dulcedo spirat, noxium virus later:
Ubi forma verna floris invitat manum,
Ibi toxicatum dextra serpentem tenet.

ACTVS V.

SCENA I.

Praecipitem parentis sententiam in Darium latam damnat Ariaspes. Venit in suspicionem, quod ex Oco audierat, quod Rex Darium velit e medio sublatum, ut Arsamen ad regnum evehat.

ARIASPES. ARSACES. ARI: DEcreta mortis aequitas lenta iubet
Sententia proferre. Qui praeceps nimis
Decernit, aequum ut statuat, est iudex tamen
Iniquus. Ore a Regio, lente fluant
Supplicia passu. Genitor, ut nocuus foret
Culpae Darius, ultimam praeceps nimis
Abivit in sententiam. Audiri prius
Reum decebat, an nocens sit, an innocens.
Sic iura statuunt. Filium, posito patre.
Iudex supremam iubeat ad mortem trahi.
Nondum probatum sceleris impositireum?


page 62, image: s070

Non dum vocatum iniura? inauditum? Dii?
Quis ista duri pectoris Scythes probet?
ARS: Hoc iura poscunt, patriae hoc leges iubent.
Iudicia nisi sint gravia, suspendi daeet
Fatale tonitru iudicis Quamvis tamen
Vetante iuris ordine, hac genitor via
Processit, at non aequitas laesa est. Sua
emper voluntas, iuris et recti tenax,
Aequa pependit lance.
ARI: Quid demum patrem
Ad ista traxit, inde moffensam putas
Servasse Themidem?
ARS: Lingua, proh? quantas haset
Iniqua vires, fraude ut insontem opprimat!
Calumniator sedulus in aurem patris
Conficta mille crimina, et totidem notas
Contra innocentem filium ingessit: fidem
Fecere patri indicia.
ARI: Sulpicio mihi
Alia suboritur. Forsan ex alio fluunt
Calumniae ipsae fonte. Simentem meam
Nonfallit error, Arsamem ut solio locet,
Parens, laborat: iure cum nequeat, dolo
Iniqua vota promovet, et aequam Themin,
Legesque regni, et iura naturae impiat.

SCENA II.

Ariaspes accipit nuntium de occiso per fraudem Oci Arsame. Exardet ira in auctorem, a quo etiam sibi dolos strui animadvertit.


page 63, image: s071

NUNTIUS. ARIASPES. ARSACES. Nun: O Me dolendi nuntium castis! ferox!
Et crudus animus! barbarae ferrum maenus!
Infauste Princeps! genitor infelix magis!
Qui perdidisti stemmatis tantum tui
Columen decusque!
ARS: Si timor nullas mihi
Effingit umbras, iste miserandum refert
Fatum Darii. Pectus ambiguum suos
Amat dolores scire: sed metuit tamen
Quaerere, quod horret. Causa quae tantas tibi
Pectore querelas evocat?
Nun: Fatum gemo
Crudele, magni Principis; fatum polo,
Soloque detestabile; heu! fatum impium!
ARS: Miser ergo Princeps occidit, nec me mei
Rumpunt dolores?
ARI: O inhumanus Pater!
Cui dulcenomen patris immanem exprobrat
Crudelitatem! NuN. Sed quid admisit Pater
Atrocitatis, cuius accusas reum?
ART: An forte non est barbarum, insontem necis
Damriare natum et rapere, quam vitam dedit?
Quaetygris, aut quis par dus in catulos suos
Sic efferatur? NuN. At suum in natum pater
Nihil egit atrox
ARI: Nempe non hoc est atrox,
Ferro Dariumtollere? Infelix Dari!
Miserandefrater! NuN. Non ego Darium fleo,
Sed innocentis Arsamis diram necem.
ARI: Quod rursus animovulnus a tonito imprimis?
NuN. Quod ergo vulgus locuitur, Ariaspen fugit?
Lethale vulnus Arsami fregit latus,


page 64, image: s072

Fusoque mixtam sanguinivitam ebibit.
AR: Sed unde lapsum vulnus in costas iit?
NuN. Ignotus istud ensis, ignota et manus
Impressit; at, quod patuit, occulto dolo
Fcatris minoris empta.
AR: Quid monstri refers?
NuN. Libido Regni quodlibet tentat nesas.
Amor imperandi cordis accendit sinum.
Hinc texta ab illo tela, qui voluit manu
Praeripere sceptrum.
AR: Perfide! ac nimium Diis
Invise Iuvenis! Ergo vel nescis nece
Arsame perempto vivere Ariaspensuper,
Qui iure caeli, iure naturae, patri
Succedit haeres? vel meo capiti parem
Quaeris ruinam? nunc video, cur nie procul
Abscedere aula voluit. NuN. En Princeps patrem
Dolore mersum: Cerne, quem immirem, serum,
Crudum vocabas; quantus ex oculis amor
Illi, doloris lacrima mixtus fluit.

SCENA III.

Rex deplorat infelicitatem suam, et Arsamis necem: Euphoebumque avide praestolatur, quem ad sistendam Darii necem miserat.

ARTAXERXES. ALIPIUS, AULA, et qui supra ART: O Sors acerba! o fata crudeli mihi
Astro explicata! Siccine in noflru! male
Et caelum et omnis terra coniuret caput?
AR: Pronum verendis genibus adsterno capu t
Auguste genitor.
ART: Nate, miser andae meae


page 65, image: s073

Prolis reliquiae, sed tamen chara patrit
An tu minoris fratris audisti impium
Crudumque facinus? An, quod effari horreo,
Flendam innocentis Arsamis fratris necem?
AR: Heu, genitor! atrox nuntium, attonitum mihi
Stupefecit animum.
ART: Vive.
AR: Sed melior mei
Pars est perempta. Si prior dextram hanc calor
Adhuc super stes animat, immane hoc scelus
Non erit inultum: hic ensis immersus fibris
Dabit ultionem.
ART: Longa iam mihi est mora,
Quam trahit Ephoebus, iussus imperio meo
Sistere Dariifata.
ALIP: Nisi species rueos
Deludit oculos, ipse quem voves adest,
Sociusque Custos carceris.
ART: Rigidum gelu
Invadit artus. Horreo, et vovco tamen
Audire, quae mens refugit. o utinam mihi
Non sit dolendae sortis augurium hic rigor!

SCENA IV.

Adest exspectatus Ephoebus, refert properatum esse in caedem Darii. Dum suam inclementiam detestatur Rex, adest carceris Custos et mortis seriem enarrat.

CUSTOS. EPHOEBUS. et qui supra. ART: Vivit Darius? an meum imperium otior
Mors antevertit?
EPH: Addidit pennas amor
Pedi volanti, segnior tamen fuit
Quam mors Darii.
ART: Ah! ah! nimis properae manus
In nostra fata! Ah impii, et saevi nimis


page 66, image: s074

Mortis ministri Quid ministrorum manus!
Incuso demens? Sanguinem exhausit meum
Meus ipse sanguis. Fruere iam votis tuis
Scelera e fili; fruere: et Imperii sitim
Exple croore fratris: at fiat tibi
Cruor ille Avarni toxicum, et sulphur stygis.
Fraternased quidrursus ambitio in scelus
Mihi vocatur? Innocens esset, nisi
Faceret noccatem Patris insanus suror.
Suspicio, timor, et ira, tergeminae mei
Eumenides animi, in fata iurarunt tua,
Minate! sed non amplius diei meus
Debes, potesve. Si fui, non sum Pater:
Sed innocentis carnifex. Quid iam tui,
Mi nate, superest? euius invictam manum
Timuere Thraces, integram cuius fidem
Coluere cives; cuius exemplo stetit
Virtus in aula? nate, te genitor tuus,
Tuusque frater (pacis et amoris duplex.
Sed inane nomen) genitor et frater tuus,
Te fraude, et ira, et ambitu regni, et metu
Dedere morti vict mam, Hoc meum est scelus;
Ego te peremi: poena debetur mihi:
Nihil recuso: Mortis iniustum tuae
Tu plecte morte iudicem. Sed qui neci
Mei adfuisti filii, seriem mei
Refer doloris. Cusr. Sisinet, qui cor mihi
Dolor exacerbat, sunus in luctum efferam.
Postquam profundae turris extractus cavo
Ac medius inter arma et aratos viros


page 67, image: s075

Atro in theatro funeris sui stetit.
Cir cumque flexit lumina horroris, nihil
Subiit serenae frontis augustum iubar,
Nihil timoris regium pectus: sui
Similis, amoenus ore, ridenti labro
Circun. cohortes regium lumen vibrat,
Silentioque affabili visus suis
Vale supremum dicere. Hic blandi gravis
Aspectus oculi militum adstantum fuit
Grandis medullis plaga, quosuas cui
Vovere dextras, cuius exemplo inclitas
Saepe retulere ex hostibus victis patri
Regno que palmas, cernerent ferro gravem
Vinctum catenis, morte damnatum, sua
Iam iam daturum colla carnificis manu
Resecanda. Luctus inde communem sinu
Gemitum evocavit, lacrima communem frequens
Gemitum secuta est. Stupuit in rigidam petram
Visus migrasse carnifex; nec iam iui.
Potens, rigabat ipse suffuses genas
Cadente lacrima. Mollis haec pietas, metu
Centurionem perculit; ne, quam fidem
Tibi spopondit, illa naufragium in piis
Lacrimis subiret, iussit abrumpi moras,
Sic nostra pietas impium fecit magis.
ART: Inobsequentem iussibus mallem meis
Fuisse! nullam a subditis suis fidem
Genitor meretur, cuius imperio impio
Talis peremptus natus est. Ah! mi Dari!
Saevum parentis; erro; necsum, nec fui


page 68, image: s076

Tam nobili unquam filio dignus pater:
Saevum Tyranni vindica infamis nefas.
An et Darius lacrimas vestras suis
Cumulavit? an, quod decuit, ultricesnseo
Capiti impre catus fulminis torti faces?
CUST: Nec in ora cecidit lacrima, necin oculis minax
Flamma ultionis. Antequam innocuum caput.
Sub iceret ensi: Vade, dicebat, meum
Propera ad parentem
ART: Siccine hoc dixit, meum
Nec me negavit esse genitorem suum,
Qui filium esse nolui? elinguis dolot
Silere cogit. Ergo secretas voret
Totus medullas: quasque violentus coquit
In corde lacrimas, tacitus et secum gemens
Bino canali luminum in vultum efferat.
CUST: Vade inquiebat, quemque spectabis meae
Vitae exeuntis terminum, patri meo
Ordine recense. Quod mori genitor iubet,
Morior libenter; cuius imperium mea
Morte venerari gestio. Hoc unum mihi
Animi dolentis acrius pungit finum,
Quod me, innocentem, laesa suspectum fides
Faciat parenti. Credidit nimium Pater,
Nimis ego amavi. Iussibus quod me suis
Inobsequentem reddidit, non id, fides
Violatafecit; Regiae at constans amor
Coniugis habendae: quam meae tandem necis
Comitem fupremum video. Tum blando intuens
Vultu puellam: Cernis, aiebat, tua
Quem te malorum adterminum duxit fides,


page 69, image: s077

Amorque constans. Me, licet miserum, tamen
Fidelem amasti. Nulla perfidiae reum
Me noxa fecit; malui causatui
Miserandus esse, quam fide extincta dies
Vivere beatos. Ecce, quam nobis Hymen
Sortem spopondit, quando constrinxit duos
Amoris uno vinculo: est cippus, thorus;
Funis, monile est aureum; mors proxima,
Est coniugalis pronuba; haec est Regia,
Quam tibi spopondit, sortis insaustae iocus,
Olim Darius; cuius innocuus amor
Te de remota Thracia, per tot minas
Exaestuantis Nerei, per tot soli
Ignota duxit spatia, nunc tandem tenes
Portum furoris ultimi, quo te impio
Invidia iactat turbine, et morti obicit.
Ego sum charybdis illa, quaemisere tuam
Sortem rota vi esyrtis ego rabida, tuam
Quae pertinace verbere allisit fidem
Ad ista saxa: ego causa, quod morti innocens
Aspasia in aula Persiae vitam immolet.
ART: Quot actu in uno crimina scelesto patri
Nati modestia exprobat! poenas tui
Fert ille sceleris; tu feres paria suae
Supplicia poenae. At sequere miserandi patris
Lamenta acerba.
CUST: Postubi haec dixit, dolor
Silere linguam iussit, atque imum insinum
Sese re duxit: unde violento impetu
Petivit arcem cordis; ut iam se ferae
Morti coacta vita captivam daret,


page 70, image: s078

Nam mors gelata dextera, aut sors in sinum
Reducta amoris slamma, detersit genis
Vernam rosarum purpuram, et totum imbuit
Sudore vultum frigido: ex anguis rigor
Insedit oculis, pallor in frontem, in labpa
Livor meavit, sanguis in venis stetit,
Nec ulla cordis systole, aut diastole
Vitam indicavit. Quis satis digne queat
Referre, quantus angor Aspasiae intimum
Pectus subierit? Clamor, ac ira, et furor,
Lamenta, et indignatio, et vehemens amor
Inte, in Darium, in se, impetu alterno, e sinu
Ebulliebant: voce se inc aeutam nimis,
Te nimis atrocem conquerebatur tygrin,
Fidum Darium aiebat, infaustum licet,
Tenacem amoris, patrio oppr essum dolo.
Post multa, statuae similis, affixo stetit
Vultu in Darium; et animus interno in sinu
Collectus inse, nescio an pacem suo
Dederit dolori; an ipse suc cumbens magis
Suo dolori cesserit. Solum hoc scio:
In maesta linguam officia revecatam sonos
In hos resolvit: Sic, Dari. Aspasiam tuam
Nimis insecunda deseris rursumsuga?
Nectibi supremo licuit affatu fidem
Testari amanris pectoris? Fragilis mihi
Ponenda vita est, nec prius fasest, mei
Veniam obinere criminis, cuius gravis
Culpa expiarimille per mortes nequit.
Ego temeraria ausa candorem tui


page 71, image: s079

Contaminare amoris, et vanis fidem
Lacessere umbeis: ah, nimis vanis! quibus
Mens perenni nocte tumulatur dies,
At si, patrato ut crimini veniam neges,
Dari avolasti, quid prohibet animam tuam
Fugitiva per vestigia ad manes sequi,
Donec fugacem consequar, et error meus
Venia tegatur, tuque reddaris mihi,
Ego tibi, et umbras inter arctem ur fide
Constante amoris, Ecce te sequor, Dari!
Ah crude! quid fugis? Dari, expecta meam
Venientis animam. Nominis sui sono,
Volut sopore excussus, ubi circum tulit
Oculos natantes lacrimis, tristem sui
Scenam doloris vidit, Aspasiam solo
Stratam in Darium lumine intento, at vitro
Mortis sepulto, dextera appressa ad sinum;
Veluti tacens notaret, ubi vulnus suit,
Quo mors subivit pectus, et vita exiit.
Ubi destitutam sensibus, rigidam artubus,
Totoque vultu pallidam, immotam, et gelu
Vidit rigentem, millies sese impium
Damnavit ipse, millies vilem sui
Testatus ignem amoris exclamat, sibi
Vellacte pastas tygridis Armeniae fibras.
Velduriorem marmore Oebalio sinum
Riguisse nimium! ac inde ad atroces suae
Mortis ministros versus, indiciis pii
Animi, pioque luminum nictu petit
In se, puellae Regiae indignum fide.


page 72, image: s080

Stringi bipennem, et vincula resolvi, quibus
Se praepediri sensit, aspasiam ut sequi
Minus valeret. Annuit miles preci,
Fertumque strinxit. Ille, non iussus, caput
Subdit securi, et mortis extremum suae
Expectat ictum. Plaga vix facit locum
Animae exeunti, flebili voce edidit
Suprema verba: Te mea Aspasia sequor.
Verboque in ipso spiritum exhalat.
ART: Sequor
Ego quoque ad umbras. Claustra Pallentum ultimas
Aperite abyslos; umbra non minor venit
Umbris Averni, filii immittis sni
Rex parricida: pandite Acherontis lacus,
Et me profundae mergite procellis stygis.

SCENA V.

Ariaspes, quod Ocus sibi regum arroget, indignatur, adhortatur suos ad vim reprimendam, sibique natu maiori regnum vendicandum.

ARSACES. ARIASPES. MILITES. AR: AUdax superbum tollit ad nubes caput
Se maior ipso? nec parem ambitio suo
Metuit timori dexteram? an forsan putat
Uno perempto fratre, torpere alteri
Sua ad tuenda iura Frigentem manum?
Non sic rigemus Iure quod nobis dedit
Natura sceptrum, nonferam nobis rapi
Deses, et inultus. Arma si casus petat,


page 73, image: s081

Non vilis ista spiritus magni imbuit
Animi calore. Milites, vestram side
Haec causa poscit. Saepe testatam fidem.
Et dura per pericula, per armae, et faces
Exercitatam Marte generoso manum
In hac arena exerite. Non una est mihi
Per vos relata palma; non una est super
Per vos ferenda. Si cui antiquus calet
Sub pectore animus; ite, quo iustus vocat
Furor Ariaspen, rapite ab indigna manu
Regale sceptrum, fronte ab indigna iubar
Mihi coronae debitae. Hoc Regnisacrae
Leges reposcunt, iura naturae hoc petunt.
MIL: Si cingat illa tempora Augusti Iovis
Circumque fulmen saeviat; si se inserat
Plutonis atri vertici; sisit manu
Rapienda mortis unguibus: nullus pavor
Subibit ista pectora: ad nutus tuos,
Dignosque mente Regi affectus manus
Istae volabunt. Eia, quos animat fides
Debita Ariaspi, queis adhuc bullit cruor
Amans honesti, tendite ad ferrum manus,
Quo reprimatur, quisquis Ariaspi sua
Iura involabit.
ARI: Vestrast constat fides,
Virtusque vestra milites, cuius calor
Tot mihi per acies hostium, per tot minas
Volantium inter tela fatorum, inclitam
Lautum paravit, ista me demum quoque
Ad gloriosum Persiae regnum feret.
MIL: Rumpatur ergo, quidquid obsistit morae.


page 74, image: s082

Non decet inertes esse, quos curae vocant
Regni parandi.
ARS: At unde properantem pede
Osmanus adfert? Multus in vultu pavor,
In fronte nubes, in superciliis sedent
Curae et dolores.
ARI: Quid novi in scenam ferat
Audire par est: postea audace impetu
Ad destinata impellere licebit gradum.

SCENA VI.

Osmanus refert Ariaspi, Regem urgente dolore, quem de Arsamis caede concepit, sibi manus intulisse, adhuc tamen spirare. Properat filius ad patrem.

OSMANUS, et qui supra. OSM: O Dura caeli sidera! o fati rigor,
Semper novorum funerum, et caedis serar
Verende Princeps, Regio vulnus grave
Incumbit animo, praepara mentem, ut feras.
ARI: Quod mihi dolendae olympus iratus trahit
Sortis volumen. Ergo non unquam meis
Satur procellis, semper in gravius malum
Succendit iras? Solve dubitantem in meos
Linguam dolores, nuntium infaustum explica.
OSM: Postquam recessum in Regium sese Pates
Maerens reduxit, fraenaque prementi dedit
Libera dolori, et Arsamem infaustum nece
Dira interemptum flevit, et nullum suo
Datum est lovamen vulneri, tandem suo
Victus dolore, corpus infundit thoro.
Afflicta tacuit lingua, defixum solo


page 75, image: s083

Utrumque lumen haesit, et visus suum
Volvere dolorem mente: dum tandem iubet
Vacare sedem testibus, fors ut sopor
(Sic suspicari licuit) optatam daret
Requiem dolori. At metuo, ne longos quies
Eat ista in annos, atque hic in totam fluat
Aeternitatem somnus,
ART: Auguria refers
Funesta nimium. Et unde? Quae narras, brevi
Constringe verbo, Siiaci in pectus meum
Fatale telum credis, hoc cautus vibra,
Ne, quod paratur pectori vulnus, sui
Dilatione crescat.
OSM: At forsan voles
Nescire, quod iam scire tam cupidus ames.
Quae vulnere animum sauciant, nunquam nitni:
Sero sciuntur.
ARI: Gravius at mentem afficit,
Diutimere vertici incumbens malum.
OSM: Narrabo paucis. Arbitrio quando locum
Vacare vidit, admovet ferro manum,
Stringit, tremente dextera cordi applicat,
Tantoque adurget impetu, ut, si ictus manum
Secutus esset, turba servorum irritam
Opem tulisset, nec tamen tantam attulit,
Ut impediret sanguinis nimbo viam,
Tenuemque aperti pectoris in aegro sinu
Retineret animam.
ARI: Cruda! funesta! impia!
Avara sidera funerum! Et nondum mei
Cumulo doloris vestra satiatur sitis?
Non ergo, gemino fratre sublato, satis
Fusum est cruoris? Non sat unius fuit
Pretium coronae, quam mihi eripuit, suam


page 76, image: s084

Ut avara fortis ira sedaret famem?
Quid egenus ultra potuit Ariaspes dare
Fortunae in escam? Post meos fratres nece
A parricida fratre sublatos, Pater
Thesaurus omnis fuerat Ariaspi: hunc sibi
Fortuna poscit pabulum!
ARS: Frustra reples
Auras querelis; pone lamentis modum,
Et quid parenti debeas, Princeps, vide.
Dum vita tenuis spirat, Ariaspes, gradum
Urge ad parentem, ne prius lethum senis
Extingat Oculos: perge, et extremum imprime
Animae migranti basium, quae de sinu
Est pulsa nigido totaque inlabris sedet,
Piique amoris ultimam expectat notam.
ARI: Libido regni cedat, et superet [(printer); sic: saperet] amor,
Quem debeo Patri.

SCENA VII.

Prodit Ocus iam arrogato sibi regno superbus, cui sui aggratulantur.

OCUS. ARMINDUS. MILITES. ARM: Nunc vides tandem locum,
Quo te secundae sortis evexit favor,
Nostraequive robur dexterae. Ferro iacot
Uterque nostro frater extinctus, vola
Calcata per cadavera ad solium patris.
OC: Sublimis astris gradior, et caelum supra
Tollo beacum verticem! Quam se mihi


page 77, image: s085

Fortuna adaptat! unus imperium dare
Neptunus undis videor, ac unus polos
Terrere telo Iupiter. Certe solo
Menemo maior Persiae imperium regit.
ARM: Quam sceptra honestant dexteram! quantum decus
Addit corona vertici! Solers tibi
Natura Princeps, regias dotes dedit
Et ad imper andum flexit animosam indolem.
OC: Natura parea nil mihi ad regnum dedit.
Quin imperandi iure me exclusum impia
Natura voluit, quando me minimam dedit
Sobolem parenti. Sedteneo sceptrum tamen
Hac invidente. Debeo hoc totum mihi
Meoque genio, et dexterae Armindi mei.

SCENA ULTIMA.

Intervenit Ariaspes, exprobrat suam Oco arrogantiam, uterque praetendit ius ad regnum; res devenit ad duellum. Vincit Ariaspes.

ARIASPES. OCUS. OSMANUS. ARSACES. MILITES. ARI: SCelerate praedo! stemmatis probrum tui:
Adhuc fuperstes vivis, et saso ebriam
Fratrum cruore dexteram sceptro admoves?
Viente me? me fratre maiore? An tibi
Futura tuta regna me vivo autumas?
OC: Fortuna si secunda me ad solium vocat
Ariaspe vivo, noverim ad solium gradi


page 78, image: s086

Etiam invidente fratre. Vel frontem meo
Inflecte sceptro, ut subditum Regi decet;
Vel iste lateris ensis obstipum caput
Flectet sub ictu.
ARI: Inique, si hanc causam lubet
Dirimere ferro iudice; en parem manum.
Credis timeri, latere quod pendet tuo,
Imbelle ferrum? agnosco ventosum impio
In ore martem. Oc, In dextera disces quoque
Calere, quando victima in ferrum cades.
Venerare Regem, iusta quem caeli vocant
Fata ad coronam.
ARI: Fata? Periure, impie,
Etramne trahere fata in obsequium tuae
Feritatis audes? Oc, Fata Regnorum Dii
Suo arbitratu dirigunt.
ARI: Iusto tamen.
Oc, Hoc iusta poscit aequitas, sacram ut regat
Dextra illavirgam, cui datur.
ARI: Sed si dari
Sacra iura poscant, lexque naturae exigat.
Oc, Lex est in armis.
ARI: Impium hoc animum sapit.
Oc, Ferro ministro ad regna pandenda est via.
Sceptrum teneri regium hac dextra decet,
Quae fortiore brachio ferum vibrat.
ARI: Natura, leges, iura, et aeterni Dii
Natu minores filios regno vetant,
Dum adhuc superstes vita maiori favet.
Oc, Abolenda ferro et sanguine est Lex impia
Et iniqua iura. Si prius forte est tibi
Concefla vita. Persia priorem vocat
Me ad sceptra regni, mihi prius populus sidem
Suam obligavit, et sacramento ultimum
Devovit animae spiritum.
ARI: Nempe inclito


page 79, image: s087

Thracis puellae funere, duorum nece
Fratrum superbo, caede non faussti patris
Insanienti, qui tuae ferrum manus
Suo antevertit.
OC: Militum fidae manus
Distringite arma.
OSM: Ad arma generosi viri,
In parricidam ruite, sceleratis comis
Vellite coronam, et spiritum intami sinu
Eruite.
ARI: Miles abstine ferro manum,
At tu superba mente si statuis mihi
Sceptrum involare, parce civili locum
Contaminare sanguine, et mecum veni
In singulare praelium. Victor, patri
Succedat haeres Persiae, et sceptri, et thori.
Si non tumente in pectore, est vilis tibi
Anima, in arenam provoco, prodi, manus
Cum fratre frater consere.
OC: Nec horret manus
Nec trepidat animus; sanguinis nec sum mei
Tam parcus, ut me pigeat hoc regnum meum
(Meum aio, quod tu perfida invadis manu)
Asserere ferro. Pono regales notas,
Diadema, sceptrum et purpuram. Haec victor feret.
Recede miles, pateat ad pugnam locus.
Fit duellum. OSM: Vivat Ariaspes! iura vicerunt, Dii
Favere legi. Vivas Ariaspes diu.


page 80, image: s088

CYRUS.

ARGVMENTVM.

CYRVS, qui antea Darius, Astyagis ex filia Nepos adhuc infans, consignatus Harpago, ab hoc Mithridati rustico, ut feris devorandus exponeretur, miseratione Mithriditatis servatus est; quihuius loco proprium suum filium exposuit. Experturus Mithridatis fidem Harpagus, ad locum, quo exponendus erat Cyrus, devenit: reperit Mithridatis filium, putansque esse Darium nepotem Regium, pridie a se Mithridati traditum etiam miseratione tactus, eum rapit, fingitque suum esse filium, Hydalcem vocat, et ad 18. annum educat. Dum adolesceret Cyrus, semper eximiae aliquid supra coaetaneos virtutis exhibebat. Interim Astyages Medorum Rex aetate fessus, cum successione careret, et Cyaxares Astyagis ex fratre Nepos, Persiarum Rex, Mediae cum numeroso exercitu incumberet, eius sibi sceptrum arrogaturus, de adoptando aliquo adolescente cogita. Deliguntur ad hoc a Daniele


page 81, image: s089

complures iuvens, e quibus unus a Rege assumatur. Eminet inter omnes Cyrus. Harpagus operam pro hydalce, Daniel pro Cyro impendit. Resita involvitur, ut quidquid pro Hydalce adferebatur, Rex de Cyro intelligeret, ideoque iam eum successorem nominare pararet, tanquam nepotem suum. Sed Choaspis et Harpagi interventu docetur Rex hunc esse rustico natum, ausumque Hydalcem putatum Darium, verberibus excipere. Quare Hydalces advocatur, Cyrus ad mortem condemnatur. Arienna inter Armazones celeberrima, quae Susa adventans Cyri auxilio fuerat ab urso liberata, et post ab Astyage exercitui praefecta, indignationem in Cyrum simulans, deposcit sibi eum occidendi munus deferri, et impetrat. Sed memor beneficii ab eo accepti, conservat ei vitam. Ut vero se munere delegato rite functam probat, occiso agno cor eruit, quod simulat esse C yr Mox quia Cyaxares hostis adesse ferebatur, Arienna progreditur in campum: devenit cum Cyaxare ad singulare certaemen, in quo agnoscitur esse Cyaxaris filia: et illico dissidium in pacem, furor in amorem convertitur.


page 82, image: s090

Interea domi paratur prompta renunciandi successorem Hydalcis: sed interventu Mithridatis, narrantis in Cyro occisum esse verum Daerium, res tota turbatur. Supervenit nuntium, Ariennam defecisse ad Cyaxarem, iamque coniunctis armis prope urbem esse. In praecipiti metu confugit Astyaeges ad artes magicas Choaspis, a quo illico castrum eodem in loco excit atur, et monstru munitur: cum quibus confligit feliciter Arienna, et intrepida cum Cyaxare castrum ingreditur. Sub haec Daniel educit servatum in via Cyrum, et gratulatur: dumque castrum inspicit, advertit esse Magicae fraudis opus, et precibus illud in nihilum redigit. Unde apparent, qui eo claudebantur. Diffagiunt Magus et Hydalces: Arienna suum Cyrum, Cyrus Ariennam reveretur: ille ab Astyage Regni successor et Coniux Ariennae; ista a Cyaxare Regni Persarum haeres renuntiatur: et initur matrimonium. Iust: Salin: ad annum mundi 5459. ante Christum 594. Exhibitus Graecii Ludis Nuptiabus Augustissimi Romanorum Imperatoris LEOPOLDI, et CLAVDIAE FELICIT. Archiducis Austriae Anno 1673.


page 83, image: s091

PROLOGVS.

Austria innixa Cruci in orbe imperiali, quem tenent quatuor Saecula, noctem gemit, Solemque suspirat. Docetur ab Himenaeo, noctem hanc esse suae felicitatis pronubam. Iubetur numer are stellas: accipit promissionem Abrahae Gen: 15. ideoque invitatur ad nuptias. Excedunt quatuor Saecula, quae ab electo in Imperatorem Rudolpho 1. hoc ipso anno effluunt: et aperitur Aurora Quinti. Demum per Gloriam Austriacam plenus dies inducitur.

AUSTRA. HYMEN. GLORIA. AUST: O Gemmae! Olympi sidera,
Solisque parvae imagines,
Vigiles oculi noctis opacae,
Soboles lucis, natae in tenebris,
Cedite tandem, cedite olympo.
Semel afpiret pulchra diei
Aurora parens. Austria lucis
filia, Solis languet amore.
HYM: Tibi millenis vigilant oculis
Aurea puri fidera caeli.
AUST: Quid mihi prosint oculi mille,
Si nocte premor?
HYM: Sopor ut tibi sit
Tutior, aether excubat Argus.
AUST: Amo Cyclopem: displicet Argus.
Non amo caeli mille pyropos;


page 84, image: s092

Solum unius tangor amore.
HYM: Cyclops aether pater est Argi [(printer); sic: agri] .
AUST: Nolo sobolem. da mihi patrem,
HYM: Ipse diei pater, est noctis
Filius.
AUST: Ergo, matre sepulta
Lucis in urna, surgat amoeno
Filius ortu.
HYM: iam prope roseas
Aurora fores pandit olympi.
Austria surge: et mecum nitido
Descripta stylo tuo fata vide.
AUST: Video tenebras: Astra minora
Video in tenebris. Maius amamus.
HYM: Quodcumque minus. soboles magni est.
AUST: Maius amamus.
HYM: Quodcumque minus,
Speculum magni est.
AUST: Maius amamus.
HYM: Sors tua in illis tibi depicta est.
Suscipe caelum; numera stellas.
AUST: Numerus stellis est sine numero
HYM: Sic ego stirpem Regina tuam
Multiplicabo.
Ad nuptias! ad nuptias!
Regnis datura Reges,
Et Caesares Germaniae.
CHORUS: Ad nuptias! ad nuptias!
HYM: Felicitatem hae nuptiae
In Austriam vocabunt.
Ad nuptias! ad nuptias!
Ad nuptias! ad nuptias.
CHORUS: Hic tibi felix volvitur annus,
HYM: Qui tibi quatuor saecula claudit,


page 85, image: s093

Ex quo primus sceptra Rudolphus
Tulit Imperii. Iam se rursus
Aurora novi saeculi adornat.
Unde perenni linea ductu
Ibit ad usque
Funera mundi.
Saecula rerum pandite fata.
Cernis? origo est ista tuorum
Diva Nepotum
AUST: Spes mea nunquam
Fixa Tonanti vota fefellit.
HYM: En Austriadum Gloria, Patrum
Veterum laudes trahit in quintum
Regnorum aevum.
GLOR: Ego quindenis sceptra Austriacis
Germana dedi:
Ego venturis aeterna paro,
Usque suprema ad funera mundi.
Sic fata iubent: sic mihi quina
Ipse spopondit vocale DEVS.
AUST: Dicite rerum
Astra sacrarum conscia, clausos
Quinque elementis pandite sensus.
CHOR_I: Austria Erit In Orbe Ultima.
CHOR_II: Austria Erit In Orbe Victoriosa.
HYM: En iam aetatis quintae Aurora
Ridente labro basiat-auras,
Astra minores delete faces,
Austria dignas scande curules,
Quas tibi Patrum Gloria struxit.
Ego cum stellis excedo loco,


page 86, image: s094

Tu perge diem quintae aetatis
Luce perenni spargere mundo.
GLOR AUST: Aurora quinti saeculi
Fugat prioris Hesperum.
GLOR: Ite serenae radii lucis,
Felicitate nati,
Felicitatis auspices.

GLOR AUST: Felicitas haec Austriae est,
Non terminari saeculis.
Ad vesperam prioris
Solem secundi oriri.


page 87, image: s095

ACTVS I.

SCENA I.

Arienna famosa Amazon explicat suos in Cyrum amores eorumque originem ex eo ductam, quod per ipsum liberata sit ab urso.

ARIENNA. AMAZONES. AR: IGnara Patris, Patriae, ac generis mei
Arienna, bellis nata, nec vili, reor,
Oriunda stirpe, Susa Medorum pede
Felice calco. Sed stetit magno mihi
Sors ista precio.
AM: l. Pectoris magni vigor
Discrimen omne terruit.
AR: Sed non meus.
AM_II: Tu visa martem frangere, et medios viam
Scindere perhostes, quaque fervebat calor,
Et hinc et inde caedere obstantes duces.
AR: Quae Martia arma contudi, mortis gravi
Tenebar ungue.
AM_I: Cuius elisum [(reading uncertain: print faded)] manu
Potentiore robur est.
AR: Sed non mea.
AM_II: Erepta fractis hostibus signa, et virum
Strues cadentum grande virtutis tuae
Robur loquuntur.
AR: Pulchra virtutis meae
Cecidisse fulcra, loquitur annosum nemus
Urbi propinquum.
AM_I: Stat tamen, qualis stetit
Media inter arma semper, Ariennt viger.
AR: Stat; aliena dexteta adiutus. Nisi
Benigna caeli sidera dedissent manum,


page 88, image: s096

Putris iaceret.
AM_II: Aliquod Ariennae caput
Discrimen ursit?
AR: Quale non unquam
AM_II: Quis casus? aut quis hostis Ariennae manum
Fregisse potuit? quisve discrimem tui
Capitis repressit?
AR: Forte dum latere meo
Sociae revulsae, nemoris umbrosi avium
Callem secutae erratis, et cervi sugam
Impressa per vestigia notatis, ferox
Et dente, et ungue, pendulam labris famem
Suo ursus antro evolvit, et praedam obviam
Venatur oculo. Mox ubi Ariennam videt,
Labente citior fulmine in pectus ruit,
Et me, prius quam stringerem ferrum, suo
Ferocientis unguis amplextu tenet.
Qua licuit, irae obluctor, et quaero mei
Auxilia ferri. Vanus est omnis labor.
Violentus instat ursus, et fessam solo
Sternit Ariennam; iamque properabat meo
Imprimere dentem gutturi.
AM_I: Auditu mihi
Gelatur animus. Dextera quis opem tulit?
AR: Adest serenae frontis adolescens, cui
Corporis amictus vilior, mentis tamen
Erecta virtus, frontis exertae tenor,
Tractus humerorum, gestus, et morum decor
Nil humile produnt, ille vix viditmihi
Ungue incubantem belluam, exclamat procul.
Attonitus ursus arrigit vultum; at prior
Pernice cursu iuvenis incumbit ferae,
Et inermis, animi robore exerto in manus,
Rictum prehendit, lacerat: e manibus tamen


page 89, image: s097

Elapsa in antrum, vulnere accepto, fugit.
Insequitur ille belluam, et ad antri ostium
Bis terque adacto fuste luctantem opptimit.
Quid inde iuvenis?
AR: Belluae occisae caput
Cultro recidit, mentis heroae, et sui
Testem caloris.
AM: I. Quis tibi sensus fuit?
AR: Qui restitutis esse post mortem potest,
Cum rursus auras bibere vitales datur.
Quid ille demum?
AR: Vive, dicebat, tui
O Virgo Cyri, vivet et Cyrus memor
Ase redemptae Heroidis: nomen tuum
Si scire liceat, patriam, et patrem, et genus?
AM_I: Qui ad haec reponis?
AR: Nomen, Arienna, est mihi:
Ne quaere; dixi, patriam, aut patrem, aut genus.
Mihi Cyrus omnis gloria est, Cyrus pater,
Genusque Cyrus: quidquid Arienna est, suo
Sacrata Cyro est. Inde, plebeio licet
Videatur esse sanguine oriundus, tamen
Meruit amari. Sanguis illustris facit
Illustre, quidquid diligit.
AM_II: Sic est: pares
Aut invenit amor, aut facit amantes pares.
AR: Nullus Ariennae surget Oceano dies,
Nox nulla sudis astra disperget polis,
Quo non memoriae Cyrus occurrat; dies
In Sole Cyrum pinget, in stellis dabit
Nox pulchra Cyrum.
AM: I. Est aequus Ariennae. hic amor.
AR: Iter sequamur, proximae ad muros sumus.


page 90, image: s098

SCENA II.

Iuventus rustica applaudit Cyro de Urso victori.

CYRUS. IUVENTUS RUSTICA. PAST_I: CEcidit cruentus latro silvarum, gregis
Vastator ursus, ille pastorum metus,
Dryadumque terror; ille magnanimae pavor
Unus Dianae; cecidit, et tabo solum
Manante foedat. Trivia, sigrata haec tuo
Cecidit honori victima, invictam manum
Venerare Cyri.
CYR: Summa sit laudis meae,
Patente rictu belluae Ariennam manu
Solvisse forti.
PAST_I: Vivit Arienna, et novae
Vitae parentem grata te Cyrum colit.
Dicite triumphos, quis aut stratam feram
Laethatur, aut victoris excelsum stupet
Animi vigorem, aut gaudet Ariennam frui
Recente vita. Spiritus magnos capit
Laudata virtus. Agite festivo sonet
Pulsata tellus gaudio, atque aer melo.
Satis est, per omnes nemoris umbrosi plagas
Eat inchoatus plausus, et Cyrum canat
Regem iuventus omnis. Huc urii caput,
Hastae inseratur. Tu praei, vos in melos
Acuite voces, Cyre, tu nostros pede
Inscende in humeros victor, et facili tuis
Lege imperare disce; nos, prompti tuis
Parere iussis, capita sub iugum damus.


page 91, image: s099

CHORUS: Vive Cyre, vive, regna,
Mille vive saecula!
PRAECENT: Vive Cyre regiumque
Disce nomen sustinere.
Vera virtus, quae praeivit,
Hanc meretur gloriam.
CHORUS: Vive Cyre, vive, regna,
Mille vive saecula!
PRAECENT: Vive Cyre! noxiarum
Frangere iras belluarum
Quisquis audet: ille novit
Damna regni exscindere.
CHORUS: Vive Cyre! vive! regna!
Mille vive saecula!
PRAECENT: Innocentem quisquis urso
A nocente liberavit:
Ille novit subditorum
Providere commodis.
CHORUS: Vive Cyre! vive! regna!
Mille vive saecula.

SCENA III.

Intervenit Mithridates, putatus Cyri Pater: Miratur plausum. Insinuat Cyro, se non esse patrem, sed natum eum esse nobiliore sanguine. Hinc Cyrus rusticana ponit, post hac in urbe victurus.

MITRHIDATES. CYRUS. MIT: QUid iste plausus? nobili pompa suos
Inter sodales Cyrus exultat meus:


page 92, image: s100

Quod Cyre menti gaudium insedit?
CYR: Pater
Meturba Regem dixit, et laeto exhibet
Officia cultu
MIT: Magna meditatur puer;
Et adhuc acerba aetate maturos sagax
Praecurrit annos. Cyre posthac et patri
Rex imperabis?
CYR: Iura naturae id vetant.
MIT: Rex ergo non es?
CYR: Iura regnandi mihi
Socii dederunt.
MIT: Iure regnandi utere
Et in parentem.
CYR: Non licet.
MIT: Quare?
CYR: DEVS
Suis subesse patribus natos iubet.
MIT: Sed imperandi iura si natis dedit?
CYR: Non inde solvit iura, quae dederat prius.
Deinde. Cyro regna non alia dedit,
Quam quae sodales: hi ptoestatem mihi
Sibi imperandi, iura condendi, probas
Leges ferendi facere potuerunt: nihil
Inde potuerunt iuris e caelo dati
Eripere Patribus.
MIT: Cyre mi, aetatem sapis
Maturiorem, et nobilem prodis tui
Generis favillam. Si ergo me Patrem colis,
Descende solio.
CYR: Promptus est semper tuis
Parere iussis Cyrus.
MIT: O quantum places,
Mi nate, Patri!
CYR: Festa sociorum manus
Abite solitas lanei ad curas gregis:
Haec prima CYRI imperia: vos primis quoque
Aptate iussis.
PAST_I: Debitum populi est, suo
Parcere Regi,
MIT: Nate: quid natum voco?
Domine.
CYR: Quid ista filio Cyro Pater?
MIT: Tua poscit istud indoles, sanguis, genus,


page 93, image: s101

CYR: Sanguis Parentem poscit ut natus colam:
MIT: Ut mithridates pareat Cyro, iubent
Felicioris stirpis excelsae notae.
CYR: Si quid favillae regiae Cyrus sapit,
Mi genitor, esse crede puorilem iocum.
MIT: Iocus iste ludit serium, et ludo emicat
Nativa virtus.
CYR: In suos natos meat
Sanguis parentum.
MIT: Tangis intenti scopum.
In te parentis sanguis illustri meat
O Cyre fluxu. Filius non es meus.
CYR: Quae culpa Cyrum stringit ut amorem mihi
Nomenque Patris subtrahas?
MIT: Nunquam fui,
CYR: At esse semper dixeras: semper tuus
Amor probabat esse te patrem meum:
MIT: Fateor, amavi, ut filium, Cyrum: meo
Quin ante posui filio.
CYR: At nullus tibi
Est natus alter.
MIT: Sed fuit. Fatis tuis,
Ut tu superstes viveres, natum meum
Morti immolari pertuli. Plura haud licet:
Satis hoc sit: alto sanguine, o Cyre, es satus.
CYR: Cyrum ergo generi paria meditari decet.
MIT: Cunis ab ipsis magna meditatus, tuum
Genus probasti.
CYR: Scire nil ultra licet?
MIT: Sat multa dixi.
CYR: Pono pastorem: exuo
Vilem lacernam: generis indicia sequor:
Succedo in urbem.
MIT: Sequere, quo caelum vocal
Nil hmile Cyro Numen et virtus parant.
CYR: Quaecumque mefortuna sublimem dabit
Gradum tenere, dividam tecum meos
Ex aequo honores. Gratiae semper memor


page 94, image: s102

Cyrus, sub ipso corde Mitridatem geret.
Et esse quamvis abnuas, semper mihi
Pater coleris. Filii amplexum cape.
Mrr: Domnium vocabo: patris affectum tamen
Nunquam reponam.
CYR: Filii affectum tibi
Semper rependam.
MIT: Vade, quo virtus praeit.

SCENA IV.

Astyages, iam devexae aetatis Rex, cum successore careret, reiecto Cyaxare suo ex fratre nepote, statuit nobilem alium adolescentem successorem adoptare. Demandat Danieli curam seligendi idoneos Iuvenes. Interim iubet a Choaspe sacrorum Antistite ac Mago Mithram consuli.

ASTYAGES. DANIEL. CHOASPES. Scena refert cubicula Regia. AST: HVmana patimur. nostra maiestas quide
Eminet, et alto despicit vulgus thoro,
Sed sortis illa vertiutr nutu. Dies
Ducere beatos credimur; sed noxbrevi
Seposite spatio candidae luci ultimum
Parat sepulchrum. Vivo: sed nomen Patris.
(O dulce nomen!) sidera Astyagi negant.
Scintilla nostri sanguinis nulla est super,
In quam recline Mediae imperium cadat.
Et cui paramus sceptra? cui nostrum iubar
Fronti insidebit? Ambitu multi calent,
Inhiantque regno; funeris nostri tenet
Cupido multos. Unicum quando tamen


page 95, image: s103

Regnum omne Regem admirtit, et multi ambiunt,
Regnum necesse est opprimi.
CHO: Cyaxarem
Tibi Nepotem frater extinctus dedit.
Iamque ille functo patre Bactrorum tenet
Augusta sceptra: sanguinis iure hic sibi
Regnum arrogabit Mediae.
AST: Nimium arrogat:
Vivumque Regem quaerit Astiagem suo
Deiicere solio. Sceptra qui nimium appetit,
Perdere meretur.
CHO: Id petit, cuius sibi
Natura ius concessit.
AST: Astyagem ut suo
Exuat honore?
CHO: Fata ut Astyagis suo
Honore penset.
AST: Fata ut Astyagis fero
Praeveniat ausu. Quid putas? qui iam diu
Aestu impotente Mediae regnum sitit,
Subdereque Bactris Susa meditatur, dolo
Vacabit omni: Semper in peius ruic,
Semel ire quis quis semitam coepit mali.
Fraus una fraude truditur: nunquam dolic
Ambitio vacua est. Seminis mali indolc
Sobolescit ista pestis, et nullo manum
Adhibente crescit. Nemo non fraudis capax,
Si pectus urit ambitus: semper bono
Periculosa publico est re gni sitis.
Iam constitutum est: Mediae Cyaxares
Non imperabit. Quid? mihi dirum sinu
Alam chelydrum? sorte contentus sua
Imperia dictet Persiae: nunquam meae
Rex imperabit Mediae, sceptrum licet
Spe devorarit.
CHO: Multus hunc civis petit.
AST: Multus carebit, Impium Regem sapit,


page 96, image: s104

Annuere populonoxia petenti.
CHO: Putant
Hunc iure posci
AST: Iure? quis Cyaxari
Regnum obligavit? liberum est: iuris mei est.
Ego ambienti nominis noctem mei
Tumulumque famae, Mediae sceptrum dabo?
In fata nempe nostra ut inveniat viam.
Hoc calle graditur avidus Imperii calor:
In fata poscit aemulum, et nunquam, nisi
Sanguine iacentis, impiam extinguit sitim.
Non imperabit. Semper est civi gravis
Externus haeres. Sanguinem Medum volo,
Patriae fidelem, Civibus gratum suis.
Superis probatum. Daniel, mollis tibi
Excolitur aetas: estne, qui sceptro pares
Olim gerendo spiritusmonstret?
DAN: Tua.
Metuende Princeps, laudo consilis: exterus
Rex nec suorum facile populorum sibi
Lucratur animos; nec suam in cives serit
Benignitatem: genius externus migrat
Facile in tyrannum patriae. Sunt hoc solo
Ingenia sceptris apta; sunt iuvenes, vigor
Quos stimulat altus mentis, atque animi calor.
Genlusque prudens laudat, et virtus probat.
AST: Daniel tuarum partium est, iuvenum chorum
Seligere, quos ad Imperi molem pares,
Paresque ad arma iudicas: at tu Mithram
Consule Choaspes. Fata qui rerum Diis
Ambigua credit, exitum optatum tenet.


page 97, image: s105

SCENA V.

Astyages nuntium accipit, Cyaxarem iam cum potente exercitu advenire, ut successionem extorqueat, Prima hic de Duce cura, Suggeritur Arienna Amazon, et advocatur.

HIRCANUS. ASTYAGES. MEDARSES. HIR: REx magne Regum, functus officio redu
Bactris Medarses poscit affatos tuos.
AST: Adsit: venire gaudeo. Iamquid nepot
Velit, parebit, pacis an studia colat,
Tentare an armis aleam Martis petat.
Ad utramque sortem promptus Astyagiest calor.
MED: Verende Princeps, Imperinostri salus,
Phoebusque mundi, venio; non qualis velim,
Instructus olea pacis: at qualem tuus
Nepos remittit, nuntius belli. Tua
Iussa executus paginam in manus dedi,
Legit, relegit, varius in vultum color,
Pallor, ruborque saliit; ac tandem polis
Digito minatus, calce concussosolo
Exclamat ira torvus, Astyages mihi,
Quod aequa poscunt iura naturae, neget?
Iubeatque Bactris esse contentum meis?
Sed non inultus. Iure quod renuit dare,
Marte occupabo. Crede, et Astyagi refer;
Quanta est arena Nerei, tanto meus
Numero ante Susa miles implebit solum.
Nec ante Bactris Susa pertinges, meus


page 98, image: s106

Quam te sequatur miles. atque urbem premat.
AST: Nihil addit aliud?
MED: Dixit et signum dari
Ad arma iussit
AST: Ista non terrent virum.
Prior Gradivum postulat, prior serat:
Discatque Medis esse, qui nor nt minas
Reprimere ferro Fatcor, ad Martis facem
Nec esse praeceps debeo, nec excors volo.
Quia tamen ipse Marte commisse petit
Dirimere litern, classicum Martis sonet.
Iam pulvis ipse Medus in bellum calet,
Minasque spirat, veniat in campum, sua
A clade discet, esse, qui tumidos sciat
Frangere furores Persiae; et sero suos
Flebit dolores.
DAN: Militirobur tuo,
Flammamque Princeps suggeres, bello ducem
Si huic praeesse statuis Ariennam.
AST: Solo
Marique longe d ssita est.
DAN: Adest tuo:
Spectare vultus avida, et Astyagis genu
Proni advereri.
AST: Verane an plaeita refers,
DAN: Visa est subire Regiam, qualis subit
Bellona campum. Martius vultum rigor
Decorque mixtus temperat, ludit genis
Amica species, horret hastili manus,
Auro revinctas cassis obnubit comas,
Pectusque pulchra nube Loricae riget,
Hinc et timores spirat, et amores simul.
AST: O me beatum! Veniat Arienna, et meos
Augeat honores Martis infracti manu.
Estis mearum providi rerum Dii
Qui fluctuantem publicae clavum rei


page 99, image: s107

Firma tenetis anchora, et Medos nova
Ope excitatis.

SCENA VI.

Adducitur Arienna, et praeficitur ab Astyage bello contra Cyaxarem: prius tamen illa, more gentis petit venationern instituere.

ARIENNA. ASTYAGES. AR: MAgne Medorum Deus,
Et prime Solis aemule.
AST: A genibus manus
Generosa Amazon abstine.
AR: Astyages tuum
Me patere solium colere.
AST: Non patitur tui
Laudata virtus nominis. Quae te tulit
Fortuna Medis?
AR: Nomen Astyagis Tigri
Tanaique notum, splendor imperiitui,
Et Martiorum gloria armorum, mihi
Ab usque cunis grata; ut obsequio tuo
Mererer esse digna.
AST: Iam pridem tui
Votum excitavit, bellica fama inclitum
Notumque nomen. quaeque trans Tanaim et Tigri
Ab usque Scythiae finibus ad Indi ostia
Felice Marte bella gessisti.
AR: Minor
Clamore famae verus Ariennae est color.
AST: Famam minorem multus in campis cruor,
Cadaverumque strata congeries probat.
Placetnestudio Martis assuetam manum
Nobis locare?
AR: Gloriam hanc summam
Servire posse.
AST: Gloriae nostrae decus


page 100, image: s108

Felicitati Martiae innixum manus
Ad ipsa pulchrum sidera extollet caput.
AR: Aut vincere, aut perire decretum est mihi.
Si vinco, vinco numini Princeps tuo.
Si pereo; summa est gloria, obsequiis tuis
Ipsum dedisse sanguinem. Nullus mihi
Herbam ante rollet, quam simul vitam extrahat.
AST: Quod ergo faustum Mediae regno velit
Mithra evenite, bellicae sceptrum rei;
Ius omne Martis, militum obsequia, ducum
Studia Ariennae trado. Parebit tuis
O Nympha iussis, quis quis Astyagen colic.
Tu mea Gradivoregna fulmineo tege,
Cyaxarenque Marte confectum Srygis
Vel mitte ad umbras, vel catenatum meos
Sifte ante vultus. Fida vos Ducum manus,
Columina regni. et publicae Atlantes rei,
Iurate sanctam Principi Ariennae fidem?
DUX_I: Tibi quidquid imis sanguinis uchis meat,
Arienna voceo.
DUX_II: Nescium hoc pectus doli
Tibi sacro Diva
DUX_III: Verticem hunc Virgo tuis
Inclino iussis.
AR: Martius hic aestus ducum
In me reflexus pectus in flammas agit [(reading uncertain: text almost illegible)] .
Hinc et ego pectus, sanguinem, venas, caput,
Quidquid Arienna est, Regis obsequiis dico,
Ducibus deinde. Aut una nox omnes premet,
Aut ad triumphos unus extollet dies.
AST: Virtute vestratutus Astyiages regit.
Arienna vince, praemium dignum tua
Virtute capies. Marte dum martem premis,


page 101, image: s109

Hostemque Medifinibus regni excutis;
Egocui tradam sceptra, quem haeredem mea
Post fata scribam Mediae, Iuvenem eligam,
Quem fortitudo, et igneus mentis vigor,
Prudensque sensus Mediae sceptris facit
Parem gerendis. Ille, si faveat Mithra,
Reximperabit; reque consortem thori
Pari imperantem iure Reginam creo.
AR: Maiora meritis magne Rex, statuis, tuam
Tuique successoris ancillam iube
Potius vocari.
AST: Mentis intrepidae scio
Merita aestimare. Vade , sie iubeo, et volo.
AR: Sed ante, more gentis ut solitis colam
Sacris Dianam, liceat umbrosis feras
Excire silvis, quamque venanti Dea
Obtulerit, ipsi victimam gratam dare.
AST: Utilia nobis, grata Diis, virgo petis.

SCENA VII.

Arienna explicat mentem suam, cur venationem instituat; nempe ut Cyrum repertat, cumque adinsiane aliquod militare officium evehat.

ARIENNA. AMAZONES. AR: NUnc est agendum, mente quod volo diu,
Ut Arienna lucis affertor meae
Reciprocari referat obsequ iiv ices.
In hoc Dianae patrio ritu sacra
Pacere poposci, vindicem ut vitae meae


page 102, image: s110

Reperire Cyrum liceat. O Cyre! o tui
Memoria dulcis! quidquid auditum occupat,
Cyre reducit pectori: quidquid tueor,
Cyrum intueri videor; et nusquam tamen
Arienna Cyrum reperit.
AM_I: Ut amantes solent,
Vigil Arienna somnias; quaenon vides,
Videre credis, quaequive semotis iacent
Divulsa spatiis, esse te coram putas.
AR: Puto, quod opto.
AM_II: Vota deludunt.
AR: Mihi
Amoenus ipse ludus est.
AM_II: Avidum tamen
Nonsatiat ille pectus.
AR: At recreat. Amor
Est ipse saties.
AM_I: Vota dum solum coquit,
Testatur absens esse, quod poscit, bonum.
Inde cruciatus mentis atque animi dolor.
AR: Dolor ipse dulcis aliquid ambrosiae sapit.
AM_II: Sed mordet etiam.
AR: Nulla sine spina est rosa.
AM_II: Sed spina pungit.
AR: Propius audentem manu
Tractare inermi.
AM_II: Dispari oblectant modo
Rosa et amor; illa cominus spinis ferit,
Eminus adhalat gratiam; hic propior beat,
Cruciat remotus.
AR: Ipse cruciatus placet,
Et ad unionem tendit. O Cyre! o meae
Pars melior animae!
AM: I. Quid tuo tandem voles
Arienna Cyro?
AR: Vota siquaeris, meo
Felicitatem Regiam Cyro velim.
AM: I. An etiam amatum facere felicem potes?
AR: Quamcumque Cyro poterit Arienna, hanc dabit
Felicitatem, propriis quamvis foret
Emenda damnis.
AM_II: Ergo quid tandem paras?


page 103, image: s111

AR: Praeficere turmae militum.
AM_II: Vili satum
Sanguine, parente rustico?
AR: Magnum tamen
Virtute et animo.
AM_II: Bellicae ignarus rei est.
AR: Mente est capaci, pectore intrepido, manu
Torisque fortis.
AM_I: Militi fiet iocus.
AR: Auctoritatem faciet Arienna.
AM_I: At Duces
Ipsi Gradivi nescium in ludum trahent.
AM_I: Virtute primos Cyrus aquabit Duces.
AM_II: Cum nempe trepidus stabit ad Martis minas
AR: Non timuit ursos. Qui feras domuit, viros;
Lassare didicit.
AM: Multa promittis tibi.
AR: Maiora peraget. Hora nos Triviae vocat:
Ad sacra, eamus. Hasta iam in feras calet

SCENA VIII.

Harpagus, postquam Hydalcem Daniel reposuit in numero eorum, quos Rex ad regni adoptionem seligi iussit, aperit ei, quod non sit suus filius; sed Regis nepos, unde insolescit Iuvenis.

HARPAGUS. HYDALCES. HYD: QUid ista? Daniel lectum Epheborum chorum
Quos grata vultus forma, quos morum decor,
Gratia loquendi, et ingeni promptus calor
Commendat, ante Regis obtutus iubet
Hodie venire.
HAR: Magna, mi fili, hic latent.
Et tu subibis Regis aspectum, mea
Unica voluptas. Nate! quid natum voco?
Auguste sanguis.
HYD: Parce non solito Pater
Honore fobolem ludere, Creatum narpago


page 104, image: s112

Haec umbra non titillat.
HAR: Es sanguis tamen
Nobilis Hydalces.
HYD: Qualis est patris mei.
HAR: Qualis nepotis Regii.
HYD: An genitor trahis;
Parente Rege sanguinem?
HAR: Procul meum
Hoc amne stemma ducitur. Sanguis tuus
Augustioris defluit vena patris.
HYD: Ego te parentem veneror.
HAR: At non es; mea
Soboles, Hydalces.
HYD: Scelere quo merui, tuo
Privari amore?
HAR: Debita quo amorem fugat
Reverentia.
HYD: Aenigma loqueris.
HAR: Nullo tamen
Velo obvolutum.
HYD: Pande, quid dictis subest?
HAR: Prognate Regum stirpe Mandana sate,
Neposque magni Astyagis, et magni quoque
Nepos Darii; at hactenus proles meae
Putate Hydalces; quanta iam faustis tibi
Fortuna velis adnatat!
HYD: Non sum satis
Mihi compor animi, verba rationem rotant.
HAR: Aenigma pando. Phoebus octavam suprae
Decimam reducit annuo cursu rotam,
Ex quo puellam maesta Mandana edidit
Vivas in auras; at Sacerdotum chorus,
Male ominatus Regiae stirpi, tuam
Mortem petivit. Harpagus iussus feris
Te lancinandum tradere; atroci meam
Scelere impiare dexteram abstinui; tamen
Te Mithridati morte iugulandum dedi
Misertus ille Principis pueri, supra
quam quis vovere possit, occultum domi
Superstitemque servat indistae neci.


page 105, image: s113

Cupidus sciendicreditae caedis modum,
Revisonota nemora: te ad fauces specus.
Et involutum fasciis cerno: subit
Pietas in animum; rapio te cunis, meas
Deporto in aedes, filium fingo meum,
Nomenque Hydalcis indo, quam sortem tibi
Parent benigna sidera ignarus. Patris
Te soveo cura, diligo affectu, educo,
Pulchramque moribus indolem augustis colo.
At tunc reducto Mithra cortinae peplo,
Fortuna quae te maneat, ostendit: dies
Hic te videbit Regio excelsum throno.
HYD: Quae monstra narras Harpage? an vates mihi
Canis futura? quod traho vitam, tuum est,
Nobileque munus. At unde regales notas
Mihi auguraris?
HAR: Iure stemmatis.
HYD: At avo
Mens alia forte.
HAR: Resciat Hydalcem sua
Sobolem creatum, vota securus tenes.
HYD: Non alius ullus Regia estirpe est super?
HAR: Unus superstes, sceptra qui Bactris tenet,
Persasque stringit legibus, Cyaxares.
HYD: Hunc ad potentis Mediae sceptrum eriget.
HAR: Huic iam negavit: perfidum, ingratum, sui
Funeris avarum clamat; hunc bello petit,
Et interemptum caede, vel ferreis gravem
Poscit catenis.
HYD: potius extinctum velim.
Nam forte captus molliet Regis sinum.
HAR: Sero hoc agetur. Bella non uno calent,
Caduntque Sole: sceptra qui functo regat
Astyage, Phoebus antequam extinguat facem


page 106, image: s114

Statuetur hodie,
HYD: Quis sinum blandae abnuat
Aperire sorti? sceptra non quivis parat
Titan, nec omnis purpuram pingit dies.
Capienda tunc est, quando se sponte ingerit.
HAR: Huc urge Hydalces vota. Iam semel mea
Ope liberatus fata lusisti; mea
Rursus ope Medi iura dominatus trabes.
HYD: Tunc ego tuorum conscius amorum, supra
Reliquos honore et munere [(printer); sic: munera] extollam Harpagum,
Si quis tibi hostis, hostis erit Idem mihi.
Mea sceptra tecum dividam. Quidquid volet
Harpagus, id una facilis et Hydalces volet,
HAR: Placuisse Hydalci, est unicum votum mihi.
Id nunc agendum, ut discat Astyages, sua
Te stirpe natum: cetera ad votum fluent.
HYD: Ut destinato sortis eventu fruar,
Mihi istud unum sufficit: Hydalcen amas.
CHORVS. Amor, pasterem indutus, educit in pascua agnorum gregem. Ira per Crudelitatem, magico carmane in lupum transformatam, in auras devecta insidiatur agnis. Dum in unum irruere parat, ab Amore iactus teli in praceps agitur. Inde amor lupum persequitur. AMOR. IRA. AMOR: AUra mollis, aura amoena,
Aura dulcis, et serena,
Mitte fontes, sperne montes,


page 107, image: s115

Huc serenas ssecte pennas;
Huc salubris advola.
Blanda stirpes oculare,
Hic in herbis otiare,
Sparge rores, tinge flores,
Fur odorum, dux amorum,
Aura dulcis advola.
Agnus errat te meante,
Agna ludit te iocante,
Cura cedit, mors recedit;
Pectus undat, cor abunat
Mille, mille gaudiis.
Angelle mi! pulchelle mi!
Carpe thymum,
Tonde Myrtum,
Viridis nectar suge Smaragdi.
Audi, ut varia garrula voce
Ilicis altis abdita ramis
Philomela canit.
Modo continuo lenta tenore,
Modo citato pulsa canore,
Modo coneisa voce laborat.
Seque impellit, seque repellie;
Seque volvit, seque frangit,
Seque nectit, seque carpit:
Blanditur, et fritillar,
Lascivit, et iocatur:
Acuta flectit,
Arguta nectit,
Flexuque pio languida moritur.


page 108, image: s116

Agnelle mi! pulchelle mi!
Viridis nectar suge Smaragdi.
Quid, heu! quid isthic audio?
Ululat nostri pestis ovilis.
Agnelluli pulchelluli,
Nemoris tutas fugite in latebras.
IRA: Crudelitas, te carmine
Magico iubeo simulare lupum.
Indue veterem sanguinis aestum,
Caedis que sitim.
AMOR: Agnelle mi, quiesce,
Nec funus expavesce.
Ego vigil excubabo.
IRA: Praedo agnorum, raptor ovilis
Tollere in auras. Si tibi pennas
Natura negat, contra infirmam
Egonaturam dabo te celsas
Ire per auras. Tollere latro.
AMOR: Video nostri pestem armenti,
Furemque gregis.
IRA: Oculos partem flecte per omnem.
Rabidae praedam venare fami.
AMOR: Sed praeda cades tu mihi praedo.
IRA: Huc age, rape me. Heu! Telo deiicitur:
AMOR: Iacet immanis bellua. Sed quo
Lupus innocuos ruit in agnos?
Huc mihitelum; sequar; occidam,
Praedamque avidis dabo vulturibus.


page 109, image: s117

ACTVS II.

SCENA I.

Arienna cum suis Amazonibus venationi vacat. Invenit ursum occisum, et in eius antro nobiles cunas: dubitat an eae non sint Cyri.

ARIENNA. AMAZON. I. II. Manet silva. AR: DIana, triplex Numen, Ariennae probas
Si vota, dignam victimam in ferrum tuo
Litandam honori praepara.
AM_I: Corna feras
Terruit, et antris excitas pavidus agit
Timor per umbras.
AM_II: Hinc quoque in trepidam fugam
Agmina feruntur.
AR: Ite, qua densos magis
Abit in receslus silva, queis statuunt suam
Ferae salutem: Totus huc gregis solet
Properare terror: victimam hic dignam saecris
Iugulare nostris. Hic ego praedam vigil
Venabor aliam. Iam licet vacuae frui
Virore silvae. Liceat o! frui meae
Praedae favore! En! istud est ipsum nemus
Periculorum conscium Ariennae, et mei
Capitis redempti. Forte non procul hinc agens
Cyrus, sonore cornuum excitus, meis
Se sistet oculis. Cyre! quas latebras tui
Dignaris oris Sole! Quid demens ago?
Quis me Deorumiratus in amores rapit


page 110, image: s118

Sanguinis agrestis? illa, quae claros procos
Natosque stirpe Regia, et multis avum,
Ceris superbos respui; cuius thorum
Tot ambiere Martis invicti Duces,
Regina demum Rustico servor? Pudor,
Et prisca Virtus sanguinis ad istum suit
Frangenda scopulum: Vincor, et teneor mei
Laqueis amoris. Ille, cui tradet suae
Post fata sceptrum Mediae Astyages, thori
Consors mihi promittitur: quid si meus
Cyrus legatur? Istud abiectae vetat
Conditio stirpis. Clarius stirpis genus
Est pulchra Virtus. Rusticum monstrat foris,
Intus potentis indoles Regis latet,
Seseque prodit ignea ingenii face,
Sapiente sensu, moribus, gestu, modo.
Nemorosa Cyrus antra, surgentes iugis
Montes superbis deserat, in urbem gradum
Maturet; illud oris extersi iubar,
Sol ille vultus. robur invictae manus,
Nutantis omnem Regis affensum trahet.
O gemma Iuvenum! o fortium Heroum decus!
Quae te latebris silva, quod condit nemus?
AM_I: Currite; fugacem praepes hic cursus [(printer); sic: cursu] tulit
Pavore cervum.
AM_II: Currite; hac alter fugit. Ursi cadaver reperit.
Quod hic iacentis belluae est monstrum? Tuis
Arienna telis ursus exanimis iacet.
AR: Ursus? Quod hoc specta culum? ubi monstri caput?
Haec illa sociae bellua est, cuius ferox


page 111, image: s119

Iam me premebat ira, et amplexu fames
Stringebat arcto. Fortenon procul meus
Hoc Cyrus antro est. Quaerite O superi! Quid hoc?
Felicitatis offerunt sese nova
Indicia, cunae.
AM_I: Quis neget Cyri tui
Fuisse quondam?
AR: Symbola, et pictae notae
Aliud loquuntur. Regium stemma indicant
Haec cydaris, ista purpura, hic sceptro chalybs
Coniunctus, istud Solis insculpti iubar.
AM_I: Sed ecce, produnt nomen inscriptae notae,
Suo Dario.
AR: Nomen ignotum legis.
AM_I: Mandana maerens.
AR: Istud est notum minus
Sed esse Cyri credite; at Cyrus tamen
Latet irrepertus Cyre! Fugientes amor
Inspes vocatur. Ite, qua caecas nemus
Addensat umbras fronde; qua sese inviae
Latus in utrumque dividunt saltus viae;
Si forte Cyrus obviet, Cyrus meae
Assertor animae. At inde qua sesenemus
Claudit, Dianaegrata faciemus sacra,
At vos labore fessa iucundo otio
Levate membra.

SCENA II.

Venatores applaudunt Ariennae.

VENATORES. VENA: GEnius Ariennae mero
Nectare redundat. Illa, quod panci sciunt,
Nostros labores aestimat, Modico iubet


page 112, image: s120

Otia labori. Dulcis est, quamvis gravis
Sudor, repensus gaudio. Ac utinam omnium,
Communis iste Principum sensus foret!
Sed dum laborem terminant primum, altero
Iterum, et secundum tertio im pellunt; sibi
Diras lucrantur; quotque sunt orco, in caput
Suum voveri Eumenidas. Hoc lucrum ferunt,
Dum iniqua mandant.
VEN_II: Vivat Ariennae diu
Genius modestus, Principum exemplum, ducum
Idea, Regum norma, silv rum decus,
Amor Dianae, gemma virtutum omnium
VEN_I: Haec vota quisquis mente studiosa geris,
Laetum chorea plaude festiva solum. Saltus,

SCENA III.

Daniel caelitus docetur, Cyrum esse Darium et Regis: Nepotem: hunc a Deo ad regnum electum.

DANIEL. ANGELUS MEDORUM. DAN: HAec illa sedes, cuius umbroso in sinu
Daniel, reductis foribus aethereae plagae:
Arcana disco; et unde radiata mihi
In luce retum ordo futurarum patet.
Nunc agitur istud, Mediae ad sceptra ut manus:
Digna eligatur. Hactenus spreto Deo
Omnes acerrae thure caluerunt Mithrae,
Sacrisque averni monstra adorarunt soci.
Et hoc tulisti magne caelorum arbiter,
Tacitaque flammae vindicis telum manu
Coercuisti. Non peto caelo iaci


page 113, image: s121

Iras volantis sulminis, hiatu soli
Perire, quotquot thura decernunt Mithrae:
Hoc posco, iustus gloriae assertor tuae,
Vindexque honoris, Mediae ad sceptrum tuo
Iussu elevetur, cuiur exemplo tibi
Statuantur arae, perpetes foci ardeant,
Fument acerrae; cuius imperio suis
Excussus aris Mithra calcatos gemat
Ritus profanos: cuius edicto sui
Stent caelo honores, integer cultus Deo,
Iustitia sancta curiis, leges foro,
Pietasque templis. Res tua hic agitur Deus;
Tu flectere animum solus Astyagis potes,
Ut, quem pararis, Mediae ad sceptrum elevet.
ANG_MED: Arcana pando Caelitum. Huc Daniel tuos
Visio Danielis.
Converte vultus.
DAN: Cerno. Quae rursum Deus
Benigne ab astris visa Danieli obicis?
Apparet Cyrus velatus.
ANG_MED: quae sorte vulgus regna mutari putat,
Ordine statuto Numen e caelo regit,
Surgunt, caduntque: nullus hic sorti est locus:
Surgunt volente Numine, et eodem cadunt
Volente regna. Saepe, quem nemo velit,
Iubetille Regem; saepe quem cuncti velint,
Vetat ille regno. Pessimum si dat; scelus
Populi meretur. Optimum si dat; suae
Benigntiatis gratia est. Tandem efflues
Astyagis hora; quique succedet, tua
Vota superabit. Hactenus pastor gregis


page 114, image: s122

Vilis videri potuit; at post hac caput
Radiabit auro, purpura incinget latus.
Detegitur Cyri vultus.
Recludo nubem. Respice.
DAN: Est Cyri mei
Imago viva. Teneo, quod vovi diu,
Meus imperabit Cyrus.
AN: Hoc statuit Deus;
Hoc iura poscunt sanguinis.
DAN: Natus patre est
Pastore Cyrus.
ANG: Regia stirpe editus,
Cambyse patre, Matre Mandana. Haec latent;
Sed reteget hodie Numen.
DAN: O potens Deus?
Quae fata versas?
ANG: Ille, quo natus die est,
Est destinatus funeri, et densum in enmus
Feris edendus iussus exponi: pia
Sed Mithridatis fraude servatus, diem
Adhuc superstes vivit, et vivet diu;
Et avita regno decora, et antiquum asseret
Sacris honorem, et prole fecunda suos
Populos beabit. Cerne, quam multi ordine
Hoc Rege Reges sanguinem et mores trahent.
DAN: Quae scena Regum panditur?
ANG: Cyro pares
Apparent faturi Reges.
Ventura quondam saecula hos Reges dabunt.
Et usque mundi ad ultimum finem alteri
Alter remittet sceptra, et augustum decus
Fluet in nepotes.
DAN: Sanguine a vena trahent
Omnes eadem?
ANG: Sanguis, ac eadem fluet
Virtus in omnes.
DAN: Nube quis ab illa emicat
Apparet nepotum ordo.
Ordo puerorum?
ANG: Augusta progenies, Duces
Datura bellis, Caesates terris peda


page 115, image: s123

Cydaresque Mystis. perge iam Daniel, sacris
Regni institutis indolem Cyri excole.
DAN: O providentis Numinis amicus favor,
Et sancta studia! Cyrus, o animi mei
Unica voluptas! Cyrus et Regis nepos
Sobolesque Regis! Cyrus ad Regnum a DEO
Iam destinatus subditis leges dabit,
Et iura Medis! Summa votorum attigi.
Nunc faustitati publicae applaudo rei.

SCENA IV.

Harpagus praeoccupaturus Regis gratiam pro Hydalce; dat ei aliquot versus, quibus, cum una sisterentur a Daniele Iuvenes, ipse regem salutet.

HARPAGUS. HYDALCES. Scena refert aulam regiam. HAR: SPes certa Hydalces, in tuum properat sinum:
Assuesce dici Rex, et Augusta dare
Imperia voce.
HYD: Certa spes regni mihi
Aspirat auram?
HAR: Certa: nisi stirpem suam
Radice ab ima perditam Astyages velit.
Putasne tanti generis Astyages volet
Perire surculum ultimum, quo uno sedet
Spes tota stirpis? Quid siles? loquere: siles?
HYD: Imperia meditor.
HAR: Regiam hoc mentem decet
Expendere animo quidquid imperio parat
Iubere; gravia ut temperet, levibus sua
Auctoritare pondus adiciat. Cui
Sed prima, Princeps Mediae, imperia dabis?


page 116, image: s124

HYD: Tibi.
HAR: Mihi? sed qualia?
HYD: Ut posthac mihi
Molestus esse desinas; quique hactenus
Regi imperasti, Regis imperiis tui
Parere discas.
HAR: Meruit hoc fides mea?
Meus amor istud?
HYD: Sic decet Regem loqui.
HAR: Harpage, peristi. Viperam regno paras.
Sed adhuc Hydalces patriam agnoscet sidem.
Si prima Rex in Harpagum imperia feres,
Immane pondus gloriae adiicies mihi:
Parebo primus; quin et exemplomeo
Proceres, et omnis Media imperiis tuis
Parere discent.
HYD: Sic decet loqui Harpagum.
HAR: [Note: Speaker tag omitted - corrected acc. Errata-list] Bene est Hydalces: Regis ante alios tibi
Praeoccupandus animus est. Quando chorus
Iuvenum ante Regis ora consistet, prior
Regem saluta his versibus; amorem prior,
Laudemque referes. Inde, quod amamus, dabit.
HYD: Verende mundi Phoebe, terrarum Deus,
Cuius pavendam Persa formidat manum.
Cui prona Medus colla submittit, cui
Nulli ante flexum flectit Assyrius genu.
Aestuque posito adorat Hircanum mare:
In tua perenni vota fortunam manu
Felicitatem ducere, ac armis tuis
Favere Martem, quanduo res Martem petit;
Florere studia pacis, et amoena frui
Medos quiete; posteros longa tuos
Serie imperare; sanguinem Astyagis statam
Successione semper ad clavum imperi
Medi sedere, lectus hic Iuvenum chorum


page 117, image: s125

Vovet. Benignus audiat votum Mithra.
HYD: Tenebo memori mente, maiestas nisi
Superba Regis terreat.
HAR: Lapsum cave.
Tuam hic Hydalces cardo Fortunam rotat.

SCENA V.

Choaspes refert regni oraculum Mithrae, eum adolescentem adoptandum esse, cuius pater occidit Darium, traditus autem fuerat Darius occidendus Harpago, cuius filius credebatur Hydalces, ab ipso Harpago putatus Darius.

ASTYAGES. CHOASPES. AST: ADes Choaspes, Numinum interpres, Mithrae
Verende Mysta, Fata divorum tenes?
CH: Rex Magne, teneo.
AS: Fare, que Rege Mithra
Post nostra fata Mediae ad sceptrum legit?
CH: Dimitte turbam. Oraculum soli decet
Patere Regi.
AST: Satrapae auferte hinc gradum.
Iam vacua sedes teste submoto vacat.
Effare, quae nos fata, quae regnum manent?
CH: Adhuc propinqui sentio afflatum Dei
Magnum elocuti, Flamma, qua Astyages calet.
Est flamma nostra, sensus hic caelo venit.
Sollicitus ille Mediae ad sceptrum petit,
Quem de virente puberum coetu eligat,
At nos paramus Mediae optatam indolcm.
Ille imperabit Mediae, cuius pater
Adiussa Regis spiritum invita manu
Rapuis Dario. Siluit his dictis Deus.


page 118, image: s126

AST: Res involuta est.
CH: Clarior medio est die.
Sors illa tangit Harpagum. Libeat tui
Meminisse iussi, quando Mandana editum
Partum tulisti, et somnio visam timens
Vitem, per omnes Mediae effusam plagas,
Puerum imperasti nemoris exponi feris,
Vel ferro adacto victimam morti dare.
Cui tunc patrandae caedis imperium datum est?
AST: Nisi me memoria fallit, hoc ipsum Harpago
Dedisse credo.
CH: Rem tenes totam. Harpago
Natum parente filium ad sceptrum vocat
Pater Deorum Mithra.
AST: Cui caelum parat
Ius imperandi, huic purpuram, et solium, et meum
Diadema cedam. Fata sic statuunt bene!
Qui stirpe natum Regia, ad sceptrum prius
Quam perveniret, tradidit morti; sua
Regem reponat stirpe progenitum, Placet
Quodcumque Diiiubetis. Astyagi seni
Aetate fesso tendat ad sceptrum manus
Parente natus Harpago.
CH: Strata est via.
Cursu secundo ferimur, et metam prope
Doli intuemur: Harpage hanc sortem tuo
Debes Choaspi, gratiam hanc tamen tibi
Debet Choalpes. Lex amicitiae hoc iubet:
Praestare quidquid possis, id amico exhibe.

SCENA VI.

Daniel deducit Iuvenes ad Astyagem, eosque instruit, quid agendum.


page 119, image: s127

DANIEL. IUVENES. Scena refert hortum Regium. DAN: ADvenit hora: Regium imperium vocat
Vos, lecta pubes. Quanta meditetur, dabit
Hic ipse Phoebus. Vestrares agitur. Choro
Ex hoc iuventae quaeritur, cuius caput
Radietur auro, murice rubescat latus,
Manusque sceptro fulgeat. Quantum decus!
Sed reseret unus. Nec polus Soles duos,
Regnum nec unum sustinet Reges duos.
At singulorum studia certare hic tamen
Labor reposcit. Nemo non vestrum indole
Praestante gaudet: nemini vilis tepet
In pectore animus: nemini incultum dedit
Natura genium: est acris in vobis vigor,
Senfusque prudens; spiritus rerum capax
Sublimiorum, lingua consilii fetax,
Mavortialis dextera, excelsum decus
Frontis superbae, forma, quae Reges decet.
Subite Regis ora; sed memores tamen
Culti tenoris. Corporis tractus, situs,
Gestusque sit modestus; aetatem suis
Moribus honestas corrigat: frontem tegat
Pudibunda nubes: luminum errantes faces
Depressa cilii temperet modestia:
Nec huc, et illuc oculus exerret vagus;
Vel otiosa dextera in gestus leves;
Aut caput utrinque nutet, aut motu strepat
Pes inquieto. Tota laus Iuvenum est, quies


page 120, image: s128

Virtuti amica.
HYD: An alloqui Regem licet?
DAN: Interrogatus, loquere: nisi quaerat, tace,
Prudens habetur, qui tacet: qui non tacet
Facile loquendo prodit ingenium leve.
HYD: An osculari dexteram Regis licet?
DAN: Si iubeat: at ni iubeat. hoc titu abstine.
Praesumptionem basium hoc magnam sapit.
Possunt amare Principes, nobis quoque
Possunt amari: nomen at nequeunt tamen
Tolerare amici. Nomen hoc paritas facit,
Paritate vel progignitur. Nescit parem
Quicumque solio regio excelsus seder,
Supraque reliquos em net. Metus hunc decet,
Reverensque cultus. Sic amant Reges coli.

SCENA VII.

Solus Astyages ex occasione oraculi, iubentis eum adoptari, cuius pater Darium occidit, dolet immatura fata Darii.

ASTYACES. MEDARSES. AST: HAec ergo sara Numinum! hoc caeli iubent!
Ille imperabit Mediae, cuius pater
Ad iussa Regis spiritum, invita manu,
Rapuit Dario. Geminus in sinu mihi
Amor, duello pugnat, et pectus fodit.
Hoc velle par est, Mithra quod magnus iubet:
Quod Rex patravi, velle dedecuit. Ego,
Ut sceptra nostra ab alveo effluerent suo
Feci, Darium quando non nocuum neci


page 121, image: s129

Dari imperavi. Vulneris acerbi dolor
In mente recrudescit! Ego stirpem meam
Evisceravi, conscidi, orbavi, erui.
Ego nepotis unici, inclemens avus,
Lupis bibendum sanguinem, ac ursis dedi.
Quid meruit aetas lacte primaevo madens,
Illa ut periret luce, qua lucem bibit?
Quod per soporem visa Mandanae meae
Vitis per omnes Mediae regni plagas
Intemperante pampino effundi, hoc scelus
Mei est nepotis, antequam nati, ad feras
Iam destinati? O cruda Mystarum nimis
Pietas! Religio barbara! immanis fides!
Quid culpo Mystas Numinu!? ego demens, serus,
Crudelis, atrox, dirus, immanis, feram
Barbarior omni, crudior tota styge,
Egote peremi sanguinis gemmam mei,
Unam nepotum spem. Pepercissent ferae,
Niside furore furere dedicissent meo.
Et iam cruentas caede qui tinxit manus,
Suum videbit filium ad sceptrum evehi?
Pari nefandus caede mulctetur puer.
Quid ago? Quid ille sceleris admisit nocens?
Sed quid Darius sceleris admisit meus?
Et tamen adempto spiritu occubuit. Pari
Moriatur iste crimine, et fato pari.
Innocuus in se, nocuus in patre est puer.
Quae rursus animo stulta consilia agito?
Semel fui crudelis; an rursum placet
Revolvi eodem? scilicet non est satis


page 122, image: s130

Semel Darium morte damnatum, nisi
In subrogato filio crudus pater
Bis parricida fiat? Hunc magnus Mithra
Ad imperandi iura adoptari iubet.
Crudele Numen! Numeninim cum mihi,
Quiscumque Mithra es. Rite consultus meum
Perimi nepotem, crude, iussisti: et tuis
Iterum imperatis obsequar? nutu tuo
Antiqua Regni decora discerpam? Pudet
Semel obsecutum, scelere tam atroci reum
Maculasse pectus. Mithra, si tanto tibi
Caedes amori est, Mithra, te numen nego.
Semel negare, crimen est unum: reum
Toties fateri, est multiplex: forsan minus
Religio spreta, culta quam pietas nocet.
Prius negassem numina, viderem meum
Hodie Darium Mediae sceptris parem:
Quod gemo peremptum, creditum numen facit.
Tolli Darium Mithra mandasti; iube
Et subrogatum praecoce extingui nece.
Sic te probabis, qualis es, nostri nimis
Avidum cruoris. Si vetas; serro hoc dabo
Devotam Averno victimam. Tu me doces,
Qua tibi nocere possit Astyages via.
Harpagus, et una filius, et ardens Mithra
Caede perimantur. Sumne ego? an spectrum mei
Imo evolutum Tartari umbrosispecu,
Quod ista loquitur? Egone cum Divum patre
Novo Mimantis impetu bellum geram?
Pugnare fatis irritae est dextrae labor.


page 123, image: s131

O parce Mithra, quidquid admisit furor
Animi calentis Ibo quo trahitis Dii,
Parebo iussis; Harpagi ad Regni decus
Sobolem vocabo. Iusta mandastis Dii.
Quis iste?
MED: Daniel turbam Epheborum trahit,
Tuosque, Regum Cynthie, affatus petit.

SCENA VIII.

Sistuntur a Daniele Regi electi iuvenes. Incipit Regem salutare Hydalces, haerentem supplet cum magna gratia Cyrus.

ASTYAGES. DANIEL. HYDAL, CYR, IUVENES. AST: ADes Iuventae nobilis pulcher chorus?
DAN: En flos Iuventae, magne terrarum Deus
Regumque phoebe, quidquid aut forma decens
Natura pinxit; aut agonali sago
Mars praeparavit; aut favo linguae valet,
Studiisque variis artium excoluit docor,
Adduco iussus.
AST: Mediae flores, patrum
Suavis voluptas, unici Matrum ioci,
Spes magna stirpis, sive vos Martis tuba
Vocetin arenam, sive consiliis domi
Patria reposcat, et sago et toga incliti,
Olim labantis patriae augustum decus,
Salvete Iuvenes. Vos ego magnis paro.
HYD: Verende mundi Phoebe, terrarum Deus.
Cuius pavendam Persa etc
AST: Quis mentem paw
Incessit? aude, perge. Pallescit, labris
Suspensa dubitant verba. Labenti manum


page 124, image: s132

Subiice: medelam proximi fontis latex
Praestet cadenti.
DAN: Parce iuvenili, pater,
Praesumptioni: debiti cultus tibi
Admonitus ante, maius ingenio suo
Tentavit aliquid.
IUV_I: Ille est ingenio celer:
Et promptus ore, gratias omnes habet.
AST: Quis audet ultra?
CYR: Qui tuae frontis iubar
Pronus veretur.
AST: Fidis ingenio?
CYR: Iube,
Facunda linguae verba mandato dabis.
AST: Iubeo, disertis admove fceptrum labris.
CYR: Terrae voluptas, Caelitum Astyages lepor,
Hosti tremendum Numen, et amandum suis;
Cuius pavendam metuit Assyrius manum.
Primique Solis consciae gentes timent,
Quem fronte Ganges decolor, et Indus colit
Obsequio aquarum, respice hos vultus; vide
In ipsa corda; quidquid in nostris calet
Venis cruoris; vividae quidquid micat
Indolis in ore; quidquid ingenii viget
In capite; quidquid corde vivacis latet
Gliscitque flammae; robris quidquid manus
Nervosa spirat; quidquid in puris ledet
Pectoribus animi; Magne Regnorum Pater,
Tibiconsecramus. Nemo non saevis amet
Prote procellis Martis involvi, et tuo
Arcere capite tela, nec paucos suae
Annos Iuventae demere, ut cumulet tuos.
AST: Quae mihi voluptas, quaeve stillantis poli
Ambrosia fluit in pectus! Et vocis sonus,
Et linea oris, sanguinis noti mihi


page 125, image: s133

Indicia faciunt, unde iucundus meat
In corda gustus; Vixque cohiberi porest
Praeno voluptas pectoris. Debet tamen
Violentus iste gaudii incursus tegi.
Qua stirpe Iuvenis, quove progenituspatre est
CYR: Ignota quaeris. Hoc scio; quisquis videt
Astyagis ora, nobilem genium trahit.
AST: Quaeterra? quaete Regio? quod litus dedit?
CYR: Lucina non ignobilis luxit mihi:
Sed sorte nonn selice lanigerum gregem
Ruri secutus, Marte lassavi feras,
Luposque, et ursos contudi.
AST: Satis est. Sile.
Credere necesse est: non capit fraenos amor.
At vos Iuventus lecta, festivos date.
Quos apparastis Principi vestro, iocos:
Ego ex propinquo plausibus vestris vigil
Spectator adero.

SCENA IX.

Iuvenes variis studiis a Daniele exercentur.

DANIEL. DAN: QUisque quod decet, suo
Placere Regi studeat. Est animus reses
Quem non propinquae gloriae calcar premit.
Disserite primum: regna quos Reges amant?
IUV_I: Quos pulchra virtus excolit, quibus faces sinus.
Mavortiales pectoris sedem occupant.
IUV_II: Queis liberalis dextra.
IUV_III: Queis prudens
IUV_IV: Queis mitis animi vena.
IUV_V: Queis sensus gravis.


page 126, image: s134

DAN: Quid Cyre censes?
CY: Quemque privatum satis
Virtus honestat unica; at Regem omnia
Habere cultae decora virtutis decet.
Diadema virtus una non implet satis.
DAN: In quaestione quidquid hac fingi potest,
Es assecutus Cyre. Iam tellus pede
Impulsa saliat. Prima laus Cyro cadit.
Qus arte pollet Musicae? In gratum melos
Chordis citate. Voce tu Astyagen cane.
Mus: Patria clypeus, gloria mundi,
Mars in bellis, Mithra in solio,
Venus alloquio, Charis aspectu
Rex Astyages vivat in aevum,
Patriae Clypeus, vetet hostili
Timides vertiturbine Cives.
Gloria mundi, fronte tiaram
Mithrae ad invidiam gestet in aevum.
Mars in bellis, fulminis instar
Hoste perempto volet ad palmam.
Mithra in solio pulchra sereno
Sidera vultu spargat in orbem.
Venus alloquio nectar abore
Fundat, et aegros corrigat animos.
Charis aspectu vibret ex oculis
Mera fortunae sidera fauste.
Rex Astyages vivat in aevum.
DAN: Quis dexter ensem librat artifice mann?
Pugilatus.
Cuidura coestu bella moliriplacet?
Quis audet avidas stringere in luctam manus. Lucta.


page 127, image: s135

Augusta Regis lumina aspectu tui
Satiata ludi, fervida Iuventus, puto.
Attemperandus aestus est. Durant diu
Moderata: cumulat damna violentus labor.

