POESIS DRAMATICA, Pars III.Machine-readable textAvancini, NicolaiNicolai AvanciniXML version, markup prototype, December 1999Jolanta WiendlochamarkupCamenahttp://mateo.uni-mannheim.de/camena/avan4avancinidramatica3.htmls001.htmlavancinidramatica3.xmlavan4/jpghtmlKöln: Joh. Wilhelm Friessem, 1679
Regeln fuer die Texterfassung 03/2001
not necessary
March 2004Jolanta Wiendlochamarkupnew TEI header; typed text - structural tagging complete - no semantic tagging - Morpheus spell check
HERMENEGILDVS TRAGOEDIA Scripta Italico idiomate ab EMMANUELE THESAURO: Latinis
Musis donata, a NICOLAO AVANCINO, Societatis iESU.
ARGUMENTUM.
HErmenegildus Levigildi Gothorum Regis filius Ingundis coniugis suae opera et
suasionibus ad Orhodoxam fidem conversus, novercalibus Gosvvintae odiis
exagitatus, ab impio parente exulare iussus, apud Tiberium Graecum Orientis
Imperatorem gratiam et hospitium reperit: cuius armis post annos quatuor
stipatus in Hispaniam redit, parentem obsidione Hispalis, ubi tunc degebat, ad
pacem et gratiam
inclinat. Qua tandem impetrata in Regiam admissus, et ad regnum assumptus est.
Cum vero Gosvvinta vetere odio adhuc arderet, regnique spem Recaredo filio suo
eripi videret, eo per Ariani Sacerdotis fraudes rem deduxit, ut Pater filium
Pascha ritu Ariano sumere detrectantem securi subiiceret. Greg. Turon, Greg.
Mag. Ado. Vien. Baron.
INTERLOCUTORES,
Levigildus Rex.
Hermenegildus Fil.
Recaredus Fil. iunior.
Gosvvinta Regina.
Filius Hermenegildi.
Cherintus Sacerdos.
Legatus Hermenegildi.
Praetor.
Legatus Regis Longobard.
Consul.
Senatus.
Cives.
Capitaneus,
Pamphagus Servus Cherinti.
Casimirus Venator
Chorus Militum.
Notarius.
Tribunus.
Chorus caelestis.
Chori.
ACTUS I.
SCAENA I.
Levigildus Rex Hispali ab Hermenegildo obsessus, decernit cum filio confligere:
mittitque qui Hermenegildo hoc denuntiet.
Levigildus Rex.
AUrora mundo Solis augusti iubar,At mihi cruenti Martis accendit facem:Et dum rubentis signa vexilli rotat.Funesta nostrum in proelia Gradivum vocat.Cadentis ille roris in terram mador,Est ominosus nuntius fletus, meoQuem comminatur filio iratus Deus.Purpureus ille Solis orientis rubor,Rubor est pudoris, qui verecundas genasTinget Pelasgum, quotquot in nostrum caputIurata portant arma. Quot stellas suaStatione mundo natus exturba; dies,Tot ante nostri Martis aspectum DucesTrepidus pudendam vertet in fugam pavor.Abi hinc Theona, qua meus, iam non meus,Sed tristis Orci filius, mollem trahitIn arma plebem, corde leporinos greges,E masculatas feminas vultu, virosSolo rigore chalybis excerni: iubeIndigna tollant probra, quae lenti suoFaciunt planetae; quando postremam tubaIam noctis horam nuntiat, et undae sinuExpergefactum Phoebus evolvit diem.Surgant, ad arma convolent, campum impleant.Si dormientes unus haud possit satisSol excitare, mille per clypeos meosSoles videbunt Vade, quae iussi, refer.At tu Triballe Martias turmas cie,Animosque subde militi: Mystam vocaTu mihi Tonantis: dumque promitium vocoIn bella Numen, cuius a nutu meaFortuna pendet, aureo Martem sonoVos seminate, ne crescat in bellum seges.
SCAENA II.
Levigildus inter amorem filii, doloremque luctatur: dolis Cherinti Sacerdotis
Ariani inductus, de pace ineunda cogitat.
Levigildus. Cherintus.
O Sors acerba! Filius Patrem, PaterFeroce bello filium in mortem petit!Hermenegilde! Vita morientis patris!Dulcedo amara! Morsque viventis patris,Dulcisque amator! Iura si regni impiosDamnare cogunt, Iura pietatis vetantDamnare prolem. Consili o expers rigor:O legis impatiens amor! Ferus et amans,Crudus piusque genitor ac hostis simul,Amo, quod odi; rursus alterna viceOdi, quod amo.Cher. Perimus! affectus patremIterum fatetur; pronus in pacis sinumInclinat animus. Qua meant Regis vices,Huc vela flectam. Prima regnorum DiisArs est placendi, velle quod Reges volunt.Potens Iberi Rector, et fulcrum Gothi,Pietate tandem vinceris, et ardens amorFerri sub ipso frigore accendit facem.Levig. Veniam meretur sanguis, et nomen patris.Nam quae sub ipsis nata Taygeti iugis,Aut fusa silves inter Hircanas feraSuis negare prolibus amorem potest?Quamvis seniles induant frontem nives.Non friget animus. Ferreus thorax suumNondum rigorem mentis in fibras agit.Quo magis acerbat hostis, hoc hostem magisAmo, aestimoque, et nobilem stirpis meaeAgnosco ramum. Dextra, qua ferrum rotat,Movet timore pectus; et amatur tamen.Cher. O sancta pietas! quanta sub frontis ioco,Orisque risu, corda tempestas agit!Nemo est beatus. Sceptra qui mundi tenent,Populosque flectunt nutibus, si qua patentSpectes, coluntur subditis: si qua latent,Mordente totas angue lacerantur fibras.gaudent suis doloribus; pariter dolent.Suis necati gaudiis: Ostrum rosasMendace fronte simulat, et spinas alit.Levig. Regum dolore maior est noster dolor.Aetatis annos, ipse si taceam, nivesCapitis loquuntur, saepe quod curis gravisCorona pressit, quodque sub gelida diu,Casside Gradivi gemuit, In venis gelu,In capite bruma, longa me, ut cernis, vetantSperare vitae tempora. Augusti diesPlerumque brevis est verticis. Miles senexUtrique lateri proximam mortem trahit.Lucina geminos filios patri dedit.Gemina marinomonstra de fremitu sata,Geminasque Syrtes, Regiae stirpis probra:Recaredus alter moribus levis, gravisRegno, parenti durus, assuetus feris,Equis domandis aptior, quam subditisPopulis regendis.Cher. Tenera quando aetas viret,Maturus esse pectoris sensus nequit.Lev. Hermenegildus alter, et natu prior,Et mente maior; consili magni capax,Manuque fortis; sed patris probrum alterum;Qua regno Ibero gaudia spopondit, tulitLabem pudendam. Iunctus Ingundi, doloCaptus muliebri, vetera pertaesus sacraNovos Quirinae gentis in ritus abit.Cher. O architecta fraudis et gravium parensMulier malorum: Blanda se insinuat: ubifrenum obtinuerit, coniugem, qua vult, rapit.Levig. Hinc iussus aede patria, et toto proculRegno exulare, placida tranquillae invidetOtia quietis, et Pelasgorum movetIn nos furorem: terra sub ferro gemit.Aereque signis fluctuat, velis mareLate innatatur: undique et regno, et mihiClades paratur. Cernis infaustum patremFelicitatis in sinu? In risu fleoEt in dolore rideo; et peveo et minor,Rex absque regno, et absque progenie pater.Utrique pars, quae est optima aetatis, perit:Uterque in armis vivit: hic cladem ferisIndicit alter civibus: nemorum laresHic in quietat, alter in Regis domumViolentus urget armas.Cher. Sic placitum polo est:Virtutis ingens Regiae exemplum dareIn te stupenti Iberiae. At gaudet tamenRedire pietas. Ira non longum malum est:Calidam repende subiicit menti facem,Sed et repende extinguitur. Dabitur modusQuo frena patris mordeat nati fuor,Quique arma librat, pacis in gremium volet.Levig. At hoc malorum est maximum: quamvis suaDeponat arma filius, genitor nequit.Cher. Et quis parentem coget, ut natum impiisCastiget armis? Fronte cum sola potesSeveriore flectere, a ferro abstine.Levig. Equidem pudenda credo Natorum in patres,Patrumque bella in filios: quando tamenHaec apparatu Martio, et ferro et faceStetere nobis regna, non magni sumusMateria amoris, plurima invidiae. NovaSceptra imperantum semper invidiam trahunt.Necdum Senatus frontis exterso aequoreMea sceptra adorat; populus in ferrum, et faces,Et arma pronus, exteri impatiens Ducis.Gothum, Scythamque, et Vandalum probro vocat.Adhuc secures Consul inimicas doloSimulat amicas. Pressa magnorum licetIaceat potestas, hoc tamen regnum, meumNon est: nec unus sceptra, sed multi tenent;Semper rebelles, fulminis prompti rigorNisi semper instet vertici Quantum suosGens ista ritus oderit, quantum novosFoveat, ametque, perspicis, quando toriRegina consors forre non cauto satis,Magis at calente spiritu, et crude minaxSacra in Quirina saevit.Cher. Expertum mones.Lev. Haec causa proprium in sanguinem immitem facit:Hac exulare filium invitus paterIussi, hac ferocem militem ferre indui;Haec me negare filio pacem iubet,Quamvis volentem trahere in amplexus patris,Alia imperantem iura, privatum ligantAlia: hic amoris impetu aut odii arripit,Ponitque ferrum: languet in vulnus manus,Ubi languet ira at nostra nec stimulat furor,Nec mitigat amor arma, sed ratio movet,Bonique cura publici. Hinc mixtum bibuntSuum et alienum sanguinem; in clarum furunt.Sacrum profanant, impium miscent pio.Et flente amarum corde desaevit manus.Cher. Res nostra cordi est Numini. Quid si poloTandem movente filius ritus suosMutet parentis ritibus, et aulae pedemTutum repona?Lev. Flexeris cautem prius,Quam contumacis pectus Affines sibiStant Mars uterque proelii exosus moram,Cupidusque pugnae: nec minus cupidus monetPugnam Senatus. Tristis o nimium alea,Seu veniat hosti palma, seu veniat mihi?Crede hoc Cherinte, fata si alter utrum velintPerire bello; sanguine profuso meiRedimere promptus sanguinem nati velim.In hoc Cherinte precibus astrorum patremIn flecte: si non vincat in campo meusNatus, parentis Martee ne victus cadat.Acerba patris est palma, si natus perit;Invisa nati est palma, si pereo Pater.