SCENA X.

Rex Cyrum dilaudat: hunc proceres adoptandum suadent.

ASTYACES. HALYS. ABDARES. MEDARSAS. HIRCANUS. AST: PLacuere Iuvenum studia, et ardentis calor
Exercitatus dexterae. Multum interest
Placuisse Regi. NOn vacat dono manus,
Cumlaudat ore. Praemium hoc vestro datur
Commune studio grandius tamen paro,
Quod referet unus. Ite nunc, post hac mei
Semper futuri. Quantus excelsae calor
Virtutis ut at corda, quam Regnis parem
Habeat Iuventam Media, hic actus probat.
Deesse Reges Mediae nunquam valent,
Deesse regna Regibus pessunt tamen.
Omnes probamus; singulis laus est sua:
Sed quod paramus, dividi in plures nequit.
Quem quisque, Proceres, mente legistis? cui
Sceptrum offerendum est?
HAL: Singulis quanquam indoles
Sit digna laude; promicat maior tamen
Virtus in illo, vota qui cecinit tibi
Extemporali carmine.
AST: in vultu decor,


page 128, image: s136

In ore fandi gratia, in gestu lepor,
In moribus maturitas, aliquid notant
Excelsioris indolis. Quem tu, Abdares,
Meam mereri gratiam censes?
ABD: placet
Nigellus ille, comptus, et momnes modos
Facilis, et aeque fortis.
AST: Hircane?
HIR: In tuam
Rex Magne peccas gratiam. ambiguo diu
Si sensa mentis distrahi fluctu sinis.
Unus meretur gratiam: hanc unus serat,
Quem tu probasti laude, queque omnes probant.
AST: Quem tu Medarses?
MED: Nullus est dubio locus
Nutantis animi pendulam lancem trahit
Nieger ille Iuvenis crine, cui mentis calor
Ex fronte spirat.
AST: Ille Mandanen meam
Colore vultus, vocis accentu, modo,
Flexu et reflexu, et moribus totam exprimit.
Onisi Tyranno crudior natum mea
Sobolem nepotem, caede sublatum ad slyga
Mitti impetrassem! talis huic esset decor
Tenorque morum, talis in vultu color.
Deliberabo. Cedite. Est totus mea
Mandana fronte, totus estvultu negpos,
Notamque sanguis sanguinem suadet mihi.
Hunc admovere Mediae sceptris... Quis hic?

SCENA XI.

Intervenit Harpagus. Intelligit Regem inclinare in eum adolescentem, a quo salutatus est. Credit Harpagus de Hydalce sermonem esse, et fingit eum suum filium esse; quem re ipsa putans Darium esse educaverat.


page 129, image: s137

ASTYAGES. HARPAGUS. AST: DEsideratus advenis. Atte prius
Adesse decuit; quando lectorum chorus
Iuvenum in arena Regio ludos dedit.
HAR: praesente nato abesse debebat Pater.
AST: Tuus inter illos Filius Ephebos fuit?
HAR: Qui tibi secunda vovit, et metro brevi
Salvere iussit.
AST: Dulcius nihil mihi
Adferre peteras, Harpage, a Divis habes
Te patre dignum filium. Regemtamen
Decuisset antenosse tam florens sui
Germen parentis.
HAR: Dura sors nato, ac Patri
Infesta vetuit.
AST: Pande, quod tegitur malum?
HAR: Quod refricari doleo.
AST: Lenimen capit
Dolor retectus.
HAR: Hactenus tectum casa
Pastoris alui.
AST: Dixit; at causam refer.
HAR: Sinistra cum fortuna me saevae necis
Fecit Ministrum, caede perfunctus tui
Teneri Nepotis, horrui hanc aulam diu
Subire; donec caedis exactae dolor
Vires reprimeret. Interim hunc florem dedit
Uxor marito, veritus augustum tui
Furoris ignem, degere infantem rudi
Iussi mapali.
AST: Quis mei metus fuit?
HAR: Ne regiam esse crederes sobolem, mea
Fraude, simulata caede, servatam.
AST: Pii
Hanc tibi dedissent Caelites mentem! Meus
Hodie sederet Mediae ad clavum Nepos.
Quid deinde?
HAR: Postquam aetatis adolevit vigor,


page 130, image: s138

Revocavi in urbem ut artibus cultum bonis
Olim pararem idoneum obsequiis tuis.
AST: Harpage, quod animo verso, secreta fide
Tibirevelo. Fateor, hic mentem puer
Mihi saepe dubiam volvit, an vivat meus
In hoc Darius: visus ita semper mihi
Totam referre fronte Mandanem.
HAR: Fides
Suspecta nostra est?
AST: Harpagi laudo fidem;
Et merita statuo praemia.
HAR: Hoc unm sat est;
Placuisse Regi.
AST: Quod placet Regi, decet
Munere docere.
HAR: Muneris lumma est, tuis
Dignum esse iussis.
AST: Plura mens intus parat.
Hodie videbis Regii affectus notas.
CHORVS. Anteros in horto Amoris decerpit pomum. Intervenit, prohibetque Hortulanum indutus Amor. Dum litigant, adest Iuno. et ut litem dirimat, pomo inserit annulum, vicinamque annulo faculam; eique pendulum ex filio pomum decernit, qui prior dentibus illaesus a lumine, exemerit annulum. Adsarit se Anteros: obtinet amor. ANTEROS. AMOR. IUNO. ANT: STirps odora, pulchra flora,
Scena florum, cos amorum,
Risus aurae, ver Hymetti,
Astra terrae, lac vereti
Florumque, fructuumque
Explicate gloriam


page 131, image: s139

Hic nascentis filia Solis,
Materque patris, nata parentis
Ante exortum, roseo partu
Enixa patrem, roseo partu
Extincta patris,
Et colores rore tingit,
Et lepores lacte fingit
Et virores explicat.
Hic poma purpurisso
Tincta rident, et renident,
Et salivam provocant.
Ibo, dulce embamma carpam.
Quid moramur?
AM: Non habebis.
Fur Pomonae, praedo, mearum
Litigant.
Vastator opum.
ANT: Non mihi rapics,
Quod dextra tenet.
AM: Non mihirapies,
Quod mihi Mater Pomona dedit.
Volo restituas
ANT: Nolo. Quid urges?
AM: Fur Pomonae, redde, quod ausers.
ANT: Hoc mihi nemo tollet inulto.
AM: Hoc ego tollam.
ANT: Scelerate, sine.
AM: Scelerate, tace.
ANT: Non dimittam.
AM: Non permittam.
IUN: Quae vos furiae?
Quae bella tenent? amor eloquere.
AM: Tu mihi Mater ius in Hymetti
Poma dedisti: fur in Hymettum
Iste irrupit, pomumque tulit.
Mihi debetur.
ANT: Pomona mihi
Ius dedit horti, fructusque usum,


page 132, image: s140

Mihi debetur.
IUN: Mittite flammas.
Calidos ita ponite fluctus.
Huc mihi pomum: dirimam litem.
Stabisne meo puer arbitrio?
ANT: Tu liberabis meritum causae,
Et favebis aequitati.
IUN: Tu quoque sensus venerare meos?
AM: Tibi totius causae arbitrium,
Diva, remitto.
IUN: Iterum terras ergo repetite.
AN AM: Ecce ad nutus nos, Diva tuos, Descendunt.
Quodcumque iubes, Mater habebis.
IUN: Insero gemmam dubio pomo. Annulum inserit et lumen.
Addo propinquae facis ardorem.
Causa dirempta est: qui dente priorSuspendit pomum e filo.
Tulerit gemmam, nec sibi labia
Usserit igne,
Feret et pomum, iusque Hymenaei.
ANT: Iam mihi eburno dente saliva
Fluit, et gemmam teneo labris.
IUN: Accede prior, qui prior ausus
Carpere pomum.
AN: Causa peracta est
Prior eripiam.
AM: Prior ardentis
Experieris faculae flammams: Ore captatet
Perge: quid horres?
AN: Iam prope tenui,
Sed mihi propius flamma calebat.
Iterum praedam tento fugacem.


page 133, image: s141

AM: Ne tange manu. Tantale, sequere
Ore fugacis pabula pomi.
Frustra insequeris: labor est venus.Aduritur dum captat.
ANT: Heu! mihi vultus ignis adussit.
IUN: Perfida praeda est,
AN: perdita palma.
IUN: Amor accede, ut face delusa
Melius captes ore fugaeis
Pretium gemmae.
AM: Mihi propensum
Genitrix Iuno tende favorem.
IUN: Favor hic nullus, Meritum specto.
Hic habet artem. Perge, revelles.Capit annulum.
AM: Habeo gemmam. Mater amatum
Habeo pomum.
IUN: Tolle, mereris.
IUN: Causa derempta est. Tu sorte tua
Contentus eris. Tibi debentur
Poma Imperii.
OMN: Causa dirempta est.
AN IUN: Tibi debentur poma Imperii.
AMOR: Mihi debentur poma Imperii.

ACTVS III.

SCENA I.

Arienna ex venatione redux exhibet Regi inventas Cunas: agnoscit Rex per insculpta symbola, et expressa nomina, illas esse Darii.

ASTYAGES, MEDARSES. ARIENNA.


page 134, image: s142

Scena refert aulam Regiam. AST: ARienna nondum functa venatu redit?
MED: Adest; et auris regiae affatum petit.
AST: Sed quid moratur? semper huic additum volo
Ad nos patere liberum. Arienna, an plae
Invota Triviae multa sitienti dedit
Se praeda ferro?
ARI: Maior optantis siti.
Unum vereri Numen optabam, datum est,
Duo venerari.
AST: Temporis spatio brevi
Peracta bina sacra?
AR: Cum Numen favet,
Brevis hora multa conficit.
AST: Dicta haec egent
Speculo eruditae sphyngis. Aenigma hoc suis
Evolve tenebris, queis sacrum est factum Diis?
AR: Reduco velum. Mens fuit nobis sacro
Triviam vereri, fecimus, pinguem tulit
Dea culta cervum. Plus tamen amori est datum
Parum faventi. Se licet nondum mihi
Dederit; at aliquid visus est sui dare.
AST: Aenigma rursum loqueris.
AR: Ambiguum explicent
Cunabula ista, nemoris abstruso in specu
Mihi reperta. Iuvenis in votis fuit,
Qui lustro in illo nuper Ariennam fami
Eripuit ursi. Mox ubi aspexi nemus.
Haec lustra, dixi, rustico nostram lare
Tegunt salutem. Vivus hinc casta ilt
Amor in medullas. Cyre! per lucum undique
Exclamo, Cyre! Nullus at Cyrus mihi
Responsa reddit. Vota clamantem interim
Obsurum ad antrum deferunt. Error fuit.


page 135, image: s143

Sed, o beatus! error indicium mei
Dedit iste Gyri. Signa, quid doceant, vide.
AST: O fata! quo me volvitis? quo me Dii
Iterum vocatis? Signa, quae trepidum admonent
Sceleris patrati pectus, et lucem prope
Furantur oculis? generis hoc stemma est mei,
Cambyis istud; purpura haec docta manu
Dispuncta Arachnes, filiae est mostrae labor.
Suo Dario, measta mandane. O mei
Memoria saeva sceleris!o dulces mei
Cunae Darii! o lugubre afflicti nimis
Monimentum amoris! lectulus stirpis meae,
Generisque tumulus! nil super vestro in sinu
Restat nepotis? O serae nimium ferae!
Saltem reliquias, ucstra quassprevit fames,
Mihi redderetis! Parce maerori meo,
Heroa Virgo. Sanguinishis cunis meus,
Magnaequive stirpis ultimurn germen perit.
Hinc mihi doloris volnus; hinc soeptri decor
Suo evolutus alveo, alienum in genus
Stirpemque manat. Viveret nepos meus,
Arienna haberes Coniugem.
AR: Nullae notae
Caeids relictae, nullus inspersus cruor,
Semesa nulla frusta, nec tincti ferae
Panni saliva; vivere nepotem docent,
Quem fles peremptum.
AST: Quod placet, loqueris. Nimis
Periisse certum est. Harpagi fides probat.
Quod nunc dolentis unicum ptest avi
Curas levare, sanguini innocuo sua
Iusta peragamus. Luctibus nostris tuos


page 136, image: s144

Arienna luctus iunge Communis dolor
Commune utrique gaudium tandem dabit.

SCENA II.

Cyro in Regem a Iuventute Urbana electo, parere detrectat Hydalces; ideo percutitur, et abigitur. Inde suos exercet Cyrus.

CYRUS. HYDALCES. IUVENES. MEDARSES. Scena refert atrium Regium. CYR: REx Iubeo: Hydalces Regis imperio caput
Subiice superbum.
HYD: Regiae larvae iubes
Parere.
CYR: Larvam subditi larvae decet
Parere Regis.
HYD: Fictile est nomen.
CY: Sacrum
Ius imperandi.
HYD: Fictus est regni color.
CYR: Ius imperandi in fictili Rege est quoque.
HYD: At obsequendi debitum nullum trahit.
CYR: Simul ista mundi Conditor iunxit Deus,
Legem obsequendi, et iura Regnandi. Pati
Legem hanc necesse est.
HYD: Quis tibi hoc iuris dedit?
CY: Haec lecta Iuvenum turba, consensus tuus.
HYD: Reges creare turba neque Iuvenum potest,
Neque vox Hydalcis.
CYR: Civium assensus sibi
Reges creavit.
HYD: Non chorus Iuvenum.
CYR: Hactenus
Mihi oblatrasti: tota nunc vilis tibi
Videtur esse turba.
HYD: Par Regi suo.
Sub Rege ficto fictus est Cicis.
CYR: Malum hoc
Peius priore est. Ferre quod potui, tuli,
Me vilipendi, propriis iniuriis
Nihil moveri, Regium est. At dum tibi


page 137, image: s145

Delectus iste coetus est vilis iocus,
Regem suorum iniuriam ulcisci decet.
IUV_I: Tolerare nec nos Regis opprobrium decet.
CYR: Absiste. Mentem ratio, non furor regat.
Rex iubeo rursum; contumax nostris caput
Submitte iussis.
HYD: Nolo.
CY: Nolentem traham.
HYD: Retraham trahentem Iuro rad antem Mithram,
Quicumque hydalcen tangere audebit manu;
Sentiet Hydalcis dexteram parem suae.
CYR: Ergo statutum est, Regis imperiis nihil
Obtemperare?
HYD: Et plura.
CY: Nunc solum libet
Id scire nostris obsequii an iussis velis?
HYD: Pudet obsecutum. Stemma si nostes meum,
Parce iuberes.
CYR: Stemma si nossem tuum,
Quocumque ductum Rege, te noscem mihi
Civem rebellem, perfidum, indocilem Regi.
HYD: Memori tenebo mente, post horas breves
Vindice subactum calce mulctabo caput.
IUV_I: Quid adhuc furorem, Cyre Rex, iustum premis?
CY: Lente moveri regiam mentem decet
Iustas ad iras. Ultimum id quaero, pari,
Quotot Sodales iure me Regem tibi
Patiere [(reading uncertain: print faded)] Hydalces?
HYD: Nolo te Regem, volo
Tibi imperare.
CYR: Disce perfrictum caput,Infligit alapam.
Non excitare Regiam in verber manum.
HYD: Superi! tonate. Sinite.
CY: Quid? ferro manum
Applicat?
HYD: Averni Numina!
CY: Eiectum loco,
Tot asse clarum nobili indignum choro,
Eliminate.
HYD: Vindices fulmen poli!


page 138, image: s146

CYR: HOC habeat
IUV_I: Ira, Cyre, moderata nimis
Furis in rebellem. Citius irasci decet.
CYR: In subdito ira prompta, generosus potest
Sumulus vocari: in Rege crudelem sapit
Populi Tyrannum. Iusla nunc meis dabo.
Sic vos vocare placuit. o Medum decus,
Patrum voluptas, nobilis stirpis viror,
Et flos iuventae, Tollite in ventos mei
Vexilla Martis. Consonent Martem tubae.
Procedat ordo lentus. In globum coi:
Discede in alas, Flectere in lunam. Procul
Remitte cornu. Contrahe. In cuncum acue.
Abi in phalangem promove pedem. Retro
Ter volve gressum. Vertere in dextrum latus.
Inopinis hostis instat a tergo. Cadunt
Nimbo sagittae. Fronte pugnandum est. Viam
Pilo volanti scinde. Qua medius gradum
Tacitum movebit hostis, insidias strue,
erumpe latebris. in duas partes abi,
Geminumque simula exercitum forti sibi
Manu obviantem. Perge: conflige; ultima
Marte simulato vulnera, et caedem patra.
Rursus migrandum est, ordinem in veterem redi.
Quid vera facerent bella, simulatum docet.
Quod decet avaros gloriae, et fama inclitos.
Multaque Martis laurea insignes viros,
Hoc vestra virtus Marte simulato dedit.
Ego, si vel armis Indus, aut rigidus Geta,
Vel qui potente exercitu Persam trahit,
Urgetque propius Mediam, Cyaxares


page 139, image: s147

Bello petendus esset; hoc omnes velim
Movere in hostes milite. et patriae inclitam
Referre palmam. Tanta se virtus probat.
Sed ite, ad arma crescite, et vestram pati
urgete passa gloriam. accrescens dabit
Aetas severi Martis expertos viros.
MED: Spectata cuncta ex abdito: Aetatem supra
Spit iste Iuvenis. Iussus ad Regem volo.

SCENA III

Intervenit Daniel, laudat Cyrum: patefacit ei, qua de caelo didicit.

CYRUS. DANIEL. CYR: SUbsiste miles: arma cum labris tuo
Substerne patri
DA: Fervida insagi et togae
Laudem Iuventus, quam mihi arridet tuae
Virtutis ardor, quinque iam sese exerunt
Martis calores. Perge: nonlicet tui
Turbare lusus ordinem. Tecum mihi
Sunt pauca Cyre.
CY: Perge: venerari decet
Me iussa patris.
DA: Cyre! Quem video? mei
Pars magna cordis Cyre! delicium poli,
Regni labantis gloria, et patriae decus.
Quem video!
CY: Tequis error, aut vanis agit
Imago larvis?
DAN: Video, quod visum mihi
Futura monstrat saecula, et positam procul
Serieon Austriorum Caefatum menti exhibet.
Video, quod ather ambit. et pridem vovet
Anhelus oribs, gaudium et poli et soli,


page 140, image: s148

Ductam a Rudolpho lineam Austriadum, suum
Usque adstatutum terminum mundi genus,
Diadema, et orbis sceptra ducturam. Deo
Sic constitutum est, Cyre!
CY: Quid dubio sonos
Suspendis orc?
DAN: Magna sub velo latent.
CYR: Repande velum.
DAN: Video, vix fari licet,
Video per auri saeculum mediam trahi
Ferri rebellis lineam, totum genus
Stirpemque ad unum contrahi. Quantus furor
In hunc recumbet! quanta tempestas domi!
Quantae procellae ab exteris! Tandem redux
Felicitatem stemmati Augusto suam
Felicitas reducet, et multam dabit
Ad seceptra prolem.
CYR: magna tibi credit polus.
Sed unde cernis istud?
DAN: In Cyro meo.
O Cyre! iam te respicit regni decus;
In te recumbet Mediae sceptrum; a tua
Serie nepotum Regna ad Austria das fluent.
CYR: Nec me gerendi stimulat Imperii calor,
Respuere nec me torpor ignavus iubet.
Si qua tamen animum premeret Imperii sitis,
Hoc imperare nomine Augustus velim,
Ut mea liceret sceptra in Augustam Domum
Transferre quondam.
DAN: Transferes.
CY: Non hoc mea
Conditio patitur.
DAN: Stema si nosses tuum!
CY: Da nosse.
DAN: Non est vile, quod forsan putas
CY: Me Mithridates nuper excelfo staum
Sanguine docebat.
DAN: An patrem? an matrem an genus
Te Mithridates docuit?
CYR: Illustri satum


page 141, image: s149

Mestirpe solum dixit: at Matris, Patris
Ignarus ipse.
DAN: Non ego ignarus.
CYR: Doce,
Quae saepe claris discere ex astris soles.
DAN: Cambyse quamvis Patre, non vili tamen,
Sed nec vetustis inclito ceris avum,
At Matre natus Regia, et Regum es nepos:
Mandana genitrix, edita Astyage patre,
Te dedit in auras. Inde nativum trahis
Per sanguinem suffragium ad Regni notas.
Sed Numen addit alterum. Hic frontis tibi
Decrevit aurum.
CY: Quando?
DA: Languentes prius
Quam noctis umbras Sole defuncto polus
Dispungat astris.
CY: Vivit Astyages adhuc,
Utquive in senectam Nestoris longos trahat
Aetatis annos, sidus et tardum aureis
Addatur astris, vota Medorum petunt.
DAN: Vivit: sed ante lucis occasum, sui
Diceris haeres lmperi
CYR: Astyagen suis
Superesse malim.
DAN: Vivet, et vivus sui
Cernet nepotis inclitam sceptro manum.
CYR: Quae merita dedimus? Laneos inter greges
Exacta vita est hactenus: primum hoc die
Urbem reviso: iamque me Regnum vocet?
Timenda sors est fausta, quae ridet nimis.
DAN: Cum sorte veniunt regna, metuendum puta.
Sed distinante quandose Deo ingerunt,
Ut debeas sorti nihil, virtus facit.
CYR: Quid haec Iuventa possit? In adultas amant
Manus venire sceptra.
DA: Maturus sat est,
Cui mens adulta est, Supplet aetatem vigor,


page 142, image: s150

Annosque virtus.
CYR: Experimentum hactenus
Ad regna nullum dedimus
DA: At frontis tenor,
Animi character, semina ostendit bini:
Olim futuri Regis.
CYR: Et frontis tenor,
Ammi character, saepementitur. Nihil
Iuvene facilius vertitur.
DAN: Quando Deus
Ad regna quemquam deligit, regnis facit
Virtute, mente, robore, ac annis parem.
CYR: Praevideo multa, saepe quod placuit Deo,
Displicuit homini.
DA: Fateor, ascensu arduum
Est omne Regnum, Livor ad solium sedet,
Et fraus, dolique, et fictus obsequiicolor,
Ac vi retrudunt; quem tamen caelum legit,
Per ipsa fraudum pegmata huic sternit viam.
O Cyre, ut ista provides, sic et tua
Virtute vince.
CY: Vincere hic debet polus.
DA: Sed Cyre, tecum.
CY: Vindere, ut vincam meum. est
Ethoc studebo, vincere ascensu ut premam
Sedes superbas, ambitum Cyri sapit.
DA: Ambire, quidquid destinat caelum, licet.
CY: Non istud aeque condecet. Nonsum tamen
ita putris animae spiritum nactus, reses
Ut cuncta verti patiar aliorum dolo.
Sic calida erit modestia, modestus calor.
DA: Sapis. Ego mentem Regis acclinem traham,
Tu Cordis ignes arduis rebus para.

SCENA IV.

Cyrus expendit secum difficultates, qua spem Regni occursu suo non nihil infirmare possunt.


page 143, image: s151

CYRUS CYR: CRedo Danieli: visa non fallunt; tamen
Quid ad haec ministri Regii? illustri sati
Sanguine, putatum rusticum, ex silva advenam,
Aequo videbunt lumine, et leges dari
Sibi patientur? subici, grande est onus;
Quid subiiei illi, cuius est vilis Pater,
Materque, avique? Regia stirpe editus,
Neposque Regis dicat: hoc fingi arguent
Dictante mentis ambitu. Nam cui fides
Tanta est, probare ut valeat aslertum? Deum
Dixisse, Daniel asseret: sed quid movet
Res haec Ministros? Somnium dicent senis.
Dictasse, dicet, Numen: hoc etiam parum est:
et hoc vocabunt somnium. Non estnovum,
Delusa in aula sanctitas, ptimas ubi
Ambitio sedes occupat. Iuvenem volet
Haereditati idoneum, at qualem? Indole,
Virtute, et atavis Nobilem, ubi plures habent
Illustrioris ordinis certos; putas
Generis, patrisque, acstirpis incertae leget?
Id velle demus; nisi velint plures idem,
Lusa est voluntas; arma, qui renuit, manu
Corripiet audax; utque populare est, iugum
Excutere velle; certa seditio graves
Incendet ignes; inde communis boni
Vertetur ordo. Demus huncignem opprimi;
In cinere gliscet, Dominus intrusus suis
Invisus esse Civibus semper solet.


page 144, image: s152

Sed et timeri demus, et amari, timor
Dominos in iplos cive suspecto redit.
Et amor timeri dobet, hic facile ruit,
Ubi vilis est auctoritas. Quis huc gradum
Inopinus infert? Fallor? Heu! pudor, meae
Si sensa mentis illa percepit. Tace.

SCENA V.

Intervenit Arienna, ex quibusdam secreto auditis piscatur plura, ex quibus in spem venit suorum votorum

ARIENNA. CYRUS. ARI: QUod cogitavi, subolet. Audivi parum
Sed inde multa intelligo: Accedam prior
CYR: Arienna!
ARI: Cyre! plura non fari licet.
CYR: Ubi verba desunt, supplet eloquii vices
Vultus silentis, eloquens satis tui
Interpres animi.
AR: Cyre!
CYR: Quid mandas meae
Vitae imperatrix?
ARI: Cyre! non possum eloqui.
CYR: Etiam tacentem intelligo.
AR: Sed non satis.
CYR: Affectus est, qui disserit.
AR: Nondum omnia.
CYR: Et spes futuri.
ARI: Prop us accedis rei.
Evolve totum.
CYR: Vota non tacent, satis
Arienna mentem prodis.
ARI: O utinam et suam
Cyro liberet prodere!
CYR: Patentem vides.
AR: Dicam, quod anceps animus ambiguo diu
Pectore tenebat. Cyre, non vilis tui
Mihi sensus animum vellicat, ut olim tibi
Credam parari regna.
CYR: Quis tibi hoc Deus


page 145, image: s153

Caeli reclusa nube spectandum dedit?
ARI: Arguimus illud nempe, quod visum fugit.
CYR: Sed quae arguendi signa?
AR: Manifestum mihi
Deditipfe Cyrus.
CYR: Cyrus? indicium sui
Quod facere potuit? Forte quodnatus patre
Pastore, agresli in nemore consuevit vago
Gregi imperare, iam inde condidicit probe
Artem imperandi?
AR: Nemoris ex umbra indoles
Non trahitur ista nobilis, honorum capax
Aliud loquuntur abdito in silvae specu
Cunae repertae, symbolis Regum inclitae,
Reguumque signis illitae.
CYR: Has Cyri putas?
Pridem perisse decuit et carie, et situ,
Si quae tenello lectulum infanti mihi
Dedere cunae.
ARI: Vidit Astyages sui
Inde emicare symbola Darii, dolor
Corripuit animum, sceleris antiqui memor,
Se flevit ipsum, vivere optavit super
Charum nepotem, Regiae frontis iubar
Illi daturus.
CYR: Forsitan vivit nepos
Ignotus aulae.
ARI: Cyre, si vivit, meo
In amore vivit.
CYR: Vivit in votis meis,
Et beat utrumque.
AR: Multa debebit tibi
Arienna.
CYR: Multa cyrus Ariennae.
ARI: Tibi
Omnia Arienna.
CYR: Quidquid est cyrus, tibi.
ARI: Si vivit ille Regis Astyagis Nepos,
Tu Cyre regnas
CYR: Ille si vivit, pari
Arienna iure sceptra cum vivo tenes.
ARI: Ita Rex spopondit, Ille quem haeredem legan
Rex imperabit; teque consortem thori


page 146, image: s154

Pari imperantem iure Reginam creo.
Nihil addo Cyre.
CYR: Multa dixisti nimis.
Sed amica genio: si polus coeptis favet.
Finitur primus dies exhibitionis,

SCENA VI.

Hydalces, quod hallucinatus sit coram Rege, et verbera a cyroretulerit, regnandi spe deiectus se parat occidere.

HYDALCES SOLUS. Scena refert atrium Regium. HYD: SPes regni adempta est Quid trahis vitam, tui
Mera larva Hydalce? duplici insigni probro,
Sperare quidquid licuit, interiit. Nepos
Astyagis esse desii. Infehx metreum
Hallucinante pendulum lingua, dedit
Immane Hydalci vulnus; a Cyro altera
Impressa plaga vultui est. Tantum probrum,
Quis vilis animus, deses, ignavus ferat?
Me nempe post hac Imperiad solium favor
Regis vocabit? Nobilem mundi iocum,
Probrum parentum, dedecus stirpis, meae
Nec gentis umbram. Decidi regno, iacet
Gloria parentum, nomen illustre, et decus
Generis avitum periit, et solus sibi
Seperest Hydalcos. Hic quoque intereat: Sine
Honore vitam ducere, infelix nimis
Est vita, morte durior. Postquam omnia
Periere, quid super stitem vitam queat


page 147, image: s155

Retinere in isto coropre? extrudam halitum
Ferrosupremum. Cynthie infaustos polo
Devolve currus; atra nox densis tegat
Mundum tenebris, ut mei maculam probri
Spectare nequeat Tanta lux solum micet,
Quanta ad videndum sufficit ferrum, ut meo
Later: Imprimatur Torpor invadit manum
Pavorque mentem. Hydelce, quid dubitas? tui
Meliore pridem parte periisti: hoc super
Quod restat, est Hydalcis exuvium: suam
Requirat animam. Morere. Non possum. Fuge:
Hoc tibi relictum est liberum post tot mala.
Quid fugio, sic me non fugio. Totum malum
Ipse mihi Hydalces sum. Fugae inveni viam:
Fugetur anima corpore, et tuto est loco
Salus Hydalcis. Quis timor dextera mihi
Excussit ensem? quando iam certum est mori,
Et prostitutam nominis famam meo
Sanguine lavare; pondere iniecto meum
Premam ipse ferrum: liberam fugae viam
Scrutabor animae, et spiritum hac sede evomam,
An cui videmur? arbitro sedes vacat.
Ego, quod Hydalces flammeo ancherontivovet
Faustum eventire, Regiae frontis notae,
Valete, terra, et sidera, et patria, et Pater.

SCENA VII.

Harpagus clamore excitus impedit mortem Hydas et certa Regni spe solatur.


page 148, image: s156

HARPAGUS. HYDALCES. HAR: QUis clamor iste, Hydalce, quid sceleris partras?
HYD: Sine me perire.
HAR: patris affectum aspice.
HYD: Hunc iam perisse decuit.
HAR: Haud periit tamen.
HYD: Studium obsequendi periit.
HAR: In nato?
HYD: Fui;
Non sum: probrosum filium odisset Pater.
HAR: Te per ego stirpis sanguinem augustum rogo.
HYD: Per me inquinatum.
HAR: Per notas regni tibi
Iam destinatas.
HYD: Labe foedatus mea.
HAR: Per pulchra famae nomina.
HYD: In tumulum haec dedi.
HAR: Per regis indelebilem affectum. affectum.
HYD: Sua
Pepulit in alium vela.
HAR: Per vitam tuam.
HYD: Haec una superest: hanc sine, ut ferro eruam.
HAR: Si surdus omnes Harpagi eludis preces,
Adhibenda vis est
HYD: Gaudium extremum hoc mihi
Concede, proprio ut sanguine extinguam probrum
Meum, tuumque
HAR: Sceleris an quidquam reus
Patrasti Hydalces?
HYD: Pertuli alienum scelus.
HAR: Quod pertulisti crimen, hoc non est tuum.
HYD: Infamia mea est
HAR: Illa contiguo pede
Sequitur scelestum.
HYD: Sed meum assequitur genus;
In me recumbit tota. Quid frustra es pius?
Redde mihi ferrum, redde crudelis pater!
HAR: Tu nate, patrem facere crudelem petis.
HYD: Si te qua pietas tangit!
HAR: HOC pietas vetat.


page 149, image: s157

HYD: crudelis est qui precibus auditum negat.
HAR: Dum iusta poscunt noxium quid si petant,
Pietas negare est.
HYD: Ibo, collidam caput
Terrae, ut perosus spiritus apertam sibi
Per ipsa capitis vulnera inveniat viam.
HAR: Non obtinebis. Spiritum invitus trahes.

SCENA VIII.

Intervenit Choaspes, nondum acquiescenti Hydalci somnum per virgam Magicam conciliat, quo durante ei varia repraesentat, quibus ad certam regni, et sumendae de Cyro vindicta spem erigi possit.

CHOASPES. HARPAGUS, HYDALCES. MUSICUS CHO: ISthac in aula? hac Regia? in isto loco?
Clamore tanto? an filius Patri? an Pater
Perrum minatur filio?
HAR: Interpres Deum,
Et Magne Mithrae [(printer); sic: Mithrae] Pontifex, ferro sibi
Evellere animam corde tentavit puer:
Pater impedivt.
CHO: Patris hoc pietas iubet.
HYD: Est cruda pietas, quae unicum proli suae
Negat levamen.
CHO: Aequitas etiam petit,
Ut iusta natis gaudia admittant Patres.
HAR: Sed non iniqua.
CHO: Ratio concedi hace vetat.
Quae causa tantos turbines mentis ciet?
HAR: Nondum retexit. Dedecus, probrum suum
Generisque plorat.
CH: Quod probrum tuum?
HYD: Dolor
Meminisse novus est.
CH: Dum tegis plagae locum,
Nulla est medela.
HYD: Pandere est maior dolor.
CH: Sed origo sanitatis. Internum malum


page 150, image: s158

Reclude Hydalces, vulneri promptam dabo
Tuo medelam.
HYD: Prima mihi plaga est pater,
Primumque Hydalci dedecus.
HAR: Patrem arguis?
HYD: Tu me Iuventae vile ludubrium facis,
Dum fausta metro dicere Astyagi Iubes.
CH: Laudasse Regem carmen. et votum scio.
HYD: Sed illud est acerbius, verber grave,
Spectante populo, Regis assumpti modo,
Ardens furore Hydalcis inflixit genae.
Ethoc tacente perferam silentio?
Vivamque inultus? non mori praestat, probri
Quam ferre tanti dedecus? sine me mori.
CHO: Virga haec quiete sopiat. Hydalces sile.
Sedem huc Minister. conside. Huc tu conside.
Huc tu. moveri sede sit vobis nefas.
Hac parte et ista somnia obsequium date.
Vos innocentis suave lenimen modis
Vocate somnis. Suavis ad cantum est sopro.
MUSIC: Huc sopores advolate,
Hinc dolores effugate,
Hinc furores temperate.
Noctis madores
Stillate rores;
Pectore dita
Exulet ira;
Redeat menti
Forma furenti,
Paxamoena, pax serena
Ferrum deponat,
Mentem componat.


page 151, image: s159

Iam quiescit, iam liquescit:
Ludite sopores,
Fingite colores,
Queis corda mulceantur.
Et vota compleantur.
Iam te dominumtota veretur
Media Hydalces: iam tibi rutilo
Amne Choasces latus al ambit:
Iam tibi pronis fluctibus Indus
Aurum adster nit: iam tibi Persa
Posita cydari colla recurvat.
Trepidate Scythae, ponite duri
Pectora Martis; tollite gravidas
Marte pharetras, frangite posito
Cornua bello: regnat Hydalces.
Cedite Parthi, fugite Assyrii,
Ruite Hircani: regnat Hydalces.
Orientis ora Solis,
Lucis artifex, et auri,
Huc odores huc colores,
Opobalsamique rores
Rex Hydalces imperat.
Bactra timete,
Susa favete,
Plaudite Medi:
Regnat Hydalces. Saltus so mniorum
HYD: Ubi fum? vigilne somnio? an vates sopor
Lactavit oculos? veiane? an falsa ambitum
Delusit umbra?
CH: Vera spectasti.
HYD: Nihil
Hodierna Hydalcem probra prohibebunt.
CH: Nihil.


page 152, image: s160

HYD: Ergo imperabo?
CH: Sic tuum poscit genus,
Sic Mithra magnus iubet, et Astyages probat.
HYD: Sit ergo prima cura vindictae. Luat
Audacis animi Cyrus admissum nefas:
Discatque nunquam regiae stirpis genus
Impune laedi.
CHO: Victima auspiciis tui
Haec digna regni est.
HYD: Pluribus post hanc meae
Siti litabo.
HAR: Qualis ad solium tigris
Graditur. Choaspes; Ista si attentat puer,
Nondum occupato iure regnandi, impiam
Merito timere Susa lanienam queunt.
CHO: Iuvenilis iste primus est mentis calor:
Defervet annis. Iustus est tamen furor
In insolentem
HAR: Non nego [(printer); sic: ego] : at mires amat
Diadema Reges
CHO: Nec minus Iustos, scelus
Cum poscit iras. Perge sic regni decus
Curate Hydalces, cumque te magnus Mithra
Solio locarit Regio, augustum decus
Rigidus, feroxque sustine, quodque addecet,
Tuum Choaspem, et Harpagum primostibi
Statue Ministros.
HYD: Iura quod poscent, agam.

SCENA IX.

Astyages ex Medarse intelligit, quam praeclara Cyrus in umbratili regno gubernandi specimina dederit. Hinc instrui iubet pompam publicae adoptionis.

ASTYAGES. MEDARSES. ARIENNA. Scena refert aulam Regiam. AST: COnsilia nondum mentis ambiguae fuo
Liberata sistunt pondere, in quem le mei


page 153, image: s161

Diadema capitis flectat: at pronus tamen
Inclinat animus. Quisquis, ut fidem dedi,
Insignietur purpura, aeterno hunc tibi
Arienna iungi foe dere Astyages volo.
ARI: Ego vicissim, cuius addixi fidem,
Quemcumque Rex elegeris, tutum suo
Servabo ab hoste. Numen o Cyrum velit!
AST: Sed en Medarses. Quid refers?
MED: Illi est decus
Regale vultus, corporis pulchri tenor,
Sublimis ardor mentis.
AR: O utinam meus
Sit ille Cyrus!
MED: Martiae in sinu faces,
In manibus audax tobur, ingenium sagax,
Furor modestus, lentus, et fortis simul,
Cum causa poscit.
AR: Ista sunt Cyri mei
Elogia!
MED: Regis namque cum ficti pares
Ageret Ephebos inter imperium, nihil
Non serium egit: ludicro lusu omnia
Indicia curae Regiae atque animi dedit.
AR: Quis ille?
AST: Cyrus.
AR: Caelites!
AST: An quid tibi
Percellit animum?
AR: Vota pro Astyage dedi,
Virtute simili ut sceptra successor gerat.
AST: Prosequere cetera
MED: Unus ex toto choro
Parere renuit: monuit officii, ut suo
Regi obsequatur. Abnuit rursus. Calor
In fronte micuit; regio pressit tamen
Animo furorem. Stupuit. et monuit cnorus,
Irae ut remittat froena. plebeium decet,
Aiebat ille, promptus in flammas calor:
At ira regis lenta sis. Postquam iugum


page 154, image: s162

Excussit omne iuvenis, atque ausus minas
Miscere verbis; Cyrus exerta manu
Infligit ictum vultui, et Iuvenum choro
Exturbat.
AST: Ista regiam mentem probant,
Dignamque purpura indolem, Arienna id probas?
AR: Et opto Notum nomen est Cyrus mihi.
AST: Et unde?
AR: Quod me Regio obsequio facis
Et amore dignam, debeo Cyro.
AST: Prius
Sed unde notus?
AR: Unde mihi vitam dedit.
AST: Quid ais?
AR: Tenebar unguibus grandis ferae,
Is destitutam viribus, certam necis,
Iamiam vorandam, belluae rictu eripti.
Audace namque dextera aggressus feram,
Fugat paventem, sequitur, atque ictam gravi
Verbere trucidat.
AST: Mentis o acies sagax!
Et Martialis dexterae infractus vigor.
Deliberatum est: regna successor meus
Cyrus tenebit.
AR: Vota complevit mea
Benignus aether!
AST: Instrui solitam iube
Pompam Medarses Harpago natum Patre
Ad regna adopto.
AR: Iusta decernis Tua
Non melior alius sceptra verfabit manu.
AST: Nec melior alius foedere Ariennam sibi
Connubiali iunget.
AR: At restat prius
tentanda Martis alea, et nostra manu
Emendus Hymen.
AST: Certa tibi semper stetit
Ab hoste palma.
AR: Mithra si causae favet,
Hanc tibi Arienna Cyaxare edomito ferer.


page 155, image: s163

SCENA X.

Harpagus intelligit iam decretam esse sui filii adoptionem ad regnum, unde gaudet, constituitque demum aperire per litteras, eum, quem Rex adoptare decrevit, non esse suum filium, sed esse ipsum Darium.

MEDARSES, HARPAGUS. MED: NOvos Honores Harpago, novos tuo
Nato, Medarses gratulor,
HAR: Quos tu mihi
Refers honores?
MED: Harpago natum patre
Ad sceptra regni adoptar Astyages
HAR: meam
Ad sceptra sobolem? Mn: Sic air: Natum Harpago
Ad regna adopto. Propero; iam pompam instrui
Per me imperavit. Tu tuum nat m doce
Assuescere ostro.
HAR: Numen acelinas Mithra,
Ipsumque voti cardinem attinges mei
Optatam Hydalci pandis sdiregnum viam.
Quis mihi per animum gandii torrens fluit?
Ipsa inter astra videot excelsus gradi,
Et Sole puro illustre trabeari latus.
Putata soboles Harpagi ad regni novum
Decus vocatur. Votanunc tandem mea
Expressi ab astris. Si quod es Numen polo,
Dimitte curas: si quod es Numen solo,
Tua astra repete; solus et terrae, et polo
Sufficit Hydalces. Sed quis incautum tulit
In ardua error? Esse cur natum meum
Negavi Hydalci? Regia stirpe editum


page 156, image: s164

Cur esse dixi! Fortecum regni arduum
Culmen tenebit. Harpago ingratus nihil
Debere se censebit. Hoc magni solent,
Postquamben gnae sortis afflatu improbam
Pressere sortem. Forte se cura mea
Alitum negabit. Nemo cum solium tenet,
Facile memoriam patitur infaustae sibi
Sottis reduci. Debile est fulcrum spei,
Si quod in Hydalce colloco. Astya ges magis
Forsam favebit Harpago. Certe hic suum
Vivere Darium optavit, et multa illius
Ploravit obitum lacrima, Optavit suo
Me inobsequentem iussui, et rupta fide
Suum Darium barbarae ereptum neci.
Quod est, fatebor. Harpage ambiguo aleam
Fervore mittis. Ante iurata fide
Iussa peremptum morte dixisti. Nimis
Sero recantas. Aliquid audendum est tamen.
Pagina severas frontis attractae minas
Nescit timere: huic or dinem totum rei
Credere licebit. Harpage huc curas refer.
CHORVS. Anteros aucupio Amorem praevenit; sed infeliciter; Nam aquilae in sidiatus ab carapitur, et abiicitur. Felicius aucupatur Amor, fessus ab Aquita, ut olim Martianus, obumbratur, et corenatur, ac demum ab eadem sublat us in sinum Divinae Providentiae deponitur.


page 157, image: s165

ANTEROS. AMOR. PROVIDENTIA. PROVIDENTIAE OCULI IV. Scena refert silvam. ANT: EVolavit. O sinistraeExit manu vulnerata.
Sortis omen! Iam tenebam
Ungue praedam; sed feroce
Ulta rostro sauciavit
Gratulantis dexteram.
Ecce rursus huc volatuAquila redit, statque defixa in praedam.
Se regyrat. Hic quiescam.
Cui minatur? quam tuetur
Fixa praedam? cui tenacis
Unguis [(transcriber); sic: Vuguis] iram praeparat?
Iam prehendit iam feroceAquila corvum discerpit.
Saevit unguc. Praeda vilis
Nempe vila, quam totondit,
Nec voravit Rursus inde
Quid famentem provocat?
Quam tapace fertur ala! Eadem ululam dilacerat.
Iam parabo tela in ictum,
Iam virbrabo Quid cruenta Frangit Anteroti arcum.
Tollis arcus, et sagittas?
O scelesta! Perfida!
Heu! perivi. Mitte rostro. Rapit Anterotem in altum et deicit.
Heu!
AM: Quis iste mi volucres
Clamor arcet? Advolate
Blandulae Sirenes aurae,
Orpheiqe pennei:
Convenite, convolate,


page 158, image: s166

Oscinesque praepetesque;
Sive praedam quae notatis,
Sive praeda quae cadutis
Obvianti spiculo.
Solis aestus hic calentem
Stringit auram: conticescit
Omnis oscen. Hic quiescam,
Sole quamvis aestuante,
Dum calor deferveat.
PROV: Scena nostris iam paratur
Apta votis. En quiescit.
Fulminum minister ales Aquila umbram facit quiescenti Amori.
Tende pennas, aestuantis
Solis arce fulgura.
IV_OC._PROV: Talis olim Martiano
Aestuanti serviisti.
Tende pennas, et volatu
Acta circum molliore Aquila accipit a Providentia sceptrum et coronam. Coronat quiescentem Amorem.
Umbra amorem protege.
Martianus illa in umbra
Imperare coepit orbi.
Hac in umbra dumquiescis,
Imperare disce regnis,
Sceptra disce flectere.
AMOR: Quis per umbras ludit error? Evigilat Amor.
Estne verus hic honoris
Apparatus? an iocantis
Est seporis, somniique
Ficta in umbris dignitas?
PROV: Umbra nulla est, nullus error.


page 159, image: s167

Vera somnus indicavit.
Iam tibi minister ales sistit se aquila Amori, quam incendit
Adiocatur, blandientis,
Mella sortis utere.
Scande terga: sic iubemus.
IV_OC._PROV: Huc volatu tende pennas.
PROV: Et meo sinu receptus, deportatur ad sinum Providentiae.
Altiore disce iure
Imperare subditis.
AMOR: O mearum norma terum,
Providentis mens Tonantis,
Regiorum fons honorum,
Ara Regum, vita legum,
Iuris omnis regula.
PROV: O meorum mens amorum,
Lex honorum, cor favorum!
Quidquid apto gratiarum,
Quidquid ornoloriarum
Dives in te prodigo.
PROV: Providentis te tuetur
AMOR: Providentis me tuetur
AMOR: Cura mentis.
IV_OC._PROV: Fide Caelo.
AMOR: Fido Caelo.
IV_OC._PROV: Tota quamvis obstet ira
AM: Obtinebo iura mundi.
IV_OC._PROV: Obtinebis iura mundi.
IV_OC._PROV: Fide, Fide Numini.
AMOR: Fido, Fido Numini.


page 160, image: s168

ACTVS IV.

SCENA VI.

Astyages ab Harpago litteras accipit, ex quibus intelligit eum Iuvenem, quem adoptare decrevit, esse ipsum Darium Mandanae fil um, quem feris exponi iusserat, eumque Rex sibi postulat.

ASTYAGES. ARIENNA. MEDARSES. Scena refert cubicula Regia. AST: ARienna, nondum parte qua Cyaxares
Martis minetur arma didicist?
AR: Aureo
Qua te propinquus flumine Choaspes agit,
Sua castra statuit.
AST: Noster in bellum fremit.
Et in arma miles?
AR: Certa cui palma est.
AST:
Virtutis ignis omnium mentes face
Generosa adurit. Ita arce de cordis solet
Calor meare in mebra. Quis gressum huc citat?
MED: Auguste Solis aemule, astrorum genus,
Hoc tibi volumen Harpagusiussit dari.
AST: Quid hoc malorum? an quae per implicitos dolos
Aulam procella turbat? Hoc rerum vices
Ordine rotantur: nullus ad purum fluit
Felicitatis amnis, et luctus ruit
Medias per undas gaudii. Chartam mihi
Praelegc Medarscs.
MED: Harpagus Regis sue
Erlicitatem: Sisto me ad pedes tuos
Reum patrati sceleris, et veniam precor.
AST: Ignota loquitur Harpagus, culpae reus


page 161, image: s169

Nullius actus.
MED: Vaa non culpa est mea.
Non unus error. Primus ad iussus tuos
Tenerum Nepotem Matre Mandana satum
Feris verandum detuli ad densum nemus.
AST: Harpage alienum crimen accusas. Meum hoc,
Magnique Mithrae crimen est. Voluit Mithra,
Ego imperavi. In Harpago id plecti est nefas,
Nisi prius in me vindicem.
MED: Subiit pius
Affectus animum; redeo, depositum iterum
Furor puellum: hoc alterum est crimen.
AST: Bona
Mercede dignum.
MED: Mentior post a feris
Laniata pueri membra.
AST: Quam plura ah! velim
Sic mentiaris.
MED: Deinde ne ru sum tuo
Iussu daretur belluis, fingo meum
Hunc esse natum: ne qua sors iterum tibi
Suspicio mentem verteret, agresti viro
Trado educendum. Crevit et semper suae
Indicia stirpis prodidat; in urbem redit,
Moribus honestis imbui, et tandem tibi
Placuisse meruit, regni ut haeredem velis.
Haec est meorum criminum series. Caput
In merita si supplicia deposcis, dabo.
AST: O Sancta pietas Harpagi! O sapiens fides.
O fraus amata! Plura peccasses, nisi
Mentitus esses. Ergospes generis mei
Vivit Darius?
AR: Quanta mortales vices
Fortuna versat? quanta post fletum parat
Gaudia? et opacis ducit ex umbris diem!
AST: Iterum renascor, remigrat in pectus vigor
Nepote vivo.
AR: Nempe non vanus fuit


page 162, image: s170

Vates, favilla spiritus magni, indoles,
Virtusque Iuvenis, stirpe qua traberet genus.
AST: Date minepotis reducis amplexu frui.
Et osculari frontis exertae [(printer); sic: exertae] iubar.
O Cyre! nondum video te? Quaevis mora
Mors est amori. Cordis expando sinum;
Huc Cyre revola. Nil time: non sum; fui
Olim Tyrannus. Rediit in fibras amor
Et sancta iura sanguinis menti indidir.
Inspice: paternum cernis affectum: veni.
Ar. En ipse amantis Regis obsequiis adest.

SCENA II.

Adest Cyrus, cui in amplexus ruit Astyages, scelusque suum deprecatur, et nepotem agnoscit.

ASTYAGES. CYRUS. ARIENNA. AST: O Mea voluptas! una votorum quies!
O Cyre! tene video? et optato datur
Satiare vultu lumina?
CYR: Adiuslus tuos
Adsum vocatus Cyrus.
AST: Osacris manus
Iam digna sceptris. Grandis o cervix, grave
Gestura regni pondus! Opatere tuum
Exosculari pectus Astyagen reum.
CYR: Nihil hic reatus Regii est.
AST: Ego te fera
Tygris peremi.
CYR: Vivo.
AST: Non inde est minus
Crimen iubentis. Te dari epulandum feris
Ego imperavi.
CYR: Mitis hic furor fuit,
Atque ira nulla.
AST: Gravius acculant meam
Crudelitatem: illae pepercerunt, ego


page 163, image: s171

Volui peremptum. Ego carnifex stir pis meae
Te lacrimantis Matris extraxi sinu,
Meosque amores perdidi, obieci lupis,
Crudelis, atrox, mente deiecta surens.
CYR: Mittantur ista, quando me incolumem vides
Tibi restitutum. Vivo; et amplexu tuo
Gaudeo receptus.
AST: Nate, non metuis tuo
Adhoc cruentas anguine Astyagis manus?
CYR: Primum has vereri incipio, non notas prius.
AST: Onate! pectus gaudii tanti incapax
Destituit animam. Nate!
AR: Quam gratum tuor
Utrinque amorem! Cyre tu Astyagi animam
Evellis, animam reddis Ariennae: ad feras
Tu destinatus redimis Ariennam a feris,
Te sidera mihi, me reser varunt tibi.
CYR: Tibi obsequentem.
AR: Me tibi ancillam.
AST: Ut meo
Iucundus animo gaudii torrens fluat,
Concede veniam Cyre tentatae necis.
CYR: Pater tuorum nescium actorum rogas.
AST: Iussere factum numina. Cy. Atque eadem tamen
Vetuere crimen.
AST: Quic quid est actum hactenus
Oblivioni detur.
CYR: In Lethe natat,
Quodcumque crimen este credebas tuum.
AST: Nunc Cyre meus es: nunc mei arcanos sinus,
Tibi recludo pectoris. Quidquid meum est,
Sceptrum, tiaras, purpura, Imperium, tuum est:
Ego te nepotem agnosco, et haeredem creo.


page 164, image: s172

SCENA III.

Supervenit Choasper; docet Cyrum non esse verum Darium Harpagi putatum filium, sed esse sobolem rustici, ausumque esse verum Darium verberibus tractare; petit ergo Rex verum Darium.

CHOASPES. ASTYAGES. ARIENNA. CHO: ET hunc nepotem agnoscit? haerede creat?
Absiste Rex, abfiste, non est hic tuus,
Quem postula sti iuris haeredem, nepos.
AST: Quae monstra rerum parturis? quis te novus
Similisprocellae trudit huc mentis furor?
CHO: Ofraudulente, et impie Acherontis satus,
Erebi satelles!
AST: Harpagonon hic patre
Editus in auras? Grande se prodit malum!
CHO: Auguste Princeps, falleris, larva est stygis,
Non stirpe natus Harpagi. Oaudax caput!
Tune est Darius? Tune, quod fari pudet,
Astyagis ortus sanguine es?
AST: Quantis dolis
Fortuna nos implicuit Arienns.
ARI: In rei
Intenta finem pendeo.
CHO: Dicam tuam
Scelerate stirpem, Rustico natus patre es,
Vilis bubulcus, lanei pastor gregis,
Quem sascinantis ambitus honoris suo
Ab antro in urbem traxit, ut mixtus choro
Facilis Iuventae ad magna reperies gradum.
CYR: Conficta veris more permisces tuo.
CHO: Etiam haec Choaspi?
CYR: Rege praesente.
CHO: Et vides
Tacesque ad ista magne terrarum Deus?


page 165, image: s173

AST: Plura meditantem reddit attonitum stupor.
Quae ficta sunt? Quae vera sunt?
CY: Regi cloquar.
Me patre natum rustico, falsum est: gregem
Pavisse, verum est: urbis adrisse hos lares,
Verum est: honoris ambitu, falsum est. Choro
Mixtum iuventae facilis, est verum: gradum
Per hoc ad alta quaerere, est falsum:
CHO: Vides
Audacis insolentiam? Est Regis gravis
Conten ptus, haec procacitas linguae
CY: Loqui,
Non didicit aliter Veritas.
CHO: Sed te decet
Loqui modeste, Rege praesente.
CYR: Et simul,
cum mandat ille, libere loqui decet.
AST: Alio migratis,
CHO: Rustico natum patre
Si non fateris, ede, qua stirpe es satus?
CYR: Quam te veceri condecet. Verbis tibi
Nihil reponam. Rex loqui iubeat, loquar.
AST: Sile choaspes Iudicis munus tibi
Arienna trado; quaere, quod causa haec petit.
At tu roganti redde responsa.
CYR: Obsequar.
ARI: Qua stirpe natus?
CYR: Regia.
ARI: Sed quo Patre?
CY: Ignoro.
AR: Sed qua Matre?
CY: Mandana.
AST: Notis
Totius oris hanc refert. Videor mihi
Videre coram.
AR: Laneum pastor gregem
Es insecutus?
CY: Saepe de feris tuli
Palmam peremptis.
AR: Testor Arienna id mei
capitis periclo docta. Quis patris vices,
Pater putatus, hactenus obivit?
CY: Vocant
Mithridatem,
AR: At urbi redditum, quis te suum


page 166, image: s174

Fatetur esse filium?
CY: Nemo.
AR: Harpagum
Nescis parentem?
CY: Nescio.
AST: Ambiguo iterum
Errore ferimur. Harpagus non suum
Natum fatetur?
CY: Harpagi ignotum mihi
Est nomen ipsum.
AST: Quantus errantes agit
Labyrinthus animos! Harpagi natum volo.
CHO: Agnosce, Regum Cynthie, Choaspis fidem:
Hunc tu nepotem, et Mediae Regem, tui
Sceptri, tiarae, ac purpurae haeredem, nisi
Fides Choaspis pura vetuisset, tibi
Iam deligebas. Cauta sit Regum fides.
Impostor aulam multus ingreditur. Sed en,
Tui nepotis Harpagus fictus pater
Verum Darium sistit.

SCENA IV.

Adducit Hydalcem Harpagus. Quae Regi superius per Epistolam manifestaret, Hydalcem esse verum Darium, iuramento testatur, Hinc iubet Rex Cyrum occidi. Adstat, et miseretur eius Arienna, ut eum salvet, munus illum occidendi sibi deposcit.

ASTYAGES. CHOASPES. HARPAGUS, ARIENNA. CYRUS. AST: HUnc ego meum
Credam Darium? non inest fronti meae
Natae character.
HAR: Magne Rex, tuus est nepos,
Tuus Darius
AST: Iste, quem tuus mihi
Loquitur character?
HAR: Ipse.
AST: Quem iussu meo
Domo extulisti?
HAR: Quem semel feris dedi,


page 167, image: s175

Iterumque rapui. Iuro spectantem poles
Terrasque Mithram! Regis Astyagis nepos
Hic est, nec alius.
AR: Propior huc iuv enis gradum.
Nec illa vultus linea, nec oculi vigor,
Nec frontis aequor filiae indicium facit.
Res involuta fluctibus mentem rotat.
Quid agam? Arienna pluribus causam exige.
AR: Vivitne, Cyre, quem tuum dicis patrem?
CYR: Vivit.
AR: Ubi vivit?
CY: Nemore.
AR: quod nomen viri?
CY: Est Mithridates.
HAR: Mithra! quo dubiis ratis
Agitur procellis! As, Harpage, huic a te meus
Datus est Darius?
HAR: fateor huic puerum dedi.
AR: Quis Mithridati te dedit?
CY: Vir nobilis.
AR: Quod nomen illi?
CYR: Ignoro.
AR: Num feris dedit
Te devorandum?
CY: Vivo, quod rogas, virs
Pietas prohibtlit.
AR: Semper at patrem tuum
Se dixit esse?
CYR: Semper. Hodierna die
Primum est aperta veritas.
AR: Qualis?
CY: Meum
Excelsiore a sonte de duci genus.
AR: Quo teste stir pis arrogas tantae decus?
CY: Innatus animo spiritus, multum vigor;
Arienna multum, plurimum Astyages probat.
AR: Arienna?
CY: Sic est, indolem vixdum meam
Ex perta in urso, maius, aiebas, genus
Excelsa virtus indicat; non, ut putas,
Pastore patre est genitus.
AR: Astyages quoque
Genus probavit?
CY: Regium hic dixit, suum
Dixit Nepotem. Cho. Fraude deceptus tua.
CY: Vile nimis esse Regis ingenium probas,


page 168, image: s176

Quod fraude Iuvenis possit involvi dolis.
Quin ipse Daniel conscius caeli, meum
Illustre duci a Regibus dixit genus.
CHO: Habeo: teneris: totus hic cardo rei est.
Daniel super bus, Numen exosum sibi
Mithram professus, Mediae antiquis Diis
Semper inimicus, quique hebraeorum Deum
Urget colendum, et vetera Maiorum sacra
Abominatur: ille Iuvenili ambitum
Infudit animo, et Rustico natum patre
Audace fraude, callido ingenio, vafra
Simulatione finxit; ut tandem Mithram
Eliminaret Media, et Numen novum,
Novosque ritus Numinis Medis daret.
AST: Remtagnis ipsam. Saepeme Daniclprece
Supplice fatigat, Numini ut liceat suc,
Mithra repulso, victimam et odorem dare.
CHO: Hinc quo catena fraudis aspiret, vides.
Quin insolente dexter a hic ausus puer
Verum Darium caedere, auctore, ut reor,
Daniele: nam quis credat hoc pueriscelus?
AST: Res est peracta. Pereat hic Averni nepos,
Non noster.
AR: Audax facinus a Iuvene, dolis
Regem implicari, Regium sceptrum et genus
Sibi arrogare, trahere de caelo Mithram.
AST: Iabeo, scelestum colla carnifici date.
CY: Arienna!
AR: Parce. Callide o serpens stygis,
Etiamimplicatam poscis Agennam dolis!
Vilis bubulce! Regis im postor! tuae
Oblite stirpis! Regiae invafor togae!


page 169, image: s177

O Rex, furore bullit incensus mihi
Animus, scelestum spiritum hoc ferro eruat.
Constitue meritae mortis inhonestum genus,
Et mihi necandum trade sceleratum caput.
Satiabo iustas cordis accensi faces,
Et regis iram.
AST: Perage quod poscis: tuo
Ense perimatur.
AR: Quod necis mandas genus?
AST: cor extrahatur perfido. Et mortem nihil
Horres sceleste?
CY: Pertuli hanc semel tuo
Furore caesus.
AST: Viveret liber dolis
Rex, si perisses.
CY: Creduli Regis dolo
Maiore perco.
AST: Vade ad Acherontem: Peti.
CY: Peribo nota dextera.
AR: Mihi cor dabis.
CY: Dabo meretur istud Ariennae fides.

SCENA V.

Gratulatur Hydalci Choasspes debono iam ad regnun evadendi principio; dat cidem tyrannice imperandi documenta.

HARPAGUS. CHOASPES. HYDALCES. Scena refert aulam Regiam. HAR: ABiit, feroce frontis aspectu suam
Testatus iram.
CHO: Rigidus hic frontis tenor
In nos reclinis gratiae aurora est.
HAR: Nihil
Adhuc peractum est.
CHO: Plurimum quando
Qui potuit unus clauderc intentis viam.
HAR: At nihil Hydalci spondet.
CH: Agnoscit sucadit
Illustre germen sanguinis.
HAR: Nondum suo


page 170, image: s178

Id fassus ore est.
CHO: Fassus est facto: neci
Adiudicavit aemulum regni procum.
In spem resur gat animus: arridet bono
Fortuna vultu: tuque pars animi mei
Assuesce regno.
HYD: Munus hoc semper tuum
Dicam choaspes.
CH: Disce, quod Regem decet,
Frontem arcuare: pulchra Maiestas amat
Vultus severos. Frange subiectos metu:
Contempta sceptra sunt, ubi non est tirnor.
Dignare paucos Regio affatu: nimis
Viles amatos efficit Reges amor.
Tibi imperare neminem tolera: nimis
Servilis animi est, ferre, quem timeas, tul
Regni ministrum. Saepius fulmen vibra,
Quam dona spargas: munera abiectum suis
Facrunt, timendum fulmina. Arbitrio tuo
Genioque vive: quod libet, Regi licet.
Consilia nulli crede, nisi fidum scias.
Hinc et Choaspem, et Harpagum solos fove.
HYD: Tua documenta pectoris condam sinu.

SCENA VI.

Arienna deducit Cyrum ad silvam, tanquam caedem patratura, donat ei vitam. Ut mandati executionem simulet, occisi agni sanguine, et corde utitur.

AMAZON I. ARIENNA. CYRUS. Scena refert silvam. AM_I: ARienna, iussa fecimus, caesus natat
In sanguine agnus.
AR: Sanguinem et
Pellem volo.


page 171, image: s179

Sunt in parato.
AR: Cyre, quam gaudet tuo
Capite Arienna!
CY: Libeat Ariennam meae
Meminisse fidei. Quod trahis vitam, meum
Est munus: et tibi gaudio excidium meum est!
Tua perire dextera optabam, tamen
Aliquem dolorem mentis heroae sinu
Sperare poteram: nunc neci insultas meae
Huiusque gaudes caede, per cuius manum
Tua vita constat, Nomine hoc gaudens necis
Decreta subii, corde quod noto pium
Sensum excitandum crederem. Arienna, hoc mihi
Gravius supremo vulnere est vulnus. Tamen
Vel sic eamus Cyre. Tu tumulo meo
Inscribe epigraphen: Cyrus hic iacet, manu
Illa peremptus, quam prius mortis sinu
Cyrus redemit.
AR: Cyre non duxi lea,
Vel tygre parente sanguinem: nullus tamen
Mihi sensus animum funeris tangit tui.
CY: Arienna perimis, antequam peream, heu! tace.
AR: Et quid dolerem Cyre? Tu vives mihi,
Ego tibi.
CY: Nempe hoc indicat acerbus furor,
Quo saevientis Regis ur gebas mea
In fata flammam: Hoc gaudium tuum mea
De caede loquitur.
AR: Loquitur hoc ipsum,
CY: Tibl
Me postulasti caede plectendum dari.
AR: Ut per Ariennam viveres. Alius tibi
Scrutatus ense pectus abeunti viam
Fecisset animae: spiritu per me novo
O Cyre vives.
CY: Verane, an placita magis
Arienna loqueris?
AR: Cyre, post in te mei


page 172, image: s180

Tot signa amoris, redditas post to tui
Vices amoris, mentis ambiguo potes
Nutare fluctu? Nomine hoc caedem tui
Mihi postulavi, ut redderem vitam, cui
hanc debeo animam. Cy: Rursus Arienna eripis
Animam ante fata. Me tuve perimit amor.
O dulce vulnus!
AR: Hoc mori tecum iuvat
Vulnere Ariennam. Sed dolum impellat dolus
Primum secundus. Vivere ut possis, necem
Simula peractam. Cupidus exactae rei
Spe culator instat. Finge te caesum hoc loco.
Huc vellus agni: Sanguinem huc agni date:
Tingatur ensis, vellus atque ambae manus
Stillent cruore. Sic iuvat fraudem tegi
Sociae, abluendis manibus huc fontem date.

SCENA VII.

Intervenit Mardanes Choaspis minister; deluditur simulata morte Cyri: accipit ab Arienna cor agni, putatum Cyri, ad Regem deferendum.

ARIENNA. MARDANES. ARI: INimica tandem cecidit Acheronti hostia,
MAR: Arienna, Regis iussa quo cursu meant?
AR: Quo vela venti concita impulsu solent.
MAR: Res est peracta?
AR: Regis ad iussum: vide
Adhuc fluentes sanguine effuso manus.
MAR: Cor exhibendum Regis imperium iubet.
AR: Afferte phialam. Cordis est audax vigor.
MAR: Ubi est cadaver?
AR: Arbore sub illa latet.


page 173, image: s181

MAR: O fraudulente Regis impostor! Nepos
Feralis orci, turpis Eumenidum satus!
Sic te superbum purpura, et tumidum iuvat
Videre sceptro. Pasce iam regni famem,
Satiare honore, Mediam imperio preme.
Quaesita fraude regna sic tandem tenes.
Arienna ferrum cade, centeno imprum
Cor sauciatum vulnere sopremam ut vomat
Guttam Cruoris.
AR: Caedere scelestos decet,
Placetque Superis: furere post caedem in iacens,
Rigidumque corpus, impiae quoddam est genus
Crudelitatis.
MAR: Morte non una hoc scelus
Meruit perire.
AR: Fateor: at bina tamen
Nequit perire. Sufficit letho impium
Semel perisse, quando bis nemo potest.
MAR: Osiliceret! dente lacerarem. Sat est.
O quanta regi audia, Choaspi meo
Quantum saporis adferam!
AR: Sequar: praei,
Magnoque Reginuntia Ariennae fidem.
MAR: Olimcruentis pabulum expositum ferit
Fuisse se iactavit, en vates fuit.
Iam praeda canibus debita et corvis iacet,
Indigna tangi dente generosae ferae.

SCENA VII.

Arienna deluso Mardane, Cyrum iubet in silvae margine praestolari, ut eum illac transitura secum ad castra deducat.

AMAZON I. II. ARIENNA. CYRUS. AM_II: ABiit, triumphat fraude delusus probe.


page 174, image: s182

AR: Meus est triumphus, vicit atrocem dolo
Pietas furorem. Cyre!
CY: Quam mortem prope
Arienna fuimus. Ipse vix adhuc mihi
Credo, adaver istud ad reducem trahi
Potuisse vitam. Munus Arienna hoc tuum est.
AR: Pari repensum muneri. At nondum satis.
CY: Quid poscis ultra?
AR: Candidus quod amor potest.
Semelesse coepisti meus; et eris meus.
CY: Quod morti ademptum vile mancipium decet
AR: Quod decet honestam pectoris tanti indolem,
Adverte Cyre, Martis in campum evocor,
An forte mortis, Persidem huc Cyaxares
Toram, rigentem Marte ferrat trahit,
In hunc movendum est. Tu comes lateris mei,
Et murus este. Dulce sic fiet mihi
Miscere bella.
CY: Martis expertem licet,
Cyrum docebit ardor exemplo tuus.
AR: Primam cohortem militum tua regi
Virtute iubeo.
CY: Primus ut prote cadam,
Hanc subeo sortem.
AR: Primus ut palmam feras,
Tractusque miles omnis exemplo tuo
Ferox in arma provolet.
CY: Qualis lupos
Ursosque nuper marte non trepidorui,
Arienna in hostes, talis audaci ferar
Stimulatus igne; nec prius cedam loco,
Quam vel Ariennae gloriam palmae feram;
Velinteremptus auferar.
AR: Talem mihi
Semper spopondit mentis heroae calor.
Sed mora citanda est, urget in campum prope
Minatus hostis. Cyre, qua parte hoc nemus


page 175, image: s183

Undas
CHO: aspis spectar, Ariennam mora
Bene ominatasustine.
CY: Factum dabo.

SCENA IX.

Dum Daniel spe plenus Cyrum quaerit, oocurrit ei Mardanes cum corde, putato Cyri et insultat; spem tamen non perdit Daniel.

DANIEL. MARDANES. DAN: CRedamne caelos fallere, et vanis mihi
Illudere umbris! Hactenus casta fide
Stetere semper siderum ostenta, ut nihil
Dubitare liceat. Falsa non loquitur polus.
Cyrum peremptum voluit Astyages; Deus
Cyro Ilaiae voce decernit sacrum
Diadema regni: cui fidem Daniel dabis:
Decreta Regis vana sunt: falli nequit,
Aut fallere Deus. Cyrus extingui nequit,
Ad obtinenda sceptra quem Deus vocat.
Vivum requiro.
MAR: Est ipse quem quaero. Tuus
Cyrus salutem mittit extremam.
DAN: Mihi
Cyrus supremam?
MAR: Vixit, et Averno impiam
Transmisit animam.
DA: Non potest.
MAR: Factum est.
DA: Suo
Iterum sepulchro surget.
MAR: Ubi cordi huic vigor
Iterum redibit.
DA: Cuius extractum est sinu.
MAR: Quem tu necasti, fabulis lusum et dolis.
Tu Mithridatis filium, ruri satum,
Vilem bubulcum, gregibus assuetum, ambitu
Regni imbuisti, stemma finxisti, et genus


page 176, image: s184

Astyage ductum. Fabulae en finem tuae.
I, vende pueris somnia, im postor levis.
DA: Non tangor hoc encomio. Cyrinecem,
Si vis, renarra.
MAR: Ut dirior clavis tuo
Cordi imprimatur, ordinem rei accipe.
Hic in recessu nemoris, ubi densas coit
Abies in umbras, caedis infandae reum
Cyrum retorto fune constrictum, alligat
Arienna trunco, pectoris lacerat sinum,
Sedemque cordis signat.
DA: audita haec tibi?
An visa narras?
MAR: Visa, me coram admovet
Ensem patenri pectori, coram imprimit,
Et me vidente vividis trepidum ribris
Cor hoc revellit.
DA: O cor innocuae iudolis,
Et fraudis expers! Si cor est Cyritamen.
MAR: Dubitas? cadaver quaere nemoroso abditum
Silvae recessu, pabulum alitibus datum.
Par tibi theatrum struitur ubi fraudes luas.
Iamque et Arienna Martium in fibras tuas
Exacuit ensem. perge meritorum feres
Praemia tuorum. Exspectat Arienna. hic locus,
Haec horrida, inquit silva Danielemsuo
Cyro admo vebit, haec dies iunget duos.
At omnis illi fraudis auctori haec refer
Danieli: hic ipse saltus auctorem suo
Cyro admovebit, haec dies iunget duos.
Par nempe te fortuna, post lusos Deos
Spretumque Mithram, patria post sacra eruta.
Violata iura, proditum Astyagem dolis,
Expectat. O quod gaudium Astyagi adsera.


page 177, image: s185

SCENA X.

Amazones Ariennae sociae quaerenti Danieli vivum sistunt Cyrum, Quo mire exultat Daniel.

DANIEL. AMAZON.I.II. CYRUS. DAN: HAec horrida, inquit, silva Danielem suo
Cyro admovebit, haec dies iunget duos.
Capio Ariennae verba: sunt omen bonum.
AM: Daniel, quid ista sede? quae causa huc tulit?
DA: Arienna magni cordis Herois mihi
Condixit hodie sortis optatae locum.
AM: Arienna ad arma rediit.
DA: Hac silva mihi
Cyrum spopondit iungere.
AM_I: Hac silva? hoc loco?
DA: Sic mihi Choaspis Mardanes servus refert:
Haec horrida, inquit, silva Danielem suo
Cyro admovebit, hic dies iunget duos.
Capio Ariennae verba: me meo placet
Donare Cyro.
AM_I: Cui cor evelli furens
Rex imp eravit?
DA: Alia mihi dixit polus:
Alia Ariennae spondet Heroa indoles.
AM: Sed si peracta iussa?
DA: Non fallit Deus.
Arienna me non ludit: haec geminos dies,
Haec silva iunget.
AM_II: Ergo moriendum est tibi
Cyrum ut requiras.
DA: Imo redeundum est prius
A morte Cyro, quando viventi Deus
Alia spopondit,
AM_I: Redeat omnino tuus
A morte Cyrus. Cyre! sunt tuta omnia.
En ipse qualem postulas, vivus, tuus.


page 178, image: s186

DAN: O Cyre! qualis advenis!
CY: Qualem tibi
Reddit Arienna.
DA: Mentis angustum sinum
Superat voluptas. Video spes omnes meas,
Promissa caeli, dirutum cultum Mithrae
Delubra strata, thuris extinctos focos,
Honore vacua templa fictorum Deum,
Verumque tota Media Numen coli.
AM_I: Sed adhuc latendum est. Marte succingi iubet
Arienna Cyrum.
DA: martis evertet minas
Qui statuit alia.
AM_II: Vertet Ariennae calens
Amore votum.
DA: Fine potietur suo,
Suoque Daniel, Cyrus, et regnum, et Deus.
AM_I: Nos Martis arma iam vocant. Fruere ruo
Daniele Cyre, donec hac legens viam
Arienna, quod spopondit, ad votum expleat.
DA: Salvere iubeo Martiam belli ducem,
Hic Phoebus illi vota, quae poscit dabit.

SCENA Xl.

Arienna procedit in campum, Quaerit Cyrum, intelligit detineri a Daniele, approbat.

ARIENNA. AMAZON. I. II. AR: MArs est in armis, aera virtutum cient
In arma nostram Saepe sub rigido Iove,
Sub ustulante Sirii ardentis face
Exercitati praeliis magni duces,
Multaque onusti gloria, et patris graves
Ex Hoste palmis, addite hoc vestris novum
Decus triumphis, domitus ut vestra manu


page 179, image: s187

Perses superbum subdat Astyagi caput;
Aut proprio avidam sanguine extinguat sitim.
Mihi hoc honesta causa, quae pariter Mithrae est,
Probata virtus militum, vester calor
Aptus animare deses in pugnamgelu,
Ardorque spondet. Hoc pudet, quod hae manus
Non sortiantur aemulum dignum suae
Virtutis igne. Persis, ut nostis, levis,
Effeminata, mollis, ad fusum magis,
Quam ad arma nata. Palma non vilis tamen
Inde referetur; quando plebeius timor
Resumet animam, et stabit immotum suo
Fidele Regi vulgus, ac regnum sui
Iuris et honoris. Dux 1. Ampla fortunae bona,
Famam ac honorem, sanguinem ac vitam damus
Mithrae potenti, patriae, Astyagi, tibi.
AR: Iam parta palma est. Cyrus hic modicam mei
Moram tenere iussus, huc adsit: monet
Ad arma temptis.
AM_I: Detinet Daniel
AR: Bene est=
Hoc ego vovebam, ordinem Daniel rei
Seriemque nosset. Ille quid casus patet,
Sagace mente pervidet, quidquid iubet,
Id vos peragite. Classicum in Martem vocat.

SCENA XII.

Exhibetur Astyagi cor putatum Cyri: dolet Rex suum praeceps consilium. Agitur prolegendo ad regnum Hydalce, et tandem exprimitur, ut consentiat Astyages.


page 180, image: s188

CHOASPES. ASTYAGES. Scena refert aulam. CHO: IAm vile funus Cyrus est. Vulsum fibris
Cor perpetratae caedis est testis. Vides?
AST: Tolle hinc atrox spectaculum. Facti pudet.
CHO: Quod imperasti, patriae legis vigor,
Et iura Medum, iura poscebant Deum.
AST: Magis Choaspes.
CHO: Conscium caelidecet
Curare iura Numinis.
AST: Sed non nece
Animi innocentis,
CH: Innocens nemo est, dolo
Quisceptra quaerit.
AST: Innocens quisque est, nisi
Dolus probetur.
CH: Innocens quisque est, dolus
Si sit probandus. Nemo non velum invenit,
Quo fraus tegatur.
AS: Id tuo exemplo probas.
CH: Quae vela finxi?
AS: Crimen in Regem, Mithram.
CH: Verum est utrumque.
AS: Teste sed nullo id probas.
CH: Tu iudicasti. Quisquis est Regi nocens,
Nocens et orbi est.
AS: Fraude persuasus tua
Ego iudicavi.
CH: Hoc dicere quis ausit scelus?
Aut cogitare?
AS: Qui indolem novit tuam,
Animi impotentis.
CH: Arguis magnum Mithram.
AS: Quod ipse fingis, Numinis vocem facis.
CH: Expungis ergo oracula? Deorum fidem?
Mystasque caeli interpretes?
AS: Oracula,
Deosque veneror, at fides oraculi
Mystae uni habenda est.
CH: Caelites per hunc amant
Responsa ferre.
AS: Nempe quae Mystes volet.
CH: Auguste, multa congeris. Divum sacra,
Auctoritatem oraculi, Mystae fidem


page 181, image: s189

Convellis ipse. Populus exemplum sui
Regis secutus, quo Sacerdotes loco,
Quo Mithrae honorem, oracula, atque aras sacras
Posthac habebit. Sufficit Regem semel
sprevisse Divos, cultus ut divum ruat.
AS: Satis ista. Magnus Regis interiit nepos,
Meo, tuoque scelere.
CH: Sed vivit super
Nepos Hydalces.
AS: Quis rei faciet fidem?
CH: Fecit Choaspes, Harpagus fecit, facit
Praeclara iuvenis Indoles.
AS: Non est meae
Natae ille vultus linea.
CH: At fuerit, perit
Linea per annos oris, et sanguis manet.
Demus perisse non rerum: at nondum fuit
Nepos probatus: quodque praesentem magis
In rem perorat, Harpagus Hydalcem asserit
Sed detulisse rustico, et rursum sibi
Rapuisse Hydalcen.
AS: Asserit, at etiam suum
Asseruit esse filium.
CH: Pietas fuit,
Ne bis periret.
AST: Qui diu mendax fuit,
Quam promeretur huius asserti fidem?
CH: Quam non meretur Cyrus. Hic se ipsum tuum
Fecit nepotem; iamque properabas dare
Insigne regni. As, Regius in illum quoque
Affectus ibat.
CH: Totus hic error rei est.
Cum conferenda regna sunt, ratio imperet,
Non occupatae mentis affectus. Nihil
Facilius hominem fraudis irretit dolis,
Quam pertinaci affectui fides data.
AS: Nihil ergo dandum affectui. Quo me ferunt
Pia fata, ferri patiar. Hoc cogor Mithra


page 182, image: s190

Volente velle, velle, quod refugit amor.
Ergo instruatur pompa, quam Superi iubent.
CHORVS. Dum Media perditam ex corona regia gemmam queritur, offert se Amor ad aliam ex mari extrahendam. Dum id aggreditur, reperit Anterotem in fundo gemmas scrutantem, quem appenso ad collum saxo molari demergit. Eluctatur hic tamen, et tempestatem ciet, quam sedat providentia, Neptunum induta. Hic Amor gemmam extrahit et Coronae inserit. MEDIA. AMOR. ANTEROS PROVIDENTIA. CHORUS AMORUM. MED: O Dolores pulchra gemma
De corona perdita est.
Luxit illa, ceu favilla,
Pulchra Solis aemula.
Sed perivit, et coronae
Grande vulnus impulit.
O pulchra gemma,
Illustre stemma,
O suavis unio!
Quod recisum, quis rependet?
Quod fugatum, quis rependet!
AM: Si iubes, Amor profundas
Sponte mersus ibo in undas,
Gemmasque congregabo.
MED: Solus meis doloribus
Amor potes mederi.


page 183, image: s191

Perge, quaere; evolve fluctus,
Mentis aegrae tolle luctus;
Carpe gemmam, quam reponam
In coronam.
AM: Quid tu profundis
Quaeris sub undis?
ANT: Te praevenire,
Raptumque gemmae
Tibi impedire.
AM: O impotentis
Pirata mentis!
Palmaris o vesania!
Nec me praeoccupabis,
Neque mare inambulibis,
Hoc te molare pondus
Trahat in profundas
Maris aestuantis undas.
ANT: O astra! tela fundite,
Dirum caput contundite.
AM: Ringere, mergere,
Rumpere, perdere.
ANT: Non peribo: victor ibo.
Ite nubes, ite venti,
Mugite, concrepate,
Saevite, fulminate.
MED AM: Quae procella se profundis
Tam repente miscet undis
Diemque tergit,
Stellasque mergit?
AM: Magus ille, Solis osor,
Astra flammis asperavit,


page 184, image: s192

Et procellas excitavit.
MED: Providentis cura mentis
Mihi semper parata.
MED AN: Illa nubes dissipabit.
Illa fluctus temperabit,
Illa reddet Cynthium.
PROV: Quae procella cruda bella,
Miscet astris, Miscet undis?
Siste fluctus: cede luctus,
Cede turbo; providentis
Cura mandat Numinis.
AM PROV MED: Iam diescit,
Iam quiescit
Turbulenti
Ira venti,
Ponitque bella
Inamabilis procella.
AM: Spirat aura, ludit unda,
MED: Luce ridet Sol secunda,
AM MED PROV: Mitis it favonius.
PROV: Ite nunc amores,
adeste volatu,
Certate natatu [(printer); sic: natu] ,
Et profundis
Gemmas undis
In coronam legite,
CH AM_I AM_II: En, adfero corallia.
MED: Haec dona sunt regalia:
Cor inde construatur,
Quo vita colligatur,


page 185, image: s193

Fluatque mille in saecula.
AM_III AM_IV: Adiungimus non vilia
In gratiam conchilia.
PROV: Medio corde
Linea trahatur.
Cor mediae cor candidum
Et rubic undum est.
AM: Cedite faces minores,
Gemmaeque viliores:
Haec serena,
Haec amoena,
Haec una vincit omnes.
PROV: Arridet illa
Maris favilla:
Inseratur in coronam
OMN: Inseratur in coronam.
O Gemma mundi gratia,
O Caelitum voluptas!
Fecunda gemma lucis,
Filia Solis,
Datura Soles
Orienti et Occidenti.

ACTVS V.

SCENA I.

Comparet in campo Arienna singulare certamen cum Cyaxare initura, agnoscitur a Cyaxare esse sua filia, Ineunt pacem, Regemque pacifici adire constituunt.


page 186, image: s194

ARIENNA. CYAXARES. PRAECO. Scena refert campum apertum, et hinc inde tentoria. ARI: HAec est arena mortis, aut vitae meae.
Aut victa Martis victima in ferrum cadam,
Aut gloriosam lauream hoc campo efferam.
Si vinco, palmam refero, et Astyagem sua
Promissa velle cogo, et augustum iubar,
Pulcnramque regni, purpuram ac sceptri decus
Cyro gerendum obtineo, si vincor, pari
Stat laude vulnus. Cadere regali manu
Multam cadenti roboris laudem parit.
Abscedite hinc Heroides, soli mihi
Patet haec arena. Praeco bellacem evoca
Ad singulare praelium Cyaxarem.
PRAE: Famose multis praeliis Cyaxares.
Totidemque palmis incylte, huc effer gradum,
Ad singulare praelium Arienna evocat.
ARI: Ab hoste nondum vocis auditur sonus,
Attolle vocem.
PRAE: Ad praelium Cyaxares,
Cyaxares ad praelium Arienna evocat
Famosa Amazon. Audior, miles strepit.
CYA: Audita pridem fama virtutis tuae
Nobilis Amozon, aemulum poscit parem.
Adsum. Quid optas?
AR: Bellica laude inclitam
Manum experiri Regis hoc campo iuvat.
Narrata le te multa, quot forti impetu
Aggressus hostes fuderis, quanta hostibus
Spolia rapueris, capita quot Ducum tuis
Calcata pedibus presseris; silim mihi


page 187, image: s195

Acuere pridem, praelio tecum manum
Hanc conserendi.
CYA: Gloriae in partem meae
Traho, quod Amazon nobilis, palmis gravis,
Victoriisque clara virtuti meae
Conserere ferrum gaudeat. Par est mihi
Materia laudis vincere, aut vinci. Tubae
Martem intonate. Campus in pugnam patet.
PRAE: Cohibete ferrum Principes Ritu decet
Pugnare patrio. Mutuas arrhas prius
Det alter alteri, et cadens superstiti
Haereditate iura transcribat sua.
CYA: Decreta legum veneror, et prompte obsequor.
Si me duello cadere fortunae velit
Casus sinistrae, regna Persarum tibi
Arienna cedent, iure, quo Cyaxares
Haec ipsa tenuit. Regiae hic mentis fidem
Testetur adamas.
AR: Iura regnorum tibi,
Non regna, scribo. Fata si iubeant mori,
Succede regnis, indicem quorum tibi
Hanc trado gemmam, Regia stirpe editam
Quae me fatetur. Scilicet primis meae
Annis iuventae rapta non aliud tuli,
Quam quod puellae rapta cum sobole parens
Pendere collo iussit: Haec, ait, tui est
Tessera parentis.
CYA: caelites! quae se mihi
Portenta pandunt! Ede, quod nomen tuae
Quondam parentis?
AR: Nomen Ariadnae.
CYA: Haec parens?
AR: Me Rege genitam patre testata.
CY: O mea
Filia Arienna? Tessera haec generis mei est.


page 188, image: s196

Hanc ego Ariadnae tradidi, quando thori
Sociam poposci. Nata! quam dulci redux
Vulnere parentem saucias?
AR: Natam parens
Mori ante mortem cogis. angustum nimis
Cor influenti est gaudio:
CY: O nata!
AR: O Pater!
CYA: Quis credidisset nube tam densa diem
Tam posse nasci candidum? et campo hoc, ubi
Alterius alter acuit in caedem [(printer); sic: cedem] manus.
Hanc posse dulcis gaudii messem legi?
Patris o voluptas unica!
AR: O faustum diem!
Qui me patri reponit, et patrem mihi.
CY: Ubi Mater?
AR: Obiit.
CY: Quomodo?
AR: Luctu, et tui
Amore.
CY: Fata luditis! eadem mihi
Miscetis hora gaudium et luctum. Sat est.
Natum recepi. Luctui est datum satis
Iam tot per annos: gaudio tandem dare
Aliquid licebit.
AR: Habeo, quod solum hactenus
Optare potui, non tamen certa fide
Sperare licuit: habeo redivivum patrem.
Ignoscegenitor, quidquid ignorans furor
Tenta vit armis.
CY: Laudo virtutem, cui
Mea regna adorno. Tu quoque audaci patris
Ignosce dextrae.
AR: Nostra iam genitor tibi
Famulentur arma.
CY: Nostra se inclinent tibi
Arienna sceptra.
AR: Sed data Astyagi fides
Totam parentis esse me nondum sinit.
CY: In amica pacis vincula Astyagem quoque
Filia trahemus. Arma depono; fidem,
Securitatem, pacem, amicitiam nepos


page 189, image: s197

Iurabo regi,
AR: Rex tuo voro annuet.
CYA: Eamus ergo. Gaudii torrens mei
Tuique prono rivo in Astyagen fluat.
At cestra, utrinque gaudii nectar sui
Testata, ludo Martio in plausus eant.

SCENA II.

Dant plausum Militarem Ariennae Amazones, et Cyaxaris miles.

SCENA III.

Sistitur Astyagi Hydalces successor regni renuntiandus.

ASTYAGES. CHOASPES. HYDALCES. HARPAGUS. AST: IN campo aperto more maiorum, ut mei
Sceptri, coronae et purpurae haeredem legam,
Animo reluctans profero invitum pedem.
CH: Post vora fraude lusa, post meritam necem
Falci nepotis, veritas lucem exerit,
Et tibi Nepote donat optato frui.
Decerne tandem, mente quod versas diu,
Huic sceptra, cydarin, purpuram et regni notas.
H? vota poscunt civium, hoc regni salus,
Magnusque Mithra, aciura naturae petunt.
Hanc pande venam gaudii Astyages tibi,
Ut ante fata Regio excelsum thoro
Videas nepotem: gratia hac cives bea,
Ut in nepote Regio observent avum.
AST: Cambyse natus iste? Mandanae meae


page 190, image: s198

Hic vera soboles?
HAR: Hunc ego eripui fami
Avidae ferarum, praescius, quondam fore,
Ut te subiret caedis exactae dolor.
Adhucne dubitas?
AST: Animus illusus semel
Ubique fraudem metuit.
CH: Est nepos tuus
Tuus Darius. Fruere delicio tuo.
AST: Accede nate, Regis amplexum cape.
HAR: Quis iste, quise gaudio miscet, dolor?
AST: Tepidis ab oculis lacrimae iniussae cadunt,
CHO: Atro profanas candidum luctu diem.
AST: Memoria tristis funeris plena vetat
Frui volupta. Cyre! quam dulce est tui
Meminisse! sed quam triste! te iussu meo
Bis interemptum scire.
CH: Quid frustra gemis?
Quem semel hiantis hausit inferni gula,
Nunquam reponit.
AST: Vulneris tangis locum.
Hoc, quod reponinequeat, erodit fibras.
CH: Sed finge vitae redditum.
AST: Huic regnum dabo.
CH: Intemperante raperis affectu. Vide
Quam te profundam mergat in ambyssum scelus.
Per te peribit debitus cultus Mithrae,
Quem thure solum a cive mandasti coli,
Solumque Medo Numen agnosci solo,
Rex semel inanem Numini appingat fidem,
Iam nulla caelo, nulla stat terris fides.
AST: Mithram revereor; integram Mithrae fidem
Substerno pronus: pectoris plagae tamen
Nequeo imperare.
CH: Iure naturae doles,
Sed altiore iure veneraris Mithram.
Quod ergo divum iura, quod praesens diet


page 191, image: s199

Ate reposcit, Regio exa? tuum
Solio nepotem.
AST: Quod animus dudum timet,
Volens, reluctans, pronus, obnitens ago:
Quod ergo faustum Caelites iubeant mihi,
Meo nepoti. civibus, Medi incolis
Regni evenire; quodque posteritas suam
Trahat in salutem; quidquid Astyagis habet,
Diadema, sceptrum, purpuram, regni decus,
Solumque; prona Civium obsequia et fidem,
Argenti et auri pondera, tributa ac opes,
In te nepotem Regium---

SCENA IV.