SCAENA III.
Hermenegildi Orator pacem a Levigildo petit. Hic fraudem subesse ratus, pacem
negat.
Praetor. Levigildus. Orator.
Levig. QUae cura adurget?Praet. Hostis Orator tuosSubire vultus poscit.Lev. Orator?Praet. TuiHermegildi.Lev. Veniat. Astutus Si nonDecreda patris sensit, et credit suaeAccedere aliquid gloriae, patri priorSi indicat arma. iuvenis hoc aetas habet,Iactat feroces spiritus, quando timet.Orat. Levigilde Marte fortis, et pace inclite,Utroque felix, pedibus affusus tuisHermenegildus verticem inclinat patri.Levig. Quae forma rerum? candor, an dolus subest?Orat. Rex magne, dicam, si iubes.Lev. Paucis refer.Orat. Quam lenta pietas redeat, ubi nati semelPatrisque mente cesserit; quantis furorIactetur armis, quando cognatis amorPulsus medullis exulat; quondam deditDocumenta Roma, quae malo etiamnum suoRediviva metuit Hispalis. Spectat suosGemebunda sterni filios, falces serosRecudi in enses, sanguine incultum solumPatriae rigari. Marte discordes euntIn arma cives: pars studet patri, studetPars alia nato; et inter utrumque ambigit,Cui palma sese flectat. Infelix statusPatriae cadentis! Finge protritum tuoMavorte natum, teque victorem; tamenQuemcumque terra sanguinem bibet, est tuus;Nec certus ipse gloriae aut facilis boniPavebis ipsa spolia. Si grandem tamenPareret honorem palma, nil parvum vetemNatare campum sanguine, ut totum suoRegnum vigore floreat. Sed quae potest.Hinc emicare gloria? An legum vigor?Cum Martis arma fulminant, leges silent.Asserta pietas Numini? Non est piusQui per cruenta bella pietati studet.An fama magni nominis? Gravis est odor,Quem de sepulcris fama cumulatis trahit.Vindicta forte? Sed quis est hostis tibi?Hermenegildus? Filius? Testor Deum!Amat sub ipsa casside, et amorem tuiPer ipsa spirat arma. Te patrem vocat,Et se fatetur filium, ac pronum tuoSe sponte iuri subdit, et pacem vovet.Lev. Non esse me, qui sanguine, et cruda neceVivam nocentum, nostra iam canis tibiFatetur aetas. Filium regno expuli,Sed non amorem pectore. Est sanguis meus,Nec enim negabo, quemque cognosco meum.Utcumque patrem respuat, honoro pater.Mens illa dura, cor profanatum impioRitu sacrorum, marmor id, non est meum.Perimere decuit illud, et atroci dareFlammae vorandum: nomine carerem patris,Sed et dolore. Vivat infidum caput,Rebelle patri? Vivet. Haud felix diu.Vindicta pennis levior impulsis volat:Passum retardat gravior, et lente venit.At quas ruinas Hispalis, quales mihiStrages minaris? Ad ista congestus dabitResponsa miles, cuius aspectu occidatImbellis oriens. Crede, non umquam est levisIra imperantum. Qualis aeternat suoSe cinere Phoenix, talis est Regum furor.Orat. Fateor dolori plurimum debes patris:Sed quod minaris Caesari augusto, tuamVeniam meretur: gratia et pietas fuit,Quodcumque sceleris nomine immerito arguis.Iam solita Phoebus signa, quae toto micantDiffusa caeli baltheo, emensus quater,Ex quo paternis laribus eiecti gemuntHermenegildus uxor Ingundis, puerMatris levamen, gaudium afflicti patris,Tria fulcra Regni, tres Ducum larvae, triaExempla sortis. Thraciae postquam pedemLassum intulere (quod pium Regem decet)Caesar vagantes obvio excepit sinu.Fovere miseros, proprium est Regum decus.Necessitati occurrere, Quirinia lupaDidicere pridem. Criminis quid hic subest,Quod, pius in omnes, in tuos fuerit pius?Est Christianus: esse in afflictos piumLex nostra mandat. Forte quod Martis manum,Viresque dederit? Gloria est Romae, meiEst ista gloria Caesaris, pacem suisNegare populis, exteri ut pacem ferant.Levig. Si tanta amoris gratia Caesar tuusProlis alienae tangitur, servet meam,Diadema nostrum in aliud inclinat caput.Orat. Hermenegildi vota non tangunt tuiSolem verendum capitis, aut sceptrum manusOstrumve lateris Regii. Hoc unum rogat,Tibi restitutus angulo extremo domusGaudere possit, unde si nequeat diemSpectare, patris possit obtutu fruit.Levig. E volve plura. Forte iam sapuit suoDamno eruditus, quamque malesanus fidemDamnavit olim, mente meliore arripit,Novamque damnat.Orat. Non volet, sed nec licet.Romanam adorat, huic sacramentum dedit.Levig. Ergo ut profanis ritibus regnum impiet,Plebem venenet, Numen irritet, sacraOmnia profanis misceat, inulto feramGenitor furore? Me prius caeli hoc iubarVideat sepultum.Orat. Quamdiu hostili manuPater insequeris filium, qui te genuSupplice veretur?Le. Donec aut nato paterExtrudat animam pectore, aut natus patri.Cher. Quisquam gaudet filium letho opprimi?Levig. Iacere leges scelere qui nati videt.Cher. Cadit inter arma legis ac Regis vigor.Levig. Ipse in rebellis verticem et Olympus ruat.Orat. Te per salutis publicae afflictum statum,Per quidquid astra publico ereptum maloImmune servant! Patris affectum exsere.Levig. Rumpetur ante pectus hoc, quam se tuaIn vota flectat.Orat. Genibus affusus daboLacrimas, precesque; donec in amorem fluatCor eliquatum.Lev. Absiste, quid tempus mihi,Tibique vocem absumis?Orat. O magni Danes,O si qua pietas per moras ferri potestPenetrare corda, precibus o vestras meisIungite: nec ante lacrimis finem date,Quam mitigatus regis irati furorRursum in medullas ducat affectum patris,Miscere Princeps!Lev. Impii?Orat. Nati tui.Levig. Sed non meretur.Or. Orat.Lev. At frustra.Or. Rogat.Levig. Immitis hostis.Or. Filius.Lev. Non sum Pater.Orat. Da supplicanti.Lev. Ut opprimat?Or. Patrem ut colat.Negare pacem filio, non est pium.Levig. Pium est negare crimini.Or. At nullo reusLaesit parentem: laeserit si quo tamen,Benignitatis patriae est, veniam dare.Levig. Absiste precibus. Ubi ita vindictam vocat,Pietasque ferrum, nullus est precibus locus.Orat. Testor pavendam fulmine trisulco manumIusti Tonantis! non timor, sed nec pudorHermenegildum supplicem affudit patri.Iam terra tantis militum ardebat globis,Quantos nec ipsa Luna stellarum gregesPer ampla caeli spacia diffusos videt,Dum bella fratri nocte sublustri movet:Cum maestus ore natus, et vultu pius,Redux ab aris, multa suspenso coquensAnimo, profatus pauca, me, qualem vides,Ire ad parentem nuntium pacis iubet.Levig. Peracta res est. Ista dum loqueris mihi.Legatus alter filium pugnam vocat.Orat. Habe ergo bellum. Testis est Phoebus mihi,Et terra testis! hactenus partes tuiOrator egi filii, et Romae tuliTibi vota; sed nunc libere (ut natum decetSanguine Quirino) libere edico; nisiDesideratae nuntium pacis, priusQuam Sol diurnam mergat Oceano facem.In castra mittas; antequam rursum caputAttollat undis Phoebus, orientem sciesHostem occidenti perepetem, implacabilem.
SCAENA IV.
Hermenegildi per Oratorem submissione commodus miles pacem urget. Rex Senatum in
pacis consilia disponi iubet.
Levigildus. Praetor. Cherintus.
Levig. QUis hic tumultus? quis fragor ad aures venit?Praetor. Pietatis hora est, quando iam iacet ad tuaHermenegildus genua.Lev. Si miles tepetAmans quietis?Praet. Militis laudem hanc scio,Occidere eodem, bella quo seruit, loco,Cum causa honestat arma: cum Martem incitatInhonesta causa, militum et Regis probrum est,Miscere bella.Lev. Patriae ut immunis vigorStet, arma serimus.Praet. Filium ut pater opprimat?Lev. Ut opprimatur genitora a nato velis?Praet. Ut pax quieta filium iungat patri.Levig. Hunc ut reducam? patriae leges vetant.Praet. Lex nulla lex est, quae iubet patrem suosOdisse natos.Lev. Patriae ut curent bonumReges, suimet sanguinis amorem exuant.Praet. Quod ratio prohibet, nulla lex sancte iubet.Lev. Quod lege cautum est, ratio servari iubet.Praet. Si iusta lex sit.Lev. Et meum, et vestrum est, Duces.Vim sustinere iurium, et quidquid iubent,Ferro tueri.Praet. Parcere insonti quoqueDecus imperantum est.Lev. Quem Magistratus dabitAd ista sensum?Praet. Tu Magistratum iubePoscere, quod aequum est. Si tamen contra fremat,Ergo ne peribit inclitum regni decus,Ut Rex iniquo serviat Senatui?Ergo coquetur miles aestiva face,Patres sub umbra ut gaudeant? Quodsi sacroAmore belli aguntur, in campum exeant,Cum Marte Martem conserant, Solem ferantSub onere chalybis Dormiant illi caputPlumis sepulti, miles excubias agat?Illi quiescant, miles in ferro gemat?Levig. Demus placere patribus, ut natus meusSese paterno amplexui infundat redux:Livore et odio Regiae semper calent;Peribit istis forte, si parcam.Praet. LicetAperire mentis abditos sensus?Lev. Licet.Praet. Per arma Reges, quod volunt, possunt. IubeAdesse natum Marte stipatum latus:Ego cohorte compita tenebo, et fora,Ne plebs tumultum concitet. Vulgus leve,Quae velle par est, saepe detrectat; tamenUbi facta fuerint, plaudit, et laetum probat.Levig. Consilia laudo: quando de sacris tamenAgimus, iacere nostra consilia decet,Solumque sacris nutibus flecti caput.Cherinte, Regum oraculum, Interpres Dei,Animi implicatos explica nodos: habesRegem paratum nutibus caeli, et tuis.Cher. Quoniam loquendi veniae concessa est, loquar.Satis cruoris, ah! satis fusum solo est,Cadaverumque foeda sparsorum luesSatis astra turbat. Cassus est omnis furorIn Christianum nomen. Inclemens hydraRecisa saepe, saepe recesit quoque.Durum remedium litis est lis altera,Nec tollere licet proprio alienum scelus.Prior paternum natus amplexum petit.Sinum repande, amplexui amplexum explica;Vegetosque in humeros filii augustam paterPartire molem. Fraudibus solium vacet,Geminaque concors pectora adstringat fides.Praet. Dictata caeli loqueris.Lev. At quid ais Pater:Illumne pest diligi, quem odit polus?An caelo amatur ille, qui in legem est reus?Cher. Si non sit aequa, est nulla lex. Legis vigorStat in aequitate: sed usus aliquando soletMinus aequus esse. Legis hic sacrae est tenor.Quicumque sacra dogmata Arii improbat,Regno rebellis, contumax Regi, et fideAlios Quirina taminat, dirum caputSubdat securi. Rigida lex, sed non fera est.Damnat protervum, non ramen quemvis. EumIubet perire, qui fidem Arii negat,Simul et Quirina dogmata in plures serit.Interpretari mitius legem decet,Adamus: intra cordis abstrusos sinusSi quid recedit, lege constringi nequit.Quid ergo ferro corda scrutari iuvat,Ut ibi venenum comprimas? Virus latensNocet tegenti: si tamen lingua impiaAliis dolosae pestis infundat malum,Hunc iusta legis ita damnari iubet.Praet. O digne mithra siderum Interpres!Lev. TuaMe ratio stringit; facilis assensum dabo,Se sensa pariter ista primates probent.Cher. Dixi audiente Numine: et quid me vetetEadem audiente dicere Senatu?Lev. BeneDesideratae pacis in vestros sinusDecreta pono Martis invicti Duces.Tu Praetor arma digere, et portas tene:Tu fide Pastor, vosque magnanimum genusPars prima regni, pondere eloquii gravem,Flectite Senatum. Nemo non eadem volet,Quae vult senatus, miles armatus, Pater.Favete Superi! Redditum patri meumHodie videbo filium, nato patrem.
CHORUS.
Docet verum amorem, quamvis aliquando laedatur, numquam omnino perire.
MObilis amor est. Puer alatusFugit ad modicam temporis horam,Iterumque redit. ConsanguineasSi quando manus cogat in armaFuror insanus; si tela paterRotet in sobolem, aut tela retrogradoiactu soboles rotet in patrem,Nemo dubitet reditura bonaeNuntia pacis. Quandoque licetLaedatur amor, numquam emoritur;Si verus amor tamen ille fuit.Quando fervet pater accensusIgne furoris! Nubila frons est,Fulgur in oculis, stat coma capite,Vox dura tonat, fulminat ensis,Sanguinis imbres ira minatur.Sed tempestas haec suspiriAura unius tota fugatur.Sic ubi nocti cessit olympumExtincta dies, Lemures audisPavido affultu tecta ruentes:At ubi Titan illustre iubarReddidit orbi, stant cuncta suoDigesta loco; neque nocturniUllum horroris patet indicium:Sic ira ferox inter amantesTerret utrinque; at non nocet ulli.Vibrant enses, signantque necesUtrinque feri; sed pietatisExilit ignis. Tendunt arcus;Sed velut iris, pulchra sereniFilia Solis, nuntia pacisOptata ferunt. Ducunt fossas;Sed latet illis amor in fossis,Et sua tacitus proelia signat:Queis non homines avidos belli,Sed magis ipsum perimat bellum.Flammeus amor est, flammea et ira est:Gemiam nutrit pectore flammam,Quicumque et amat simul, ac odit.Ira caduca est flamma, brevisque:Modicum fervet, moxque emoritur.Amor aetherei flamma est ignis,Nata Empyrei sedibus orbis,Unde exiliit, resilit, sequeRursum aethereos volvit in orbes.Si quo fugit quandoque sinu,Visusque procul cessisse; breviTempore veterem repetit sedem:Crescitque, quibus premitur, damnis.Discite: Verum est: Quandoque licetLaedatur amor, numquam emoritur,Si verus amor tamen ille fuit.