Interturbat [(transcriber); sic: Interturba] solennitatem Mithridates; exclamat occisum in Cyro Darium: enarrat rei gestae seriem. Agnoscitur Hydalces esse Mithridatis filius: devestitur; Cyrus deploratur.

MITHRIDATES. ASTYAGES. CHOASPES. HARPAGUS. HYDALCES. MIT: O Fati vices!
O terra! barathrum! sidera! o mundi arbiter,
Scelerumque vindex! cernis immane hoc nefas,
Et otiosa languidus torpes manu?
Nec mundus uno turbine emotus crepat?
HAR: Quis inchoata gaudia inviso nimis
Clamore turbat?
MIT: Magne Rex crimen tuum,
Crimen tuorum.--Verba praecludit dolor.
AST: ACCEDE regem propius, et sceptrum meum


page 192, image: s200

Cole Mithridates: loquere, et quod premit dolor.
MIT: Auguste! Cyrus...
AST: Verba quid truncas?
Effare totum: Regis excipiet favor.
MIT: Ah! Cyrus! ah! non Cyrus: in Cyro Nepos malum
Tuus est peremptus
AST: Quanta tempestas mihi
Involvit animum?
CHO: Perfide, in veteres trahis
Regem procellas.
MIT: Testor hoc Regni decus,
Perspecta dico, Regis in Cyro Nepos
Dire est peremptus.
HAR: Debitum Acheronti caput,
Quae te Megaera mente deiectum rapit?
Non iste puer est ille, quem iussi feris
Per te vorandum nemore in obscuro dari?
MIT: Errore captus luderis. Non hic puer
Est ille, quam dedisse te narras. Meus
Est ille natus.
HAR: Belluis qua se nemus
Umbrante densat abiete et nigra ilice,
Hunc tu dedisti.
MIT: Fateor.
HAR: Hunc patuli specus
Ad os repertum sustuli.
MIT: Est meus tamen
Hic ipse natus.
CHO: perfide illudis? Tuis
Te vinco verbis. Iussus es puerum feris
Dare devorandum.
MIT: Iussus,
CHO: ad faucet specus
Hunc collocasti.
MIT: Vera dixisti.
CHO: Puer
Ergo iste sanguis Regius.
MIT: Non est. Meus
Est iste sanguis.
HAR: Fraude contextum caput!
Impostor audax! tolle sceleratum hinc pedem.
MIT: Auguste, restant plura, non dixi omnia,
Fidem hic reposco regiam Astyages.
AST: Sine.
Omnia loquatur libere.
MIT: O Regum salus,


page 193, image: s201

Erroris hic est nodus. Infanrem mihi
Cum detulisset Harpagus, placuit rosa
Vultus tenelli, et blandus ex oculis iocus:
Unde miseratus regiae prolis vices,
Meum ipse natum in pabulum feris dedi,
Cyro peperci, et filium finxi meum:
Hoc ipsa vultus linea, hoc oris color
Fatetur, et quae brachio ingenita est nota
Fragi rubentis. Inspice.
CHO: Est verum. Mithra!
In quam cruentum fraude deducti nefas
Abiimus omnes! Harpage hoc scelus est tuum,
MIT: At morte Cyrus interim ablatus perit.
AST: Heu me scelestum, perditum, immanem, impium,
Nec expiandum Tartari flammis caput!
Sanguine Nepotis tinge fumantes manus
Rex parricida. Cerbere immanem sitim
Exple cruoris. Cecidit innocuus puer,
Vora cadaver, sanguinem exsuge o tygris,
Ipsa ossa rode: generis ac stirpis tuae
Fons et sepulchrum, Terra cur nondum oscitas
Hiante rictu, meque morientirapis
Comitem Dario. Qui scelus fecit, luat.
Prior innocentem ad stygia demersi vada:
Supplicia merui paria. Quid prohibet sequi?
Dehisce tellus ergo: quid torpes pigra?
Pande revoluto cardine ardentes lacus.
Succurre caelum; fulmine excusso fores
Effringe Averni: pateat aeternum sua
Sedes merenti, meque damnatum, mea
Cum stirpe tota, flamma inextincta cremet.


page 194, image: s202

Necdum voramur?
HAR: Desine Auguste impio
Movere questu sidera. Est iustus quidem
Dolor, nepote perdito: at parcus tamen
Lacesse fata!
AST: Crimen in proprium furo.
CHO: Tuum quod esse credis, est magni Mithrae,
Ignosce sancto Numini. Tute satis
Nemo astra culpat.
AST: Ulula, quid Regem doces!
Ante hoc decebat: crimine admisso, sine
Perdi scelestum. Nam nihil superest mei,
Hanc praeter umbram: pergat haec stygias quoque
Requirere umbras. Ense, si quis est pius,
Hanc erue animam pectore, et Diti immola.
CHO: Placandus aliam victimam Pluto petit.
AST: Quae digna dabitur Manibus Cyri mei?
CHO: Bubulcus iste: tractus in honoris vices,
In fata subeat.
AST: Iusta deposcis: Peri.
HYD: Parce innocenti sanguine augustam manum
Rex impiare.
AST: Sanguinem Cyrituo
Sanguine repende.
MIT: Vilis est nimium cruor
Pastoris, altum sanguinem ut fluxu suo
Pensare possit. Parce Medorum decus,
Parce Mithridati. Filium stirpituae
Semel immolavi, fata servarunt: parem
Te numini animum gerere Rex Regeum proba.
AST: Vivat, sed ima sorte contentus, manu
Pedum resumat; patris armentum regat;
Sceptroque ineptam tendat ad pecus manum.
Diripite famuli Regiae sortis notas.


page 195, image: s203

SCENA V.

Nuntiatur Astyagi Ariennam adhaesisse Cyaxari: iam Coniunctis viribus adesse utrumque. Terrore perculsus implorat magicam artem Choaspis; a quo repente castrum eo ipso in loco excitatur; in quod se omnes reducunt.

HYDALCES, et OMNES QUI SUPERIORE SCENA. HYD: O Rex, perimus.
AST: Fata non habens modum.
Adhucne peius aliquod est telum super,
Quo me petatis.
HYD: Rex fuge aut morere.
AST: Neque
Fugere est honestum, neque mori imbellem decet.
HYD: Cyaxares exercitu huc toto ruit.
AS: Obstat Arienna.
HYD: Perfida est.
AS: Quam me trahis
Sors in ruinam! Perfida Arienna est mihi?
HYD: Scelere nefando iunxit hostili suum
Arienna robur.
AST: Mobile o nimium genus,
Vafrumque mulier! Victane est Marte? an dolo?
HYD: Utroque credo; aut tertio, imbelli metu
Ad singulare praelium Cyaxarem
Ausa evocare, constitit: Martem putes
Ipsum stetisse: mox ubi bis, ter, manu
Libravit ensem, mutuo pignus datum,
Infascinasse credo bellacem manum.
Sic ea repente et spiritum, et mentem, et minas
Posuisse visa est. moxque in amplexum sui
Hostis volare, iungere et manui manum
Foedus inire.
AST: Proh Deum atque hominum fidem!


page 196, image: s204

Ita nulla in aula est Regibus constans fides.
Sed quo moventur castra?
HYD: Iam campum subit
Hunc foederati militis turbo, Fuge,
Fuge Rex, supremae cladis exitium suge.
AST: Quid hic Choaspes, Harpage, Medarses? fugae
Qua patet apertae semita?
HAR: Heu! campo sumus
Nimium remoto: quaque respicio, solum
Omne est aprtum.
MED: Fugimus, a tergo retro
Attrahimus hostem: sistimus, praedae sumus
Hosti advolanti.
HAR: Perdimur, solitas nisi
Artes Choaspes exerat.
AST: Nihil in sinu
Restat Choaspes artium, ut Regem tegas?
CHO: Momento in uno, si iubes, tutum solo
Castrum evocabo.
AST: Quidquid in nostra potes
Securitatem.
CHO: Pandere Acherontis specus:
Sphynges, Dracones, flexiles angues, hydros,
Et quidquid Orcus habuit infectum, evome.
Coite nubes aeris multo sinum
Gravidae tonitru, fulmen hinc, et hinc gravi
Ruat procella. Circulum hunc quisque occupat.
Iam castrum ab imo surgat ad nubes solo.
Castrum exsurgit

SCENA VI.

Arienna et Cyaxares, dum pacifici ad regem tendunt, mirantur repentinam temaestatem, et excitatum eo loco castrum, ex quo emissa monstra Arienna conficit; tandem que animose Castrum ingreditur.


page 197, image: s205

CYAXARBS. ARIENNA. CYA: QUam se repente nube convolvit polus,
Omnisque campus fulminis telo crepat?
Tempestas.
AR: Non solita caeli flamms, et insuetus furor
Portendit alquid.
CYA: Militi nostro datam
Turbat quietem: maeterum adversi nihil
Licet ominari
AR: Coehtes! quid hoc rei est,
Quae se repenre ma china in caelum tulit?
CYA: Hic ante moles nulla, vel saxum fuit.
Hac s. de primum sterimus, hoc campo manu
Deliberare coepimus; loco hoc steti,
Hic pacis ictum soedus. Hic natae pater.
Patrique nata est reddita. An castrum eminet?
An imago castri ludit oculorum faces?
AR: Hic est Choaspis arte fabricatus dolus.
Tentare liceat.
CYA: Heu! cave Arienna. heul crve.
Et hicn et inde monstra in occursum ruunt.
AR: Hic exeratur Martiae mentis calor,
Ne quod parentem in fata discrimen trahat.
CYA: Imo parentis poscit hic dcafus manum,
Primo ut repertam filiam servet diu.
AR: Absiste genitor. Tunc mihi auxilio veni,
Perielitantem quando spectabis feri
Sub dente monstri.
CY: Flama qua rictu evomit,
Merum est venenum. Siste dum praeceps furor
Se frangat ipsum. Flamma iam languet: pete
Monstrum securi. Victus incubuit suo
Draco veneno.
AR: Haec palma victricene manum


page 198, image: s206

Vocat adsecundam.
CYA: Quantus in campum movet
Centaurus iram!
AR: Sanguine et tabo suo
Campum notabit. Fallere hunc laqueo libet.
CYA: O pulcher animi Martii in pugnam furor!
Sed ecce grandi fuste metuendus gigas!
AR: Iamiam videbis mole prostratum sua
Late exerentem corporis vasti toros.
CYA: O pulchra virtus! digna, quam genitor sua
Cydari coronet! digna, cui regni decus
Dominaequive munus purpurae Astyages paret!
AR: Nihilne superest, quod mea dextera cadat?
Ignave, quisquis ambitu hoc castri lates,
Te siste arenae: Mulier in bellum vocat.
Pudeat latere.
CYA: Nemo cordati movet
Signum furoris.
AR: Languidi, et inertes, putres,
Adeste ad arma.
CYA: Nullus est castro vigor.
AR: Accedo propius.
CYA: Siste; ne incautus calor
Fraude implicetur. Non vacat dolis timor.
AR: Nihil hic movetur: vel metus rigido gelu
Constrinxit omnes; vel fuga elapsi locum
Misere vacuum. Scrutor a tergo viam,
Et, porta si qua dederit, ingressum paro.
CYA: Non sola adibis nata discrimen: pater,
Qua cumque perges, ibit in mortem comes.

SCENA VII.

Intervenit cum Cyro Daniel; reperit vestes Regias Hydalci detractas, quibus Cyrum induit, et precibus Castrum in nihilum redigit.


page 199, image: s207

CYRUS. DANEL. CHORUS. CYR: IN hac arena Marte colliso fuit
Deliberandum: sed nec armorum sonus
Auditur ullus, fortium nec se virum
Umbra ulla prodit.
DAN: Dedecet caepta tamen
Decedere via, donec Ariennam tuis
Votis reperias.
CYR: Ista quid vestis notat?
Quid ista cydaris? Forte iam Cyaxares
Bello subactus fugit, et spolium hocsuae
Signum ruinae posuit, ut tutus queat
Latere.
DAN: Cyra falleris. Regno Deus
Te destinavit: Regiam huc vestem tibi
Cydarinque statuit. Astra non ludunt dolis;
Nunquam fefelit voce Danielem Deus.
Sic mibi locutus Angelus: Cyrus nepos
Sobolesque Regis Mediae ad regnum a Deo
Iam destinatus, subditis leges dabit.
Auguria regni prima iam caelum dedit,
Hic apparatus exitum optatum dabit:
Nihil ambigendum est Pono pastoris levem
O Cyre amictum; quamque tibi caelum exinbet,
Assume cydarin.
CYR: Astra si iubent.
DAN: Iubent.
CY: Alias carere purpura et Regni notis
Iam didicit animus.
DAN: Indue, quod istud petit
Tempus, locusque, capitis excelsi infulam,
Interpretemque Regiae mentis togam.
Sic imperare disce. Iam sinis mali est;
Omnisque sortis cecidit adversae furor.
Vides superbae molis arrestum caput,


page 200, image: s208

Quod se minace auda cia in nubes levat?
CYR: Labor est Choaspis, mille facinorum ducis.
DAN: Est ficta castri imago, non castrum. Dolus
Totus fub hoc ludibrio tectus latet.
Hic ille trahere doctus Acherontem Magus
Inclusit aulam Regiam Astyagem, Harpagum,
Cyaxaremque, quodque fors doleas magis,
Tenet Ariennam.
CY: Arienna captiva hoc dolo?
Et Cyro inulto?
DAN: Siste: nil audax potest
Hic ira dexterae. Tartari educti sinu
Genii vibratum verber effugiunt. Deus
Umbras Averni solus imperio premit.
Huic vota Cyre demus. Hic flexus prece
Ierichuntis olim moenia aequavit solo:
Idem ille victus precibus hanc molem ruet.
CHORUS: Surge Numen, conteratur,
Quid quid hostis machinatur.
Qualis ante solis ignes
Nix liquatur, aut vapores
Elevati dissipantur:
Qualis applicata flammis
Cera stillat; Qualis Austro
Pulvis actus emovetur:
Sic teratur, sic liquetur,
Sic fluat, sic dissipetur,
Quidquid hostis machinatur.
Causa caeli est. Numen audi!
DAN: Absorpta fraus est: cuncta, quae dixi, patent.


page 201, image: s209

SCENA VLTIMA.

Redacta in nihilum castri larva, apparent ornnes, que eo tegeb antur, recognosount se invicem. Fugiunt Hydalces et Choaspes, Cyrus ab Astyage Media, Arienna a Cyaxare Persiae haeredes et coniuges renuntiatur.

ASTYACES. CYAXARES. CYRUS. ARIENNA. HARPAGUS. DANIEL. CHOASPES. HYDALCES. ARI: O Cyre! Cyre! Cyre!
CYR: Arienna!
AST: Quid video? mens
Est iste Cyrus? umbra vel Cyri est mei?
CYR: Sum Cyrus ipse.
AST: Nate! quid demens Avus
Inte pattavi?
CYR: Fraude peccatum est. Sequens:
Amor innocentem te probat. Vel sic quoque
Errasse praestat, quando ab errore hoc novi
Vena referatur gaudii.
AST: O fallax Sinon!
Ubi est Choaspes?
CHO: In fuga mea est salus.
Sub ictum auras: tollitur.
AST: Scelerate! Averni mostra te praedam trahant.
HYD: Quin et egofugio, ac Rege deposito iterum
Vilis bubulei patriam sortem induo.
AST: Quod Cyre Numente mihi rursum dedit?
Quem ego eruentus carnifex stirpis meae
Toties Averno victimam iussidari?
Quis te redonat morte redivivum Deus?
CYR: Arienna numen illus est; cuius mihi
Amore vita constitit. Quod me sibi


page 202, image: s210

Petiit necandum, amoris imperium fuit:
Servare voluit.
AR: Fateor: at maeror tuus
De nece nepotis iussit ignotum tibi
Servare vitae sanguinem; proprium quoque
Strinxit Ariennam debitum; ut vitam datem,
A quo recepi.
AST: Fraudis hic sanctae dolus
Laudem meretur: votum adimplesti meum.
AR: At triplicato foenore implerum ost meum:
Avo nepotem reddo, me reddo Patri,
Mihique Cyrum.
AST: Et patruum Cyro [(printer); sic: Cyri] .
CYR: At mihi
Quis ille patruus?
AR: Cyre, hic est Cyaxares,
Pater Ariennae. Parce, quod sero tuum
Diad ema adorem: tanta tempestas simul
Obiecta menti gaudii abstraxit meos
Ad nota vultus.
CYA: Nullus hic culpae est locus,
Sic addecebat. Quanta me moles quoque
Laetitiae inundat! Patruum, affinem, meam
Sobolem recipio. Cyrus Arienna est, tibi
Quem Rexspopondit?
AR: Ipse si est Regis nepos,
Promissus ille est.
AST: Cyrus est nepos meus,
Audite regna Mediae, et quidquid patet
Ad usque fines ultimos mundi, meum
Cyrum nepotem agnosco, complector, colo.
Sed unde vestis Regia, et cydaris tuo
Imposita capiti?
DAN: Numen indigno tulit
Deditque digno
HAR: Scilicet Hydalcis fuit
Hic apparatus.
AST: Quod meis iterum auribus
Ferale nomen insonat? Hydalces ubi est?
Ut hac peremptus dextera in Avernum ruat.
HAR: Effugit ille rusticum indutus,
AST: Bene est;


page 203, image: s211

Sic condecebat, purpuram Cyro dari,
Lacernam Hydalci.
CYA: Quando iam plenis adest!
Laetitia velis, paxque communi viget
Ligata nexu, Regis inventus nepos,
Regni nepoti, sponsus Ariennae nepos
Promissus; atque more maiorumloco
Patente Rex legendus est; quid nunc vetat;
Dum sensus animi, tempus et locus favent,
Renunciari Regrum haeredem,e t fide
Connubialis foederis iungi duos,
Cyrum et Ariennam: Si placet Regi, meae
Dos sit Ariennae Persis, et quidquid sinu
Mea regna claudunt.
AST: Siplacet Regi, menum
Haeredita tis nomine in Cyrum iubar,
Sceptrumque Medum transfero, et quidquid sinu
Mea regna claudunt.
CYR: Si placet Patri, annulum,
Quem nihi puello Mater appendit, dabo
Ariennae amoris pignus.
CYA: Hunc reddo tibi,
Quem mihi in arena Martia dederas tui
Arienna testem.
AR: Foederis sancti, mei
Amoris inte pignus hoc Cyre accipe.
AST: Salvete Reges, vivite, et vestra nepos
De stirpe multus augeat Regum decus.
CYA: Salvere Reges, vivite, et Regum pater,
Materque Regum discite vocari, ac polos
Non prius adite, quam libet meritis graves,
Quam se in nepotes fundat Imperii decus,
Omnisque stirpem Regiam mundus colat.
AST: Quicumque fausta Regio Hymenaeo vovet,
Bene auspicato claudat hunc plausu diem.

FINIS.


page 204, image: s212

CANVTVS Tragoedia.

ARGVMENTVM.

CANVTVS Princeps fuit Dianae, Henrico Rege oriundus. Hoc vita functo successit in regnum Nicolaus Canuti Patruus, fraterque Henrici. Quia multum et militaribus et Christianis dotibus valebat Canutus, incidit in odium tum Cognati sui Magni, qui filius erat Nicolai, tum etiam alterius Cognati Henrici ex Svenone [(printer); sic: Suevone] altero Nicolai filio. Auxit odium et invidiam, quod Lotharius Imp: Canutum Saxonum et Oboritarum Regem crearit: quam ctiam ob causam Nicolao exosus fuit. Eo evasit odium Cognatorum, ut constituerint eum per insidias occidere. Quare sub amicitiae et devotionis specie eum invitant ad locu mremotum ad celebranda festa Natalis Domini: quo demum in loco eum occidunt. Hermindus Canuti frater a populo ob dictam mortem commoto in Regem assumptus caede Magni et Nicolai mortem Canuti vindicavit. Anno 1130. Molanus, et Surius.


page 205, image: s213

ACTVS I.

SCENA I.

Canutus de piratis maris Balthici victor, in patriam Cum Hermindo fratre suo redux ad littus exscendit, et in latitia signam iubet a Mauris, quos secum reduxit, choream exhiberi.

CANUTUS. HERMINDUS. NARSETES. CAN: AMata patriae tecta et optatos lares
Tandem tenemus: quamque vesano din
Fluctu negabat pontus, hanc patrio solo
Capimus quietem. Pace nos parta domi
Frater fruamur. Cura Narsetes tua est
Naves tueri.
NAR: Legis est instar tua
Mihi voluntas. Sorte, qua frueris, mea
Fortuna constat. Aula sic faveat tibi,
Ut favit unda. Grande (non equidem nego)
Periculorum iurgium pontus dedit:
Sed tumet et aula fluctibus, ubi altas agit
Invidia spumas
CAN: Vicimus pelagi minas,
Vincemus aulae. Fateor hic livor tomet,
Et involutis artibus fervent doli,
Aestuque vincunt Basthici ponti minas:
Tamen huc eamus.
HER: Socius in sorteni tibi
Qua mcumque, frater, ibo. Qui fervet calor
Aulae aestuantis, ludus est mihi, dum tuam
Virtutem adorat pontus, et tellus colit.
CAN: Sunt ista Caeli munera. Ad templum prius


page 206, image: s214

Gradum feramus, quam palatinas domos
Subea mus aulae. Credo Timonem levi
Praemiffum in alno, patruo iam se meo
Stitiste fidum nuntium, ac strage hostium
Depurpurata maria, piratas procul
Sinu repulfos Balthico, et partam fuo
Regno quietem, Civibus pacem, integra
Fide attulisse.
HER: Sanus hic sensus fuit
Sapientis animi. Vos, prius quam nos sacras
Adeamus aras, supplici voto DEO
Grates daturi, filii Aurorae, auream
Solis parentem fistulis, fistris, chely
Excipite ritu patrio, et plausum date.

SCENA II.

Magnus conatur semina odii iacere in Canutum apud Nicolaum Regem; fingitque ab illo offensum Daniae Regem gueciae, nihil tamen proficit.

NICOLAUS REX. MAGNUS FILIUS. AQUANUS COGNATUS REGIS. NIC: PAlmae fubumbra, quam trium phali tulit
Mavorte fusis barbaris Nepos tuus
Cantus, altem Daninquietem capic
Gaudetque fructu pa cis optatae frui.
Sed inde nobis pondus incumbit grave,
Ut, quisalutem patriae assictae sua
Manu paravit, de bitum nostra manu
Tanto labori praemium, et honorem ferat.
MAG: Si mihi loquendi libera potestas datur,


page 207, image: s215

Et veritati ad Regies aures patet
Securus aditus, nec tuo quidquam, pater,
Demitur honori, quem tibi a chara decet
Sobole referri, sensui adversum tuo
Sensum recludam.
NIC: Sanguinis rivus mei
Qui manat inte, plurima favofum in tuum
Blande perorat. Liberam verbis tuis
Patere arenam iubeo. Quo tecta est minus,
Hoc gratiorem veritas frontem exerit.
MAG: Palmacum in umbra, quas peregrinis tulit
Canutus oris, creditur nafci quies,
Sed fallit error. Inde turbari magis
Tranquillitarem Civium, et regni [(printer); sic: regna] otia,
Adverte genitor. Sonitus armorum nova
Expergefecitbella. Nam tacitus suis
Qui se tenebat finibus Suecus, gravi
Exulceratus vulnere offensam premit.
NIC: Quo sauciatus vulnere? aut quonam dolet
Offensus ictu?
MAG: Quae diu nodosacro
Stetere vincta foedera, et Suecum aurea
Danis ligabant pace, convelli dolet
Dani procella exercitus. atque hinc suis
Securus ut sit finibus, Martem pari
Furore munit. Regiae curae ad latus
Suspicio semper socia riva lem timet.
Omnemque larvem metuit.
NIC: Et Sueco et mihi
Maris potestas libera est Quid hinc sibi
Metuere possit?
MAG: Iustior tanto dolor
In mente fervet Regia, quanto putat
Esse graviorem iniuriam, solvi fidem


page 208, image: s216

Foedusque rumpi. Crevit exinde hic furor,
(Ut solet euntis crescere ad furias Noti
Adulta flamma) quando purpureum mare
Sanguine natare vidit hostili, et tuam
Classem vagari Balthico impunem aequore,
Spoliisque onustam Daniae in portus sua
Vertisse vela. Subditi haec narrant tui,
Scribuntque amici Daniae, quibus est amor
Necessitati Sueciae, in lucrum suum,
Offerre nmerces. Vereor, ut sparsu: cruos
Frigida in arena semen invidiae riget,
Unde furialem crescat in mestem dolor.
NIC: Tua mihi cura perplacet; sed non timor
Communis hostis Thracia est illi, et mihi;
Commune poena Thraciae utrique est bonum.
MAG: Si fiat ipsa praeda communis quoque.
NIC: Quam gloriofo Marte Canutus tulit?
Haec est faventis grande fortunae bonum
In nos reflexum. Si Prior Suecus suo
Marte occupasset, parterer: hanc prior impulit
Canutus; habeat. Praeda non pretio solet
Levi haec parari. Saepe quin proprii emitur
Cruoris amne.
MAG: Si innocens bellum fuit,
Hostique praeda rapta non ullum tulit
Vicino amico incommodum, nullum locum
Offensa reperit. Unde si frater tuae
Coniugis in iram mente commota calet,
Aliquam a nepote praebitam offensam argue.
NIC: Mala haec sequela est. Alia, qui venit prior
Timon ad aulam, detulit: nos hic iubet


page 209, image: s217

Vivere quietos, de que Canuti fide
Nil suspicari: ac inde virtuti suae
Nos praeparare praemium dignum decet.

SCENA III.

Queritur Magnus se a Regenon exauditum: inde cum Aquano contra Canutum coniurat.

MAGNUS. AQUANUS. MAG: QUicumque Amori rapuit oculorum sacem
Debebat una fingere expertem aurium
Audisti Aquane, quanta Canutum tegit
Regis faventis gratia, ut claudat viam
Vero influenti.
AQU: Fascinum hoc fictae puta
Pietat is esse, et artis assuctae dolis,
Qua fronte amores prodit, atque animo tegit
Canutus odia.
MAG: Nota mihi fraudis via est,
Per quam dolosus currit ad regnum Sinon.
AQU: Sic est: dolentem saepe sua soror, mea
Coniux notavit, fata quod iniqua fide
Sibi tenella sceptra sustulerint manu;
Quae per paterni sanguinis rivum insuum
Sinum fluebant: siquive fit caelo aequitas.
Sperat futurum, ut candidum tandem ferat
Aurora mundo. Cynthium, quose inferat
Legitimus haeres patris erepti throno.
MAG: Iniqua fata dixerim, sceptrum alteri
Si per favorem conferant, cuius mihi
Natura ius concessit. At coeco tamen
Si fata currunt impetu, et casus magis,


page 210, image: s218

Quam ratio, habenas patrii regni in finum
Minus merentis conferat; non sic mihi
Caecus erit: oculus, languida aut residis manus
Vindicta, ut ira iaceat, et nullo paret
Occurrere obice.
AQU: Quod quod audari subis
Discrimen animo, socius ingenua fide
Subibo tecum. et quando iam iussa est procu!
Aula exulare veritas, fraudivia
Pandenda restat. Saepe, quam captus dolis
Rex veritati denegat, fraudi exh bet
Benignus aurem.
MAG: Verba iam labris premo
Operique mentem praepara. Videor mihi
Audire nota voce Canutum loqui.
Hic in recessu verba venari libet.

SCENA IV.

Audit Rex Canutum suas de piratis victorias recensentem, omnemque de offenso Rege Suecia timorem ponit, et in pramium donat ei Ducatum Slesvicensem.

NICOLAUS REX. CANUTUS. OSMANUS. MAHOMET. NIC: PRosequere bella, quasquive piratis mari
Mersis tulisti glorias.
CAN: Postquam meo
Hostile robur Marte disiectum fuit:
Quam frustra ab armis petiit, a venti impetu
Coepit salutem quaerere: at frustra id quoque
Hermindus animo fortior, quamvis minus
Cautus, fugacis terga violentus premit,


page 211, image: s219

Ruptasque nave: litoro in nostro obruit.
NIC: An adstitere proelio Sueci?
CAN: Manum
Adferre prompti, nostra si ancipiti loco
Fortuna staret. Barbaras praedam rates
His sponte dedimus.
NIC: Laudo. Sed nulla hicn mihi
Alia res lata praeda, quam vani fugax
Titulus honoris?
CAN: Regibus grande es lucrum
Tulisse honorem. Illuitrior nota est honor,
Quam splendorauri.
NIC: Illustrior: sed non magis
Opulenta. Regum verticen fulgens nisi
Aurum coronet, umbra vix Regum suis
Populis habentur.
CAN: Aureus splendor magis
Deliquia Regum prodit, ubi puri nitor
Abest honoris. At tibi utrumque aggerit
Benignus aether; quodque debemus Deo,
Tibi utriusque grande vectigal fero.
NIC: Desiderantis vota tua virtus quidem
Canute adaequat: Umbra mihi tamen levis
Serenitatis integrae turbat diem.
Sed umbra solum est.
CAN: Regio nubem sinu
Iube exulare; quamque fors error parit
Umbram, fereno veritas radio eliquet.
NIC: Nescio quid ore, forsan invidia magis,
Quam fama loquitur, Marte commotam tuo
Arsisse in ires Sueciam, et nostris sua
Inferre regnis arma, queis digna in meos
Tonet ultione.
CAN: Fama rumores tulit
Mendace lingua. Grata tam Suecis fuit,
Quam tibi relata palma: nec fructus minor
Illis paratus: quodque constantis nota est


page 212, image: s220

Indubia fidei, manibus et lingua dedit
Rex ipse amoris signa.
NIC: Cor mihi in labra
Riden e gaudio exilit, et omnis cadit
Suspicio mente; quaequive mihi sinum occupat,
Securitatis certa spes umbras fugat.
At tumereris plurimum, leve interim
Munus capesse a Rege Slesvicum. Tuis
Inferius istud esse promeritis scio,
Tamen modestus mentis excelsae vigor,
In hoc amorem munere agnoscet meum.
CAN: Est ampla nimium, qua quive transcendit meor
Mercet labores, siquive non grandis foret,
Affectus iste Regius grandem facit.
Quod mihi faventis dextra fortunae dedit,
Commune Regifacio, captivos duos
Fidei probatae Regio obsequio pares
Promtosque sisto: Mahomet huic nomen dedit,
Osmannus alter dicitur.
NIC: Munustui
Osculor amoris.
OSM: At ego Canuto velim
Servire semper.
MAH: Nec ego Canuto velim
Unquam revelli.
CAN: Gratiam agnosce, et tace,
Comes ibo ad aulam Regiam, cui me quoque
Servire cernis
NIC: Regiam mecum subi
Canute victor. Dania at palmis tuis
Securitati reddita, in plausus eat,
Tuae et trophaea aeterna virtuti erigat.

SCENA V.

Ragunda sub virili veste fugit ab Henrico suo Coniuge Nicolai Regi nepote; quam assequitur Alfidus Praefectus: cui cum reditum persuadere non possit, una fugit.


page 213, image: s221

RAGUNDA. ALFIDUS. RAG: COnnubiali vinculo nullus magis
Est nodus arctus. corpora duorum ligat
Sed stringit animas, perquive non mites furit
In mente plagas. Quisquis hunc dixit iugum,
Erravit. Uno saepe coniuncti iugo
Trahunt iuvenci aratrum inaequales, labor
Quos aequat unus: longa sed geminos tamen
Unire amore coniuges nescit mora.
Olim marito foedere Henrico sui
Volente patre iuncta, quem aequalem mihi
Faciebat amne sanguis illustri fluens,
Sed genius impar impares mores habet.
Suspecta quaevis umbra vesanum excitat
Illi furorem; nulla zelotypo est quies,
Fruique pace Coniugem nulla sinit.
Hinc me virili veste contectam metus
Ultimaque desperatio in fugam rapit.
Heu me! fugacem sequitur Alfidus.
ALF: Pedem
Regunda siste. Nosco te, quamvis virum
Initeris habitu.
RAG: Sidera, auxilium date!
Alfide, adimple nominis sensum tui.
ALF: Implebosi sim fidus Henrico, et sugae
Te retraho calle, et coniugi reddo tuo.
RAG: Alfide, utrique fidus es, si te mihi
Comitem fugaci iungis, et honoris mei
Es testis idem, et tutor.
ALF: Ut fugiam comes?
Benignus istud crimen avertat polus.
Quod tu insolente crimen admit tis fuga,


page 214, image: s222

Huius ego solus debitas poenas darem.
RAG: Aliquid subesse sceleris huic fugae aestimas?
Natura suadet, iura concedunt: nihil
Securitatem prohibet. Henrici ad latus
Secura nunquam vivo quot sur gunt dies,
Tot mihi supremos censeo, et semper metus
Cum Sole surgit, umbra ne Henticum novo
Armet surore, et toxico, aut ferro mihi
Noctem supremam provehat.
ALF: Iustus tuut
Ragunda timor est: quam tamen legem tibi
Natura dictat, illa me nequit meo
Solvere reatu. Namque si vivo vagus,
Saeam timere debeo Henrici manum.
RAG: Pio salutem credo Canuto meam.
Non hic timori infficit clypeus tuo?
ALF: Hic scopulus ipse est. Nomen, et famam, et decus
Canuti adoro: Fidus Henrico tamen
Nunquam esse servus desino, cuius tibi
Promitto amores, si fuga coepta redis.
RAG: Ego redire ad coniugem? Prius gelu
Cum flamma inibit foedus. Aut ibis mihi
alfide socius, aut ego sola in fugam
Praecipito gressum. Si impedis, aliae in fugam
Minatur sibi pugione.
Viae patebunt.
ALF: Subsequar, dum a dhuc licet
Sperare magnae mentis imperium suo
Dandum furori.

SCENA VI.

Advertens Magnus Henrici dolorem de suae coniugis fuga, conatur huic persuadere, eam a Canuto amari, eiusque opera fugisse: ideoque ad vindictam animat.


page 215, image: s223

HENRICUS. MAGNUS. HEN: Femina o grandis mali
Semen nocivum! Nomine sub uno latet
Res gemina, damnum honoris et vitae simul,
Si quis subivit retia incautus semel.
MAG: Condoleo sorti, Henrice, quae torquet tuum
Pectus, sinistrae, sique sit linguae meae
Vel dexterae necessitas, lingua et manu
Servi fidelis semper obsequium dabo.
HEN: Haec promptitudo merita transcendit mea,
Menumque votum. Stulta Ragundam fuga
Abripuit isthinc, illa (quod tangit mihi
Imos recessus pectoris) secum meun
Rapuit honorem.
MAG: Doleo. sed quod est, tibi
Aperire liceat, stulta Canuti intimo
Amore capta est. Fama iam toram vaga
Implevit aulam, amore Canutituam
Arsisse pridem Coniugem, auctore hoc fugam
Intisse, comite hoc, hoc duce alieni plagas
Adire mundi.
HEN: Multa iam fluxit dies,
Mensesque, et annus, ipse quod centum excubo
Attentus oculis; nulla Canutum tamen
Suspicio potuit tangere, aut umbra levi
Amor notari.
MAG: Astutus in fraudes Sinon
Simulare didicit, nullus ut facile animum
Penetrare possit. Coniugis certa estfuga.
Nec levibus auctor esse Canutus notis
Apparet: ante Regis imperio prope
Urbem locare militum iussus globum,


page 117, image: s224

Ne quis repente Vandali inserpatituror:
Huic illa forte providam traxit fugam.
HEN: Si vera sint haec, quid quid est dirum styge,
Quidquid procellae fulminum caelo, traham
In ultionem. Tu prius mentem patris
Ad aequalitatem flecte.
MAG: Tiu potius tuo:
Expone luctus: unicum, quod ine manet,
Spondeo, furorem patris acensa magis
Stimulate flamma Intempore en profert gradum.
Resume pectus, mentis afflictae impetum
Ad cotem honoris acue: ego volvam rotam.

SCENA VII.

Accusat Canutum: Henricas, et una cum Magno petit in eum toto rigore Iustitiae animadverti, Negat id se facturum Rex, nisi prius Canu: um audiat.

NICOLAUS. HENRICUS. MAGNUS. OSMANUR. MAHOMET. HEN: REx magne, nulla Regiae auditum scelus
Aetate tantum, quodque deposcat manu
Rigida expiari.
NIC: Scelus et auctorem refer.
Quantum patratum facinus excedit modum,
Tantum parata poena superabit fidern.
HEN: Ragundae amores improbi (o probrum meum!
Meique thalami dedecus!) qui iam palam
Tota canuntur Regia, tuas quoque
Venisse ad auras credo.
NIC: Ragundaetuae
Arguis amores improbos? Tuum argue
Potius furorem, pecotris saevi impetum,


page 118, image: s225

Durumque genium. Hinc illa suscepta fuga
Suam salutem quaerit: hinc oritur tui
Doloris haec acerbitas.
HEN: Erras. Amot
Fructus in istos exilit, cuius face
Aulae tyrannus, nominis latro mei
Canutus ardet, quem quidem primum levas
Regiaead honorem; at ille calcato meo
Honore, fama, gloria, et thalami fide,
Graditur in altum.
NIC: Pone non gratis modum
Henrice verbis. Cautus observa mei
Fines honoris. Regiae nec est meae
Tyrannus ille, nec ego crudelem fero
Tyrannum in aula.
MAG: Si pater iustis negas
Aurem querelis, esse vix iustus potes.
NIC: Non ego querelis Regium auditum nego,
Sed insolente nolo proponi modo.
Prosequere reliqus.
HEN: magne Rex, memoritenes
Animo, Svenonis esse me sobolem, et tuo
Generi propinquum: Sanguinem si quae meum
Obscoena labes foedat, in stirpem tuam
Reflectit umbram. Ac inde, quam poscis tui
Vitare maculam nominis, tam etiam meum
Puntre debes debita poena probrum,
Quod se revolvit stirpis in labem tuae,
NIC: Debeo, voloque. Labis auctorem tuae
Meaequive prode.
HEN: Veritas odium mihi
Ne pariat, oro.
NIC: Loquere.
HEN: Canutus probri
Est huius Aucotr.
NIC: Credere id prohibet mihi
Perspecta virtus: indeoles illum sua
Satis tuetur.
MAG: Genitor, r Henricus nepos


page 119, image: s226

Tuus hinc querelam grandis aspersae sibi
Notae recenset; inde Canutus nepos
Arguitur alter. Arbiter geminos sedes
Inter Nepotes: Regiam aequali tene
Pondere bilancem, ut illa nec dextrum in latus.
Nec in sinistrum facilis inflecti queat.
Non ergo nondum cognita causa decet
Pronunciare quempiam insontem, reum
Quem tota damnat Regia, et vulgus canit.
NIC: Nec innocentem dico, nec possum reum
Pronuntiare, A Iudice audiri decet
Utrasque partes, antequam sententia
Pronuntietur. Interim fugitivam eques
Celer sequatur, sistat, et rursus meam
Revehat ad aulam.

SCENA VIII.

Angelina Uxor Canuti, alias Engelburga, veste virili tecta occurrit in silva Ragundae: fingit se nuntium ex Saxonia ad Canutum ab uxore missum, et ne suspicionem Saxonicus habitus pariat, mutat hunc cum Ragunda.

ANGELINA. RAGUNDA. COMINUS. RAG: O Perdita in mundo fides,
Exulque pietas! Ipse, qui custos meum
Caput tegebat, perfidus factus mihi
Alfidus abiit, meque desertam in sinu
Nemoris reliquit. Quanta me moles premit
Periculorum! Densa nisi cautam magis


page 120, image: s227

Texisset umbra nemoris, Henrici in manus,
Et in cruentam praeda venissem necem.
Quis hic filente nemoris umbrosi in sinu
Externus hospes obvium adportat gradum?
Carrecta qua se porrigunt, condam caput,
Latensque densis arborum subter comis
Venabor avido lumine abeuntis gradus,
Et aure verba, forte quis sit hic, sciam.
ANG: Hic ego morabor: Daniae tu aulam subi,
Mihique propere adesse Canutum iube:
Suae salutis cura si tangit fibras,
Omnes relicta Regia abrumpat moras.
COM: Tene ergo nemoris invii ignota plaga
Solam relinquam? Ratio me prudens vetat,
Amorque prohibet.
ANG: Perge: sum tuto loco.
RAG: Amice salve.
ANG: Amice? Quis loci favor.
Pietasque blandae sortis arridet mihi,
Uttalis heros, qualis ex vultu tuo
Et ore splendet, servulum tantis suum
Titulis honoret?
RAG: Parce; nec servum tua
Te forma loquitur; nec ego sum, qualem putas,
Superbus heros: sed solet amicos amor
Plures in unum stringere. Is, quem tu palam
Ingloriosum fassa Canutum es, tua
Facit videri in fronte Canutum. Suae
Ego adoro famae gloriam. Hinc amor ligat
Distincta in unum [(printer); sic: unam] pectora, et tibi quoque
Nectit per illum. Parce, si videor nimis
Audax fuisse. Si quis hic error fuit,
Veniam meretur, Innocen: semper fuit


page 121, image: s228

Delictum amoris.
ANG: Error hic dignus sua
Est laude. Sed prosare: Canutus diem
Hunc agit in aula?
RAG: Mane, cum nascens dies
Prodiret undis, Regis imperio fuit
Iussus propinquum milite tueri mare:
Et iam redisse credo.
ANG: Num imperium tenet
Adhuc supremum militum?
RAG: Regis favor
Tenet hunc, fovetque. Sed ferax semen mali est
Honor, favorque Regius: semper sequax
Livor canino gloriam morsu petit.
Dum favor honorem partutit, eodem exilit
Invidia partu.
ANG: Magna Canuti potest,
Soletque virtus frangete invidiae impetum.
RAG: Invidia saepe toxicum ex ipsa trahit
Virtute: qualis Musico a cantu tigris
Bibit furores.
ANG: Is meo capiti imminet,
Quicumque casus premere Canutum potest:
Nec ante in illum proruet, quam me opprimat.
Hac mente venio Saxonum ductus plaga,
Puliusque iussu coniugis: metuo tamen
Ne vestis ista Saxonum ficta ad modum
Me prodat aulae.
RAG: Prompta medicina est malo.
Servitque utrique. Si tibi menti sedet
Latere Danos, vestium mecum tuum
Muta apparatum, et pectocis seda metum.
Mihi, dum sub oras Saxonum tendo, tuus
Serviet amictus.
ANG: Laudo consilium. Hinc abi
Comine tandem; teque Canuto exhibe;
Et quod videre licuit, hoc illi refer.
RAG: Hic in recessu nemoris et vestem et comam!


page 122, image: s229

Mutare licca'.
ANG: Faveat inceptis polus
Et innocentis fraudis aspiret dolo.

ACTVS II.

SCENAI.

Aquanus suadet magno, ut in ruinam Canuti disponat Adrastum recenter ex campo reducem, et alteram Canuti victoriam relaturum, ut narret Ragundam ad Canutum confugisse.

MAGNUS. AQUANUS. OSMANUS. MAG: ADest Adrastus, Vandalos narrat suo
Campum notafse sanguine, et turpem in fugam
Vertiffe terga. At antequam exponat patri
Belli secundos exitus, libet fidem
Tentare Adrasti, ut fingat alterius manu
Stetisse palmam, ne qua Canutum occupet
Ambitio rursus, postque iam partum alterum
Bello triumphum, praemium facto duplex
Sperare possit.
AQU: Vanus est, Magne, hic labor.
Si tota turba militum est testis rei,
Nequit latere veritas. Sensum meum
Apprende Princeps
MAG: Fare, quid suades?
AQU: Dolum
Veris Adrastus misceat. Belli ex fide
Verum renarret ordmem; fingattamen
Ragundam adisse castra Canuti, hanc suo
Tegere favore. veritas non sit licet,
Est veritati simile, nec facile cadit


page 123, image: s230

Inpebis oculos; perque millenas tegi
Patest figuras, facilem ut inveniat fidem.
Sit una flamma pectori Henrici, et patris
Infundet ignes.
MAG: Fraudis ingenium ferax,
Fraudemque laudo. Saeva regnandi sitis
Omnem putati sceleris absolvit notam.
Nec credo Adrastum precibus invitam meis
Operam daturum: longus id suadet sui
Amoris usus. integra et mentis fides.
Ibo, antevertam in Regiam Adrasti gradum.

SCENA II.

Cominus dolose nuntiat Canuto adventum Angelinae in Saxoniam, quae tamen latebat in proxima silva.

CANUTUS. HERMINDUS. COMINUS. HER: SI mora trahatur, magna momento ruunt.
Nisi celerasses arma, iam inhonesto iugo
Subiecta gemeret Dania, et dura hostium
Imperia serret. Hostis instabat manu
Animoque fortis: robur addebant spei
Palmae obtinendae numerus, et vis, et calor.
At nostra trepidus castra stringebat timor,
Et iam velarma ponere, vel acta in fugam
Eripere vitam suneri, et campum hostibus
Cedere parabant. Quale Tyndaridae solent,
Cum fervet unda Nerei, et pontus fremit,
Spondere nautis otia, et amatae spei
Afflare radiis, talis affulsit tuae
In media Danum castra virtutis calor;


page 124, image: s231

Tua vox ademptum militi nostro metum
Infudit hosti, spiritum menti addidit,
Roburque manibus: quodque generosum fuit
Animis resumptis calcar, exemplum tuum
Omnem secundo Marte Danorum chorum
Per scissa traxit agminacadentum hostium,
CAN: Haec mitte frater. Omnis eccelo venit
Numine iubente pain a Si quis est vigor,
Quem nos in armis getimus, illlus levis
Umbra est vigoris. Debitus totus Deo
Eit hic triumphus: illius sacris tholis
Figenda demus spolia.
COM: Quo Princeps gradum
HER: Audire libeat.
CAN: Vocis est notae sonus.
HER: Tuus est Cominus.
CAN: Cuius imperio venis
Comine sortis? Integra gaudet mea
Salute Coniux?
COM: Gaudet, et caelo tibi
Parem precatur. Unicus menti est dolor,
Quod sola, et impar ponderi populos regat.
Hinc te propinquum postit, ut Cives tua
In frena cogat; quodque debilior nequit,
Tu fortiore dextera imperium regas.
CAN: Quos timida fluctus metuit?
COM: Arcana iube
Tibi haec referri sede.
CAN: Quod poscit, dabo.
Herminde sacras Numinis ad arac praei.

SCENA III.

Adrastus artibus Magni instructus fingit partam victoriam non tam Canuto adscribendam, quam Ragundae, quae apud ipsum in castris sit. Unde iratus Rex iubet Canatum captivari.


page 125, image: s232

NICOLAUS. MAGNUS. HENRICUS. ADRASTUS. NIC: MIssus ab arena Martis aspectus meos
Subeat Adrastus; cuius adventus novi
Adfertlevamen gaudii. Hic, vernis ubi
Blanditur herbis zephyrus, et grato fluit
Illimis unda murmure; herbarum viror
In me refsexus erigit grandem spei
In mente molem; et fontium cadens lepor
Submergit undis omne curarum genus.
ADR: Rex magne, vive. Pronus aspirat tuis
Olympus armis, quemque successum potes:
Vovere donat. Nontot Autumni rigor
Aquilone mixtus arborum frondes rapit.
Quot vel rebelles Vandali ferro tui
Cecidere Martis, Marte vel capti in tuas
Abiere partes.
NIC: Iste Canuti est labor,
Qui semper aequa gloriam dextra refert.
ADR: Equidem animosi merita Canutiprobo
Ignemque cordis: ille pectoribus facem,
Facisque flammam, et dexteris vitam dedit:
At quod mihimet redderet dubiam fidem,
Nisi testis oculus ista spectasset meus,
Ragunda laudis plurimum hoc bello tulit;
Ut, quidquid mde publici emergit boni,
Huic debeatur. Illa simulata virum
Induta veste, fronte met venda et manu,
Semperque lateri socia Canuti, facem
Subiecit animo, spiritum dextrae dedit,
Ferro calorem; et prima; quod stupeas, equo


page 126, image: s233

Hostile fregit agmen, et rupit viam.
HEN: O architecte fraudis! o latro mei
Canute honoris? sic cine irretis meam
Sinon dolose Coniugem, et honorem, et caput
Exponis hosti? quodque supremum imprimit
Animo dolorem, siccine illaqueas tuo
Alienam amore, et debitam Henrico fidem
Nunquam eluendo victimam probro immolas?
Et adhuc Tyrannum dicere infamem vetor?
NIC: Henrice, mentis impetum freno tene.
Quo verberari scelere te solum putas,
Hoc ipse tanger. Non inexpertam dolis
Ludit puellam; me magis frande impetit:
Mihi ultionis debitae incumbit labor;
Mihi hunc remitte. Perfide, ac Regis tui
Canute probrum! His artibus palmas seris?
Haec est triumphi gloria? Haec sortis manus?
ADR: Rex magne, parce. Ficta me forsan tener
Imago veri: saepe fese oculus fuo
Errore ludit. Tanta Canutum nequit
Maculare culpa.
MAG: Tantus aspectum nequit
Illudere error. Vanus est dicti dolor,
Quo comprobasti debitam Regi fidem.
Quem veritatis poenitet dictae, nihil
Ascelere distat perfidi.
NIC: Forsan mora
(Quod evenire rebus in dubiis folet)
Diserimen auget: agite, truncentur morae:
Ad castra velox nuncius gressum ferat,
Et mihi nepotem sistat. hoc testor iubar
Solis videntis, culpa si tangit reum,
Vorsi in furorem amoris exemplum dabit.


page 127, image: s234

SCENA IV.

Henricus demandat Alfido ut ad castra excurrat, et captivum cum Ragunda Canutum adducat.

HENRICUS. ALFIDUS. ALF: DEmum fuga cis terga praecipiti gradu
Eram aslecutus: cassus at labor fuit
Precum et minarum; nec manu iniecta fagam
Prohibere licuit, quoque vibrabat minas,
Excutere ferrum: vestium cultus, color,
Statura, vultus linea, capillus, probe
Mihi sunt notata. Militis parva manu
Si roborare libeat Alfidum, brevis
Dabit hora praedam.
HEN: Regia accinctus latus
Cohorte, primum quaere per notum nemus;
Exinde in ipsa castra Canuti vola,
Ubi fa ma fert, Amozonem ferroinclytam
Froeno iugalem flectere, et Martem sequi.
Metas honoris debiti excedas. licet.
Fas est in isto gonere, quod in alio est nefas.
Ego imperavi: innoxium culpae mea
Faciet voluntas. Gloriae quantum meae
Alfide studeas, experimento sciam,
Si mihi Ragundam in vinculis sistas. Manu
Si tela contra tendat, et raptam tibi
Canutus iterum tentet eripere, pari
Vi perduellem stringe Canutum, et mihi
Regique siste. Regio armatus vola
Ad castra iussu; Vinculo aeterni tibi


page 128, image: s235

Amoris obligabis Henricum.
ALF: Volo,
Quocumque princeps magne, me servum iubes.

SCENA V.

Canutus occurrit in silva Angelina sub veste virili latenti, quam tamen agnoscit.

ANGELINA, CANUTUS. ANG: DIlata spes afflictio est Semper calens
Incendium urit pectus, et nullum datu:
Spei levamen. Estne, qua misera frui
Possim medela 8. Sola spes spei est super,
Qua mihi licdet sperare: nec fas est tamen
Dubitantium umbris candidum fidei meae:
Aperire vultum. Regia estmortis mare
Fer vens procellis. Saepe Sirenes viros
Frogere blando vocis ar gutae sono.
Canutus est immotus, est constans, pius,
Iustus, probusque: sed tamen floret virens
Illi iuventus; Ista non uno fluit
Constans ten ore saepe meliore indole
Praevertit annos; saepe permixtum parit
Cum flore fru ctum: at saepe non constans sui
Amoris alios germinat. Quo me rapis
Amer malorum suspicax? non hoc tua.
Fides meretur. Erro, Canutus fidem
Nullam meretur, proditor vitae meae.
O misera! quo me suspicax aestus trahit!
O parce coniux! Mentis erravit dolor,
Sed corde fido perstat innocuus Amor.


page 129, image: s236

Nimias Cominus missus hinc ducit moras.
Heu me! quis horror pectus invadit metu?
Quid si cruento chalybe Canutus meus
Vulnus bibisset, cuius immani dolor
Acerbitate serperet, quodque obvium
Est cogitare, scire me sortis suae
Casum vetaret? Ergo quid necto moras?
Ego, ego medelam vulneri inflictodabo:
CAN: Quid hinc repente submoves gressum fuga
Subsiste.
ANG: Non Hinc fugio; fugientem sequor.
CAN: Alium Angelina sequeris.
AN: Et noscis meos
Canute vultus? nec tuam fallit coma
Peregrina mentem? nec pio ludit dolo
Aslumpta vestis? Experimentum fuit
Fuga simulata amoris.
CAN: Est vanus! abor
Celare magnae velle virtutis facem.
Excelsa virtus proditrix ipsa est sui.
Utinter umbras gemma, splendidius micat;
Ut Phoebus inter nubila, refulget magis.
ANG: Absifte laude plurium Hoc laudis mihi
Est omne pretium, quoque fas mihi unico
Est gloriari; quod meus es, ego tua.
Canute, nullo comite stipatus latus
Hoec densa silvae Iustra subilsti? Tuus
Ubi est Cominus?
CAN: Solus ut adirem hoc nemus,
Nulloque cinctus comite, mihi fidus fuit
Auctor Cominus: forte ne reditus tuus
Ulli pateret.
ANG: Audio armorum sonum,
CAN: Siste Angelina: quidquid adversum [(printer); sic: adversus] irruat,
Arcebo ferro.
ANG: Nominis quoddam mei
Statusque Coniux edere indicium cave.


page 130, image: s237

SCENA VI.

Alfidus captivat Canutum et Angelinam, quam putat esse Ragundam.

Supradictis accedit Alfidus cum cohorte. ALF: ESt ipse. Miles semitas omne tene,
Omnesque calles obside, ne quis fugae
Locus supersit. Martis indicium date.
Uterque sponte dede captivas manus.
CAN: Alfide nubem terge, quae velo tuos
Obnubit oculos. An ribi ignotus potest
Canutus esse? lumina et frontem aspice.
ALF: Satis ista nosco, et Principis cerno notas.
Sed parce Princeps, si errorin facto est, mea
Est nulla culpa. Vinculis miles manus
Utrique stringe.
CAN: Stolido et audaci nimis
Furore raperis. Cede, vel fero impiam
Scrutabor animam. Vilis, et pulchro virum
Indigna turba nomine. ignavum pedem
His effer umbris.
ALF: Regis imperium est.
CAN: Iubet?
Parebo. Martis nulla quod serro cohors
Armata posset, unicus nutus valet
Regis iubentis. vereor augusti sacrum
Nominis honorem, meque captivum tihbi
Alfide dedo. Nullus in mentem venit
Metus benigni Iudicis. Recti tenax
Spiritus et animus innocens nullum timet
Stare ad tribunal.
ALF: Chalybe denuda latus,
Et arma pone.
CAN: Ponere hoc ferum iubes,
Quo saepe patriae fancta libertas stetit,


page 131, image: s238

Quo saepe fusus hostis, et pulchrae tenor
Pacis reductus? Tanta Canuti qucat
Manum notare vilitas? stirpem meam,
Meumque tanto sanguinem aspergam probro?
Aliis reserva manibus infames notas
Has vinculorum? Regium nomen mihi
Omni catena fortius stringit manus.
Sequar ego, quo Rex imperat; certatibi
Gaudere pace nobilis Iuvenis datur.
ALF: Nec tibi, nec illi parcitur: utrumque imperat
Rex vinculari.
CAN: Sceleris alieni innocens
Supplicia ferat?
ALF: An innocens sit, an reus,
Expendat alius; plectat, absolvat; nihil
Me tangit istud; Cura quod mea exigit,
Est, imperantis Regis imperiis manum
Gerere obsequentem, quamlibet precio mei
Obtemperandum capitis et vitae foret.
CAN: Temeraria tua dextera si quidquam audeat
In innocentis Iuvenis immeritum caput,
Tua vile precium vita persolvet nece.
Applicat manum capulo, sed non Aringit, quia Angelina impedit.
ANG: Princeps calentem retrahe a ferro manum.
Quaecumque te sors verset, haec sortis meae
Erit una semper regula. Haud solus feres
Immeritus antri carcerem; et tecum frui
Vita est amoenum, et dulce mihi tecum est mori.
Uterque vita est innocens, nec te ferit
Nec me umbra sceleris: alter alterius erit
Scutum et levamen. Purior nec se meae


page 132, image: s239

Lux innocentiae exeret, quam si tua
Lateat in umbra.
CAN: Iusta quos suasit meo
Animo furoresira, tu solus tuo
Amore reprimis. Unicum insausto mibi
Hoc est levamen, sorte te mecum pari
Habere comitem Spente, quo vocas, gradum
Una feremus: sequere post tergum cohors.

SCENA VII.

Rex cum Magno dolet sortem Canuti, parat tamen vindictam.

NICOLAUS. MAGNUS. NIC: EQuidem putabam gratiis flexum meis,
Meoque amore, posle Canutum pios
Imbibere sensus pectore, et dastam fidem
Imprimere cordi: quique coniunctis valet
Pietate et armis, gloriae ascensu suae
Cotem vel escam grandis invidiae forc.
Agnosco demum credulae errorem spei.
Odia ab amore sumpsit, et fictam fidem
Retulit favori. Regiae mentis pios
Nequit favores [(printer); sic: favore] ferre, promeritos ferat
Ergo furores.
MAG: Saepe quos credis minut:
Dolis valere, tutius fraudem instruunt:
Quoque magis esse creditur constans fides,
Securiore graditur ad crimen via.
Ignosce genitor, nostra si peccat nimis
Audendo lingua: Vereor excelsam tui
Prudentiam animi; non tamen primos Ducis;
Decuis Honores, vimque Marortis tui


page 133, image: s240

Conferre in illum, cuius in fibris calet
Ambitio regni, quique spem sceptri sibi
Haereditatis iure non dubtam facit.
NIC: Nondum paternum, nate, consilium tenes.
Tu mihi levamen unicum, et stitpis meae
Spes una, Magne, es. Ergo non decuit tuum
Periculo si fluctibus Martis caput
Dare opprimendum. Dubius eventus mihi
Belli hoc prohibuit. Quod mihinon est datum
Praeominari, fama Canuti hinc micat,
Ubi ego volebam perditam; seque inclitis
Agit qua drigis: quem que sperari sibi
Fas est honorem, vita Canuti sua
In luce sepelit. Nate, non demum vides,
Si vivit, ille, dubius eventus tuo
Sceptro minatur, ille si moritur, tenes.
Solium paternum. Quando spes alit duos,
Minor in utroque est. Certior scopum tenes,
Si pereat ille, qui esle rivalis potest.
MAG: Sed maior inde surgit, unde- Aurem mihi
Quis hinc tumultu miles insolito ferit?
Metumque in ipsos cordis infunditsinus?

SCENA VIII.

Supervenit cum captivis Alfidus: exprobrat Nicolaus scelus Canuto, cuius accusatus fuerat, qui nec intelligit, cuius agatur criminis reus

ALFIDUS, CANUTUS. ANGELINA. et qui supra. ALF: QUoquo scelestus suigat, oecurrit suis
Ubique poeniss tortor a ter go metus


page 134, image: s241

Sequitur fugacem, quaque convertit gradum,
Flagellat animum. Magne Rex, qu a se nemus
Densas in umbras colligit, solisua
Consilia agebant. Solishuc radios neges
Potuisse mitti. Regiaeat penetrant manus,
Quo Solis ire radius ardentis nequit.
Haec illa tecta veste mentita viri.
ANG: Heu me! Cominus proditor, rupta fide,
Detexit aulae, veste quod falsa abdidi.
ALF: Hanc involantis militis cursum manu
Ut raperet iste, nescio an ferro magis,
An magis amore fortis, opposuit latus,
Minasque precibus miscuit, et omnes fugae
Tentavit artes.
NIC: Militi nostro manus
Opponere ausus? Regiis tanti est tibi
Parere iussis? Roboris nempe hac tui
Documenta prodis: Martii hae [(printer); sic: haec] cordis notae,
Hi sunt triumphi, et pulchra virtutis tuae
Exempla? raptam coniugem alterius sibi
Amore vetito iungere; atque armis meis,
Quibus salutem patriae, et regni, et meam
Decuit tueri, petere per summum nefas,
Ipsius animam Regis? Huc regni sitis,
Et execranda pestis ambitio gradum
Malesana movit? Iam patet ficta dolus
Qui nube latuit; pateat et regno, suas
Me rege structis fraudibus poenas dari;
Et aequitatis neminem impuni modos
Violare facto:
CAN: Iustus, et recti tenax
Legum tueris iura: mihi nullum nefas


page 135, image: s242

Corripuit animum. Iniurius genio tuo est,
Quicumque tanto a Principe insonti sibi
Supplicia metuit imprimi.
NIC: Par hoc fuit,
Ut me tenacem iuris, ac meritas dare
Poenas scelestis crederes, quando impium
Es crimen ausus. Tempus illecebris fuit,
Fictaequive fidei, qua fidem et amores meos
Tibi obligasti. Larva detracta est: pater,
Qui lusit ante, fraudis occultae dolus.
CAN: Vidistis oculi siderum puri meae
Fidei labores, testis est terra et mare,
Tuque ipse nosti, quantus in campo cruor
Late cadentis hostis exhaustus fibris,
Tuae ut rigarem laureae augustum decus.
NIC: Ut praeda amoris fieret alieno thoro
Iurata coniux.
CAN: Non satis mente assequor
Sensu involuta verba quae dubioseris.
Deterge dictis nubila: alterius ego
Thalamum in volavi? Coniugem alterius ego
Seductor audax sustuli?
NIC: Auditis pium,
Probum, pudicum, Veneris ignarum, fide
Intaminata candidum? Fare, haec tua est?
Haec impudica, coniugis fui immemor,
Suique honoris?
CAN: Est mea haec, mea est.
ANG: Sua
Fuique, eroque quamdiu his membris calor
Ardebit animi, et spiritus cordis sinu
Vitam fovebit.
NIC: pectore impuro extraham
Contaminatum spiritum, et tandem sua
Post hac vocari desines.
CAN: Tuo obsequi
Alias paratus Numini, hic nulla audio


page 136, image: s243

Imperia Regis. Esse tu invitus potes,
Sed ista nunquam desinet iuris mei
Amoris esse: sique non cauta mahu
In innocentem immerita supplicia paras,
Inte redibunt.
NIC: Perfidum, atque audax caput,
Vindiceque dignum fulmine, haec coram mihi?
Nec ulla caelo fulgura effracto tonant?
Et parcit ira militis? Si qua est fides
In me meorum stringite impuras reis
Post terga palmas: quaquetenebrosos specus
Profunda turris aperit, huc fimul impia
Sepelite capita, noctis ubi perpes color
Omnem serenae lucis excludit diem.
MAG: Uterque parium criminum reus ferat
Supplicia paria: singulis carcer suus
Sit singularis; sola communis fluat
In utrumque poena.
ANG: Sola scurrili latus
Custode cincta? sola non meritas tranor
Carceris ad umbras? sola? et hoc poterit mei
Conditioferre sanguinis, et honor meus?
MAG: Audi pudicam, et integra castam fide,
Amantem honoris! quantus in verbis pudor?
Hoc nempe claro sanguini, ac stitpituae
Fuerit honori, sola quod sexum viri
Mentita veste per peregrinas soli
Plagas oberres? Ista conftantem probant
Fidem pudoris?
NIC: Verba quid frustra seris?
Satis est, honoris incapax nuliam aestimat
Honoris umbram. Perge scelerata, et tuo
Amore sruere. Carceritan uno sinu


page 236, image: s244

Mergantur, una culpa quos fecit reos:
Post una plectet poena.
CAN: Rex audi,
NIC: Meis
Removete ab oculis impium.
CAN: Audiridecet
Etiam scelestos, antequam statuasiva
Supplicia sceleri.
NIC: Plura, quam velim, audii,
Vidique, testis ipse sum erroris tui.
Truncanda tandem verba sunt, et vos moram
Truncatifidi milites, iubeo, et volo.

ACTVS III

SCENA I.

Osmanus in carcerem admissus enarrat Canuto et Angelinae suorum vinculorum causam; qui errore intellecto spem libertatis concipiunt. Ideoque eundem Osmanum mittunt ad Ragundam adhuc in silva latentem, ut eadem ei significet; illa vero errorem totum Regi detegat.

CANUTUS. ANGELINA. OSMANUS. ANG: QUod crimen istud: veste mentita viri
Simulasse sexum, perquive non notas via
Errasse, noto coniuge ut tandem mihi
Frui liceret? Si tamen crimen fuit,
Meum est; nec illud debuit poena pari
Premere innocentem Coniugem. Iniusta furit
Rex torvus ira. Principes ortu sumus,
Regis soluti legibus, nullo sacri
Iuris ligati vinculo, et sine ordine,


page 237, image: s245

Sine lege damnat nullius culpae reos.
Veterem Cominus perdidit fidem, et mei
Arcana cordis prodidit.
CAN: Non, ut putas
Vel te Cominus prodidit, vel Rex tonat
Furore iniquo. Numinis iusti pios
Agnosce nutus: hic coronarum mihi
Tibique messis surgit, et caeli datur
Signum faventis. Placeat aeterno breve
Mutare damnum gaudio, atque animo levem
Forti dolorem ferre; queis emitur bene
Peritura nunquam gloria, et meta carens
Caeli voluptas. Quando iamsortis mihi
Affulget huius radius, hoc unum est super,
Uttinctus amne sanguinis fidei meae
Candor rubente fulgeat ab ostro magis.
ANG: Procul cruoris symbola a Pheobo meo,
Ortuque in ipso gloriae, occasus tui
Tristis triumphi. Laureas, palmas, decus
Victoriarum destinat caelum tibi,
Arcusque secto marmore erectos tuis
Titulis honorat, praemium dextrae tuae
Quae tot profundo victimas Orco dedit.
Sed heu! quis horror noctis hoc antrum subit
Lucente Sole? Nuncium extremum necis
Haec spectra portant.
CAN: Purior ab ipsis dies
Exoritur umbris. Ista venientis spei
Aurora prima est. Quis mihi Osmannum Deus
Hoc fert ad antrum? Osmane, quis soli viam
Tibi pate fecit? Aula quid parit novi,
Quod scire prosit?
OSM: Constitit magno mihi


page 238, image: s246

Concessus aditus: Semita haec frameae meae
Est empta pretio: durior custos petra
Prameae recepto munere ingressum dedit.
Gaudia parabam ferre Canuto meo,
Inimica vetuit sortis eversaerota,
Rexfervetira, fulminat, tonat, iacit
In voce tela. Magnus Henrico comes
Et Aquanus animant igne suggesto impium
Regis calorem. Qui tuo obsequio meam
Vitam obligavi. protinus gressum huc tuli;
Ut prostituto capite fugiendi viam
Tibi parerem.
CAN: A moris obsequium tui
Osmane gratum est: Animus innocuus tamen
Fugam recusat. Se facit reum, fuga
Quisquis salutem quaerit. At Regem furor
Qui versat, unde natus est? Cuius reos
Nos esse sceleris arguit?
OSM: Vetitos putat
Vos agere amores; Coniugem Henrici tua
Fraude esse raptam, quaequive poenarum tibi
Socia Angelina est, este Ragundam autumat.
CAN: Egone alienam Coniugem? Henrici thorum
Ego violarim?
ANG: Mene consortem putat
Henrici, adeptam scelere Canuti? O Deus!
CAN: Aenigma sensim prodit, et facies doli
Sese revelat.
ANG: Falsa nisi lusus mihi
Depingit animus; ille, qui capitis comam,
Vestemque mecum et arma mutavit, fuit
Ragunda vera: iam mihi vocis renor,
Gestusque, et oris linea, et frontis color
Subeunt in animum.
CAN: Ignota Ragundae hactenus


page 239, image: s247

Mihi fuga fuerat: cumque me Magni furor
Ac ira Regis premeret, et iniqui reum
Raptus vocaret; esse credebam tui
Causa furorem, quod peregrinum viri
Mentita cultum dedecus honori tuo
Famaequive faceres.
ANG: Nostra libertas tuum
Si tangit animum Olmane, non segni pedes
Succinge penna; quaque frondoso viret
Obscura senio silva veloci gradum
Impelle motu; quaere, scrutare omnia,
Omnesque lustra semitas, si qua latet
Fors miles umbra, cuius in vultu rubet
Alberque vernae primus aetatis color,
Capillus undat candido fluctu, sagum
Colore ludit caerulo: hunc mitis tibi
Si fert olympus obvium, hoc verbo increpa:
Ragunda, ad urbem praepetem cursum cita,
Tua compeditos causa Canutum tenet
Et Angelinam vinculis, et iam ultimo
Luctantur in periculo. Vestis tua
Mutata secum casui huic ansam dedic.
Capis imperata? Nominum voces sinu
Mentis tenace conde.
OSM: Nil animo excidet,
Quo iussa mandant, alitem impello gradum.
CAN: Parce Angelina: nostra libertas magis
Compendiosa semita duci potest,
Expedio ad aulam paginam, et rotam rei
Enarro seriem: si patet Regi gravis
Erroris ordo, nostra tranquillo sedet
Secura portu integritas,
ANG: Quando patet


page 240, image: s248

Iam vinculorum causa nostrorum, nihil
Periclitamur capite: sed nihil quoque
Iuvat Angelinam detegi. Quin si audiat
Ragunda triste nuntium capitis tui
Periclitantis; ultro fugi ivum gradum
Ad nos reflectet: spondet hoc constans amor,
Quo nos adorac. Illa si referat pedem,
Sperare plura possumus: Regis cadet
Erasus error, ira mitescet, cavo
Nos liberatos pulchra libertas dabit
Iterum favori pristino Regis; fugae
Ragunda veniama Coniuge Henrico feret.
Gravius timendum est, vinculis sinos prius
Illa exsolutos resciat. Ragundae amor
Mihi suader ista: ferre nisi mecum brevem
Moram recusas.
CAN: Gratius tecum mihi est
Hoc turris antrum, quam sine aspectu tui
Et tuta vita, et pulchra libertas: tamen
Integritati grande discrimen prope
Nostrae minatur: forsan et durae neci
Victima cademus.
ANG: Istud avertat malum
Benignus aether. Hac duce in clarum diem
Errot trahetur, nostra ut integritas suo
Constet vigori
CAN: Sensui sensum meum
Tuo Angelina subiugo, et mentem probo.

SCENA II

Hermindus conatur animum Regis flectere in favorem captivorum: Opponit se Magnus. Rex nutat, et tandem cognoscendam causam Regio consilio committit.


page 241, image: s249

NICOLAUS. HERMINDUS. MAGNUS. HENRICUS HER: EQuidem tonarent iusta supplicia in reu
Si gravior illum culpa convictum, pala
Probaret orbi. Tam levi causa haud decet
Sobelem parente Rege progenitam, cui
Tantis stetere sanguinis rivis tui
Pax alma sceptri, Daniae afflictae status,
Securitatis publicae indemnis tenor,
Tuique vita capitis, atque honor tuus,
Haud decet ineptae plebis in paenas trahi.
NIC: Herminde sensu falleris: semper suae
Sic poena culpae adhaeret, ut cassus labor
Sit, velle iure sanguinis, et alti gradus
Splendore poenis eximi, si quis suis
Vitiis habenas dederit. Impunis semel
Sanguis potentum plurima audacem sacit
In scelera plebem. Imo altior quanto rei
Conditio sese sublevat, tanto scelus
Evadit inde gravius, et satis est levis
Erroris umbra, ut innocens fiat nocens,
Iustusque in illum fulminet poenas rigor.
HER: Sed liceat, oro, scire Canuti nefas.
MAG: Partem videris sceleris exacti quoque
Herminde habere: tantus incumbis rei
Defensioni; reque Maiestas nihil
Auctoritatis Regiae, aut sceptri movet
Tonantis horror.
HER: Sanguinis partem trah
Non imputati sceleris.
MAG: Incerta satus
Genitiice ducis sanguinem.
HER: Patri meo


page 242, image: s250

Regale stemma debeo. Henricus mihi
Magnus. priusque genitor est; cuius potens
Tu rapere sceptrum fraude, non merito cupis,
NIC: Ambo silete. Lance me iusta decet
Examinare litis ambiguae vices.
HER: Iustitia sancta poscit audiri reum,
Astraea non est caeca. Designa locum,
Telum priusquam torqueas. Nunquam reoc
Confundere innocentibus, iustum fuit,
Quodcumque sit, palmare Canuti scelus
Nondum probatum est.
NIC: Fastus hic nimia mei
Benignitate peccat, et superat modum.
Herminde vocem comprime, ac aula pedem
Effer super bum, nec pritis tenta gradum
Inferre, quam te Regis imperium vocet,
HER: Sileo, abeoque, forte sed mei vice
Nimbus Gothorum Baltico allapsus mari
Subibit aulam, quodque tu nondum times,
Ferro loquetur; utque Ragundam, suam
Neptim periculo eximat Suecus, suis
Violentus armis funera et strages dabit:
Aut forte laesa morte Canuti suum
Armis requiret Principem; et qua se explicant
Felicis arva Daniae, infundet gravem
Martis procellam; sanguinem et Ducis sui
Tuo reposcet sanguine.
MAG: Incassum allatrat
Diffusa caelosidera iratus canis.
Abrumpe segnes, magne Rex, tandem moras:
Est fulminanda poena, qua pendet tuae
Securitatis linea, et fama, ac honor.


page 243, image: s251

NIC: Scyllam et charybdin inter ambiguo natant
Consilia flexu. Ponderis non est levis,
Spargere cruorem Regium Astraeae manu.
Hic sanguis, arma germinat, et agmen parit
Quaecumque gutta militum, quorum furor
Ultor redite verticem in nostrum potest.
HEN: Nec inulta nostri iura violari thori
Tolerabit unquam Nemesis. Et mihi est patre
Abrege ductus sanguis et, magno fluers
Svenone stemma; et populus adstrictus fide,
Fortisque ad arma; cuius armatae manus
Nostrum tueri verticem ferro queant.
NIC: O sors iniqua Principum, et nunquam sat
Ploranda la chrimis! Multa si circumfluat
Et filiorum, et sanguinis amici cohors;
Est multus hostis: Uritur quivis siti
Regalis ostri: Quisque regnantis cupit
Videre mortem: dumque per varios eunt
Ad sceptra calles, purpurae augustum decus
In frusta lacerant: quodque miserandum est magis
Cor regis ipsum dividunt cura et metu,
Et omne pulchrae pacis extinguunt iubar.
Si sterile Regum stemma progenie caret,
Auctoritatis Regiae perit decus,
Quivis timore ludit incusso sopor,
Larvasque fingit; omne vilescit iubar,
Et subditorum subditum Regem facit.
MAG: Quos mente trepida concipis, Pater, metus
In brevia navem desides morae trahunt,
Ubi perit omnis naufragae mentis vigor.


page 244, image: s252

Impavidus inter conciti rixas maris
Navita periclis forris insultat suis,
Domat que fluctus Nonne convicti re??
Nonne et reatus Regiis oculis pater?
Nullam meretur Iudicis libram hoc scelus,
Ut ambigente pendulus cura haereas.
Uterque meruit opprimi inhonesta nece.
Decerne mortem: hanc aequitas Iuris petit.
NIC: Supplicia quamvis ultima, et acerbam necem
Ambo meruerint; aequitas poscit tamen,
Partes ur omnes Iudicis iusti impleam.
Rei audiantur: arbitrum vitae et necis
Statuo Senatum. Sic odia plebis meo
Procul removeo capite.

SCENA III.

Ragunda queritur incassum a se quaesitum Canutum: novam illi doloris materiam creat Echo. Supervenit Osmannus, a quo intelligit Canuti et Angelina casum; parat reditum, ut eos libertati reponat. RAGUNDA. OSMANUS. ECHO. RAG: CAnuto diu
Frustra mvocato, patriae secum ut simum
Socia subirem, sistor hac tandem plaga
Ferente fato, nescia an placeat polo
Me coepto itinere progredi, an me regredi.
ECH: Redi.
RAG: Redibo ad perfidum? cuius sinu
Extinctus amor est? cuius in fibris atrox
Perfidia vivit?
ECH: Ivit.
RAG: An dolor? an favor


page 245, image: s253

Est iste? Dic, quis? forte Canutus meus
In campo obivit?
ECH: Ivit.
RA: Ad necem?
ECH: Ad necem.
RA: O pura caeli sidera! o mites faces!
Qua, quaeso, causa mea voluptas mortua est?
ECH: Tua est.
RA: Mea est? An ludis errantem Deus?
Cuius perivit dextera quem tu regis?
ECH: Regis.
RAG: Cruente latro, Canutus tuo
Ferro peremptus occidit? Dira o manus!
Atroxque fertum! Redeo: vis me regredi?
ECH: Redi.
RA: Redibo. Larva mihi fraudem parat.
Quis iste, qui redire me iubet Deus?
ECH: Deus.
RAG: Deus respondet. Illius decet
Obtemperare nutibus, quoquo vocet.
Heularva! Nonne dixeram a larvis mihi
Dolum parari?
OSM: Siste, contempler tuum
Generose miles frontis ac oris decus.
Coma tibi radio solis immixto fluit.
Tibi verna species oris, et sagum tibi
Colore ludit caerulo. Es, cuius mihi
Hoc evocandi nemore commissus labor.
Ragunda, ad urbem concitum gressum refer.
RAG: Qua se inferorum sede ab infausta trahit
Haec umbra Lethes? Tune Avernalis lues
Meos loquentis voce reperebas sonos?
OSM: Neque ego loquentis verba percepi; neque
Audisse memini.
RAG: Cuius imperio venis?
Quo? quando? quis redire me silva iubet?
OSM: Canutus orat.
RA: Ille me reducem petit?
OSM: Gradu citato Causa non patitur moram.
RA: Quae causa tandem est?
OSM: Carceris opaci specu


page 246, image: s254

Socia Angelinam clausus extremam sui
Exspectat horam funeris.
RA: Tuae o Deus!
Fuere voces. Causa quae fecit reum?
OSM: quod Angelina veste mutata tuos
Sumpserit amictus: unde delusi dolo
Et Rex, et omnis aula Ragundam putant
Quae fugit aula.
RAG: Quae tulit vestem meam
Ergo Angelina est? Ambo discrimen mei
Adiere causa et ultimum expectant necis
Minantis ictum? Non feram: impulso Notos
Gradu anteibo; mille per capitis prior
Pericula mei mille per mortes ruam,
Quam cruda patiar fata Canuti mei
Causa subire. Sequere, et infamis rei
Expone seriem.

SCENA IV.

Aquanus defert Regi sententiam a senatu in Canutum et Angelinam latam, is eam subscribit, redditque Aquano ad Custodem turris deferendam.

NICOLAUS. HENRICUS. MAGNUS. AQUANUS MAHOMET. MAG: REgius iussu tuo
Coiit Senatus; iamque, quod sperem, ultimam
Absente te sententiam in reos tulit.
Praeire quemquam REx iube, eventum ut rei
Ferat peractae.
NIC: Magne, quam calide sitis
Aliena damna! Certa livoris tui,
Quo mentis altae gloriam invitus vides,
Indicia prodis, Magne.
MAG: Livoris? scelus


page 247, image: s255

Hoc mitios aether mentis avertat sinu.
Tui me honoris cura, me fidei tuae
Amor satigat; quoque non vellem, pio
Calcari adurget
HEN: Ecce, consilio redux
Adest Aquanus; ille, qui praesenstuas
Vices obivit, ordinem rei adferet.
AQU: Auguste Titan Daniae, et patriae pater,
Idaea Regum, iussus imperio tuo
Senatus istam paginam, lacrimis magis
Quam defluentis septae scripsit notis:
Rigidoque iuri legis intentus, reos
Adiudicavit ultimae morti, licet
Sint stirpe nati regia. Teneri mihi
Affectus an mi paginae infamis notas
Spectare sicco luminum intuitu vetat.
HEN: Huc cede chartam, corde qui firmomagis
Spectare tragicos sortis eventus scio.
Si flueret ista sanguine reorum, magis
Recrearet animum.
NIC: Indignus affectus piam
Subire mentem Principis, qualem tibi
Natura tribuit. Iudicum sensum lege.
HEN: legit Summus Senatus Daniae expendit scelus,
Probationes audiit quod lex petit,
Pronuncia vit morte damnandos reos,
Parente natos Rege, Canutum et suo
Raptam Ragundam coniugi. Hanc, quod non sui
Contenta thalami iura violavit. proco
Adhaesit alii (quod scelus leges iubent
Morte expiari) Regium in caput proci
Arma excitavit [(printer); sic: excitarit] , Daniae in regnum impulit,


page 248, image: s256

Regemque movit Sueciae, armata ut mare
Classe tabularet, seque violento impetu
Nostris plagis infunderet.
NIC: Tantum nefas
Temeraria ausa est? Longa non ibit mora
Supplicia sceleri paria tam enormi cadent.
Prosequere reliquum pagmae.
HEN: Hunc, quod eam fugam
Texit colore, quodque fugitivam suis
Tutatus armis; inque custodes sui
Vim praeparare Regis est ausus: manu
Nudavit ensem Rege spectante: exteros
Perlarga Reges munera in pacta impia, suum
Foederaque traxit: Daniae imperium
Haereditaris iure quod iactat) iugo
Subdere paravit. Una Regalis fuit
Mens haec Senatus. Si tamen lubeat, pius
Rex mitigare iura supplicii potest.
NIC: Quid mitigare? Maior ut vinctos rigor
Feriat agendum est. Sepiam et pennam date,
Decreta Patrum Regia ut firmet manus.
Invita trepidat dextra.
HEN: Naturam trahe
In iura legum:
NIC: Iuris obsequiis decec
Servire Reges. Iudicum sensum probo
Meoque firmo nomine, invitus licet,
Tamen aequitatis, patrii et iuris tenax.
Peracta causa est. Prima curarum tua
Sit nunc Aquane, Regium fulmen reis
Ut intimetur, seque supremum parent
Ad mortis ictum.
AQU: Iusta mandasti: volo
Ut imperatis Regiis constet vigor,


page 249, image: s257

SCENA V.

Aquanus horret mortis nuntium Cognato suo Canuto adferre; ideo Mahometi decretum consignat ad Custodem carceris deferendum.

AQUANUS. MAHOMET. AQU: EGone Aquanus, Regia stirpe editus,
Durae minister sortis, agnato meo
Denuntiare cogar infamem necem?
Ego mei honoris proditor, tot per dolos,
Falsosque testes, mille per si audem modos
Male constitutae mortis imperium feram?
Huc me secundae fortis afflarus dedit
Parente nasci Rege, ut obsequium meo
Tam vile praestem sanguini? Non, non decet
Me stirpe natum Regia intamis genus
Obire servitutis. At neque hoc sinit
Affectus ille, iure naturae meo
Insculptus animo. Namque Canutus meae
Germanus est consortis, affinis meus.
Hic ultionem sanguis aeternam mihi
Caelo evocaret. Iamque Canuti mihi
Umbram videre videor exlanguem, horrido
Pallore meostam, voce quae tristi meas
Fulminat in aures: Tune Cognatum potes
Damnare mortis? tu min sterio genus
Maculare turpi Regium? tantum tibi
Frigus cruentas pectoris fibras gelat?
Non patitur istud mentis humanae calor,
Mitisque sensus. Alius id munus gerat,


page 250, image: s258

Abi hinc scelesta pagina, et manus meas
Foedare cessa. Mahomet hanc chartam leva,
Regisque iussu defer, ubi vinctus iacet
Canutus antro; moxque Custodi exhibe,
Ut quidquid illa continet, fieri imperer.
MAH: Eurum anteverto, nutui ut tuo obsequar.

SCENA VI.

Dum Rex ob fulminatam in reos sententiam poenitudine agitur, adest Ragunda, exprobrat suam Henrico saevitiam, ob quam ipsa fugerit, detegit Regi errorem, non Ragundam, sed Angelinam teneri caprivam. Mittit Rex ad carcerem, ut sententiae executio suspendatur.

RAGUNDA. NICOLAUS. MAGNUS. HENRICUS ALFIDUS. RAG: RAgunda, quid agis? turris umbroso situ
Noctem sepultam, et antra speluncae subis,
Ut innocentes faucibus fati eruas?
An ante Regis sponte conspectum ruis,
Umbrasque retegis fabulae? aspectu tui
Vanescet erret. Aula sed prodit. Iuvat
Latere modicum, donec aspiret meis
Bona aura votis. Astra me caeli tegant.
NIC: Decreta mortis ded mus, et nostro autumo
Peracta iussu. At nescio, quis me dolor,
Sed forte sero tangit, et varia animum
Umbra inquierat.
HEN: Principis summum est decus
Lanx aequitatis iusta, et in neutrum latus


page 251, image: s259

Flexilis amore. Qui tuae mentis dolor
Secreta tangir, neque imitatorem, ne que
Laudem meretur,
NIC: Scelera puniri probo,
Neque puniisse poenitet: quin siforet
Res iudicanda rursus, in poenas pares
Rigor tonaret. Unicumid mentem ferit,
Quod propria adactum in vilcera mucronem meo
Cruore tinxi. et Regii solii obrui
Firmamen altum: quodque discrimen grave est,
Exasperavi morte Ragundae Gothos.
MAG: Firmamen altum? Parce Rex, Sceptritui
Pestem eruisti.
HEN: Quod Gothum Regem attinet,
Mea esto cura, faciam ut impuram scrat,
Et impudicam coniugi infidam suo.
RAG: Impurus ipse, criminis culpam tui
In innocentem reiicis: thalami fidem
Tu prodidisti.
NIC: Rege praesente eloqui
Quis audet istud?
HEN: Unde tam vehemens venit
Calumniarum nimbus in nostrum caput?
RAG: Gravidus sagittis fulmmum hic nimbus cadat,
Si quae videnti cura vindictae est polo.
Nondum perivi. Cerne: Ragundam vides,
Non, ut volebas perfide, natantem sui
Cruoris amne; sed neque obseuro specu
Vinctam carenis. Vivo, ringaris lices,
Liberaque vivo rigida perfidrae tuae
Ultrix futura.
HEN: Videone? an vultus meos
Vana umbra ludit?
RAG: Cernis hanc gemmam, tui
Mentiti amoris indicem? Vultum vides
Sub crine sicto ab conditum.
HEN: Agnosco nimis


page 252, image: s260

Infame probrum. Fatate tandem in manus
Meas dederunt, sanguine ut tuo eluam,
Quamcumque honori, nomini, ac samae meae
Notam intulisti.
NIC: Siste non sani impetus
Henrice flammam. Non bene effuso nota
Sanguine lavatur: Imo maiorem imprimit
Vindicta non matura. Si scelus est, meum est
Et iudicare, et plectere. Age, qua vi, aut dolo
Te liberasti carceris opaci finu?
Quae tetulerunt fata in aspectum meum?
RAG: O Rex aberras Nulla Ragundam suis
Tenuit catena amplexibus Caelum fuit,
Quod huc venire iussit. At dum me reos
Eliberandi vinculis labor tenet,
In vincula ipsa rapior.
MAG: Humanis tibi
Sic rebus animus altior, et inter poli
Locatus astra est, ut tuas voces Dei,
Sonent in aures! Vox avernali fuit
Emissa ab antro, cuius audisti sonum.
RAG: Ut innocentes protegant, solent poli
Etiam nocenti voce non solitaloqui.
NIC: Abscind: lites Fare, quis caelo estcibi
Detectus error? cuius innocuum caput
Est denot atum?
RAG: Qui iubes, aurem mihi
Praebe faventem.
NIC: Legibus quantum licet.
RAG: Iusti timores mortis iniustae (o Deus
Quo m ereduxit Coniugis saevi suror!)
Iusti timores mortis iniustae in fugam
Me compulerunt; non, ut hic fingit, calor
Impuri amoris: utque celarem meae


page 253, image: s261

Meditata mentis, veste me texi viri
Mentita sexum. At novit Alfidus virum
Fingere volentis lineam, et frontem, et modum,
Inde fugitiva, ut nemini, arguto licet.
Ind cia facerem nominis, sortis, status
Coeptam, sub isto Saxonum cultu, fugam
Ultra sequebar. Error hinc omnis fluit.
Mihi alia veitis antea, atque alia coma
Minus tegebar frontis ac oris notas:
Miles putatus militi occurrit mihi
Etiam putato, cuius in votis fuit
Oculos amicos fallere: hic suam dedit,
Meamque vestem sumpsit, et simul mea
Cum veste dimna: nec tamen miles fuit,
Sed Patre (qualis ipsa sum) Rege edita
Herois: Illa, quod tuam forian queat
Mentem in stuporem cogere, et vinctos quoque
Reponere iterum liberi in Solis diem,
Fuit Angelina, ut nuncio certo mihi
Post scire licuit. Coniugi iuncta haec suo
Nemore in propinquo capta, si quod est mihi
Scelus imputatum, carceris situ luit.
NIC: Miranda narras: siquive mendaces mihi
Nonfingis umbras, vulneris nostri gravem
Lenis dolorem. O quanta me!. Alfide, haec viri
Est illa species ficta. qua sele in fugim
Ragunda agebat?
ALF: Quando fugientem fui
Inter virentes nemoris umbrosi lares
Cursu assecutus, alius huic crinis fuit,
Et vestis alia.
NIC: Rumpat hic aliquis moram,


page 254, image: s262

Subeatque turrim, quaeque delusus tuli
Decreta mortis, sistat, et vinctos mea
Ante ora ducat Coniuges.
HEN: O Rex. dolis
Iterum ligaris. Feminae ingenium vafrum est,
Et fraude abundat cumque discrimen prope est,
Artes in omnes versat ingenii rotam.
RAG: Sint falsa, sintne vera, quae retuli, brevis
Mora te docebit Iudicem Tu me interim,
Si lubeat, inter vincula adstringe obsidem.
NIC: Securitarem spondeo, arque omnes meae
Auctoritatis obligo vires tibi.
Sed involutus nubibus mentis sinus [(printer); sic: sinu]
Suspensus haeret, seque per varios agit
Mens dubia fluctus, fulminis nostrian rigor
Iam forte utrumque coniugem dederit neci.
ALF: En huc Aquanus properat: hic iussu tuo
Mandata mortis detulit. Quis sit status,
Vivantne, sintne victimae in mortem dati,
Qua fronte tulerint fulmen, hic lucem dabit.

SCENA VII.

Rex intelligit ex Aquano iam morti datos esse duos Captivos, et dolore tangitur.

AQUANUS, et qui supra, AQU: UT credere licet, ultima securis reis
Cervice secta spiritum et vitam abstulit.
NIC: Ut credere licet? Ergo non notum tibi est,
An iam ceciderint, an supervivant adhuc?
AQU: Auctoritate Regia impulsus, necis


page 255, image: s263

Maesta ut veniret charta Custodi in manus
Mea fuit una cura. Supremo actui
Adesse frustra quaesii. Affectus mihi
Tenerior animum subrit, et vetuit mei
Spectare coram affinis infamem necem.
Sed ecce Mahomet advenit: turris cavum
Ille penetravit; rile decretae rei
Totum doceb tordinem.
NIC: An vivit super
Canutus? an iam verticem ferto dedit?
MAH: Domine, suprema linea est vitae suae
Recisa ferro: Socia quae sceleris fuit,
Est facta socia mortis, et pari dedit
Collum securi.
NIC: Sidera infausta! et meis
Inimica fatis! Magni, et Henrici impia,
Mendaxque lingua!
MAG: Libeat audire, o Pater.
NIC: Nolo. Revolve ad Regiam comes gradum.
Illic cruentum sceleris infandi ordinem,
Seriemque melius audiam, quo per dolum
Cecidere gemina fulcra, Canutus meus,
Mea Angelina. geminus iniustae iocus
Ludus que sortis. Iste maerorem locus
Angustiasque mentis haud satis capit.
Laxanda iam surgentibus toto impetu
Via est per oculos lacrimis. Praei meos
Ragunda gressus: tuta sub nostrae manus
Protoctione spiritum et vitam trahe.


page 256, image: s264

ACTVS IV.

SCENA I.

Osmanus detegit regi fraudem, quâ Magnus subornavit Adrastum, ut fingeret Ragundam confugisse ad Canutum, ut hac Via eum mortis reum faceret. Quam ob causam Magnus et Henricus tentant Osmanum occidere, sed iussu Regis in vincula coniciuntur.

NICOLAUS MAGNUS HENRICUS. RAGUNDA. OSMANUS. RAG: REx magne, verum dicere Osmanum iube.
An me latentem nemoris obscuri lare
Repererit ille: quisve cornipedem incito
Per castra agentem vidit impulsu? Locum,
Tempusque, et horam signet, ac equi notas.
A fidus humeri tegmen hoc videat; meum,
An Angelinae fuerit, infauste nimis,
Puraque sraudis machina ad iniquam necem
Adiudicatae! Veritas modico potest
Tempore latere, at opprimi nunquam Potest.
Nic: Osmane, verum fare; quod praesens status,
Casu sque poscit. Pertinax si rem negas.
Aut involucro sraudis ambiguae tegis,
Expressa flagris veritas sero nimis
Loqui docebit.
OSM: Certa si citae mihi
Spes sit, dolosae nubis evolvam sinum,
Omnemque retegarn machinae instructz ordinem.


page 257, image: s265

NIC: Sit munus istud Regiae fidei, tibi
Promissa vita. Prode veraci sono,
Quae corde celas.
OSM: Audii Magnum: Ahltimor
Zinguae volentis Obsequi vocem ligat,
Trepidumque rigida membra constringit gelu:
Nimis seroce Magnus aspectu surit,
Saevamque dextrsm vindici ferro applicat.
MAG: Mendax Ulysses! Regisimpostor! Nic. Tace.
Quis sit dolosus Regis impostor, brevis
Aperiet hora. Solve tu trcpidum metu
Osmane pectus: esse te tutum scias
Me protegente.
OSM: Magnus (audivi, et loquor
Lingua fideli) Magnus Adrastum dolos
Miscere iussit: singere, armatam vehi
Per aperta Martis castra Ragundam; ut tibi
Iram excitaret, teque deluso impia
Canutum, et una in fata Ragundam daret.
Ego, ut profundae turris umbrosos sinus
Subire possem, hoc ense nudavi latus,
Saevoque munus Grande custodi dedi.
Mens fuit, adimere vincula, et puro reos
Donare Sole. Nostra Canutus sequi
Consilia renuit. Illa, quae socias luit
Poenas eodem carcere, propinquumnemus
Adire iussit, pèrque frondofas plagas
Quaerere Ragundam, precibus admotis fuga
Retrahere, causam carceris iniqui, et statum
Periculosum pandere: Inventa est mihi
Etsola, et absque comite, et hunc ducta ad locum,
Hic ordo rerumest candidâ exposnus fide.


page 258, image: s266

HENR: Candore vult us candidam fidem probas.
Quod suasit alius, ore mentiris tuo.
OSM: Promissa per te vita mihi Rex cst, suus
Hanc poscit ense Magnus. Nic, Insanis manus
Inicite, quisquis fidus est Regi suo,
Utrique ferrum rapite violentâ manu:
Domate utrumque vinculis.
MAG: Nato tuo
Haec iussa genitor?
NIC: Perfido, iam non meo.
MAG: Si fundis istum sanguinem, tuum caret
Haerede Sceptrum,
NIC: Gloria est generis mei,
Non fluere regni sceptra in indignam manum.
MAG: Errasse sateor, fihi hic error fuit;
Sed in parente est venia. Nic, Iam nosum parens.
Tu me severum iudicem scelerum facis.
MAG: Habes fatentem sceleris admissi reum.
Nic, Habes fatentem, at ante convictumreum.
MAG: Utcumquereus, at sanguinis parslum tui
Nic, Sed a parente, a filio tanti patris
Per scelera nimium degener. Si quae manus
Est fida Regi, scelera constrictis trabe
Ad turris ancrum vinculis. O quae meum
Imago vivis reddita aspectum subit?

SCENA II.

Redeunt, qui impediendam caedem missi fuerant, secumque Canutum et Angelinam adducunt, quos sequuntur Hermindus et Mahomet. Gaudet Rex eorum vita: donat libertatem Mahometi, cuius opera servati fuerant: eandem impertiat Canutus Magno et Henrico.


page 259, image: s267

Omnes qui supra. CANUTUS. ANGELINA. HERMINDUS. MAHOMET. CAN: PRimas olympo gratias, tibi alteras
Auguste Princeps reddo, quod turris cavo
Me restitutum liberum in Solem trahis.
Nic: Canute, vivis? Caelites! quis me beat,
Iterumqus pene mortuo reddit diem?
Haec Angelina est?
ANG: Illa ego: iam non licec
Ultranegare, quando me tanto facis
Favore dignam, Nic: Sanguinismagnidecus,
Et gemma stir pis Regiae, errori meo
Benigna parce. Quatido Canuti ad latus
Rai constitisti, visa Ragunda es mihi,
Nec ad involutam callidis mentem dolis
Ulla Angelinae propria penetravit nota.
ANG: Meus error iste est: veste quod sumpta viri,
Ignara causam plurium morti deci.
RAG: Imo meus error iste; quod simulmea
Cum veste crimen transtuli in caput tuum.
CAN: Comunis error omnium est nostr um: at Deo
Debentur uni gratiae, quodnos. gravi
Errore adempto, et fluctibus pressis, dedit
Subite portum, Nic: Siccine illudis mihi
Scelerate Mahomet? hocne Canutum est sua
Cum comite lineam ultimam vitae suae
Dedisse serro? Persidum, et men dax caput!
MAH: Promereor inde praemium Auguste, in meu
Unde caput ardes Vita Canuti, et suae
Honor Angelinae, quodque Rex inde accipis


page 260, image: s268

Cordis levamen, magna pars studii mei est,
Si paruissem iussibus, sero nimis
Non in ferendae mortis imperium tuum
Penerrasset antea, carceris, et unareos
Saeve interemptos caede reperisset. Nic: Grave
Munus mereris, vera si narras.
MAH: Deum
Iurabo! Saevum paginae imperium mihi
Dederat Aquanus, utque custodi in manus
Darem, imperarat, Puduit infamis necis
Mandata ferre Principi, cuius favor
Mihi ante vitam dederat. Hinc minima scidi
Infrusta chartam: cumque, quis rerum status,
Vivantne, sintnc morevi, quos tu reos
Pronuntiasti, quaeteres; illis necem
Desiderari credidi: hinc ferro caput
Dedisse dixi. Quando iam in votis tibi
Vitam esse video, mente depono metum,
Meaque fateor paginamscissam manu,
Nic: Vitam mereris, vera si loqueris. Habe
Vitam et favorem Regium et collo iugum
Servile deme. Candida est maurus fide,
Ubinostra soboles pectore obsuram in duit,
Vilesque mores.
CAN: Heu! quod insaustum mihi
Spectaculum oculos turbat, et visu sui
Acerbat animum! video progenitum patre
Avoque Rege sanguinem gravibus manus
Vinctum cateni. Patere Rexoro, meis
Manibus resolvi vincula. Nic: indignus tuo
Uterque amore est, gratia in dignus mea.
CAN: Si quidquam honoris humilis et supplex potest


page 261, image: s269

Servus mereri, gratiam hanc Princeps rogo,
Nic: Iniuriosus ipse, Canute, es tibi.
CAN: Offensa si quae fuerit, haec fuit mea:
In non nocentes teeid t offensae dolot.
Serenus iste Solis aspectus, cui
Servata vita, et parta libertas mea
Debetur, atra nube maeroris teget
Diem meantisgaudii. Quisquis dolor
Hos tangit, idem viscera erodit mihi.
Nic: Prece abnuentem vincis. At superi velint,
Nesis tuorum ipse tibi damnorum faber.
Reis catenas demite. Hic vobis favor
Canuti amore redditur: grates pares
Reddanrut illi, et rursus asffectus novo
Nexu ligentur.
MAG: Martis invictum caput
Canute, vita et Pulchra libertas mea,
Quam Regis offert gratia, est munus tuum:
Tibi liberali Numen occurrat manu,
Ego tibi libertatie auctori meae
Et corde et ore iuro constantem fidem.
HEN: Ego quoque honori verticem inclino tuo,
Fidemque stabilem spondeo.
CAN: Aeternos dies
Auguste vive, Regius cuius favor
Nos prope sepultos rursus ad vitam trahie
ANG: Ragunda, quae periculis tantis, mei
Causa, involuta pene subiistinecem,
Tefronte mitis candida aspiciat polus,
Firmaque pace Coniugem a dstringat Des.
Nie. Mora resecetur, Regia in plausus eat.


page 262, image: s270

SCENA III.

Henricus nondum posita suspicione vetiti inter Canutum et Ragundam amoris, statuit cum Magno novis dolis Canutum involvere.

MAGNUS. HENRICUS. MAG: IN haec reservor fata? Canuti favor
Est vita Magno? Iuro stellatos poli
Ardentis ignes, si supervivo illius
Favore Magnus, ille morietur meae
Furore dextrae. Plaude nunctandem Pater,
Istumque nimbo gaudii phoebum exige;
Cedet dolori gaudium, et vitam nova
Mors sraude rapiet. Si nequeat una via
Mors invenici; ad sata reperiri potest
Aditus ab omni paste. Quis sensustuae
Henrice inentis? Pectore intrepido est opus,
Iraque forti,
HEN: Mentis adstrictus sinus
Adhuc tenetur vinculis, quamvis manus
Sint exsolutae: quique me strinxit prius,
Nunc in furores [(printer); sic: furore] excitat mentem chalybs.
Magis tamen amor urit, et iustam vocat
In uluionem, quo meisociam thori
Canutus ardet, meque renuentem trahit
In tela, et arma: quamlibet nunquam putem
Per castra vectam Coniugem.
MAG: Adrastus mighi
Detexit istud: ille si fallit, dolus
In innocentem cecidit, et sfidum ribi.
HEN: Nec inde nostra friget in Magnum sides.
Sed quam parenti Magne promisi tuo,


page 263, image: s271

Fides, ruentisimpetum freno tenet.
MAG: Fides timore exterta, qui possit virum
Concutere fortem, nulla dicenda est fides;
Sed spes vocetur; turbo quod praelens mali
Evolvet alia tempora, ao f ustum dabit
Rebus sinistris exitum.
HEN: NOsti probe
Fragilem esse sortis indolem, et vitri in modum
Frangi solere, gratius quando micat,
Hinc est necesse dextera forti rotae
Urgere cursum; quando non contra sua
Ruit ipsa mole.
MAG: Quod mones, equidem scio,
Hinc istud anime statuo: Qui superest suror
In cordis imo, seque patesieri vetat,
Silentio tegatur, et ficti in labra
Risus vocentur. Regia expertum sui
Simulare docuit, Tempori vulcus tenor
Orisque risus serviat; plausu pari
Plausum sequamur: prompta sit in ensem manus,
Occasioni et te mpori intenta. et loco.
Si structa fraudis machina eventu minus
Steterit secundo, viribus, serro, face,
Veneno agendum est;
HEN: Laudo consiliitui
Meditata magne; meque simulandi dolo
Adaptotecum Perge; iam votum subit.

SCENA VI.

Canutus mittit Cominum ad Angelinam, mandatque ut illa se ocius committat itineri in Saxoniam: Advenit interim Lotharii Legatus, qui nomine imperatoris Canutum creat Regem Saxonum et Oboritarum.


page 264, image: s272

COMINUS CANUTUS. LEGATUS. HERMINDUS-MAHOMET. OSMANUS. COM: VAgus per omne nemoris umbrosi vias
Clamore casso frondivincrepum increpui comas,
Ventosque et autas, inde Canutum inveco,
Hinc Angelinam: neuter ad voces meas
Responsa reddit. Repeto nunc aulam, et polt
Recipio munus. Ante Canutem, et suam
Salvam Angelinam intellige, quam se mihi
Patefecerit periculum: quod me tamen
Graviore acerbat vulnere, est, quod se ad novum
Iter Angelin praeparet iussu tuo.
CAN: Stat firmus animo sensus; ubi Phoebus diem
Evolvet undis, perque nocturnas vaga
Dissolvet umbras luce, et aftrorum gregem
Pellet minorum, littore ut solvas ratem,
Et Angelinam patria avellas procul.
COM: Hoc nempe reddis praemium adventus sui,
Utsola rursus abeat, et nunquam virto
Matita semper Sponsa, te careat, sui
Medulla amoris.
CAN: pignus adventu suo
Mihi grande amoris reddidit, maius tamen
Datura reditu; quem peto, et sua me iubet
Sperare vittus: tuque, qui Patris vice
Teneris ab annis femper adlatus comes
Custos que fueras fidus, et amores suos
Omnes tulisti, sidus abeunti comes
Eris, et levamen taedii.
COM: Inselix quoque
Saxonia semper vidua, tutore, et patre,


page 265, image: s273

Suo carebit Principe?
CAN: Hoc tempus meam
Ad arma poscit dexteram, ut Regis vice,
Inimica dum se Daniae insundit manus,
Et omne regnum Suecicus inund at furor,
Per castra sungar: Saxonum terras tenent
Tranquilla pacis studia et illimis quies,
Hine Angelina, cuius ingenium grave est,
Matura virtus, dulcis affatus, sinus
Prudente sensu soetus, huic populo potest
Sola imperare, quamlibet molis foret
Immane pondus.
HERM: GRande Mavortis decus fores
Canute, magni Caesaris poscit tuas
Legatus aures.
CAN: Caesaris?
HERM: Iamque ad
Expectat adicum.
CAN: Incongruus quamvis locus
Sit iste, nec Me pompa servorum ambiat,
Est audiendus.
LEG: Caesaris verba adfero,
Canute Princeps: Ille Nestoream tibi
Vitam, quietem, pacis optatae iubar
Vovet serenum; quodove iam pridem tua
Virtus meretur, esle te Regem iubet,
Regem salutat: Saxoni Oboritas ligat
Unu mque regnum statuit, et mandattuis
Post hac subesse legibus. Sceptrum hoc, notam
Iuris supremi, dexterae; hoc fronti aureum
Diadema mittit.
CAN: Caesar Augusto nimis
Honore servum adornat, Ambitio mihi
Nec ulla regni pectus angustum subit;
Nec in immerente sceptra bene fulgent manu:
Neque sine nutu Patrui Regis decet
Praeserre Regis nomen, autregni notat.


page 266, image: s274

LEG: Diploma regni cernis? hoc Patruo tuo
Summi Monarchae missus imperio sero;
Ut ille Regem investiat, Regem vocet,
Primusque honore Regio Regem colat.
CAN: Audire Regis sensa me primum decet.
Et iussa scire. Magne caelorum Deus,
Cui vastus iste mundus est levis globus,
Pilae quive lusus, quemquive ludendo vibras.
Et nunc in alta comico impulsu genus
Mortale tollis; nunc tuo lubitu iterum
Ad ima trudis: effice o mitis Deus,
Nesortis iste ludus, et variae vices
Furentis, et faventis, e turris cavo
Vocantis ad Regale me solium Deae
In grandiora damna me incautum trahat.
Sic illa facili nempe blanditur ioco,
Iocum ut per ipsum vulneret; in altum levae,
Ut acerbiore verbere affligat solo.

SCENA V.

Angelina intellecta sui coniugis voluntate, ut in Saxoniam se transferat, statuit remanere, ut aemulorum in Canutum fraudes exploret.

ANGELINA. COMINUS. ANG: ERgo obstinato corde Canutus mea
In vota perstat? nec mei duras amor
Tangit medullas? nec meus frangit dolor?
COM: Qualis frequente fluctuum allisu petra,
Quo verberatur saepius, duro magis


page 267, image: s275

Latere procellas reprimit, talis tuus
Canutus obstat precibus, et motus nihil
Stat mente sirmus: Coniugis nec quidquam amer,
Nec tot probata casibus sides mea,
Nec omne regnum Saxonum duros sinus
Curvare potuit.
ANG: Ergo iam magna est mcae
Pars ista curae, quando Canutus nihil
Sna damna curat, oculout attento undique
Vigilem saluti Coniugis. Vade, et refer,
Sui Angelinam Coniugis voci obsequi,
Et iam paratam vela ludibrium dare
Vento faventi. At interim offensinovas
Dem Magnus ac henricus in fraudes eunt,
Latebo fraudi intenta.
COM: Iam Cardo sonat.
Gens est ab aula. Flectere huc Princeps.
ANG: Sequar.

SCENA VI:

Magnus et Henricus per novum dolum decernunt invitare Canutum ad templum Vicelini, ut eum in via occidant.

MAGNUS. HENRICUS. MAG: HEnrice tumidam Coniuge Regis novi
An audiisti?
HEN: Feeminae ingenium prope
Rem tangit ipsam. Quando iam nostram olfacit
Astuta fraudem, nos quoque incepram decet
Urgere telam: Iacula quae in nostrum parat
Terquere collum, verbere reflexo cadant
Auctricem in ipsam, queisque nos armis petit


page 268, image: s276

Ipsis tegamur.
MAG: Clarius mentem tuim
Henrice pande.
HEN: Magne, genitori tuo
Persua deamus, urbis occultam in sinu
Esse Angelinam, quamilbet sese procul
Abiisse fingat; quodque figmento latet,
Sitim esse regni; Caesaris nempe et manum
Sperare, et arma, Daniae augusto quibus
Soliolotetur. Nata suspicio animum
Haec occupavit ante, sed crescit magis
Recente Regis nomine; idque unumtimet,
Neforte laesus Caesar offensam trahat
Nunquam daturus Regium nomensuo
Alias nepoti. Suspicax mentis timor
Umbras per omnestrahitur, Et crescunt magis
In Pectore umbrae, quo magis crescit metus.
MAG: Nhil ego Regi fido: suspecta est quoque
Fides Aquani: solus Henricus mihi
Vice plurimorum es. Facile, quod plures sciunt,
Erodit in apertum Robur amittit dolus,
Quem turba versat. Si meum sensum probas,
Paucos legamus conscios tantae rei;
Sed hos feroces, dexter ae audacis viros.
HEN: In paria tecum fata compellam meam
O Magne fortem. Fraude Canutus capi
Sed qua valebit, cuius ad nutum volant
Validae cohortes militum? cuius manus
Coniuncta manui fratris obstantum agmin
Toties cecidit hostium?
MAG: Hic arte est magis,
Quam viribus opus. Post fidem anobis datam
Nil metuit ultra, Pectore tegendus furor,


page 269, image: s277

In ore molli lingua fingenda estsono,
Tenorque amicus gestuum. Est illi pius
In corde iensus: sacra Vicelini specus
Illi est amori; saepius ad illam sui
Inflammat animi vota, et ardenti prece
Caelum fatigat, Noster huc tendar labor
Pietatis umbra ut captus huc flectat viam.
Favet hic serena luce, nascenti Deo
Dies dicatus: iste pietatem ingeret.
Veniet inermi dextera, ut solet, sui
Securus: at nos nemoris in opaciabdita
Laebula fortem dextera et ferro manum
Statuemus; et dum perget, inopino impetu
Pnaedam trahemus.
HEN: Fraudis astutae modum
Viamque laudo, iamque meditato manum
Fac.nori adspto, Praedatam pinguis gravem
Poscit laborem. corde iam bullit furor
Caedemque spirat. Ibe, maturum in dolum
Animabo socios, cordis erecti viros,
Et expeditos robere, atque armis giaves.
MAG: Sedsub profundo corde secretum ttge,
Si tibisecundus pectori eventus doli est.
Ncc mora trahenda est: cocta fraus odit morass
Dilatione temperis inanis ruit
Saepe labor ingens, quodque velatum diu
Latuit, apertum prodit in Solis diem.


page 270, image: s278

SCENA VII.

Offenditur Nicolaus, quod sibi Canutus iam Rex ad latus assideat: spendet placendum Magnus, et invitat Canutum ad Vicelini templum. acceptat invitationem Canutus.

NICOLAUS. CANUTUS. MAGNUS AQuanus. NIC: ADsit Senatus Regius, cuius gravi
Cura teguntur arma: stet miles sua
Acie ordinatus, Praelio accinctus pedes,
Equesque noster, antequam tipam occupet
Grex Vandalorum, semper inimicis meae
Infeltus armis Daniae; nostro licet
Marte fuperatus, semper in peius tumet
Capite reciso fertilis damni lues.
CAN: Auguste, nutus Regios femper vice
Mandati adoro Quo iubes, flectet sua
Canutus arma.
NIC: Iamque tam vilis tibi
Rex esse coepi, ut arrogans ausis meo
Lateri assidere? teque in aequali mihi
Locare sede?
CAN: Dexterum incautus latus
Sifors tenerem, dignitas posset tuae
Par aestimari: sed latus laevum meum
Diadema poscit, cuius excelso nihil
Adiment Honori vota, queis sempertuo
Velim subesse Numini, Nic. Ut video, etiam
Mihi assidere dexterum ad latus petis?
Tunmque dedecus aestimas, si quem mihi
Cedas honorem?
CAN: Non meum est prohrum: at gradus,
Ad que levastitu ipse Canutum prius,


page 271, image: s279

Aliudreposcit. Nic: Impium, ingratum edito
Soliolocavi: iam que mihi sero nimis
Erroris actu pectus inva dit pudor.
CAN: Adverte Rex li praestiti officii pudet;
Non te, sed ipsum Caesarem reum facis:
Cui dignitatem hanc debeo, et sceptri decus.
Nic: Illi ergo debes Regium nomen? Gere
Diadema honori Caesaris. Vade, et latus
Illius audaxoccupa.
MAG: Excusa Patris Rex cum indignatione abit.
O Rex furorem, Quanta sit magnis sui
Amhotio honoris; quamque zelotypo ardeant
Amore culius debiti aut suasibi
Imaginatione frivola sicti, probe
Canute nosti. Sensus est prudens tibi
Animusque sapiens: Genius est mollis patri;
Et ut repente turbine rotatur furor,
Sie etrepente remeat in pectus favor.
CAN: Ocultim videntis Numinis testem voco,
Nunquam hos honores ambii: quin et prece
Dia dema frontis abnui, et sceptro manum
Subtrahere studui; at ipse nolentem impulit.
Iam post adeptum Regiae frontis iubar,
Illud tuericogitur, quisquis sui
Custos honoris fidus est.
MAG: Studio meo
Remitte curam, pectore accensam Patris
Schdabo flammam, teque restituet loco,
Quem sors reposcit Regia. Huc utas age,
Ubi Vicelini templa pieratis sacras
Auras adhalant, verte promissium gradum,
Animique votum.
CAN: Nulla mihi tangit magit


page 272, image: s280

Animum voluptas Ouo vocas, toco prior
Amore curro. Regias prius notas,
Et arma ponam.

SCENA VIII.

Exponit Henricus Magno, quanto furore ardeat Rex in Canutum: gaudent uterque, et molimina sua constituunt exequi.

HENRICUS. MAGNUS. HEN: VEla felici volant
Impulfa vento! Regis inlanum furor
Ignem evaporat: vincula, catenas, specus,
Exilia, mortem, et quidquid est dictu horridum,
Minatur; et se desidemignavum, impium,
In opisque mentis arguit, quod non prius
Canutum ada cto miserit serro ad stygem.
Superbum, iniquum, mille promeritum neces
Et mille Avernos nominat. Tantum ferit
Apex honoris unicus Regum fibras!
Nonsicfurente fulmen elisum polo,
Si sors nitratum in pulverem lapsu cadat,
Inte mperante incendio in stipulas furit;
Ut Rex per omnes mentis errantis vias
Actus surorem spirat, et caedem, et neces.
MAG: Rivalierg o gloriae nostrae amplius
Non ae stimatur: aemulum iam R exsuum
Et supicatur, et tim et: multum hoc mihi
Tibique servit. Igne de suo faces
Nostrae augeantur.
HEN: Addidi flammam faci,


page 273, image: s281

Unde ardor isae crevit, et duplici ealet
Mens usta flamma, et fumus illustrem diem
Obfuscat animi. Hinc militis iussit manu
Quaeri Angelinam. Forte si in casses ruat,
Turris prosundae carcer excipiet ream,
Et adempta vita Coniugi utrieve ambitum
Regni gelabit,
MAG: Prosperet vota haec polus.
Praeoccupemus (iusta si menti sedet
Vindicta) votum Regis, et notum ad nemus
Caedem daturi chalybe moveamus gradum.

ACTVS V.

SCENA I.

Angelina ex somnio praesaga malorum Canuti excurrit ad silvam, quo eum abiisse intellexit.

ANGELINA. COMINUS. ANG: TErrere eredam lustra Canutum meum
Canum latratu? hac luce, quamagnus Deus
Fit parvus infans? absitl hoc pietas sua,
Magnique festi sancta religio vetat.
Nonille solitus quaerere in silvis seras.
Parvoque lucro focere iacturam sui,
Tempusque terere.
COM: Fama venatu ad nemus
Ivisse narrat.
ANG: Sidera augurium meum
Falium esse iubeant. Ante, dum iussus mei
Vigilas saluti Coniugis, somnus meis
Velamen oculis posuit; at menti brevi


page 274, image: s282

Sopore preslae visus est Con iuxsuo
Sanguine natare, perque transfossas sibras
Effundere animam, et slebili sono queri:
O Angelina, proditum tuum aspice
Pietate sicta Coniugem. Ad vocis sonum
Concussus animus, fronte discussus sopor.
Hausisse vulaus visa sum. Tantus sinum
Corripuit horror. Mens tamen compos sui
Discussit umbram. Rursus in sonum cado,
At rurlus eadem imago le menti obiicit,
Suo cruore tin Ctus, et proprio necis
Pallore Coniux decolor.
ANG: Quid hoc rei
Comine cenlses?
COM: Fictus est somni iocus.
ANG: Verum est: Sopore NUmen at nostras solet
Monere mentes. Aliquid hic dirum latet.
Una incitemus providum ad silvam gradum.

SCENA II.

Dum Canutus vicelinum tendit, invaditur horrore quodam, quem interveniens Angelina sui somnii narratione augere nititur, eo fine, ut is caveret insidias Magni et Henrici: sed eludit Canutus, iubetque eam solvere in Saxoniam. Abit illa maerens et malorum prasaga.

CANUTUS. ANGELINA. COMINUS. CAN: NEscio, quis error pectori illudit? via
Mihi ante saepe trita non notas meis
Obtrudit oculis semitas: prgri pedes
Animo repugnant, cuius est votum, sacrum


page 275, image: s283

Antrum vereri. Cordis o Numen mei,
Tu seis gravantem corporis molem, sui
Immanepondus spiritus, sempet retro
Trahere, volentem libero passu aethera
Transcendere animum, seque sublatum pii
Amoris ala mergere Tonantis sinu.
O quando rupto corporis nexu dabis
Non impe dito ad astra Canutum Deus
Tolli volatul
ANG: ESt ipse. Canuto dies
Dent astra semper candido! vivis tui
Securus adeo? solus? atque horror loci
Non subit in animum?
CAN: Vivo: sed quiste Deus
In ista ducit nemora? quis vitae meae
Iubet timere? Coniugi obsequeris tuo
Sic Angelina?
ANG: Legisimpatiens mare
Frenotencri nescit: adverso quoque
Ad litus aglmur Aeolo: nullus capit
Amor lupatos. Ille solicitam impulit,
Tuique plenam funeris metu lius tulit
CAN: Et unde turbo mortis afflatu meum
Petat sin stro verticem?
ANG: Magnus suos
Necdum furores posuit: Henricus calet
Vin dictae amore: Regis accensi calor
Utrique servit, tuti ut insidias tuae
Vitae elaborent,
CAN: Parvulum natum Deuns
Hie suspieacis mentis offendit pavor.
Et dum calorem candidae sidei adimis,
Tibi ipsa mentem labe sunesta insicis.Ovigiles pol
ANG: Non ego; sed ipsa sidera
Videntis oculi, vos mihi testem datis


page 276, image: s284

In verba flammam) sidera ambiguam mihi
Fidem loquuntur.
CAN: Quis tibi astrorum color [(printer); sic: calor]
Arcana pandit?
ANG: Ludis? At tristis tui
Imago abundans testis est. Vidi tuos
Pallere vultus, frontis extingui iubar,
Impressa cordi vulnera. foratum caput,
Totumque corpus fanguini immersum suo.
CAN: Larvas timoris arte fabricatas refers.
ANG: Caeli loquentis verba Canute aestima,
Queis veritatem detegit.
CAN: Nolo moras:
Ad sacra nomoris templa me pletas vocat.
Tu praeparatam cursui navim subi,
Felixque scinde maria. Sic iubeo et volo.
ANG: Sic vis, iubesque? sic ego volo quoque.
Sed amande Coniux, tantus in gelidis tibi
Reigor est medullis, lumine ut sicco queas
Cernere abeuntem? quando iam mortis tibi
Propinquat hora? iura naturae iubent
Oculos amico claudere: at crudus nimis
Ferusque tu me cedere invitam iubes.
Quaenam Angelinae culpa, qua laesit tuum
Incauta amorem? Quis tuis plagis piam
Affundet undam? quis tuos maesta m leget
Cineres in urnam?
CAN: Ratio solliciti regat
Animitimores, lingua ne peccet nimis.
Ratione destitutus in foedos timor
Exundat ausus Error hic veniam ferat;
Quia amore peccas. Gravius indicium tui Habes
Reposco amoris, quodque delectat magis
Redamnantis animum.
ANG: Fare; quid iubes?


page 277, image: s285

Tuis paratam nutibus, mille in neces
Si ruere iubeas.
CAN: Levius est, quo meiuves,
Mea Angelina.
ANG: Quidlibet manda: obsequar.
CAN: Egote obsequentem iussibus posco meis.
Hinc tolle gressum, teque concrede aequori
Ventis ferendam.
ANG: Gravius imperium ultimi
Mihi morte ponis: sed quia imperium est tuum,
Mihi leve fiet. Ergo discedo, et tibi
Te derelinquo Ah! nequeo divelli tuo
A latere: tecum parte meliori mei
Remaneo: amoris vinculum affixam tenet.
Canute! mi Canute! quam facilis fide es,
Tam amore durus. Ipsa quoque votum in tuum-
Sum prompta nimium. Cedo, mi Coniux vale,
Sed forte si sit istud extremum vale,
Ut mihi futuri conscius narrat sopor,
Me perge amate mortuus. Testor polos,
Te solum amavi, vita dum favit tibi,
Te solum amabo mortuum.
CAN: Heu! quanta mihi
Perplexitate dulcis affectus sinum
Animi occupavit! si suum modica mora
Tardasset abitum, pectus irriguis mihi
Fluxisser oculis. Quanta virtutis via
Undique struuntur vincula, et avaros poli
Homines morantur! semita sed qua magis
Brevi fubire templa Vicelini datur?

SCENA III

Occurrit Canuto Philethes miles a Magno ad eum quaerendum missus: Conatur ei sub vario schemate (ne iuratam fidem frangat) periculum proponere: sed a Canuto non intelligitur.


page 278, image: s286

PHILETHES, CANUTUS. PHIL: MAgno imperante nemoris has umbras diu
Vagus pererro. Magna, Canutus, mihi
Quaerenda praeda est. Sed metu pectus tremit,
Optatque non videre, quem nolens vias
Quaerit per omnes. Caelites faxint, sine
Illo ut revertar, aut caput tanti ducis
Ut eximam periculo! En ipse hic adest.
Heu! solus, et non cautus invidae venit
Ultro in fecurim, seque non prudens neci
Propinat ipse. Schemate implicito loquar,
Ut veritatis explicem tectae diem.
Sed caute agendum est, ne datam frangam fidem,
Parique me discrimini poenae implicem.
Canute, quonam solus errantem gradum
Hoc nemore adurges?
CAN: Sacra Vicelini lubet
Adire templa; deviae sed me viae
Errore fallunt; notus est alias locus,
Notusque callis; nescio quae me tenet
Oblivionis nebulae. At Henricus mihi
Magnusque, quos hic demoror, duces erunt,
Compendiosa terminum attingam via.
PHIL: Dispendiosa terminum attinges via.
Haec silva densis arborum affurgens comis
Casus atrocis ingerit specien. animo,
Ad cu ius umbram pectus attonitum riget,
Et ossa trepidant.
CAN: Fare; narrantem audiam.
Fors aura melior interim Magnum advehet.


page 279, image: s287

PHIL: de stirpe natos Regia fratres duos
Corripuit odii flamma in affinem, cui
Heroa virtus, mentis excelsus vigor
Debebat omnem gignere animorum fidem.
Hoc semine ira prodiit rixae, dolor,
Fraudes, furorque, vis, et ambiti gravis
Suspicio regni. Quidquid irarum fuit,
Pietas, amorque iuvenis infracto tulit
Animi vigore: donec armorum genus
Impia duorum dextera invenit, cui
Non potuit animus innocens iustas manut
Opponere iras. Lingua mellito dolo
Verba pietatis finxit, oculorum faces
Risum induere, gestus humanus fuit.
Hac arte captus innocens animus sua
In funera ivit. Forte solennem diem
Anni reduxit orbita: hanc nacti suis
Occasionem lividi fratres dolis,
Dulces labores instruunt, quibus feras
In tela cogant; nescius tecti doli
Iuvenis vocatur; advenit: sed (o dolor!)
Fit ipse praeda: capitur, et adacto in latus
Utrumque ferro spiritus vitae leves
Mittitur in auras. Sanguis hic iterum meo
Recurtit animo, perque morentes viam
Sortitus oculos luctibus mentem replet.
Audire videor iuvenis innocui ultimas
Voces cadentis, voxque destituit sinum
Dolore fracta.
CAN: Tale Divini aestimo
Fatum puelli, cuius in mundum advenae


page 280, image: s288

Memores obimus [(printer); sic: olim] gratiam. Fratres duo
Hebraeus et gentilis est populus. Huic
Seductor, illi stultus est visus: Crucis
Ab utroque populo barbarae addictus neci.
PHIL: Animum procul remittis. Haud notum tibi
Renarre fatum, quodque non distat procul.
CAN: Quidquid recenses, nil ad hunc confert diem.
PHIL: Sunt huic dici propria. At torpet nimis.
Secum loquitur.
Nec suscitatur ulla suspicio animo.
Opere loquendum est: abditum clauso sinu
Monstrabo ferrum: chalybis ad lucem potest
Videre verum. Cerne Canute hunc sinum,
Ostendit sua arma.
Et hunc mucronem: tuque qui Martis probe
Secreta calles, huius ad ferri facem
Excolle cilium.
CAN: Te Dei ignarum probas
Rerumque caeli nescium. Callem mihi
Vicelini ad antra ostende, vel Magnum huc rege,
Magnove me coniunge.
PHIL: Rem facilem rogas.
Hic commorare. Callis obliquus magis (Secum abiens
Mihi est terendus, quique in aversum gradus
Deferat euntis, ne quod inquiri iubes,
Reperire liceat; teque, qui non vis mei
Secreta cordis asiequi, manui DEI
Desero tegendum,
CAN: Forte placandae quoque
Se Magnus irae Regis impendit: viam
Aggresius hinc sit sero ad indictum locum.


page 281, image: s289

SCENA IV.

Invaditur a Magno Canutus, defendit se generose, et armat ei excutit: supervenit cum coniuratis Henricus: occiditur Canutus.

CANUTUS. MAGNUS. HENRICUS. CONIURATI CAN: QUae causa Magne tam diu adventum tuum
Mora impedivit?
MAG: Imo te pridem meo
Gressu anteverti: iamque solicitum tua
Mora faciebat, ut pedem pressa via
Iterum referrem.
CAN: Sed quid armatus subis
Sacr aVicelini templa?
MAG: Vindictam vocat
Scelus nefandum subditi, qui se mea
In iura trusit, perque inauditum nefas
Venatione est ausus hanc vetitam feris
Purgare silvam.
CAN: Magne, quo scelerum ruis?
Maiusne pretium beiluae, quam animae facis,
Amore cuius sanguinem nati sui
Deus profundi iussit? O Magne, illius
Benignitatem Numinis in animum voca,
Qui saepe nostris laesus offensis, tamen
Rursus paternam in gratiam admittit reos.
MAG: Tu fera ferocis ingenii es: ferrum hoc tibi
Est destinatum.
CAN: Magne, quo raperis! pia
Concede veniam mente, si quando es meo
Errore laesus.
MAG: Impium atque audax caput!
Tu mihi superbus rapere tentasti manu
Regale sceptrum; iamque me rursum studes


page 282, image: s290

Viduare ferro? Mitte sceleratum caput.
CAN: Collata sceptra nulla vis tolet mihi:
At, quem vibrasti fraude mucronem, decet
Etiam teneri, id antequam mergis mea (faves,
Violentus anima.
MAG: Proditus sum! quisquis
Succurre Magno.
CAN: Nil time: errorem tibi
Libens remitto, hac Iege; ut offensum DEUM
Veniam preceris, quodque patrasti scelus,
Lacrima codente diluas.
MAG: Praesens opem
Henrice tende.
HEN: Magne, quivem video?
MAG: Iuva
Vim mihi nefandus intulit.
CAN: Passus prius.
HEN: Ad arma socii: militum fidae manus
Ad arma ruite: tuque vel ferrum manu,
Vel pectore animam pone.
CAN: Sit nullum licet
Crimen, tueri verticem ferro suum,
Vulnusque praevenire, quando hostis gravi
Instat furore; nec Deus lege hoc vetet,
Natura et ipsa suadet; ferrum tamen
Tibi, ultionum Domine, committo, meae
In cuius acie tota ipes vitae sedet,
Totamque cum ipso chalibe tibi vitam sacro.
MAG: Me sinite iniqui criminis iusta manu
Exigere poenas. Exitum indignae decet
Me pandere animae. Sit mihi sacrae stygis
Iuratus amnis. Vade; Tartareas trahe
Tecum ad paludes sceptra, quae rabida nimis
Siti ambiisti.
CAN: Gratias reddo tibi
Numen benignum, teque submisso genu
Supplex adoro, quod die hac donas mihi


page 283, image: s291

Exirse vitae vinculis, qua tu poli
Delapsus aula in vincula humana advenis

SCENA V.

Multum solicito Nicolao Regi, quod non reperiatur Henricus iam belli dux contra insolentes Suecos in locum Canuti destinatus, suadet Hermindus, ut reponat Canutum, reiicit consilium Rex, praetensa quidem causa indecentiae, vere tamen ex odio.

REX NICOLAUS. AQUANUS. HERMINDUS. NIC: IAm Vandalorum classis ad litus prope?
Impellit undas, quemque fert Martem sinu,
Fundit in atenam: militem opponi decet,
Qui vel propinquam litore procellam vetet,
Vel iam ruentem libero campo obviis
Retundat armis. Alta Canutum vetat
Marti praeesse dignitas: Mignus quoque
Onus id recusat: Unus Henrici est super
Iam notus ardor, nostra qui imperio queat
Dirigere castra. Mitte, qui Henricum ocyus
Quaerant, Aquane.
AQU: Nulla retinebit mora,
Pares volabunt Aeolom campum, in nemus,
Urbem per omnem, proximum ad littus maris.
HERM: Rex crede; non est iste Canuti tumor
Ut dedeoere Regiam credat manum
Bello imperare; nec istud imperium leve est,
Ut nulla abinde gloriae surgat seges
Itura ad omnes posteros. Per te mihi
Auguste liceat, spondeo affatu brevi


page 284, image: s292

Dabo paratum vota Canutum tua
Explere, et altum Regiae frontis iubar
Mutare galca.
NIC: Malo, permutet prius
Hunc versum secum,
Vitam supremo funere. Hic animus placet;
Sed grandiori Regiae studium manus
Necessitati servo: meque ipsum decet
Consulere Regis nomini, ut tantus gradus
Par dignitati constet, et iussu meo
Non deprimatur. Miles ad turres volet
Urbisque portas teneat, et forti manu
Insanientum tela suecorum atterat.

SCENA VI.

Dolet legatus cogi se ad abitum Canuto non salutato. Hermindus dolens refert caedem Canuti fama spargi, quam plenius Cominus narrat. Hermindus meditatur vindictam. Legatus suadet movendum contra Regem, et magnum esse exercitum.

LEGATUS CUM SUIS. HERMINDUS. COMINUS. LEG: IAm stat parata navis, et amico ioco
Colludit aura supparis, ac se fuis
Puppi susurris ingerit, meque ad mare
Lenocinante gratia invitat: tamen
Invitus aliquam trahere constringor moram.
Canuti in ista Regia primas habet
Excelsa virtus. Temporis lapsi inclitos
Fastos relegi; nemo Canutum pari
Virtutea daeq vat. Non salutato prius


page 285, image: s293

Illo, explicare carbasa in faustum [(printer); sic: infaustum] est nefas
Aurae volatum,
HER: Iuro vindictam polo,
Si firmat istud veritas, quod iam impia
Spargitur in aula.
LEG: Herminde, quo sensum trahit
Calentis ira pectoris?
HER: Caesar quoque
Est vulneratus criminis tanti lue.
LEG: Densatur animo nebula confuso magis.
Herminde flammam reprime, et temet tibi
Restitue: quosque dubius extrusit furor
Ecorde sensus, mente pacata explica.
HERM: O astra! funus cecidit! Et furor, et dolor,
Et timor in imos cordis abscessus subit,
Et ordinari pectoris sensum vetat,
Qui sese in oris verba confuse ingerit,
LEG: Herminde, de quo loqueris? aut cuius nece
Furis, dolesque?
HER: O astra! Canutus iacet
Ferro peremptus, vera si referunt viri,
Qui de propinquo nemoris umbrosi sinu
Retulere gressus.
LEG: Esse mendacis reor
Commenta famae.
HER: Fama mentitur quidem,
Cum laeta narrat: maesta voraci nimis
Decantat ore.
LEG: Forte successum rei
Cominus adfert.
COM: Heu fuge herminde! heu fuge!
Et te minantis vulneri ferri eripe.
Post im piatam caede fraterna manum
Adhuc eruentum ventilat telum furor,
Tuoque easdem vertici intentat minas.
LEG: Canutus ergo extinctus?
COM: Extinctus iacet.
HERM: Sed fraude cuius?
COM: Magnus huic ficta dolos
Pietate struxit, complicem Henricum sus


page 286, image: s294

In scelera traxit. Inde post coedem gradum
Ad castra vertit, et potestatem sibi
Ducis arrogavit. Miles audito impii
Furoris ausu, renuit intruso Duci
Obtemperare. Is dextera ferrum rapit,
Ad obsequendum impellit: at miles gravi
Motus tumultu, vindice assultu simul
In arrogantem tela convertit ducem,
Centumque plagis perditum, assandam igneo
Transmisit orco victimam; exemplo horrido,
Qua demum olympus scelera vindicta premat.
HERM: Cedenda olympo est ultio, quando manum
Extendit ipse vindicem: hoc solum mihi
Licere posco, ut Magnus hac pereat manu.
Sed quo perempti fratris infaustum loco
Iacet cadaver?
COM: Iacuit in silva suo
Cruore mersum: at Numen excivit suis
Vicelinum ab antris: Ille dum extremam trahit
Canutus animam, et mortis auctores suae
Moriente voce Numini placat, gradu
Adest anhelo, carmine migrantem sacro
Comitatur animam: post, ubi aethereus iit
Spiritus in auras, mortui exstinctos [(printer); sic: extinctus] pia
Collegit artus sindone, atque humeris sacras
Detulit ad aras sarcinam. Huc plenis choris
Miles volavit, corpori maestos dedit
Funeris honres: tympani raucus fragor
Lugubre tonuit, signa Mavortis solo
Iacuere sparsa, et ipsa communis dolor
Increpuit astra. Gravior exinde in ducum


page 287, image: s295

Exarsit ira pectore: a Ducibus furor
In tota castra fusus est; totus minis
Exasperatus miles in ferrum ruit,
Et ultionem spirat, ac magnam [(printer); sic: Magnum] simul
Simulque Regem in vulnera et caedem petit:
Ac iam furore exaestuans aulam subit,
Ut utrumque perimat.
HER: Pereat: at tantae necis
Honor patrandae dexterae cedat meae.
Nunc est agendum, faudsta dum blandam exerit
Fortuna frontem.
COM: Herminde, ne nimium tuo
Confide ferro. Turba penetranda est: levi
Mutatur aura: dumque vesano furit
Audax tumultu, in optimum saepe irruit,
Et pro nocente dextram in insontem movet.
LEG: Herminde cede temport, et iustam preme
Tantisper iram, donec incensae faci
Addam calorem Caesoris laesi, et rapax
Turbo inferatur Regiae, ac Magnus simul
Cum Rege, et aula Regia in cineres eant.

SCENA VII.

Desaevit in aula communis furor militum vindictam de Rege et Magno spirantium. Abeunt Legatus et Hermindus, ut seditionem foveant.

II, QUI SUPRA. MILITES ARMATI. MIL_I: VIndicta!
MIL_II: Vindicta!
MIL_III: Arma non segni manu
Corripite socii.
MIL_IV: Cum Rege Magnus cadat.
MIL_V: V. Cadat Tyrannus impius.
MIL_VI: Peior cadat


page 288, image: s296

Suo parente filius!
HERM: Iam se igneus
Infundit aulae turbo, et infreni omnia
Incendit igne: ne qua sors coeptam quies
Repente flammam mitiget, nostro decet
Agi labore. Perge tu dextra via.
Ego sinistra; meta nos cadem tamen
Excipiet.
LEG: Urge parte suscepta viam,
Fortuna nostrum prona iam in votum fluit.

SCENA VIII.

Dolet Magnus, quod Henricus et se et Regem incaute furori militum exposuerit. Supervenit Hermindus, et Magnum occidit.

MAGNUS, HERMINDUS. MAG: INcaute nimis Henrice! Proh! quanto tui
Meique captis alcam errori implicas!
Aut imperitae dexterae, aut fidae minus
Concredidisti grande molimen rei!
Hinc poena, fusus sanguis, erroris tui est.
Sed iam propinquum vertici incumbit meo
Discrimen omne: In fratre, Canuti est super
Feralis umbra, quae draconino incubat
Tergis flagello, quaequive scintillans meo
Ferrum minatur vertici: haec plebem et ducet
Agit in furorem, et sulphure accendit fibras.
Sed prima Furia Hermindus est, cuius dolo
In ultimonem conciti arserunt Duces,
Omnisque miles: Ista si saltem impio
Caderet Averno victima, et fuso solum


page 289, image: s297

Morderet ore!
HER: Vivo, sumpturus tui
Caede ultionem, triste portentum stygis!
Quid ora vertis? quaeris effugio viam?
Imbellis, excors! nullus est fugae locus,
MAG: Nempe istud audes, quando me solum vides,
Et destitutum comite, te cingunt Duces,
Gregariique turba non vilis retro
Sequitur cohortis.
HER: Esset hoc verum, tibi
Quod vilis animo pingit imbelli timor;
Haec ars piaret artis indignae modum,
Quo tu notasti caede Canuti manus:
Sed pertimorem cordis imbellis, sono
Mendace fingis vela: sum solus; meum
Nullus coronat militis turbo latus:
Saevit hic in aula Regia, et iussas petit
Tyrannum in iras: ego fugae intentus tuae
Huc arma verti, teque sacrandum stygi
Praedam vivolavi. Mitteiam verba: in manum
Ira evocetur cordis. Hermindum vides,
Non involutum fraude Canutum tua,
Qui sponte ferrum posuit, et suae dedit
Caedis ministrum.
MAG: At ille me aggressus prior.
HERM: Mendacium est, Sed causa dirimatur manu,
Tibi fata certa, Martis incertae satus,
Canutus ultor dextera Hermindi imprimit,
MAG: Canute vincis: sanguinem, et regnum, et meam
Tibi cedo vitam. fruere vindictae brevi
Herminde gustu; Magnus aeternum perit.


page 290, image: s298

SCENA IX.

Legatus Imperatoris recenset Hermindo caedem Nicolai Regis a milite factum: narrat vicissim Hermindus a se occisum Magnum. Quare Legatus eum nomine Caesaris Regem Daniae et Saxoniae acclamat.

LEGATUS. HERMINDUS. LEG: REx arte facilem nactus ad fugam viam
Ad eminentis turris evasit iugum:
Hinc ille fidum militem signo monet
Subtrahere pontem mobilem: Iussa impiger
Excubitor audit, sequitur, et pontem suo
Cardine revellit; quique fugientis retro
Tergus premebat miles, exclusus fuit.
HERM: Ergo Tyrannus salvus est?
LEG: Audi exitum.
Tuto putabat stare fortunam loco,
Sed doctus ante caedis [(printer); sic: cedis] exactae modum
Excubitor omnis fremuit: et voce et manu
Rex imperavit Otia. At miles magis
Correptus oestro, vertit indignum sua
Arma in Tyrannum: latera pars acto in fibras
Scrutatur ense, capite pars vellit comas
Barbamque mento; denique extremus furor
Caput Tyranni resecat, ut turris iugo
Pulchrum ultionis debitae spectaculum
Nostro videndum militi exponit. Stetit
Attonita primum turba, mox laetum dedit
Clamore plausum: truncus, aiebant, iacet


page 291, image: s299

Tyrannus, alter funere occumbat pari,
Parique Magnus caede: et Hermindus regat.
HERM: Et Magnus orco spiritum impurum dedit.
LEG: Magnus peremptus?
HER: Funus hoc ferro iacet.
LEG: Est digna sceptro dextera, quae Magno impiam
Extrusit animam. Sceptra Canuti tibi
Haereditare competunt, quibus hanc meus
Caesar praeesse Saxonum optabat solo;
At iam perempto Rege, et Henrico obruto,
Magnoque caeso, Daniae augustum tibi
Diadema populus destinat, votis ego
Suscribo populi, Caesaris nutu mei.
HERM: Summi Tonantis dexterae inclino caput,
Quae magna modici temprosi mora brevi
Fulminis ad isntar subruit; dein caput
Submitto magno Caesari; huic vitam meam.
Meumque regnum dedico. Sub umbra ilius
In pace amores civium dulces legam,
Et Mars triumphi gloriam ex campo feret.
Sed nos perempti fratris in luctus vocat
Funesta pompa: demus extincto suos
Dem ore honores, antequam in campum meum
Ad opprimendos Vandalos Martem traham.
MIL_I: Herminde vive saecula!
MIL_II: Herminde ultimam
Vive in senectam.
MIL_I: Saxoni et Dano impera!
Et misce olivam laureae, et amori metum.


page 292, image: s300

S. IDDA.

ARGVMENTVM.

S. Idda in Suevia ex Comitibus de Kirchberg oriunda, Henrico Cimiti Doggenburgi matrimonio locata, die quadam mundum suum muliebrem, gemmas, ac uniones, ipsumque annulum maritalem, ingentis pretii adamante illustrem soli exposuit. Corvus reverberata adamantis luce praestrictus, et irritatus advolat, Iddaque nihil advertente annulum surripit, atque adnidum suum deportat. Reperit eum in nido venator, et digito insertum Aulicis incautus ostentat. Occasionem hinc nactus Camerarius oratiam apud Henricum aucupandi, Iddam et Venatorem in suspicionem impudici amoris urecovat. Qua occupatus Henricus Venatorem indomitis equis raptari, Iddam ex edita turri praecipitem agi mandat: quae tamen DEI ope illaesa conservatur, et in solitudinem abit, ubi reliquum vitae exigit. Ioach. Seiler Prior Fischingae, ex lectionibus secundi Nocturni pro Festo S. Iddae, a. S. Rituum Cong. concessis Anno 1606.


page 293, image: s301

PERSONAE INTERLOQUENTES.

Henricus Comes.
S. Idda eius Coniux.
Ferdinandus Filii.
Helfridus Filii.
Honorius Filii.
Ottmarus Primus Minister,
Arnoldus aulae Praefectus.
Ernestus Camerarius nobilis.
Arsacius eius filius.
Longinus Ernesti Frater.
Attulphus Ottmari Amicus.
Ubertus Capitaneus,
Camillus Consiliarius.
Philinder Ephoebus Henrici.
Rosellus Ephoebus Iddae.
Umbrae.
Prologi.
Chori


page 294, image: s302

PROLOGVS.

Innocentiae ac fidei inter navigandum cum invidia et suspicione luctantibus succurrit Providentia.

Innoc. Fid. Spirat aura, servit unda;
Sorte navis it secunda.
Nulla procella
Fremit in bella:
Ventique tacent fluctusque iacent.
I strata per discrimina
Ad faustitatis limina,
Undis ferentibus,
Ventis faventibus.
Invid. Invidia non tacebit.
Susp. Suspicio non iacebit.
Invid. Susp. Spirat aula, servit unda,
Sorte navis it secunda.
Invid susp. Dum quiescit aura et unda,
Sors minatur insecunda:
Positi fluctus
Glomerant luctus.
Ventusque tacens, pontusque iacens
Dum conticescit,
Tunc invalescit.
Innoc. Fid. Vela ventis adiocantur.
In vid. Susp. Sed pericula auspicantur.
Innoc. Fid.. Indormiere fluctus.
Invid. Susp. Resurget inde luctus.
Inno. Fid. Sine luctu,
Sine luctu


page 295, image: s303

Ad quieta suavitatis
Ad beata faustitatis,
Enatamus littora.
INVID. SUSP. Non sine fluctu,
Nonsine luctu.
Ite venti, convolate;
Ite fluctus, intonate,
Ite nubes fulminate.
INNOC. FID. Quae contumax procella
Movet repente bella?
INVID. SUSP. Venti furorem intendite.
INN. FID, Caeli manum protendite!
INVID, SUSP, Caeli faces accendite.
INN. FID. O astra! nos defendite!
INVID. SUSP. Ira perge, monstra merge.
Ite nubes in volumen.
INN. FiD. Innocenti parce Numen!
INVID. SUSP. Tela venti congregate.
INN. FID. Tela Caeli dissimpate.
INVID. SUSP Impellite,
Collidite,
Convellite,
Concidite.
SUSP. Sic suspicio.
INV. Sic invidia,
UTRAQUE. Quidquid sinistre cernimus,
Manu potente sternimus.
INNOC. O caeli lumen!
FIDES. O mite Numen!
UTRAQUE. Adverte naufragantes.
Iuva periclitantes.


page 296, image: s304

Provid. Nubes abscedite,
Venti recedite:
Aer diescat,
Pontus quiescat.
En adsto Pronvidentia.
Quid poscis innocentia?
In Fid. Inter undas naufragamur,
Esca morti destinamur.
Provid. Huc brachium protendite,
Et anchoram comprendite.
Inn. Fid. Tenemus. o potentia!
O Numinis clementia!
Provid. Sic semper innocentiae
Est cura providentiae.
Inn. Fid. Pr. Sic semper Innocentiae
Est cura Providentiae.


page 297, image: s305

PROTASIS. SCENA I.

Henrico somniis et larvis nocturnis territo suadet Ottmarus, ut animum venatione distrahat, quam ipse detrectat; iubetque Ottmarum ipsum eidem vacare.

HENRICUS. OTTMARUS. ERNESTUS. LONGINUS. HENR: QUamvis sepulta nocte redivivus dies
Illustret orbem, pectoris necdum tamen
Tenebras serenate totus in luce est polus,
Sed mens in umbris. Noctis o tristes ioci!
Tragicique ludi! somnii infaustae nimis
Turpesque larvae! surgit aurorae comes
Genialis aura; nulla sed lenit meos
Aura cruciatus. Videor ardentes adhuc
Videre nubes fulmine, et murmur grave
Audire tonitru; cernere volantes polo
Ignis procellas; tremere succussum solum,
Nutare rupes, montium everti iuga,
Ruptique mundi fragmina in abyssum rapi.
OTTM: Honoris umbras luce rationis fuga.
HENR: Quid ratio possit, quando vis maior rapit?
OTTM: Vis nulla mentem rapere constantem potest.
HENR: Mens nulla vim fraenare rapientem potest.
OTTM: Cum ficta vis est, ratio figmentum videt,
Sedatque fluctus,
HENR: Ratio nil purum videt,


page 298, image: s306

Cum nube tegitur.
OTTM: Veritas solest, cui
Et densa cedunt nubila, et noctis chaos.
HENR: Sed veritati pavidus illudit sopor.
OTTM: Haec est soporis indoles; miras creat
In mentelarvas: sociat et fontem et socum,
Arceslin auris fabricat; in undis arat,
Metitque in igne; retibus ventos premit,
Piscesque visco captat, atque hamis aves.
Miscet chimaeras; corrigit; rursus novas
It in chimaeras: vixque de somno vigil
Aperitur oculus, falsa, quae vidit sopor,
Abeunt in auras. Sola tibi raptum diem
Amica lucis ratio lucrari potest.
HENR: Quod loqueris, opto: non tame valeo meae
Menti imperare. Tanta me nubes tegit,
Animumque opacat.
OTTM: Nulla sinceri datur
Nobis voluptas gaudii. Alternant vices
Ioci et dolores: sed tamen brevior dolor
Tenet theatrum cordis. Hoc, princeps, licet,
Sperare laetum nube depulsa diem.
Natura docet hoc: Phaebus in noctem perit,
Idemque rursus noctis imperium premit.
HENR: Spetare licet hoc. Maesta succedunt ieeis,
Iocique maestis. Inde sunt gemini poli,
Quibus rotantur sortis humanae vicet;
Spes, et timores.
OTTM: Spes ut accrescat; timor
Ut exigatur, mensque se reddat sibi,
Libeat ferrarum lustra latratu canum
Terrere, et alto conditam umbrarum sinu
Excire praedam, Nulla maeros magis


page 299, image: s307

Ars inquietae mentis expungit foro:
Quam dulce praedae iurgium, et caedes dolo
Feris paratae. Suavis hic silvae decor,
Membrorum theatra montium scenae, arborum
Motus iocantum, sibilus venti, cadens
Susurrus undae, pulcher anfractus loci,
Fugae ferarum, persequens ardor canum,
Terrorque multus cornuum quandorapit
Oculos et aures; avocat mentem suis
Umbris, et omnem corde maerorem eximit.
HENR: Verum est, soluta quando mens curis potest
Sibi imperare. At quando captivam tenet
Metus, dolorque; quidquid aspiciat, sua
Tormenta cernit: quidquid auditu bibit,
Suos dolores audit: in cantu gemit,
Suspirat in conviviis; nectar scyphi
Cadente miscet lachrima; et sur impotens
Amoena luctu gaudia profundo opprimit.
Itu, dolosos implica in casses feras,
Aut coge in amplavulaera, et stragem gravem
Tibi hoc honoris Idda dec ernit mea,
Meusque, quo te prosequor, mandat favor.
At ego quietis interim quaeram improbo
Aliquid dolori, fortesi detur levi
Desideratae pacis aspectu frui.
OTTM: Obtemperabo iussibus. Tantus favor
Mihi viae, Dux, et stimulus, atquae illex erit.


page 300, image: s308

SCENA II.

Ernestus, et Longinus observato singulari Henrici in Ottmarum favore indignantur; et in Ottmarum ac Iddam conspirationem ordiuntur.

ERNESTUS. LONGINUS. LONG: QVo se potentis ardor Ottmari ferat,
Quis eum sequatur Principis nostri favor
Agnosco tandem, tuque, mifrater, vides.
Quam fronte amica, quam ferenato ioco
Ludentis oculi, quamlibet pressus gravi
Dolore Princeps, aure quam prona audiit
Voces loquentis! luce qua aspexit! suos
Quo suavitatis melle condivit sonos.
Visusque Princeps grande lenimensui
Coepisse luctus ore ab Ottmari. Favor
Quid ille spirat? Iste quo tendit calor?
Ottmarus omnes Principis amores tenet,
Tuus hostis: et tu lentus ad tantassiles
Capitis procellas? unus hanc aulam regit,
Vanusque capti Principis mentem rotat:
Et adhuc quiescis? Nempe malecautus tuam
Spectas ruinam, per que calcatum bonae
Sortis orientem perdito ascensum struis.
ERN: Iddae potentiam horreo. O quantum potest
Mulier in aula! cuius aspectu, aut levi
Nutu, vel oris verbulo, aut risu, fluit
Ut cera mollis, quid quid est rigido magis


page 301, image: s309

Adamante constans. Illa, ut Ottmarum eievet,
Sui favoris ultimas vires movet.
LONG: Habes refertum fraudibus tectis caputs
Et tu supremas artium vires move.
Suspicio in aula versat imperio animos,
Accendit odia, suscitat zeli faces,
Agitin ruinam, quidquid est altum. Unica
Si gutta penetret Principis mentem, tenes
Felicitatis verticem.
ERN: Huc tendunt meae
Artes, dolique; huc ingeni aspirat vigor:
Et iam volanti spes nova affulget rati,
Faustumque vota mentis in portum citat.
LONG: Arcana pande cordis, et vitamtuo
Infunde fratri.
ERN: Parta iam victoria est.
Affectus ille, gratia, et pretium, et favor,
Queis caeca mulier tollere Ottmarum supra
Omnes laborat, apta materies meae
Est illa fraudi, Hinc arte miscebo dolos,
Et suspicaci Principis menti ingeram
Zeli venenum. Fufilem in vivos duos
Monstrabo amorem Coniugis; quorum prio.
Aludat (an illudat?) Henrico iocis,
Latente at alter a mne in Ottmarum fluat.
Divisi amoris modica suspicio sat est,
Ut pectus anceps Principis dubiis agat
Et huc, et illuc fluctibus, sensus rotet,
Mirasque larvas fingat: ut quidquid videt,
Vei audit, illud aestimet ruptae notam
Fidei marito.
LONG: Parte, qua tendis, volat
Secundus aulae ventus, Henrici timor,


page 302, image: s310

Umbraeinvoluti pectoris, mentis stupor,
Aesiusque cordis semper in peius trahens,
Turbatus animus quodlibet fugit malum,
Imbrem cadentem, ut aridus cespes bibit.
Sed ecce, quaenam fronte velata, pede
Pendente, pulla cyclade, ambiguum gradum
Huc mulier infert? Illa sors aulae statum
Motusque novit. Saeve, quod viros latet,
Norunt mulieres.
ERN: Perge: meditata inchos.
Scrutare fontem maestus Henrici dolor
Quo manat inde texe felices dolos.

SCENA III.

Idda mutato habitu perditum annulum quaesitura tendit ad gemmariorum officinas, implorat et Ernesti opem, qui omnem pollicetur.

IDDA. ERNESTUS. ROSELLUS. IDD: ERneste!
ERN: Domina,
IDD: Principem agnoscis tuam
Alia latentem veste?
ERN: Simulatus tenor,
Et frons, et habitus corporis, mentem procul
Idda avocarunt. Parce, si minus tuo,
Quam decet, honori detuli. At tectam dolo,
Quo te voluntas ducit, aut fatum trahit?
IDD: Si prona faveant sidera, beatam licet
Sperare sortem, perque calacatam improbi
Casus procellam tendere ad portum bonae
Felicitatis.
ERN: Principem an quis quam potest
Urgere casus?
IDD: GrAndis, et magnum trahen:


page 303, image: s311

Retro periclum.
ERN: Fidus accedamtuis
Comes periclis. Quodquod instabittibi
Discrimen, illud pectore in nostro prius
Hebetabit iras.
IDD: Si fidem certam obligas,
Silentioque comprimi spondes labra,
Quae me sub istum causa vestitum trahat,
Pandam stupenti.
ERN: Marmori, aut rupis iuge
Tua verba credes.
IDD: Sponsus Henricus mihi,
Cum praepararer nuptiis quondam dedit
Fala corona tum aurea adamantem, sui
Amoris in metesseram, cuius faces
Ipsum parentem siderum in pulchrum queant
Vocare bellum. Pignus hoc animi, suit
Thesaurus omnis: ceterae gemmae nihil,
Nihil uniones: Huius adfestos dies
Mihi solus usus: tumque duplicato polus
Radiare sole visus est.
ERN: Vidi, et ratus
Mihi feriri lumina a solis face,
Attonitus haesi.
IDD: Mane, cum nascens dies
Afflaret astra luce, radiantis iubar
Gemmae pyroposinter, in magni choro
Pretii unionum Cynthio exposui. Interim
Vaco labori sutili, ut Magnae instruam
Dei parenti cycladem, Ubi festae quies
Acui imperata est, colligo illustres opes:
Desideratur annulus: et oculo, et manu
Quaero, requiro: vanus est omnis labor,
Et cura inanis.
ERN: Pectus invadit gelu,
Mentemque glaciat. Nam quis in gemmam tulit
Ungues rapaces?
ROS: Quis quis hanc tulerit, ave


page 304, image: s312

Tulit ministra,
IDD: Sive sit genii mali,
Sive hominis istud crimen, alienam mea
Mentita speciem subeo pretiosas proba
Gemma officinas, forte si caeli favor
Aut mihi reponat annulum, aut similem offerat.
Hunc ut ego redimam, quidquid est auri super,
Et unionum quidquid, expendam lubens.
Quam fuspicaces Coniugem larvae queant
Rotare, nosti Erneste: quis demum furor
In mesequetur? Nempe vel nostram arguet
Non sine procella incuriam: (hoc parvi aestimo)
Vel grande adibit nostra discrimen fides.
ERN: Ventura spectas: Suspicax res est amor,
Facileque in umbras agitur. Hinc opus est canis
Odore, et oculo lyncis, ut raptam annuli
Praedam sequantur.
IDD: Mente qui prompta dolum
Mysteriumque per vides aulae, meis
Obsequere votis: quidquid ingenio vales,
In hunc laborem impende,
ERN: Tam studio doli,
Quam mente et arte totus in iussa evolo.

SCENA IV.

Iacturam annuli ab Idda intellectam narrat Ernestus fratri suo Longino, et per hunc meditatos dolos promovere decernit.

LONGINUS, ERNESTUS. LONG: QUid longus iste feminae affatus tuos
Confert in usus?
ERN: Spem supra, et supra meam


page 305, image: s313

Opinionem.
LONG: Fare:
ERN: Non illa, ut putes,
Ignota quaedam muliet est: sed quam tibi
Oculus negabat, Principis coniux [(printer); sic: Coniunx] , dolo
Mentita vestes.
LONG: Idda? qua causa exuit
Principis amictum, et vile sub pannis genus
Simulat?
ERN: Dolore perditi adamantis gemit:
Hunc sub aliena veste perquirit. Meis
Sed illa gemma fraudibus pulchrae vice
Helices praeibit: quodque spem certam facit,
Desideratum ducet in portum ratim.
Una at procella et Iddam et Ottmarum premet.
LONG: Grande tibi facinus mente designas. Vide
Ne spes inanis fallat, et medio mari
Navim volantem deserat venti favor.
ERN: Meditata quisquis mente digessit bene,
Securus omnem dextera sortem tenet,
LONG: Casus sinister saepe currenti rotam
Frangit quadrigae.
ERN: Casibus ab ipsis capit
Consilia sapiens.
LONG: Casus ubi casum premit
Sequens priorem, sana consilia amputat.
ERN: Fracto priore, subsequens casus movet
Animi vigorem. Solus in arena meas
Dum mente volvo machinas, aula m pete:
Mox te sequemur. Idda, et Ottmarus, neque
Repertus adamas: omnia in votum fluunt,
Fortuna ne me desere clientem tuum.


page 306, image: s314

SCENA V.

Arsacius filius narrat Ernesto patri suo visum a se corvum ex Iddae fenestra evolantem, et rostro annulum cum illustri gemma deferentem: quod parens malum esse omen puero dolose persuadet, ideoque iubet secretum teneri, ac nulli manifestari.

ARSACIUS. ERNESTUS, ARS: PAter! Pater! adhuc luce praestinctus mihi
Scintillat oculus. Videor ardenti aemulam
Adhuc videre Cynthio flammam.
ERN: Stupor
Quis tibi repente lumen attonitum tenet?
ARS: Audi, et stupesce genitor. EXcelsae sequor
Dum turris apice passerum nidos, stetit
Iddae in fenestra grandior, corpus nigris
Induta pennis volucris, et soli obvium
Caput supinans visa radiantem suo
Tenere stellam rostro, et alterna vice
Et huc et illuc vertere, ac grato ioco
Garare; et inde vivus in flammae modum
Nitor emicare, meque, suspensum rei
Novitate, radiis pungere. At lusu brevi
Volucris peracto, celsior sese leves
Tollit sub auras, perque famulantes notos
Praeceps amaenam sideris lucem eripit.
Qua licuit, oculis insequor, sed dum sequor,
Et volucrem, et astrum perdo.
ERN: Concla vi haec avis


page 307, image: s315

Iddae evolavit? ore radiantem tulit
Stellam sub auras: omnia in votum meum
Fraudes ministrant. Nate, portentum canis
Fatale patri. Nigra, quae fese tuo
Obiecit oculo volucris, infausta est. Color
Funestus ille semper aut caedes notat,
Auttriste funus capitis excelsi. Nitor
Lucentis ille sideris, non, ut putas.
Est fulgor astri; fune bris taeda est: vel est
Nitedula atrae mortis. Hanc gignit vapor
Gravioris aurae. Regiae hanc raro domus,
Quas melior ambit aura, spectarunt: tamen
Si quando sese Regiae infundit, gravi
Praeludit illa funeri.
ARS: O fatum improbum!
Et saevientis triste fortunae malum!
Ergo ille lucis splendor est atrae nota
Indezque mortis?
ERN: Triste prodigium incubat:
Quantoque visae est clariorlucis nitor,
Tanto minatur vertici excelso mag s
Crudele quid, dirum, ac atrox. Quidquid tuis
Oculis bibisti nate, taciturnus preme.
Unica minanti namque medicina est malo,
Illius hausta vita, qui primus facem
Tragicam notavit, Nate, si in pretio est tibi
Vel vita patris. vel meus quo in te feror,
Affectus animi, quidquid est visumtibi,
Taciturnitatis nube velatum tene.
ARS: Neque curiosus labra recludam, neque
Tormento adactus.
ERN: Prosperae quantus favor
In vela nostra fortis affluxu venit!


page 308, image: s316

Non verba post hac; opera poscuntur. Sequor,
Quocumque me fortu na palmaris vocat.

SCENA VI.

Ad mitigandum Henrici maerorem inducitur Musica, quam tamen fastidit, et indormit.

HENRICUS. ARNOLDUS. MUSICUS. ARN: UT inquietae mentis abigatur pavor,
Aestusque sidat pectoris, quaedam polo
Infusa vis est Musicae. Inferno Saul
Agitatus oestro, perque violentas ferox
Raptatus iras, mollis ad cytharae sonos
Placidum hauriebat spiritum, et posito trucis
Furoris aestu, lucis extinctae facem
Reddebat animo.
HEN: Credo, si spinas queat
Turbata mens exuete et afflictum in sinum
Admittere imbrem gaudii, a cytharae sono,
Aut a canorae vocis allapsu et modis
Id posse nasci musicae.
ARN: Obsequiis tuis
En prompta Siren; sive te vocis magis
Delectet affae chroma; seu pectus magis
Afficiat ungue tacta festivo chelys.
HENR: Resolve iuvenis vocis argutae modos:
At tu sonoras ungue per chordas vola.
Music. Luctus abite,
Ioci redite:
Umbras serenent
Vocis lepores,
Vultus amoenent
Chordae canores:


page 309, image: s317

Amica scena se novorum
Tandem reducat gaudiorum.
Luctus abite,
Ioci redite,
Ite furores,
Ite dolores:
Venite lepores,
Adeste favores.
Noctis horror conticescat.
Lucis aura convalescat.
Luctus abite,
Ioci redite.
Aura amoena
Huc aspira:
Pax serena
Hic respira;
Sensusque dulces
Queis corda mulces,
Queis stringis affectus,
Et recreas pectus,
Huc aura munda,
Infunde pectori dolentis,
Et te frui voventis.
Luctus abite,
Ioci redite.
HENR: Absiste. Vocis iste concentus meo
Nihil dolori consonat. Maeror canens,
Laetitia maerens musicam ingratam facit.
Ululae gementes, sibila, latratus canum,
Et triste quidquid horridus Avernus sonat.


page 310, image: s318

Obtundat aures Istud aegrotum magis
Recreabit animum. Levis ut sommus, cui
Iam fessus oculus annuit, et humens caput
Vo catmorantem, pectoris laesi improbo
Ferat medelam vulneri, auferre hinc gradum.

SCENA VII. Muta.

Suspicio in umbrarum comitatu terret chorea horrida Henricum dormientem.

SCENA VIII.

Excitus somno Henricus inclamat auxilium: adsunt filii cum Aula, qui eum solantur, et quieti reddere conantur.

HENRICUS. FERDINANDUS. HELFRIDUS. HONORIUS. ARNOLDUS. HEN: TUrba famularis, satrapae excubitor, Duces
Cives, amici, filii, sanguis meus,
Manum patronam Principi oppresso date.
HELF: Quis iste terror? Adsumus nati tui,
Adamate genitor: impera; en promptos habes.
HENR: Ochara capita, filii! huc vester prope
Accedat ardor; quo resolvatur [(printer); sic: resolvatar] gelu
Trepidantis animi, redeat et cordi vigor.
FERD: Nihil hic timendum, quando tutelae tui
Assisto capitis, promptus e venis dare
Omnem cruorem. Dexterae armatae hic chalybs
Ibit per omnes mortis oppositae minas,
Lateque scindit semitam Pulchrum est, necem


page 311, image: s319

Subire nato, tutus ut vivat pater.
HENR: O quae procella affectuuminsano quatit
Pectus tumultu! quantus evulsas dolor
Lacerat medullas. Filii, genitor perit:
Et opem negatis?
HON: Genitor, e cuius sinu
Mea vita manat, manet ab eodem quoque
In me doloris vulnus,
HENR: Ofatum grave?
Spes una patris, filii, auxilium date:
ARN: His esse clypeis, tutus, o Princeps potes in diem
Ubi te tuetur valida natorum manus.
HENR: Quid hic? quid illic vulgus umbrarum
Ancheronte rupto prosilit. Quae mesinu
Fido latebra condat? auxilium patri
Date, chara capita, filii!
HELF: In pectus tuum
Pater, meum cor insere, et cordi tuo
Misce: dolorem forte mordacem meus
Attemperabit ardor.
HENR: In pectus levis
Scintilla vitae remigrat.
FERD: At quali fluat
Ex fonte maeror, pande: stellatos poli
Iuro utriusque cardines, illi hac manu
Rimabor ima viscera, aut findam caput.
HENR: Imbelle nempe brachium obtendis malo,
Aegramque dexteram.
FERD: Dexterae si vis minor
Meae est, vigorem pectore ex isto trahet,
Cui tu dedisti sanguinem animosum, ut queat
Etiam gigantum sternere obstantum minas.
ARN: Generosus iste sobolis ardentis calor
Meretur esse dulce lenimen pacri.
Hinc ergo repete spiritum; teque in tua
Sobole sereno conspice obtutu [(printer); sic: obtutum] pater,


page 312, image: s320

HENR: Quis pavidus iterum fremuit a tergo sonus?
Procul hinc sinistros agite latvarum choros.
Infausta monstra, noctis aeternae satus,
Acherontis umbras, quae ligant, stringunt, rotant,
Cruciantque mentem
FERD: Mucro quem dextra
Sitis habet irae, ut somnia, et Manes stygis,
Umbrasque feriat.
HENR: Monstra natalem procul gero
Agite suborcum.
HON: Currite in nostrum sinum
Umbrae paternaeicurrite; en totus patet,
HELF: Tuis adhaere filiis; et si necis
Simulachra terrent, stringe nos patria manu
Tuoquete cruore, qui in nobis calet,
Restitue vitae.
ARN: O digna progenies patre!
Et quis doloris tantus occulti furor,
Qui non ad istos capiat aspectus fugam?
HENR: Agnosconobilem indolem: hinc vestros sinus
Subeo, doloris grandis Oceanus mare
Immane fellis: sentio venam tamen
Dulcoris unam. At damna praesagus sua
Qui iam propinqua providet, totus nequit
Pofito dolore tendere in pacis sinum.

SCENA IX.

Dubitat Ernestus an rapinam annuli a servo factam Idde aperiat: dissuadet Longinus: consentiti lle exspectare suis fraudibus opportunius tempus.

ERNESTUS. LONGINUS. ERN: NArrata crede. Sed quid in nostros magis
Proficiet usus? furta sicorvi palam


page 313, image: s321

Manifesta facio Principi, augustum licet
Sperare donum.
LONG: Forsan id credet tuae
Partum esse sraudis; quodque tu corvo imputas
In te redibit crimen, et raptae reus
Dicere gemmae; quaque non caute satis
Culpas volucrem, sceleris hac certae tui
Notae emicabunt.
ERN: Testis Arsacius rei
Seriem notavit.
LONG: Nempe figmentum patris.
Narrare dicent filium
ERN: Nodum rei
Periculosaetrunco.
LONG: Si nondum tamen
Maturates sit, gravius incurris malum.
ERN: Differre quid me iuverit?
LONG: Lenta mora
Rei patescet verit as.
ERN: Iam sat patet,
Et certa res est.
LONG: Dubius effectus rei.
ERN: Sollicitat Idda maesta medicinam malo.
LONG: Sollicitet una Ortmarus: in vanum movet
Curas inanes.
ERN: Ingeni vires mei
Operaeque studium postulat.
LONG: Difser tamen.
ERN: Praestare sed cum supplicisauxilium queam,
Id denegare iura naturae vetant.
LONG: Non denegare suadeo: solum in tua
Respicio lucra. Quis sit ambiguae rei
Quo vergat aura? Differ, ut tempus magis
Necessitatem prodat.
ERN: At prodit satis;
Iamque illa stringit principem.
LONG: Stringat: Parum est,
Stringatur ultra: gratior fiet manus
Opem ferentis, quando constringi magis
Non poterit.
ERN: Odium lents subsidia creant,
Celerata amorem.
LONG: Fraudibus quis quis vacat,
Observet horam, tempus, et sortis vices,


page 314, image: s322

Rerumque fines. Namgue, quam praesens negat
Occasionem Phoebus; hanc offert sequens
Dres par atam: casibus abipsis trahit
Consilia sapiens: quidquid occurrit, sua
In lucra vertit: saepe, quo everti bonam
Sortem puramus, promovet fraudes magis.
Nisi falsa dictat animus, haec gemma est doli
Materia magna. Video post tempus breve
Turbanda in aula cuncte, vertendum statum
Tranquillita is, Principes ipsos gravi
Procella agendos. Turbidum quando est mare,
Piscationi incumbe: tunc praedam trahes
In rete opimam. Clavis intua est manu,
Ut, cum libebit, pandere fluenti queas
Sorti canalem. Differ; et cautus vide,
Qua parte vires mota tempestas aget:
An praepar atis serviat quidquam dolis,
An arte possis aemulum Ottmarum aggredi.
Consilia abinde sume; quod ratio exiget,
Vel pande furtum, vel tuum in lucrum tace.
ERN: Consil a capio. At ecce se in scenam trahit
Submoesia Princeps.
LONG: Commodis tempus monet.
Tuis studere.

SCENA X.

Dum Idda ex Ernesto intelligit nihil adhuc spei affulgere annulum recuperandi; haeret dubia, an eius iacturam Henrico aperiat: suadet Ernestus adhuc huius diei silentium


page 315, image: s323

IDDA. ERNESTUS. IDD: v. v. v. Erneste, quid nobis licet
Sperare? Lucis aliqua scintilla in meum
Solamen arsit?
ERN: Error in vastis agit
Adhuc tenebris caeca consilia. Sagax
Quocumque mente distraho, et curis sequor,
Nusquam velignis per diti adamantis micat,
Vel umbra in oculos resluit,
IDD: In cadem sumus
Erneste navi: quo ique me cruciat magis,
Hit tecta pannis omne lusiravi forum,
Omnesque gemmas; nulla sed venit meo
Solamini apta; perditae nullam parem
Reperio.
ERN: Pretii gemma supremi parem
Dignamque tanta Principe haud unquam invenia
IDD: Erneste, quid iam suggeris? Pandam meo
Periisse gemmam Principi? At quantus dolor
Mordace dente coniugem offensum premet?
Quae flamma vultus? ira quae invadet fibrat?
Suspicio quanto turbine in pectus ruer?
Tacebo damnum? non minus cudam nia! um:
Tandem patebit veritas: quam tunc gravis
In me redibit culpa? Qui reus est, tacet;
Quem nulla culpa tangit, hic loquitur.
ERN: Die
Silentio concede, dum Princeps suis
Evolvat animum somniis, umbris, metu,
Doloribusque mentis agitatae, et prior
Tranquillitatis redeat optatae flatus.
Sed et ego vires interim impendam meas,
Ut aliqua fraude et arte pandatur vie,


page 316, image: s324

Quam vel negatus hactenus, tursum tibi
Reddatur adamas; velse enatus metu
Larvis que princeps, mitius damnum ferat.
Ut convolutus animus, et sui impotens
In suspicacem facile censuram cadit:
Sic mens serena, quidquid eveniat, suum
Trahit in colorem, et nubis immunis nihil
Videt sinistrum.
IDD: Erneste, dum suades diem
Unum silere, facile consensum expramis.
Neque hinc timoris conscii dier rea,
Nec de patrato scelere culpari queo:
Quando tacere ratio prudentem docet.
Facundus animus interim orator, prece
Caelo favores postulet: tandem solet
Adesse praesens rebus extremis Deus.
ERN: O stulta mulier; quodque dispo nis, tace:
Breve hoc tuum silentium longani trabet
Fraudum catenam. Vesper hic lucem dabit.
CHORVS. Fidei Coniugali et innocentiae Solis curru provectis insidiatur Invidia et suspicio. Haes simulante illa facem ad solis rotam attendere nititur, qua inferat aulae incendium: sed arcetur, et depellitur. Tandem e silice per furorem ignem excutit, quem aulae infert. INNOCENTIA. FIDES. INVIDIA, SUSPICIO. FUROR. : QVam me, Fides,
Per nubium theatra


page 317, image: s325

Ad gloriam deduois?
Fid. Annon vides?
Ex nube noctis atra
Ad ipsa regna lucis.
Inn. Hic absque cura repetitur ab utraque
Sunt astra pura: repetitur ab utraque
Arx serena. repetitur ab utraque
Pax amoena. repetitur ab utraque
Innocentis repetitur ab utraque
Aula mentis. repetitur ab utraque
Fid. Quod insolenti
Caelum negavit,
Hoc innocenti
Large paravit.
Invid. Fur. Et hoc feremus?
Nec atteremus
Audacis insolentiam,
Effrontis impudentiam?
Fid. Inn. Feliciter! feliciter!
Haec gloria innocenti
Est destinata menti.
Feliciter! feliciter!
Per nubium Vapores
Ad caelitum favores
Emigramus, evolamus.
Feliciter! feliciter!
Invid Fur. Haec lenta conspicaris
Suspicio? nec minaris?
Quid moraris? quid vereris?
Ni sequaris, obrueris?


page 318, image: s326

Fid. In. Feliciter! feliciter!
Hic nulla noctis pravitas,
Sed pura lucis suavitas.
Feliciter! feliciter!
Invid. Fur. Assume telum,
Inseende caelum.
Conflige, confige,
Contunde, Confunde,
Convelle, dispelle,
Pacara convolve,
Ligata dissolve.
Fid. Inn. Feliciter! Feliciter!
Suspic. Quo concitas, volabo.
Caelos inscendam,
Faces accendam
Aulamque concremabo.
Fid, Inn: Feliciter! feliciter.
Invid. Fur. Hic est dolose agendum,
Cauteque sub'egendum
A solis igne incendium,
Ursit dolo compendium.
Sucp. Viam rimabor,
Nubes inscendam,
Ignem furabor,
Aulam succendam.
Fid. Inn. Feliciter! felieiter!
Hic innocente venz
Est suavitate plena!
Feliciter! feliciter!
Inn. Quid hic scelesta?


page 319, image: s327

Susp. Quid tu funesta?
Inv. Fur. In curre, trude, reiice.
Fid. Impelle, funde, deiice.
Inn. Cruenta, rebellis!
Susp. Temulenta, crudelis!
Invid. Fur. Insiste, propelle.
Fid. Resiste, repelle.
Invid Fur. Incurre, trude. reiice.
Fid. Impelle, funde, deiice,
Inn. Hoc habet: et iacet, et tacet.
Fid. Inn. Sic est tonandum,
Sic fulminandum.
Feliciter! feliciter!
Fur. Invid. O crudasors! o dura more
Devoluta, comminuta,
Conquassata, conclamata
Exspiravit!
Furor: Respiravit.
Non perivit:
Laeta vivit.
Susp. Vivo! vivo! non peribe,
Nova tela praeparabo,
Nova bella sulcitabo.
Invid. Furor, arma ministra,
Inv. Susp. Excute silice favillam.
Furer. Invidia praebe fomitem.
Susp. Ego capiam favillam.
Inv. Susp. Ignis hic amores
Accendat in furores,
Fur. Succende facem,


page 320, image: s328

Hac rumpe pacem
Inv. Sus. Fur. Hac Principum concordiam
Vertam us in discordiam.
Susp. Ardet, ardet, et minatur.
Aura fiammis misceatur.
Inv. Sus. Fur. Ira discors nos sequatur,
Zelus asper invehatur,
Flamma amoris abruatur,
Pax fidesque obruatur.

EPITASIS. SCENA I.

Ottmarus de venatione redux ostendit annulum in nido repertum putato amico Ernesto. hic simulata amicitia suadet, ut sinu recondat, ne a Principe similium rerum cupido eripiatur.

ERNESTUS. OTTMARUS. OTTM: ERneste, dives redeo venator: meo
Opima reti praeda se captam dedit.
Brevis hora magni foenoris lucrum tulit.
ERN: Venationis studia tam fausto tibi
Cessisse fructu gaudeo, et votis parem
Stetisse praedam, gratulor.
OTTM: Quod me magis
Delectat, uno divitem praedam fero
Digito. Micantes annuli cernis faces,
Et aemulantem solis accensi iubar
Adamanta?
ERN: Pura sidera imitatur color,


page 321, image: s329

Et lux amoenum Cynthii vultum refet.
OTTM: Haec est laboris praeda non vilis mei.
ERN: Venaris apros ergo, sed gemmas capis.
OTTM: Favore sortis.
ERN: Scire si casumlicet?
OTTM: Annosa medio in nemore se quercus levit
Sidera sub ipfa, perque diffusum aera
Late comantem spargit utrumque in latus
Scenam viroris; cuius in summo iugo
Se complicabat nidus: hic visus mrhi
Corvus sedere, et patrio implumem sinu
Prolem fovere: in arborem me moxtulit
Cupido praedae. Mira! quae sortis bono
Obiecta nutu? Video stellantis iubar
Illustre gemmae: capio, sed dubitans tamen,
Metuensque fraudem, donec attactu manus.
Patuit reperta veritas, atque hac meos
Digitos beavit merce: quam tamen velim
Illustriori dexterae in munus dare.
ERN: Tua haec voluptas gaudium est meum. At manus
Si grandioris muneri hanc gemmam paras,
Sinu ut recondas suadeo. Quidquid novum est,
Illustre, rarum, ac nobile, hoc Princeps suo
Amore captat. Principi si non velis
Offerre munus, satius id clauso geres
Sinu sepultum.
OTTM: Sana consilia sequar.

SCENA II.