ACTUS II.
SCAENA I.
Recaredus per reditum fratris sui Hermenegildi spe obtinendi regni deiectus
violentas sibi manus inferre molitur.
Recaredus.
MIhi lustra? fratri regna! Decrevit pater?Et adhuc dolori vivo? nec rumpit sinumFuneris avarus animus? O sortis vices!Natura si me fecit aequalem, pediCur ergo subdor? Si parem sanguis facit.Cur libet orbi proditus duram trahorIn servitutem? Phoebe, quid semper meosNascei dolores, aspicis quando mariNasceris Eoo; sed mori numquam vides,Quando ipse moreris? tuque funestum solum,Solum exsecrandum! quid sinu horrendam stygemAdhuc coerces, et vetas animum ultimasSapi in cavernas? Vosque, palmaris meaeHereditatis portio, infausti sinusNemoris profundi; lustra cupressis mihiFecunda, fratri laureis! quoties, maliPraesagus huius, colla devovi neciFerroque proprio, antequam inponam iugumServile collo? serviam? fratri? O nimisIndigna poena sibero iuvene: Et ego?Ego: nec ullo scelere damnatus, nisiQuod sanguis idem, serius solum, meumSpiritum animarit? Vivis Hispani probrumRisusque vulgi? vivis? et apertam videsRecarede mortem? Quod mihi primam facemImpendit astrum? astrum voco? sed non fuit:Fuit Cometes crine ferali rubens,Et dira spargens funera, aut anguis comaArdens Medusae. Si tamen sidus fuit,Cadens fuisse credo, quod lapsu suoMeum notavit. Sed quid indignor polis?In te cruenta Parca, crudelis Dea,Vertantur irae. Tu meae vitae trahisAdamante stamen, ut diu vivam, diuMoriar dolore, semper emenso maloMaioris haeres: semper alterna viceSperansque desperansque, tam vivis gravisQuam mortuis exosus. Ah! frustra NotosLacesso stultus. Ipse, quod caelum negat,Quod refugit Acheron, ipse secretos sinusRimabor animae; ipse, ipse qua parte abditaLateat, requiram; vincula abrumpam, fibrasOmnes revellam, et staminis ductum meoFerro recidam; vulnus immane imprimam,Quo mors subintret libere, et vita exeat.Fidelis ensis, una Recaredi ultimaSpes, et levamen; unicum e patria domoFulcrum relictum: quando, quod potuit rapi,Raptum omne video; te tamen, crudi patrisHereditatem teneo. Secretum tibiRecludo cordis. Pande captivae viamAnimae, et molestum spiritum hoc gremio iubeExarcerari. Patriae o dulcis sinus!O cara nemora!
SCAENA II.
Interventu, Gosvvintae Reginae impeditur a sui caede, et in spem regni erigitur.
Gosvvinta. Recaredus.
--vovv nate, quis mentem dolorAgit inquietam?Rec. Deerat hoc unum meisMalis, malorum pessimum, ut ferrum manuExcuteret aliquis? Mitte: quid prohibes mori?Gosvv. Suspende ferrum Nate Quid mortem tibiMalesane suadet?Rec. Hispalis tota id canit,Tu sola quaeris?Gos. Nate, quis turbo mali?Rec. Quo me necesse est opprimi. Exuto paterFurore fratrem rursus in regnum vocatSocium coronae Regiae. Hic illum diesVidebit urbi redditum.Gos. Quaenam tibiRecarede fingis somnia? Hic illum diesVidebit urbi redditum?Rec. Et vigilans loquorEt vera narro. Praetor imperio patrisEratrem vocare iussus est. Et ego (o Dii!)Ego venienti occurrere, et laeto darePlausum triumpho. Phoebe quin caelo ruis?Aut retroactis curribus mundum fugis?Et melle acerbum toxicum modico illinit:Recarede nate, te manet regnum quoque,Populo ille iura, iura tu silvis dabis.Gos. Hoc illud ergo est, quod senex prima iubetMe luce adesse? Quod malum superi imminet!Recar. Ego esse Numen aliquod in caelo putem,Cuius soluto cultui haec merces venit?Quam sicca servi gloria, innocentia est?Imis movere sedibus mundum iuvat,Evertere urbes, sanguine humano togamDepurpurare. Regna qui lacerat, capit.Redde mihi ferrum Mater.Gosvv. Hoc Superi vetant,Et quod laevamen quaeris infelix puer?Te ut hostis urbi redditus primam suiVideat triumphi victimam affusam pedi,Propria peremptam dextera?Rec. Moriar licet,Nullum quietus ille spectabit diem.Tumulum emovebo, frigido cineri ingeramAcherontis ignes, nemora terrebo impioClamore et ululatu, umbra funesta et nocensReddam nocentes nemoris umbrosi lares.Socios et hostis semper infestus suoAdstabo lateri, larva formidabilisOculis oberrans lumen eripiam die,Somnumque nocte: Scopulus assurgam in mari,In lacubus hydra, in turribus fulmen, tygrisSilvarum in umbris, aspis in campis. rapaxHarpyia ad epulas, toxicum in vino, Draco,Furia, cerastes, Eumenis, trifaux canis.Et si quid orcus peius, aut Acheron habet.Gosvv. Errore dulci a mente deflectis, PutasTe posse quidquam, quando Parcarum manusStamen recidet? quando rapietur diesEt lumen oculis, sensui sensus, genisPurpura, medullis vita? Quid mentis tibiCredis futurum, quando cingeris latusEt mille monstris Tartari, et toto stygisArdebis igne?Rec. Te putas vivo loqui,Augusta Mater? Quidquid hic tangis, vides,Non corpus est umbra Recaredi tui.Vivo: sed inter mortuos, inter gravesFurias doloris, inter horrores stygis.Quod corde sensus, tot alo serpentes: facesTot pectus urunt, vota quot lacerant fibras,Sum Furia Furiis, umbra sum umbris, Styx Stygi.Gosvv. Poetica haec insania est. Pereat schola,Quae docuit ista. Vive, dum superis placet.Moriatur ille, causa qui mortis tuae est.At tu futurae gloriae hanc serva comam;Debetur aureo vertici auratum iubar.Recar. Teneo cruenta fata, quae caelum mihiDecrevit olim. Crede, fugientas aquisConfundet ante Boetis astrorum ignibus,Quam se corona in verticem inclinet meum.Redde mihi ferrum Mater, ut vitam exigam.Gosvv. Absiste furiis nate. Reprimere impetum,Sapientis animi est.Rec. Cruda quem fata imperant.Gosvv. In servitutem fata sibi sapiens trahit.Rec. Iurata cum doloribus acerbam iubentFinire sortem?Gosvv. Peius est medio malum,Mori, ut dolores finias.Rec. Peius quoque estServire, quam perire. Decretum est mori.Gosvv. Servire qui scit tempori, tandem imperat.Recar. Servire qui vult tempori, numquam imperat.Gosvv. Quodcumque nate crinis, aliquando ut regat,In servitutem temporis sese trahit.caelum omne sese mergit Oceano, fugitAstrum omne Solis aurei accensum iubar,Laceratur auctis omne turbinibus mare.Silva omnis alta frondium orbatur comaRegnum omne rigida accenditur Martis face:Sed dum ferendo tempori tempus trahunt,Aurora caelo, nox redit stellis, quiesTranquilla ponto, vernus arboribus viror,Regnisque? pax amoena. Quin frater tuusServivit ipse tempori, hinc patriae redit.Quid est? quod ora vertis? et fletu mades?Rec. Si nullus umquam Regiae ad nares odorVenisset aurae, meque fallacis speiLactasset offa, vulnus haud esset grave,Carere regni purpura, et frontis nota.Sed quanta tu promissa Recaredo dabasRegni et coronae! Nempe, dicebas, habesRecarede regni pignus: Arium tene,Hoc grande pignus illud est? haec sunt tuaPromissa Mater? regna silvarum? quibusNec una virga in regiam crescit manum.Gosvv. Spes magna fidei, magna spes amplae domus,Da tergere oculis lacrimas. Vultus leva:Iniquitatis ultor in caelo est Deus.Si se superbus tollit, in abyssum ruetGraviore lapsu. Sancta stat Nemesis vigil,Per et ipsa tergit ostra, quam gravibus paratFatis, securim. Quem modo plorans videsTumidum secundae sortis afflatu, breviRidens videbis sanguini immersum suo.Sepone questus, rursum et antiquum vocaIn pectus ignem cordis erecti, impigri,Sapientis, alti, fortis, imperterriti,Similisque Matri. Me quoque hic ictus ferit:Ego, ut exularet, impuli: opprobrium meum est,Illum reponi. Venia mihi facilis foret,Si frena mollis lacrimis mulier darem;Sed cum memoria sanguinis mentem subit,Generosa lacrimas supprimo; donec diesSequens prioris vindicem accendat facem.Simulare fictis odia qui nescit minis,Amare nescit: fingere qui amorem nequit,Odisse nescit. Tune, quod mulier potest,Recarede nequeas? Vixeris in aula hactenus,Neque simulare noveris? Tibi loquor:Quid adhaec reponis? Cernis hoc capitis iubar?Rec. Cerno.Gos. Rotantem sidera et terras DeumGosvvinta testor! Regio aut iubari caputNate implicabis, aut meum hoc iubar daboVentis et undis; vertici nec se meoInvolvet aurum, nisi prius capiti tuoDiadema veniat. Nate, quid sentis? refer.Rec. Non iam noverca: Mater es. Matrem voco.Quae non dedisti vivere, a morte impedis;Das mihi secundum spiritum, ubi primus perit.Gosvv. Resume pectus pectore, atqui, ensem manu,Oculisque terge lacrimas, risum indue,Mentire fronte gaudium; obsequerte patri;Occurre fratri, stringe in amplexum: omniaSimula, parenti quae tuo, et fratri placent.Recar. Hic maneo tecum corde dum gressum aufero.