Exsultat Ernestus habito bono suarum fraudum principio: mittit Longinum. ut sibi procuret Henrici alloquium.


page 322, image: s330

LONGINUS. ERNESTUS. LONG: SImulatum utrinque rideo duorum dolum.
Quam pulchre amica verba velatum tegunt
Animi furorem!
ERN: Nemo me superat suis
Longine votis. Teneo consiliotuo
Flicitatis verticem, si optra tua
Adhuc labor as exitum coeptis dare.
LONG: Erneste, quid me postula? fratri nequie
Operam negare frater: obsequiis habes
Tuis paratum.
ERN: Vota iam corsum in sinum
Fluunt se cundo, teneo fortunam manu.
LONG: Sed quam?
ERN: C tanda curanon pati tur moram.
Accede fictus Principem; fac ut mihi
Aurem benignam cedat: hoc uno doli
Cardo parati vertitur.
LONG: Nutus tuos
Cursu anteverto.
ERN: Pluto, si merui, tuum
Verte huc favorem! Pereat Ottmarus, cui
Debuerat olim Lachesis in vitam brevem
Secuisse stamen. Hactenus si fors mihi
Semper benigoa ad ultimas fraudes favet,
Ottmarus imam sortis abyssum cadet,
Mihique posthac Satrapae inflecten genu.
Vetus exuatur srontis, ac oris decor:
Frons asperetur nubibus, livor labra,
Luror capillos occupet; cilium cadar,
Oculique ficto lacrimae nimbo fluant.


page 323, image: s331

SCENA III.

Ernestus simulata turbatione Henricum accedit: Annulum maritalem Iddae datum gestari ab Ottmaro in sinu prodit; hinc amores illicitos arguit. Furentem princepem retinet, suadetque ut ex Ottmaro veritatem inquirat; hic si neget, manum sinui immittat et extracto annulo convincat.

HENRICUS. LONGINUS. ERNESTUS. LONG: REmitte curas Domine, quae poctus vorant
Animamque rodunt: utque dimittas, decet
Quandoque Zephyri libero affiatu frui.
Mens otioso clausa conclavi coquit
Nebulas et umbras. Ipse secessus meri
Horroris ansa est.
HEN: Alia funestus dolor
Remedia poscit.
ERN: Prodite o Princeps! Probrum reas
Immane mulier Principis! Dominitui
Ottmare, grande dedecus!
HEN: Quisnam hic
Fatigat auras gemitus? aut plorat suum
Quo scelere dominum proditum?
LONG: Ernestus trahit
De corde gemitum.
ERN: Prodite o Princeps!
HEN: Ego
Scelere alicuius proditus? Cede hoc loco
Longine: causa haec arbitros alios fugit:
Solus latentis vulneris tangam lcum.
ERN: Immane mulier Principis probrum tui!
HEN: R. Erneste, an audis Principem
ERN: Gemitum,
Cor evaporet. Cases infelix!
HEN: Tuum


page 324, image: s332

Agnosce Dominum Erneste.
ERN: Si merui, meo
Princeps dolori parce: non sanum satis
Me acerbitatis sensus adimebat mihi.
Sed ecce demum nutibus promptum tuis.
HENR: Distinct: ora postulo indicia mali
Animum prementis. Pande, quod vulnus tibi
Cor vulneravit? quodque tu solus sono
Fracto gemebas? profer in apertum malum.
ERN: Gemitu dolorem mentis haberabam.
HEN: dolor
Quis porro cor exulcerat?
ERN: Quod de tua
Nil meritus unquam gratia Ernestus dies
Trahat otiosos.
HEN: Cur dolens, multa genas
Lacrima rigatus proditum Dominum vocas?
Quae mulier illa Principis probrum sui?
Siles? repone verba quaerenti. Siles?
Infidus ille servus est, dominum sua
Qui damna celat. Abditas nescit fides
Sincera latebras.
ERN: Liberam etiam auram fugit,
Quando obligata est.
HEN: Principis quando loqui
Imperia mandant?
ERN: Principis quando salus
Aperire prohibet.
HEN: Scire quiscumque arduus
Casus minetur, Principum magna est salus.
Cavere nemo, quodlatet, damnum potest.
ERN: Nescire cupies, scire quod nimium appetis.
HEN: Sua quoque scire damna regnantes iuvat.
ERN: Mea lingua flammis omnia accendet, quibus
Tranquillus aulae sidat in cinerem status.
HENR: Uratur aula. Flamma cum saevit simul
Expurgat auras.
ERN: Astra nolentem trahunt,
Coguntque iussa pandere, quod alto velim


page 325, image: s333

Semper tegi silentio. Dicam, meae
Nisi se facultas subtrahat linguae, et scelus
Non foeditate vincat optantem loqui.
HENR: Vires timenti Principis iussum dabit.
ERN: Perstr in go paucis. Annulus fidus tui
Amoris index, stelleo adamante inclitus.
Quem nuptialis tesseram fidei, tuae
Olim dedisti Coniugi, Ottmari latet
Sinus repostus esca funestae sacis,
Fomesque amoris per fidi.
HENR: Ottmarus meum
Adamanta?
ERN: Charum pignus affectus, tuam
Quo sequitur Iddam, pectori appensum gerit.
HENR: Quibus ignis hic latentis affectus notis
Prodit in apertum?
ERN: Vidit hic oculus; idens
Audivit auris. Forte venatu redux,
Sudans que lassatusque dum vento parat
Recentiori in pectus accessum dare.
Thoraca removet. Illhec splendor mihi
Adamantis oculos verberat. Nofco tuum
Id esse munus: nosse dissimulo, et manu
Oculisque verso: stupeo radientis iubar
Sideris; et unde? quaero, qua acceptum manu?
At ille grata nobilis amantis manu
Testatus esi venisse; neque follem minus
Sui esse amoris.
HEN: Nuncii o fulmen grave'
Certumne vidit oculus? an certum audiit
Auris, quod adfers?
ERN: Nolo, mihi praestes fidem:
Ipse experiri, si voles, verum. potes.
Si fallo verbis (esset optandum quidem)
Si fallo, iuftaspectoris acerbi faces


page 326, image: s334

In me revolve
HEN: Mucro in Ottmarum vola,
Unaque cor de pectore, et gemmam erue.
ERN: Prudens furoris impetum Princeps rege.
HEN: Prudens furoris impetum ardentem sequar.
ERN: Prudentia astum temperat, et iram domat.
HENR: Accensa flamma pectoris nescit moras.
ERN: Compressus ardor grav us erumpet.
HEN: Fades.
Primae ultionis grandius vulnus tonant.
ERN: Flammam furoris ratio maturam gravat
HENR: Heu me! voraces viperae, et probrum, et pudor
Pectus dolentis exedunt.
ERN: Aegrum levet nefas
Iam praeparatae saeva vindictae manus.
HENR: Quid adhuc moremur?
ERN: Ut tibi pateat
HEN: Perspecta satis est candidi Ernestifides
ERN: Illusa forte.
HENR: Idoculus, atque auris probant
ERN: Probant: sed ipse timeo, ne subsit dolus.
HENR: Cum certa vidit oculus, est stultus timor.
ERN: Est cautus.
HEN: Fcquae ratio perturbat metu?
ERN: Permulta. Visna Coniugis honorem probro
Suo, tuoque claudere, et vitam nece
Compendiare? quodque tranquilli est status
Turbare flammis? sanae, si cenles mea
Consilia; linguae nectare, et blandis virum
Aggredere verbis; quaere preciosum manu
An pignus habeat nobili? et vocis tenor
Colorque vultus mentis indicium dabunt.
Si dubitet, aut si perneget, dexteram in sinum
Immitte; gemmam absconditam in solem extrahe.
Interpres illa incogniti affectus erit.
Nec inde grande facinus, aut turpem dolum


page 327, image: s335

Aut tegere verbis poterit, aut quoquam modo
Diluere crimen. Lenta sic sese ultio
Probabit orbi, et tutior plectet furot.
HENR: Ratione frenas impetum. En tandem mei
Umbras, metumque somnii; et, quo me antea
Ludi putabam, verus is terror fuit.

SCENA IV.

Arsacius contra Ernesti Patris sui mandatum, datamque secreti observandi fidem, aperit Philindro Regis Ephoebo factam a corvo annuli rapinam.

PHILINDER. ARSACIUS. PHIL: DIc, dic: quid est?
ARS: O bellulas, pulchellulas
Nitedulas!
PHIL: Edissere.
ARS: Sed atrae mortis
Praenuntias nitedulas.
PHIL: Oro, diu
Ne frauda amicum
ARS: Tune, quod sciri interest,
Vidisti in aula stellulas, nitedulas,
Quas esse magni nuncias dicunt mali,
Quamvis micante luce radiautem diem
In praelia vocent.
PHIL: Somnias nitedulas
Mali, necisve nuntias. Nunquam haemicant
Sub fole medio: quando nox caelo diem
Eripuit, et sese aeri densae intulit
Umbrae horror, illae fulgurant; parvos putes
Virides per herbas ludere astrorum greges.
ARS: Rude vulgus istas novit: At raras loquos
Niredulas, quarum acris est lux et gravi
Praestinguit oculos fulgure; ut telo putes


page 328, image: s336

Aciem feriri: et inde praesagas vocant
Cladis futurae
PHIL: Verba sunt; nugaemerae;
Imaginationis machinae, et fictus nitor.
ARS: Verba alia, rem si nosceres, equidem dares.
Quod iste vidit oculus, hoc non est merae
Imaginationis phasma.
PHIL: Sed tamen eft dolus,
Phantasma saepeludit, et ficto imbuit
Colore falsa.
ARS: Mira marrabo, fidem
Si mihi prius iuraveris, voccs meas
Tectas tenendi pectore.
PHIL: Do dextera fidem,
In pectus istud quidquid admitti voles,
In verba nullus extrahet.
ARS: Purum diem
Aurora vix evolverat, vidinigram
Avem volantem Prineipis nostrae lare,
Et quid micantis, nescio, stellaesuo
Rostro ferentem, cuius illustris nitor
Afflavit oculos lumine, et tenuit diu
Aciem stupentem. At ecce, quis scenam subit!
Auribus amici cetera arcanis dabo.

SCENA V.

Afflictum Henricum putato Ottmari scelere solatur Arnoldus, et pro Ottmari innocentia agit. Vocatur Ottmarus.

HENRICUS. ARNOLDUS. HENR: NOctis peractae somnia, ac umbrae graves
Non sunt inane Phasma nec vanae minae.
Ottmarus (atrox nomen! et multi mibi
Doloris ansa!) Ottmarus, ah! nimium facit,
Ne somnium sit somnium! Quidquid fuit


page 329, image: s337

Amoris ac honoris, infando mihi
Eripuit ausu.
ARN: Ottmarus aeternae tibi
Fidelitatis debitor? tanto undique
Amore cultus? ille meditatus tuo
Maculam est honori?
HEN: Mente conceptam notam
In opus reducit.
ARN: Vereor o Princeps tui
Nuncia doloris verba: sed liceat tua,
Dixisie pace: Credulinimium sumut
Rebus sinistris. Inde suspicio animum
Subit, et in umbris machinam ingentem trahit.
HENR: Non umbra, nonsuspicio, non fictus; dolus
Enorme facinus arguunt: clarus dies
Deteget, apertus oculus inspiciet, manus
Palpabit ista.
ARN: Sensibus tuis fidem
Inclino Princeps; ipsa sibi pugnat tamen
Fides; nec esse posle, quod credo, puto.
Ottmarus, in quem profluunt pleno alveo
Laudata virtus, sensus, ac mentis vigor,
Excelsus animus, grandibus foetus sinus
Rerum talentis: quem tuus sequitur favor,
Amorque; et una praelio certant pari
Reverentia et amor, sedulum obsequium et fides:
Arcana cui consilia recluso sinu
Benevolus aperis; grandium molem cui
Negotiorum imponis; excluso nihil
Quo statuis unquam: Ottmarus in tanti migrat
Monstrum furoris? Ille tam turpem volet,
Poteritque maculam nomini et honorituo
Tuaequive fidei aspergere? Invidiam trahit
Plerumque virtus. Livor a tergo sequax


page 330, image: s338

Redit volantem gloriam. Parca fide
Famam sinistram comproba. Audni decet,
Quemcumque culpas sceleris.
HEN: Ottmarus meis
Se sistat oculis. Sede velpulsus sua,
Vel tectus atra nube, et attonitus dies
Immane la si cernet exemplum Ducis.
Sed exuatur fronte conceptus dolor,
Serenitasque frcta maerorem tegat,
Decepta nostros subeat ut casses fera.

SCENA VI.

Henricus inquirit de annulo apud Ottmarum: neganti se quidquam scire involat in sinum; reperit annulum. Hinc in furias actus per equum indomitum ad mortem raptari iubet.

HENRICUS. OTTMARUS. ARNOLDUS. HEN: OTtmare, sic te Principi sistis redux?
Ubi praeda pulchro capta venatus dole?
OTTM: Exanimis ante coniugis vultus tuae
Deposita, pulchram aspectui scenam exhibet.
Obstupuit illa, applausit et partem sui
Te voluit esse gaudii.
HENR: Quid me petit?
Augere solus gaudium tu Iddae potes.
Placuitne praeda coniugi? an cessit suis,
Tuisque votis?
OTTM: Temporis spatio brevi
Res acta magna est. Vix dedit primus calor
Initia pugnae prodit in arenam chorus
Varius ferarum, dente minitantes apti,
Cervi fugaces, damulae, et timido lepus


page 331, image: s339

Cursu incitatus: nec minus lentus canum
Effervet ardor; quaequive fugiebat canes
Praeda, insequente spiculi iactu mei,
Vel obviantis chalybis obiectu cadit.
HEN: Ut nempe grato cederet dono; cui
Tuae probantur gratiae, et morum lepor.
OTTM: Ultra meorum vota meritorum, suo
Ut dictat animo gratia.
HEN: Ut pretium tui,
Quo stringis illam, postulat.
OTTM: Gratum sibi
Ostendit esse munus:
HEN: Ubi pectus calet
Amore, amoris redditum obsequium probat.
OTTM: Exempla sequitur Coniugis.
HEN: Sic se probat
Ipsa superare exempla.
OTTM: Quando in me tuus
Affectus omnes superat.
HEN: Hunc superat tamen
Affectus Iddae.
OTTM: Graditur exempli viam.
Qua tu me honoras.
HEN: Fruere quemtenes, loco.
OTTM: Fruor tuo favore.
HEN: At alterius magis.
OTTM: Te solum adorat candida Ottmari fides.
HEN: Aliud adorat cernua idolum fides.
OTTM: Iuratus istud facinus avertat polus,
Meque prius hausto, saturetinglu viem suam
Profundus Acheron.
HEN: Ludus Ottmare est merus
OTTM: Sed acutus iste ludus est.
HEN: Ludo magis
Amor medullas pungit, et vulnus placet.
Ottmare, nota est flamma, quam nutris sinu;
Sed experiri cordis affectum placet,
Proinde fare, pignus an quodquam tibi,
Pretiosi amoris munus a grata manu
Datum esse credam?
OTTM: Munus ac omnes opes,
Pretiumque, et omne pignus, est facilis tui
Favoris aura, cuius afflatu beor.


page 332, image: s340

HEN: Non ego requiro munus a nostro tibi
Datum favore: munus id solum loquor,
Quod alia dextera, alius affectus sui
Dederit amoris pignus.
OTTM: Ignotum mihi
Donum requiris.
HEN: Annulum et gemmam loquor,
Quae candicante colligit amorem face.
OTTM: Nec ulla gemmae flamma, nec pignus mihi
Visum est amoris.
HEN: Perfide! hoc etiam negas?
OTTM: Nego, fateri veritas quod me vetat:
Tuique iuro Capitis illustres notas.
Nec ulla visa gemma, nec donum mihi.
HEN: Scelerate: domini proditor vilis tui!
Non munus Iddae pignus affectus sui,
Gemmam tulisti? perfide, nega, si potes.
OTTM: Mihi ista, Princeps? Invoco testes poloe,
Lacusque Averni: fulminet caelum hoc caput,
Istudque corpus rictus [(printer); sic: victus] Acherontis voret,
Si mihi vel Iddae gemma, vel visum fuit
Quodcumque munus.
HEN: Fida famulorum manus,
Adeste: vestem pectoris vulsam sinu
Lacerate: veniat facinus in apertum diem;
Et quod negavit lingua mendacis nesas,
Loquatur adamas
OTTM: Caelites vestram fidem!
Astra innocentem tegite.
HEN: Spectstis nesas?
O Innocentem! o perfidum! o caelum! o probrum
Illustris aulaem o coniugi pignus datum
Connubialis foederis (sanctum ah! nimis
Nomen) cruento, barbaro monstro datum,
Quod de plaude Avernus extrema in meum
Effudit olim dedecus! Gemma haec tibi


page 333, image: s341

Sit amoris esca? sit mei testis probri?
OTTM: Fortuna donum hoc fausta venanti dedit.
HENR: Venatus ille nempe, quem caecus puer
Exercet arcu; et luce sit cassus licet,
Tamen notara vulnera sagitris ferit.
Heu! prodor ergo? et nominis splendor mei
Turpi corona cingitur tanti probri?
At scelere cuius prodimur? clavem cui
Ad ipsa cordis adyta sincerus dedi,
Quem fovi amore, iure qui mecum pari
Populos regebat subditos; cu ius stetit
Arbitrio aula, cuius a nutu inclitus
Procerum pependit ordo; cui curvum genu
Lunavit omnis populus: Ottmarus meae
Pars maior animae! sed quid extremis refert
Excesfibus favoris? opprobrium thori,
Famae ru entis dedecus, turpem notam,
Quam serus olim posteris cantet nepos.
Et adhuc amoris perfidi in signum meam
Gemmam scelesto pectori appensam gerit!
Et parco ferro? sanguinem nondum haurio?
ARN: Resiste Princeps sanguine infami tuum
Maculare ferrum parce: maiori scelus
Poenae reserva.
OTTM: Gemma, quam Princeps habes.
HEN: Reprime draconis sibila incantans hydra.
OTTM: Nido reperta est.
HEN: Spargere infamis doli
Audes venenum! Rapite despectum soli,
Et reste gemina, teste convictum annulo,
Raptandum equorum cursui infreni date.


page 334, image: s342

SCENA VII.

Ottmarus ad mortem deducitur, seque innocentem protestatur. OTTMARUS, UBERTUS. CAPITANEUS.

OTTM: ERgo moriendum est. Testor oculatum DEUM,
Quem latebra nulla pectoris, nullus fugit
Animi recessus; adyta qui mentis videt
In luce pura, et arbiter iustus malum
Bonumque nostrum ponderat; quique ad suum
Olim tribunal omne librabit nefas:
Nulla unquam amoris improbi Ottmarum face
Arsisse, nullam Cypridis flammam meas
Tetigisse fibras; munere has Iddae manus
Intaminatas esie, neque nictu unico
Parum modesto coniugem suam mihi
Esse adiocatam. Tu Deus nosti, innocens
Quod ilta dextera annulum e nido tulit,
Et innocenter condidi arcano sinu,
Colloque gessi pendulum! Haud poscotamen
Ut vel staturae fulmen evadam necis,
Vel mitigentur cruda supplicia. Ambio
Stringoque gratus. quidquidinfelix meum
Fortuna teli vertere in collum potest,
Alios reatus cordis ut fufus cruor
Abluat; Id unum postuso, o Numen pium,
Ut innocentem protegas Iddam, et meus
Non in ruinam casus hanc parem trabat.


page 335, image: s343

UBERT: Ipsas per umbras animus innocuus micat;
Et si tegatur nube, transparet tamen.

SCENA VIII.

Tres filii Henrici occurrunt Ottmaro, dum vinctus ad mortem deducitur: commiseratione tacti agunt cum Capitaneo de mora aliqua executioni sententiae interponenda, et impetrant.

HELFRIDUS. HONORIUS. FERDINANDUS. OTTMARUS. UBERTUS. HELF: NOn vana fama est: ferrea Ottmarum vides
Strictum catena.
HON: Fama, cum tragica canit
Eventa rerum, praepetes pennas habet,
Ver a mque linguam.
OTTM: Semitam calco necis,
Durumque callem funeris, mundi iocus,
Illustre sortis perfidae exemplum, tibi,
Quicumque Zephyros aureae sortis bibis,
Et in favore Principum molem spei
Fabricas superbae.
FERD: Quomodo at patris favor
Momento in iras arsit, et tonitru iacit?
OTTM: Suspicio, cordis effera tyrannis, rotat
Agitque mentem; seque dum intendit, grave
In fulmen ardet.
UBERT: Phoe hus hic vidit sul
Animi impotentem. Somnia eversam quidem
Rapuere mentem sede; it hodiernus furor
Superavit umbras.
OTTM: Quidqu. din capi is mei
Defensionem protuli, vulnus fuit,
Iraequive flammas addidit, cordi faces.


page 336, image: s344

Sententia ne cis non fuit sententia,
Sed fuiminan tis saeva tempestas poli.
HELF: Ergo, quod esse rebus extremis solet
Unum levamen, temporis detur mora.
Properata quando iussa non servant modum,
Dilata celerem corrigat legem mora.
HON: Et inde quanto saeva tempestas magis
Agit procellas patris ardente in sinu,
Breviore tanto tempore excedit furor,
Plenamque rursus pectori indulget diem.
UBERT: Vestro libenter nutui assensum dabo.
OTTM: Ego longiores sive producam dies,
Seu moriar hodie, gratiae aeternum memor
Ero destinatae. Gratiam affectus facit,
Quamvis tonantis Principis forsan vetet
Furor potiri.
FERD: Demus Ottmarum mori,
Extremus animam Matris assumet dolor,
Quae merita tanti suspicit et amat viri.
HELF: Id ergo agamus, Patris ut sidat calor,
Vacuoque vivat fulmini Ottmarus super.
HON: Primi calores impetus magnos habent;
Sinamus iram genitor exhalet. Preces
Sunt asperato pectori morsus gravis;
Planctus venenum est
FERD: Matris est unum super,
Prodesse quo possimus, auxilium: buc gradum
Una incitemus. Illa, quae Ottmarum colit,
Amatque, certum rebus inveniet modum:
Utsuavitate frontis, ac oris savo,
Gestusque blandimento amarorem patrss
Expungat animo, et toxicum mentis levet,


page 337, image: s345

HELF: Sed ecce posito Principis amictu parens
Maerore vultum squallida e templo redit.

SCENA IX.

Idda intelligit ex filiis Ottmarum ad mortem duci: causa adfertur dubia; esse, annulus. Mittit eos ad patrem, ut certitudinem eruant.

IDDA, HELFRIDUS. FERDINANDUS. HONORIUS. ROSELLUS. HELF: O Mater! una rebus extremis ades,
Mater, levamen: Moritur Ottmarus tuus
Iubente patre.
IDD: Culpa quae fecit reum?
HON: Pater rebellem, perfidum, infamem, impium,
Et proditorem voce repetita vocat.
IDD: Quo scelere potuit prodere Ottmarus patre?
HON: Incerta nobis culpa, sed certo volat
Rumore fama.
FERD: Tota tam grandis mali
Culpa este fertur annulus
IDD: Superi! annulus?
Et cuius ille radiat a gemmae face?
FERD: Ardere pulchri fulgure adamantis ferunt.
ROS: Tua gemma, Princeps, rursus in lucem venit.
IDD: Sed unde venit gemma in Ottmari manus?
FERD: Rei modum nescimus; eventus patet.
IDD: Quae causa tantas Principem in flammas agit?
Rapace forsan dextera gemmam putat
Thesauro ademptam.
IDD: O error, erroris gravit
Materia gravior! Stygius hic anguis latet,
Grandesque miscet Furia Avernalis dolos.
FERD: Adeamus ergo Principem, sifors amor


page 338, image: s346

Aut filiorum, aut Coniugis miti asperos
Dulcore sensus temperet
IDD: Factum prius
Decet experiri certius. Nam quid iuvat
Adhuc latenti ferre medicinam malo.
Ernestus hac, persuasit, ut sileam die
Adamantis arrham perditam, et nobis suae
Spopondit operae studiae; sed nondum resert,
Quid sit peractum impendio curae. patrem
Adite nati: trahite lucentem in diem
Quod involutum est nocte: qua causa furor
Accendat ignem corde: Quae Ottmarum trahat.
In hanc procellam culpa. post certo malo
Dabimus medelam. Suggerant caeli bona
Consilia menti
HON: Iussa nos ducenttua.
Sed quid morarum lentus Ernestus trahit?
Praesagit animus turbinem, et motae grafem
iram procellae.
ROS: Nescio, quis me mihi
Eripit, et animum dubius invaditstupor,
Vigilone? an umbris somnii, et larvis agot?
Et quo volatu gemma in Ottmari manum
Translata digito adhaesit?

SCENA X.

Camillus Iddae fidelis refert seriem causamque damnati Ottmart: suadet Iddae fugam: detrectat illa. templum adit a Deo opem imploratura.

CAMILLUS. IDDA. CAM: -- u v u v - u Infelix nimis!
Tamen fidelis nuncius, Princeps tuos


page 339, image: s347

Adoro vultus. Lingua sed farinequit,
Quam vinculatam stringit et dolor, et pudor.
IDD: Ne metue: tantae pectus aerumnae capax
Habet Idda: solum est incapax culpae sinus.
CAM: Insolitus agitat Principem insanum furor,
Frendet, minatur, aestuat, flammas vomit
Faucibus, et oculis fulmina. ac multa in tuum
Conicit honorem probra; quae prohibet pudor
Referre; nec relata perferret sine
Rubore Phoebus
IDD: Fare, nil candor meus
Timet ruborem,
CAM: Mutui quondam datus
Annulus amoris pignus, Ottmari in sinu
Repertus est a Principe. Hinc vulsum tulit,
Et prope cor ipsum pectore extraxit furor.
IDD: Monstri nocentis ungulam, creptum mihi
Huc transtulisti credo fatalemannulum.
CAM: Necest repertus forte fortuna:prius
Patuere cuncta Principi. Ottmarumpetit
Primum annularem promat ut gemmam: negat
Vidisse sese Ottmarus. Hic dextra sinum
Lacerat negantis; diripit gemmam: tuum
Impuri amoris credit id donum, et fidem
Connubialis foederis raptam arguit.
IDD: Vindicta olympi fulminet, quidquid potest
In me procellae, si vel id donum dedi,
Vel ullus animum incessit id dandi calor:
Vel amoris illa coniugi quondam meo
Iurata flamma vertit inconstans suos
Ignes in alium: pectus aut istud rogus
Unquam impudicus ussit. Insuetum queo


page 340, image: s348

Stupere casum; non libet mentem tamen
Causae admovere:
CAM: Lingua succumbet prius,
Quam disserendi terminum inveniam, omnia
Si saevientis Principis sando exequar
Et dicta, et acta: sufficit id unum: suum
Praecipite damnat sulmine Ottmarum ad necem:
Insanit inte; nominis pulchrum tui
Lacerat honorem. O Idds, dum tanto fremit
Procella motu, et fulminis nondum patet
Supremus ictus, surripe periclis caput,
Et in latebras conde, vel serva suga.
IDD: Mens scelere nullo tacta non didicit fuga
Quaerere salutem.
CAM: Ratio cum suadet? furor
Cum concitati Principis cogit?
IDD: Deum
Mea fuga quaerit. Ille metuenti est salus.
CAM: Ipse Deus etiam sana consilia probat.
IDD: Quid ergo fugiam.
CAM: Quae prope insequitur, nece
Infamiamque nominis.
IDD: Mortem nihil
Timere didici: infamiam dono Deo.
CAM: Ut evaporet interim insanus furor.
IDD: Male consulam innocentiae.
CAM: Bene consules
Vitae; et furori tempus, ut sidat, dabis,
IDD: Nihil furorem timeo: nec placet tamen.
CAM: Quod displicet, prudenter evita.
IDD: At fuga
Magis innocenti displicet.
CAM: Stuleo voles
In damna certa mortis offerre obvium
Caput furori?
IDD: Vivo, si cado.
CAM: Nota
Remanet honoris perditi.
IDD: Hunc reddet Deus.
CAM: Ne sperne famam viva.
IDD: Non sperno: at mihi
Vi rapitur.
CAM: Illum tuta servabit fuga.


page 341, image: s349

IDD: Imo fugiendo perditur: signum fuga est
Sceleris Patrati. Pectoris candens nitor,
Scelerisque purus, in Deo tutam invenit
Semper quietem. Vivit exemptus feris
Rerum procellis, nutui quisquis Dei
Parere didicit. Rursus adeamus sacras
Tohantis aras, unde patronus venit
Favor timenti. et certa metuenti salus.
CHORVS. Suspicio induit Amoris personam: occurrit fidei; per dolum huic vulium deformat, et clam se subducit, laqueos paratura. Interim Fides a pueris illuditur, et lappis impetitur. Invocat elapsum Amorem: adest verus Amor, nec eam agnoscit, sed execratur, dumque eam aeccidereparat, adest, nnocentia, ostendit detersis maculis veram esse Fidem, erumpunt Invidia et Suspicio laqueos iniecturae, sed flagris exiguntur. INVIDIA. SUSPICIO. FIDES. AMOR. INNOCENTIA. : INVID. QUid suspicio veste sub ista
Fraudis adornas:
SUSP. Alios cultus,
Alios vultus res nostra petit.
Quos non urit flamma suroris,
Species ficti fallit amoris.
INVID. Amor es culcu,
Amor es vultu.
Quid notat ista
Spongia nigro plena colore!


page 342, image: s350

SUSP. Quiesce: videbo,
Quid fraude valebo.
Dilecta Fides!
FID Amor arrides?
SUSP. Aura favorum!
FID. Vena leporum!
SUSP. Umbra calenti!
FID Flamma rigenti!
SUSP. Condus amoris!
FID. Promus honoris!
SUSP. Calidi vita
Cordis avita!
FID. Esca caloris! fomes amoris!
Quo fugisti! quo periisti.
Prima meorum gemmaiocorum,
Amor, amorum meta meorum?
Quis mihi tergo lappam appingit?
Quam mihi populus labem affingit?
Amor, amorum meta meorum,
Haec probra vides? irrisa Fides
Illuditur, convellitur,
Exploditur, repellitur.
Sic ergo iocus sum puerorum,
Amor, amorum meta meorum!
Ni reflectas, contabesco:
Si revisas, convalesco.
AMOR. Quis hic ploratus?
Quis eiulatus
Aures molestat,
Aures infestat?
FID. Amor, amorum ovena meorum.
O scelerata!
Sum tua amata.
AMOR. Monstrum es averni, larva inferni.


page 343, image: s351

Fid. Bene si vides, sum tua Fides.
Amor. Mentiris. Es Deorum
Larva turpis inferorum.
Nec te nosco, nec te posco:
Nec te colo, ncc te volo.
Fid. Eadem nuncium quae nuper cram.
Amor. Nosco Megaeram.
Fid. Tu me colebas,
Tu me fovebas.
Amor. Mentiris. Quin ego tesonti
Mito Acheronti comburendam,
Consumendam!
Fid: O Innocentia!
Tua praesentia
Succurre cadenti,
Assiste iacenti!
Innoc. Quis fragor iste?
Amor, absiste.
In os, in oculos respice,
Nec innocentem despice.
Amor. Turpis umbra vult amari.
Innoc. Non meretur increpari.
Benesi vides, est tua Fides.
Amor. Haec mea fides? non bene vides.
Accipe speculum: conspice frontem:
Non hic vultus notat insontem.
Innoc Tergo nigrorem, reddo colorem.
Bene si vides, est tua Fides.
Amor. Heu! quid egi? quid molitus?
Vultus iste fasuditus


page 344, image: s352

Est amantis, est decentis,
Elegantis, et faventis,
Occide me, concide me.
Meus huc reatus irae
Promeretur interire.
Susp. Invidia iaces?
INV. Suspicio taces?
Susp. Inv. Instrue laqueos, vincula stringe.
Fid. Amor, o Amor! o! geminum cerno.
Neque d scerno, quis sit amoris
Proprius vultus; quisve favoris
Proprius cultus.
Amor. Nunc cerno sraudem,
Quae tibi laudem
Frontis ademit.
Suspicio vultum finxit,
Et te nigrore tinxit.
Exigatur, atteratur.
Huc involate,
Et verberate.
Invid. Ego me gravibus subtraho plagis.
Am. Inn. Verberate, lancinate.
Susp. Abstinete, condolete,
Parcite.
AM. INN. FID. Scelesta!
Aulae moelesta,
Probis infesta!


page 345, image: s353

CATASTASIS. SCENA I.

Ottmari casum dolent Henrici filii: recensent eum Ernesto, qui dolorem simulat, spondetque operam suam ad Ottmarum liberandum.

HONORIUS. HELERIDUS. FERDINANDUS. ERNESTUS HON: OTtmare nimis infauste! quo scelerum ruis?
Aut quis fidele pectus in tantum nefas
Abduxit error.
HELF: Quomodo eversus Patris
Favor in furorem migrat? ut totum prius
Qui possidebas Principis amorem, et finum
Unus tenebas gratiae ad crudam necem
Repente condemneris, et tristi cadas
Cruenta fato victima? Et nihil tuae
Prodesse causae matris affectus potest?
FERD: Hic ego latentis grande molimen doli
Reorsubesse. Forte confictum nefas,
Calumniaeque pondus immane ad patris
Pervenit aures. Pessimus hic aulae est stylus
Odere multi quem colit Princeps: favor
Collatus uniest plurium offensa Invido
Sequens priorem semper aspectu videt.
Hinc fraus dolique, et mille succedunt sibi
Artes noc endi, ficta quas cudit fides,
Ut inn??utem ducatin casses fidem.


page 346, image: s354

At quis sit ille proditor, si quae mihi
Indicia nosse detur, hac illi manu,
Hoc ense textos pectore evellam dolos,
Suamque adempto sanguine explebo sitim.
HELF: Ernestus ecce commodum huc infert gradum:
Forte ille lucem febus obscuris dabit.
HON: Erneste, num, quis casus Ottmarum premat,
Tuas ad aures venit?
ERN: Ottmarum? meae
Precium salutis? unicam sortis meae
Basin? quis, oro, casus inopinus rotat?
HELF: Trahitur cruentam Principis iussu ad necem.
ERN: Certumne credam?
FERD: Nullus est dubio locus.
ERN: Et quo fidele pectus, erectum, pium,
Omnisque fraudis incapax potuit manus
Contaminare scelere?
HON: Pretiosum annulum
Rapuisse furto dicitur. Si quae tibi
Scintilla amoris Principem in tuum est super,
Siquid meremur Principis proles, tuum
Huc omne robur verte, ut Ottmarus necis
Rictu expeditus, liberas auras trahat.
FERD: HOC vinculatum matris affectum feres.
ERN: Mora nulla studia nostra retinebit. Volo,
Artes per omnes Principis ut animum occupem,
Vestrum volanti calcar imperium admovet.
FERD: Alterna nobis vincula iniicies: vola.
ERN: Factum putate, quidquid Ernestus valet.
Abiere: lusi nempe simulate fide.
Simulare scire, primus ad magna est gradus:
Hanc quisquis artem nescit, optatum sui
Nunquam ille vota cordis ad finem trahet.


page 347, image: s355

Adeamus ergo Principem, motus prius
Quam se refringat aestus, et sidat furor.
Addamus ignes ignibus, facibus saces.

SCENA II.

Idda in Odaeo inter preces solacium ab Angelo accipit.

IDDA. ANGELUS. IDD: VNica voluptas cordis. o Numen, mei!
Unum levamen mentis afflictae Deus!
Quae me procella verberet, quo sit loco
Mea fama, nonsti. Probranon fugio: tui
Quin illa amore diligo, et gravibus premi
Opto flagellis: quandote plebis iocis,
Ludibriis, opprobriis, calumniis,
Sannisque lusum specto, et assixum trabi,
totoque lacerum corpore extremis agi
Video dolorum fluctibus. Chara o mihi
tormenta adeste: adeste supplicia, hactenus
Tentata nulli: vosque non una nece
Armata fata, scindite hoc cor; hoc caput
Truncate collo, evellite has venas, fibris
His evocate sanguinis guttam ultimam,
Meretur istud, ille, me laetam pati,
Pro me cruentae victimam qui te prior
Morti immolavit.
ANG: Numini o multum tuo
Dilecta sponsa, spineum hoc sertum accipe:
Hoc te coronat ille, qui spinis prius
Pro te involutus verticem, sponsam sibi
Te voluit esse. Quaelibet spina hic sui


page 348, image: s356

Amoris arrha [(printer); sic: arha] est: quaelibet pungit; tamen
Quaelibet amorem pectori infigit magie,
Similemque sponso reddit. At si quae dolet.
Animum in beatas tolle Divorum plagas.
Hic spina demum floret in amatas rolas,
Duramque sortem sorte meliori beat.

SCENA III.

Henricus amorem inter furoremque luctatus, tandem persuasione Ernesti et Longini fulminat sententiam in Iddam, ut ex turri praecipitetur.

HENRICUS. LONGINUS. ERNESTUS. CAMILLUS. HENR: ORcus solutus vinculis tota mihi
Incumbit Ira; exulcerat pectus, vorat
Animi medullas. Idda tam sanctum mei
Prodidit honorem nominis! Nempe haec Dei
Iurata cultrix, vera virtutum Charis,
Et flos pudoris! Illa, cui prudens sinum
Animus honestat, gratiae quam omnes colunt,
Quam semper in me fidus et constans amor
Commendat; illa potuit (o vulnus grave!)
Et voluit illa coniugitantam suo
Inurere notam? quemque debebat mihi
Fidem ac amorem, pectori Ottmari sacrat!
Quid otios a torpet hoc ferrum manu,
Differtque gratam victimam infernis dare
Monstris vorandam [(printer); sic: vorandum] ! si quis est fidus mihi,


page 349, image: s357

Meoque honori laude non ficta studet,
Ite, ite, ferro et igne sceleratam sinu
Evellite animam, quae suo Ortmaro comes
Inquinet Avernum, et turpe adulterium stygis
Non mitiganda penset aeternum nece.
Sed pulsat animum rursus, an vera? an dolis
Vestita pietas: quasque concepi prius
Iusti furoris, frigida aspergit faces.
Anima pudica, pectus innocuum, mea
Unica voluptas, candidae mentis nitor,
Pietasque amica Numini, exemplar boni,
Morumque norma, coniugi constans amor,
Ah! noluit, nec potuit immane hoc nesas
Vel mente designare. Quid ad istud mei
Existimatis, sensa quae vestris sedent
Animis amici?
ERN: Mente, quo Princeps ruis!
Tuo Sophisma lumini illudit? Potest
Contacta manibus veritas aliqua tegi
Illusione: Cuius a collo annulus
Dependet Iddae? nonne vidisti? et fidem,
Virtutem, amorem feminae instabilis sibi
Constare credis?
HEN: Pereat infelixrea,
Immunda mulier Proditus diros eat
Amor infurores; seque in horrendos magis
Inflammet ignes.
CAM: Pauculis mentem applica
Serene Princeps vocibus, ne honor tuus,
Ne stirps, status que totus in praeceps ruat.
HEN: Eloquere. Quamvis aspide severum mihi
Animum furores toxicent, nondum tamen
Aure venenant,
CAM: Causa, quae humanos trahit


page 350, image: s358

Volvitque casus saepesub densa latet
Occulta nube; quodque monstrosi exhibet
Scelerie figuram, rande virtutis tegit
Decus latentis. Gemma in Ottmari sinu
Reperta, crimen arguit, sed non probat.
Perd; illa potuit, postque in Ottmari manus
Venire casu: potuit, et furto eripi
Rapace ab ungue; deinde vi precii suum
Mutare Dominum. Argueresi fas est scelus,
Punire fed non decet inauditum reum.
Neque credo castae mentis intactas nives
Momento in uno Veneris ablisse in faces.
ERN: Momento in uno? flamma iam serpsit diu.
CAM: Occulta semper?
ERN: Feminae occultas
Velare fraudes.
CAM: Solus Ernestus videt,
Quod latuit omnes.
ERN: Pluribus patuit dolus. sciunt
CAM: Cui unquam in Idda incendii tanti levis
Scintrlla vifa est?
ERN: Quis quis Ottmarum tegi
Iddae favore vidit hic vidit quoque
Non abditas amoris inhonesti notas.
CAM: Virtuti amorem reddidit.
LONG: Vultus color,
Amoena species, spiritus promptus, ioci
Oculorum, et oris risus. et gestus levis,
Virtus vocentur: Ista in Ottmaro micat,
Et amatur Iddae. Testis est saepe acrior
Ottmari in ora fixus oculorum lepor:
Quin visa totam laudibus amantis sui
Linguam obligasse. Quidquid Ottmaro placet
Probatur Iddae. Ottmarus arcanae regit
Consilia mentis: huius in nutus fluit


page 351, image: s359

Iddae voluntas, cuius, ubi votum potest,
Opere antevertit: denique et gemmam sui
Aeternam [(printer); sic: Alternam] amoris tesseram Ortmaro dedit,
Suique dominum cordis Ottmatum facit.
CAM: Modesta virtus iuvenis.
HEN: Ostandem preme:
Nolo Patronum audire convictae reae.
Vade hinc Uberte, celia qua turris caput
Sublime tollit, coniugem huc, iam non meam,
Sed adulterinum viperae partum, rape,
Statimque turris vertice in praeceps age.

SCENA IV.

Lacrimantes filii exponunt Matri furorem patris: quod nuntium illa constante animo excipit.

IDDA. HONORIUS, HELFRIDUS. FERDINANDUS. IDD: TUo obligata Numini amplector tuas
O Christe spinas.
HON: Mater!
HELF: O suavis mei
Pupilla vultus!
IDD: Filii, munus mihi
concessum ab astris, quosque plus vita mea
Diligo: quid oculis lachrimas ciet, et genas
Madore inundat?
HON: Genitor, heu! quanto fremit
Furoris igne? quantasuccensis alit
Fulmina medullis?
FERD: Aestuat totus tui
Siti cruoris; quasque lunato genu
Dedimus. severa fronte reiecit preces.
IDD: Dilecta proles, quando iam terris nihil
Sperare fas est, astra spectemus poli,
Patriamque nostram, tuta qua figi potest
Anchora salutis; nulla quo terrae valet


page 352, image: s360

Pertingere umbra mortis, aut sceleris vapor.
FERD: Dolore mens oppressa non usquam valet
Aliud videre, quam quod in pectus iacit
Acuta tela.
HELF: Filios mater tuos
Diffluere lacrimis patere, cor ipsum quibus
Liquatur; et per lacrimas tantae dari
Ultima parenti obsequia.
IDD: Per vestras mihi
Lacrimas liquatur pectus, ac una fluit
Calida per oculos anima. Non ullae tamen
Nebulae serenum cordis extinguunt. Fluit
Perora rivus, oculus obversus polo
Aciem irretortam Numini affixam tenet.

SCENA V.

Ubertus Capitaneus, Henrici iussu denuntiat Iddae mortem: id nuntium illa intrepide excipit: dumque eam parat vincire Capitaneus, filii in eius defensionem arma corripiunt.

IIDEM. UBERTUS CAPITANEUS. UBERT: SErena Princeps, parce, si sortis tibi
Adsum sinistrae nuncius. Quae me meo
Fides ligavit Principi, officium iubet
Tragicum subire. Mente, qua duros soles
Tolerare casus, fulmen extremum excipe.
In te mariti Principis acerbus furor
Decreta morais sanxit, et mandatream
Inhonesti amoris (illius verbis loquor)
De turris alto vertice in praeceps agi.
IDD: Innocua sceleris, teste, qui abstrusos vides


page 353, image: s361

Animi recessus, quamlibet durum ac atrox,
Revereor omne Principis iustum mei,
Nec metuo inire mortis inhonorae vias;
Solum imputati criminis labem horreo.
Spargamus ergo sanguinem, et scopuli meo
Cruore tinctinominis nostri impiam
Labem loquantur: sera posteritas tamen
Sciet innocentem; quique spargetur cruor,
Ad pulchra pandet sidera albentem viam,
Meaeque constans testis, atque index erit
Integritatis. Si mihi vitae dies
Henticus adimit, ductus errore id facit.
Parco, et tonantem supplici voto precor,
Ut quotquot annos dempserit vitae meae,
Totidem favore Caelitum addantur suae,
Illique semper candidi; semper pari
Votofluentes. Ecce sum tua in manu,
Mei parata coniugis iussu mori.
HON: Reflecte gressus.
FERD: Amove innocua manus
A matre: Nati brachio stabit salus
Desensa matris.
UBERT: Quid reus merui! Patris
Mandata perago. Mucro, quem contra vibras,
Petit parentem.
HELF: Patris errorem petit.
Quamvis furore percitus matri imperet
Stamen recidi; protegi innocuam tamen
Idem requirit: Ratio quod sequimur, iubet,
Quod mandat, ira.
IDD: Tollite hinc ferri minas,
Aeque parenti iniurii, ac matri impii.
In vestra damna servit hic mucro; nihil
Meam in salutem. Mc Dei nutus vocat.


page 354, image: s362

Valete nati.
FERD: Fulmen hoc ferri, cave,
Aptum ferire, et brachium in plagam grave.
Si pergis ultra, Principis prolem tui
Iustas in iras cogis.
HON: Haeredes tui
Reverere domini.
UBERT: Vereor et pronus colo:
Sed iussa cogunt patris, et servurn simul,
Simulque natos obligant.
HON: Nihil moror
Tua documenta: a matre detorque gradum.

SCENA VI.

Supervenit Henricus: filios sui decreti executionem remorantes increpat: mollitur nonnihil verbis Iddae; sed demum rursum exasperatus, mandat eam illico de turri praecipitari.

HENRICUS, ET IIDEM QUI SUPRA. HENR: QUid lenta nostros sustinet iussus mora?
UBERT: Causam morarum cernis. Hinc atque hinc micant
In me mucrones.
HEN: Dedecus nati patris
Adulteraeque matris obscaenum genus?
Et vos rebelles Principi? patri? mihi?
O probra mundi! Filii patri dabunt
Per arma legem?
HON: Niltuo hic agimus probro;
Sed protegendae impendimus matri manum.
HEN: Hoc est honori dedecus apertum meo.
HELF: Et vita honori servit, et ferum tuo.
HEN: Infamiam defendit, et calcat patrem.
FERD: Brevem statutae quaerimus poenae moram.
HEN: Longam dolori quaeritis poenam meo.


page 355, image: s363

HON: Patri obsecundo; pono, quod strinxi manu
Amante, ferrum. Quod manu prohibes agi,
Ago nunc fluente lacrima.
HELF: Ferrotua
Si sauciantur viscera, haec sanent preces.
HEN: Et planctus iste chalybe me offendit [(printer); sic: ostendit] magis.
HELF: Pro capite matris lacrima nati fluunt.
HEN: Matrinefandae filii ae quales student.
FERD: Te chare genitor, aspice innatis tuis.
HEN: Iddam scelestam in filiis cerno suis.
HELF: Simul ergo matrem et filios morti immola.
HEN: Removete genibus improbae matris satum.
At tu scelesta, perfida marito, mei
Oblita honoris, generis et stirpis tuae,
Iurisque coniugalis, et fidei, et Dei,
I, quaere Averni lacubus Ottmarum, et refer,
Huc te venire, ut annuli penses vicem.
Non aliud illi munus acceptum est magis.
IDD: Obtemperavi viva, nec moriens quoque
Tuo reluctor nutui. Fui, ac ero,
Licet usque nolis, Idda tua; tu haeres meae
Integritatis.
HEN: Integrisiquid fuit,
Ad ima tecum defer Acherontis vada,
Sed heu! Probrorum, infamiae, et turpis notae
Relinquor haeres!
IDD: Lucis, o Numen! tuae
Infunde radium Coniugi, et lusae dolos
Umbrasque mentis disiice; at crudae necis
Tormenta, labem nominis, et infamiam
Mihi reserva.
HEN: Meruit hoc vitae tuae
Nefanda series.
HEN: Rapite sceleratam magam.
IDD: Servate Superi coniugem! Princeps vale.


page 356, image: s364

Olim beatos inter astrorum choros,
Ubi veritati, nubis immuni, patent
Omnis, pudici pectoris candor, fides,
Amorque coniugalis, et vitaeinnocens
Tenor patebit, tuque gaudebis tuam
Iddam innocentem mortuam.
HEN: In varias abit
Animus procellas; iamque violentus fluit
In ora fletus. Dedecus cerno meum,
Oculusque gaudet cernere: in pectus gravem
Exercet iram vulnus, et placet dolor.
IDD: Valeto Princeps; obviae aspectum necis
Nihil expavesco: me tuus solum dolor
Affligit. O qui caelitum pascis choros
Torrente mellis, sanguinem meum in sacrum
Converte rorem gratiae, cuius fluor
Dulcore amaras coniugis fibras riget,
Omnemque acerbo pectore dolorem levet.
HEN: Quid agimus anime? serpit in venis calor
Sinceri amoris, perque mollitos sinus
Vagus, benignas rursus accendit faces.
Quod odi, amare cogor: ad mortem urgeo,
Quod vivere velim. Durus o sortis rigor!
Iniussa ab oculis lacrima in vultum cadit.
IDD: Abscedo iussa; parte sed magna mei
Remaneo tecum in filiis: illos sinu
Collige paterno, ut orphani matre, a tuis
Geminum medullis, patris ac matris simul
Bibantamorem.
HEN: Haec labra divini fluunt
Torrente mellis, cuius illimis ruit
Impetus in imas pectoris acerbi fibras.


page 357, image: s365

Quid fatue memoras? perdis et mentem, et facem
Rationis? Annon dulce Sirenis melos
Advertis esse verba, quae illapsa auribus
Furantur animum? Nominis famam, fidem,
Honorem, amoris vinculum, et quidquid fuit
Tibi pretiosum sustulit; iamque impio
Incantat animum toxico, et demens, iners,
Lentus, supinus ambigis? nec dum grave
Desaeviente dextera fulmen vibras?
Imbelle pectus, ira feminea, furor
Infante dignus! rapite sceleratum caput,
Turrisque ab alto culmine in pra ceps date,
Sic scelera poscunt, ratio sic iuris iubet.
IDD: Meus at perenni vinculo obstrictus tibi
Amor precatur voce suprema, vale.
CHORVS. Providentia divina liberat Innocentiam ex manibus Invidiae, Ambitionis, Furoris et Suspicionis, et ad currum triumphalem invitat. INNOCENTIA. PROVIDENTIA. INVIDIA. AMBITIO SUSPICIO FUROR.

Provid. INnocentis Virgo mentis,
Mater alma puritatis,
Vena munda Sancutatis,
Ubi vagaris?
Ubi moraris?
Innoc. Livor, Ambitio,
Ira, Suspicio,


page 358, image: s366

Me vinciunt catenis,
Adiudicantque poenis.
Fur. Amb. Susp. Inv. Non praevalebis, non evolabis,
Iam derumebis, iam vapulabis.
Provid. Non tolerabo; tela vibrabo,
Monstra fugabo.
Fur. Amb. Susp. Iov. Non praevalebis, etc. ut sup.
Provid. Ite sagittae, monstra ferite:
Vulnerate, concremate.
Provid. Sunt perculsa, sunt fugata,
Sunt depulsa, sunt cremata
Monstra sontis
Acherontis.
Age mentis innocentis
Mater alma,
Ecce palma,
Meis favoribus
Destinata,
Tuis honoribus
Praeparata.
Ades clecta, veni dilecta.
Innoc. O Providentia,
Quo Innocentia
Per te vocatur,
Per te citatur?
Quo tenditardor,
Venire tardor
Mole corporis gravante,
Mente quamvis aestuante.
Provid. Ego iuvabo,
Ego levabo


page 359, image: s367

O Innocens Virago,
O Numinis propago,
Mecum veni ad triumphos,
Triumphus Innocentiae
Est cura Providentiae.
Innoc. Explico velum,
Involo caelum,
Vocantibus can loribus,
Ferentibus favoribus.
Prov. Inn. Hinc avolant dolores,
Huc advolant fayores:
Hic laeta roseta,
Hic vita beata,
Hic festa quieta,
Hic quies amata.
Hinc exulant furores,
Hic aestuant amores:
Hic aura serena,
Hic diva perenns,
Hic cordis catena,
Hic diva perenna.


page 360, image: s368

CATASTROPHE. SCENA I.

Dum Henricus Ernesti fidelitatem commendat, eique hoc nomine honores decernit, advolat Philinder, ex quo intelligit raptum a corvo annulum, ut iste ex Arsacio audiverat: adicit Attulphus eundem annulum ab Ottmaro repertum in nido. Vocatur Arsacius: expeditur Attulphus, ut Iddae mortem suspendat.

HENRICUS. PHILINDER. ATTULPHUS. ARSACIUS. HEN: TAndem rebellis occidit, et audax caput
Perfidia posuit, Erigat sese fides,
Et digna meritis praemia Ernestus ferat:
Hic prima signa incendii, et sceleris notas
Primus retexit: primus Ottmari quoque
Referat honores, gratiam, gradum ac opes.
PHIL: Serene Princeps, praepete huc cursu feror
Tuum ante vultum: casus huc urget gravis,
Nec cogitatus, quique praesentis mali
Omnem favillam supprimat.
HEN: Nota est mihi
Fides Philindri. Fare, quod tandem est malum.
PHIL: Gemina hora nondum fluxit, hoc ipso loco
Stetit stupenti similis, et fixis solo
Arsa cius oculis; grande quivid visus mihi
Volvere profunda mente. Spectatus stupor


page 361, image: s369

Et me stupore attonuit. Hinc precio, et prece
Eruere tento, mente quid volvat: preces,
Preciumque spernit: insto promissis: fidem
Expolcit, et silentium: iuro fidem,
Silentiumque. At ille, quis demum stupor
Sit mentis, aperit. Audies, cui vix fi lem
Adhibebis, inquit: Magna, sed pennis nigra
Rostroque volucris Solis ad primas faces
Iddae in fenestra constitit, cuius micans
In ore gemma Cynthio ardenti pares
Vibrabat ignes. Illa ubi Soli diu
Collusit, ala remige in apertum aera
Se librat, inque susiles aureas procul
Delata, tandem evanuit, et umbris tegi
Visa est propinqui nemoris. Haec farus mihi,
Adiecit: Ista Ernestus ubi genitor meus
Audivit, alto iussit abscondi sinu,
Nec pandere ulli; et addidit iussis minas.
HEN: Undique timendus Principi est semper dolus:
Aula est theatrum fraudibus plenum. Iube interim
Arsacium adesse, ut eruam veri notas.
PHIL: Quod imperasti, accelero; at Attulphum
Audire placeat; quaeque narravi doli
Indicia, maius lumen accipient.
HEN: Abi
Properante gressu. Certus Attulphus mei
Favoris esto: loquere.
ATTUL: Quod mandas, ago;
Nec aliud ore profero, quam quod meus
Spectavit oculus. In nemora abivi comes.
Ottmaro: at ille fervido dum se in feras
Calore fundit, arboris subter comas
Nidum latentem intueor. Ottmarus calens


page 362, image: s370

Amore praedae plumeae in quercum salit,
Calidoque nido protrahit gemmam, aureo
Radiantem in annulo. Haesit attonitus novae
Stupore praedae, quisquis adstabat loco.
Dubitabat oculus, suasit attactus tamen
Veram esse gemmam. Casus hinc totus liquet,
Reconditusque panditur, Princeps, dolus.
Spectata volucris fi io Einesti, suo
Nido micantis annuli praedam intulit,
Quae visa Solis aemulam lucem dare,
Autstella puero credita est
HEN: Quantus dolus
Animum in sinistros mentis affectus tulit!
Camille propera, Coniugis mortem meo
Suspende iussu.
ATTUL: Quodque maiori fice
Rem convo utam firmat, Ottmarus tuae
Gemmam parabat coniugi donum, tuis
Dandumsub oculi: auctor Ernestus sinu
Suasit recondi potius, et dono moram
Dari offerendo.

SCENA II.

Adducitur Arsacius, ex quo per minas Henricus totam rei veritatem extorquet. Unde Henricus in Ernestum rei auctorem furit.

HENRICUS. ARSACIUS, PHILINDER, PHIL: v - v - - -. Parui dictis tuis,
Serene Princeps, iussus Arsacius idest.
HEN: Hic pande, quidquie Arsaci est visum tibi,


page 363, image: s371

Quidquid parenti est creditum.
ARS: Princeps, nihil
Subit memoriam.
HEN: Territae fiontis color
Mendacis oris verba larvata arguit.
ARS: Excutio mentis angulos omnes; nihil
Occurrit animo.
HEN: Cruda tormenta eruent,
Quod fraude celas. Si flagra, ac ipsam necem
Vis experiri, pesge, sceleratum ciput,
Quae scis, negare. Verbera huc fidae manus
Famulae expeditae.
ARS: Quae iubes pandi?
HEN: Omnia
Quae credidisti plurima evictus prece
Tuo Philindro.
ARS: At vetuit edici pater.
HEN: Et te, et parentem calidus hic ferri rigor,
Vel flamma verum coget effari.
ARS: Omnia
Narrabo Princeps: parce verberibus, Apex
Qua turris altae nubibus sese inserit,
Nidos sequebar mane, cum Phoebus dicm
Inferret astris: inde spectanti tuae
Iddae in fenestram visa radiosum meis
Infundere oculis stella sulgorem, et face
Praestinguere aciem; qualis ex speculo redit
Ardente Sole. Scilicet grandem et nigram
Observo volucrem, cuius ex rostro micat
Nescio quis ignis: illa dum versat caput
Et huc et illuc; visus ex rostro simul
Et huc et illuc radius evolvi, et pari
Solem aemulari lumine. At postquam diu
Obversa Soli lusit, elatis volat
Pennis in auras: seque demittens, ubi
Propinqua silva quercinas umbras agit,
Desiit videri. Genitor hoc credi sibi
Poposcit, et mox vetuit adiectis minis


page 364, image: s372

Ultra retexi nemini: at demens ego
Rursus Philindro prodidi.
HEN: Erneste! ah scelus?
Et Architecte fraudis, et grandis faber
Invise culpae! quin ego impreslum tuo
Immergo chalybem pectori, et turpem ad styga
Animam relego? fed, quid auctorem doli
Frustra requiro? Prima servandae mihi
Sit cura amatae Coniugis: celerem gradum
Admoveo turri, ut coniugem solvam nece,
Pronamque veniam sceleris admissi precer.

SCENA III.

Intervenit Camillus: refert Iddam iam esse praecipitatam. Deplorat Henricus suum errorem, et properat ad turrim cadaver quaesiturus.

CAMILLUS. HENRICUS. CAM: SEmel interempta vita revocari nequitt
Seri doloris nullus est fructus. Iacet
Tua Idda, ab apice turris in praeceps data,
Suoque crimen sanguine insculpsit petrae.
HEN: Heu! quale vulnus pectori effosto imprimis?
Idda est perempta? et victima furoris mei.
Sed pura, sceleris innocens, nullo nives
Casti pudoris erimine notata, occidit!
O silice caesum pectus Henrici? o nimis
Insaniente facinus admissum manu!
O furda ad omnes cordis intacti preces,
Omnesque lacrimas auris! I tandem, tuae
Crudelitatis collige maniplos. Reo


page 365, image: s373

Quis vel rigerrtes marmore obductus sibras
Scythes, vel antris natus Haemoniis Geta
Aurem negavit: solus ego potui hoc nesas.
Solus patravi, durior et urso et tigre,
Totaque barbarie Africae ac Haemi feris.
Ego rogantem reppuli, ego surdus silex
Voces precantis praescidi, oppressi, obrui:
Ego innocentem perdidi. Huc ferrum, faces,
Tormenta, caeli fulmina atque umbra stygis,
Eumenides omnes, omnis Acherontis furor,
In metonate; perdite innocuo caput
Conts minatum sanguine; hoc pectu; modis
Mille laserate; vellite has duro fibras
Adamante rigidas; istud e medio sinu
Cor excavate; meque, ne quidquam mei
Terrae supersit, ultimam in abyssum stygis,
Adima lethes antra praecipitem date;
Quae iacio demens vota? quod sulte precor?
Nihil perisse iuverit. Vivam meo
Sceleri superstes; quoque non aliud queam
Peius precari, tortor aeternus mihi
Crudelitate incumbat aeterna dolor:
Hoc me iuvabit unicum; amissi boni
Quaerere reliquias; corpus extinctum meo
Fleturigare, adsternere recurvum genu;
Veniam precari: nec oculis riguas prius
Prohibere lacrimas, quam illa per lacrimas suas
Anima in cadaver coniugis tota effluat.


page 366, image: s374

SCENA IV.

Ernestus et Longinus advertentes suas iam patere fraudes se mutuo culpant. Ernestus Longinum occidit, et abit, ut se de turri praecipitet.

ERNESTUS. LONGINUS. ERN: HAec me manebant fata! crudelis dies!
O patricida o carnifex patris puer!
LONG: Auctore puero quisquis aggi editur scelus,
Auctore puero proditur.
ERN: Non est puer
Auctor prementis turbinis: tu me trahis
In hanc procellam.
LONG: Nam quid insanus furis!
ERN: In promerente
LONG: sponte patrasti hoc nefas.
ERN: Pandere parabam perditi adamantis modum.
LONG: Pandere licebat.
ERN: Ista nunc sero nimis:
Prius silere iusseras.
LONG: Poteras loqui.
ERN: Consilia sana credidi.
LONG: Et fuerant quoque
ERN: Eventus ista comprobat.
LONG: Pueri est scelus.
Qui cursum euntem prosperae sortis stitit.
ERN: Non inchoasse decuit hunc cursum prius.
LONG: Prior inchoasti.
ERN: Sistere volebam: tuo
Consilio adactus impuli.
LONG: Frustra est furor.
Quando instat ira Principis, et urget fugam.
ERN: Fugam? quid ista proderit? nimium procul
Sua tela librant Principes: nullus super
Meae saluti est angulsus Quin si suos
Princeps furores supprimat, vindex Deus
Pedem sequetur. Proditor fratris tui
Scelerate frater!
LONG: Frater, elogium hoc mihi!


page 367, image: s375

ERN: Aliud mereris? aliud infami dabo:
Odium Deorum, dede cus terrae, canis
Soboles trifaucis, spuma Avernalis lacus,
Vipera Acherontis.
LONG: Aut tace, aut isto caput
Elido ferro.
ERN: Pectoris crates prior
Infringo. Vade spiritum in Avernum evome,
Et saniora disce Plutoni loqui.
Nunc talionis poena me citat. Scelus
Huc me patratum adurget: Innocuus cruor
Huc stimulat Iddae.

SCENA V.

Dum Arsacius patrem quaerit, ut se fuga salvet, comparet ipse in turri. unde se pracipitem desperatus agit.

ARSACIUS. ERNESTUS. ARS: -- u v -- Genitor heu! quantus tibi
Incumbit irae turbo! non ullis satis
Tegere latebris. Genitor! o quote loco
Dabis videndum frlio infausto? Pater!
Ubicumque degis, eripe procellae caput.
ERN: Hinc est luendum, scelere quod sactum est meo.
ARS: Audio parentem,
ERN: Recidit in fabrum dolus:
Et in architectum culpa retrograda ruit
ARS: Pater!
ERN: Quis iste bubo?
ARS: Mi pater, fuge.
ERN: Ulula, nocentis viperae infamis satus.
ARS: Mi genitor instat Principis suror: fuge.
ERN: Nondum recedis buso Avernalis, stygis
Ebullientis spuma?
ARS: Migenitor tuum.


page 368, image: s376

Caput furori in victimam Princeps petit.
ERN: Habebit. Atris Phoebe violatum rege
Nubibus olympum, aut curribus pavidis retro
Cursum revolve: rictus Acherontis solo
Hiante pateat, meque sceleratum voret.
Retrogra da merito culpa, in Auctorem cadit-
ARS: Heu genitor! heu mi genitor! Infelix pater!

SCENA VI.

Idda ad pedem turris emergit ex rupibus, et in solitudinem secessura mundo valedicit.

IDDA SOLA. IDD: ELusa mortis alea, atque animo metus
Excuffus omnis. Vivo (qui caeli est faver
In immerentem) vivo decreto necis
Adhuc superstes. Numani grates tuo
Quas pender Idda Christe? quod superesi mei.
Totum est olympi. Sum tua, o Numen! tuae
Me dextra tenuit turre labentem, aera
Ut visa fuerim nube sulcare, et scabrae
Allisa rupi fixerim innocuum pedem.
Quid nunc agendum? dedecus mundituli.
Ma culamque pulchri nominis, famae notam.
Probrumque mortis: gloriae at famulam suam
Caelum reservat: ergo post vivam Deo.
Ignara terrae. Christe, quem semper sinu
Amante fovi; cuius aspectu calor
Expergefecit pectus, atque imasiit
Amor in medullas; Christe te ego hoc scabrae


page 369, image: s377

Rupis theatro: forte si coniux sua
Te ab arce videat, dicet: innocua hic suum
Mea Idda fuditsa: guinem: et sensus pios
Admittet in cor. Quidquid est meum, ad tuos
Pedesrepono. Pompa, quae cingis caput,
Quae frontem honestas, colla quae circumfluis,
Quae pectus ornas, quaeque constringis manus,
Substerne precium Numini totum meo,
Nihil ego mecum coniugis ferosnihil
Quod sapiat aulam. Nemo in occulto tumet
Pompa ambiente. Nullus ubi spectat, satis
Est quisque pulcher. Pompa spectantes amat.
Proculinter alta nemora secedo, Deo
Mihique soli nota, ubi melior graves
Illustrat umbras radius, atque aer cavis:
Purior in antris spirat: hic vivam Deo,
Defuncta mundo, Coniugi, ac natis meis.
Hoc lapide memores gratiae inscribo notas:
Suo superstes lapsui e turris iugo
Hic Idda mundo moritur, ut vivat Deo.
Si forte Coniux ista post annos leget.
Errass: se dolebit, et multa eluet
Suum furorem lach yma. Patrii lares,
Aulae penates, filii, Coniux, opes,
Gleria et honores, fama, fortunae, ioci,
Tituli valete: ad nemora me Numen vocat.


page 370, image: s378

SCENA VII.

Henricus quaerit Iddam inter saxa ad pedem turris, neque invenit: unde agitur desperatione. Reperit relictum ab Idda Crucifixum, et legit inscriptos characteres, ex quibus eam vivere intelligit. Hinc iterum recreatur; et eam quaesitum abit.

HENRICUS. EIUS FILII. UBERTUS ARNOLDUS. HEN: QUa parte rupis Idda de turri ruit?
UBERT: Hac de fenestra cecidit; hoc faxum suo
Lapsu notavit.
HEN: Nullus hic sanguis rubet:
Hic Idda nulla nulla contriti iacet
Vel pars, vel umbra corporis. Forsan mei
Luctus Uberte praescius vivam mihi
Iddam reservas?
UBERT: Lopmine, praecipitem dedi.
Tua executus iussa.
HEN: Nil metue: meae,
Si vivit illa, gratiae munus feres.
UBERT: Cecidit, caputque subditae allisit petrae.
HEN: Sed quis vel unda sanguinis lavit notas!
Vel pius amica membra collegit?
UBERT: Iugo
Cecidisse certum est: reliqua me, Princeps, latent.
HEN: Quid ante fata? mente qua mortem tulit!
UBERT: Constante; paucis Numen affata: O Deus,
Tibi reddor, inquit, certa complexus tui,
Quem mihi pudici pectoris spondent nives
Purusque candor. Morior innocua: at placet
Mori innocentem: Tu prior mortem innocens
Iesu subisti. Coniugem meum tuo
Commendo amori. Vivat, abstergat sui.


page 371, image: s379

Erroris umbras: setibi, natos suos
Meosque reddat. Sanguis hoc adte meus
Clamabit: Irae coniugis parce o Deus!
Haec fata, siluit. Trepidus adstabam, tamen
Vici timorem iussibus adactus tuis,
Et praeparatae ad funus impulsum dedi.
Nisi quis ab asti is tulerit auxilrum, mori
Fuit necesse.
HEN: O innocens anima! meis
Odiis amorem reddis, atque irae pii
Ardoris igtrem, iniuriis preces. Ego
In te severi incendium Acherontis voco:
Tu mihi precaris gratiae nimbos polo.
Violata fed natura viindictam vocat:
Adeste nati, nuper affectu pio
Pro matre quae strinxistis in crudum patrem
Convertite arma. Quid patrem dico? stygis
Furiale monstrum, tigridem, pardum, ac hydrum
Anguem et draconem: meruit hoc diro nimis
Fervens veneno pectus Huc ferium date.
Mergite medullis, caedite, ac toto impetu
Laniate corpus. Quid pavet segnis manus?
Ipse ipse ferrum pectori immergo. Cade.
FERD: Resiste genitor.
HEN: Quis mihi ferrum rapit
Occide, tunde, perime, concide, obtere.
Lanier eodem, quo Idda laniata est loco.
ARN: Princeps furori parce violentae manus.
Hic aliquid Iddae est.
HEN: Quid? quid? o spolium meae
Iddae relictum! Christe! tu rapta mihi
Idda es superstes! Horror invadit fibras:
Heu! teneo sceleris vindicem; ultorem mei


page 372, image: s380

Iustum furoris.
HELF: Quid video? scriptus micar
Quis hic character? Genitor, en votumtenes.
Suo superstes la pfui e turris iugo
Hic Idda mundo moritur, ut vivat Deo.
HEN: Ergo superstes Idda? quo voto beor!
Suo superstes lapsui, etc. repetit secum.
Hic Idda mundo moritur. O felix dies!
Satis est. Superstes vivit. O nati mei,
Servi fideles, quisquis Henricum colit,
Ite, ite - pars qua iuvenis aslurgit dies,
Pars qua senescens occubat; et Iddam meam
Quaerite per umbras, antra, silvarum specus.
Per plana, perque devia. Is munus feret,
Qui primus Iddae tulerit inventae notas.
Quin ipse propero. Didicit exemplo meo
Mundus, quid irae fervor, atque errans dolo
Suspicio pssit; discat exemplo quoque
Quid restituta Coniugum possit fides.

EPILOGVS.

Supremum hostium in Innocentiam molimen; Suprema huius sub Providentiae divinae protectione de illis victoria et triumphus.

PROVIDENTIA. INNOCENTIA. FURORES. : FURORES. ARma movete,
Arma furores,
Bella ciete.
INNOCENT. Quae tuba bella sonat?
Quis fragor arma tonat


page 373, image: s381

Provid. Nondum silent furores,
Suprema lucta restat:
Caelum tibi favores,
Victoriamque praestat.
Furores. Arma movete.
Arma surores,
Bella ciere.
Innoc. Audio! cientur arma.
Prov. Ero tibi tuta parma.
Innoc. Te protegente stabo.
Prov. Ad arma te iuvabo.
Furor. Involate, fulminate,
Enecate, funerate.
Heu! heu! heu! etc.
Innoc. O Providentia!
Prov. O Innocentia!
Innoc. Mater amata!
Prov. Filia grata!
Innoc. Architecta faustitatis!
Prov. Prime flos beatitatis!
Innoc. Mater honoris!
Prov. Gnata laboris!
Innoc. Prima vena gratiarum!
Prov. Digna honore laurearum!
Innoc. Tuo favore Haec constitit victoria.
Prov. Tuo labore Haec constitit victoria.
Innoc. Tuo favore Haec est relata glotia.
Prov. Tuo labore Haec est relata gloria.
Prov. Huc in nexus,
In amplexus
Vocante Providentia


page 374, image: s382

Te confer Innocentia.
Flos honoris,
Gemma floris,
His illigare nexibus,
Quiesce in his amplexibus.
Innoc. Tua sum, tege me;
Tua sum, rege me.
Suspicio frustra ringeris,
In arma frustra accingeris;
In corde Providentiae
Est tegmen Innocentiae.
Viraque. Hoc disce, quisquis atra
Asorte detineris,
Ad gloriae Theatra
Amoena transfereris.
Invidia fingat,
Suspicio pingat
Calumnias, molimina,
Infamias et crimina;
Insons premetur,
Non opprimetur.
Tandem cadet severitas,
Et emicabit veritas.


page 375, image: s383

SEMIRAMIS. TRAGOEDIA.

ARGUMENTUM.

FLoruit Semiramis in Syria sub annum ante Christum natum 2200. educare a Symma Pastore Regio; Memnoni famoso belli Duci coniugio locata filios habuit Hydaspen et Hypaten. Hos educandos tradidit eidem Symmae Pastori: ipsa interim per varia bella secuta Memonnem, tandem in Asiam devenit, ubi Memnon supremus Belli Imperator a Nino Rege constitutus est, et Bactra expugnavit. Hic potissimum Semir amidis virtus se commendavit, quae castellum prima occupavit, unde postea in deditronem soacta sunt Bactra. Ut meritum huic virtuti praemium Ninus referret, decrevit Semir amidem in Asiae Reginam assumere, et Orontam neptem suam in sponsam Memnoni dare. Turbavit negotium epistola data ad alteram Semiramidem, siliam Bactrorum Regis, quae sub nomine et veste


page 376, image: s384

Dorili sui fratris tecta apud Ninum Regem obses tenebatur. Hinc credita Semir amis perfidiae rea condemnatur, ut hausto veneno tollatur e vita: quam ut liberaret Dorilus, manifestavit se esse illam Semir amidem, ad quam missum est venenum a Rege Bactrorum patre suo. Detecta innocentia Ninus denuo tentat aniumum Memnonis, ut sibi Coniugem cedat Semir amidem. Resistit diu Memnon; sed tandem minis in desper ationem actus, dimissa in fugam Coniuge seipsum occidit. Arbaces accusat huius caedis reos Semir amidem et Hydaspen, rursusque ad mortem condemnantur. Supervenit opportune Symma Pastor Regius cum Hypate altero Semiramidis filio. Recognoscunt se Mater et filii eo ipso tempore, quo illa ad supplicium trahebatur Significatur id Nino: superveniunt litterae apud Memnonem occisum repertae, quibus significat, quod seipsum occidat. Recognoscitur innocentia; et tandem Semiramis ad Regium Solium elevatur. Vide fundamentum Historicum apud Diodor. Siculum lib. 2.


page 377, image: s385

ACTVS I.

SCENA I.

Dorilus (sive tecta Semiramis Bactrorum Regis filia) queritur, quod tam diu de Patre suo novorum nihil accipiat, quam spe venturi nuntii solatur Berosus.

DORILUS. BEROSUS EIUS ARMIGER. DOR: IAm sexta Luna cornuum implevit sinum,
Exquo relicta patria externis ago
Ignota terris, quaque fortunapater,
Fraterque vivant, nescia, extremum procul
Reiecta mundi ad marginem, vidcor mihi
Neglecta, et exspes vivere, et tumulo pigrae
Oblivionis clausa, sine fratre, ac patre.
Sola, sine teste in ultimo mundo mori.
BER: Sola sine teste? Reipice: Berosus tuo
Assisto lateri: quaquete casus ferat,
Nunquam revellar.
DOR: Nota mibi pridem rua est
Fides Berose: quod tamen travius ferit
Animum dolentem, nuncio nullo statum
Doceorparentum Misera! quod scelus in meos
Facit nocentem? ut viverent illi, necis
Egotot peiiclis obvium obiecicaput:
Ego paterno sponre discessi lare,
Ego armasumpsi, nomen occului, meum
Sexum, genusque fiaude contexi pia:
Hosti ego relicta praeda victori, tuli


page 378, image: s386

Vincula, catenas, carcerem, exilium, et famem,
Et haec rependit filiae ingratus pater,
Frater sorori? O rarus interris amor
Purus, fidesque candida, et fraudum infcia.
Quam facile cadit ex mente, quod amicis semel
Abscessit oculis!
BER: Falleris: nulla est patris,
Fratrisve culpa: sed reor multo viam
Argo obsideri, semita ut nulla queat
A patre mittinuncius. Regum furor
Non dormit unquam; et quidquid occursu sua
Turbare possit vota, studiose cavet.
DOR: Unum hoc dolores mentis oppressae levat.
At nunsolutam carceris tetri specu,
Auraeque purae redditam turus queat
Nuncius adire, Cura sit quamvis vigil,
Non sic in omnem semitam effundi potest,
Quinaliqua amori pat eat ad notam via.
BER: Sedecce Regis aule: diverte hinc gradum,
Et ex larebris aure sollicita abditos
Venaresensus: forte quae nondum patent,
Locus hic aperiet.

SCENA II.

Ninus Rex dilaudat generosum Semiramidis animum, quo Bactra invasit. Farnabazus, Hydaspes, et Leander, pronuntiant Imperio dignam: Arbaces cum aliis damnat eius temeritatem.

NINUS. FARNABAZUS. HYDASPES. OSMANUS. NARBASSUS. LEANDER. ARBACES. GORBIAS.


page 379, image: s387

NIN: --vv- -vvv-- Martis invicti Duces,
Animaeque regni, vester ad bellum calor
Estnostra vita: publica Imperii quies
Vestra inquiete constat: in vestris mea
Portatur armis gloria Hinc mentem subit
Haec una cura, munere ut digno obviem
Vestro labori.
FAR: Munus est magnum, tuo
Laudari ab ore. Praemii si quae tamen
Te cura stringit, hac Semiramidem aspice,
Cuius calore noster accensus calor,
Virtute cuius Bactra submisso genu
Diadema adorant Regis, et posito impiae
Furore mentis, rursum in amplexus tuos
Se sponte fundunt.
NIN: Indolem Heroae probo
Sexu altiorem, cuius invicta manu
Se sceptra nostra porrigunt. Merces tamen
Quae digna tantae Amazoni dari queat?
Regem haesitantem vestra consilia iuvent.
Quid Farnabaze?
FAR: Multa confundit stupor,
Miransque veneror. Promptus ingenti vigor.
Ars expedita, vis manus, animi calor,
Providaque cura pectoris, nullo premi
Mensdocta casu, semper insistens rei,
Urgensque palmam fervor, excedunt fidem,
Ubinoster ardor cecidit, et lassae spei
Sucidit alas arduae molis labor,
Herois illa, ut fulmen excussum, ruit,
Unoque turres impetu afflixit solo.
Viamque aperuit: quodque non potuit labor
Vertentis anni, temporis spacio brevi


page 380, image: s388

Fastum superbae gentis oppressum tuo
Iuri subegit.
NARB: Nominis nostri decus,
Splendorque patriae, gloria Imperii potest
Merito vocari Nympha. Nam Bactris licet
Posuisse solis fraena [(printer); sic: fraenae] videatur, tamen
Victoriae huius fama, qua late patet
Orientis ora, terruit, quidquid fuit
REgi timendum; quodque tollebat caput
REbelle sceptris, subdere obsequiis tuis
Fasces coegit. Praemium si quod velis
Aequale merito reddere, hoc Princeps refer,
Ut amore supra ceteros unam colas.
Res est, amari a Principe, haud ullo satis
Aequanda precio.
LEAN: Me quoque attonitum tenet,
Quodsuperat hominem, facinus heroae manus.
Hinc si merenti praemium dignum paras,
Sapientis auro verticem cingi iube,
Sceptroque fortem dexteram ornari, ac tue
Lateri assidere [(printer); sic: assideri] Regis in solio. Hoc sua
Merita reposcunt; dignitas tua hoc petit.
ARB: Consilia saepe pessima dedere exitum
Rebus secundum, et optima cventu malo
Stetere saepe. Merita si quisquam putet
Facto aestimari posse, virtutcm facit
Sortis ministram, et arbitrum sanctae rei
Casum subornat. Mentis audacis furor,
Quamvis subactis hostibus palmam ferat,
Virtut:s omne perdit heroae decus,
Et est temeritas, laudis indignum genus,
Dignumque poena. Pectore audaci nimis,
Sine ratione, caeca, contra omnem probi.


page 381, image: s389

Mavortis artem, mente praecipiti, tui
Neminis honorem in grande discrimen tulit,
Totumque regnum in turbinem extremum impulit.
Sed hoste fracto vicit. Hoc casus fuit.
Si quis meretur praemium, casus ferat.
Huic mille acerrae thure Panchaeo ardeant,
Hunc mille clangant are vocali tubae.
Si quod mereri praemium tamen putes
Hanc temeritatem Amazonis; fuerit satis
Tulisse veniam erroris incauti. Hoc tuam
Probabit orbi gloriam: hinc ingens decus
Benignitatis aureae in Ninum fluet.
OSM: Vestigia sequor Arbacis. Si res fluant
Felice cursu, casui laudis nihil
Debetur. Una hanc gloriam virtus trahit,
Sueque regno exterminat, quidquid sapit
Casus favorem. Taceo, quis mentem mihi
Impulerit horror, quando nutantem aleam
Vidi Gradivi; quando permixtus sono
Clangentis aeris pulvis in caelos iit,
Et nube densa Martis involvit vitos.
Quodprona se victoria in nostras tamen
Partes reflexit, munus id magni Mithrae est.
Huic vota danda, et victimae; huic multo tholi
Colendi honore: cuius allapsu furor
Incautus ille feminae, et praeceps calor
Feliciorem rebus eentum tulit.
NIN: Consrlia vestra affectuum variam sequi
Viam videntur. Inde, quod amores iubent,
Velodia dictant, proditis. Hydaspes tuum
Evolve sensum.
HYD: Fictilis monstri est genus.


page 382, image: s390

Mars sine periclo. Semper affinem trahit
Bellum omne casum. Quaelibet victoria
Periculorum partus est. Hinc et sibi
Generosa mens in arduo sedem locat.
GORB: Sed quodvocamus arduum, perdit decus
Virtutis omne, quando prudentis caret.
Duce rationis.
HYD: Ille prudenti caret
Ratione, qui per hostium turmas ruit,
Et parte ab illa victor in palmam volat,
Qua non timebat hostis?
GORB: At praeceps tamen
Ubi pendet avibus pervia et ventis petra:
Ut sit temeritas carpere ascensu viam.
HYD: Ne sit temeritas, nobilis virtus facit.
GORB: Virtus, quae honorem Regis in praeceps agat.
HYD: Aliena per pericula effulget magis
Regale nomen.
GORB: Sed simul Regem trahit
Idem in periclum. Casus ubi vincit, perit
Virtutis aestimatio.
HYD: Vicit vigor
Generosus animi, ratio, consilium. et manus.
NIN: Paucis Hydaspes, pectoris sensum expiica.
HYD: Est digna sceptro, Regiis digna estnotis.
Sic riatio loquitur.
NIN: Sana consilia probo.

SCENA III.

Sua a Rege non probata contra Semiramidem consilia indignantur Arbaces et Osmanus; ac inde Semiramidi interitum moliuntur.

ARBACES. OSMANUS. ARB: HActenus ad ipsum Regiae mentis sinum
Clavestenebam: primus bic ictus mihi est


page 383, image: s391

Nimis insecundus; sensa quod reprobetmca,
Probet aliorum Osmane, quo recidet prior
In nos amantis Regis ac aulae favor?
OSM: Fortuna quo iam fracta retrudi solet.
ARB: Ergo superbae soeminae inflectam caput,
Curvoque turpe monstrum adorabo genu?
OSM: Huc pulsa tendit sortis infaustae rota.
ARB: Etper ruinam verticis nostrieriget
Suam illa sortem?
OSM: Huc ducitur Regis manu.
ARB: Sed non inultus Arbaces tanti nefas
Tolerabit ausi. Iuro Diis sacram stygem,
Radiesque Mithrae: non prius Phoebus diem
Tumulabit undis, quam Semiramidem suo
Natare videam sanguine, aut sortis gravi
Gemere sub ictu. Gratiae nondum mihi
Praeclusa penitus Regium ad pectus via,
Nec vis adempta est ingeni: fervent adhuc
In corde fraudes, qua licet, qua non licet,
Effulminandae in feminam.
OSM: Hoc poscit status
Conditio nostri. Vilis est animus, suum
Quicumque inulta spectat occasum manu.
Suoque sese patitur arceri gradu.
Vel vi, vel arte prima tempestas mali
Frangenda restat. Prima consilia, suam
Vim perdidere. Vicit affectus Ninum,
Aut de recente laurea exultans tumor
Rationis omne nubilo involvit iubar,
Ut toto amoris pondere in Nympham novam
Inclinet animum. Lentior fiet dolis
Amor iste nostris.
ARB: Prode, quid fraudis paras?


page 384, image: s392

OSM: Qui praeparatur, facile vim perdit dolus:
Est tutior, qui nascitur. Gestus. modum,
Nictusque cilii, verba, congressus decet
Nos aucupari: et inde sumemus rei
Nostrae venenum, quo Nini mentem frequens
Suspicio moveat. Credula est Regum fides,
Si suspicari didicit, atque animum tegit.

SCENA IV.

Semiramis intellectis iis, quae Osmanus et Arbaces contra ipsam Regi suggesserant, mittit Rosillum, ut eos ad duellum provocet. Detegit Hydaspi varios suae vitae casus, perditosque a se duos filios, quos curae pastoris Regis commiserat.

SEMIRAMIS. HYDASPES, ROSILLUS. SEM: ERgo latentem viperam, atque atrum sui
Cordis venenum Olmanus, ac una Arbaces
Vomuere in aures REgis, ac meum acribus
Fixere nomen spiculis?
HYD: Nil tam sacrum
Sanctumque, quod non invidi attentet procax
Temerare lingua. Quidquid est actum tuo
Ad Bactra Marte. quing id eluxit manu
Roboris, et animo spiritus, stultum vocant
Furorisaestum: calui adscribunt, tuo
Quod Marte et arte viceris.
SEM: Sed non diu
Livor triumphet. Ultio in nostra est manu,
Latcrisque ferro. Stultus an fuerit furor,
An ars, vigorque dexterae, hic lateris mei
Decernet ensis: quaeque ucsanitumet


page 385, image: s393

Spuma veneni lingua, condiscet loqui.
HYD: Et meus hic ensis ardet ultrici tuum
Reparare honorem verbere.
SEM: Rosille, hinc abi,
Meisque verbis publicos famae canes,
Vatiniani dentis haeredes. mei
Lupios honoris, publicum in campum vom
Ad singulare praelium. Si sunt viri.
Conserere tentent feminae inhonestam manum.
Ros. Quae poscis arma in praelium? fustes? sudes?
Agilesve fundas?
SEM: Arma quae nomenpetit
Ipsum duelli. Ros. Domina, si ferro petis
Deliberare, multa, quae timeas, habes.
SEM: Et quae? Ros. Timendum vulnus est. Etenim nimis
Aut pungit, aut nimis ferit.
SEM: Lurco, hinc abi,
Et iussa perage. Ros. Gratias puchro nimis
Rependo titulo; et propero mandatum exequi.
SEM: Amande Hydaspes, mentis excelsus tuae
Vigor, iuventae nobilis amoena indoles,
Et nomen ipsum, nescio, quodnam mihi
Insinuat animo nectar, atque alium obiicit
Memoriae Hydaspen, cuius affectus mihi
Cor pene marcet.
HYD: Alius an quisquam est super
Terris Hydaspes, monine et meo, et tuo
Amore dignus?
SEM: Filius meus heu! mea
Unica voluptas, unicum et vulnus meum.
HYD: Quis casus, aut quis sortis inamcenae suror
Impetit amatum germen
SEM: Heu! quintum fluit,
Ex quo recessi patriam, lustrum; et nihil
Meo de Hydaspe fama, de meo nihil


page 386, image: s394

Hypate loquitur. Interim, quae cor premit
Natos videndi cura, me pene enecat:
Quaeque solet aliis premere maerorem, mora,
Mihi exacerbat.
HYD: Fare, quae vis te domo,
Patria, parente, ac sobole divulsit? Iuvat
Quandoque amantes eloqui vota; et suos
Narrare amores, aliquid ambrosiae sapit.
SEM: Opulentus inter nemora me pastor diu
Aluit puellam, fovit, et patris vice
Moribus honestis imbuit; amoris viri
Fideique certa, parvulos illi meos
Dedi educandos, inde femineum latus
Succincta ferro, bella qua Martis magis
Fervere visa, Coniugi meo adlatus
Secuta Martem, dissitas patria plagas
Peregrina adivi, ignota, nec certi laris,
In campo aperto, frigido solum Iove
Defensa, fesso corpori nunquam, nisi
Tellurc nuda, dura concessa est quies.
Post multa demum, Bactra deventum est; ubi
Nini potentis arma constantem diu
Urbem premebant. Campus hic nostri fuit
Animi exerendi. Vicimus, et hosti inclitam
Rapuimus herbam; quodque post herbam solet.
Obsequia ab hoste tulimus, et honorem a Nino.
HYD: Quis inde casus filios egittuos?
SEM: Postquam relicta patria verti solum,
Bis Sol olympi baltheum exegit vagae
Cursu quadrigae, quando composito agmine
Vis barbarorum Persico erumpens solo


page 387, image: s395

Adiuta multis Armenum telis, plagam
Illam procella Martis invasit; face,
Ferroque strages edidit; natis patres,
Patribusque natos rapuit, et circum solum
Vastavit omne: ac inde quis casus meam
Sobolem rotarit, quive sit rerum status,
Audire nunquam licuit.
HYD: Humanae vices
Et me rotarunt, generis ignarum mei,
Patriae ac parentis. Unicum hoc mentis sinus
Tenues per umbras meminit, in primissolo
Quod raptus annis patrio, hostili levis
Fuerim rapina dexterae.
SEM: Sortis lumus
Uterque ludus. Illa nos pilas iacit,
Et si secundis cvehit rursum furens
Nos in secundis deprimit: favet, furit,
Iocosque miscet luctui, et luctum iocis.

SCENA V.

Ninus decernit ad regium Asiae solium Semiramidem elevare, et huius coniugi Memnoni Orontam suam Neptem desponsare. Curam ad hoc Memnonem flectendi committit Farnabazo.