SCAENA III.
Gosvvinta Senatum in suam contra Hermenegildum sententiam pertrahere statuit.
Gosvvinta.
MIhi? dignitati Regiae? regno! meoRecaredo? et aris Numinis tantum probrumPatiar inuri? inulta? si possem nihil,Infanda vellem! pauca si possem, omnia,Aggrederer. At quid mulier imbellis queat:Quid femina ausit: Imo, quid non audeatIrata mulier? Nomen Augustae licetInfamis ille latro mihi rapiat, tamenRestat novercae, nomen horrendum, impium,Crudele, et audax, fertile iratum, potensDiscordiarum origo, technarum parens.Doli architectus et faber. Dicam omnia:Nomen mulieris. Ne tamen iustus dolorIndigna iubeat, caveo. Vindictam dolisServile vulgus instruit, mens nobilisVirtute. Scitis astra, non alia faceArdere pectus istud, aut uri fibras,Quam vestri amore Numinis, honorem cuiLeges per ipsas asseram. Est urbi aequitas,Est et senatus cultor Arii integer:Ille mihi scutum portiget, quo se simulRecaredus, et Gosvvinta, et Arius tegant.
SCAENA IV.
Gosvvinta exprobrat Consuli facilitatem Senatus, qua in pacem cum Hermenegildo
ineundam consensit. Intelligit id actum suasione Cherinti: iubet eum quantocius
urbe pelli.
Gosvvinta. Consul.
Gosvv. AT ecce Consul. Consul ad votum venis.Cons. Quis iste frontis asperae exundans dolor?Gos. Quaenam vocari debeam, Consul doce,Ancilla, vel Regina?Con. Quid quaeris rei?Gosvv. Recurrat animo dulcis (ah quandam) meusHermenegildus, unus illecebrae meae,Solamen unus grande, dum Arii stetitIuratus aris.Cons. Ille te Matrem quoqueColuit, amavit.Gos. At amor iratus semelMigrat in furorem. Quando mutavit fidemRitu Quirino, Matris affectum exui.Cons. Incendiarius ille, qui torsit facem,Fuit Hymenaeus: fulminis ritu piamConcussit aulam.Gosvv. Assequeris. Hinc neptim meam,Hermenegildi coniugem Ingundem, asperisTorsi flagellis, anguibus, rigido lacu,Ut veritati pectus aperiret. Stetit,Ut dura cautes. Inde marmoreum patriGenium exprobravi filii, et mollem nimisAnimum parentis filio.Cons. Haec multa mihiRex ipse quaestus lacrima est.Gosvv. Patris tenerAffectus ille pene me morti dedit.Sed sancta pietas corde pietatem expulit.Armata zelo Numinis, qui nil pavet,Aggressa patrem saepe, devici semel,Verum est: perire decuit infandum caputiubente lege: sed stetit in aula malum,Nec voluit oculos civium stirpis suaeRecreare morte. Namque plus aequo placentPopulo cupressi regiae. Hinc mollis senexFerale ne quod Hispali exemplum daret,Hermenegildum, coniugem, et natum iubetExesse patria, et vertere exilio solum.Cons. Peregrina sic venena, quae mulier tulit,Mulier fugavit altera.Gos. Sed actum parum est.Quid fervor ille profuit, rursum dataSi pace redeat? Genitor (infelix senex!)Illi coronam, et regium sceptrum parat.Cons. Et hoc Senatus urbis assensu probat.Gosvv. Probat hoc Senatus?Cons. Filius pacem petit,Pater ipse anhelat; quid reluctentur senes?Gosvv. O foeda larva Regis! et secum trahetFidem sacrilegam?Cons. Si sibi servet, nequeInfundat aliis.Gos. Spondet?Cons. Et iurat patri.Gosvv. Quae forma iurati est Sacramenti?Cons. Legam.Quando paterni pronus affectus amorRitus Quirinos cedit et mihi, et meis,Ad fulmen ensis Regii, ad fulmen DeiHermenegildus iuro, servabo fidem,Quam debeo patri filius, et homo Deo,Cliens patrono, Principi civis suo.Si faxo contra, fraude si quisquam meaDeserat Arium, vindice et ferro, et faceRex ultionem capite de nostro cape.Gos. Superi potentes! nullus est sensus tibi?Lex nulla rituum Hispali?Cons. Legis nihil;Hoc pugnat aequo sensui. Legit DeiMystes Cherintus; explicuit: Omnes silent.Ubi nempe clara veritas legis patet,Parere pronis sensibus legi decet.Gos. Cherintus.Con. Ipse.Gos. Quid Senatorum choroSe miscet ille Graecus.Con. Ut legem sacramInterpretetur. Ista Pontificem decetTractare: si quem dixerit legis reum,Supplicia statuere merita Senatus potest.Gos. Conticuit ergo oraculum regni? et novusCaecusque donis sacra Tirefias regit?Con. Valuit Achillis dextra; Tiresias parum.Gos. Quis ille Achilles?Cons. Praetor, et belliIlli occupatas urbis augustae fores,Aulam, tribunal, compita, et primas domos DucesTenuere: Regem, nosque furibundo impetuPetiere pacem civibus, veniam suoHermenegildo, moxque collegam legiAd sceptra patri.Gos. Purpura Senatus gravisAd fulmen istud palluit?Cons. Ferri calor,Audaxque flamma non timet senum togas.Gos. Et tu probabas ista?Cons. Quid solus queam?Gos. Qui sana dat consilia, sat multum potest.Cons. Consilia prosunt nulla, cum mentem tenetPrior occupatam sensus.Gos. Ut nolit, tamenRatione saepe vincitur sensus.Cons. NequitIllum movere ratio, qui peius timet.Gos. Malus est Minister consili, spes et timor.Cons. Contra furentis ire torrentis viam,Est plena res periculo.Gos. O viles viri!Servilis ordo! fascibus vestris probrum!Ite, et secures aureas ligno rudiPosthac secando addicite. O pietas rea!O lex profana! quam gregi vili data esCustodienda! o dedecus regni! o pudor!Ergo redibit regia insignis nota,Quem nuper odit Hispalis mortis reum?Cons. Quid fuit agendum?Cons. Quid fuit agendum? rogas:A femina? Vocandus Acherontis furor,Cienda caelo fulmina. Ubi cultus DeiVersatur uno incendio culti lares,Et tota cineranda Hispalis.Cons. Magnos alisRegina magna spiritus: at non decetNos tantus ardor.Gos. Non decet? Non dedecet.Ego paterna iura non prodam: sacraSecuta Ani semper, et posthac sequar,Quae vivo, vixi, quae fui, haec aeternum ero,Te Consul, una mentis afflictae ancora,Unum levamen patriae, et legum basis,Adiuro; vires exsere, imperio utere;Coeat Senatus, quodque constituit male,Antiquet iterum. Quid taces? Si quid metu,Vel vi statutum est, irritum leges iubent.Quid hic timendum est? Redde te Consul tibi,Ego recludam semitam: ego Regem prece,Prece et Senatum molliam, ego facilem sequiMovebo plebem, milites ego metuManuve cogam; manibus excutiam ferrosEnses et hastas; urbis accessu proculProhibebo monstrum, pectore opposito et manu,Quid ad ista Consul?Cons. Fortis Herois, poloPropago digna, patriae leges iubentServare pacta; quodque decretum est semel,Violare prohibent. Alia sed tempus monet.Hermenegildus foribus incumbit, priusQuam se Senatus uniat, quam plebs manusViresque iungat, urbis augustae forumTenebit. Ergo Regiam mentem evoca,Meliora posce, pacis amplexum exhibe.Maiore ne te complices malo, minusEst eligendum.Gos. O sidera! o exspes fides!Quin ego per ipsa templa sub Divum tholosIrrumpo ad aras, et Sacerdotem graviVulnere peremptum flammeo Acheronti sacro?Pietatis hoc est: qui urbe pietatem expulit,Pellatur orbe. Vulgus ignarum tamenFactum improbaret. Vade mandatum refer,Phoebus prius quam crastinus promat diem,Procul hinc facessat, Graeciam infidam petar.Nil deprecari fas sit, et loqui nihil,Nec adire Regem. Si audeat Regi loqui,Praeterfluente merget in Boeti caput.Dolore forsan pressus, aut nostri metuFuroris actus, sana consilia dabit.Cons. Miser Cherinte, poena in auctorem cadit.