NINUS. FARNABAZUS. GORBIAS. NARBASSUS. LEANDER. NIN: IAm quidquid inter Gangis ac Indi sinus
Regitimendum fuerat, edomitum iacet,
Pulchraque nobis gratia cingit comas
Oliva pacis. Ratio nunc poscit ftatus,
Ut dum quiescunt bellici motus foris,


page 388, image: s396

Domum vocentur studia, et imperiosuus
Statuatur haeres, nostra qui toto imbibat
Documenta corde, quique submota exteri
Martis procella, pace tranquilla regat.
Nec vestra me consilia, nec nutus Mithrae,
Qui sana per consilia se prodit, diu
Deliberare patitur. En pronus trahor
In vestra vota. Vos Semiramidem mihi
Dignam corona Regia, et honore Imperi
Pronunciastis. Mente discussi omnia.
Frons regia illi est, regius vultus color,
TRactus humerorum regius, sermo gravis,
Fecunda labra gratiis, blandus tenor,
Prudensque sensus, lingua consilii serax,
Erectus animus, fortis, et gravium capaz
Periculorum; nec minor dextrae vigor,
Cum causa poscit Illa, si vestris adhuc
Stat sensus idem mentibus, solium occupet,
Iubarque frontis regiae augustum ferat.
LEAN: Hanc providentis studia naturae tibi
Formant ad arma, ad regna, ad Imperii iubar,
Ad certa populi commoda. Argentum tibi
Aurumque, gemmas, sceptra, et opulenti maris
Tributa, studia civium, augustas opes
Et Libya, et Asia conferunt: tantaetamen
Virtutis opus, et gratiae exemplum nequit
Offerre mundus. Solus hanc regnis tuis,
Rexmagne Regum, destinat caeli favor,
GORB: Quam magna virtus frontis aspectu emicar,
Tuoque dignam reddit aspectu, graves


page 389, image: s397

Tam metuo sensus Memnonis, cui intimo
Inviscerata est pectori: hanc amat, hanc fovet,
Hac vivit, hac respirat, hanc unam colit.
Quod sic amatur, facile divelli nequit.
NIN: Magna metuendi est causa, quam prudens mihi
Dictabat animus: clipeus huic metui tamen
Mea neptis erit Oronta, quam iungam fide
Connubiali Memnoni atque illum gradu
Levabo honoris, Rege me solo ut minor
Emineat aliis, At Semiramidi sua
De parta ab hoste gloria merces etit
Sedere mecum regio excelsam thoro,
Parique sceptrum flectere augustum manu.
FAR: Ad huius apicem gloriae audaci neque
Speferre Memnon vota tentasset sua.
Hinc neque resistet; nec quod in votis tibi est.
Respuere poterit. Namque cum tantum decus
Bonis amatis eminet. palmam refert,
Omnemque gustum tollit alrerius boni.
GORB: Quo fertur, amor in coniugem, excedit modum,.
LEAN: Et quod reportat, praemium excedit medum.
GORB: Quodcumque amores eripit, refert sui
Odium ab amante.
LEAN: Praemium quando eminet,
Amor reprimitur.
GORB: Adhaeret uxori nimis.
FAR: Amor imperandi fixius mentem occupar.
GORB: Non quod iuvat,m sed quod placet amamus magis.
FAR: Ergo imperandi gustus arridet magis.
GORB: Si ratio ducat, non amor caecus trahat.
FAR: Accedet et necessitas.
GORB: Forte et necis
Accedet ictus ultimus.
FAR: Nemo occidit,


page 390, image: s398

Ne regnum adiret.
GORB: Coniuge amissa diem
Obiere multi,
FAR: Regia Hymenaeo novo
Dabitur puella.
GORB: Verus bas vices amor
Subire nescit.
FAR: VErus has vices amor
Subire discit, melius ut tencat bonum.
GORB: Si melius esse intelligat, et animifaces
Non opprimantur.
FAR: Quisque, si caecus, videt,
Quid ferat honoris Regiae neptis thorus.
GORB: Metuo; metuque languetoppre ssus spei
Vigor, laborque. Fateor, erecta estmihi
Animi voluntas; quique stat inenti calor,
Omnem subibit aleam, ut vincat, tamen
Quo vota magis adurgeo, hoc spero minus.
NAR: Nondum secundae contraho velum spei.
Semper beato fortis eventu Nini
Sterere vota: quando iamtantae rei
Nos cura versat, illa malefidum pedem
Non retro vertet. Regium ad thalamum trahi
A servitute, saltus est grandis: cui
Natura vires addit, obsequitur amor,
Ratio, et voluntas.
NIN: Ista fit curaetuae
Pars, Farnabaze, Memnonis mentem modis
Tentare amicis, vela quam in partem suus
Expandat animus: quoque permultum vales,
Linguae eloquentis nectare. in votum meum
Sensa dubitantis trahere. Quo Regem colis,
Affectus, et prudentia orantem regent.


page 391, image: s399

SCENA VI.

Intervenit Dorilus, et quod carcere solutus sit, Nino gratias refert.

IIDEM ET DORILUS. DOR: TEtro profundi carceris liber situ
Puraeque luci redditus, sacris genu
Advolvo pedibus, teque terrarum Deum,
Magnumque Numen Persiae, et Regum metum
Adoro pronus gratias reddo, capur
Devoveo, vitam dedico, totum ad tua
Obsequia sterno Dorilum.
NIN: O magnum decus
Tuique generis columen excelsum, manum
Agenibus aufer; teque in amplexus meos
Infunde potius. Ista quid collum innocens
Gravat catena? tolle, quod Regis pir
Offendit oculos.
DOR: Ista me vadem facit
Rei parentis.
NIN: Indoles sed te tua
Iubetire ferro liber um
DOR: Simo mei
No stringit ultra debitum patris, sine,
Sit haec catena symbolum affectus tui,
Quo stringis arcte Dorilum;
NIN: Vadem prius,
Ut iura poscunt, vinculis stringi: at tua
Virtus amicum fecit: hinc collo decet
Vincula revelli. Tollite extinctae notas
Culpae, et solutus Regis amplexus petar.
Sic poscit altus mentis erectae vigor,
Animusque purus, et Semiramidis preces.
DOR: Sortem iacentem Dorili augustus favor
Ad alta tollit, unde despecto procul


page 392, image: s400

Meam ipse sortem Hinc mille me nodis ligas,
Ut liber etiam vinculis vivam tuo
Amore vinctus. Deinde, si Semiramis
Post Bactra Marte excisa me vinxit, tenax
Quidem resolvit vinculum, at vinclo tamen
Tenaciore liberum rursus ligat.

SCENA VII.

Rosillus nomine Semiramidis provocat ad singulare certamen Arbacem et Osmanum; quo illi magis furunt in Semiramidem.

ROSILLUS. OSMANUS. ARBACES. ROS: AUdite folles turgidivento levi,
Cucurbitarum filii, mastae putres,
Peponumque capita, vile fungorum genus,
Canum nepotes, ore ventoso viri.
Vix voeminae animo, stridula crepita cula,
Audite: me Semiramis mittit: manus
Ad arma vestras poscit, et utrumque evocat
Adfingulare praelium. Si estis viri,
In hac arena garrulae linguaetropos,
Mendaciorum, dicere volebam, strophas;
Mucrone sustinete. Si istud non placet,
Estis, quod ante dixeram, fungi genus.
OSM: Quis insolentis iste legati tumor?
Aut quae temeritas est Semiramidis? furor,
An ira stulta feminae, an laudis sitis
Inflavit animum, ut audeat nostras manus,
Animumque in arma poscere?
ARB: Orara fides
Secura in aula! nostra consilia patent:


page 393, image: s401

Quae diximus, iam resciit: utrumque arguit
Mendacii, ac iniuriam ulcisei manu,
Audax, superba, et insolens mulier parat.
OSM: Iam nimis aperte viperae audacis tumet
Lethale virus, seque pestifero halitu
In damna nostra colligit; et, obicem nisi
Malo minanti ponimus, cursu fluet
Innos rapace roxicum, et certum trahet
In nostra lethum viscera
ARB: Et quid post ager
Visilla tabi, quando Ragali Nini
Favore crescet? Quantus hic turbo mali
Obiicitur oculis! quanta nondubiae necis
Species oberrat! Hydra, dum vivit, nocet;
Et ore pestem semper accenso vomit.
Flammam ergo, ferrum, toxicum, et quidquid nocens
Aut miscet herbis Colchus, aut stygiis solct
Undis in auras extrahi, ac sontes lacus
Moveamus una. Dummodo haec percat, Ityge
Tumulentur astra, et mundus emotus Crepet.
OSM: Aperta vis est vana, quando hostem tegit
Vis multa Martis, multus et Regis tavor.
Ubi vis vetatur, tutior fraudis via est.
Hac impetatur.
ARB: Unde tu metuis Nini
In hanc favores, inde spes melior fluit
Mihi in medullas. Namque praesagus boni
Animus futuri saepe taciturno mihi
Sermone loquitur. Quidquid est nimium, perit:
Suaque sese mole crescendo opprimit.


page 394, image: s402

SCENA VIII.

Semiramis exprobrat adversariis suam improbitatem et dicta, eosque ad duellum cogit.

SEMIRAMIS. ARBACES. OSMANUS. SEM: VOto obsecundat tempus, et servit locus.
O foeda labes sanguinis vestri, ac Avis
Indigna soboles! veneror in vobis patrum
Illustre nomen, sacta Maiorum, et genus,
Sed queis vel ipsi aspergitis probri notam,
Velipsa vos a stirpe degeneres probant.
ARB: Haec tu ministris Regiis?
SEM: Haec garrulis
Mendacibusque nominis nostri hostibus:
Queis lingua mordax serviit, nostram ut gravi
Famam feriret vulnere. At siest vir viris,
Quantusque linguae, tantus est animis vigor.
Probate ferro dicta. Mendaces voco,
Doli at chitectos, nominis nostricanes,
Vestraeque maculas stirpis, ac aulae probra,
Nisi dicta, iustus arbiter, firmet chalybs.
ARB: Nimis insolescit impotens mentis tumor,
Contraque iuris regulam impugnat sui
Consilia Regis. Singulos sensum suum
Ninus rogavit: liberedictum est. Quid hic
Est derogatum nomini? Tempus, locus,
Et consulendi munus insontes facit.
Insana sunt consilia, libertas ubi
Linguae negatur.
SEM: Stulta consilia voco
Ubiliber odiis aditus, ubi fervet calos


page 385, image: s403

Irae impotentis, livor ubi tutus potest,
Auctoritate Regia fultus, suas
Miscere fraudes, integrae famae decus
Lacerare dente, et regium pectus meris
Intoxicare viperis.
OSM: Praesente abis
Aquaestione. Quisque quod sensit, palam
Proferre iussus, libere dixit. Fides.
Sic nos, et ipsa veritas loqui docet.
SEM: Perfidia docuit, livor, ac odium, et furor.
OSM: In te superbi pectoris loquitur tumor.
SEM: In te est locutus Pluto, vel trifaux canis.
OSM: Fusus. colusque feminam decet: viri
Consilia tractent.
SEM: Stulta consilia virum
Prudens refellit mulier.
OSM: Hoc tibi arrogas.
SEM: Quod ius, quod astra. quodque naturae dedit
Munifrca dextra, tueor; et nulla mihi
Vipatiar adimi
OSM: Regiae offendis iubar
Auctoriatis. Ille, quod dictum est, sua
Ira improbavit.
ARB: Loqueris, ut stultae solent.
Abi ad mulieres, loquere, quas nugas voles.
SEM: Lingua silebo; at ense vobiscum loquar.
ARB: Nunquam hoc virilis ensis admittet probrum,
Ut praelietur feminae.
SEM: Virumvocar
Ad arma mulier,
ARB: Da viro virum aemulum.
SEM: Qui mctuis arma feminae. Si quid viri est
In corde vobis, anima sim animis sedet,
Audete mecum Marte colliso manum
Conferre, quodque vocesparsistis, pari
Firmare facto, Ad arma vos mulier vocat.


page 306, image: s404

Fit duellum cum Osmano, qui vulneratur.
OSM: Excedo arena victus. Hoc vulnus tuam
Virtutem adorat,
SEM: Arbaces, tecum mihi
Iam causa uperest: dirimat hanc litem chalybs,
ARB: Siste generosa femina, et victrix virum:
Arbaces in duello cadit, et vitam petit.
Vicisse sis contenta, quae grandis solet
Laus esse mentis.
SEM: Parco, dum linguae satis
Procacitatem nostra contrivit manus,


page 397, image: s405

ACTVS II.

SCENA I.

Farnabazus et Leander conantur persuadere Memoni, ut Semiramidem suam Coniugem cedat Nino, et in eius locum Orontam Regiam Neptem ducat: quod ipse constanter detrectat.

FARNABAZUS: MEMNON. LEANDER. FAR: NOn tam ferentis praepete obsequio pedis,
Quam concitantis gaudii impulsu huc feror,
Amande Menon. Gloriae excelsum ad gradum
Tibi sternit ather femitam, et amantis vocant
Regis favores.
MEM: Laetior vultus tenor,
Serenitasque frontis ad vivum exprimit
Synceritatem pectoris, qua me colis,
Animumque amicum
FAR: Regiae neptis tibi
Est nota species corporis, frontis decor,
Oris venustas, consili. capax sinus,
Prudensque sensus?
MEM: Visa ceu puro mihi
Radiare Phoebo; quaque geminorum iubar
Flexit oculorum, gemina stellantis poli
Sidera rotari.
FAR: Regius Orontam favor
Tibi destinavit, munus augustum, tuis
Aequale meritis: quodque maioris nota
In te est amoris, poscit ut fanguis suus
Inte, tuaeque posteros stirpis fluat.


page 398, image: s406

MEM: Fortuna nostra vilior tantos nequie
Carpere favores Regis. Hic honoris gradus
Non est honori, quando non merito venit,
Et incapaci: deinde non licet fidem
Solvere Hymenaei, quam Semiramidi dedi.
FAR: Solvisse, nullum est dedecus, quando tua
Fortuna surgit, et Semir amidem Ninus
Ad sceptra tollit. Gloriae hoc punctum aspice:
Affinitate Regium attinges iubar,
Tuamque iura Regia in prolem trahes.
LEAN: Quid dubius haet es? nube quid maesta tegis
Frontis ferenum? Mitis in tuum fluit
Fortuna votum; et capere felicem sinu
Beatitatem metuis? Infelix nimis,
Si dum beatus esse tam facile potes,
Beatitatis ipse tibi claudis viam.
MEM: Sublime honoris illud augusti iugum,
Ad quod vocante gratia Regis trahor,
Confundit animi lumen, ut ratio suae
Serena stare sede non valeat. Ego
Vivam revulsus a Semiramide: prius
Vivere revulsum Memnonem a seipso iube.
FAR: Ratione. Memnon, aestima pondus rei.
Fide solutus mutua, ad quantm facis
tibi tuisque gloriam, ingentem gradum!
At illa quo se tollit? ad Regis thorum
Regina consors, Regiae prolis parens.
Si te tui non tangit illicitum boni,
Te cura tangat coniugis, quam tantum amas.
MEM: Qui purus amor est, nec bonum spectat suum,


page 399, image: s407

Neque rei amatae commodum; at solum videt Amor
Id, quod amat: uni totus intentus suum
Immergit animum.
LEAN: Falleris, Memnon:
Tendit in amati commodum: hunc gaudet bonit
Praestare reliquis, dioigi, stringi, coli.
Et tu corona Regia, et tanto thoro
Privare amatam coniugem, veri putas
Indicium amoris? Tristis invidiae est nota,
Odiique signum, velle quod possis, bonum
Non velle amato.
MEM: Quid qud effingi potest
Gloriae, et honoris opto consorti meae.
Quin et coronae Regiae pretium libens
Meum cruorem, spiritum, et vitam darem:
Sed hac revulsus du cere infelix diem
Non valeo coniux.
FAR: Si velis Memnon, vales.
Generosus animi spiritus quidvis potest.
MEM: Non omne lignum quamlibet formam capit.
FAR: Nec omne vires mallei, aut fabri manum
Frangit metallum.
MEM: Intelligo affectum Nini,
Pretiumque doni. Hinc regio affusus pedi
Accepto munus; coniugi quidem sui
Diadema capitis, sed mihi mortem ultimam.
FAR: Repente quid quid obvenit, et alto minus
Arridet animo, mentis obscurat iubar,
Senfumque sepelit: mox ubi rediit vigor,
Ratioque menti, nubium obscurum cadit,
Placerque, quod displicuit; atque iterum cupit,
Quod ante fugit. Da moram, Memnon, tibi,
Confilia sana tempus indultum parit.


page 400, image: s408

SCENA II.

Memnon aperit Semiramidi consilium Regis de ipsa ad solium extollenda, cui illa constanter obnititur.

SEMIRAMIS. HYDASPES. MEMNON. SEM: DEfensa ferro veritas tandem stetit,
Et innocentis fama commisso tulit
Palmam duello.
HYD: Finis alterius mali
Viam futuro saepe reclusit malo.
Qui vim refringere nequiit ferri, dolos
Fraudes que nectet. Genius hic mentes solet
Agere malignas: quando vis nihil sua
In vota servit, fraudem in auxilium vocant.
HYD: Sed ecce Memnon, fronte contracta, gradu
Pendente, fixo lumine, et multa arbitro
Pectore volutans sensa.
SEM: Quid Memnon rei?
HYD: Excedo sede: mutuos vobis licet
Aperire sensus cordis.
MEM: In votum meum
Amata Coniux advenis: sorti tuae
Immersus animus mulca volvebat sinu.
SEM: Secundane? an sinistra?
MEM: Quae Doivum favor
Texere videtur.
SEM: Timeo mixturam mali.
MEM: Si quos honores praeparat Numen, nihil
Habent finistrum.
SEM: Maestus at vultus tui
Color, subesse triste quid, loquitur mihi.
MEM: Et Numen, et Rex, pulchra virtutituae
Munera pararunt.
SEM: Grata si Memnon habet,
Et grata mihi sunt. Memnoni sinon placent,
Odium merentur Coniugis. Fides mea


page 401, image: s409

Solum id potest amare, quod Memnon amat.
MEM: Rexte reposcit coniugem, et sancte tibi
Suam obligare foedere aeterno fidem.
SEM: Quod astra fulmen in Semir amidis caput
Irata iacitis? si qua sit pietas polo,
Avertat stud impiae mentis scelus.
Quod semel amare coepi, id aeternum pari
Tenebo amore.
MEM: Regias ergo notas,
Diadema, solium, sceptra (quodque unum omnib
Praestat) Ninum ipsum despicis? nec te rapit
Amor ille, et ille gratiae augustus favor,
Quo te tibi ipsi furripit, et humo erutam
Locat inter astra.
SEM: Media damnatae stygia
Locat inter antra. Qui meos tentat mihi
Eripere amores, tentat extremo meam
Animam Acheronte mergere.
MEM: Excedit modum
Amor hic, favorque Regis. Hic dumte vocat
In partem honoris, omnium in partem simul
Vocat bonorum.
SEM: Sed rapit summum bonum.
Tibi semper antehac integra vixi fide,
Nec ulla posthac vis meam extinguet fidem.
Et, si qua forma dignior, Memnon, tuum
Invitat animum; fidus et constans amor
In me superstes vivet, et fidei tenax
Ad usque fata Memnonem semper colet.
MEM: Quot habet Olympus fulmina, quot undas mare,
Quot ventus iras tur binum, in collum meum
Vindice ferantur impetu, si alius mihi


page 402, image: s410

Subeat in animum quam tui, Coniux, amor.
Sic vivo
SEM: Sic respiro.
MEM: Sic stabit fides.

SCENA III.

Ninus intelligit ex Farnabazo repulsam sibi a Memnone datam: iubet novis argumentis eius animum oppugnari.

NINUS. FARNABAZUS. GORBIAS. LEANDER. NARBASSUS. FAR: MEmnonis amores, in Semiramidem suam
Constantiores chalybenon ulla queunt
Ratione flecti. Qualis aftuso tumet
Torrens ab imbre, seque praecipiti rapit
Per arva lapsu; talis inopino impetu
Aggressus animum, mollibus, validis tamen
Verbis in arctum compuli.
NIN: Num quid Nino
Sperare sas est?
FAR: Constat immotus sibi.
Admota tela, cassa ceciderunt, neque
Ratione flecti passus est ulla sinum
Animi obltinati. Verba reverenti dedit
Composita melle, mens tamen semper stetit,
Ut dura cautes.
NARB: Quercus annosa ut fibris
Aegre emovetur; sic diu obstricuts, sua
Radice velli facile non potest amor.
NIN: Radice velli si nequit, nostram potest
Cadere in securim.
LEAN: Sustine fir mum spei
Gradum labantis. Regis auditus favor,
Ad coniugalis foedus ineundum thori,
Fulmen inopinum sensui molli fuit.


page 403, image: s411

Hoc luce primum terret, atque oculos face
Excaecat ipsa: mox ubi terror cadit,
Ratioque menti redditur, puro magis
In Sole spectat, quid quid horrebat prius;
Quodque improbabat, mente meliori probat.
NIN: Sapienter ista Nam quis ad primum im petum,
Infirma quamvis, moenia everti putet?
FAR: Hac usus arte, sana consilia mora
Petenda suasi. Reddat innocuam sibi
Serenitatem; deinde composito omnia
Discutiat animo: videat, in quantas fluat
Fortuna sponte grat: as: qualis sibi
Aspiret aura, Coniugi quantum decus:
Quid demum honestas postulet, leges velint,
Prudentiaeque providae dictet modus.
NIN: Tentandus ergo Memnonis rursum est rigor.
Cadit ad secundum saepe, qui primum impetum
Excussit animus. Iste sit vester labor,
Fidi Ministri, Memnonem acclinem meis
Formare votis. Totus huc vestri fluat
Spiritus amoris, meque det voto meo.

SCENA IV.

Dorilus refert Semir amidi gratias, quod eius favore sit carcere solutus, stringitque cum ea et Hydaspe amicitiam.

DORILUS. HYDASPES. SEMIRAMIS. DOR: Quam vis novercae sortis innocuus graves
Tulerim procellas; non minus ab ipso tamen


page 404, image: s412

Furentis oestro gratiae immeritus tuli.
Hoc tibi sinistra debeo, et grata colo
Fortuna mente, quod soli hostilis plaga
Fecunda corda gratiis, corda integri
Referta amoris nectare ineniam.
SEM: Tuus
Stirpis vetustae sanguis, et Rege altior
Heroici animi spiritus, quaeque emicant
Infronte charites, in labris veneres, pudor
In ore, morum candor, excelsa indoles.
Sapientiaque pectoris foetus sinus,
Sunt vivus ignis, nostra qui blanda face
Pectora benignum accendere in amorem potest.
DOR: Hoc regiarum est mentium, et vestrae indoles
Benignitatis; gloriae excelso thoro
Sedere, ut oculis inde spectetis piis
Necessitatis fata, quae miseros premunt,
Et porrigatis obviam afflictis manum,
Piaeque flamma gratiae alienis malis
Detis levamen.
HYD: Dorile, saluti tuae
Tuisque fervet commodis, quis quis meo
In corde bullit sanguis, et venis meat.
DOR: Magis id loquuntur opera. Quod video diem,
Aurasque duco liberas, vestrae est opus
Pietatis: ira Regis ad vestras preces
Posuit minaces spiritus, meque abdito
Antro avocatum liberum in Solem extulit.
Quid quid vel ipse est Dorilus, vestra venit
Pietate munus,
SEM: Nisi meae fallit spei
Me mobile omen, propior affulget dies,
Qui te paternae Regiae, et solio dabit:


page 405, image: s413

Consilia pacis namque composita Ninus
In mente versat.
DOR: Dorilum hoc stringet magis,
Ut patria quamvis sceptra successor geram.
Populisque iura subditis dicam, tamen
Rex rursus, esse gaudeam servus tuus.

SCENA V.

Dequeritur calamitatem suam Memnon, quod Semiramis sua a Rege postuletur.

MEMNON. EUPHEMIUS. MEM: PRaesagus animus, nescio, quantas mihi
Sortis procellas dictat. Heu! semper leves
Fortunae amores! semper inconstans favor
In hoc locasti Memnonem in summae arduo
Felicitatis apice, graviorem ut suo
Lapsu ruinam traheret! Hic ergo fuit
Victoriarum fructus? haec merces mei
Laboris inter arma Mavortis? Mea
Statuuntur hic trophaea, et edomito inclita
Ex hoste spolia, ut esse condiscam miser,
Viduus que viva Coniuge; et tantae cliens
Felicitatis, quidquid est vitae super,
Inter dolores, inter aerumnas traham?
Bis ille miser est, ante miserias suas
Quisquis faventis mella fortunae bibit.
EUPH: Fortuna multum robori, Memnon, tuo,
Animoque debet. Illa si quando dare
Distert laborum praemium, demum manum


page 406, image: s414

Benigna aperiet, debiti ut solvat fidem.
MEM: Prodigere vitam, spargere cruorem, neci
Sponte obviare, vincula, et famem, et sitim
Perferre didici: sed Semirami dem meo
A latere tolli ut patiar hoc animus fugit
Vel cogitare. Morte divelli quidem
Tantos amores, arduum est: gravius tamen
Vivam videri Memnoni vivo, et meo
Latere revulsam. Sideris quis me invidi
Sinister oculus vidit, et violens Nini
Ad arma traxit, ut perillecebram et dolum
Mavoritalis gloriae, extremam daret
Mortis in abyssum?
EUPH: Siste te, Memnon, Nino:
Ut mitis ille est pectoris, si fors tuos
Videat dolores, vota mutabit sua.

SCENA VI.

Alethes Nobilis Bactrianus a Rege missus, per litteras ab Orisba commendatus, petit ab Arbace fieri sibi copiam Dorilum alloquendi, qui putabatur Bactriani Regis filius obses datus Nino.

ARBACES. ALETHES. ARB: BActris Alethes advenis?
AL: Bactris.
ARB: Mihi
Hic multus est amicus.
AL: Oribam quque
Fidel ores inter acdenses.
ARB: Locum
Tenet ille primum.
AL: Pagniam hanc per me tibi
Iubet exhiberi.
ARB: Nota mihi amici est manus,
Notus character,
AL: Id quoque adiungi iubet;


page 407, image: s415

Adesse semmper nuncio adiunctum suo (legit litteras.
ARB: Charorum Alethes primus, et primus mei
Amoris obses.
AL: Quod legis nomen, meum est.
ARB: Legatus isthuc advenit iussu meo,
Negotiorum grande quem pondus trahit.
Opis et favoris indigum fidei tuae
Committo: quidquid consili aut operae potes,
Impende amico; fac que (quod velim unice,
Mihique veteris spondet affectus fides.)
Ut te Orisban habeat, aut potius puta
Adesse Orisban: quoque me velles loco,
Hoc statue Alethen.
AL: Nectar affundit meo
Animo hic character.
AR: Quidquid ab amico potes
Sperare Alethes, quid quid ab Orisba tuo,
In me reperies: consili si quid mihi
Industriaeque, aut virium, totum tibi
Serviet, Alethes. Nolo spem victis tuam
Lactare verbis; opera, quae poscis, iube.
AL: Mihi haec amici pectoris veraxfides,
Mihi haec Orisba spondet. En strictus tui
Amoris in me vinculis, rerum tibi
Arcana pando, tecta quae fido velim
Sub corde claudi.
ARB: Labra Sigalion premet.
AL: Est hac in Aula Dorilus, victi patris
Obses relictus.
ARB: Dorilus notus mihi est,
Regique charus Paginam huic testem fero
Paterni amoris, spemque, quam coepit, sui
Reditus in aulam patriam. Quod te peto,
Est, ut mihi aditum praepares. signes locum,
Statuasque tempus, Dorilum qio fas mihi
Sit, convenire, et teste submoto alloqui.


page 408, image: s416

Haec est favoris summa, quam vis, et potes
Praestare Alethi.
ARB: Pectori nostro tuas
Committe curas: tempus, et locum dabo,
Quo. teste nullo, Dorilum affari queas.

SCENA VII.

Arbaces significat Osmano adventum Alethis: dubitat an id sit aperiendum: suadet Osmanus.

ARBACES. OSMANUS. OSM: FOrtuna palmam feminae, non ars dedit
Virtus que Martis. Nullus est plagae dolor:
Graviore mentem vulnere exercet probrum;
Quod sit muliebri vulnus inflictum manu.
Sed non iniquis semper obstricti tavet
Libido casus: vertet aliquando suum
Fortuna cursum
ARB: Iamque vertisse autuma
In nostra velum vota. De Bactris adest
Ignotus hospes: ille peregrinum pedem
Vix tulit in aulae limen, ar cano alloqui
Sermone poscit Dorilum, et per me viam
Aditumque sterni. Nescio, quid intus mihi
Praesagit animus. Dorilus magni dedit
Indicia amoris ad Semiramidem; fluit
In Hydaspem uterque. Forte Mercurius novus
Arcana Hydaspi, vel Semiramide, feret.
OSM: Non vanus augur mente praevertis malum.
ARB: Quid nunc agen dum? scire, quid subsit, iuvat!
An ipse tecti scruter arcani dolum,
An quod poposcit nun cius, aperiam Nino,


page 409, image: s417

Variante mente fluctuo.
OSM: quidquid latet,
Aperire tutum est: praemium referes tuae
Fidelitatis,
ARB: Nuncio datam fidem
Violabo.
OSM: Regi debitam rumpes, nisi
Arcana prodas.
ARB: Expedit forsan magis
Ut ipse rimer abditos fraudis sinus.
OSM: Si Rex aperiat, quidquid arcanum est, scies.
ARB: Sed absque fructu.
OSM: Quomodo?
ARB: In nostros dolos
Nihil inde conferetur.
OSM: Adiiciet novos
Nostra ars colores.
ARB: Plurimum iuvat tamen
Arcana praevidere.
OSM: Sed iuvat quoque
Arcana Regi pandere.
ARB: At sinec mihi,
Neque tibi quidquam commodi hoc opus ferat?
OSM: Ipsumindicasse commodum magnum puta.
ARB: Ambiguus est eventus.
OSM: Ambiguus? ubi
Fidelitatem pectoris Regi probas?
Tacuisse finge; finge dein Regituam,
Quam praestitisti nun cio inducto, fidem
Patuisse (nam omnia Regibus pandit dies)
Quae convoluto turbine procella in tuum
Caput recumbet? Quidquid eveniet, reus
dicere, et unus criminis poenas dabis.
ARB: Ratione vincis. Regis affatus petam,


page 410, image: s418

SCENA VIII.

Dorilus aperit Semiramidi, se esse Semiramidem Regis Bactriani filiam, assumpsisse nomen Dorili sui fratris, et huius loco esse obsidem in aula Nini Regis.

DORILUS. SEMIRAMIS. DOR: VNica voluptas mentis, et sortis meae
Unum levamen: in tuo auxilio mea,
Spes vivit omnis, vita respitat, quies
Secura degit, et honor exultat.
SEM: Manu
Ab hac fidele semper obsequium feres.
DOR: Tibi ergo, nemini ante reseratos, mei
Cordis recessus, digna caelitibus coli,
Recludo Amazon: quodve postrema latet
In sede, primum proferam, de quo mea
Vita, et parentis pendet, ac generis mei.
Si tu fideli hoc tegere promittis sinu.
SEM: Voci repressae nulla vis pandet fores.
Quin ante vitae vinculum, quam tam sacrae
Legis resolvam.
DOR: Martio postquam tuae
Virtutis igne Bactra ceciderunt, novos
Passura fraenos, fraude genitoris pia
Sum factus obses. Dorilus Regi putor,
Aulaeque credor: Dorilus nonsum tamen.
Sed Virgo similis Dorilo.
SEM: In gestu, modo,
In fronte, et ore Dorilus totus micat.
DOR: Parente eodem Dorilus et ego editi,
Vultus eosdem traximus, eosdem modos,
Gestus que eosdem, et corporis tractus pares,
SEM: Quod ergo nomen tibi?
DOR: Semiramidis


page 411, image: s419

Adoro nomen, cuius a fama in meum
Aliqua umbra ducta est.
SEM: Et Semiramidis tibi sacrum
A patre nomen inditum est?
DOR: Semiramis
Et dicor, et sum.
SEM: Nominis consors mei
Virago amica: me alteram in vultu tuo
Videre videor. Hinc amor vires capit,
Et me fideli vinculo tecum ligat.
Sed quae parenti causa persuasit, vice
Fratris, sororem ut mitteret?
DOR: Germen duplex
Frater sororque ftirpis unius sumus.
In fratre, patre mortuo, tanti se det
Spes tota generis. Hinc ut haeredis pater
Securus esset, Dorilum ereptum Nini
Dubio furori voluit: ut Regi tamen,
Quem postularat obsidem, victus daret,
Ultro volentem traude me sancta dedit.
Hoc est, quod ima sede condebam sinus,
Et ante not um ne mini, in fidei tuae
Arcana fundo.
SEM: Quando te totam meo
Infundis animo, recipe me totam tuo
Animo vicissim: et unus in gemino sinu
Vivat amor, idem spiritus, et eadem anima,
Idemque sortis ventus aut levet, aut premat
Utramque.
DOR: Iam me cura suprema haec tener,
Quam spe anteverto, ut genitor exploret Nini
Benignitatem, et pace composita suum
Diadema firmet. Unde tu mecum vigil
Partes in omnes excuba, an quisque meo
A patre gressum nuncius in aulam ferat.
SEM: Mea cura curis addet obsequium tuis.


page 412, image: s420

SCENA IX.

Ninus Rex acciri iubet nuntium, qui a Bactrianorum Rege ad Dorilum mittebatur.

NINUS. ARBACES. GORBIAS. FARNABAZUS. LEANDER. NIN: Fecunda fraude Bactra non didici semel;
Libet experiri, nuncius quidquam doli
An iste portet. Arbaces nostros iube
Subire vultus; utque maiori dolo
Dolus opprimatur, quaeque de Bactris tulit,
Securus ante Dorilum sistat, mone
Singula coaptet, perque secretam viam
Tecum filente ad Dorilum tendat gradu.
Exit Arbaces.
GORB: Fraudem subesse suspicor. Proprium doli est,
Vitare testem, et conscio nullo sua
Disponere acta Noctua micantem fugit
Lucem diei; at omen infaustum notat.
NIN: Antro sepultum Dorilum, admota prece
Violenta me Semitamis adursit, frui
Sole ut iuberem libero. Hinc novo tumet
Favore Nymphae, et parta libertas parit
Mentis superbae spiritum
LEAN: Incerta feror
Et huc, et illuc ment, nec gressum licet
Firmare in ulla parte. Meliorem diem
Mentis tribunal poscit, ambiguae rei
Ut proferat sententiam.


page 413, image: s421

SCENA X.

Sistitur Alethes Nino: iubet eius vestes excuti: inveniuntur gemmae, ampulla veneni, et litterae a Rege Bactrianorum ad Semiramidem filiam suam: quas credit Rex ad alteram Semiramidem Amazonem sciptas. Unde et in hanc furit.

ACCEDIT ALETHES. NIN: - - v --- v - Ego sum Dorilus,
Quem petis Alethes, cuius alloquio frui
Desiderasti Fare, quid Bactris novi?
AL: Auguste sese sponte maiestas suo
Splendore prodit, nube nec patitur tegi
Suos honores: huius affusus pedi
Adoro Regem, Dorilum sese pia
Qui fraude simulat.
NIN: Surge: sed tui
Me sustinere Dorili vices puta:
Et quidquid adfers, prome secura manu.
AL: Charos paterni amoris amplexus fero,
Solaciumque mite, quo durum erigat
In spes dolorem, seque post tempus breve
Pace reparata carceris situ sciat
Eliberandum.
NIN: Callido a veri via
Dolo recedis.
AL: Pauca, quae dixi, rei
Sunt tota summa.
NIN: Summa magnorum brevis
Mendaciorum sunt.
AL: Prius aperti oscitet
Vorago Averni, meque demersum voret
Hiante rictu, quam dolo Regem implicem.
NIN: Vorabit ante vota Nil fraudes iuvant.


page 414, image: s422

AL: Quod cumque clausi pectore, in apertum dedi.
NIN: Quod sponte non eloquere, supplicia eruent.
AL: Nec mors docebit ipsa me secus loqui.
NIN: Vanos colores amove, et verum cane.
AL: Quod veritaticonsonum est, Princeps, dedi.
NIN: Quod veritaticonsonum est, adhuc tegis.
Evolve vestem.
AL: Veste nil te gitur doli.
NIN: Quicumque Regi fidus es, manum admove,
Scissaque veste, absconditam fraudem etue.
AL: Sidera, patronam tendite auxilio manum,
Auguste, iura gentium offendis: Diis
Inspicere solis cordium arcanum licet. Extrahuntur litterae et cistula.
NIN: O lingua mendax, perfida et ab ipsa styge
Loqui erudita! siccine Augustum tibi.
Licet implicare fraudibus? caeco luat
Turris profundae carcere admissum nefas. abducitur
AL: O iuste vindex criminum, in fulmen manum .
Protende Mithra!
GORB: Pagina hic nulla manu
Inscripta, nullis anuli aut cerae notis
Signata prodit.
NIN: Arbaces clausum explica
Volumen. Ista Regis (haud erro) manus
Est Bactriani. Da, legam. NB. Verba Epist.Semiramis,
Unica voluptas, magna pars animi mei.
Quid istud astra? Ergo Semiramidi venit,
Non Dorilo iste nuntius? "Semiramis,
Unica voluptas, magna pars animi mei.
Accipe sub ista pagina amplexus meos,
Et mille amoris pignora, affectum patris.
Hic est character ultimus amoris.
FAR: Mihi


page 415, image: s423

Eripior ipse, mens fugit, ratio labat:
NIN: Relege ipse Farnabaze.
FAR: Iam rigidum mihi
Sunt ossa saxum: tantus attonitas subit
Stupor in medullas.
GORB: Patrius sese hic amor
Per verba prodit.
ARB: Crederem natam patris,
Nisi peregrinam, ab exteris ductam plagis
Mars attulisset, seque generoso impetu
Probasset hostem Regis, et ferro, ac face
Vastata victrix moenia aequasset solo.
NIN: Benigna tandem sidera, ac mites Dii
Rebus secundos exitus nostris dabunt.
Quae vota sperat? quodve subsidium a Diis?
ARB: AC te exuendum purpura.
GORB: Ad certam tibi
Necem inferendam.
NIN: ‚Grande gemmarum tibi
Tributum Alethes adferet, quas et decor,
Et raritas commendat. Atque utinam meum
Cor inter illas mittere valerem! at tibi
Sint uniones cor patris: quando nihil
Maius paternus mittere affectus potest.
FAR: Sed unde flammas iste concepit calor?
ARB: Exusta flammis Bactra reflexam facem
Misere in imum pectus.
GORB: En gemmae emicant.
ostenditur cistulas
ARB: Pretiosus iste splendor incauto prope
Extinxit oculos.
NIN: Regir affectus quoque
Ampulla munus aurea est. Sed quid latet?
Ampulla ab auro splendida aconitum sinu
Mortale claudit: utere, ubi casus petit,
Medicina nulla frangere huic vires potest.
GORB: Hoc est supremum fulminis telum, tua
Quo vita petitur,
AR: Colchicum hoc virus, Nine,


page 416, image: s424

Tua fata fpirat. Istad est, per quod suis
Sperant fecundos exitus votis dari.
NIN: Audite finem paginae execrabilis.
Meus, tuusque Dorilus vivit tua
Spiratque vita. Numen assistat tibi,
Rex Bactrianus.
GORB: Aperta perfidia pater,
Dorilus in illa spirat ad caedem tuam.
NIN: Equidem tenace vinculo, et amore, et fide
Haerete Dorilum et Semira midem sibi
Adverto pridem.
ARB: Foedus hoc tuum in caput
Perfidia strinxit. Astra detecta monent
Testraude, ut oculo provido et cauta manu
Pestem antevertas, quae tuo in finu latet.
NIN: Sceletat a mulier! Regium solium cui
Ego instruebam, quamque regadis thori
Sociam advocabam; et illa (quis mentem impiam
Corripuit Acheron?) illa coniuratmei
In fata capitis?
GORB: Regiae hanc sortis iubar
Tumere docuit., Dignicas una ambitu
Alterius ardet Nemo non plura appetit,
Quo plura tenuit. Unius Semiramis
Iam certa regni, in alteram extendit sitim.
NIN: Volumen istud multa meditanti ingerit:
Sed ponderandis singulis danda est mora.


page 417, image: s425

SCENA XI.

Dorilus intelligit ex Beroso advenisse Bactris Alethen; ex Euphemio vero hunc iussu Regis esse carceri mancipatum: quo turbatur Dorilus.

DORILUS. BEROSUS. EUPHEMIUS. BER: DOrile, secundo melior allapsu, tua
In vota spirat aura.
DOR: Quae faustus mihi
Mercurius albae sortis indicia canis?
BER: Vidisse Alethen videor; aut animus meis
Oculis Alethen finxerit.
DOR: Alethen? ubi,
Ubi est? amici ut liceat amplexu frui?
BER: Allapsa species eminus Alethis fuit.
DOR: Quo se recepit?
BER: Arbaces dum me tenet
Sermone captum; visus ut fulmen locum
Transire Alethes.
DOR: Insequiabeuntis pedem
Te condecebat.
BER: Qualis ex oculis fugit,
Nec ulla per vestigia notari potest
Umbrae character, talis abreptus meis
Oculis Alethes, visus est tenu es levis
Abire in auras.
EUPH: Nescio an faustum feram,
An tibi sinistrum nuncium. Nondum quadrans
Effluxit horae, Iuvenis ignotus quidem,
Sed ut character frontis atque oris notat,
Stirpis probatae, arcana quem ferunt tibi
Tuliffe Bactris, visus est turris cavae
Deduci ad antrum.
DOR: O Dorilo infelix dies!
In me, in parentem, quidquid irarum est, Ninus


page 418, image: s426

Orco evocabit. Video iam lorvas, quibus
Mens inquieta servet, et saevum mihi
Minata lacerat nomen, et famam et fidem:
BER: Obseura turris antra subeamus: diem
Hinc forte Alethes rebus in cereis dabit.
EUPH: Occlusus aditus prohibet accessu.
BER: Dabit
Custos amicis.
DOR: Astra dub tantis gradus
Regite, et sugate regio larvas sinu.

ACTVS III.

SCENA I.

Rex obtrudit Semiramidi litteras Bactrorum Regis, et ream perfidiae agit. Agnoscit illa non ad se, sed ad alteram Semiramidem nomine Dorili tectam datas; sed ne hanc prodat, se non exculpat, Ideoque carceri mancipatur.

NINUS. CONSILIUM: REGIUM. SEMIRAMIS. SEM: ADoro sacras Regiae frontis notas,
Tuisque promptam iussibus mentem adsero.
NIN: Perspecta nobis rebus in summis fides;
In te reclinat, Nympha, con vulsae spei
Si quid supersit. Persis in ferrum ruit
Regi rebellis, Indus aggesto fremit
Marte metuendus Bacta se rursum movent,
Quosque tua virtus posuit, excutiunt lupos,
Nostrisque rursus impiam regnis trahunt
Cladem per arma. Martis ad nondum tui


page 419, image: s427

Consumpta virtus Illa dum vivit, meis
Stat firma regnis gloria, et populis salus.
Tuam reposco dexteram, certum mea
Clypeum salutis.
SEM: Sanguinem et vitam pete.
Nam quidquid imospirit us fervet sinu,
Toae saluti fervet, atque ardet suo
Servare vitae Reglum interitu caput.
NIN: An Bactriani servet in Regis minas?
SEM: Cuius superbos spiritus fregi manu,
Soliumque serro subrui, cuius pede
Victorioso vile calcavi caput.
Quod situment es erigit cristas, tuo
Capiti minatus, dextera hac audax caput:
Collo recidam, et pabulum corvis dabo.
NIN: Ne lude Regem Nympha; te Numen suum
Adorat ille; teque amat, honorat, colit.
Et tu (quod esse barbarum reor) vices
Reddes amori vulnera, et caedem, et necem?
SEM: Ego verendum verticis. Princeps, tui
Adoro solem: quisquis hunc bello petit,
Hunc ego peremptum victimam Acheronti dabo,
NIN: Ille tibi partem cordis in munus dedit.
SEM: Ille mihi munus? ille cor mihi dedit?
NIN: Non ille gemmas miut, ac gemmis suos
Miscuit amores?
SEM: Ludis aut purum mihi
Aenigma narras.
NIN: Solvo nodum aenigmatis.
SEM: lino chymeras nectis, et monstra implicas.
NIN: Tuae in voluta monstra perfidiae explico.
SEM: Ego rea tanti criminis? Rex es: sero,
Quodcumque torques fulmen, et linguam premo.
NIN: Rex sum, nec esse liber insidiis suis,


page 420, image: s428

Scelerata, possum.
SEM: Rebus obscuris diem
Affunde Princeps: Si Semiramidem ream
Perfidia fecit, ede perfidiae notas.
NIN: Satis ipsa prodis.
SEM: Quidquid in meo est sinu,
Est purus animi candor, est constans fides.
NIN: Est fraus, dolusque, et pectori innatus Draco.
SEM: In innocentis pectus immanem iacis
Princeps sagittam.
NIN: Nullus est arcus mihi.
SEM: Sed lingua acuta grandius vulnus facit.
NIN: Hic sunt sagittae, hic arcus est.
SEM: In me evibra:
En, pando pectus
NIN: Nolo regalem manum
Contaminare: tu ipsa tibi plagam imprime.
Vide nefandi sceleris infames notas.
Ostendit litteras.
Est nota dextra: nomen auctoris lege.
SEM: Rex Bactrianus.
NIN: Reliqua sunt animi tui,
Fideique pulchra elogia. Lege.
SEM: Semiramis
Legit litteras.
Unica voluptas, magna pars animi mei, etc.
reliqua silenter legit.
O monstra sortis! sum innocens, et sum rea,
Sum perfida, et fidelis; et pia et impia.
NIN: Perge, lege: vota, munera, venenum improbus
Affectus in te Dorili; nempe haec vocas
Meas chymeras!
SEM: Verba quae in lingua haesitant,
Fauces resorbent, attonat mentem stupor,
Rigidumque timida membra constringit gelu.


page 421, image: s429

Solum hoc loqui conceditur: non sum nocens;
Sed sum nocenti similis Nin O te perfidam!
Spetare nempe hoc poterat infelix Ninus,
Post tot favores Regios, post tot sui
Amoris in te signa: ut arcanos dolos,
Secreta pacta, et foe dera in sacrum caput
Cum rege inires hoste? Detrectat fides,
Quae spectat oculus. Video perfidiae impiae
Immane monstrum. Et potuit humano locum
Reperire corde tam Draconinum scelus,
Nisi cor sit orco proditum, et puro stygis
Pastum veneno?
SEM: Lapis immunis mihi,
Et innocent is pectoris pura est fides.
NIN: Circum venire fi audibus Regem. Ninum
Prodere inimicis, pectoris pura estfides?
SEM: Perfidia Rex est, cuius invisum mihi
Est nomen ipsum, et incapax mentis sinus.
NIN: Hic te character damnat.
SEM: At magis meum
Silentium.
NIN: Loquere.
SEM: Haud licet.
NIN: Quis te vetat?
SEM: Ipsa innocentia Si loquar fiam nocens.
NIN: Nec verba, nec silencium prosunt: tua
Perfidia certa est.
SEM: Nulla perfidia mea est,
Sed vana larva.
NIN: Vera sat notus tibi
Loquitur character.
SEM: Vera? sum tamen invocens.
NIN: O impudentis contumax oris lues.
Convicta plene es sceleris, et scelus negas?
SEM: Modestus oris sermo se sua tegit
Integritate
NIN: Ferre non ultra tuam
Valeo, proterva, auda ciam.
SEM: At tantum probrum
Tamque insolens ego pectore infracto sero.


page 422, image: s430

NIN: Quid verba serimus? turris ad tetrum specum
Abi scelesta: forsan obscuro tibi
Lux dabitur antro, qua tuum videas scelus.
SEM: Non metuit umbras innocens. Circum licet
Nox atra tenebris horreat semper dies
Est innocent. Corpus in opaco potest
Iacere, at animus ipse sibi pura est dies.

SCENA II.

Osmanus et Arbaces gaudent Semiramidem esse carceri mancipatam.

ARBACES. OSMANUS. ARI: QUid haesitamus! nostra sublimem inserit
Fortuna olympo verticem. Semiramis
Mediis in umbris turris ina moenae gemit.
Haec illa nempe est Regia Hymenae novi.
Hic coniugalis thalamus. O charta, aspidis
Vel scripta succo, felle vel stygii canis.
OSM: Nondum peractum praelium est, et iam Arbaces
Canis triumphum? Non obit Semiramis,
Nec flamma amoris omnis extincta in Nino est,
Sed languet. Unum sufficit suspirium,
Ut excitetur.
ARB: Vivere hic amor nequit.
Charta illa pestis horrida est: si oculos seme
Tetigit veneno, penetrat in cordis sinum,
Omnemque, si quis vixit, affectum necat.
Quod si character toxicum infitmum foret,
Vires veneni noster augebit dolus,
Et asperabit plaga ineluctabile


page 423, image: s431

Virus secunda
OSM: Fraudibus nunquam deest
Mens, et in arena consilium et audax manus,
Spargere licebit, littore ab Eoo tubam
Sonare Martis, Persi im interitum Nini
Portare in armis, Bactra revoluta vice
Erigere cristas: fama sic mendax metus
Veros ciebit. ,Credulus Regum est timor.
Hinc facile nostris fraudibus pandet locum.

SCENA III.

Meander narrat Memnoni Semiramidis casum. Suspicatur hic fraudem, Dorilus suadet, ut sui militiae auxilio succurrat Semiramidi; non assentitur Memnon.

MEMNON. HYDASPES. DORILUS. LEANDER. GORBIAS. MEM: TRacta est pudendum in carcerem Semiramis?
DOR: Et adhuc minatur mortis horrendae ultima
Supplicia Princeps.
MEM: Cuius est sceleris rea?
GORB: A Bactriano Rege suspectas notas,
Noxiaque dona nuncius tectus tulit.
MEM: Heu me! quod iste nuncius sulmen dabit!
LEAN: Rex in furores agitur, et versat minas,
Iamiamque ferrum librat, ut merita ferat
Supplicia sceleri.
HYD: Terra sub pedibus mihi
Tremere videtur, cardine et vulsus suo
Crepare olympus.
DOR: Sol mihi in noctem retro
Agi, et reflexis curribus mergi dies.


page 424, image: s432

MEM: Sed quas nefandi sceleris invenit notas?
Quod crimen urget?
LEAN: Proditi regniream,
Perfidiae apertae complicem, atrocem impiae
Fraudis magistram voce repetita voeat.
DOR: In innocentem probra vesanus furor
Iaculatur ista. Candidae mentis fides
Abhorret ista nomina. Et credam prius
A Sole posse noctis horrores pati,
Quam tam fidele pectus hac tangilue.
MEM: Quid illa?
LEAN: Mente interrita constans sui
Secura, fronte limpida, qualis solet
Integritatis esse, sese innoxiam
Puramque contestatur.
DOR: Hic caeco dolus
Errore serpit, Aula livoris parens
Et architecta fraudis in tales solet
Turgere partus. Pestilens Hydrae malum
Periculorum fertile est, Certo cadit
Ictu securis in Semiramidem, nisi
Medicina tanto prompta succurrat malo.
Qua suspicacis ira placetur Nini,
Aut impetretur aestui insano mora.
HYD: Attemperarisuspicax nescit furor,
Et saepe ab ipsis ira blanditi is tumet.
DOR: Aliunde quando nulla spes fulget, furor
Ministret arma; quodque non speras prece
Posse obtinere, Marte violento erue.
MEM: Quid mente Memnon pendula agitaris diu?
Nocet esse cautum, quando discrimen prope est,
Moraque crescit. Saepe prudentem fugit
Forcuna, quae se donat animoso in manus.
Coniux in antro est turris; et lentus stupes?


page 425, image: s433

Nec ad arma properas? Funus exspectas prius
Videre, quam remedia supremo malo
Adferre? Ferro vindice, incensa face,
Nimbis, procellis, turbine, Acherontis furor,
Invade turrim, dirue obstantes moras,
Totumque ab imis sedibus specum erus.
Quid anima clausa pectore enervi lates?
Per scissa prodi membra, per biantes cavis
Vulneribus artus: cripe illecebras tuas
Antri tenebris, antequam innocuae caput
Cadat in securim. Sed quis in praeceps me amor
Malccautus urget? Incitus Regum furor
Non bene per arma sistitur. Ab ipsis aquis
Saepe invalescit ignis, et vires malum
Capit a medela.
GORB: Miles in tua est manu
Tuoque paret nutui: in campum evola,
Validamque coge militis lecti manum;
Oppone Regis aestui: haec certo obiice
Torrentis iram sistet, et atroci dabit
Meliora menti sensa; ne praeceps furor
In tam nefandae caedis exemplum ruat.
MEM: Fides mea istud prohibet Agnosco meum
Caput esse Regem, et Memnonem Regis manum,
Infida manus est illa, quae in caput impia
Assumit arma.
DOR: At interim aspectu horrido
Furor calorem frontis innocuae obterit.
MEM: Meliora pectus sensa condiscet mora.


page 426, image: s434

SCENA IV.

Aemuli Semiramidis spargunt novi in Regem belli rumores, ut accelerent Semiramidis mortem.

NINUS. FARNABAZUS. PHILINDER. OSMANUS. ARBACES. NARBASSUS. LEANDER. NIN: QUid iste torvae frontis aspectus notat?
PHIL: Inamoena Regis nuncia, et forte ultimam
Cladem tuorum.
NIN: Spectra tibi fingis: tamen
Effare, quod mihi nuncium inamoenum putas?
PHIL: A Gange et Indo turbo congestis volat
Metuendus armis, iamque se propius tua
In Regna fundit. Ipse, qui accisus nequit,
In fratre Martis turbines novos ciet
Rex Bactrianus. Namque Cassanus sui
Fratris ruinam ulturus in campo fremit,
Suisque nostras portat in signis neces.
NIN: Aliunde pei flet turbo, qui Regem petat:
Nihil hinc timendum est. Indus imbelles habet
Ad arma populos; quique cum Mavors calet,
Fuga saluti consulunt. Veniat, suas
Disponat acies: vix mei Martis levem
Spectabit umbram, protinus versa fuga
Pavidus volantis flabra praevertet Noti.
NARB: Qualis oriente Sole, quae circum iacet
Nebula, repente solvitur: talis tui
Adarma Martis hostium nimbus cadet.
O M. Sed in profundo grandius quoddam malum
Spectare videor. Illa quam mendax tulit


page 427, image: s435

Bactris Alethes, pagina, propinquos dolos
Inte, tuosque nunciat.
NIN: Visa et mihi est
Res in voluta fraudibus: tanti faces
Profiteri amoris, gemmeo pretio addere
Mortale virus: ista quis sapiens putet
Vacare fraude?
FAR: Refugus auditus mihi
Necdum ista in imum cordis admittit sinum.
Nimium remoto a littore hic rumor sonat.
Periculorum fama verorum prius
Labitur ad aures regias; post se trahit
Ad plebis undas.
NIN: Nuncium mullum mihi,
Aut charta tanti turbinis testis data est.
Peccare sed si cogimur, cauto vebm
Peccare sensu.
NAR: Regibus rerum fides
Ut certa detur, non sat est quaevis facis
Scintilla dubiae. Veritas, expers doli,
Maiore luce radiat. At seu sint mera
Figmenta vulgi, et credulus plebis timor,
Seu vera famae nuncia; hoc demum decet,
Adimere Bactris omne fulcimen spei.
Quid ergo servas carceris clausam specu,
Quae iam suae convicta perfidiae est rea?


page 428, image: s436

SCENA V.

Memnon Regi supplex petit Semiramidis liberationem, Rex iubet eam tribunali sisti.

MEMNON, ET QUI SUPRA. MEM: REx, advolutus pedibus augustis, meum
Prosterno honorem, gloriam, famam, decus
Per bella partum, fanguinem, vitam et caput.
NIN: Quae vota poscis?
MEM: Memnoni ut collo caput,
Istud revellas: sirea est Semiramis,
Ego nocentem reddidi, et fio nocens.
NIN: Nec umbra sceleris Memnonem, aut species doli
Facit nocentem.
MEM: Quis Semiramidem vapor
Afflare potuit fraudis, ignaram doli,
Synceritatis imaginem, idaeam boni?
NIN: Non umbra. non phantasma, non fictae ream
Fecere larvae: clarior puro die
Perfidia patuit: pacta regale in caput
Cum Bactriano Rege fecerunt rea.
Te statuo sceleris iudicem. Huc ream advoca.
Huc uniones, toxicum, et gemmas ferat.
Abit Farnabazus iussa expediturus.
MEM: Sit lenta iustiiudicis sententia
Aequum ac iniquum lenta discernit mora.
NIN: Matura inerte poma putrescunt mora.
MEM: Acerba sed iudicia maturat mora,
NIN: Maturat illa iudicis sensus sagax.
MEM: Qui quo resolvit lentius, plura inspicit.


page 429, image: s437

NIN: Qui, quo, resolvit lentius, gravius quoque
Periclitatur.
MEM: In potestate est tua,
Reo statuere supplicia, quando lubet.

SCENA VI.

Semiramis communi Consiliariorum suffragio ad mortem condemnatur. Philinder nuntiat moveri militem ob Semiramidis captivtiatem. Mittitur Memnon, ut motum componat. Iubetur Semiramis venenum ebibere, quod ad ipsam missum credebatur.

SEMIRAMIS VINCTA. PHILINDER, ET QUI SUPRA. NIN: QUod sancta poscit aequitas, patrii iubet
Religio iuris, causa perfidiae ex git,
Librate Patres. Paginae tenor prius
Palam legatur: quisque verborum sonum
Roburque mente ponderet.
ARB: Semiramis
Tenor litterarum.
Unica voluptas, magna pars animi mei,
Accipe sub ista pagina amplexus meos,
Et mille amoris pignora, affectum patris.
Benigna tandem sidera, ac mites Dii
Rebus secundos exitus nostris dabunt.
Indicium amoris, grande gemmarum tibi
Tributum Alethes adferet, quas et decor.
Et raritas commendat. Atque utinam meum
Cor inter illas mittere valerem! at tibi


page 430, image: s438

Sint uniones cor patris; quando nihi
Maius paternus mittere affectus potest.
Ampulla ab auro splendida aconitum sinu
Mortale claudit: utere, ubi casus petit:
Medicina nulla frangere huic vires potest.
Meus, tuusque Dorilus vivit tua
Spiratque vita. Numen assistat tibi
Rex Bactrianus
MEM: Sortis adversae implum
Et execrandum fulmen! o stellae! mihi
Meri cometae!
NIN: Auctoris agnoscis manum?
SEM: Est Bactriani Regis.
NIN: Istud non negas?
SEM: Id si negarem, laederem fidem meam,
Quam sanctiorem, sanguine et vita aestimo.
NIN: Sed ecce gemmas, ecce compositum inneces
Munus, venenum Munus hoc cui est datum?
SEM: Cui scripta pagina adiacens.
NIN: Scripta est tibi.
SEM: Nec nego, nec assero.
NIN: Non negas; ergo
Convincerisque criminis.
SEM: Nihil nego,
Nihil assero.
NIN: Cuitoxici ampulla in necem asseris,
Est praeparata?
SEM: Noverit, qui miscuit.
NIN: Tibi illa Bactris venit; et nescis cui
Sit praeparata?
SEM: Nescio: hoc unum scio
Insame munus ad Semiramidem datum est.
NIN: Non ergo renuis, munus id missum tibi.
SEM: NEC assevero.
NIN: Et asseris. et iterum negas:
Ipsa tibi pugnas
SEM: Ah! Satis consto mihi:
Quantumque memetipsa despicio, mea
Tantum patescit candidae mentis fides.
NIN: Iurata nostra in funera patescit fides.
Convinceris scelesta; et effugium licet


page 431, image: s439

Vipera requiras, undique teneris magis.
Quid Arbaces ad ista?
ARB: Sum mutus. Satis
Loquitur character, munera, ampulla impio
Minax veneno, et perfidam sceleris ream
Condemnat Ista peste nisi regnum expias,
Tuae aequitati sceleris appingis notam,
Et sancta laedis iura naturae, et tibi
Tuisque certae cladis accersis malum.
NIN: Quid Farnabaze.
FAR: Dubia sibi in animo meo
Fides rebellat. Ego ut Semiramidem tibi
Credam fuisse perfidam? Et flammam et gelu,
Et astra et orcum, et Cynthium et noctis chaos
Prius marita posse coniungifide
Credam: sed ista signa condemnant ream.
NIN: Osmane, qua tu mente?
OSM: Qua leges iubent,
Sanctusque iuris ordo., Quod sceptrum gerunt
Potente Reges dextera, est fulmen, datum
Ut sancta iura protegant. Regnet Ninus;
Sed et aequitatis arbiter iura ssserat.
Impune, si sit crimen; extollit caput,
Novoque scelere Regis invadit thronum.
Vel ergo sceptrum pone, vel fulmen vibra,
Sententiaque mortis extingue impiam
NARB: Gravitas patrati criminis, et atrox dolus
Claudunt viam clementiae, atque instans tibi
Discrimen, omnem mandat abscindi moram.
Dil ata poena criminis vires alit.
Pereat scelesta, Regis ut vivat salus
NIN: Quid ad ista Memnon?
SEM: Loquere; me perimi iube.
Fidelitatis victima in ferrum cadam.
MEM: Et ego ferendam censeo sententiam


page 432, image: s440

Mortis: sed in me. Si Semira midem ream
Perfidia fecit, Memnonem reum facit;
Et poena utrique debita est, Vel me simul
Ad paria trahe supplicia, vel utrumque exime.
NIN: Quem charta damnat, ille supplicium ferat.
MEM: Me damnat eadem charta, quae uxorem meam
Condemnat: ambos perime: sumus ambo rei.
SEM: Quiesee Memnon: sanguinis satis mihi,
Furoris ut restinguam et invidiae faces.
NIN: Ut aestuantis fraudis extinguas dolum,
MEM: Hunc ego profuso sanguine extingua dolum.
NIN: Extinguere dolos innocens nescit fides
SEM: Moriar fidelis, morsque quam subeo, meam
Per saxa sparso sanguine loquetur fidem.
Mori est voluptas quando pro illaesa fide
Mihi moriendum est: unicus mihi est dolor,
Quod innocentem caede sublatam nimis
Sero dolebis.
NIN: Perfida, insultas mihi?
Et hoc furore languido, et segni feram
Inultus ira?
PHIL: Magne Rex, calido strepit
Furore miles, totus huc campo ruit
Mavors relicto, vique captivam petit
Eruere turri. Provide actutum minis,
Ne quid cruentus peccet in Regem furor.
NIN: Memnon, fidele pectus hic demum exere,
Et quo potentis nectare eloquii vales,
Acerba dulci corda deleni modo,
Bilemque prohibe. Regium iuro caput,
Vinclis solutam mox Semiramidem dabo.
MEM: Pietatem adoro Regiam, et pronus tibi
Rependo grates. Evolo, quo me tuae


page 433, image: s441

Deportat aura gratiae, et fluctum opprimo.
NIN: Habebis illam vinculis etiam suae
Vitae solutam.
ARB: Tolle cunctantis moras Ad partem.
Auguste mentis? vita momento tua
Dependet isto, et omnis in tuam mora
Vergit ruinam. Perage, quae sero nimis
Neglecta doleas.
NIN: Ergo, quod primum licet
Credere tuorum munerum, et gratum magis,
Immerge labris. Ebibe salutem tibi
Et Bactriano Principi.
SEM: Hoc munus tua
Accipio dextra, praemium illius manus,
Quae tibi subegit Bactra. Sit fidei meae,
Et innocentis mentis hic testis scyphus.
Ego natantem toxico, hoc cyatho, mihi
Mortem propino Sed tibi sero nimis
De me perempta veniet aeternus dolor.

SCENA VII.

Intervenit Dorilus: manifestat se esse Semiramidem Regis Bactriani filiam, ad quam litterae, gemmae, et venenum funt missa: liberatur Semiramis: vinculatur Dorilus.

DORILUS, ET QUI SUPRA. DOR: INnocua Princeps, abstine immerito labra
Temerare potu: toxicum hoc munus meu
Mihi destinatum. Tollite innocua manu
Fatale virus.
SEM: Perfidi, et vestro palam
Regi rebelles: tollitis donum, mihi
Quod Rex propinat?
DOR: Rex, ego admisinefas
Quod innocentis morte plectendum iubes.


page 434, image: s442

Meus est reatus, poena sit pariter mea.
NIN: Novae dolosa fraude quaeruntur morae.
SEM: Momento in uno solvere hanc fraudem potes,
Mihi huc venenum redde.
DOR: Rex prohibe hoc nesas.
Donec latentem Dorilus aperiat dolum.
NIN: Loquere: sed iterum fraude versuta cave
Regem implicare.
DOR: Ego sum rea, ego Semiramis
Sum Bactriani Regis infelix satus.
Ad me vonenum, litteras, gemmas Pater
Huc misit.
NIN: Audax frontis effrontis scelus,
Mendacia seris
SEM: Me Semiramidem ream
Pagina fatetur: ego, ego sum Semiramis,
Cui missa dona. Redde, quod semel mihi
Rex destinasti toxicum
DOR: Semiramis
Ego sum, parente Rege Bactrorum sata.
NIN: Repente Dorilus in Semiramidem migrat?
Quae somnias mendacia infamis puer?
DOR: Aurem benignam Dorilo, Auguste, exhibe.
Impulsa postquam Martis in cursu tui
Cecidere Bactra, filium suum Pater
Fidelitatis obsidem iussus dare;
Me tibi sororem Dorili, et eodem satam
Parente misit, Dorilum ut stirpis suae
Servaret in spem: quoque velatus magis
Dolus lateret, Dorili nomen mihi
Indidit, et artus veste mentita induit.
NIN: Portenta rerum! falsa nisi rursum occinis.
DOR: Expressa per vim veritas nulli locum
Fraudi relinquit. Litterae, et gemmae mihi
Sunt patrii amoris pignus.
NIN: At vivus?
DOR: mihi est
Ad reprimendas hostium vires obex.


page 435, image: s443

Si libo tantum, subtraho memet malis,
Quaecumque sors adversa moliri potest.
Ergo mihi cyathum porrige. Innocua haec mali est,
Scelerisque pura.
SEM: Me rea, fecit Nini
Prolata iam sententia. Hic scyphus meum
Poscit reatum.
DOR: Nullus admissus fuit,
NIN: Et huc, et illuc distrahit mentem fides
Suspensa utrinque: credo, nec credo tamen,
Huc advocetur nuntius, rebus dabit
Hic involutis lumen. At Semiramis
Cur veritatis abditae arcanum hoc prius
Non prodidisti, crimen ut tantum tuo
Capite amoveres? Quid siles?
DOR: Rex, sit mihi
Venia loquendi.
NIN: Loquere.
DOR: Non binas adhuc
Sol secit horas, exquo quis status meus.
Conditio, sexus, patria, quod genus, et patet
Mihi sit, aperui: at vinculo aeterno fidem
Strinxi silendi. Nodus hic vetuit loqui.
SEM: Ah! cur latentem Dorile exsolvis fidem advenit Alethes.
NIN: Dic, Bactriani filia an Regis tibi
Est nota Alethes?
AL: Nota, cui multus sedet
In fronte Phoebus, plurima in labris Charis,
Venusque in ore ridet, in genis rosa.
NIN: Quod nomen illi est:
AL: Est Semiramidis.
NIN: Cui
Gemmas tulisti?
AL: Dorilo.
NIN: Mendax Sinon!
Quam veritati candidae obturas viam,
Tormenta aperient.
SEM: Vericas patet: nihil
Simulare prodest, nisi grave ut capiti tuo
Meoque damnum congreges. Tutus potes,


page 436, image: s444

Quod veritatis testis expressit fides,
Effari Alethes: Sexus, et genus, et pater
Sunt nota Regi. Loquere, quod status hic petis,
AL: Quod ergo patuit, asseram. Semiramis
Est ista, soboles Rege Bactrorum sata,
Fratrisque nomen sustinet, cuius modos
Moresque, gestus, ora, et aetatem refert.
NIN: Teneatur arcto Dorilus clausus specu,
Dum mente iusta meditor. O Semiramis
Idaea fidei, candidi exemplum sinus,
Quod olympus usquam vidit, aut puro dies
Spectavit oculo mitis orrori meo
Concede veniam: iustus, at nimius tamen
Peccavit ardor. Quid fides poscat tua
Docebo factis. Ite; pandatur mei
Horti voluptas, quaque se fundit iocis
Amoena. Florae gratia, instructis choros
Ludis iuventa ducat, et fidei tuae
Animique testis ludat in plausum dies.


page 437, image: s445

ACTVS IV.

SCENA I.

Aemuli Semiramidis dolent eam esse liberatam, et novas fraudes meditantur.

ARBACES. OSMANUS, GORBIAS. ARB: SUbversa prima machina, et nostris dolis
Adempta vis est; iam insolens Semiramis
Eliberata toxico, et mortis metu
Tumide triumphat: quodque sollicitum magis
Percellitanimum, Regis edomitus suror
Abit in amorem pristinum, et vires capit.
OSM: Iurasse sortem, sidera, et terram suo
Credo favori: tanta sic semper levat
Iamiam cadentem faustitas. Sed quae spei
Manet umbra nobis, illasi captum tenet
Amore Regem?
GORB: Causa, quae fulerum spei
Tibi videtur rapere, me fulcit megis.
Sperare multum Memnonis genius iubet,
Geniusque Regis: Iste constanter suos
Ingeret amores: ille constanter viam
Omnem antevertet: quodque Rexamens perit
Prudens negabit. Quantus hinc Regis furor!
Levisira nunquam est Regibus, gravior tamen,
Cum cassus omnes perdidit vires amor.
ARB: Sed et id agendum, ut Menoni ficta fide
Consilia amica suggeras; ut quostetit


page 438, image: s446

Immotus animo, eodem adulantes Nini
Preces retundat, et Semiramidem neget.
GORB: Arcana fraudum teneo, et ingenium mihi
Promptum est in artes: quamlibet nulla est opus
Accendere ignes arte, cum sponte adfremunt.
OSM: Cum flamma sponte saevit, accessu tamen
Venti invalescit. Tecta consilia ingere.
Hoc gratiora Regiae menti accident,
Quosponte in iras illa fervescit magis.

SCENA II.

Dolet Semiramis captum esse, et in vincula coniectum Dorilum: suadet Hydaspes, ut illius a Nino libertatem petat.

SEMIRAMIS. HYDASPES. SEM: QUamvis soluta vinculis tetri specus
Reposita vitae videar; at necdum tamem
Respirat auram liberam mentis sinus.
Altera ego (dignum Dorilo hoc nomen meo est)
Altera ego, parsque grandior cordis mei
Turris profundae ignobili clausa est cavo.
Huic ego severas pandere ut portas queam
Libenter istum pectoris aperiam sinum.
Quam metuo flammas Regis, et tumido grave
Furore sulmen! quando suspicio tonar,
Nocente, quidquid eminet, sternit face.
HYD: Clementiores Regis adverti minas,
Irasque mites. Unde discrimen minus,
Longeque positum, datque meditandi mora
Consiliarebus congrua, et a gendi modor.


page 439, image: s447

SEM: Quis in hac arena est optimus agendi modus?
HYD: Dandum furori tempus est. Cito tumet
Sed detumescit tempore, et sese suo
Calore frangit.
SEM: Ipsese accendet magis:
HYD: Aliena nisi favilla succendat, cadit.
SEM: Invidia semper subdit alienas faces.
HYD: Livoris ignes noster extinguet labor.
SEM: Quis edomare Regias iras queat?
HYD: Facundia oris, et Semiramidis preces.
SEM: Et me supremo funeri addixit surens.
HYD: Sed innocentem,
SEM: Peius hinc mihi metus
Suadet timendum.
HYD: Melius hinc aliquid amor
Sperare suadet
SEM: Surda non audit preces
Regnantis ira.
HYD: Prona non spernit preces
Amantis ira.
SEM: Quid moror Semiramis?
Ergo calentes pectus in preces fluat.
Sed magis aboculis fusili vena fluant,
Ut imsolentes lacrima extinguant faces.
HYD: Tui precatus roris in morem cadent.
Ut temperatus occupet mentem calor.
Sed aestus ante Nerei, et motae Noto
Pugnante rixae bella componant. Quies
Consilia sana admittit: effervens calor
Pulchrum serenae mentis extinguit iubar.


page 440, image: s448

SCENA III.

Amici gratulantur Memnoni, quod vinculis sit exsoluta Semiramis: suadent, ut consentiat petitis Nini: Manet constans Memnon, quem Gorbias dolose confirmat.

FARNABAZUS. NARBASSUS. MEMNON. LEANDER. GORBIAS. FAR: QUis inter illos turbines, caeli minas
Et fulminantes nubium ardentum faces
Serenitati redditum tantae diem
Sperare poterat?
NAR: Gaudium nostrumtua est
Laetitia Memnon. Invidiae sortis furor
Quo te sinistris fluctibus mergit magis,
Hoc te secundis altius ventis levat.
MEM: Innocuus animus altior casu eminet,
Et si sinistro forsan eventu cadit,
Casum per ipsum victor extollit caput.
FAR: Per subiugata Bactra mortalem supra
Evasit aulam gloriae Semiramis:
At nunc triumpho nobili victrix suam
Laudem ipsa superat, quando de infami nece
Flustre fidei tollit invictae decus.
NARB: Finem illa virtus graditur humanum supra,
Cui mors amori est, laesa ne pereat fides.
FAR: Tam rara virtus Regium in pectus face
Ferventiore saeviet; sicque antea
Illam locare regio excelsam thoro
Constituit animo, segnis impatiens morae


page 441, image: s449

Votum insequetur. Hinc ut extremum suos
Teneat amores, Memnoni primum locum
Destinat in aula Regia.
MEM: Heu fatum meum
Semper sinistrum! sive me caelo levet,
Sive in profundum deprimat, totum opprimit.
GORB: Opprimit? at inde nomen Augustum capis.
MEM: Meliore sed me parte destituit mei.
FAR: At si quid adimit, mille compensat modis.
MEM: Gustum imperandi tollit infelix onus.
LEAN: Reiicere Regum munera immane est nesas.
MEM: Adnata cordi rapere, non minus est nefas.
FAR: Rex, ut iubere possit, haud cogit tamen.
GORB: Maiora reddit: admovet solum preces,
Ut trahat amice.
MEM: Precibus armatis agit,
Nimiumque stringit.
FAR: Te sibi adstringit prece.
LEAN: Et te nepotis petit, et haeredis loco.
MEM: Sola mihi, et una sufficit Semiramis.
FAR: Ergo flagrantis respuis votum Nini?
GORB: Favorem, amorem, gratiam, illecebras, preces?
MEM: Quicumque precium rebus appendit suis,
Nihil ahenis adimit.
FAR: At solium tuam
Si adire prohibes coniugem, spernis Ninum
Solium offerentem.
LEAN: Nec Semiramidem aestimas,
Cui dignitatis eripis tantae decus.
MEM: si vult, recedat illa; non ego tamen
Illa recedam. Stat prius sixum mihi
Animam revelli pectore effracto pati,
Quam dimoveri mente. Regali manu
Mea vita, morsque vertitur: vitam prius
Rapiat, deinde coniugem.
FAR: Memnon, cave.


page 442, image: s450

Meliora mentisensa submittat polus.
GORB: Invictus iste mentis erectae vigor
Laudem meretur., Iusta si Reges velint,
Est obsequendum: iniusta dum poscunt, licet
Obstare iussis. Perge: quam Memnon viam
Semel iniisti, mente non mota tene:
Regi repugna: pugnat et ratio, et polus.
Virtusque tecum. Serviat Regimanus,
Libera voluntas iura tueatur sua.
MEM: Tua sensa nostro pectori iniiciunt facem.

SCENA IV.

Duo Ephebi Rosillus, et Berosus in horto Regio ad celebranda Semiramidi festa aperto, ad rixas deveniunt, et duellum ineunt.

ROSILLUS. BEROSUS. ROS: QUae pompa rerum? saccari quantae nives
Afflant palatum! Nullus excubias agit?
Nemo est. Rosille, dulcis invitat fames.
Quid metuis? aliquis forsan insidias struit.
Hic nullus; illic nullus est Aude manum
Immergere epulis. Aliquid hinc, aliquid et hinc
Donec repletus pileus... Quis hic strepit!
BER: Quid hic Rosille? Ros. Vigilo, ne quisquam manu
Rapace in escam saeviat.
BER: Vigilas. Ros. Ita est.
BER: Lupus ad ovile
ROS: Talis huc adters gradum.
BER: Scelerate, quid recondis? Ros. Hoctua nihil
Scivisse refert
BER: Pileum hus praedo tuum.
ROS: Gradum sceleste reprime.
BER: Iam vidi satis.
Dulcis rapinam saccari praedo geris.


page 443, image: s451

ROS: Gero tua damna
BER: Seria in iocum trahis;
Sed non abibis.
ROS: Non? sciam naso tibi
Fugare muscas,
BER: Ego sciam furtum tuum
Extrahere sacco. Pileum huc tuum exhiber
Quid abstuhsti?
ROS: Tune lictorum es caput!
BER: In tua severam verbera accendis manum.
ROS: Pueri minantur verbera attritae manus:
Igotibi gladium porrigo: ignavam exere
Animam Berose.
BER: Pomptus in ferrum est calor.
Huc putris anima, et ore ventoso minax.
Fit duellum. Venit Simius et aufert pileum.
ROS: Absiste ferro, ut pileum repetam meum,
Quem Simia aufert.
BER: Detine quisquis propees, fugit
Furem fugacem detine
ROS: Non est mihi
Ferri voluptas magna. Sed salvam cutem
Ut hine referrem, Simia auxilio fuit.
Hinc tollo propere, non tamen vacuus, gradum.

SCENA V.

Farnabazus refert Nino constantiam Memnonis. Indignatur Rex, quem Gorbias ad sumendam vindictam stimulat

NINUS. FARNABAZUS. LEANDER. GORBIAS. FAR: VErba ceciderunt irrita, et cassus labor;
Frustraque dedimus aspidi surdae preces
Qualis sub ictu malle. impulso magis
Duratur incus verbere; ad nostras preces
Talis, adamante durior, Memnon stetit.
NIN: Nec vincit animum Regis oblatus favor?
LEAN: Cecini obstinato mitis affectum Nini,


page 444, image: s452

Opes, honores, gratias. Ratio nihil
Praevaluit ulla: despicit, quidquid favor,
Amorque defert: par Semiramidis nihil
Aestimat amori.
NIN: Siccine evadam iocus,
Ludibriumque Memnoni? Qui me unico
Minor, altiorque ceteris, pulchrum caput
Efferre potuit, ille me ludum facit?
Haec culpa nostra est: qui malum feci, luo.
Nimio favore Memnonem ingratum obrui.
Contemptum amoris nimius excessus parit.
GORB: Nec deprecatur humilis, ut servum decae,
Sed fronte torvus, ac supercilio gravi
Superbus, omnem Regii affectus notam
Respuit, et omnes in Semiramide sua
Occupat amores.
NIN: Igitur ingratus mihi,
Hostisque amatae coniugis, bellovolet
Lacessere Ninum? Frontis extersae iocos,
Orisque blandi gratias vultu exue:
Cilii rigorem surrige, et srontem aspera
Involve nube, fulgur alpectu vibra,
Et voce tonitru, fulmen in verbis cadat,
Si dura cautes illa molliri nequit,
Percussa frangi poterit. Agrestis tumor
Soli timori cedit, ad preces riget.


page 445, image: s453

SCENA VI.

Intervenit Memnon a milite placato redux: exhibet Regi manipulum Sinensis militis, et exercitus nomine fidem iurat. Rex proponit desiderium suum Reginam assumendi Semiramidem. Repulsam passus indignatur.

MEMNON. MILITES. ET QUI SUPRA. MEM: A Littore orbis ultimo, e Sinae plagis
Adductus iste militis pugnax chorus
Positis adorat genibus augustum iubar,
Tuasque robur Martium in partes trahit.
Reliquus quiescit miles, et per me suo
Fidelitatem perpetem Regi vovet,
Hanc roborare sanguine paratus, tua
Cum causa poscet.
NIN: Militis nostri quies
Animi inquietem temperat. Miles novus
Nova est voluptas Regiae menti. Placet
Coram videre Sinicibelli modum. ludicrum
Parente genita Marte generosa indoles, bellum.
Diadema nostrum robore in vestro sedet,
Tutaque sceptrum geritur augustum manu,
Subite nostra castra, queis vestro calet
Aequale merito praemium Solus mihi
Assiste Memnon. Veteris affectus tui,
Fidei, et amoris integer semper tenor
Huc me coegit, commodo ut constans tuo
Ninus studerem, semper intentus viae,


page 446, image: s454

Qua tibi savoris Regri, et honoris novii
Pateret aditus, ac novo exemplo tuis
Maiora meritis dona munificus darem.
MEM: Summa attigisti. Quidquid est meriti mei
Tua ser pit infra munera, et maius nequit
Excogitare munus excedens amor.
NIN: Amor absque factis verus haud unquam est amor,
Adhuc amoris Regii hoc restat lucrum,
Mecum ut gubernes.
MEM: Hoc malum avertae polus,
Ut tam superbum vilitas nostra ad iugum
Honoris elevetur. Haec meritis meis
Satis una virga est, restis obsequii mei,
Quod obligavi Numini Princepstuo.
Nec ambit alium, nec capit virtus mea
Honoris apicem.
NIN: Dignus es, meritus, capir.
Et digniorem regius reddit favor.
MEM: Sed ut resolvam vinculo obstrictam fidem,
Qua me ligarunt assra, natura, ac amor.
NIN: Si solvis unum vinculum, stringis duo
Mihi gratiora. Quae Semiramidem tuam
Virtus honestat, indoles, animi vigor.
Et fama mundo nota, non vili bene
Tellure serpit: illa regali erigi
Solio meretur. Unde si sapiens tuus
Amor est in illam, sortis augustae notas
Illi impedire non decet.
MEM: In animum mihi
Lethale vulnus imprimis. Scindi nequit
In duo cor unum, nisi simul mortem oppetat [(printer); sic: appetat] .
NIN: Qui bina in unum corda conflavit prius,
Dividere rursus in duo cor unum potest.
Quod hoc amare est, si Semiramidem suo


page 447, image: s455

Prohibes honore? Totus in lingua est amor,
Amare qui se iactat, et tantum bonum
Impedit amati Peius haud hostis queat
Hosti nocere.
MEM: Ut ego Semiramide mea
Vivam diremptus? Vivere extinctum iube.
NIN: Morere, ut amatam Coniugem spectes statu
Sublimiorem
MEM: Morior ereptam mihi
Quod intueri cogor,
NIN: Ergo te magis
Amas amata Coniuge.
MEM: Hoc amo, Deus
Quod vult amari.
NIN: Ratio sapientem docet
Meliora non contemnere.
MEM: Et ratio docet
Sacra iura non despicere.
NIN: Quod legem facit
Rex, et voluntas Regis est. Quidquid iubet,
Iustum est, et aequum.
MEM: Iura regnanten ligant.
Quae dictat aether.
NIN: Iura terrarum ligo,
Idemque solvo.
MEM: Iura naturae nequit
Rexirritare.
NIN: At obsequi Cives docet
Natura Regi.
MEM: Iura nec sperni sus
Natura mandat.
NIN: Viva lex est Rex.
MEM: Ubi
Nil derogatur iuribus.
NIN: Iustum facit,
Quodcumque mandat.
MEM: Si nihil viextorqueat.
NIN: Quodcumque vult, suum facit.
MEM: Sed vi tamen,
Non iure.
NIN: Memnon flecte, quem nimium erigis
Intemperantem spiritum.
MEM: Nullus mihi
Intemperantis imperat cordis tumor;
Sed imbecillae mentis infirmus status
Me a me revelli sentit, et prudens dolet.
Prius hunc revulso spiritum corde erue:
Post tua voluntas imperet, quidquid lubet:
Avidamque nostri sanguinis sitim eruto


page 448, image: s456

Satiet cruore.
NIN: Miser adhuc Menon meis
Votis rebellas? nec mei affectus memor
Tuique honoris, toxico insami impiam
Linguam venenas? Vade, et insanam fuga
De mente noctem, teque restitue tibi:
Utque meliora corde consilia haurias,
Revoca ad bilancem pondus et boni, et mali.

SCENA VII.

Supervenit Semiramis, impetrat Dorilo libertatem. Ninus exponit suum desiderium illam in Reginam assumendi, quod illa dextere reicit.

SEMIRAMIS, ET QUI SUPRA. NIN: GEnerosa Amazon; videote, vivumintegrae
Fidei trophaeum, perque iucundum mihi
Animum voluptas manat, et quoddam poli
Degusto nectar. Merita dum specto tua,
Digna apparand! praemia voluptas subit.
SEM: Suprema merces, quam mihi Regis valet
Gratia referre, cuius ardenti mihi
Pectus calescit ambitu, quamque unicam
Ate reposco, est, Dorilum fictum specus
Evolve tenebris, liberum rursum iube
Spectare Solem. Hoc unicum potest mea
Satiare vota.
NIN: Non decet vacua prece
Ninum invocari. Quidquid ad votum tuum
Facit, impetrasti, Pate at invisi specus


page 449, image: s457

Funesta porta: veniat in purum diem
Altera Semiramis. At prius stringi velim
Te firmiore vinculo, cum quo tamen
Constare mentis plena libertas queat.
SEM: En praeparatas vinculis tuis manus,
Et quidquid est Semiramis.
NIN: Non hoc satis:
Alias catenas postulo, quibus tua
Virtus trahatur Regii ad honoris iugum.
SEM: Fortuna quidquid vilis ancillae potest
Praestare, manda: serviet Semiramis:
At me levari Regii ad honoris gradum
Natur a prohibet, prohibet et veterifides
Obstricta nexu coniugi.
NIN: Solvit fidem
Omnem potestas Regia.
SEM: At non summea;
Nec mihi volendi est libera facultas super.
Quodcumque velle Menoniest, illud meum est.
Illius est iubere, sed meum obsequi.
Quodcumque nutu signat, hoc animo exequor
Reverente.
NIN: Quod Rex mandat, hoc Memnon nequit
Non velle: genius, indoles, vetere fides
Mihi obligata vinculo hoc prohibent nefas.
Nec, si fidelis in Semiramidem est amor,
Tibi denegabit Regiae sortis gradum.
Quod si obstinatus deneget, tu, si sapis,
Regique fida es, potius imperiis meis
Parere debes, quam voluntatem sequi
Regirebellis Memnonis.
SEM: Nunquam meo
Egorecedam debito: illaesa side
Constabo semper, donec aut truncet polus,
Aut dissoluto vinculo vitae ruat.


page 450, image: s458

Ancilla vilis Regis imperium colo.
NIN: Revise amatum Memnonem, et caute sagax,
Prudensque sana sensa turbato ingere.

SCENA VIII.

Memnon et Semiramis dolent iniqua Regis postulata; deliberant de recessu ab aula, et de fuga: hanc Memnon Semiramidi suadet.

MEMNON. SEMIRAMIS. SEM: QUae maesta nubes frontis illustrem diem
Tibi asperavit?
MEM: Vivus in mediis mihi
Umbris natare videor, et nulla est meis
Medicina damnis; nullus affulget spei
Radius per umbras.
SEM: Nec Semiramidis spei
Aperitur ulla rima.
MEM: Te solium manet
Regale, Coniux, Memnonis sanguis tibi
Dabitur in ostrum
SEM: Somnus, aut amens tibi
Illudit error?
MEM: Regium ad solium Ninus,
Et coniugalis iura te thalami petit,
Mihique Orontam Coniugem assumi iubet.
SEM: Tua fui. eroque semper. Infelix nimis
Dia dema sine te verticem nunquam meum
Attinget auro. Vivo Regina altior,
Dum vivo amato Memnoni illaesa fide.
MEM: Precibus, minisque Memnonemtentat Ninus,
Impellit, instat, liberum arbitrium eripit,
Cogitque velle, velle quod Memnon nequit.
O saeva caeli sidera! o Dii impii!
Quid restat ultra? sola me malo hoc potest


page 451, image: s459

Mors liberare.
SEM: Memnonem quidquid potest
Eripere damnis, id Semiramidem quoque
Solum potest eripere: vel telo cadet
Uterque eodem; vel minae fracto impetu
Parcent utrique. Aut vivere, aut tecum mori
Mihi constitutum est. Sed age, cur tantis malis
Quarere salutem celerc prohibemur fuga?
MEM: Fuga salutem quaerere? Hinc multus canis,
Et inde multus excubat. Quaqua aspicis,
Vias per omnes retibus tensis iter
Est impeditum.
SEM: Melius est certo malo
Discrimen anceps.
MEM: Me reum faciet fugi.
Mors innocentem, vita constantem probat.
SEM: Ergo colore lude mentitae spei
Iniqua vota Regis, et ab ipsa mora
Consilia sana rebus extremis cape.
MEM: Simulata spes est pabulum vivae facis
Quae bullientis pectus accendit Nini.
Hinc vis, vigorque crescet, et semper malo
Maiore serpet. Tu fuge voluptas mea,
Mea vita, fuge Semiramis Qui ardet tui
Amor calore, forte te rapta impium
Extinguet ignem. Pabulo erepto minus
Amor ferocit. Dorilus liber venit,


page 452, image: s460

SCENA IX.

Adest Dorilus, gratias refert Semiramidi, quod eius gratia sit carcere solutus.

DORILUS, ET QUI SUPRA. DOR: VTrique sorti Dorilus ludum facit.
Prius severa fronte me fecit reum,
Clausitque tetro turris exesae specu:
At nunc serena fronte me spectans iubet
Haurire rursus liberum Solis iubar.
Calentis ira Regis inie cit meis
Pedibus atenas ferreas; favor tuus
Aeterni amoris aureonexu ligat.
Sola aestimare, diva, tu tantae potes
Prodigia fidei: at unicum hoc restat mihi,
Quaecumque vitae Dorilo pars est super,
Hanc consecrare Numini aeternum tuo.
SEM: Constare fidei, debitum est: non est favor.
DOR: Omnem favoris limitem excedit, labris
Sorbere virus. Arbaces adest: vale.

SCENA X.

Exsultat Gorbias delato sibi officio agendi cum Memnone, ut vel Semiramidem patiatur ad solium vehi, vel ad mortem se paret.

GORBIAS ARBACES. GORB: OPtata habemus Arbaces. Fatum ruit
Graviore telo in Memnonem Iam quae minae


page 453, image: s461

Fuere, saevum fulminant. Regis furor
Ad summa venit; iamque crudelem suo
Aestu acuit ensem, quo reus Memnon cadat.
ARB: Dubiae cavendus fortis est mendax dolut,
Ne, dum relabi Memnonem fingit, gradum
Ad altiora tollat.
GORB: Hic nullis potess
Aditus patere fraudibus. Iussu Nini
Tandem suprema Menoni imperia fero.
Unum duorum munerum poscit sibi,
Aut, quam negavit, coniugem; aut oculos suor
Vulsos ab ima sede. Vel viduum hodie
Accensa Regis ira, vel caecum sacit.
ARB: heu! qui Cometae, crine ferali horridi
In nostra damna fulminis torquent minas!
Illa metuendas lumina vibrabunt faces.
Locata solio Regio Semiramis
Armare quaeret vindices telo manus,
Quo nostra plagis capita violentis petat.
GORB: Quid detonabit illa? quod telum manu
Librabitin nos? Illa non franget gelu
Animi obstinati; Memnoni obstrictam fidem
Nec vi, nec arte dividt, aut precibus feret.
Natura proprium hoc soeminis vitium dedit.
Ut quo rogantur dulcius, cedant minus.
ARB: Forsan coactus fulmine hoc tandemsuam
Exulcerato potius uxorem Nino,
Quam perdat oculos, et Semiramidem simul,
Idemque vitam viduus et caecus trahat.
Ad iussa agenda propero, tu ad Regem redi.


page 454, image: s462

SCENA XI.

Semiramis dissuadet Dorilo fugam; ille non discedit ab eius latere, et una fugiunt.

DORILUS. SEMIRAMIS. DOR: TUo ut revellar latere iuratae immemor
Fidei, feramque te Semiramidem mihi
Fuga avolare? Nempe divisus meo
A corpore animus deseretlarvam meram.
Per te mea stetit vita, tu pro me mori
Desiderasti: iamque (quod fari pudet)
Ego recedam? teque sustineam solum
Mutare solam, et exulem alienas fuga
Adire terras? anima tam vilis mihi
Non est in isto pectore, ut pigeat sequi
Quocumque tendes, sive fugientem occupet
Secura vita, sive mors certa obviet.
SEM: Parce, o voluptas cordis afflicti unica,
Est plena res periculi, infelix fuga.
DOR: Remanere si me cogis, et cogis mori.
SEM: In quos furores tua fuga accendeti Vinum?
DOR: In quos dolores, nisi sugio, meipsam traham!
SEM: Solacium spes suggerat.
DOR: Tecum mihi
Spes rapitur omnis.
SEM: Omnis? Et nihil spei
Mihi super ipsi est.
DOR: Nec mihi sine te potest
Superesse vita.
SEM: Fata me solam iubent
Fuga evolare.
DOR: Et ire me comitem tuis
Mea fata fatis imperant.
SEM: Si sint mea
Secunda fata.
DOR: Maesta si fuerint magis.


page 455, image: s463

SEM: Periculum. quod imminet, reddit fugam
Acerbiorem.
DOR: Dulcior fuga est mihi,
Si fugio tecum.
SEM: Si manes, tecum manet
Altera ego:
DOR: Quandotu fugis, tecum fugit
Altera ego: pariter si sequor, meipsam sequor.
SEM: Heu! fata quaeris Dorile, et certam necem.
DOR: Nil timeo mortem, simodo greslus sequi
Tuos licebit, inter horrores poli,
Inter fragores nubium, et tels, et faces
Exaestuantis fulminis, semper mihi
Serenitatem vultus afflabit tuus.
SEM: Eamus ergo, Dorile, do victas manus.

SCENA XII.

Memnon desperatione actus se occidere statuit.

MEMNON. EUPHEMUS. MEM: O Innocentis arbiter cordis Deus,
Idemque custos! cerne, qui demum meae
Integritati scopulus obiectus sui
Horrore terret; sique non sanctis peto
Adversa fatis semitam arcanae fugae
Reclude Numen Nilmihi posco: satis
Vixi et secundo semper afflatu poli
Dies peregi. Quidquid est reliquum super,
Subeunda mors est. Huius occursu diem
Claudere supremum gestio.
EUPH: Nondum spei
Depone vela. Saepe collisis tonat
Nubibus olympus, rursus extersis ramen
Nubibus amoena luce restituit diem.
MEM: Qui vivere queam? Fata iam grandi meum


page 456, image: s464

Petiere telo verticem, quando meam
Rapuere viduo Coniugem, vitam meam.
Meumque columen litud in fatis fuit!
Prius ut cadvaer viverem, quam me necis
Raperent severa iura!
EUPH: Curnon fuga
Parifugacem sequeris?
MEM: Heu! misero alia
Fugi nulla superest Memnoni, quam se procul
Ut fugiat ip um. Sortis huc nostrae prior
Felicitas defluxit. ut nequeam diem
Trahere superstes. Moriar: ah vindex mei
Moriar doloris. Si Semiramidem meam
Fugare potui, poterit haec etiam manus
Membris solutum spiritum in fugam dare.
Spectare quid te Cynthium Memnon iuvat?
Invisa lux est, luce lux cassa est, tuum
Quae tibi levamen rapuit, et amoris tui
Solem fugavit. Ergo, quod solum est super,
Et terram, et astra, et Cynthium invisum fuge;
Fuge temetipsum.
EUPH: Siste non faustum gradum.


page 457, image: s465

ACTVS V.

SCENA I.

Gorbias recenset Memnonis mortem Nino. Arbaces ex coniectura amoris mutui arguit homicidii veram Semiramidem et Hydaspen: Ninus iubet melius in factum inquiri.

NINUS. GORBIAS, ARBACES. NIN: QUae sensa tandem Memnonis?
GORB:
Nulla amplius.
NIN: Regi nihil reponit?
GORB: Et nihil potest
Reponere ultra. Nam trucidatus iacet,
Suoque merfum sanguine cadaver natat.
NIN: Qua sede? cuius dextera extinctus iacet,
Expone sceleris ordinem.
GORB: Dum me infero
Memnonis in aedes, iussa facturus tua,
Obser vo totis aedibus silentium:
Inclamo Hydaspen, et Semiramidem: nihil
Vel hic, vel illa reddidit. Servos voco;
Nullus vocantis servus exaudit sonos.
Conclave vi recludo; promoveo pedem;
Et voce repeto Memononem. Hic demum horridum
Cerno cada ver sanguini immersum suo:
Invasit artuso horror, et rigidum gelu
Stupefecit ossa. Propius admoveo gradum,
Videoque telum pectori immersum. viam
Quod secit animae: tango: iam nullus suit


page 458, image: s466

Sensus perempto, nullus in mebris calor;
Solumque rigidae sentio mortis gelu.
NIN: Indicia nulla caedis auctorem notant?
GORB: Mera solitudo Memnonis visa est domus:
Quaero, requiro, clamo, vestigo angulos,
Everto latebras: nemo vel in oculos mihi
Vel venit in aures.
ARB: Caedis auctorem diu
Ne quaere Princeps. Assequor tanti reum
Sceleris, nec animo fictus illudit dolus.
NIN: Pande nihi fidos, Arbaces, mentis sinus:
Quem perpetrati sceleris auctorem tibi
Insinuat animus
ARB: Solus hoc potuit nefas,
Volutique Hydaspes: sed manum Semiramis
Audaciorem secit, et adacto impetu
In vulnus egit. Vana suspicio, Nine,
Non ista dictat.
NIN: Quis potuit illi furor
Tantum efferare pectus?
ARB: Indomitus amor.
NIN: Amor Hymenaei Regii?
AR: Dura hunc fugit,
Et amat Hydaspen. Illa nec Regem aestimat.
Nec amore solii tangitur: Hydaspen colit,
Nomenque adorat; cordis huic arma sacrat.
Seque adolet ipsam: iamque dum casses sibi
Videt explicari, praeda queis cadat tibi,
Praevertit ictum, et Memnone occiso fugit,
Gemmosque comites, Dorilum et Hydaspen trahit.
Et forte Bactra repetit, ubi melior suo
Sit aura amori.
NIN: Vera, nisi fallor, sagax
Trbi dictat animus. Tota sed nondum sua
In luce fulget veritas: tenebris suis
Ut eruatur, Arbaces, callem tere,
Quo deprehendas abditam
GORB: Est atum probat


page 459, image: s467

Plagae perempti Memnonis inhaerens chalybs,
Cui legi Hydaspis nomen inaratum: et prope
Adstrata vestis feminae.
NIN: Indiciis patet
Res fatis apertis.
GORB: Temporis non se parum
Evolvit, ex quo prodidit Semiramis
Sui favillas cordis in Hydaspen. Iocu
Salire in oculos visus est, risus labra
Miscere nectar, gratia in vultu seri,
Quoties Hydaspen alloqui datum est: Huic
Detecta mentis abdita, atque animi anguli
Omnes aperti, et semper ambrosiae liquor
Condire visus verba.
NIN: Quid dubia mora
Suspendo mentem? Mutui assectus notas
Et reciprocatas mentium ambarum faces
Saepe ipse vidi: non tamen tanto fibras
Igne aestuare credidi, ut tantum in nefas
Aliquando sese evolvere auderet calor:
GORB: Hoc magis acuitur flamma, quo premitur magis.
Celatus ignis fortior rumpit viam.
Occultus ignis ille mucroni impium
Dedit calorem, Memnonis ut imo sinu
Animam latentem erueret. Hic ultra nihil
Morae est trahendum. Venit ad summum scclus.
Via obsidenda est omnis, et fugiens nefas
Antevenien dum. Prompta nisi subitis malis
Obstent remedia, colligunt vires mora.


page 460, image: s468

SCENA II.

Arbaces vi adigit Euphemium, ut promittat reos homicidii agere Semiramidem, et Hydaspen.

ARBACES. EUPHEMIUS. ARB: QUid frontis aequor nube maeroris tegis?
Si tibi sinistrae sortis impulsus rapit,
Quem diligebas, Memnonem, rursum tibi
Sortis secundus Arbacen donat favor.
Tu primus inter Arbacis amicos eris,
Primusque Achates. Unico hoc in me tuum
Testare amorem: Memnoni illatae necis
Auctorem Hydaspen et Semiramidem refer.
EUPH: Ut perpetrati sceleris accusem reos,
Quos innocentes pura testatur fides?
Hoc est patratoscelere, non minus scelus.
ARB: Dic deprehensos scelerisin facto reos.
EUPH: Hoc veritati pugnat. Euphemus nihil,
Nisi honesta, vidit.
ARB: Arbaces caedem suis
Spectavit oculis
EUPH: Arbaces ergo reos
Agat ad Tribunal,
ARB: Nulla fugiendi est vis
Eupheme, vel reos age, aut fies reus.
Vel hoc, vel illud elige; auctores necis
Aut prode Hydaspen et Semiramidem, aut reum
Egote patratae caedis accuso Elige.
EUPH: Scyllam inter et Charybdin ambiguo animus
Aestu laborat: Inde mendacis traho
Infame nomen, inde perfidiae notam
Poenamque lucror.
ARB: Ista luc entem in diem
Non venict unquam macula: per fidiae tamen


page 461, image: s469

Tormenta referes, teque post fatum probri
Macula sequetur. Adde, quod fies mei
Scopus furoris.
EUPH: Arbaces, stingis, nimis
Et non volentem cogis exosum in nefas.
Delinquo; sed tu debitas poenas dabis.

SCENA III.

Advenit Symma Regius Pastor, aperitque Hypati non esse eum suum, sed Memnonis et Semiramidis filium.

SYMMA. HYPATES. SYM: HIc se superba vertice excelso levat
In astra Babylon; quodque mireris, tui
Veri parentis tecta, multorum inclita
Ceris avorum, redditus tandem tibi
Cernes Hypates.
HYP: Quem mihi fingis patrem
Amande genitor?
SYM: Hactenus finxi patrem,
Nunc fictus illc desinit, quando monet
Tempus, locusque prodere parentem tuum,
Illustre stemma, et sanguinem, et stirpem, et genus.
HYP: Symma mihi genitor hactenus, Symmam patrem
Veneror Hypates.
SYM: Hactenus quamvis mihi
Dederis parentis nomen, haud fui tamen
Genitor Hypatis: te nihi quondam parens
Cum fratre Hydaspe, nobilis Amazon dedit
Vix evolutos faciis, teneram mea
Ut educarem industria aetatem, et bonis
Studiis Iuventam fingerem. Patris vice
Nutrivi utrumque, utrumque complexu patris
Amante fovi, pectori adstrinxi meo


page 462, image: s470

Tueri utrumque sanguine paratus. Tuum
Fratrem sinistra flebili casu mihi
Fortuna rapuit. Inde cum curbo gravis,
Et Armenorum saeva tempestas meos
Vastaret agros, et face et ferro omnia
Impune mereret, exul, in certi laris,
Ignotus hospes hospiti, ignarus soli
Per variate pericula, et rerum vices,
Hic sisto demum! genitor ubi fertur tuus:
Nini imperare militi, et Martem suae
Auctoritate flectere. Hic ergo patris
Depono nomen: filii nomen quoque
Depone Hypates: dumque tibi servi fidem
Obstringo, domini iure tu Symmae impera.
HYP: An umbra me profunda religatum hactenus
Tenurt soporis, iamque me reddit mihi
Expergefactum? dulce si nomen patris
Tibi deserendum, et filii nomen mihi:
At nunquam amorem filii in patrem exuam.
Sed quis finistrae sortis afflatus tibi
Rapuit HYdaspen:
SYM: Aliquis hic scenam subit?
Abeamus. Intus reliqua narrabo ex fide.

SCENA IV.

Euphemus false accusat caedis reos Semiramidem et Hydaspen. Adfertur nuntium novi motus in milite ob caedem Memnonis. Rex mittit Arbacem tectum vestitu Memnonis ad componendum militem.

NINUS. FARNABAZUS. ARBACES GORBIAS. EUPHEMUS. PHILINDER. NIN: CRedamne dictis?
EUPH: Integra Euphemum hactenus


page 463, image: s471

Fides probavit.
NIN: Ipse spectasti hoc nefas?
EUPH: Rex, ipse vidi. Primus in ferrum ruit,
Strinxitque Hydaspes. et Semiramidi dedit
Lateri imprimendum saliit ut furens Thyas
Illa in maritum, et impetu toto fibris
Ensem recondit Ille collapus gravi
Solum ruina afflixit, et fari impotens
Tenues in auras spiritum afflavit Meus
Haec vidit oculus
NIN: Quis Semiramidem locus
Quis tenet Hydaspen?
EUPH: Mox ubi seclore impie
Patrata caedes, versus in fugam levem
Utrique gressus.
NIN: Impia o Semiramis!
Et execranda! victima Inferno Iovi
Mactanda ad aras! Tuque non melior tuo
Delicio Hydaspes! Fugite, qua crimen trahit,
Qua vos scelesti pectoris defert amor;
Vos nulla Regis manibus eripiet fuga.
Quacumque fugitis, ultor instabo fugae.
PHIL: Auguste Regum Cynthe, procella nova
Miles ferocit.
NIN: Causa quae motum ciet?
PHIL: In castra rumor Memnonem occisum tuo
Furore sparsit, hinc furor dolet, et dolor
Furit per arma. Memnonem poscunt sibi,
Aut vindrcare Menonis caedem parant,
Et qualis undas ventus impellit, fremunt.
NIN: Mendace semper credulum vulgus tuba
Famae movetur. Menonem non haec manus
In fata pepulit: immo fortunae impium
Deploro casum, et quaero, qua ulciscar nefas,
Dignam securim: sique, quod nolim, reos
Suscepta ferro vindici eripit fuga,


page 464, image: s472

Partes in omnes militum emissae manus
Quaerent servera indagine fugaces reos,
Dignamque caesi Memnonis poenam exigent.
PHIL: Praesens remedium postulat praecops malum,
Quod vel dolori militum illudat dolo,
Vel placet iras. Ipse quin campum subis?
Regalis oculus, qualis exortus dies,
Omnes tenebras pectorum aspectu fugat.
GORB: Dum plebs ferocit, nullus est Regis timor
Honorque nullus: publicus fluctus rapit
Tam grande Regis, vile quam plebis caput.
Periclitari Regium suadet iubar,
Quisquis furori publico exponi petit.
Errore concitatus, errore altero
Ludatur ardor.
NIN: Praepes in campum vola,
Felicitatis sparge mentitae dolum.
Sese stiturum Memnonem castris reser,
Mendaciique garrulam famam argue.
At tu, fidelis Arbaces, totum suo
Mentire cultu Memnonem, atque armis, equo,
Gestuque simula militis verum ducem.
Ut prima fluctus ira tantisper cadat;
Dum veritas se publicum in Solem trahat,
Certisque pateant sceleris autores notis.


page 465, image: s473

SCENA V.

Adducuntur ab Osmano captivi Semiramis, Hydaspes et Dorilus. Gorbias annuntiat is mortem Memnonis, reosque arguit Semiramidem et Hydaspen.

OSMANUS. SEMIRAMIS. HYDASPES. DORILUS. GORBIAS. HYD: MEruimus ergo vincula, et vilis iocus
Populo exhiberi?
SEM: Sancta proscripta est Themis
Procul orbe toto: Iuris imperium tenent
Furor et libido, et astus. et technae et doli.
OSM: Vobis amica haec monstra sunt, in vos tenet
Imperia stolidae mentis insanus tumor,
Et ipse Avernus. Hora iam vestris venit
Decreta noxis. Tarda si caelum vibrat
Iacula in scelestos, at tamen tandem vibrat.
SEM: Et te reposcent vindicis caeli faces.
DOR: Si in me recumbit noxa tentatae fugae,
Quid aut Hydaspes peccat? aut Semiramis
Innocua solvit? Debitae collo meo
Sunt hae catenae: verticem in meum cadat
Ultrix securis: quidquid irarum est super,
Violentus in me Regis exoneret furor.
Ego violavi vinculum et fidem obsidis:
Meus est reatus, poena sit pariter mea:
In me revolvat omne tormentum Ninus,
Meumque crimen et face et ferro expiet.


page 466, image: s474

OSM: Peccasse te fateris, et crimen tuum
Teliatur orbis oculus Es sceleris rea.
Tuoque Regi peifida, at crimen tuum
Hos innocentes non facit: quorum nefas
Sagace mentis lum: ne observat Ninus.
Fabricare fraudes, texere incauris dolos,
Mutare amicos, propriurnest aulae malume
At ista in ipso corde furilais stygis
Contexta tela est, cuius in stamen dedit
Megaera tortili angue divisam comam.
GORB: Osmane; mitis rebus arridet polus:
Cecidere fraudes; machina eversi doli
REvoluta lapsu est: fanguine in suo natat
Memnon peremptus.
OSM: Ecquis in fata ultimum
Impressit ictum?
GORB: Quos reos ducis, roga.
Sceleris Hydaspes conscius, Semiramis
Rea est.
OSM: Scelesta, perfida, et Solis die
Indigna capita!
SEM: Vulnus o nimium grave!
Unoque ab ictu duplicis plagae dolor!
Memnon peremptus, et ego patrati rea
Facinoris! o dure nimis astrorum rigor!
Inim ca fata! quid traho vitam meae
Morti superstes?
DOR: Nulla sunt astra ampllus,
Nec ulla caelo fata, quae rerum vices
Ordine gubernent: orcus imperium tenet,
Rigidusque Pluto rebus humanis prae est.
Quis has chym eras fingere et tantum nefas
Appingere animis aufus herois fuit!
HYD: Timor, et acerbus sortis atrocis dolor,
Claumniaeque virus adstringunt gelu
Animam innocentem.
GORB: Tunc gelu stringi essera


page 467, image: s475

Manum decebat, quando violento impetu
Illam impulisti in Memnonis caesi necem.
SEM: O aerchitecti fraudis, et acuti fabri
Mendaciorum! vestra quod fecit manus,
In nos scelesto funditis crimen dolo.
Et dolor, et ira iusta dila cerant mihi
Animi recessus; quosque concepi sonos,
Haerente claudunt voce; quodque unum solet
Miseris relinqui, lacrimis oculos vetant.
OSM: Mens ipsa sceleris consciae atque horror, scelus
Qui sequitur actum, lacrimam et vocem negant.

SCENA VI.

Supervenit Ninus, nullaque admissa defensione mandat Semiramidem, Hydaspen, et Dorilum ad exercitum raptari, ut is iustam occisi Memnonis vindictam sumat.

NINUS, ET QUI SUPRA. NIN: IMpia, scelesta, perfida, exsecrabilis?
Tene ego, Megara, video: tu saevam manum
Inferre proprio coniugi, et adacto in fibras
Eruere ferro spiritum? inimicum solum
Tentare comite Dorilo et turpem fugam
Hdaspe socio quaerere infami proco?
SEM: Mendax, et execrandus est, quisquis tibi
Persuadet esse sceleris infandi reos,
Quos nulla culpa rangit.
NIN: In facto sagax
Vos vidit oculus.
SEM: Lingua mendaci dolo
Assueta nobis crimen alienum allinit.
NIN: Convicta es acti sceleris, et scelus negas?


page 468, image: s476

SEM: Prius putabas esse convictam, et tam-e-n
Innocua sum reperta.
NIN: Te cafus prius
Fecit nocentem, non oculus, actum nefas
Qui vidit ipse.
SEM: Quod reum facias, nihil
Mihi movet animum Pertuli hoc semel innocenr.
Quod gravius animum sauciat, et unum fleo,
Est mors amati Memnonis.
NIN: Caede impia,
Quem fles, necasti.
SEM: Solis o sancti iubar!
Et amicum olympi lumen!
NIN: Hoc scelere tuo
Agis retrorsum.
SEM: Forte, quos colis magis,
Hi funt nocentes; quodque per nostram expias
Mortem, patrarunt facinus.
NIN: Irritas meum
Adnue surorem?
SEM: Sceleris irritent rei.
NIN: Convicta satis es Verba quid frustra seris?
Ego te ream pronuncio.
SEM: Assuevi tua
Alance dicisceleris et mortis rea.
NIN: Assueta vilipendere es leges meas,
Meumque sceptrum.
SEM: Regis in sacrum iubar
Mea Sole semper clarior fulsit fides,
Stetitque sancta.
NIN: Clarius purum diem
Tua culpa foedat.
SEM: Foedar; at nunquam mea.
NIN: Rumpenda iis est: s. elera non tolerant moram
Matura poenis. Ite, sceleratos fimul
Rapite in arenam Martis, ubi miles fremit.
Ut de perempti Memnonis caede exigat
Supplicia iusta, Vos ego addico neci.
SEM: Decreta Regis veneror. haec Bastris datur
Merces subactis.
DOR: Rapite me primam adnecem,
Ut prima satiem Regis incensi sitim.
Nec cogar atram cernere superstes necem
Animae innocentis.


page 469, image: s477

SCENA VII.

Occurrunt ad necem raptatis Symma et Hypates. Semiramis recognoscit filios. Symma differri supplicium postulat ab Osmano donec Regi loquatur: negat Osmanus. Hypates ferrum stringit: Farnabazus Osmanum increpat, iubetque differri executionem sententiae.

SYMMA. HYPATES. ET QUI SUPRA. SYM: - - - - Siste: quo praeceps ruis?
Quid video? an erro? estne umbra? vel Semiramis
Ipsa in catenis?
SEM: Videor ignora in toga
Videre notae frontis indicia.
SYM: Magis
Quo specto vultus lineam, aspectus magis
Notus videtur. Mulier, agnoscis virum?
SEM: O Symma! tene video? vel similem tui?
SYM: Sum Symma, Domina.
SEM: O laetus occursus tui
In ipsa arena mortis, et vitae ultimo
Cadentis apice.
SYM: Nexibus quae te trahit
Fortuna vinctam?
SEM: Fraude delusus Ninus
Mea peremptum memnonem credit manu,
Quem prostituto sanguine redemptum velira,
Hinc luere morte crimen alienum iubet.
SYM: O cruda caeli fata! crudeles Dii!
Cur ad nefandae sortis aspectum mihi
Pedem impulistis? ut ibi funesti cadam
Victima doloris, unde maturos novi
Referre fructus gaudii optabam!
HYP: Pater
Momento in uno sorte me fausta erigis,
Iterumque iniqua deprimis. Quid me iuvat


page 470, image: s478

Posuisse nomen filii, quando patrem-
Reperio verum, et perdo? Quin iterum ivet
Me filii nomen repetere, et te patris.
SEM: meine vivunt filii?
SYM: Praesens tuus
Adest Hypates.
SEM: O Semiramidi unica,
Fili, voluptas! video te demum! et licet
Rigidae catenae sobolis amplexum vetent,
Te tamen amoris stringo materni sinu.
HYP: O chara genitrix! qualis occurris tuo
Ploranda nato? stringins affectu brevi,
Iterumque maestum deseris!
SEM: Iniqui iubent
Sic fata caeli. Nate, quem tanti est mihi
Revidere! Nate huc Numinis ductu venis,
Ut emigrantis spiritum Matris trahas,
Et manibus cadentis officia ultimae
Pietatis obeas.
HYP: Mater, ut funus cadas
Vivente nato? Mortis aeternum gelu
Mihi ante stringet membra quam vultus tui
Occludat oculos. Nobilis miles, tuo
Si quae fa villa corde pieta tis calet,
Deme illa Matri vincula, et collo meo
Iube illigari: chalybis ardentem sitim
Prius in Hypatis merge flagrantem sinum,
Materna quam per viscera infelix furat.
DOR: Nate, hac parente dignus es, nato parens.
SEM: Ubi tua cura est altera, voluptas mea,
Natus secundus?
SYM: Forma nisi fallax meos
Illudit oculos, vinculis tecum trahi
Videor videre filium.
HYD: In vultu tuo
Ego genitoris cerno vivaces notas.
SYM: Vicina nostris aedibus ubi altam erigit


page 471, image: s479

Se silva in umbram, perdidi illecebras m-eas.
HYD: Ego inter umbras nemoris abreptus manu
Sive Armenorum, sive Persarum fui;
Ductus que per non nota per egrinus sola
Sortis iocantis vile ludibrium fui;
Excussa donec servitus tandem gravis,
Iugumque collo est, et Semiramidis datum
Sequi arma posse. Hic miles officio habeor,
Amore sed sum filins.
SYM: Sanguis suum
Ad sanguinem sponte fluit, et tacito impetu
Huc fertur, unde prodrit. Hydaspes hic est,
Sublime germen stirpis, et magnae demus.
SEM: Laetitia vitam inspirat, et mortem dolor,
Heu! note, red et ignote mi fili! Meum
Te habere nequii viva, te moriens meum
Accipio nate!
HYD: Symma, niladfers novi.
Solum parentis nomen est novum mihi.
Quo me sovebas, somper affectus fuit
Plus quam parentis. Ergo nunc tanto magis
In fata tecum paria, in aerumnas pares
Fertur voluptas pectoris, quanto magis
Natura matrem deseri a natis vetat.
OSM: Quid trahimus ultra tempus? ad poenas vocat
DEclivis hora
SEM: Prompta sum: hoc loco immola
Integritatis victimas.
DOR: Primum locum
Ego mihi posco: perfidus ego obses fui.
SYM: Concede miles temporis brevem moram,
Ut celere cursu Regis affatus petam.
OSM: Rex iussit omnem rumpere ad penas moram
HYP: Si durus aures precibus obiectis negas,
Adam ante ferrum durius manu hac brevem


page 472, image: s480

Moram impetrabit Vulneri en pectus patet,
Aut hora danda precibus est.
FAR: FErro abstine
Generose iuvenis.
HYP: Temporis moram volo.
FAR: Repone ferrum., Est innocens audax amor,
Si peccat ira. Symma, tu Regem pete:
Expone casus ordinem. Sed nos nova
Regis moremur iussa.
DOR: Laetitiae mihi
Simul et doloris, dulcis et amarus fluit
In ima torrens viscera, et inundat fibras.
Momento in uno Mater es? nosque aspicis
Momento in uno matris orbari sinu.
HYP: Si sit cadendum, mater, aut pro te cadam
Aut tecum eadem caede sublatus. Nini
Non ita ferocit animus, ut precibus meis,
Largisque flentis lacrimis possit piam
Aurem negare.
HYD: Frater! o primum mihi
Iam nate frater! Unicus tantae es super
Spes stirpis, unus surculus magnae domus:
Te sancta servent Numina incolumem diu
In spem nepotum. At interim officio pio
Et patris ossa, et matris, et fratris lege
Unum in sepulchrum, et marmore imposito tege.
SEM: Memorique gratus marmori incide has notas!
Memnon, Semiramis, et Hydaspes hic iacent:
Quos una semper strinxit in vivis fides:
Hos tumulus uno mortuos condit sinu:
At mortuorum vivet aeternum fides,
DOR: Sed me repone ad infimam tumuli basin,
Testatus uno carmine officium meum:
Regina Bactris nata, tumulatis pia
Ancilla frcta, vilis ad pedes iacet.


page 473, image: s481

SCENA Ultima.

Postquam Ninus ex Symma intellexit, Hydaspen esse filium Semiramidis, magis exasperatur. Narbassus narrat se fugientem Memnonem occidisse. Advertitur error occisi Arbacis, qui personam Memnonis induerat. Euphemius iam morte Arbacis solutus metu fatetur innocentiam Semiramidis et Hydaspis: confirmatur productis litteris ab ipso Memnone ante mortem scriptis. Resurgit pressa Innocentia. Semiramis soluta matrimonio coronatur Regina. Memnonis fidei decernitur sepulchrum Regium.

NINUS. SYMMA. NARBASSUS. FARNABAZUS; ET QUI SUPRA. NIN: ADes sceleste, perfide, exitialiis,
Et innocentis Memnonis caede impiam
Pollute dextram? tuque quam impurus gravat
Incestus, ades! o!
NARB: Magne Rex, caesus iacet
Memnon, suoque mortuus tabo innatat.
NIN: Vetera recenses.
NARB: Caede adhuc ferrum calet:
Dum se iugali vectus in fugam trahit,
Ame est peremptus.
NIN: In fugam memnon abit?
FAR: Succinctus armis, Marte ferrato gravis,
Par tortili ibat fulmini, campum prope
Martis subire visus: inclamo virum:
Obtendo Regis nomen. Audito hoc stitit,
Gradumque flexit. Illico sese meus
Trahit in coronam miles, et cingit latus,
Omnemque amatam claudit ad fugam viam,


page 474, image: s482

Fortuna votis favit, ut vultum mihi
Verteret apertum; iacio fatalem manu
Vindice sagittam: missa vix cornu fuit,
Fronti stupentis haesit, et grandem scidit
Vitae offluenti semiram.
NIN: O casus gravis
Sortis sinistrae! Falleris: non est tua
Memnon peremptus dextera: charus mihi
Est in teremptus Arbaces, qui se Ducem
Simulabat armis.
NARB: Heu! quis infelix dedit
Furor arma manibus? Esse dum fidus volo,
Homicida fio
EUPH: Magne Rex, non est tui
Narbassi hic error: vindices scelerum Dii
Misere telum in Arbacem, ut poenam parem
Suo meoque crimini letho daret.
NIN: Euplieme, quid ais?
EUPH: Quando iam caelum metu
Me solvit omni, et Arbaces caesus iacet;
Arcana pandam, et fraudis intextae dolum
Regi explicabo, Sceleris exacti reos
Quos ante, Hydaspen et Semiramidem tibi
Fatebar esse, nullius culpae reos
Scelerisque puros testor. Hoc crimen meum
Fuit; sed auctor Arbaces mendacium
Violentus ori intrusit.
NIN: Et qua vi?
EUPH: Prece
Precioque primum: deinde cum durus preces
Preciumque detestarer, obiecit minas,
Me perpetratae caedis auctorem fore.
Quid press is agerem? aut Regis certus fuit
Metus furoris, et inde probrosae necis:
Aut comparatae gloriae et honoris mihi
Iactura certa, Non ego feci reos,


page 475, image: s483

Nec innocentes prodidi: voces premens
Dolor evocavit
NIN: Voce mendaci Nino
Illudis audax ante mentitus, fidem
Nunc non mereris.
EUPH: Ante mentiri mea
Salus coegit: falsa cur damno meo
Nunc venditarem?
NIN: Suadet hoc novo dolo
Promissa merces.
FAR: Memnonis clauso in finu
Haec est reperta pagina, disertis notis
Inscripta Regi.
NIN: Memnonis notus mihi
Iste est character. Nomen adscriptum docet.
Nino salutem perpetem, atque aevum senis
Memnon precatur nestoris: quodque unicum
Propria cadenti dextera est reliquum, suum
Regi cruorem consecrat, cuius color
Ostri rubentis vice Seimiramidi latus
Regale cingat. Tu mea fronte erutos
Oculos volebas: parco violenta manu
Eradere illos: sed oculis vitam tamen
Tollo violentus. Ista quae seribit manus,
Eadem ministra Regii imperii, in latus
Impellit ensem, et spiritum fugat. Vale.
DOR: Iam clausa dubio est semita: Auctorem tenec
Caedis patratae: testis accedit rei
Sanguis profusus. Ista si nondum tibi
Animum serenant, noscat id serus nepos,
Nos innocentes spiritum ferro dare.
NIN: Resurgat innocentia, et victor doli
Triumphet animi candor, et constans fides.
Demite catenas manibus innocuis.
DOR: Mea
In me recurrit vita, quae languens tuo
Linguore propius fata quaerebat sua.


page 476, image: s484

Et in supremae noctis excursu mihi
Oreris serenus Cynthius.
NIN: Culpae nota
Recessit omnis, sceleris abstersus color:
Huc advolate, et sarcina indemnis meo
Pendete collo: Carcer est sinus meus,
Amplexus est catena, qua stringo meos
Post fata chari Memnonis natos: meum
Dilectum Hypaten filium, et Hydaspen meum.
SYM: Bene ominato sidere hic fulsit dies,
Quo video vos pastoris, et magni Ducis,
Regisque magni filios.
HYD: Servi tuos
Vultus veremur
NIN: Filios ego vos colo,
Nebulasque frontis osculo abstergo patris,
Exacta feritas Regis, et vester dolor,
Fugentur animo.
HYP: Vita succedit nova
In hoc cadaver.
HYD: Qui mihi perii, Nine,
Per te renascor.
NIN: At Semiramis Deum
Idaea pulchra, viva stellantis poli
Imago, fidei Numen; exemplum aureae
Integritatis, vita virtutum omnium,
Post tot procellae turbines, post tot vices
Sortis sinistrae, capitis et post tot tui
Superata fata, surrige excelsam indolem,
Solioque posita Regio mecum dare
Imperia disce,
SEM: Fata caelorum, tuas
Prostrata veneror gratias! caelum premit,
Levatque caelum; firma stat semper fides.
Regnare sed cum me Semiramidem iubes,
Auguste Rex iube et Semiramidem alteram
Regnare mecum, filiam meam iube.
NIN: Si non abhorres, Imperi partem mei


page 477, image: s485

Tibi cedo, et una Bactra
DOR: Tam celso loco
Mea vota non acclino. Reginae iube
Me servitutis lege subiicere caput:
Sic obsequendo et serviam, et regam simul.
SEM: Sic imperando duplici sceptrum geres
Regina iure.
NIN: Purpura et Hypati latus,
Et latus Hydaspi cingat. affectu pater
Vos filiorum nomine vocari volo.
HYD: quicumque splendor Regiae lucis fluit
In nos, reflexo lumine in regem redit;
Totusque demum splendor in te uno micat.
HYP: Quocumque servos elevas, stabunt tui
Momenta lionoris.
NIN: Memnonis fidei memor
Pyra erigatur, qualis Augustos solet
Colligere cineres, stetque sub aperto die
Tam gloriosae praeco virtutis lapis.


page 478, image: s486

ALEXIUS COMNENUS. TRAGOEDIA.

ARGUMENTUM.

EMmanuel Commenus Orientis Imperator, ut securius Imperium transmitteret ad filios suos, relegavit in Insulam Ennam fratrem suum Andronicum, qui diademati insidiabatur; eiusque filios Emmanuelem, et Ioannem carcere detinuit. Defunctus subinde Emmanuel, haeredem Imperii reliquit Alexium Comnenum, annos 15. natum sub Xenes Matris tutela. Haec affectu in Sebastum Aulae Praefectum ducta, commisit huic Imperii gubernationem. Sed quia potentia ad tyrannidem abutebatur, turbis involvit Imperium. Tentarunt permulta, sed incassum, Proceres, ut Sebastum deprimerent. Demum revocant ab exilio Andronicum, ut ei Imperii guber nationem committant. Adest ille; et cum numeroso exercitu urbem ingreditur, sub specie sublevandi Imperii a tyrannide Sebasti, reipsa ut se Imperatorem constituat. Succedit votum. Itaoccupat


page 479, image: s487

affectum populi, ut Imperator acclametur, cogaturque Alexius eum in Imperii Collegam assumere. Solio potitus, exoculari iubet, et ad perpetuum carcerem damnari Sebastum: deinde per falsas criminationes Xenen, ac demum ipsum Alexium vita privari. Vide rei seriem fusius apud Nicetam.

PERSONAE.
Alexius Imperator.
Andronicus, Patruus Alexii.
Emmanuel, filius maior Andronici.
Ioannes, filius minor eiusdem.
Henricus Princeps Ungariae.
Surena, supremus Capitaneus Andronici.
Harpagus Magus.
Adrastus Capitaneus armorum Caesareorum.
Angelus, Praefectus Alexii.
Clearchus, Gubernator urbis.
Isaacius, Praefectus Praesidii.
Orontes, socius Henrici.
Umbra Emmanuelis.
Stephanus, ab Alexio ad Andronicum Legatus.
Legatus Regis Aquitaniae.
Capitaneus.
SALTUS UMBRARUM.


page 480, image: s488

ALEXIVS COMNENVS. ACTVS I.

SCENA I. PORTUS MARIS, IN QUEM EXSCENDUNT.

Andronicus exscendit ad Constantinopolim, antequam tamen urbem ingrediatur, statuit explorare eius statum; ac interim invisere sepulchrum Emmanuelis sui fratris.

ANDRONICUS, SURENA, BELLI DUX HARPAGUS MAGUS. EXERCITUS. AND: TAndem, solutus carcere, excussi situna
Torpentis antri. Fata se tandem mea
In vota flectunt! Quando fatali obviat
Fortuna crine, lenta tollenda est mora.
Quae lenta gressu plumbeo adventat, nisa
Teneatur arcte vincta, momento fugit.
Occasionem quando praemittit, cape:
Sic gloriari poteris. ad nutus tuos
Non impeditam obire Fortunae rotam.
SUR: Diuturna post exilia, et infaustos dies,
Desiderati littoris amoenum sinum
Tandem tenemus. Fessus hic miles suae
Tempus quieti postulat. Sed tu Ducum
Idea, Princeps laurea ac olea inclite,
Ingredere moenia urbis, et amoena tuos
Luctus volupta digere.
HAR: Huc Princeps gradam


page 481, image: s489

Reflecte; quo te sam. quo sanguis vocat,
Tuoque capiti proxime incumbens honor.
Nimis indecorum est, Regia stirpe editum,
Patruumque magni Caesaris, caeci horrida
Habitare nemoris antra, et agresti dies
Ducere sub umbra. Tanta tolerasse hactenus,
Rege a Tyranno, a fratre germano, est satis.
Iam blandate fortuna ridente aspicit
Tenore vultus. Iamtibi imperium eminus
Adgestiente fronte blanditur: fores
Iam tibi repandit Civitas: iam te tuus
Amante reducem stringit amplexu nepos,
Tuosque pronum ad poplites sceptrum videt
Vereres procellas sidere, et amoena integrae
Tranquillitate pacis insterni mare.
AND: Consilia vestra laudo: sed prius tamen
Quam gressum ad urbem proferam, ignotus brevem mora
Vicini in umbra nemoris ad lenes aquas
Capiam quictem.
HAR: Dum tuum ingressum
Fastidiosa protrahis, primum tuum
Exilium adauges altero exilio.
AND: Nimis
Improvidae esset mentis, ingressum prius
Tentare in urbem, quam urbis explorem statum,
Meumne in aulam rursus adventum probet?
Quis sit nepotis animus? aut quo me paret
Excipere honore? quo Imperi affectu colat?
Qui sintamici?
SUR: Fiat, affectus tuus
Quod dictat animo: longa mihi tamen est mora,
Unumque credo saeculum quemvis diem;
Augusta utinter brachia in amoris sinu
Cernam Andronicum,
AND: Dum ergo per fidos meos


page 482, image: s490

Exploro sensa civium, et procerum animos;
Tu Martiali milites ludo occupa,
Ne marceant ab otio: Gravius nihil
Vires, virosque effoe minat, quam si semel
Torpere discant.
SUR: Nutibus prompti tuis
Paramus animos. Ite, virtutis date
Documenta vestrae, milites.
AND: Satis est: vigor
Excelsus animi, nobilis virtus, manus
Vis expedita, promptus in Martem calor,
Recreavit oculos. Cura nunc superest mihi,
Dignum calori praemium vestro dare.
Recipite vos in castra. Tu primos Duces
Surena delige, qui meum stipent latus,
Dum me ad sepulchrum fratris affectus vocat.
Harpage, doloris esto tu comes mei.

SCENA II.

Sebastus suadet Alexio, ut severior sit in viros Principes, et eorum capita metat: Hic ad sublevandas curas decernit se venatu exercere.

ALEXIUS. SEBASTUS. SEB: MAgne Imperator, cuius ad sacros pedes
Amicus omnis Civium affectus cadit:
Iam, quando templi Ianus occlusit fores,
Pacisque oliva vertici inserpit tuo,
Impende totas publicae curas rei:
U quod benignus Numinum assensus tuis
Sceptris subeste iussit, id parta queat
Gaudere pace.
AL: Cura me sola haec premit,
Ut liberalem Numinis dextram pari


page 483, image: s491

Sequar labore, quodque concessit polus,
Servem procellis liberum: nec iam putem
Ullum imminere turbinem, Solem meae
Qui possitaulae tegere.
SEB: Tu Sol es tuae
Aulae Imperator.
AL: Ergo, quod decet, omnibus
Semper benignus.
SEB: Imo, quod decet magis,
Semper severus.
AL: Reddit exolum rigor
SEB: Vilem facit clementia.
AL: Et charum suis.
SEB: Sol ipse, quamvis lucis arrisu piam
Benignitatem spiret, ex imo solo
Trahit vapores; unde nonnunquam suae
Obfuscat aurum frontis, et densis regit
Vultum tenebris.
AL: Nubium audaces tamen
Iterum procellas frangit; et veluti novum
Typhaea, pluvio in imbre, praecipites agit.
SEB: Non sine dolore: Namque vel pluviis faces
Milcet volantis fulminis: vel se gelat
Vapor in nocentem grandinem. Quod si polo
Nocere Sol non possit, in terram suas
Effundit iras.
AL: Turbo sit quam vis procul,
Qui parere vilem possit Augusto metum:
Praesidia nostri militis iubeo tamen
Per fora, per urbis moenia ad portam, et meam
Geminari ad aulam.
SEB: Non sat est.
AL: Quid est super!
SEB: Metenda sunt papavera, et rigida manu
Truncanda capita fortium. Inserior metu
Plebs continenda. Nomine benigno tua
Movendi ab aula Principes: nullus nimis
Potens ferendus: quisque cogendus metu,
Tuo ut superbum verticem adsternat pedi.
AL: Ponendus ergo sanctus Astraeae timor,


page 484, image: s492

Legumque cultus, iurium cura, et Deum?
SEB: Suus Monarchis genius est Numen, sua
Lex est voluntas
AL: Iusta si fuerit.
SEB: Opus
Quodcumque Regum est, nemo censura notat.
AL: Si nemo Reges iudicet, Reges Deus
In ius vocabit.
SEB: Caelites toti suis
Immersi olympi gaudiis, nullis soli
Curis aguntur.
AL: Ipsa mens intus reos
Agit suorum criminum, et vindex fero
Urget flagello.
SEB: Regibus quidquid lubet,
Licitum esse causa publici iussit boni.
AL: Desine Sebaste In nostra fatorum vices
Aptabo vota. Cura nunc alio vocat.
Ne sub molesto pondere Imperii, animus
Pressus fatiscat, iste venatu dies
Est transigendus.
SEB: Quidquid optabis, tuus
Dabit Sebastus. Ite servorum manus,
Ad inferendam belluis stragem, canes
Aptate: totam excurrere Dianae plagam.
Omnemque caede implere regionem placet.


page 485, image: s493

SCENA III.

Alexius dolet se cogi ad tenendum captivum Emmanuelem suum affinem: demum Adrasti et Angeli consiliis inductus, mandat eum carcere liberari, et secum ad venationem deduci.

ALEXIUS. ANGELUS. ADRASTUS, ANG: QUa nube cerno Regiae frontis decus,
Pulchrosque gemini luminis Soles tegi?
ADR: Quae larva pacem cordis Augusti impetit,
Vultusque gratiam eripit?
AL: Amici, meos
Animo dolores vester affectus levat.
ADR: Perferre multa, Regium est. Sed quid premat,
Auguste, pande. Simalo nullam tuo
Licet medelam porgare, licebit simul
Illacrymari, aut sanguinem e venis dare.
AL: Me lacrimari convenit, quando mea
Fortuna cogit esse me, qui non fui,
Crudelem atrocem, barbarum, immitem, ferum
Ometa acerbae sortis Emmanue!! tuos
Deploro casus! Carceris tetri specu
Tu, me iubente, floridae aetatis dies
Miserandus, exspes, nudus, obscurus teris,
Captivus eius Caesaris, qui se tui
Amore, ferro victimam optaret dare.
Tamen hoc ferendum est. Carceri affixum tuo,
Et compeditum vinculis, ferro gravem
Videre cogor! Quis tibi iustus sinum
Sensus flagellat? Audio querelas tuas:


page 486, image: s494

Tu mihi rigores exprobras: tu me reum
Facis iacentis iuris, et legum, et tuae
Mortis; sub atro turris umbrosae specu.
Sed si daretur cernere, in quanto mihi
Natent dolore viscera: medelam tuo
Pietas dolori adferret; et forsan, mei
Miseratus ipse, diceres: Quantis miser
Fatis Alexi volveris! Verum est: Tua
Graviora sunt tormenta tormentis meis.
Ego catenis sortis adversae ligor,
Te captum amoris fortius nodi tenent.
Ego fero pedibus vincula; at cordis finus
Tibiligatur.
ANG: Desine, Auguste, auroum
Serenitatem pectoris, et oris diem
Involvere atra nube maeroris. Leve
Malum est, quod ipse auferre, si velis, potes.
ADR: Est grande probrum Caefari, affectus suos
Nescire regere, Caesarem invictum levi
Vinci dolore
ANG: Regia potestas cadit,
Ubi voluntas Regia, alterius trahi
Se in vota patitur.
ADR: Quid iuvat sceptri decus,
Si tua voluntas serva sit? An aequum putas,
Ut, quod benigna sidera in plebem fluunt.
Illud negetur Caesari? Qui non potest
Praestare, quod vult; quod potest, saltem velit.
Tu velle, quidquid pectori arridet, potes.
Indigna solvi vincula imperio iube;
Simulque regno gaudium, ac aulae diem,
Tibique pacem redde.
AL: Sum victus. probo
Consilia vestra. Adraste, captivum iube,
Suis catenis liberum, in puram diem


page 487, image: s495

Redire ab umbris: Vosque vicinum in nemus
Ubi serarum praelium indixi, meum
Conducite ante vultum, in amplexus meos.
ADR: Ad iussa propero: gaudium Augusto dabo.

SCENA IV.

Suadetur Alexio, ut Sebastum nimium insolentem, et omnia sua libertate in Imperio agentem non patiatur. De modo quaeritur: suadetur, ut consilia et vires adventantis Andronici sui patrui admittat.

ALEXIUS. GEORGIUS. ORONTES, CONIURATUS CUM ANDRON. GEOR: MOnarcha mundi, nomen Augusti tibi
Solum relictum est; quando, quam nomen notar,
Auctoritatis gloriam, in cives suos
Ius imperandi tibi rapit, sibi arrogat,
Qui patre natus rustico, ar mentis sua
Dare iura didicit: tuque, cui nuper suum
Dia dema, sceptrum, purpuram, et regni notas
Haereditate Caesar adeundas dedit,
Langues supino in otio, et deses tuam
Spectas ruinam?
ORON: Parce, si zelus meus
Tibi probrosum, nomine indignum tuo,
Auctoritate devium, vilem, nimis
Iniuriosum Caesaris titulo, dolum
Hodie coactus detego O in faustum diem
Si novus Ulysses extraham e vili statu


page 488, image: s496

Magnanimum Achillen.
GEOR: Repete quid honori tuo.
Quid glorioso nomini, quid et indoli
Avarae honesti, quid tui populi anxio
Studio, et saluti debeas.
ORON: Quamdiu resos
Calcari honorem nominis tanti feres?
Quis vilis animus ille, quis lentus potest
Videre sceptro rusticam impleri manum?
Diadema regni, capite plebeio geri?
In Regio ostro ardere pastorem gregis?
Ab hoc teneri sedis Augustae locum?
Cives gementes opprimi? regnum erui?
Tyranicumque Caesari imponi iugum?
Resume veteres indolis flammas tuae,
Teque tibi redde: regere te hanc molem decat.
Pereat Sebastus.
AL: Vestra consilia placent.
Sed, ut teratur anguis, aut flammans Hydrae
Caput metatur, arduum est
GEOR: Facile idmanus
Probabit illa, cui cor Alcidae in sinu ost.
ORON: Ergo timoris lege suppones iugo
Servile collum? cuique natura et Deus
Dedit imperare, servitus illum premet
Infamis et probrosa? Quem demum exitum
Res sortietur? Nempe in Augustas fibras
Mergetur ensis, perque fatalem impetum
Omnem cruorem exhauriet. Crudum hunc dolum
Cudit Tyrannus. Astra mendacem arguant
O utinam Orontem! Tempus, effatum meum
Verum docebit, quando spectabis tygrin
In execrandos abripi ex cessus, nisi
Malum remedio praevenis.
AR: Quid tu mihi


page 489, image: s497

Suades Georgi?
GEOR: Conteri elatum caput.
AL: Ut conteratur, quis mihi praestet modum?
GEOR: Contra Tyrannum, vivere indignum, ferox
Furba excitetur: sique non satis est, manus
Armata ferro saeviat, et enses pia
Crudelitate in impium immergat latus.
AL: Nimium Sebastus praevalet.
ORON: Nimium times
Auguste servum, Promptus armatam adferet
Manum Andronicus: cuius adventus bonum
Commune spectat, militum armata ut manu
Ferocientis tygridis fastum opprimat.
AL: Si militari patruus auxilio meam
Causam tuetur, nullus est metui locus.

SCENA V.

Emmanuel solutus carcere laxat habenas furori suo, quem captivus in Alexium concepit. Suadent Ismenus et Orontes, ut se Henrico coniungat ad captivandum in venatione Alexium; adstiturum quoque suum parentem Andronicum, qui vicinus adest. Placet consilium.

ISMENUS. ORONTES. EMMANUEL. EM: TAndem leonem turris infaustae cavo
Solvisti Alexi, cuius armato tibi
Lacerentur ungue viscera, et dente abdita
Terantur ossa. Nulla iam pietas, timor
Nullus furorem reprimit. Haec hodie manus
Documenta statuet, nobilis quantum indoles
In ultionem possit, ubi gemuit diu


page 490, image: s498

Oppressa inique Barbare! infamis! tuo
Indigne sceptro, Regia indigne infula,
Tu me propinquum in sanguinem atroci doces
Saevire dextra. Qua manum culpa ream
Contaminasse me arguis? quove in tuam
Auctoritatem scelere deliqui nocens?
Ut turris alto carcere, profundo specu,
Ferro, catenis, vinculis, collum et manus,
Pedesque vinctum stringeres? Quod si meum
Scelus est, propinqui sanguinis nexus; tibi
Affinis esse desino: abiuro tui
Propinquitatem sanguinis. Sed tu quoque
Affinis esse desines. Nam te meus
Rescindet hodie sorte vivorum mucro,
Quae caeca te consilia, sed amato mihi
Concepta voto, ut liberum serro dares,
Movere? Nempe ut ulcio dextra mea
In te veniret. Mille iam turgens sinus
Tormenta ferro parturit. At uno tamen
Letho cadendum est: sed pari meritis tuis,
Immani, atroce, barbaro. Ad pulchram vocor
Pugnam ferarum: Venio, caesurus pari
Venatione belluam, et praedam meae
Irae daturus, spiritum impurum impii
ISM: Breviore fraeno reprime suorrem Male
In damna celerem propria praecipitas pedem.
EM: Praerupta nulla nobilis sanguis timet.
Cadamlibenter, si meo casu cadat
Oppressus hostis.
ORON: Viribus maius tuis
Opus est, quod audes.
EM: Dexterae vires dabit
Spes ultionis.
ISM: Ausus imprudens trahit


page 491, image: s499

Post se dolorem.
ORON: Quis tibi assistet?
EM: Meus
Genius, manusque, et mentis excelsae vigor.
ISM: O Stirpis altae germen excelsum! Tuo
O digna virtus sanguine! En, si quid tuis
Iurata studiis dextera Ismeni valer,
Agere parata. Tu tamen motas preme
Animi procellas. Tutius saevit furor,
Dum mens serena est.
EM: Irritae est dextrae labor,
Undae rapaci obstare, dum torrens ruit.
ORON: At si tenetur, prata maiore irruens
Furore inundat.
ISM: Pauculam Princeps moram
Concede moto fluctui. Saevit magis
Vindicta, cum maturuit.
EM: Sed quid tenet?
ISM: Aures benignas exhibe Ismeno, et tace.
Venationi milite accinctus suo
Henricus aderit. Ille condensum nemus
Cinget corona Martia, et cautum minus
In rete coget Caesarem.
EM: Opponet latus
Nostris Sebastus ausibus.
ISM: Sua huic quoquive
Iam sunt parata vincula: exeubias meum
Corrupit aurum: recta perfidia latet.
Cum vinculato filio, et Xene suas
Refert catenas.
EM: Sed quid invinctos erit
Definiendum?
ISM: Statuet id genitortuus,
Quinon remota hinc sede collecta; habet
Martis parati copias.
EM: Genitor meus,
Propinqua Martis agmina in bellum trahit?
Valete socii: patris in amplexus ruo.
ISM: Abi, parentioccurre: nosturrim interim
Tentamus aditu, qua tuus frater gemit
Inter catenas; fausta si nostro annuat


page 492, image: s500

Fortuna voto, aut erutum tristi caro
Dabimus sereno Solis aspectu frui;
Aut nostra discet fudia.
EM: Properandum est opus.

SCENA VI.

Sebastus, Stephanus et Clearchus indignantur solutum carcere Emmanuelem, constituunt eum in venatione aggredi, et socium conspirationis adsciscere Henricum.

SEBASTUS. STEPHANUS. CLEARCHUS. SEB: QUam triste ad aures nuncium attonitas venit,
Quod mihi sepulto Sole funestat diem!
Incaute Alexi! Improvide o nimium tuae,
Auguste, cladis! Stephane, quo regnum ruet?
Clearche, quod Fortuna discrimen parat?
Caesare iubente in liberam Emmanuel diem,
Positis catenis rediit. An cauta haec satis
Consilia credam?
STEPH: Facta magnorum haud licet
Notare virga; liberum iustis tamen
Iuvenem ferocem vinculis mitti e specu.
Probare nequeo. Debuit vivae sinu
Retinere mentis, quantus audacis furor
Odiumque semper iuvenis in regnum fuit;
Quae vis minarum, quanta vindictae sitis.
Amorque sanguinis.
SEB: Hoc ministrare est suo
Hosti mucronem, quo per alterius smum
Imam latentis spiritus sedem eruat.


page 493, image: s501

Quam sit ferocis spiritus, qua mque indolis
Pronae in furores mentis Emmanuel, dedit
Saepe documenta: nec minae frangunt fibras,
Nec blanda pectus molliunt! totum trahet
Imperium in arma
CL: Videre mihi videor ferum
Congesta per cadavera, et lethi strues
Agi leonem; more fulmineae facis
Cives ruina sternere; innocuos viros
Ungue lacerare, dente laniare; undique
Cumulare caedes, funera, exitia, omnium
Populationes urbium, iteritum Imperi.
Hinc maestus Oriens, sanguine exhaustus, sua
Sastusus ora lacrimis pacem regat,
Pia astra pacem: et devovet Averno diem,
Qui tam ferocem belluam ex antri cavo
Eliberatam publico Soli dedit.
SEB: Consilia in unum nostra conspirant: Modus,
Quo sortiamur exitum optatum rei,
Est cogitandus, quoque securi obvium
Discrimen evitemus. Adversae impetum
Qui sortis antevertit, in faustum trahit
Sua fata cursum.
STEPH: Modica scintilla unica
Sopitur undae guttula: at vires ubi
Concepit ignis, maius affusis capit
Ipsis ab undis robur
SEB: In vulnus recens
Facilis medela est: quando iam serpsit malum
Violentum ad arcem cordis, et vitae occupat
Sedem latentis; irritus ferri est rigor,
Et vanus ardor ignis admori.
CL: Morae
Truncentur omnes: ense nascentis caput
Hydrae amputetur, antequam Imperiimalo


page 494, image: s502

Caput secundum pulluler: iusto omnium,
Censum, timori pendat unius cruor.
SEB: S. c res agatur Cura nunc ista est mea,
Venatione in proxima arcano dolo
Parate laqueos, que is pede incauto fera
Irretiatur, perque dispositas manus
Ferro immoletur. Interim, ne quae notet
Indicia fraudis Caesar, Henrico est rei
Pandenda series, ceterum nulli. Fides
Huius probata saepius, certam mihi
Spem pollicetur.
CL: Sola discrimen mora est,
Si differamus.
SEB: Ergo truncentur morae.
ST: Properate: votis annuit nostris polus.

SCENA VII.

Campus, in quo tumulus est Emmanuelis, et huic imposita eius statua. Insultat Emmanuelis cineribus Andronicus. Prodit e sepulchro umbra Emmanuelis, praedicit Andronico infamem mortem Constantinopoli obeundam. Territus statuit abire Constantinopoli, sed animatur ab Harpago.

ANDRONICUS. HARPAGUS. SURENA BELLI DUCES. AND: ENtristis ille funeris acerbi locus,
Fratris sepulchrum. Veteris in mentem subit
Sensus doloris Ite magnanimi Duces,
Sub explicatas frondis arboreae comas,
Dum solus animi vulnera revolvo, et meos


page 495, image: s503

Repeto dolores; et pia officia sacris
Depono fratris ossibus. Tandem iaces
Scelerate frater; quoque te duxit tuus
Error, suprema ad fata venisti! Male
Postquam nefandus spiritus ad umbras stygis
Abreptus ivit, marmore sub isto iacet
Cinis superstes: Canibus aut dandum fuit
Corpus vorandum, aut vile ludibrium in levem
Auram cinis spargendus: Hic tumulus tuas
Male tegit umbras: ruite, quae tanto probro
Datis sepulchrum marmora in vilem struem;
Vellem in minutum pulverem, quem vel cadens
Abominandum redderet nimbus lutum,
Vel sparsum in auras raperet Aquilonis furor,
Ut nulla vestri memoria exstaret super.
At tu sepulta mole sub grandi sera,
Mihi leo, pardus, ursus, humanis tygris
Induta membris, si potes Averni ultima
In sede, qua te sulphure, et flamma, et flagro
Tota furiarum immanium exercet trias:
Si potes, acerba sensa Germani tui
Se vindicantis excipe. Triumpho, tuo
Letho superstes: vindice exuvias tuas
Calcare planta gaudeo: extinctum iacet
Hoc marmore odium, quo tuum fratrem impius
Frater petebas: nunc meo aperitur locus
In te Tyranne. Te licet fatum meae
Rapuerit irae; sanguis est tuus super,
In quem furore dextera haec saevotonet,
Iustasque tolerati exilii, et atri specus
Poena reposcat, Quamdiu stirpis tuae


page 496, image: s504

Vivit vel unus surculus, nunquam manus
Quiescet ista, donec extinctum igneo
Transmittam Averno. Barbare! infande! impie!
Nihi! reponis? surge, si potes, tuo
Scelerate tumulo: surge, et in fratrem tuos
Repete furores.
STATUA: Ecce me, nondum satur Erigit se statua.
Meo tyranne funere! Et cineres quoque
Audes iacentum Manium insano impetu
Turbare! Mundi bellua, en coram vides,
Quem provocasti, Caesarem, ac fratrem tuum,
Quem persecutus vivum es, et tumulo in suo
Adhuc lacessis mortuum. Extingue impii
Sitim furoris. Longa non ibit mora,
Cadet superbae mentis insanus tumor,
Et somniati gaudium Imperii ruet
Ultore caelo. Lenta si vindex Deus
Fonitrua librat, at manu tandem tamen
Severiore torquet. Has sati tui
Aspice columnas. Caeca sinondum tuum
Evolvit telam, in qua picta sunt Columna
qua sunt in foro Constantinopoli,
Ambitio et ira pectus obse dit, vide,
Quae tibi paravit lentus in poenas Deus.
Supplicia fcelerum. Proximus dies adest,
Qui te paratas poscat in poenas. Abi,
Dum me reponit pristinae paci quies.
Reponit se statua ad priorem situm.
AND: Adeste amici, adeste! Quae species meos


page 497, image: s505

Turbavit oculos? Umbra quae trepidum metu
Concussit an mum? Fata quo retro meam
Sortem revolvunt? Frater, ah! fratris minax
Umbra ruculento fulmine audacem tonat
In Andronicum! Ferte ventorum procul
Hinc me procellae.
SUR: Nam quis hero im metus
Incessit animum?
AND: Ah! versa fortunae est rota;
Et Andronici fata retrorsum fugat
Germanus ultor. Imperi vanae spei
Quid servio ultra? Pone, queis bullit sinus,
Vota Andronice: pone speratae diu
Coronae amorem: vita privata est tibi
Ducenda posthac. Invide o caeli furor!
Crudelis aether!
HAR: Quis tuam audaci manu
Retro agere sortem possit? Heroo excute
Vanos timores pectore, et temet tibi
Repone Princeps.
AND: Frater, extremum nieo
Capiti minatur fulmen
SUR: Est vanus metus,
Quo ludit umbra.
AND: Serius nimium mihi
Est iste lusus.
SUR: Quis que quod gravius timet,
Credit facilius. Crede, quod suadet sine
Nebula serenus animus.
AND: Haec vidi vigil,
Quae mihi cruenta exulcerant plaga sinum.
HAR: Et vigil aberras. Nempe, non cernis, tuis
Quod servitutis impiae imponat iugum
Nacis Sebastus: non vides, quanta opprimat
Regnum ruina: non vides quanto tuos
Spectet dolores gaudio; quanto petat
Tua damna fastu; quam superbifico gradu,
Quem tibi subesle sorte nascendi sua
Conditio iussit, vertici incumbat tuo.


page 498, image: s506

AND: Pectus timore solvitur, et animus suae
Serenitati redditur: video nimis,
Quos moliatur umbra Avernalis dolos.
Ingrate frater lulula stygiali lacu
Edita! Quod ante u vus in fratrem scelus
Per vim patrasti, credis extinctus sti gis
Firmare larvis? sed timor cessit; prior
Furor, ultionis avidus, in pectus redit.
Nihil huius iram dexterae effugiet; ruam
Obstantis urbis moenia, et caelo invido
Per hostium cadavera ad solium serar.
Sifors sinistna pugnet adverso impetu,
Pugnantis ipsam sortis effringam rotam.

ACTVS II.

SCENA I.

Legati ex Sicilia queruntur apud Imperatorem de calamitoso Insulae statu, et populi per Ministros oppressione, rogantque auxilium: quod pollicetur Imperator.

ALEXIUS. SEX CONSILIARII. DUO LEGATI SICILIAE. LEG_I: INvicte Caesar, cuius ad genua humilis
Procumbit orbis; aureo Parcae tibi
Stamine perennes gloriae ducant dies,
Fidusque Mavors laureas ferro metat


page 499, image: s507

Sicilia quondam pulchra Semidcum parens,
Et pace et armis inclita, Heroum satu
Fecunda Mater, gemma regnorum, tuo
Iurata sceptro; sanguinem tuo dare
Parata bonori, verticem pernos suum
Tibi supinat: Iamque vix veteris memor
Amplius honoris, lugubrem sortem gemit,
Qua mise ra premitur. Optat aetatis quidem
Sibiprioris gemmeos reddi dies.
Sperare sed nondum potest: adeo statum
Rei secundum publicae. Harpyiae truci
Ungue lacerarunt Una tu spes es super
Benigne Caesar, perditis rebus, tibi
Populi fidelis Sidera imperiis tuis
Nos obligarunt: sponte subiectos amor
Fidesque stringit: Civium sedtu Deus
Aeque bilancem Themidis et ferrum vibra.
Facilis, quod horret lingua proferte, excipe.
Tui, Imperator, filii (sic tu tues
Siculos vocabas) per ministrorum dolor,
Servile collo subdito iugum ferunt.
Quid rapta Civispolia, quid memorem suis
Sublata Dominis tecta, et ingentes opes?
Augusta Divum templa congestus iacent
Saxorum acervus: thura, desertis Diis,
Turpes adhalant belluas: miser et inops
Aerisque vacuus victimam dandam Diis
Frustra Sacerdos postulat: quidquid sacri,
Quidquid profani conditum precii fuit,
Tenent Tyranni: tota Nobilitas gemit
Impar tributis: exulatregno Themis,


page 500, image: s508

Legnat tyrannis; et, vel intolerabiles
Census reposcit, vel manu armata suis
Venis latentem sanguinem exhaurit: sacra
Pedibus teruntur iura, calcantur pii
Ritus Deorum, sancta Relligio iacet,
Et quidquid ante legibus fultum stetit,
Libido saevo subditum imperio premit.
Succurre, magne Caesar, et patrium exhibe
Tuis amorem. Prompta nisitantis malls
Remedia celeras, Insulam cernes suis
Vacuam inquilinis: quisque tot preffus malis
Spelaea scelerum fugiet, et sedes suas
Coactus alio transferet. Quae tunc rei
Facies subibit?
LEG_II: Caesar, hoc demum vides,
Quae sit voluptas sideri adverso, tuos
Lacerare populos. Ergo qui solus tuo
Utramque sortem flectere arbitrio potes;
Et vel beatae sortis eversum statum
Erigere; vel iners nostra, et oppreslae Insulae
Spectare damna: lumine benigno aspice
Quae sint tuorum Civium aerumnae, quibus
Ipsa in querelas aura, quae trahitur, migrat.
O magne Caesar, exere affectum Patris,
Manumque fortem Casaris: quaeque in tuum
Impune regnum pestis exerrat, preme.
An tibi paternum deripi Augusta manu
Patiere sceptrum? Rebus humanis iubent
Te praesidere sidera: intactum decet
Te regere sceptrum, nec pati, ut solio inferat
Pedem tyrannis.
AL: Vestra quid poscat fides,
Quid acerba Regni damna, quid amoris mei


page 501, image: s509

Affectus, et quid Caesaris munus, probe
Teneo, voloque. Longa non ibit mora,
Et dissipatae nubium ardentum minae
Iterum serenos Cynthii reducis dabunt
Spectare vultus. Vos in amplexus meos
Dum stringo, sancte spondeo affectum patris,
Stabilemque amorem, nulla quem infirmum dies,
Nox nulla videat Ite, et afflictis date
Solamen animis, et mei certas notas
Spondete amoris Lapsa meliorum fuit
Si spes dierum, surgat in certum suae
Studium salutis. Quanta vos tenuit gravi
Turbine procella, tanta depressos quies
Recreabit animos. Gratior Titan redit
Post noctis umbras: gratior regno quoque
Tolerata post tot damna se reddet salus.
LEG_I: Augusta verba spiritum extinctum sucs
Revocant in artus Iupiter caelo tua,
Et nostra vota prospero eventubeet.


page 502, image: s510

SCENA II.

Legati Aquitania offerunt Alexio nomine sui Regis perpetuum pacis foedus, et in matrimonium Regis filiam. Gratam habet oblationem Alexius: respondet, sua se sensa per proprios Legatos manifestaturum Aquitaniae Regi.

QUI SUPRA ANGELUS. DUO LEGATI AQUITANIC. ANG: CAesar, Aquitana missus auditi petit
Legatus ora.
AL: Quid mali rursu tonat?
Admitte.
LEG: I. Sacrum Caesar, et amandum caput
Cuius verendum frontis Augustae iubar
Tellus adorat, cuius ad nutus tremit
Uterque cardo Solis, et gaudet tuis
Parere iussis: Regis Aquitanitua
Ante ora votum ferimus. Hic faustum tibi
Cursum precatur gloriae, et nunquam ordine
Rupto triumphos: utque sinceri fidem
Expromat animi, pacis aeternae tibi
Foedere ligari postulat, quod non queat
Oblivione deteri, aut durae ioco
Sortis reso lvi, Si tibi arrident mei
Delata vota Regis, hoc solum petit
A te vicissim, ut Caesaris reddas fidem,
Paremque pacem spondeas.
AL: Regis tui
Amica veneror foedera, et honorem aestimo
Accedere inde Regium Imperio meo,
Quem nullus unquam temporis lapsus queat
Oblivione involvere. Hoc victus tui
Favore Regis, quidquid is volet, volo.


page 503, image: s511

LEG_II: Haec prima pars est Regii voti: alteri
Annuere placeat. Sanguinis sui unica,
Sed digna Patre, filia est, in quam polus
Congessit omnes gratias; cuius labra
Aurora pingit murice, in genis rosae
Vernae iocantur, in supercilis obit
Caelestis Iris, geminuz ex oculis nitor
Solie relucet, fronte maiesta: sedet,
Tractus humerorum, gestus, incessus, tenor
Animum latentem prodit, et dignam Diis
Sponsam fatetur: et quia aequalem sua
De stirpe poscit surculum, quem olim suo
Sedere solio videat, hanc sacro tibi
Optat Hymenaei vinculo iungi.
AL: Nimis
Me Rex honorat: teneor obstrictus pari
Fide ac amore: ac ante sine radiis polum
Titan obidit, quam meo haec animo excidant.
Sed magna rerum pondera, a quibus status
Pendet secundus Imperi, iusta exigunt
Examinari lance; nec vitio dabit
Regis Aquitani genius excelsus, rei
Considerandae tempus exposci. Interim
Nostri vicissim pectoris amicam fidem,
Sinceri amoris vinculum, pacem integram
Referte Regi, Filia oblata in thori
Connubialis foedus, est certum suae
Fidelitatis pignus: at quae sint meae
Consilia mentis, quantus affectus calor,
Quae sensa Procerum, certa solenni dabo
Legatione signa.
LEG: I. Spe pleni sacrae
Iubar veremur frontis, et patrias iter


page 504, image: s512

Vertimus in oras
AL: Nube detersa polus,
Stratisque pontus fluctibus praestet suos
Vobis favores.

SCENA III.

Isaacius Praefectus Arcis adfert Alexio litteras a Ioanne filio minore Andronici, carcere detento, quibus detegit coniurationem Emmanuelis in eius caput.

ISAACIUS. ALEXIUS. ET QUI SUPRA. ISA: -- v -- Parce, si Casar, tuas
Appello curas: sancta me iussit fides.
AL: Sed quis minatur turbo?
ISA: Secretas patis
Negotium aures.
AL: Arbitro sedes vacet.
ISA: Auguste Caesar, prima vix caeli fores
Viam datura Cynthio tinxit rosis
Aurora, quando geminus ad turrim prope
Accessit hospes, cuius in tenebris iacet
Victus Ioannes. Horrui, et rigidum mihi
Gelu per ossa serpsit: at mentem frequent
Suspicio vellicavit; an forsan doli
Lateret aliquid. Tacitus, armatus tamen,
Attendo gestus, ora, et oculorum notas;
An fors latentis proderent fignum doli.
Nec vana me suspicio versavit. Via
Si quae patuisset, fraude rupissent seras,
Et involassent carcerem: at postquam vigil
Omni excubare partesum visus, cadunt
Consilia prima fraudis, et solum alloqui
Vinctum Ioannem postulant Pando forer,
Aditumque facio; incuriam fingo; at tamen


page 505, image: s513

Attendo verbis aure suspensa. Labor
Communis erat utrique, captivum ad fugam
Movere. At ille renuit. In partem tra hunt
Iuvenem, et silente voce oppressae sono
Aliquid in aurem murmurant; et mox vale
Facto recedunt. Post, ubi extulerant pedem,
Modicum Ioannes siluit, et paucas notas
Inaravit isti paginae. Mox me vocat,
Trepidaque dextra portigens chartam hanc, ait:
Si vita, Isaaci, Caesaris cordi est tibi,
Hanc defer illi paginam, et cura, ut legat.
Huc inde propero: narro, quod factum, et tuis
Exhibeo manibus litteras.
AL: Nigrae hae notae Litteras legis.
Tibi, magne Caesar, candidum affectum exhibent.
Amo, vereorque Caesarem, quamvis meum
Non aequa merces redeat in amorem. Eidem
Meam experiri, Caesar, hoc signo potes.
Prospice saluti capitis Augusti. Doli
In te parantur. Charus Emmanuel tuus
Movet omne facinus Praeda nefias, cave,
Venationis ipse, quam Caesar paras.
Huc struitur omnis astus, ut Dominum suum
Aut in catenas cogat, aut ferro immolet.
Sortem affluentem stringe, ne elapsam gemas.
In servitutem coge nunc, quando potes.
Licetque sortem, ne tib: imponat iugum.
Si firma poscis regna, perfidiam opprime.
Hanc intueri pedibus optritam tuus
Optat Ioannes O inhumano latens
Inpectore animus barbarus! In istud caput?


page 506, image: s514

In pectus istud ille feralis coquit
Consilia mortis, cuius ego vitam manu
Mortemque verso? siccine Emmanuel! Fugit,
Et horret animus credere. Emmanuel mihi
Ingratus, armis Caesarem insontem petit?
Suspicio, quo me mente praecipitem rapis!
Sua danda lentis hora consiliis Dolo
Facile implicatur, qui nimis credit cito.
Quid si sub isto pallio astutus Sinon
In nostra facilem damna sibi quaerat viam?
Nostioque amicum latere Manuelem velit
Proculremotum: Hic ipse perfidiae est dolus,
Regum ut per aulas tuta grassari queat,
Fideliorum facere suspectam fidem.
ISA: Consilia nimium lenia, o Princeps, agis.
Non est, ut arbitraris aut firma fide,
Aut mite Manuel pectore: est genio aspero,
Audace mentis indole et praeceps manu;
Sed doctus aliam fingere in vultu indolem,
Verbis que genium. Consule, o Caesar, tui
Capitis saluti. Aut falsa sunt, aut vera sunt,
Quae de parata fraude Manuelis docet
Haec charta. Si sunt falfa: nihil oberit tui
Securitati capitis impensus labor.
At vera si sunt provide. Sero nimis
Neglecta flemus, quando iam fervet maulum.
AL: Ad vestra mentem flecto consilia. Hinc abi
Et haec gementi in carcere Ioanni refer:
Si vera narrat, sique non fictum mei
Studium fuisse capitis, eventus dabit,
Tetro solutus carcere et liber suis


page 507, image: s515

Ibit catenis; quodque testatem decet
Fidelitatem, nobilem Imperii mei
Partem probatae in praemium fidei feret.

SCENA IV.

Alexius mandat Adrasto, ut armatam militum manum secum ad venationem deducat, statuatque in insidiis, ut cum Caesaris iussu vocata fuerit, erumpat.

ALEXIUS. ADRASTUS, ET QUI SUPRA. AL: ADeste fida Caesari servum manus.
Quod iussi, agatur: quisque, quam lusiris paro,
Venationi adaptet et serrum, et manum.
Adraste, grandi bella meditamur ferae:
Haec Maritales poscit in arenam viros.
Haec cura tua st: subter umbrosum nemus,
Ubi densa surgit fagus, et sese implicat
Frequente nexu ramus, ad nutus meos
Promptum tenere militem: sique aestimas
Iustum furorem Caesaris, nostro procul
Ne cede latero. Causa sollicitum petit
Ad arma studium
ADR: Gloriae in partem meae
Traho, quod esse fidus Augustae queam
Clypeus coronae.
AL: Perge; quod iussi, exhibe.


page 508, image: s516

SCENA V.

Indignatur Sebasto et Alexio Henricus, eo potissimum nomine, quod iussus sit Emmanuelem captivare, et extrema in utrumque concipit.

HENRICUS SOLUS. HEN: MUtate tandem sidera minantem polo
Fati rigorem! Phoebe, meliorem explica
Vultus favorem! Barbarum caelum! tuam
In nostra nondum dan na satiasti sitim?
Gaudesque puro frontis exiersae die
Spectsre nostras lacrimas? Nulla est super
Spes obviandi sortis infaustae minis?
O Astra dura! perfida! et tertae invida!
Regnum ergo pressum victima infausta occider
Tyranno agente, cui neque illustris nota,
Neque sors Avorum purpuram tinxit: neque
Impensa regno merita regalem ad thorum
Stravere callem? Caeca, quam vulgus colit,
Fortuna! iuro sidera, et nobis diu
Iratum olympum, dextera haec vellet comam,
Volub! lemque sternet ad pedes rotam,
Quam male per omnes currere aerumnas doces
Per patriae pericula, proborum neces,
Exitia populi. Sed quid astrorum invidas
Accuso flammas? quidve fortunae exprobro
Malignitatem? Mitis experior mihi
Ardere caeli sidera; ad quorum faces
Iustus sub imo pectore excandet suror.
Sic est agendum; brachio extincti meo


page 509, image: s517

Angues iacebunt. Ille, qui cunctos premit.
Primus Sebastus, ferre condiscet iugum
Posito tumore. Si manus genio favet,
Hodie videbit pulchra libertas diem.
Quid impera vit crudus insani furor?
Ut me ministro in vincula Emmanuel cadat,
Atroque mersus carcere insamem trahat
Sine luce vitam. perfidum sic me facit
Patriae saluti. Nolo tam soedo meam
Scelere inquinare dexteram. Non sum mei,
Non sum salutis publicae, aut regni, aut status
Felicioris carnifex. Alia via
Malo obviandum est. Morbus extremus piam
Nescit medelam. Lenta Chirurgi manus
Pietate saevit, quando violentum malum
Et ferrum, et ignem postulat. Sic, sic placet
Malo mederi. Liber Emmanuel eat,
Ferat imperator vincula Statutum est. Deos,
Deas que testes invoco, ad patrui pedes
Sistam implicatum vinculis Alexium.
Pium pia astra spiritum dextrae date;
Quam solaecura civium, patriae salus,
Bonique studium publici audacem facit.


page 510, image: s518

SCENA VI.

Andronicus submetuit, ne potentia Henrici, quamvis amici, post mortem Alexii sibi viam ad Imperium praecludat: Quaeritur modus tollendi Henricum. Surena offert se ad eum in duellum provocandum et occidendum.

ANDRONICUS. ISMENUS. ORONTES. SURINA. AND: PRobo vestra, amici, studia, et affectum et fidem,
Quae praeparatis commodum in nostrum: tamen
Periculosum censeo, Henrico hoc opus
Detegere.
ISM: Firmum pectus, et constans viri
Fides probara est.
AND: Non mihl.
ORON: Henricus tuo
Pro capite, totum pectore cruorem dabit.
AND: Sint ista vera: sed tamen prudens subest,
Ratio timendi Crudus Emmanuel meus
Apatre frater, sed simul et hostis meus,
Pridem paravit Regium Henrico iubar.
Cui coniugali filiam iunxit fide.
Hinc si sinister casus, aut iusto ordine
Revoluta fata Alexium evita in suum
Tumulum vocarent, primus Henricus sibi
Ius arrogaret Imperi.
ISM: Prudens sinus
Futura caute praevidet. Sed non satis
Adverto quodnam substruet fulcrum spei.
AND: Popularis aurae. Quisquis hunc portum petis,
Hac sertur aura. Tota in Henrici sinum
Haec aura spirat.
ISM: Totased vento levi
Similis. Repente deserit, si quem tulit


page 511, image: s519

Favente penna
AND: Quidquid id fuerit, suo
Auxilia certa ab Hungaris Marti feret.
Gens illa bellicosa magnanimas alit
In corde flammas, robur in ferro, in manu
Vivacis iram spiritus toto in sinu
Victoriosi Martis animosum gelu.
Ministres ergo hic populus Henrico manus,
Quae ruet in urbes vastitas? in quos aget
Fluctus quietem publicam?
ISM: Non est minus
Nobis caloris, nec minus ferri in manu.
AND: Sed et occidentis Caesar auxilio suas
Dabit conortes, Imperi ut clavum occupet.
ORON: Sint ista. Sed quo rebus extremis modo
Est obviandum?
AN: Vita de Henrici sinu
Ferro exigatur.
ISM: Sed color tantae rei
Est illinendus.
AND: Cum minus timet, magis
Ira imprimatur, ut repentino cadat
Ictu interemptus.
ORON: Concipi id quidem potest,
Non ita faventem ad exitum duci Sui
Cinctus cohorte militis nullum timet.
ISM: Venationis studia dum totis calent
Difsusa silvis, seque divisis trahunt
Et huc, et illuc semitis, fidaemanus
Ferro obruatur.
AND: Istud in grandes traber
Aulam rumultus.
ISM: Si placet,totam mihi
Committe molem, hac dextera occisi putre
Hodie cadaver pedibus adsternam tuis,
AND: Operis agendi libeat effari modum.
SUR: Ad singulare praelium, in arenam, feram
Hanc evocabo, et impetu primo imprimam
Costis mucronem.


page 512, image: s520

SCENA VII.

Emmanuel in venatione ex quibusdam Alexii verbis suspicatur detectas esse suas fraudes: Subducit sese ab Henrico: Hic Alexium aggreditur, ab Adrasto et militibus repellitur, et fugit.

ALEXIUS. HENRICUS. EMMANUEL. ADRESTUS, CHORUS VENATORUM. EM: --.-- Sidus infaustum meo
Hodie labori fulsit, atque omnes feras
Silva hac abegit: nulla se nostro exhiber
Oculo videndam.
HEN: Calle non certo invias
Nemoris per umbras impuli errantem gradum,
Oculumque circum lustra versavi, an ferae
Vel umbra, velivestigium certis notis
Aliquod pateret: nulla se ferae nota
Vestigiumque prodidit.
EM: Novo aleam
Tentemus opere. Trivia, quae suam semel
Opem negavit, alteri optatam dabit
Praedam labori.
AL: Sensus hic multum sapit
Animae sagacis. Forte, quae silvis praeest,
Diana venatoribus suis favet,
Abominandis praeda ne monstris cadant.
EM: Implexa loquitur, quaeque non pungunt parum.
Ad partem
Silentis ista nemoris umbrosi quies
Nullas in umbris esse restatur feras.
AL: Periere cuncta, pectore ubi pulsa est fides.
EM: Periere cuncta, pectore ubi pulsa est fides.
Ad partem.


page 513, image: s521

Pati ere nostrae mentis arcana: in diem
Venere fraudes: arguit nostram fidem.
Caure in recessus abdisos silvae caput
Est subtrahendum.
AL: Qui feras numit sinu,
Frustra per umbras quaerit,
HEN: Entandem diu
Qui vota provocavit, immanes aper
Hic spumat iras.
AL: Specto iam propius feram
Crudeliorem. Haec praeda debetur mihi
Sinite, ut furorem belluae haec caedat manus.
Henricus assilit Imperatorem.
ADR: Adarma miles, ad arma, non segnes manus
Vocat Imperator Proditor, ferro abstine,
Sicique vitam Caesaris turpicave
Violare facto. Perfide! haec fides tuo
Iurata nuper Caesari: haec reverentia
Auctoritati debita supremae.
HEN: Hic tepor
Occurrit Emmanueli,
Est vilis animi, quando libertas cadit,
Gravique civis omnis opprimitur iugo?
Hic zelus estpro patria? pro aris, focis,
Diisque laribus, atque fortunae bonis?
Diis execrande proditor!
EM: Torvo nimis
Fortuna vultu nostra meditata aspicit.
O nimis inertis pectoris deses calor!
HENR: Quid studia sortis arguis: tuum argue Fugiendo.
Animiteporem:
ADR: Auguste, um capitis tui
Evanuit periculum: insamis fuga
Abripuit hostem. Cura nunc tuae monet
Securitatis nemore deseito, lares
Tutos subire Regiae.
AL: Sic mefacit


page 514, image: s522

Sinistra sors ludibrium Sic sum iocus
Vilis meorum? Quos meus lambit favor,
Quos foveo studiis, queis prope in sinum fluo
Manante honore et gratiis, illi meum
Caput scelesti barbaro ferro impetunt?
Augustus istud meruit? hoc meruit sacri
Fortuna capitis, ac adorandum iubar?
Henrice, vortex criminum regni lues,
Scelerum charyodis, spuma tergemini canis,
Rabiosa tigris; impia Megaera, ignei
Furia Acherontis? Cassus hic vit furor,
Sed non inulta laesa Maiestas face
In te tonabit. Adraste, qua viam lego,
Prosequere euntem.

SCENA VIII.

Henricus dolet primas suas machinationes elusas esse. meditatur secundas.

HENRICUS SOLUS. HEN: - u v v-- Sortis in micae alea
Ceciditsinistra: fata non servant fidem,
Omnemque turbant ordinem inceptae rei.
Quid astra mendax lumen infertis polo?
Simulata igne gratiam in radiis meri
Ludunt favores; sauciae at menti ingerunt
Acuta tela, et hauriunt vitam sinu.
Non estis astra, sed estis infidi meae
Sorti cometae, titio ardentis stygis,
Flamma Furiarum! Mille conspirant grave
Facinus adire; solus in arena obviae


page 515, image: s523

Occasionis deseror: solum impia
Me fata produnt, mille iuratos regunt.
Hencicus ergo solus? Henricus, cui
Intaminata vita, cui purum in sinu
Studium salutis patriae, folus reus
Agar ad tribunal Caesaris? solus luam?
Crudele caelum! perage, si quidquam potes;
Convolve nubes, fulminum fracto aethere
Evome procellas, turbines venti cie;
Nunquam ipfidelis patriae evadam. Miser!
Qua parte rebus sana consiha petam?
Hinc me paternum poscit in fugam solum,
Spondetque latebras: inde me castra in sua
Vocat Andronicus: Cui obsequar? siquam mora
Regione in ista protraho, certum est mori
Sine honore, fama prodita, sceleris reum,
Sine ultione. Stulte: quae mentem tranis
Per cogitata? Lingua, tu prodis mei
Arcana cordis. Ergone ad primum impetum
Ponendus animus? Ergo cum navi obviat
Aura insecunda; nullus in remum labor
Adhibendus ultra est? Vilis, atque excors, tui
Oblite genii, turpe consilium fugae
Admitters audes? Non solet primo impetu
Frahere ruinam turris Ubicassus semel
Repulsus est a moenibus Martis labor,
Tentandus alter. Gutta si marmor nequit
Semel cadendo frangere, frequenter cadens
Tandem excavabit. Videat Imperium, sui
Int minatam vivere Henrici fidem,
Qui certa per pericula audaci manu


page 516, image: s524

Asserere studuit patriae antiquum decus,
Exurge mens fidelis, et dignos tuo
Genio labores concipe, Sebasti impium
Domitura fastum; quoque par graditur tygri
Per innocentum funera; tumorem premc.
Spes certa fulget; adiice audacem manum
Spei emicanti. Cardines hi sunt, quibus
Heroicarum volvitur rerumstatus,
Audere dextra, mente sperare exitum.

ACTVS III.

SCENA I.

Simulat gubernationis fastidium Sebastus, et sub specie tollendi occasionem novorum motuum Constantinopoli, se velle ea abdicare: negat hoc ei Alexius. Decernit adigendum Andronicum, ut militem manumittat; Ioannem vero arctius custodiendum, quod accusaverit per litteras Emmanuelem, qui creditur fidelis, et reticuerit Henricum insidiatorem.