SCAENA V.
Hermenegildus iussus exspectare parentis occursum, patriae delicias filiolo suo
describit.
Recaredus. Hermenegildus. Filius.
Rec. SUbsiste frater, donec occurrat pater,Aulaeque reddat.Herm. Patriae Augusti laresSalvete: Salve terra, quae nuper mihiPerdita revertis: Hispalis salve meiPars magna amoris. Hispalis sortis meaeFlos et corona! cuius aspectu diuProhibita vultus lumina; at numquam meoAnimo excidisti; cuius effigiem sinuVivace semper cordis expressam tuli.Fil. Ergo ista terra prima mihi cunas dedit?Herm. Haec ipsa nate.Fil. Sentio; in fibris meatDulcedo quaedam. Lumine orbatus, mea,Mea ista patria est, dicerem. Sed quae caputHic vasta moles tollit?Herm. Augusta est domusNostri parentis. Cernis hortorum areas,Ubi ver perenne ludit, atque aurae levesSerunt amica proelia, et miscent iocos?Fil. O gaudiorum gratia meorum capax!Hic ego superbum ad froena quadrupedem instruam,Hic ense et hasta bella signabo, manuAdhuc tenella, seriis donec vigorAccrescat armis. Sed quis hic fluvius meat.Lenique ripas lambit argenti sono?Herm. Famosus ille Boetis est, alti sinuNatus Tigaei, cuius ad ripas viretSemper smaragdus, donec affluxu amniumTumidus, superbam cornibus frontem levat,Mugit, ferocit, spumat, insultat mari,Collidit auras, fluctibus caelum impedit.Fil. Talis ero quondam forte, cum vires dabitAetas adulta. Quid video? virides virosHaec regio gignit.Her. Inde quod discas, habes,Dum tenera myrtus surgit, et nondum gravisEst buxus annis, facile, quam in formam volesDucere, sequetur; fiet, ut flectes, homo,Locoque: sed si tempus induret fibras,Truncumque firmet, indocilis, inflexilis,Et obstinata, et contumax, frangi potest,Flecti repugnat.Fil. Capio, quod doces, pates,Dum vernat aetas, flectat in mores tuos.
SCAENA VI.
Hermenegildus ab occurente Civium choro salutatur.
Chorus Civium. Hermenegildus. Filius. Praetor.
Civ. POstquam furenti turbine emotum marePericlitantis vela iactavit ratis,Serena rursus aura, et illustris dies,Ventisque et undis grata pax tandem venit.Hermenegildus rediit, eiectus nuperFurore patris: rediit, et regni inclitaAd sceptra rediit. Nempe si caelum furitQuandoque non aeternus est caeli furor.Herm. Deprensa non sic navis Aegaeo mariPost fluctuantes turbinum rixas, suamAmoena spectat Arcton, ut vestros egoAspicio vultus, excipi ut vestro sinu,Amplexibusque cupio.Praet. Detectus tuiEn portus animi, dulce delicium, Pater.Herm. O care semper, carior sed nunc tamen.Vultus parentis!Fil. Genitor, hic avus est meus?Herm. Est ille. Quod me videris facere, expedi.Ego parentis pedibus adsternam caput.
SCAENA VII.
Levigildus occurrit filio Hermenegildo. Iuretur utrinque in mutuam concordiam.
Levigildus. Hermenegildus. Filius. Praetor.
Levig. DIvina fatus Praetor es: Populo imperantReges: sed ipsis Regibus caelum imperat.Hermenegilde!Her. Genitor.Lev. O suavis meiDulcedo cordis!Herm. Una spes animae meae!Lev. Amaritudo dulcis! et amara o meaeDulcedo mentis! Nate, sine plaga, sineVulnere superstes vivis?Her. Haec mitis manus.Patris ferire noluit.Levig. Vivis?Her. TuoFavore vixi genitor, et rursum tuoFavore nascor.Fil. Huc quoque augustos referBenignus oculos.Levig. Sarcina o dulcis meoPendete collo. Vigilo? num ludor iocusVani soporis. Filius num iste est meus?Hermenegildus? Filii aut umbram manuComplector aut ipse umbra sum illusus pater?Her. Non est inanis umbra, quam stringis, pater:Hermenegildus sum tuus? nec sum tamenHermenegildus ille, quem generis probrum,Hostem parentis, Numini invisum, soloGravem putabas. Ille, si quando fuit,Pridem perivit. Si mihi credis pater,Nec esse nolui, nec fui talis; tamenFuisse finge: nolo diluere scelus.Diluere crimen, crimen est; quando parens:Est ipse proprii filii iudex. UbiAmor est patronus, esse delinquens velim,Qualem volebas, filium, genitor habes,Captum, ligatum vinculis. En me tuiStrictum catena amoris: affusum tuisPedibus triumpha. Lateris hoc ferrum mei,Sit tibi trophaeum, sit mihi aeternus pavor.Amor mihi eripit arma, quae furor dedit.Levig. O Numen! unde (verba quae laetus paroAmor resorbet) unde tam proles piaMihi parenti tam impio! Nimium tibiMi nate? (pectus deficit) dicam tamen,Nimium tibi crudelis, atque atrox fui.Non genitor; ursus, tigris, et pardus fui.Monstrumque quodvis. Plura no possum miser.Praet. O pugna amoris! rixa pietatis! FuruntSubinde amantes, sed amor est irae exitus.Levig. Verum est; amoris indoles veri est; licetAliquando corde frigeat, numquam mori.Adverte mentem nate: promissam fidemHaec charta servat.Her. Paginae candor minus,Quam candor huius pectoris pacta exprimit,Descripta rursus teste confirmo Deo.Levig. Per pectus istud, unde non potuit patrisPietas revelli, iuro pietatem novam,Stabilem, perennem. Nolo memoretur mihiVel nomen irae vereris, ex animo tumorPostquam recessit. Antequam in pontum diesCadat iste, frontem Regium implectet iubar.Hoc et noverca poscit, et cives vovent.Chor. Vincite lauro tempora, et oliva simulLaurum implicate milites: festum melosHermenegildi Regium nomen sonet.
CHORUS.
Docet cuique suam patriam esse dulcem,
QUicumque suis procul a ParibusPressus acerbi sorte exiliiLongum patrio litore caruit,Si forte procul tecta parentisRursum aspiciat, quam laetus ovat,Gaudensque canit: Natale solum,Tu mihi cunas finxisti olim.Tu quoque tumulum mihi concedes.Nectar quodam Deus infunditPatriae sulcis, quod non quivisSentire potest, nisi qui patriaNascitur ista. Semper radiatClarior ibi Sol, ubi quisque oritur,Magis arrident aetheris aurae,Quas quisque suae bibit in primoLimine vitae; sentitque, licetOcusis cassus, genium patriisAuris proprium; cantaque hilaris:Hanc ego primam teneris hausi.Puer ex annis; haec mihi patria est.Videt algentes Scytha per camposRigidas semper candere nives,Semper glacie flumina stringi:Horret, et alget, tremit, ac imisCoit adstrictus cruor in venis;Nec tamen umquam meliore soloAmbit patrias mutare nives.Ridet, si quis nimium laudetFertile Paestum, mitia Tempe.Quamvis durum, et sulci impatiens,Gratius illi est natale solum.Ithaci quondam genus incultumProcul abductum litore TroiaeStetit in placido Charitum portu,Tenuitque sinum Divae Ogygiae:Sed male sanus scopulos patriae,Et iuga capreis invia DivaePraetulit hortis. Felix nimiumRegie iuvenis, qui post longumTandem exilium, natale reduxcaelum arrides, cernisque solum,Hostisque hostem semper amatum,Semper amantem stringis amice,Positisque odiis, simul obtentisGaudes, patria, parte, ac regno.
ACTUS III.
SCAENA I.
Cherintus recipit suum olim Athenis servum Pamphagum, cui suos in aula, quos
habet, favores exponit, et in spem maiorum honorum erigitur.
Cherintus. Pamphagus.
Cher. COnsilia tempus sana maturat loco.Pamph. Valete Athenae; quando praesentes soliVideo superba tecta, et augustas domos.Cher. Quis iste? vox est Pamphagi servi mei:Sed vultus alius, alius est frontis color.Pamphage!Pamph. Quis istas nomen in terras meumTranstulit Athenis!Cher. Imo quis turpo HispalimTe tulit Athenis?Pamph. Castra qui Martis, DuceHermenegildo, nobili hac ora stitit.Cher. Gaudeo reviso Pamphago.Pamph. Quis tu senex.Cher. Nosti Cherintum.Pam. Caelites! quis me tibi.Teque mihi reddit! Nosco, quem Dominum habui.Tuus esse posthac semper ut quondam, peto.Cher. Eris, ut fuisti, Pamphage, aeternum meus.Pamph. Sed unde cani capitis.Cher. Hoc aulae malum est.Cito senescit (nempe non vivit diu)Qui sequitur aulam.Pam. Vivis augusta quoqueCherinte in aula.Cher. Vivo fortunae satur.Felixque in aula. Me quidem ambitio exteraTenuit videndi regna, regnorum modos,Moresque, qualis forte Pythagoram, et senemTenuit Solonem. Patria excessi; solumIngressus istud, semper afflatu stetiSortis secundae. Fama mox ubi meiPenetravit aulam, lectus Augusto suiMorum Magister filio audaci, et fero.Exinde texi patrios ritu doloFidei Arianae, civium et Regis pioFavore (quod vix exteri aliquando queantSperare) primas in Sacerdotum choroSedes adivi. Legis affectu color,In me benigna studia Regina explicat.Pam. Cherinte, facilem sortis afflatum time.Cher. Quid est timendum.Pamph. Cum favet nimium, furit.Cher. Quem sequitur aurae Regiae aspirans favor.Velis secundis navigat.Pam. Pelagus tamenTimeat movendum.Cher. Quando spumosis patetPelagus procellis Aliquis an possit mihiFluctus timeri, quando sto sortem supra,Totoque pressum calco livorem pede?Pam. Cherinte, in aula es. Nullus hic fidus status.Hic saepe caditur, surgitur raro. Vitrum estFortuna: ubi micat frangitur.Cher. Postquam meoLabore pasis otium regno datum est,Sperare possum summa. Sed Consul venit.Cautus propinquo ex angulo observa omnia.
SCAENA II.
Ex decreto Reginae Consul Cherinto exilium denuntiat.
Consul. Cherintus.
Cons. ABscede testis. Candidus quisquam tibi est:Cherinte amicus?Cher. Aula spumosum mare est:Piscatur hic ambitio, cui canna est fides.Spes vana stamen, hamus est fallax amor,Et esca, ficta verba, mendaces doli,Fucusque rebus illitus; praeda est nihil.Non parit amicos aula, qua candor proculAbest, fidesque; et aemuli fraudes coquunt.Te veneror unum. Tu mihi semper boniEs vena. forte et gaudium adportas novum.Cons. Infauste vates! Spes tua exhausta est. Peris.Extremum in odium est versus extremus favor.Cher. Consul iocaris? seria an prodis?Cons. TuumRegina poscit verticem, et fertum, et facesMinatur.Cher. Isthuc sexus ac aetas trahit.Pam. Quam vera dixi: Lubricam sortem time.Cher. Et ipse memet exsecror. Facile id feram.Cons. Insanientis instar aptabat manus,Ut strangularet ipsa.Cher. Reperisset viamCaptivus animus.Cons. Verita sed conos tuos,Exesse mandat Hispali, ac regno procul.Cher. Etiam beatis sedibus caeli velimExesse, sedes illa si subeat poli.Cons. Unam hanc morandi in urbe concedit diem.Nocte exeundum est.Cher. Una supplicio diesMe solvet omni.Cons. Mandat, ut rursus tuasRepetas Athenas.Cher. Spiritum hoc reddam loco,Quo natus hausi.Cons. Te vetat cuiquam loqui.Cher. An aliud addit?Cons. Esse tu parum hoc putas?Cher. Plusquam Cherinthus meritus est: minus tamenQuam possit ira feminae. At quonam meoRegina scelere mota tam diros agitFuroris ignes?Cons. Error ah! nimium patetTuus Cherinte. Quomodo astutus Sinon,Rotator aulae, iam tot annorum dolisOmni dolo superior, errore aviumIter iniisti? Noveras quanto fovetRecaredum amore, quanta promittit, cuiSpei reservat. Stulte (da veniam meoCherinte amori) in exulem abstractus maleHermenegildum, Regis affectum moves,Cogis Senatum, legis evertis basim,Hermenegildo ut faveat.Cher. Aut ludis mihi,Aut illa ludit. Nonne cum Regi daresPlacitum Senatus, ipsa festivis iocisRegina vultus induit? paci annuit?Undansque tota gaudio lacrima genasUbere rigavit?Cons. Fallitur candor tuus,Tenorque mentis integrae. Mendax nimislacrima est mulieris. Tempus haud alia dabatConcilia, quando publico sensu omniumProbata res est. Gaudium finxit, furorPremebat animum: totus hic in te cadit,Qui solus huius auctor, et origo es mali.Cher. Ego origo?Cons. Nam quis alius? Hoc belli DucesHoc aula loquitur, hoc Magistratus refert.Cher. Haec aula, non est aula, sed lustrum est, merisStultis refertum, et canibus intentis ferae.Antrum omne perolent, omne virgultum stupent,Omnem tremorem virgulae arboreae, aut comaeProdunt latratu. Creditur grandis LeoCapiendus; ecce prodit imbellis lepus.Amice Consul, non vocat, sed nec decetArcana Regum evolvere: hoc scito tamen.Non ita crepante nubium clausae sinuFervent procellae fulminis, corde ut caletAmor paterno. Floret hic, dum aetas viret;Sed floret etiam, fessa quando aetas cadit.Vidi sub aere cassidis fletu patremGenas rigantem, bella clamantem labris,Sed corde pacem. His additae ab amicis preces.Minaeque ab hoste, milite, et amico simul.Omnia videbam lege fatorum geri.Quid Consul ageres in rei tantae ultimoDeprensus apice? An unus armatis minisObnitereris? unus auderes PatrumPlacita irritare? Nempe furiali faciCivilis irae pabulum atque escam dares.Adversa Regis sensa decretis dares?Scelus est in aula, nolle quod Reges volut.Flectendus illuc sensus est. quo Rex suumInclinat animum. Placita qui loquitur, sapit.Sed ipsa rerum spectet eventum. LocoQuo nostra stabunt arma, si Regem dolorAgat in sepulcrum? Bella quis Martis reget?Quis insolentem spiritum infringet trucisHermenegidi? Forte quam pacem deditSuadente amore, viribus belli minorGenitor, coactus, sed suo probro, daret.Quid ergo tanto sanguinis fusi alveo.Cadaverumque strage tantorum est opus,Ut augeamus publicae damnum rei?Reddatur ille civibus, regno, patri,Sagum reponat, cassidem fronte exuat,Extinguat ignem chalybis, et circum graviRadietur ostro, dextera sceptrum rotet.Frontem tiara regio inducat, TagusObsequia properet cadere de regno potest.Ut aula numquam solida privatum tulit,Sic solia semper lubricos habent gradus.Cons. Ergo a parente filium prodi voles?Nos peierare? saeva sub thyrso aureaePacis recondi tela?Cher. Non istud velimSed, si reguntur astra constanti fide,Mitam parentem iustus invadet furor.Permittet ultro scelera, qua prohibet Deus,Ut vetera plectat: Aequa non distat proculA scelere Nemesis. Impium a tergo gradumVindicta sequitur. iuro ...Cons. Dum nectis moras,Discrimen auges. feminae crescit furor,Dum trahitur hora. Ne prior fugiat dies.Fuge hinc Cherinte.Cher. Tu ista consilia mihi?Tuo haec Cherinto?Cons. Sentio ex ipsis mihiAnimam medullis eripi: at vereor tamen,Ut forte supplex Regis ad genua accidas,Et arte, qua vis pellere, accersas malum.Cher. Illustre iuro Cynthii lumen! pedemVerbumque non movebo. Reginae refer,Promptum Cherinthum iussa tam dura exsequi,At innocentem feminae zelo opprimi,Quemque tollerare nequiit, extortem piislacrimis sequetur. Principum ingenia graviRatione frustra flexeris: malunt suoDamno doceri. Saepe quod perdi iubent,Desiderant deperditum.Cons. Hic animi tenorConstansque virtus cor mihi e fibris rapit.