ALEXIUS. SEBASTUS. ADRASTUS. SEB: QUis turbo rerum? quanta tempestas agit
Violentiore turbine Imperii statum?
Floruimus: alta civibus favit quies,
Nostroque sceptro pulchra maiestas stetit,


page 517, image: s525

Spiendor coronae purpurae augustus color:
At nunc procellis agimur, et pulsa procul
Serenitate, veteris eiecti sinu
Tranquillitatis, inter ambiguos metus
Insanientis volvimur fluctu maris.
Fortuna, mendax frontis extinxit iubar,
Fausteque euntis impetum vertit rotae
In nostra damna Videonunc, sero licet,
Affine semper esse maerori iubar,
Sceptrum dolori. Iuncta sunt nodo sibi,
Regere, et dolere. Quam miser Regum status?
Quam sors amara! Cingimus gemmis caput,
Auroque frontem: at spina sub gemmis latet,
Et acuta tela veritici augusto imprimit.
Diadema, non est nodus errantis comae:
Est servitutis vinculum. Sub tam gravi
Pondere, nec esse pax, nec optatae potest
Status quietis. Titii in poenas cadit,
Quicumque populo celsior solium tenet.
Infernus ipsa est aula, suspicio aemuli
Est vultur atrox, cuius audenti fami
Cor exedendum prostat, et sermper gravi
Laceratur ungue, et tunditur rostro; et semel
Evisceratum rursus in poenas novas
Nova esca crescit. Tantalus Rex est, cui
Inter voluptae gaudia natanti labra
Allambit unda, et pendulam fudit sitim.
O dignitas indigna! deludens iocus!
Et vana pompa! sic eine a fastu tuo
Sperare nunquam potero tranquillum diem?


page 518, image: s526

Sic tu doloris semper infesti mihi
Signabis horas? Miser! et infelix nimis
Sors tua, Sebaste! si esca tormenti tibi
Fit ipsa regni dignitas! Quid vos moror?
Abite pulchra semina ingentis mali,
Matres doloris, blanda tormenti seges,
Suaves tyranni, dulcis animorum inquies,
Sapidum venenum, acerba dulcedo, adiocans
Cordis catasta, nectar ad mortem, via
Strata ad ruinam. Cura communis boni,
Qua pectus istud aestuat, vestris procul
Subdcuere hanc periculis mentem iubet.
AL: Sebaste, quae consilia meditaris? quibus
Ageris procellis? tanta regnandi tibi
Fastidia animum sede deturbant sua?
Solem tuae prudentiae extinctum excita,
Teque tibi tedde.
SEB: Magne Rex, prudentia
Non flectit astra: fata nolentem trahunt;
Et obsequendum est. Iustus est mentis timor,
Ubi structa fraus in verticem tuum patet.
Nec esse amoena regna mihi possunt, ubi
Crudus tyrannus exedit mentem timor.
AL: Sebaste, aberras: triste consilium abiice.
Fidelitatis alia depofcit tuae
Documenta menti genius innatus meae.
SEB: Fidelitatem Numini nuper tuo
Intaminatam teste iuravi polo,
Et, quod decebat, hactenus semper sacram,
Semperque puram praestiti: sed, si mei
Causa, tot astra immitia accendunt faces,


page 519, image: s527

Tuo minantes vertici, quae me decet
Exempla fidei Caesaris vitae dare?
Satius recedosponte in exilium, et meum
Caput tenebris tumulo, sed servo tuum.
Immane si se pondus in collum meum
Inclinat, ante discuti, aut rumpi decet,
Perfidia quam se firmet, et tuum in caput,
Meumque saeva toqueat fulmen manu.
Ergo Sebastus fugiat. Hoc non est, tuo
Favore abuti: est Imperi illaesum decus
Servare, libertatis antiquae iubar
Revocare, lanctam Civibus pacem dare.
Si ratio Magno Caesari haec facit satis,
Patere Sebastum excedere paterno solo.
Patiatur unus, commoda in plures cant.
AL: Abominanda nomen ut macules fuga,
Nunquam feremus. Nam quis in populum fluet
Civemque sensus? Audiant turpi fuga
Movisse te de patrio regno pedem,
Dicent, favente sortis affluxu, tuam
Fidem stetisse, quamve se servam diu
Fortuna nobis praestitit, tam te diu
Haesisse comitem lateris Augusti: at suae
Ubi torvitatis impiam aversa exerit
Fortuna frontem, quaerere salutem suga,
Et involutum fluctibus regnum, dare
Praedam aestuanti turbini. Quaenam haectua
Fides, Sebaste est? Esse diceris meae
Fortunae amicus, dum favet, sed non meus.
Nullas amicus verus, attendit vices


page 520, image: s528

Fortunae euntis: five ridentem exerat
Inimica frontem, sive fe nebulis tegat,
Est semper idem. Tune patieris tuae
Hoc famae elogium? Caesari affixus fuit,
Dum favit aura; peior ubi navem impulit
Ventus recessit. Tune, quem tanto loco
Natura statuit, nominis honorem tui
Tolerabis isto, a plebe, maculari probro?
SEB: Auguste, fatis est: porrigo victas manus.
Facundus iste spiritus, et oris sacri
Ignis calente incendio se per meas
Trahit medullas: ardeo, votis tuis
Praebere specimen subditi, quod vis, iube:
Habes paratum, mente, consilio, opera,
Studioque, Caesar, nutibus
AL: Id ipsum mihi
Spondebat alti pectoris constans fides:
Nosti Andronicum ferre in Imperium manus,
Lectoque Martis agmine, et ferri minis
Terrere cives: fare, quem ponam modum
Necessitati publicae? An campo meas
Sistam cohortes, quamque iam certam parar
Vim, vi retundam?
SEB: Patruus nam quid tibi
Hostilitatis intulit?
AL: Miles gravi
Numero coactus, quo suum stipat latus,
Nil sapit amicum; meque non vanos agit
Animo in timores.
SEB: Antequam bellum pares,
Scrutare, quae consilia meditetur? cui
Haec arma fini destinet? post, si tumor
Violentus animi pateat, aut regnum impeti;
Animum protervum milite opposito, et minas


page 521, image: s529

Frangere licebit.
AL: Quis tenebrosi queat
Penetrare cordis abdita?
SEB: in campum expedi
Legatum, ut arma ponat, et tubas procul
Removeat alta pace; ne belli metu
Regnum inquietet: sanguinem, et honorem, et fidem
Revocat in memoriam.
AL: Fronte simulabit pios
Sanctosque sensus; mente secretam teget
Rebellionem, perque non notos dolos
In nostra damna saeviet.
SEB: Et istud quoque
Legatus addat: Visere antiquas Patrum
Si lubeat aedes, quasque Maiores sui
Coluere terias, arma dimittat prius,
Militeque vacuus inferat portis pedem.
Parere si detrectet, indicium dabit
Mentis sinistrae in Caesarem, in patriam, in Deum.
Exin iubendus, patriis umbram fui
Esterre terris, seque in exilium vetus
Subtrahere: quod si differat, grandi tuum
Mole ruiturumfulmen; ut serues ruos
Patrioque vastum incendium avertas solo.
AL: Fiat, quod optas: experimentum feres,
Hunc nec moveri laude, nec frangi minis,
Quis novit, annon huius impulsu, nefas
Quod adhuc inhaeret pectori, et mentem quatit,
Henricus attentaverit?
SEB: Vires prius
Quam perduellis augeat, tetro specus
Claudatur antro. Militum denso globo
Aula instruatur: illa vel cogat manus
Dare vinciendas; vel animam impuram stygis


page 522, image: s530

Transmittat umbris.
ADR: Sed quid Augusto fides
Praestira Ioannis referet?
AL: Et quaenam fides?
Quis hic Ioannes? Ille, quem carcer tenet?
Infida missa pagina infidum probat,
In innocentis verticem dolos struit.
ADR: Auguste, cuius arguis fraudis reum?
Non veritatem pagina, et apertum scelus
Tibi locuta est?
AL: Mentis innocuae virum
Arguere sceleris, quemque scit culpae reum,
Tacere, non est debitus Regis suo
Candor. Notatur fraudis Emmanulel reus,
Qui me per arma protegit, et alta probat
Virtute stabilem mentis erectae fidem:
At proditorem reticet Henricum. Fides
Quid haec meretur? Loquere: quid dubitas? taces?
Profundiore carceris mergi specu,
Stringi catenis arctius; fame premi,
Sibi perire. Sic iubeo: ferro gravis
Profundiore carcere henricus gemat:
Ac qui fidelem praestitit Regi manum,
Meliore vitam sorte felicem trahat.
Me Rege certum praemium intactam fidem
Semper sequctur, et scelus poenam feret.
Spelunca.

SCENA II.

Andronicus explorat ab Harpago Mago, quis suae fortunae progressus sit futurus. Hic evocat inferni genios, qui et chorea, et signis aliis illi imperium praenuntiant.


page 523, image: s531

ANDRONICUS. HARPAGUS. AND: DIu inquietus animus, et motus sua
Sede in procellas agitur, ac nulla frui
Datur quiete: volvor huc, illuc, neque
Me parte ab ulla pacis arridet iubar.
Huc ergo studium pacis optatae, ac amor
Secreta caeli fata noscendi trahit
Animum inquietum. Tibi, characteres poli
Legere, benignus aetheris favor dedit:
Tuscis reposta in abdito caeli sinu
Decreta fati, tu futuror um ordinem,
Seriemque propius aspicis: tu, quis mihi
Sit amicus, aut inimicus, in claro vides
Puroque Sole; nomina, et stirpem, et genus,
Omnemque proprii lineam vultus tenes,
Quin cogitata mentium arcana inspicis,
Quos quisque volvat, certus observas, dolos.
Tu mihi, quod artis Colchicae auxilio potes,
Impende studium; ut sive abinferni lacu.
Sive meliore a siderum aspectu, mea
Videre fata liceat: an facilis mihi
Ad vota ludat ventus; an motum mare
Desiderato littore arcebit ratem?
HAR: Generosus animi spiritus sortem tibi
Spondet secundam.
AND: Saepe generosum doluc
Eludit animum.
HAR: Nullus est doli metus,
Ubi causa honoris agitur, aut patria exigit.
AND: Quae certitudo amabilem hunc sensum probat?


page 524, image: s532

HAR: Quam fers in armis, aequitas.
AND: Saepe exitum
Non bene secundum laeta principia trahunt.
HAR: Inanis est ratio omnis, ubi fatum trahit.
AN: Hoc est, quod opto discere; an fatum meum
Mihi secunda spondeat certis notis,
An insecunda: quidquid ex astris potes
Eruere, quidquid ex Avernali lacu
Trahere in apertum, quo meam sortem legas,
Manus adapta.
HAR: Facinus est audax nimis,
Tentare caelum, aut stringere invitam stygem.
AND: Sit aequum, iniquum; te voluntati meae
Obtemperare convenit. Ad opus manum.
HAR: Violenta tute nullus imperia excutit,
Habes paratum iussibus princeps tuis.
Hac parte mutus conside. En virgam mei
Operis magistram, consciam caeli, et stygis.
Hac moveo pigra sidera, et Avernie lacu
Manes patenrom Solis in lucem evoco
Suis ab umbris. circulum hac ternum noto,
Sinuque medio scribo geniorum notas.
Quos obsequentes nutibus Avernus meis
Praestare gaudet. Iam Deos notos voco:
Antra ditis, antra densis consepulta nubibus,
Inter ignes, inter undas sulphuris natantia,
Dii marini, Diique Averni, Diifluentis aeris,
Profutura, si precamur, huc adeste Numina.
En liquores, quos amatis hac propino amystide,
Et liquori non nocentis misceo agnae sanguinem:
Spargo vina, tingo terram: signa pacis ista sunt.
Ergo nemo ad imperata nostra tardus advolet.


page 525, image: s533

Thura vestras uro ad aras, magna Ditis Numina!
Ergo iussa in nostra promptum quisque cursum concitet.
Ni volante penna adestis, intonabo carmina,
Queis et astra stringo, et Orcum, Nereumque torqueo.
Horridi Dei, superbi furva Averni Numina,
Quos suum scelus beatis expulit de sedibus,
Gorgonesque, harpyiaeque, vultures que Titii,
Tartari canes trifauces; quidquid Orcus horridum
Nutrit altas inter umbras; per paludem flammeam,
Quam timetis, quam profusis lacrimis accenditis;
Per Iovis verenda sceptra, per tridentem nerei,
Per nigram Ditis securim, per trifaucem Cerberum
Per tot hydrae pullulantis colla, vos huc advoco.
Mota terra pande hiatus, oscita in voraginem,
Unde spiritus vocati sortiantur exitum.
Huc adeste fata, sortesque Andronici prodite.
Quid morarum? non volatis iussa nostra persequi?
Ergo carmen, quod pavetis, horridum execrabile
Intonabo. Iam rece dit fax diurni luminis,
Noxque tetro furva peplo caeli obumbrat sidera.
Obsequentes advolarunt noctis atrae filii.
Eia nostra adiussa sortes Andronici prodite.
Nox. Saltus. Cometa primum clarus,
deinde sanguineus, disparet.
Inter saltum Geniorum ostenditur
Andronico diadema, et alia signa
Imperii obtinendi.
Aperta res est: Ipse vidisti: tuo
Benigna caeli fata venerandum parant


page 526, image: s534

Diadem-a capiti. Quidquid optabas, habes.
Recedo in antrum: gravia me poscunt: vale.
Id moneo: quae sese ingerit sponte in sinum,
Spei obsecunda, sequere fatorum viam,
Geniique ductum: vetera, quae infelix diu
Princeps tulisit. ad gloriam calcar dabunt.

SCENA III.

Invitatur ab Alexii legato Andronicus, ut dimisso exercitu Constantinopolim ingrediatur. Detrectat ille manumittere exercitum: ideo declaratur rebellis, et laesae maiestatis reus.

ANDRONICUS. DUO LEGATI. AND: PAtuere fati sensa. et obiectu sui
Augusta regni pompa supprossum diu
Recreavit animum. Sceptra me Orientis manent,
Totumque late Caesar Imperium regam.
Exsurge felix anime! iam pedibus premis
Insanientes hostium fastus, quibus
Tua damna fuerant risui. Advenit dies,
Quo perfidorum barbaro Imperium iugo
Eliberabis, perque calcatos gradum
Movebis hostes, teque sideribus parem
Sacro advolutus genui adorabit Sinon,
Sed non inultum. Qualis ubi fulmen rapit,
Commotus ira Iupiter, totus timet,
Trepidatque mundus, talis ubi sceptrum manus
Rotarit ista, fulmen in sceptro geram,
Terrebo, feriam proteram, excutiam impios,
Furiasque regni, et publici pestes boni.


page 527, image: s535

Discetque mundus, esse me sceptro parem.
LEG: Legatus adsum Caesaris; Pacem Imperi
Posco et quietem: verba mansueta excipe
Benignus aure; queis suum, et regnis tibi
Loquitur dolorem; quodque te, Princeps, decet,
Augere vulnus vulneris metu abstine.
AND: Quaecumque iussit, loquere. Mihi gratum accidet
Expergefactum cernere nepotem meum
Lento a sopore, et nobili in mente indolem
Vivere capacem gloriae et avaram simul.
LEG: Tibi hospitalem Alexius pandit sinum,
Amatque charum patruum amplecti, cui
Invisa tot per lustra fortuna auream
Invidit horam: at quando tam dubiae rotant
Regnum procellae, seque communis pavor
Fundit per urbem, milite adducto metus
Augere parce. Caesar hoc nota a tua
Fide reposcit: quas trahis tecum, iube
Cedere cohortes: dignitas quantum tui
Expostulabit militem, qui te suis
Tueatur armis, ipse selectum tuo
Lateri adhibebit. Sic suo regnum metu
Plene solutum, laetum in amplexus tuos
Se sponte fundet
AND: Nomini Augustus meo
Parum studere proditur. Nam quod meam
Fidelitatem crimen in dubium vocat?
Cohorte lecta militum stipor latus,
Verum est: sed inde nulla metuenda est suo
Regno procella. Patruus advenio: scio
Quid ratio poscat sanguinis. Legem dedit


page 528, image: s536

Natura amoris sanguini inscriptam. Suae
Si me quieti turbinem inserre autumas,
Errore vano ducitur; neque hic metus
Decet nepotem. Cura si Imperii animum
Flagellat aliqua, publicum in populi statum
Convertat oculos, et notet quales ferae,
Quam avidae cruoris, totque caesorum nece
Contam inatae, nobile Imperium occupent.
Quocumque vertas lumina, Oceanus mali est,
Et omne late inundat Orientis decus.
At is prementem turbinem vel non videt,
Vel non videre simulat. Hinc pestem reo
Quae de Sebasto in Civium damnum fluit,
Xenesque mores, sanguinis nostri probrum,
Indormiente negligit cura Si honor,
Studiumque honoris omne dimisit puer,
Ego impudenti fastui opponam virum,
Ego superbam, barbaram, atrocem, impiam!
Immanitatem pedibus attritam dabo.
Mihi suadet istud publica Imperii salus,
Debita saluti civium cura, et mei
Sanguinis honestas.
LEG: Ergo decretum tibi est,
Non amovere militem?
AN: Aquoniam idpetis?
Ab Andronico? vindicem iuro Deum,
Non ante latere miles abscedet meo,
Quam se Sebasti perfidus ponat tumor
Aulae remotus munere, et reliquos dies
Contrahere ad ima iura privati sciam.
LEG: Audi ergo iussa: Caesaris laesi reum,
Patriae rebellem, perfi dum Imperio, boni
Communis hostem enuncio. ita Caesar iabet.


page 529, image: s537

Vade hinc, et irae Caesaris adapta caput.
AN: Mihi ista? sum rebellis? in patriam reus?
Communis hostis commodi? Capiti meo
Inceumbit ira Caesaris? Labem hanc mihi
Patiar inuri? et interim, tanquam integrae
Fidei, Sebastus Regiam et Procerer suo
Lubitu rotabit? Iste decernet dies,
An plus Sebasti possit insidi fides?
An ista iustis ignibus calens manus?

SCENA IV.

Ad reponendum suae tranquillitati Imperium deliberant Proceres de mancipando carceri Sebasto.

HENRICUS, ADRASTUS. CLEARCHUS. ISAACIUS. STEPHANUS, HEN: VIolenta quamvis fata depositum pede
Premant superbo publicum Imperii bonum,
Meamque primus sortis aspectus fidem
In arma motam luserit, iuro tamen
Sidera animantem Cynthium, et puri auream
Facem diei, quamlibet prima irrito
Ierit sagitta vulnere, haud ibit sequens.
Urgebo coepta, nec ante revocabo manum,
Quam dissipatis nubibus melior dies
Regno gementi alluceat, seque aureo
Pax vecta curru reddat Imperio. At opus
Quodcumque grande, grande consilium petit.
Exigite amici media, rationes, modos,
Turbata queis fortuna stabiliri queat.


page 530, image: s538

ADR: Geminus beatitatis est nostrae polus,
Curare pacem, et publicum Imperii bonum,
Cardinibus istis nostra versatur fides.
At iam supremum morbus ubi cumen tenet,
Certo supremum pharmacum adhibendum est malo.
Nota est malorum causa, quam populus palam
Proceresque clamant; notus, eversor sacrae
Pacis, Sebastus Stirpitus radix mali
Haec eruneda est. Inde quam tanta prece
Populus anhelat, pacis adveniet dies.
Quid ergo lentas desides trahimus morae?
Scelusque patimur libero frui die?
Mentem erigamus, mentis erectae manu
Rumpamus illa vincula, in quibus diu
Patriae iacentis pulchra libertas gemit:
His proditoris Imperi, arctemus manus:
Et si secundos exerit tandem bona
Fortuna vultus, vinculis gravem suo
Sistamus hosti: geminus hinc fructus gemens
Regnum beabit: Laetus hae praeda, suam
Iram Andronicus ponet, et muris procul
Arma amovebit; quique iam impunis fremit
Sebastus, ultra desinet Cives suo
Premere furore.
CL: Saeviat in unum calor
Iustae ultionis, quando de unius nece
Meare totum vita in Imperium potest.
Cadat una ferro victima, ut vivant super
Multi innocentes. Nempe privatus cadet,
De plebe genitus, stirpe vulgari edirus,
Quem Caeca, et invida optimis viris Dea
Vulgi iacentis orutum fluctu, arduos


page 531, image: s539

Tulit ad honores, civium ut fastu suo
Inambularet colla, et immani iugo
Subiiceret Aulam. Mitoor fensus tamen
Si suadeat clementiam, ferro gravis
Procul in remotas ultimi mundi plagas,
Nullique nota littora ablatus gemat;
Secundioris sortis eversas vices,
Iraeque flammam exercitae assiduo riget
Imbre lacrimarum. Regiam sperohac via
Sereniorem posse restitui in diem.
ST: Sapientis ista pectoris sensa approbo.
Pereat Sebastus. Istud et caelum iubet,
Et ratio suadet. Ista sed coepta ut suo
Fine potiantur, quanta tempestas mare
Rei movebit publicae! quantus furor
Et hinc, et inde saeviet! quantas se aget
In scissiones populus! Armatae latus
Cingunt cohortes impii: quanto hic opus,
Ut vinculetur, robore? aut quantis dolis!
Hic ars labores, adiuvet et artem labor.
ISA: Tumultuosis motibus ne se levent
Vulgi procellae, prima sit fraudi via.
Si fraus paratae fraudis ingenio obviet,
Dolosque frangat; viribus agendum reor,
Quem sraus nequivit, occupant vires locum.
HEN: Nec fraudibus, nec artibus vivax: caret
Animus, iacentis Imperi intentus bono.
Surge anime! felix anime! qua caelum vocat.
Sed cardo strepuit: prodit Augustus: gradum
Firmate vos hac sede, dum latebris caput
Tantisper abdo, et Caesaris sensa aucupor.


page 532, image: s540

SCENA V.

Convulsum Reip. statum dolet Alexius. Solantur eum Sebastus et Henricus. Ne Andronicus irrepat, et populi favorem aucupetur, undequaque provideri iubet.

ALEXIUS. SEBASTUS. STEPHANUS. AL: O Nimis acerba fata regnantum! o brevis
In nostra pronae damna fortunae favor!
Quo recidit alti splendidum regni decus,
Amor, timorque Caesaris! Mille Agmina
Furiarum, ab orci squalidis antris viam
Rupisse credo, seque violento impetu
Inferre nostro pectori, et totos sinus
Mihi lacerare. Torva fulphreas quidem
Per totum Alecto vibrat Imperium faces,
Sed meta tantisceleris est sinus meus.
Huc tela, et ignes convolant; huc se furor
Exonerat omnis. Cordis o nimium gravis
Turbo inquieti! Quando tormentis meis
Dabitur quietis hora, qua valeam diem
Sine nube purum cernere, et Caesar miser
Esse sine pavido mentis afflictae metu!
Astra on f sta! Vester est ergo iocus,
Per sceptra Regum ludere; ut quanto altias
E plebis unda tollimur, tanto metus
Nos gravior intus cruciet, et totos sinus
Mergat procellis?
SEB: Misera conditio est quidem
Tua, Imperator, et miser Regni status:
Sed non dolori habena laxanda est. Dolor


page 533, image: s541

Timorque agenda turbat, In solio suo
Si Domina constet ratio, constabit salus.
Consilio et arte quodque discrimen cadit.
ST: Opinione, fausti et infausti sumus.
Miseria tanta est, quanta concipitur: tamen
Non tanta caeli aversio est, quantam putas.
Prudentis animi sensa, rationis facem,
Consilia rebus apta convulsis para;
Sperare laetos poteris Imperio dies.
AL: Audite vestrum Caesarem Heroes viri.
Conditio praesens Imperi, et rerum status
Oculum excubantem poscit, Hinc Argos meos
Vos esse iubeo. Stephane, tu classem mari
Statue propinquo; et forte si pontum sua
Tabulare classe patruus attentet, pares
Oppone vires. Isaci, in campo ordine
Digere cohortes. alter exemplum alteri
Sit Martialis roboris: quoquo loco
Rimetur aditum, pessulum inveniat. Pari
Virtute agendum est, donec excussum hoc solo
Videamus hostem. Tu forum, et muros tene
Clearche, et omnem divide in partem vigil
Curas Gradivi, parte quo nulla queat
Coire civis, seque capitali Imperi
Coniungere hosti Regiae nostrae tene
Portas Adraste, ne quis irrumpat dolus.
At militi gregario haud minimum mei
Dabo pondus auri Sola plebeiam fidem
Sonantis auri massa in officio tenet.


page 534, image: s542

SCENA VI.

Comparet coram Alexio Ioannes, enarrat modum, quo solutus fuit carcere. Indignatur Alexius; minatur Ioanni mortem, qui dolet fidem suam ingratam esse Caesari.

IOANNES, ET QUI SUPRA. IOAN: ASpice sacratis genibus affusum reum
Auguste Caesar! carcerem excussi, pedes
Manusque solvi vinculis: grande hoc potest
Facinus videri; non tamen merito tuam
Quod moveat iram. Quidquid hic cernis, tuae
Studium est salutis, candidae et mentis fides.
Haec mihi catenas dempsit, haec stravit tuos
Viam ante vultus.
EM: Estne Germanus meus?
Num ludit oculos phasma? num verum intuor?
SEB: Portenta quae spectamus? umbroso specu
Liber Ioannes ante Caesareos pedes
Prosiliit audax?
AL: Grande praesagit malum
Attonitus animus! Credere repugnat fides,
Quod cernit oculus. Erige recurvum genu,
Modumque repti carceris, et arcto pedi
Catenae ademptae, candida enarra fide.
IOAN: Quae stupeat animus, quaeque vix credas,
Expono iussu. Dum diu ferro gravis,
Cinctusque tenebris, asperi invidiam poli,
Sortemque duram defleo, quod me tuo
Latere revellat, et facultatem neget
Amoliendi capite ab Augusto dolos:
Audio repente incondito armorum sono,


page 535, image: s543

Et vi feriri carceris tetri fores.
Mox rupta claustra ferrea in terram ruunt,
Oculisque reddunt limpidum attonitis diem.
Circum iacentes video custodes suo
Sanguine natantes, arma disiecta, et viros,
Civesque, militesque communi impetu
Fervere: tandem medius e turba ruit
Henricus, et de vinculis manus mihi
Pedesque solvit: surge, dicebat, reses,
Et in ultionem vindicem dextram para.
Pudeat honestam Regia a stirpe indolem
Duxisse, si, quae sanguinem in tuum probra
Fluxere, lentus aspicis, nec te illico
In ultionem iustus accendit furor.
Ego pura iuro sidera, Sebasti impium
Ruam in tumorem, auda ciam ferro oppriman.
Scintilla si par pectori insedit tuo,
Aude Ioannes; proximum accede ad patrem,
Ora, ut paratam praestet henrico suae
Cohortis iram: causa non patitur moram;
Gressus adurge. Talia effatus loco
Pernix recedit. Tenuit attonitum stupor
Animum, rigensque in ossa se fudit pavor.
Sed subiit etiam candor antiquus, fides,
Amorque mentem, queis adorabam tua
Auguste merita; meque iusserunt sacra
Ad genua fusum pandere nesandam doli
Seriem parati. Auguste, si fidem aestimas,
Tibi probatem saepius, quae mens mihi
Consilia dictat, accipe. Ut atroci malo,
Fraudique larvam detrahas, Xenen iube


page 536, image: s544

Se sponte claustro condere; repressam hostium
Flammam videbis; quaeque sub muris fremunt
ARma, et minante funera in ferro gerunt.
Piocalrecedent. Nec patere (quantam tuo,
Contra parentem proprium exhibeo fidem!
Agnosce Caesar) ne patere patri meo
Urbem patare. Nec grave id fuerit, mea
Consilia si non despicis, Primum suo
Latere abstrahatur populus, et nimbo aureo
Emptam saluti Caesaris voveat fidem:
Deinde Proceres Stringe. Sic stabit tuo
Devota sceptro patria, et patriae salus,
AL: Audace nimium graderis ad fraudem pede.
Suspecta sunt consilia, quae Domini sui
Excogitavit proditor Quisquis semel
Incepit esse perfidus, nunquam fidem
Resumit animo.
EM: Auguste, quos fingis metus?
Meo a parente? vilis est genius, cui
Hostis timori est, quem nec ar mato satis
Miles tuetu robore, nec ullas potest
Aliunde vires legere. Si causa exigat,
Ipse in parentem filius vindex ruam,
Et in sa vorem Caesaris ferro impiam
Vim vi repellam. Sanguini dandum est nihil,
Ubi res aguntur Principis, cui nos Deus
Subesse iussit. Nullus est genitor mihi
Si machinatur Caesari Augusto dolos.
IOAN: Auguste Princeps!
AL: Proditor, cede, et tace,
Satis malorum voce funesta editum est.
Super est id unum, ut laesa Maiestas suum
Vindicet hoaorem, et pectore ex imo inpiam


page 537, image: s545

Extrudat animam. Tollite hinc famuli scelus,
Vinctumque ferro condite abstruso specu.
IOAN: Auguste!
AL: Lingua perfida! et non dum siles?
IOAN: Quo scelere stringor?
AL: Principum non est sui
Iussi, velacti cuique rationem dare.
IOAN: Auguste Rex!
AL: Sum Rex, tuo damno; ut nefas,
Quod perpetrasti, vindicem.
IOAN: O terra! o poli!
Audite miserum!
AL: Surda sunt astra ad preces
Linguae impiatae.
IOAN: Sidera! imprudens nefas
Quod perpetravi! Casear infelix! tuam
Deploro sortem, non meam dum me loqui
Prohibes, latentes noste detrectas dolos,
Et obstinatus propriam in caedem ruis.
Sed acuat arma Avernus in caput meum,
Furantque abyssi; quamdiu in venis mihi
Sanguis meabit, ense confossus licet,
Qua me obligavi Caesari, hac moriar fide.

SCENA VII.

Ephoebus adfert nuntium turbatae, et per arma in Sebastum saevientis Civitatis.

EPHOEBUS, ET QUI SUPRA. EPH: CAesar, sinistri nuncius casus tuam
Auctoritatem posco.
AL: Quis turbo mei
Sortem lacessit?
EPH: Cive qui possit suo
Viduare tecta, et urbis augustae lares
Sepelire cinere.
AL: Fare.
EPH: Nec tubo moram
Patitur, nec ori verba concedit dolor.
Propera in medelam.
AL: Quodmalum Cives premit?


page 538, image: s546

EPH: Tota est in armis Civitas: miles futit
Vicos per omnes; quaque vasano impetu
Rapit ira torvi militis atrocem manum,
Flu minae profusi sanguinis inundant solum,
Cadaverumque mixta congeries iacet.
AL: In quod ferocit ista tempestas caput?
EPH: Communis inter arma vox plebis calet,
Pereat Sebastus, pereat Imperii ultima
Procella nostri.
AL: Quis sceleris auctor, facem
Praefert furorit
EPH: Henricus hunc fluctum movets
Iamque superato colle, castelli loco,
Fanum occupavit, utque verborum est potens,
In concitatum turbinem plebis suas
Transfundit iras.
AL: Sufficit. Mendax nimis
Fortuna! quo progrederis? et tantum tibi
Impune liceat? Flamma si veteris calet
Fidelitatis pectore in vestro viri,
Nunc est probandum Caesari, Huc mecum adlares.


page 539, image: s547

ACTVS IV.

SCENA I.

Angelus et Adrastus suadent Sebasto, ut ad sedandam populi seditionem se publico subducat; sed consilia detrectat; ideoque in vincula captivus conicitur.

SEBASTUS. ANGELUS. ADRASTUS. SEB: ADraste, res est prodita. et noster labor
In Sole aperto est. Ille, qui faustam Imperi
Curare primus debuit sortem, suas
Bono opprimendo publico impendit manus.
O bellunini barbarum cordis nefas!
Sic innocentem Caesarem impietas petit?
Sed detinerinescium tempus fugit,
Questusque vanos auta praeteriens rapit,
Praeoccupandus fluctus est, ne per moram
Praeoccupemur. Miles in promptu est tibi,
Fervidus in arma, prodigus vitae, tuo
Parere facilis nutui. Palatium.
Praeoccupandum est: militem huc densum trahe,
Portasque muni: deinde selectis latus
Stipatus armis coge ad Henricum gradum:
Alloquia posce; mitiga soevum: Imperi
Alexiique nomine, indultum omnium,
Veniamque sponde, et adde don andos die,
Quoscumque nocte carceris turris tegit,
Si saeva ponat arma ad Augusti pedes,


page 540, image: s548

Si contumace pectore obsritat, neque
In pacta durum mentis inclinet gelu;
Templum corona militis lecti obside;
Ferroque et igne mortis extremae iniice
Iustos timores. Si metus nondum exprimae
Oblata pacta, caede permixta obrut
Iuvenes, senesque: neminem ferri impetu
Sexus, vel aetas eximat. Quando scelus
Commune fecit unus, in poenam parem
Trahantur omnes.
ANG: Ecce, quae Imperii statum
Fortuna versat! Ruimus; et nullus spei
Locus est superstes. Unicum hoc miseros iuvat,
Sperare dum nil possumus, pariter nihil
Optare.
SEB: Quid ais? anne seditionovo
Impulsa fluctu vertici incumbit meo?
ANG: Quod ominaris, verticem, Princeps, tuum
Petit haec procella. Stephanus, Isaclus (probrum
Palmare magno Caesari!) in partes eunt
Saevi Andronici, cuius adventum brevis
Dabit hora in urbem: populus exultans fremit,
Et infecundum patrui advent um vovet.
ADR: Meliora iam sperare fortunae vetat
Fluxus sinistrae Nulla spes navi est fuper,
Ubi vela, clavum, et anchoram abripuit Notut.
Aspice, Sebaste publicae afflictum rei
Statum, frementes plebis insanae globos,
Periclitantem Caesarem, Civestuo
Capiti minantes, militis densi impio
Furore strata funera: et parva manu
Tantam piocellam posse componi putas?
Ergo, ut supersit unus, Imperium ruat?


page 541, image: s549

Haec urbs, voluptas Numinum, sedes Deum,
Et gratiarum Regia, repente obruta
Arena fiet caedium, ac tumulus suo
Civisupremus? Quamdiu clavum tenes
Potentis aulae, et primus Augustum latus
Stipas minister; turbinem turbo premet,
Fluctusque fluctum trudet, et fuso viae (probrum)
Sanguine natabunt: tuque (quod grande est)
Tot innocentes victimas fastus tui,
Voles perire? Ah! publiciad scopum boni
Tua meditata flecte Si sapis, caput
Eripe procellae, teque semoti tege
Regione mundi: turbidis rebus dabit
Serenitatem melior optatam dies.
Consilia amantis accipe, Sebaste, et tuit
Attende rebus. Parce, (si renuis) tuis
Favere studiis nulla me ratio sinet.
Equidem tuis periculis meum latus
Opponere velim; at stringere armatam manum
In ipfa tecta patriae, et cruda nimis
Saevire caede Civium: hoc pietas vetat,
Natura prohibet, improbat caelum, omnia
Iura execrantur. Ergo, quod praesens petit
Tempus, quietis sanctae in amplexum rue,
Cede Androaico, cede violento aestui
Populi furentis. Praestat, e patriae sinu
Sponte emigrare, patriae ut constet vigor,
Quam vel cadentis patriae cinere obrui,
Vel a furente tarpiter plebe eiici.
SEB: Quid anime suades? Cedere e campo prius,
Quam tela sumam dextera, atque hosti obviem


page 542, image: s550

Et serro, et igne? Vilis haec genii est nota.
Non, non migrabo. Sed mea possum fuga
Servare vitam Civium In fugam pedes
Aptemus ergo. Desipis: sic te reum
Damnabis ipse Innoxiam mentem, fuga
Probat nocentem Parte qua dici potes
Nocens, Sebaste? Fide vel iusto tuam
Caelo salutem, vel nece inhonesta occuba.
Absiste: caelum fronte eontraxit minas,
Et te severo luminum obtutu aspicit.
Fuge ergo, clima quaere, quo terram dies
Purior inaurat. Vilis ah! anime! iterum
Plebeia sensa concipis. Firma gradum,
Hosti resiste; vid eat Augustus tuam
Fidem, probetque, Caesarem quis quis petit
Turbo, per istud ante penetrabit latus.
Quae cumque regni est cura, quam Caesar meis
Imposuit humeris, pectore inseacto feram.
Illum rebellem Caesari edico suo,
Patriae saluti perfidum, infestum Diis,
Orco execrandum; iussibus quis quis meis
Obtemperare renuit, et in hostem impium
Armare dextram, Surgite in ferrum viri,
Micumque.
ADR: Siste. Sera medicina est malo,
Quod provocasti Iam potestatis tuae,
Sebaste, vela contrahe: est regnisatis?
Nunc imperare desine, et ferro manus
Da vinciendas.
SEB: Istud Adrastus mihi?
Sebasto Adrastus? Iuro stellantes polos.
ADR: Ferrum involate milites.
SEB: Fata impia!
ADR: Tuum ipse iusta fata traxisti in caput,


page 543, image: s551

Consilia quisquis sana detrectat sequi;
Stratam faventis deserit sortis viam,
Carpitque iniquam. Quod malum toleras, tibi
Debes Sebaste. Monita voluisses mea
Arripere, poteras sorte meliori frui.
SEB: Iniqua fata!
ADR: Iusta fatorum via.

SCENA II.

Gaudent regni Primores captivitate Sebasti. Constituunt vinctum Andronico tradere, ut causam ulteriorum motuum succidant.

HENRICUS. STEPHANUS. ISAACIUS. ANGELUS, HEN: ASpirat aliquod pacis optatae iubar,
Rursumque patriae pulchra libertas caput
Evolvit atra nube. Qui crudus Rei
Vincula parabat publicae, incurtit sua.
Maxima dolorum causa nostrorum gemit
Sub vinculorum pondere Sebastus, cui
Non placuit, esse liberum regnum, suae
Placeant catenae.
ST: Vincula at nondum cadunt
Nostri timotis. Nescio, quam animus mihi
Nubem malorum pingit, et veteres novo
Metut imores auget, ut certae spei
Nondum explicare vela possimus, Foris
Furit Andronicus, arma disponic, minas
Intentat urbi: nullus hic radius spei est
Pacis futurae.
ISA: Gaudio nulla est via,
Plurima timori. Vulgus ignarum boni
Studet ruinae propriae: frendet, fremit,
Suumque nostro condere occasum parat.


page 544, image: s552

Praeoccupemus impetus, quorum metum
Ipsa affiat umbra.
ANG: Mente quam sortem sibi
Describat Andronicus, id nondum patet.
Hinc partem in omnem cura ducenda est. Nihil
Non praecavendum est, quando suspecta omnia
Merito timentur, Sive sincerotegat
Auxilio am: cum, sive conductis ferat
Hostem sub armis; cautius tota procul
Arcetur urbe. Qui sapit, prudens cavet
Potentem amicum, quem potestiequens dies
Facere inimicum. Neino fortunam suam
Nutare patitur, quan do firmari potest.
ISA: Ut arceatur urbe, prudenti est satis,
Quod obesse possit. Saepe discrimen leve est,
Quando est remotum; crescit accessu suo, et
Propinquitate gravius accersit malum.
ST: Securus anguem nullus in sinu gerit:
Quo lubricante blandius motu subit,
Hocsua venena tutius in imas agit
Cordis medullas.
HEN: Radius at quidam mihi
Fulget quietis, nostra si vester probat
Consilia nutus. Mittere Sebastum licet
Loris, catenis, vinculis ferro gravem
Ad Andronicum: forte placatus, sui
Animi furorem in sanguinem indignum evomet
Urbique parcet. Ante iuravit, prius
Non liberare militum hanc urbem metu,
Qliam dignitatis apice deiectum suae
Videat Sebastum. Vota cum cernet suum
Tenuisse portum, pondus irarum exuet
Unumin Sebastum, nosque tranquilla frui


page 545, image: s553

Dabit quiete.
ISA: Sancta consilia probo.
ANG: Sed, dic, quis animus Caesari? quantos vomu
In nos furores?
HEN: Caesarem velox adi,
Aperi, quod actum est: credatin bonum suum
Sudasse nostra studia: nos aequi piis
Legibus adactos; ne gravis fluctus, sacrum
Quiiam petebat Caesaris magni caput,
Una in ruinam traheret Imperiistatum:
Nihilesse iam, quod Caesaris grandem metu
Percellat animum: nostra nos pedibus sacris
Affundere arma: sanguinem et vitam suo
Nos immolare vertici, promptos gradum
Per tela, et ignes ferre, si forte impetus
Vel hac, vel illa parte in Augustum ruat.
Necessitatem denique supremam exhibe.
Quae nos ad istud facinus audendum impulit;
Et fac, placere gesta, queis ipsi salus,
Pax alma regno, civibus rediit quies.
ANG: Consilia sancta appropero. Si caelumbona
Inclinet astra. a Caesare probandum reor,
Quodcumque gestum est.
ISA: Ecce sed scenamsubit
Reus Sebastus; sistite hic tacitum gradum.


page 546, image: s554

SCENA III.

Infelicem suum casum deplorat Sebastus: dumque advertit Henricus adventare Andronicum, occurrit cum suis, huic Sebastum traditurus.

SEBASTUS, ET QUI SUPRA. SEB: ALiquidne superest, saeva quod sortis manus
Rapiat Sebasto? perilt et famae decus,
Et gradus honoris. Vita, quae superest, mei
Est umbra nuda: si hanc amas, etiam rape,
Crudele fatum: Lapide sub eodem merum
Mei hoc cadaver, spesque delusae, ac opes,
Adblandientes gratiae, Regum savor,
Obsequia densa Civium, decora omnia
Tumulentur. Isthuc nempe me infido gradu
Sors extulisti; lubrico ut starem loco,
Graviusque ruerem. Perfida! inconstans, rapax,
Inimica sernper fortibus viris Dea!
Meminisse veteris gratiae sero pudet.
Ibat secundo facilis impulsu ratis.
Favoniorum ducta fa mulantum halitu,
Portusque iam tenebat optati ostia;
Sed tu repente turbine evertis mare,
Arcesque portu, et naufragam allidis gravis
Scopulo doloris, Stultus est, quisquis tuis
Sua vela Zephyris explicat: Siren, iocis
Blandita, perimis; toxicum Circe impia
Porrigis in auro: ludis, et ludo necas,
Blandiris, et morsumimprimis: iocos seris,


page 547, image: s555

Ferisque: rides, lacrimas risu cies:
Puros in oculis explicas Soles, gravem
Atrae procellae turbinem in sinu foves:
In fronte Charites prodis, at subtus tegis
Immane monstrum: gaudium obtrudis fugax.
Sed sempiterna gaudium poena excrpis,
Fugax voluptas, maeror ignarus fugae,
Dulcedo amara, dulcis et amaror, brevis
Vena Paradisi, longus Inferni vapor.
Habes Sebastum, perfida, exutum omnibus,
Miserum, dolentem, perditum: exsaturameo
Famem dolore: par mihi aerumnis sinum
Anima occupavit, ut furere quantum potes,
Tolerare valeam. Disco (sed sero tamen)
Nullum beatum credere in terris, licet
Fecunda sors, et gratiae in sinum fluant.
HEN: Sero favorem sortis elusum gemis.
Ad Andronicum ducite Seba stum reum.
ISA: Sed quis repente Martiae clangor tubae,
Increpuit aures?
ST: Pansa regales notas
Vexilla referunt. Ipse, nisi fallor, gradum
Huc Andronicus urget
HEN: Infaustum diem!
Quid agimus? animos hora constantes petit.
Captum Andronico tradere Sebastum licet.

SCENA IV.

Henricus cum suis praesentat Andronico Sebastum, quem Andronicus iubet exoculari.


page 548, image: s556

ANDRONICUS CUM EXERCITU, ET IIDEM, QUI SUPRA. HEN: TUtela nostri Martis, Heroum decus,
Et pace, et armis inclite, ad tuos pedec
Obsequia cordis ponimus, honorituo
Meritum in tributum, vinculis fern gravem
Damus Sabastum, regni Avernalem facem,
Iuris tyrannum publici, patriae tygrin,
Qui solus omne oppressit Imperit decus.
Quae vincla stringunt impium, haec eadem tui
Animi furores vinciant. Iustam quidem
Iram attulisti; sed tamen pari potes
Discriminare lance, quos reos agas,
Quos innocentes candor excuet suus.
AND: Arridet oculis munus et vestram fidem
Amplector animo: sidera adventu meo
Nihil evenire turbidum Imperio sinant.
Calcata regni iura, suppressus vigor
Legum, tyrannis impio incedens gradu
Huc me vocarunt, patriae ut lacerae suam
Integritatem sanciam, et nimium grave
Collo proborum Civium excutiam iugum,
U que pietatem cernat Imperium, et mei
Moderationem pectoris, vitam (licet.
Mortem mermerenti) mille facinorum reo
Dono Sebasto. Vivat: hoc pietas iubet:
Sed vivat oculis cassus, et caeco specu
Antrisepultus duplicem noctem ferat:
Hocsancta poscit aequitas, nesit scelus


page 549, image: s557

Impune, nec vindicta transcendat modum.
SEB: Est cruda pietas, barbara est clementia.
Crudele monstrum, bellua immanis, tuos
Satia furores, exple et indignam sitim
In innocente sanguine ebasti, Feram,
Quodcumque crudus barbarae mentis furor
Excogitare possit: est capax mihi
Mortis obeundae, et inter aerumnas diu
Vitae trahendae pectus. Effossis magis
Laetabor oculis; nempe, ne videam Impera
Lapsum cadentis, quamque tu ferro paras
Regni ruinam. Saeve! quin etiam mihi
Rescindis aures, ne vel immitis ferae
In voce tonitru, et arma sacrilega et pios
Gemitus cadentum prolium, et matrum et patrum
Audire cogar. Hoc tamen tuoultimum
Ab hoste disce: parcius euntis rotae
Credere favori. Nos quoque excelsumtulit
Fortuna ad Auge. Credidi firmo loco
Fixisse gressum; lubricum, et praeceps fuit
Iter ad ruinam. Concidi, et mecum meae
Spes conciderunt,
AND: Ite, quod iussi, date.


page 550, image: s558

SCENA V.

Occurrunt Andronico filii Emmanuel et Ioannes, qui paterno affectu recipiuntur. Quia tamen pater suspectam habet Emmanuelis ferociam, Ioanni, quamvis minori, clam altero, promittit Imperium: detrectat Ioannes, et pro Emmanuele ac Alexio agit,

ANDRONICUS. EMMANUEL. IOANNES. EM: AMande genitor, astra te servent diu,
Qaem post tot obitas mensium ac anni vices
Tandem receptum filii stringo sinu.
IOAN: Affulsit ille Cynthius tandem, patris
Quo basiare liceat optatas manus.
Sibi favores ubere in nimbo pluant
Benigna caeli sidera, ut suo patre
Diu fruantur filii, et discant pari
Itinere niti ad gloriam exemplo patris.
AND: Ochara patri pignora! o melior mei
Animi voluptas filii, quos dum meo
Ade ingo sinui, gaudio laxo viam,
In vosque me diffundo: vos video specu
Coeco solutos, et catenato manus
Pedesque ferro liberos, vinctos quibus
Crudelitatis tenuit alienae furor.
EM: Tenuere corpus vincula, et ferririger;
Sed anima semper libera affectu adsuum
Patrem volabat. Parce, mi genitor, tuo,
Sed curioso, filio; quid te trahit.


page 551, image: s559

Ut tam potentis hostis in partes eas?
AND: Hoc curiosi filii ingenium procax,
Me suspicari plura prudentem iubet. ad partem.
Brevis docebit hora, quod patrem rogas.
Paulum hinc recede nate: tu mecum gradum
Siste hic Ioannes: pauculis tecum iuvat
Conferre plura Nate, visceribus magis
Mihi chare nate; quem ordo fatorum aspicit,
Benigniore lumine, et magnis parat
Titulis honorum, purpurae, et sceptris: tuae
Fidei profundos detego cordis sinus,
Tu, quae revelo, pariter arcana tege
Pectoris in umbra: nate, fortunae tuae
Martem hunc ferocem ab littore remoto traho.
Quae pervicacis sortis invidia meos
Rotarit annos; quantus in caput meum,
Tuumque fluctus turbine insanosuas
Versarit iras, quodque meminisse est dolor,
Quam proprius in me fuerit immitis nepot,
Crudelis inte patruus, nosti. Emicat
Nunc ultionis hora sumendae, et tibi
Regni obtinendi: tota plebs nutus meos
Suo furore sequitur, et nostram vocat
Adsceptra dextram. Sponte venienti sinum
Subtrahere sorti nemo, nisi demens, velit.
Hodie imperabo; tuque sublimem patrem
Hodie videbis Regio in solio. Tibi
Sors haec paratur, nate, spes generis mei,
Unumque columen patriae, et fessi patris.
IOAN: Pridem decebat, sede regali tua
Merita locari, genitor; at, quo me voca:


page 552, image: s560

Quis ausit ire intrepidus? Emmanuel gradum
Hunc iure poscit, maior aetate, et sinu
Prudentis animi.
AND: Candida est sides tua,
Suspecta fratris. Iusta decrevi: tibi
Debetur altum Regiae frontis iubar,
Soliumque regni. Velle te fili decet,
Quod velle patrem videris.
IOAN: Veneror patrit
In me favorem: at quantus in collum tuum
Calumniarum turbose fundetus! manu
Rapuisse debitum alteri sceptrum arguent,
Regni tyrannus audies.
AND: Unde haec canis?
IOAN: Alexius adhuc iura regnanditenet.
AND: Sed non tenebit, Caesar ignavus, mera
Umbra imperantis.
IOAN: Impiam mentem sapit,
Maculare velle regias fuso manus
Sanguine nepotis.
AND: Nulla si ratio meet
Fulciret ausus. Retia tetendi: sera
Nunc est agenda, nulla cui superest via,
Per quam salutem quaerat, aut ineat fugam.
IOAN: Simulandus animus alius est. Genitor habet Ad parteus.
Natum obsequentem: quod voles, nutu iube.
AND: Prudentis istud filii est: pridem mihi
Spondebat istus indolis genius tuae.


page 553, image: s561

SCENA VI.

Ioannes confert cum Legato Aquitaniae de modo, quo liberari possit Alexius ab Andronici crudelitate.

IOANNES. LEGATUS AQUITANIAE. LEG: AD te ferebar; commode occurris mihi
Amande Princeps. Quo gradum solus citas?
Et, ut videris, fronte submaesta, graves
In mente curas volvis?
IOAN: Est intus dolor,
Gravis est procella in pectore: at quam non mea
Fortuna, sed discrimen alienum movet.
LEG: Sortis alienae damna sic suffer, tui
Turbare ut animi candidum haud possint diem,
Si penetrat ultra sensus, indignus viro est.
IOAN: Est digna pietas illa, quam corde exprimunt
Aliena damna.
LEG: Digna; si sensum tamen
Moderationis legibus ratio regat.
IOAN: Frustra occupatur ratio, cum vanum mali
Omne est remedium.
LEG: Inanis est ergo labor,
Non profuturo emet infaustum dare
Praedam dolori.
IOAN: Liberum non est, amor
Quod imperavit.
LEG: Mentis excelsae vigor
Est contra amorem clypeus.
IOAN: At prudentia
Succumbit omnis, sanguis ubi pugnat.
LEG: Tuis
Tangere videris Caesarem dictis.
IOAN: Is est,
Qui mihi serenas Cynthii obscurat dies,
Quod imminere vertici Augusto malum
Video, moloslus cordis est, cuius meo
Dentes inhaerent pectori, et morsu fibras


page 554, image: s562

Tenace laniant. Unde (sed frustra) piis
Sua damna lacrimis defleo Erravi: meas,
Dicere decebat, lacrima aerumnas sequor.
Nam fata sic sinistra in aversum trahunt,
Ut quanto amoris crescit in fibris calor,
Tanto ira moior Caesaris Gaavius meo
Capiti minetur, Causa quae tanti est mali?
Meliora cupio Caesari, at boni in vicem
Peiora resero. Diligo; at amorem mihi
Odio rependit: Caesarem studeo neci
Eripere; at ille rapere me in mortem studet.
Sed ista fati iura sunt: Alexium
Volunt perire sponte; dum lucem sinunt
Rationis odiis obtegi, ne per meae
Alloquia fidei videat interitum suum.
LEG: Quae mihi pericula loqueris? vel qua minies
Fortuna parte in Caesarem innocuum iacit?
IOAN: Sagax amori est indoles. Facile est mihi
Adinvenire rebus extremis modum,
Quo mitigentur fata, violentum licet,
LEG: Periclitanti Caesari aperire hunc decet.
IOAN: Equidem deceret; iamque tentavi; locus
Fidei est negatus. Sana quid porro iuvent
Consilia, si suspecta sit dantis fides,
Nec merear aliud inde, quam laevo aspici
Oculo, et prosundo carceris mergi specu?
LEG: Ergo mihi, qui te candida novi fide,
Pectoreque aperto, retege consilia.
IOAN: Tib
Arcana pando cordis, O utinamquoque
Incautus ista Caesar audiret! Periit
Spes imperandi Alexio: ambitio impotens


page 555, image: s563

Solium occupabit, perque calcatum caput
Caesaris ad ostrum saliet. Hoc unum est super
Fugere imminentem turbinem, ac tuto loco
Suam salutem figere: hic omnis mora
Morti appropinquat, Quid tuum ad Regem vetit
Convertere animum? ertus hinc fulget spei
Radius; amatae pacis hic soedus prior
Desideravit, pacta conclusit, fidem
Sanctam spopondit; filiam Augustae domcis
Columen, marita Caesari optavit fide,
Toroque iungi. Haec indoles, quodquod miler
Sperare Carsar potuit, aerumnis suis
Dabit levamen. Deseret regnum impio
Ab hoste raptum: non tamen tota cadet
Spe vindicandi: veniet illustri dies
Radiatus auro, cuius exortu queat
Repet ere sceptrum perditum. Quid non manus
Possit Aquitani Martis, ubi iusto furit
Calore in arma? Longa non iret mora,
Gemeret tyrannus Regio eiectus gradu,
Exutus ostro, purpura, et regni notis;
Alexiusque rursus esolio suo
Sereniore regeret Imperium manu.
Haec temperandis unica aerumnis via est.
LEG: Prudentis animi sensa. Sed Caesar venit.
IOAN: Cedo hinc, Favete Caesari o mites poli!


page 556, image: s564

SCENA VII.

Suadetur Alexio, ut tantisper dissimulet cum Andronico, ne maiorum moliminum occasionem praebeat; interim auxiliares copias advocet occulte ab Occidente.

ALEXIUS. ANGELUS. ET ALII PROCERES, AL: ITane potentis Imperi augustum decus
Iocus est tyranno? et barbaro oppressum iugo
Se deflet iplum, gloriae et veteris status
Felicis, aurei, candidi, et laeti memor?
Nec ego stupore marmor, aut rupem inchuo?
Horrescitequidem pectus, et rigidum gelu
Currit pei ossa, seque per trepidas agit
Pavor medullas. Nec vacat causa metus,
Quem corcitavit plurima malorumillas,
Mens Andronici fervida, ambitio impotens.
Saperbus animi genius, ingenium feror,
Praeclusit omnem semitam nostrae spei.
Per quam advenire sana consilia queant.
ANG: Sapienter ista metuis: at si me mei
Aperire sensa pectoris Caesar sinis,
Aliquando veniet auteis Phoebusrotis,
Quo fastuosus hostis allilus solo
Dabit quieti publicae oppressum caput.
AL: Loquere: benignum Caesar auditum dabo.
ANG: Quodcumque potuit esse consilii, satis
Porentia minus esse iam Caesar videt:
Hinc obviandi vilis est omnis modus,


page 557, image: s565

Et dignitate regia indignus, nisi
Ad arma tendas dexteram, et Martem serum
Pari retundas Marte. Sed desunt viri
Viresque votis! Regio vilem metum
Expunge corde: Aquitania in partes tuas
Armata veniet, Ungarus belli inclitus,
Germanus armis clarus ediungent suas
Tuis cohortes: inde consurget seges
Tam rigida in arma, quam nec aspectuaudeat
Tentate tum: dus hostis, et abactus metu
Evacuet omnem Marte fugitivo plagam.
AL: Remota suades, quaeque vix possint prius:
Bene inchoari, quam repentino impetu
Aulam Andronicus teneat, et victum premat
Victore calce Alexium.
ANG: Arcano sinu
Tegenda sunt consilia. Dissimula metum,
Simula favorem, gratiam et amorem: nihill
Nega superbo: tempori aptari decet;
Ne construendis Impei reversor dolis
Occasionem sumat, et plebem excitet
Tuam in ruinam. Sed quis ex aula fragoc
Allapsus aurem verberat?
AL: Novas mihit
Tumultus hic insolitus aerumnas canit.


page 558, image: s566

SCENA VIII.

Plebs acclamat Andronicum Imperatorem: simulat hic ingratum sibi esse obsequium. Coactus Aloxius iuber eum eodem secum sedere solso, et consorteme Imperii declarat.

CHORUS PLEBIS. ANDRONICUS, ET QUi SUPRA. CHOR_I: EUge! Andronicus vivat! et pridem sua
Virtute meritas Imperi notas ferat!
CHOR_II: Vive Andronice! teque regali insere
Solio Imperator! Laeta iucundam sonet
Echo per aulam! Vive! nec sorti invidus
Tuae, andronice, terminum figat polus.
AND: Subsidat iste fremitus, invito mihi
Qui pulfat aurem
CHORUS: Vivat! et solio super
Iura Andronicus subdito regno ferat,
Sceptroque amatae pacis Imperium regat.
AND: Delira nolo vota. Quis demens agit
Vos furor ad ista? sistite: Augusto dies
Alexio acclamate: Alexius dies
Vivat secundos: solus Orienti imperet,
Molemque regni solus augusti gerat!
Ita Andronicus, quisquis et mecum est suae
Patriae fidelis, corde sincero vovet.
Inane votum ponite, videndi aureo
Solio Andronicum sceptra gestantem. Nihil
Titillat istud mentis angustae sinum
Modica ambientem, Sufficit id unum mihi
Peperisse vobis gaudium. Vestro bono
Solum Andronicus studuit: hoc postquam tulic,


page 559, image: s567

Omnemque vestro capite feritatem arcuit,
Fecisse laudabilia contentus, nihil
Laudis reposcit. Indoli excelsae est satis,
Meruisse laudem.
CHORUS: Hinc voce festiva tibi
Vitam, Andronice, populus, et sceptrum vovet.
AL: Obtemperandum fluctui est. Prorsus mei
Ad partem.
Attingit animi vota, qui gaudet tuo
Populus honore. Magna fecisse, est tuum;
Meum est, reserre praemia. Accede, et meo
Lateri Imperator asside: tutus tua
Per merita solium inscende. Tuvices obi
In me parentis: quodque inassuetos nimis
Humeros molestat, Imperi pondus pari
Honore mecum sustine. In partem mei
Recidit honoris, quid quid accedit tuo.
Accede, et orbi iura dictare incipe.
AND: Maiora meritis imperas. Hoc me vetar
Modestus animi genius, et vitae tenor.
Geminus eodem Caesar ex solio male
Populos gubernat: nec polus geminos sibi
Praeesse Soles patitur.
CHORUS: Has frustra moras
Trahis Andronice. Quo fugis honorem magis,
Magis mereris Pergis obniti? acrius
Accendis animi studia; queis populus avet
Colere Andronicum Caesarem. Renuis? Manus
Aptate socii: nostra vis solio inferat,
Quem sua modestia arcet.
AND: Invitus licet,
Haec studia patior Quando me maior loco
Vis posuit isto, tuque sic Caesar iubes,
Scelus est renuere. Sic tamen solium occupo,


page 560, image: s568

Ut servus esse haud desinam, semper tuis,
Auguste, iussis, publici semper boni
Patere votis promptus. Hoc tamdiu loco
Sedebo, donec floridae aetatis vigor
Attingat annos regno et Imperio pares;
Atlasque possis solus hoc caelum Impera
Gestare propriis viribus.
CH: Quamvis tuos
Nolis honores esse, tu nobis tamen
Vive Andronice, Caesari, et regni bono.

ACTVS V.

SCENA I.

Surena, quaesita occasione, in rixas devenit cum Henrico, a quo occiditur. Intervenit Andronicus, qui Henricum capitis damnat.

SURENA. HENRICUS, ANDRONICUS. SUR: NEcdum superbe ponis elati arduum
Fastum tumoris? Quisque, quod monet hic dies,
Ad Andronicum convolat, plaudit palam,
Laetaque voce Caesarem acclamat suum:
Tusolus istud debiti officii negas,
Interque fremitus plausuum solustaces.
Hoc est recentem gloriam et adeptum decus
Novo invidere Caesari: et fastus tuus
Te perduellem patriae, et Augusto probat.
HEN: Nullus sub isto pectore ebullit tumor,
Fraus nulla latitat. Regi in obsequium novo
Sollicita nondum cura studiosum impulit


page 561, image: s569

Fedem: quis isthinc argui fastus potesi?
Aut quae tumoris umbra? Non equidem nego,
Quod Andronico debeo; at cautum magis
Me decuit esse; quamlibet seirem probe,
Non inserenum frontis Augustae iubar
Mihi explicandum, et pectoris amici in sinum
Aditum futurum liberum: Nam me suo
Staduisse honori plurimum, et, quam nunc tenet,
Curasse sortem, novit. At ab ista procul
Me retinet aula cauta suspicio, et monet
Lenta Andronici progredi in plausus mora.
SUR: Ap: e modestus frontis extersae renor
Tumidum latentis ambitus fastum tegit,
Quem gloriosus thraso per verba exprimis.
HEN: Sed vera narro.
SUR: Narret haec alter., Sus
Quicumque iactat opera, laudari minus
Aliis meretur. Nemo si damnet, satis
Laudando damnat ipse, qui iactat sua,
HEN: Non fabulosa iacto: quae feci, patent,
Meamque veraxaula testatur fidem.
SUR: Quae nempe proprio commodo intentum arguit.
HEN: Quicumque spargit ista, mentitur. Scopus
Mihi semper una patriae salus fuit.
SUR: Quae facta tandem iactitas?
HEN: Iustam mihi
Accendit iram liberum hoc linguae probrum.
SUR: Exsuscitare veritas iram solet.
HEN: Mendaciaeesse, causa siforsanpetat,
Haec sustinebit dextera.
SUR: At pedes magis.
HEN: Libet experiri. Dexteram ferro admove.
Et promptiorem Marte ventoso manum
Tibi esse, pulchro miles exemplo proba,


page 562, image: s570

Primus secundum vulnus impressit calor.
Abi, et virorum facta hon estorum stygi
Disce exprobrare.
AND: Quis manus armat furor?
Et impudente audacia, hoc sacro loco,
Intraque sedes regias ferrum impium
Agit in duellum? Caesari hunc reddistuo
Audax honorem? sic cine fidelem mihi
Sacrilega amieum dextera e vita fugas?
Spectante me? me Caesare, et Domino tuo?
HEN: Hanc ipse provocavit in ferrum manum,
AND: Scelerate, verba comprime: temeritas tua!
Sceleri patrato paria supplicia dabit.
Deiicite in umbras carceris iniquum caput,
Suoque tantum sanguine extinguat nefas.
HEN: Quod aequitatis iura deposcunt, reum
Audi Imperator
AND: Aequitas poscit reum
Trahi in catenas,
HEN: Non inauditum.
AND: Scelus
Cum patuit ipsum, quid reum audiri iuvat?
HEN: Aperta nondum est causa
AND: Quod iubeo, agite.
HEN: Nulla Imperator parte te laesi.
AND: Nimis
Me laedit ille, quisquis in amicum meum
Sua stringit arma
HEN: Me prior laesit probro,
Et proditorem dixit.
AND: Id non est probrum,
Quod firmat ipsa veritas. Crimen tuum
Hinc crescit, unde innoxium temet facis.
HEN: Sinon perorat causa pro capite satis,
Meus peroret sanguis, et pietas tua.
AND: Qui non veretur scelere tam atroci suum
Contaminare sanguinem, nullam quoque
Veniam meretur sceleris. Est pietas nocens.
Quae male merentem audaciam impunem facit.


page 563, image: s571

HEN: Suspende modica mentis ardorem mora,
Iraeque tempus cede. Quem capitis reum
Furore primo enuncias? Illum, cui
Fortuna tua se debet Ego primus tibi
Ad dignitatem reglam instravi viam:
Ego tibi peperi purpuram, ego sceptrum dedi;
Ego diadema vertici imposui tuo?
Et tu (quod istud mentis ingratae est nefas?)
Tu pendis isti affectui indignam necem?
AND: Perte quod actum est, debitum exegit tuum.
Nunc ultionem laesa Maiestas vocat.
Graviora meritum rapite ad indignam necem.
HEN: Atrox, cruente barbare, invise et piis
Astris, tyranne! Agnosco, sum mortis reus,
Supplicia merui mille, millena nece
Merui perire, skudia quod honori tuo
Mea elocarim, ut Regio excelsus loco
Rex consideres Fateor, hoc crimen meum est,
Saevite fata; sim iocus vilis; meis
Sint ista meritis praemia, infami nece
Periisse Stratam pandite ad mortem viam
Turba famularis. Veniet aliquando dies,
Pietate qui astra tangat, et sidem meam
Per ultionis fulmen ingrato probet.


page 564, image: s572

SCENA II.

Ioannes, et Aquitaniae Legatus, ut praeveniant Alexio imminens capitis discrimen, statuunt eum Andronici crudelitati subtrahere.

IOANNES. LEGATUS, IOAN: VUltu dolorem loqueris, et prodis latens
In corde vulnus: legitur impressus tuae
Fronti character, Caesaris turpi dolo
Periclitantis,
LEG: Fateor, Augusti salus
Iam prope supremo ex apice praecipitans, mihi
Gravia doloris nubila in frontem trahit.
Reperire posset aliquod in tantis malis
Rei levamen publicae, et certam sus
Securitatem capitis, hoc si se loco
Subtrahere honesta vellet, ut suasi, fuga.
IOAN: Nondum imminentem vertici nubem fuo,
Patriae procellam, Civibus mortem videt?
LEG: Discrimen omne prodidi, admovi preces,
Fugam suasi, me fugae comitem obtuli,
Necessitatem publicae explicui rei,
Quaetot periclis Caesarem exponi vetar.
Nihil impetratum est.
IOAN: Sancta consilia fugam
Suasisse poterant: sed quid opposuit morae?
LEG: Vel suspicari in patruo tantum nesas,
Quod nec patrarent barbari; immane, impium
Respondit esse.
IOAN: Quale discrimen subis
Insane Caesar! Prompta medicina est malo,
Seque ingerentem sumere imprudens fugit;
Et qualis aeger, dira quem cruciat sitis,


page 565, image: s573

Sua ipse damna diligit. Sed qua via
Mulo obviemus Deseram infaustum nimis
In hac procella Caesarem Hoc fides mea,
Sanctusque proprium in sanguinem assectus vetat.
LEG: Medela tantis omnis exhausta est malis,
Meliora dum consilia detrectat sequi.
IOAN: Insanientem Medicus expertus febri
Phrenetica aegrum, praeda ne morti cadat,
Cavet undequaque; sique detrectet sequi
Consilia profutura, violentam admovet
Manum furenti.
LEG: Caesari Augusto, impium est.
Manum admovere.
IOAN: Inferre vim Regi licet.
Imo et necesse est, quando vis eius caput.
S rvansaluti publicae. Pandamtibi,
Quod dictat animus Navis in portu suis
Instructa velis sistat, ad nostros mere
In tura nutus: ira si fati irruat,
Et contumace Alexaiumtelo petat;
Raptum eruemus turbine, atque urbe hac procul,
Procul tyranni atrocia tuto loco
Ponemus, irae donec oppressae impia
Procella sidat, spesque non dubiis notis
Iterum imperandi iura promittat.
LEG: Placet:
Sed ista studium cura properatum exigit.
Quae cumque trahitur, proxima ad mortem est mora.
IOAN: Tua er goprima cura sit, specie tui
Abitus, studere congruae navi, et suum
Deligere navi Typhin: ego cauto pede
Aulam subibo, ut Caesaris discam novi
Consiliae, motus, studia. Sic tempus iubet.


page 566, image: s574

SCENA III.

Andronicus accusat Xenen proditionis: declaratur rea, scribit sententiam mortis, cui subscribere cogit Alexium.

ANDRONICUS ALEXTUS. GEORGIUS. STEPHANUS. ISSACIUS. ET ALII PROCERES. AND: SI quem benigna mundi ad Imperium vocant,
Statuuntque solio fata, non illum suis
Animi procellis eximunt Quisquis fuit
Miser ante, ab ipsa purpura aerumnas suas
Geminat, et acres invidae sortis minas,
Speciosa per tormenta, violentus sua
In damna cogit. Hora, quae celso dedit
Sedere solio, et purpura cingi latus,
Eadem molestas addidit curas mihi,
Socias honoris, et aureae mentis iubar,
Tranquillitatem sustulit. Si non fui,
Miser esse disco. Timor et ambitio, polus
Sunt geminus altae sortis. His semper rea
Fortuna Regum volvitur; quaque eminet,
Suo dolores fastui, inamoenum et grave
Pendit tributum. Sed, quod excedit modum,
Conditio Reges cogit augustas manus
Contaminare sanguine suorum, et neci
Dare, quos amari iura naturae iubent,
Si quando iura publici offendunt boni.
Inant nomen Regis, atque umbra est mera,
Quicumque, Themidis iura quod poscunt, reos


page 567, image: s575

Vocare dignas horret ad poenas, licet
Sint altiore stemmate oriundi, et suum
Genus ab eodem sanguinis rivo trabant.
Hinc tempus illud execror, quo me impia
Sors elevavit, et reluctantem manum
Sceptro admovere iussit: hinc namque in mear
Sese medullas acrior adurget dolor.
Mallem (micantem Cynthii testor facem!)
Consorte posito Caesaris, dira legi
A morte consors. Sed tamen, fera sit licet,
Ferenda sors est: quodque celatum velim,
Cogor aperire, Augusta, (permitte o dolor!)
Augusta, Mater Caesaris, sanctae cadit
In iura Themidis, proditi regni rea.
Henricus ante fata, non cautus satis,
Scelus omne Xenes prodidit certis notis.
Xene, inquiebat, vindicet mortem meam.
Germana iam subsidia, et Ungarica, sua
Vexilla librant, et prope adventat furor
Huic in ruinam patriae, quo, qui in necem
Meam laborat, sanguine effuso cadat.
Quid ad ista, fidi Principes? Xenen ream
Henricus obiens arguit.
ST: Apertae rea est
Rebellionis. Sancta sic loquitur Themis
AND: Quid ad hoc Senatus?
ST: Laesa Maiestas ream
Quam fecit, una voce condemnatream
Senatus omnis.
AND: Ergo quod sancta iubet
Astraea lege, sepiam et chartam date.
Trepidante dextra scribo decretum necis.
Scribit. et exhibet Alexu
Sed aequitatis iusta lex ducit manum.


page 568, image: s576

Subscribe Caesar nomen augustum: petit
Id causa praesens, ae quitas mandat, bonum
Patriae reposcit, criminum vindex iubet.
AL: Immane quiddam specto, nec dignum mea
Pietate monstrum. Filius matris neci
Subscribat? hoc est dicere: in proprium caput
Decreta mortis sanciat. Non sum fera;
Non belluino lacte nutritus Geta.
Quis tibi medullastangeret sensus, parens,
Si me videres impiam sobolem, tuo
Consentientem funeri? Non hoc foret,
Geminare cordi Regio aerumnas suas?
Procul hoc benignum Numen avertat scelus.
Non admovebo paginae augustam manum.
Est mihi sub imo pectore eruoris satis,
Pro Matre, cumque Matre quem promptus dabo.
Osi videres, quanta dilanient meum
Tormenta pectus, lacrimis quantis sinum
Mater rigares, atque fortunam meam,
Tuamque fleres! Egone condemnemream-
Matrem innocentem? quaeque mihi vitam dedit,
Moriiubebo? sanguinem ex illotraham
Sinu, cruentus filius, cuius puer
Sum lacte pastus? Astra prohibete, impium
Ac tzam scelestum ne ulla me cernat dies.
Me lege nulla iura ad hoc nefas trahent.
Dilecta genitrix vivat! et fatum prius
In me furoris iaciat accensi faces,
Quam tam nefandum mente designem scelus.
AND: Audite Patres incliti; ad vestras pedes
Diadema pono regium, et sceptro hoc manum


page 569, image: s577

Exonero rursus: ante quos placuit mihi
Conferre honores, reddo. Sivobis placot,
Impune tantum cernere augustae nefas,
Me non habetis Caesarem. Quod si potest
Rebellionis crimen absolvi, impium
Cui non licebit esse? Qui crimen semel
Impune quoddam patitur, alterius iacit
Non sterile semen Noxium est veniae genus,
Transire inulta scelera, quae magni patrant.
Haec Andronicus ferre non ultra potest.
Hinc iubare poito capitis et sceptro, meam
Resumo sortem, publici ignarus, mihi
Victurus uni
OMN: Pereat Augusta at super
Diu Andronicus vivat.
AND: Impunis manet
Si perduellis culpa, quid prosit mihi
Producta vita? nempe, ut hoc regnum, nefas
Per omne pressum defleam. Quantum tuo
Auguste amore doleo! si aftectum poter
Hunc temperare Caesar, optata potes
Frui quiete. Cogit hoc durae rigor
Necessitatis. Regere si porro velis,
Protegere sanctae iura te Themidis decet.
In hoc salutis causa versatur tuae.
AL: Necessitatis durus o nimium rigor!
Nomine notatam paginam Augusto accipe.


page 570, image: s578

SCENA IV.

Alexius dolet se fatali Xenes subscripsisse sententiae; ideo parat sibi mortem conscire: sed ab Angelo et Ioanne impeditur.

ALEXIUS. IOANNES. ANGELUS MANENT IN SCENA. AL: VMbrae nigrantum, dira Furiarum cohors,
Et quidquid atrox ultimus Avernus tegit,
Erumpe in auras, meque laceratum stygis
Infer paludi In sanguinem proprium et genus
Debere crudelem esse, quam gravis est dolor?
Quem non adaequet, quidquid occluso gemit
Acherontis antro, et sulphure undantis vadi
Inter procellat agitur. O astra, impium
Spectatis, et languetis? et nondum pigras
Nubes in ignem accenditis? nondum facet
Fulminis in istud vindices collum cadunt!
Nondum retrogrados territus Titan agis
Caelo iugales, dum Thyestaea dape
Graviuc videntis lumina incestat nefas?
Crudelis aura! aura impia! execrabilis!
Quam spiro, quam respiro, non istud pudet
Afflare monstrum? Terra, quam pedibus premo.
Non pondus istud excutis? nondumque hias,
Ut oscitante fauce me abreptum vores?
IOAN: Praecipite Caesar mente te praedem tuo
Sinis dolori. Corde quos luctus trahis,
Vanas in auras penna ventorum rapit.


page 571, image: s579

Meliora in animum admitte consilia
AL: Negas
An me Tyrannum? tela si caelum mihi,
Ut fulminantes ignium flammas negat,
Si parcit Erebus, si nigra Eumenidum trias
Rumpere veretur claustra Avernalis specus,
Ut fusa in auras urat hoc monstrum pice;
Vos, vos ab antris belluae, a silvis ferae
Hoc involate pectus, et acerbo fibras
Lacerate dente. Vos quoque innatae modum
Statuitis irae? Nempe vos saevum pudet
In matricidam furere.
ANG: Noverunt tuam
Integritatem sidera: hinc certam cape
Tuo medelam luctui: at cura magis
Tui salutem capitis: haud abest procul
Ulrima ruina.
AL: Nulla si pietas movet
Sidera, vel Orcum, aut in colas nemorum feras,
Ut in ultionem sceleris assurgant mei;
Vindicta saltem debita hanc armet manum:
Illa perire filium dextra decet,
Qua matri iniquus filius mortem intulit.
IOAN: Augulle Caesar, abstine ferro, parum
Tibi profuturo, Ratio prudenti regat
Fraeno dolorem. Si innocens animus tibi est,
Vertatur iste in impios ferri rigor;
Quodque hora praesens postulat, cura tui
Capitis salutem
AL: Mortua matre, impiam
Quid duco vitam? nullus Imperii est amor,
Nullum salutis propriae studium. Mori,
Una est voluptas. Parte quacumque impia
Converto vultus lumina, crrantem mihi
Xenen videre videor, et gemitu suum


page 572, image: s580

Plorare satum, aut potius immanem sui
Crudelitatem silii; ac verbis minas
Miscere: matricida crudelis! tuam
Postquam cruore Matris explesti sitim.
Tuo a cruore fata vindictam exigent.

SCENA V.

Andronicus arguit Alexium foederis contra Imperium initi cum Aquitanis. Frustra suam declarat innocentiam Alexius: Nam et Imperatoriis notis exuitur, et ad mortem condemnatur.

ANDRONICUS PROCERES. ET QUI SUPRA. AND: PRodimur amici! tecta perfidia in diem
Erupit audax. Saeva vix uno est Hydra
Truncata capite, in alterum, dirum magis
Fecunda surgit Proh! inauditum nefas!
Quem praesidere iussit Imperio Deus,
Patriumque ferro vindice tueri solum,
Hic ipse ferrum in viscera Imperii adigit,
Statumque amandae patriae in interitum trahit.
Alexius Aquitana subsidio suo
Accersit arma, proprium utregnum opprimat.
Patruumque, quem trux ipse inhum anum vocat,
Praedam furori amabilem externo ofterat
Mea vita nota est, facta mea regno patent:
Quae culpa me redarguit? quod me scelus
Facit nocenten? Principes, vesser metus
In hoc leone crescit. Interitum Imperi
Statusque casum publici si agit puer,
Quid aget adultus? quando iam regni potens


page 573, image: s581

Vestras severo calce cervices premet?
Indigne sacris Imperi Caeiar notis,
Et infidelis publico regni bono,
Si non volebas sceptra consortis manu
Tecum rotari, Regii ad solium gradus
Cur me vocasti modica sectantem? Opia
Sidera favete! scelere ne unius ruat
Haec tota regni machina! et quod iam prope est,
Pectora Aquitanus nostra rimatus, sui
Satiet furoris sanguine in nostro sitim.
AL: Ad vos, Senatus Principum, pauca eloquar,
Non ut reatum diluam, cuius reum
Me faciat animus (integrum nam me scio,
Et labe purum mentis istius sinum)
Sed ne meorum patria factorum inscia,
Sequiora rebus iudicet. Verum est, nihil.
Quod est negamus! integram Aquitanus mihi
Fidem spopondit: sed quid hic sceleris subest?
Non est iniquum, pacta servanti fidem
Reddere vicissim: quin bonum hoc regni exigit,
Reges propinquos foederum nexu sibi
Servare amicos. Filiam suam quoque
Mihi copulandam foedere marito obtulit:
Nihil hic spopondi, voce consensum meum
Nulla explicavi. Quin Senatorum, addidi,
Sensa audienda. Si hoc inauditum nefas
Liceat vocare, dicite, quis unquam virum
Laudem mereri poterit? aut facto suo
Prudens vocari? sum tamen, fateor, nocens,
Non quod Aquitanae reddidi fidei fidem,
Aut iura vestra laeserim, aut patriae bono


page 574, image: s582

Praeiudicarim: sed quod in proprium mihi
Damna cumularim verticem. Fa cile muimis
Fidem tyranno praebui toties reo,
Patriae infideli, in astra periuro, impio
In iura proptu sanguinis, honesti, piae
Humanitatis, gratiae experti, fero,
Immiti, atroci, barbaro, ac inter tigres
Male educato.
AND: Desine infamis puer
Temerare lingua Caesarem, quem nunc habes
Scelerum tuorum vindicem. Ad pedes meos
Pone diadema, frontis augustae iubar
Sceptrumque et ostrum. Disce privatas pati
Leges, modesto Regias leges dare
Qui nesciebas ordine
AL: Augustum in caput
Haec ratio agendi? Caesari si quis suo
Vivit fidelis, arma corripiat manu,
Tantumque crimen vindicet. Nemo suam
Periclitanti Alexio fidem probat?
Cruenta sata! perfida! ingrata! impia!
AND: Frustra tenorem sortis eversae arguis:
Tua arguenda est perfidia, quae se in diem
Sponte ipsa trudit.
AL: Barbarum, et solo, et polo
Caput execrandum! Doleo! sed factum meum.
Quod te fidelem credidi, et regno, et mihi.
AND: Quod tota sentin aula, quod cives probi
De me loquuntur, esse me integra fide
In ampla Regni commoda intentum, tua
Assertione comprobas. Hinc me iubent
Solio insidere Principes; at te rapi
Diram ad se curim Causa quae reum sacit,
Est obligata Principi externo fides,


page 575, image: s583

Promissa Regis filia Aquitani ad thori
Connubialis foedera. Haec puro die
Sunt clariora. Morere. Sic omnes boni,
Sic ipsa culpa, et iura naturae iubent.
Fidelitati hoc munus incumbit tuae:
Phoebus priusquam mergat Oceano rotas
Truncare morte debita indignum caput.

SCENA VI.

Dum ad mortem disponitur Alexius, adest Ioannes, et fidelis agnitus, offert se pro, aut cum Alexio ad mortem.

ALEXIUS, CAPITANEUS. IOANNES. AL: SUccumbe Alexi. Sidera in votum tuum
Benigna veniunt. Iam mori, haud tantum licet,
Sed est necesse Chara te genitrix sequor
Filius iniquus. Viverem, site neci
Non immolaslem. Commodi hoc tamen meam
A morte refero, quod tyrannorum hunc specum,
Antrum Draconum, et anguium horrentum lacum
Ocuhs vetabor cernere. Est minus malum,
Properata obire morte, quam diu mori
Inter necantes mortis obeundae metus.
Morior, sed, astra testor, innocuus. Mea
Severus ultor funera sequetur Deus.
Iam [(reading uncertain: print faded)] mihi videre videor ultricem manum
Dei minantis patruo infami, et face
Telum trisulca ruere monstrosum in caput.
Morior: sed ista morte neque mentem metus,


page 576, image: s584

Neque cura pulsat. Integer vitae tenor
Nescit timores. Qui tamen ferro meum
Hauris cruorem pectore, haud diu feres
Inultus ista scelera. Fatorum iocus
Est vita Regum. Morior; et morior lubens.
Quid poscis ultra? Quae sinu hoc anima latet,
Trepidare nescit mortis ad falcem metu,
Funesta mortis hora momentum advehat.
Quo iubear istas ponere exuvias! dabo
Passa venienti brachia, et laetus meam
Subibo sortem. Forsitan letho meo
Fortuna sangumis avidam explebit sitim,
Et lassa parcet Civibus quod si tamen
Saevire nostras placeat in poenas magis,
En me paratum ad plura, quam possint tui
In me furores. Longa quid trahitur mora?
Mori volenti sufficit nutus: iube.
IOAN: Auguste, gressum siste: quo infelix ruis?
Accipe supremos Caesar amplexus, mei
Amoris in te pignus. Agnoscis fidem,
Quate colebam? nocuus at visus fui,
Et infidelis, sana cumtuis darem
Consilia rebus: sed vides, sero tamen,
Quam profuturo amore praesentis furo:
Cecidisset horae, si fidem verbis meis
Non denegasses.
AL: Nosco. sed sero nimis,
Merito probandam candidae mentis fidem.
Sors melior est elapsa, qua reddam tuo
Vices amori: quod tamen nemo mihi
Prohibere poterit, veneror affectum, et colo,
Quem respuebam
IOAN: Quem semel licuit tui


page 577, image: s585

Concipere amorem, nullus extinxit dies,
Nullus sinistrae sortis extinguet furor,
Duce huc amore convolo. et, si sors ferat,
Tuisalutem capitis effuso meo
Cruore redimam.
AL: O candidum mentis sinum
Quo te coegit flammeus amoris calor?
Pietate ne pericula incurras, cave.
Tua, dum valebam, monita non volui sequi;
Nunc, quando vellem, fata me se qui vetant.
Quod ergosuperest, cede fatorum ordini,
Et corde placido suffer aerumnas tuas,
Quo me ferentam proprios casus vides.
Quod si suavi affectui ingratus fui,
Amore tu constante condenahoc scelus
Dolenti amico, cui omne rationis iubar
Eripuit error
IOAN: Istud, Auguste, haud ferit
Amantis animu.
AL: Nomen Augusti tace:
Fui: sed istam nominis larvam iubent
Me ponere astra. Nomen hoc patris tui est:
Et, si secundus vera mihi loquitur polus,
Tu quondam amabile nomen Augusti geres.
Sic fata, semper aequa, vos servent diu,
Et ad nepotes transeat regni iubat.
IOAN: Benignus: stud Caelitum avertat faver.
Si me loquentis cordis internus sinus
Errore non seducit, est adhuc tuae
Spes aliqua vitae. Vana sed si spes cadat.
Una, duorum vita, perimetur nece.
AL: Veniam meretur coecus affectus, tuum
Qui ludit animum Stamen est fractum spei.
Superesse si quae poterat, aut vitae meae,


page 578, image: s586

Aut dignitatis. Versa Fortunae rota
Te sublevavit Fruere melioris bono
Favore sortis, quem tibi caelum parat,
Est nobilis animi indoles, omnem viam
Tentare, qua se sortis eripiat iugo,
Dum adhuc minatur eminus: postquam suo
Iam premere collum pondere incepit, decet
Constante stare mentis excelsae iugo,
Et utramque ferre fronte fortunam pari.
CAP: Truncate verba, Iussa me Augusti vocant.
AL: Ad mortem eundum est.
IOAN: Nulla me avellet tuo
Fortuna latere: vel duos eadem dabit
Morti securis, una vel pariter duos
Vitae quieto littore excipiet salus.

SCENA VII.

Deploratur Alexii mors: coniuratur in detestandam Andronici crudelitatem.

ANGELUS. STEPHANUS. LEGATUS AQUITANIAE. ANG: DEcreta mors est: ultimum vitae suae
Calcat theatrum Alexius. Quodnam genus
Crudelitatis maius aspexit dies?
Suum Andronicus sanguinem, patruus suum
Damnat nepotem. Quae potest pietas fera
Sperari ab ista, sanguini quae nec suo,
Necinnocenti parcit?
ST: An casus meum
Confundat animum? an omnia? an larvae merae
Ludant videntem? an vera se species rei


page 579, image: s587

Insundat oculis? nescio. Mentem stupor
Attonat; at ira pectore stuporem fugat,
Graviorque totos occupat furor sinus.
LEG: Iustum furorem concipis tantum in nefaas,
Quod nulla tigris ausit, aut tentet Leo.
Nec ira Regem languida accendet meum,
Diesque pauci signa vindictae dabunt.
ANG: Haec signa nobis gaudii tantum ferent,
Quantum doloris casus infaustus tulit.
Testor Tonantis languidam in fulmen manum,
Puraque scelus hoc luce spectantem diem!
Non ante fessa lumina involvet sopor,
Quam Regicidae barbaro extrudam impio
De corde vitam, et sanguinem Acheronti litem.
ST: Exhauriatur barbarus venis cruor,
Vellantur artus artubus, sociis cadant
Discerpta membris membra, lanientur fibrae
Canes que sparsi corporis partes vorent.
Humanitatis iura inhumanam petunt
Poenam tyranni.
LEG: Vestra consilia suo
Nutu bonatum meitum Rector probet,
Non longa ab bit hora, vindictam meus
Rexpraeparabit. Densus, et multa gravis
Victoriarum laurea miles suas
In ultionem Regis occisi manus
Acuet, et enses; seque, qua campi patent,
Metuenda saevi Martis extollet seges:
Unde trepidare discat horrendus Leo.
ANG: En prodit ipse: retro vertamus gradum.
Nemo furenti tutus occurrit tigri.


page 580, image: s588

SCENA Ultima.

Exsultat felice suorum votorum successu Andronicus: intelligit ex Capitaneo Alexii, unaque Ioannis sui filii, qui se in locum Alexii carnifici obtulerat, mortem; et crudelitatem suam detestatur.

ANDRONICUS, CAPITANEUS. AND: REdimite pulchrum laureae Augusti caput
Virente fronde; parca iam parta ultio est:
Et qui imperabat anguis, oppressus mea
Virtute, avaram caedium extinxit sitim,
Vastique habenas Impeii, ac sceptri iubar
Dedit Andronico. Gloriae maior gradus
Nec spe, nec animi concipi votis potest.
Fruere Andronice, fruere fortuna tua,
Quae liberali flumine amplexus tuos
Petit ipsa, et omnes fundunt in manus opes.
Regna mus anime! nomen Augusti mihi
Virtus paravit; vincta fortuna ad meos
Pedes adorat Caesarem. Hoc curae est super.
Ut fixa clavo sedeat, et posthac sui
Oblita genii, perfidam ignoret fugam,
Et ferva discat esse, quae rigida diu
Domina imperavit.
CAP: Stratus ad sacros pedes
Magne Imperator. criminum molem adfero,
Quae me trementem morte non una facit,
Sed mille dignum. Sum nocens; error licet
Diluere noxam valeat, imprudens tamen


page 581, image: s589

Rea est voluntas. Si lubet, ferro indue
Auguste dextram, neque laniatum igneo
Immerge Averno
AND: Quid iterum adversi parat
Fortuna fluctus? Obvio quae me premit
Procella cursu? Forsan occulto dolo,
Aut vi, furentis manibus elapsus puer
Sua fata lusit, seque subripuit neci?
CAP: Tentavit equidem, non tamen reperit fugam:
Fata obstitere. Portus ubi claudit mare,
Occubuit ille: quodque restabat, reo
Liquidum sepulchrum corpori pontus dedit,
AND: Iniussa narras. Quis vel in portu neci
Dari imperavit? membra velliquido maris
Mergi sepulehro? Regia in turri mori
Reum imperavi.
CAP: Sustine brevem moram,
Dum narto roliqua. Clauseramturrireum,
Ut parte nulla posset elabi fuga:
Spatiumque deder am temporis, quo se impetus
Primi doloris frangeret. Non diu suos
Gemitu dolores prodere auditus, filet
Repente, ceuque marmor attonitus stupet.
Ingreditur ergo carnifex, serro tua
Facturus imperata: conversa videt
Iuvenem ad parietem fronte, cui stricto caput
Obtruncat ense, et mortuum affligit solo.
Ingredior ipse carcerem, ut spectem suo
Tabo cadaver innatans. Sed heu! dolor.
AND: Impone frenos luctui, et totam rei
Expone seriem.
CAP: Video: Sed rursus dolor
Linguae, volenti proloqui, officium negat.
Sed obsequendum est. Video, non Alexium,


page 582, image: s590

At innatantem sanguini natum tuum
Video Ioannem.
AND: Fata! quam demum mihi
Sortem paratis! casus errorem dedit?
An et voluntas?
CAP: Casus, et Rei dolus.
Dumreus ad antrum Alexius feiret gradum.
Adest Ioannes, conspicit amatum trahi
Ad antra Alexium; eximio hunc poenis rogat,
Aut morte eadem claudere supremum diem:
Repuli rogantem: sequitur ad turrim tamen;
Non impedivi; ut aliquid antiquo darem
Utriusque amori, et alteri alterius dolor
Esset levamen. Interim vestes suas
Utrinque mutant, facilis ut reo ad sugam
Via aperiatur. Cecidit ad votum dolus.
Dum se ferire Carnifex credit Reum,
Ferit Ioannem
AND: O geminus afflicti dolor!
Periit levamen Patris, et vivit super
Meam in ruinam Alexius!
CAP: Quo te dolor
Auguste raptat? Periit et nepostuus.
Fugisse postquam constitit, gressum premo
Fugientis; et, ubi portus abscindit mare,
Deprendo; dumque Regis Aquitani parat
Navim subire, demeto ferro caput,
Truncumque corpus fluctibus trado maris.
Hic populus in me fremere, turbari, manus
Armare saxis, insequi: effugio tamen,
Et hoc Asylo, pedibus affusns tuis
Me sisto nocuum. Si reum agnoscis, fode
Hoc ense pectus, vel caput vindex mete.
ANG: abite lauri plexiles, maestae caput
Ligent cupressi. Regio quid me coli


page 583, image: s591

Honore prodest, fata si semper meis
Sinistra spebus obviant. Cito ah! nimis
Meos sinistram credidi abiectam ad pedes
Iacere sortem! Nate, solamen patris,
Spes una magni stemmatis, stirpis basis,
Nate occidisti! sancta sic mandat Themis,
Errore puniri impii errorem partis.
Abeo, ut reliquias fili ex antro legam.
Vos sancta mecum sidera recurvo genu
Colite, et profundo sculpite hoc animi sinu:
Poena est prioris sceleris iteratum scelus.

FINIS.


image: s592