SCAENA III.
Cherintus cum Pamphago machinas disponit, quibus et ipse se periculo explicet,
et ad Reginae vota Hermenegildum implicet.
Pamph. HAbe hoc Cherinthe. Nempe par votis tuisMeritisque merces. Sorte contentus tuaPoteras beatus esse. Qui magna ambiunt,Ipsi recidunt nominis penas sui,Gradusque honoris diruunt. Sed tu faberIpse es malorum. Ut exulis collo graveiugum levares, ipse fabricasti tuisPedibus catenam.Cher. Falsa carminibus suisCecinere vates: esse Sardoo mariScyllam et Charybdin: Hispalis crudae sinusHabet ista monstra, iussa Reginae exsequar?Regi supremum spiritum evellet dolor.Imperia Regis exsequar? Bilis, furorInsaniensque flamma Reginam coquet.Quacumque mentem verto, naufragium subit.Sed mens honesti conscia procellas supraOmnes triumphat, quaque naufragium imminet.Secura fluctus scindit, et portum tenet.Non hic laborum finis, et merces eritFidelitatis.Pamph. Consili quidnam est super?Cher. Ut verso itinere gloriam ad eandem ferar.Pamph. Umbras vocabis Tartaro?Cher. Haud umbris eget,Quem fax honestat ingeni. Hoc agam, ut nihilAgendo, teneam summa votorum. MihiRecaredus aderit.Pamph. Frater ut fratri necem?Cher. Hoc astra vertant.Pamph. Filius matri?Cher. Haec quoqueVivat.Pam. Furentem placet?Cher. Et frustra hoc aget.Pamph. Et quid Cherinthe grande moliris.Cher. ManumTuam architecto porrige, videbis meoCaelum favori sponte se in terras dare.Pamph. En expeditum Pamphagum.Cher. Sic te decet.Ego te per omnes milites, notum velim,Per et tribunos.Pamph. Patriam, nomen, pilum,Vultus colorem, cassides, arma, et sagumCuiusque nosco, nosco vexilla, et notas,Quid imperabis.Cher. Vestis ut formam, et pilum,Vultumque mutes.Pamph. Habeo Vertumni in meaManu apparatum. Cum volo, miles sagum,Rigidusque rursus induo. Cato togam,Civisque rusticusque sum. Qualem voles.Cher. Volo ... Sed ecce Regius iuvenis adest.Iterum sub umbras Pamphage. Observa omnia.
SCAENA IV.
Cherintus furentem Recaredum, quod
per reditum fratris spe regni deiiciatur, placat: spem regni facit: suadet ut se
Catholicum Hermenegildo simulet, et sacrum aliquod ab eo amuletum impetret.
Recaredus. Cherinthus.
Recar. AUdio triumphi publici, et plausus tubas,Hermenegildi gaudia, et mortem meam.Et hoc dolosa filio mandat parens,Ut, qui venenat viscera, furorem tegam?Cher. Exhalet ante bilis accensae minas,Quam destinatos urgeam mentis dolos.Rec. Occlusus ignis gravius erumpit: dolorTectus ferocit acrius, vinctus furit,Oppressus urit. Voce contenta loquar,Ruptisque linguae vinculis flammas vomam.Excede pietas pectore, excede o pudor,Sublimis animi foeda tinctura, et color.Sint verba linguae, dextera ferrum ardeat.Feriam ore, ferroque loquar: aequalem daboUtroque plagam, et pectori, et famae. PremetHaec lingua honorem; sanguinem hic ensis bibet.Quod peraget ensis, lingua vesano incitaClamore prodet: lingua quod fari timet,Hoc peraget ensis. Lingua si verba horreat,Si robur ensem deserat, chalybis minasHaec lingua lambet, spiritum hoc ferrum eruetE corde fratris.Cher. Labitur tempus fugax;Hora est loquendi. Quo rapit mentem furorHeroe Princeps? Cede: consulto imperaSilentio doloribus. Nocet sibiQui multa loquitur.Rec. Robur at nullum potest.Frenare linguam, quando tempestas maliIn corde fer ver. Ira quae premitur, nocet.Cher. Sed non prementi.Rec. Nemini gravius.Cher. FurorProfessus est inanis.Rec. Occlusus fremit,Et claustra rumpit. Cernis, ut pressus soloVapor ferocit, volvitur, mugit, tonat,Durasque cautes frangit, et iactat suumAdusque caelos carcerem? Et parvis putat.Magnum dolorem posse velari fibris?Cher. Recarede, falleris. Ille, qui terra vaporClausus tenetur, gravius in damnum furit.At si solutus vinculo exhalet, perit.Sic mentis ira quae tacet, gravius nocet.Meminisse libeat Tantali, cuius labraIrritat unda semper: hic numquam bibit.Loquacis haec est poena, quam demum feret,Permulta semper velle, sed nihil assequi.Recarede, qui vult facere, non dicat. CaduntConsilia magna Principum, quando suaE sede partu praecoce in lucem exeunt.Rec. Documenta capio: sed dolor mentem eripit.Cher. Fuganda flamma pectore est, quae non tacet.Rec. Fugata flamma pectore in linguam volat.Cher. Linguam coerce dentibus.Rec. In oculos dolorViolentius ibit.Cher. Parte quacumque exeat,Partem ultionis optimam perdes.Rec. MinaePars ultionis magna sunt.Cher. At qui minasiacet minarum damna concinnat sibi.Rec. Mea damna cupide quaero, nec veniunt tamen.Cher. Infausta nostris hora consiliis fluit.Omnem hic furentis clamor elidit modum:Heroe Princeps, suadeo, et te per tuamOro salutem, per tuam famam; tace.Hoc te regendis fascibus natum proba.Regnare nescit, regere qui linguam nequit.Rec. Nocere nescit, regere qui linguam potest.Stringor, coarctor, ardeo, in cinerem fluo.Cher. Quae Furia? qui te possident Manes stygis?Si clamor iste prosit, i, silvas tuoClamore terre.Rec. Parte qua fugiam, ut meusNon inde maius capiat augmentum dolor?Ut icta telo cerva, quam partem fugaTeneat, profunde semper infixam suoLateri sagittam portat: Ita valles licet,Aut iuga requiram montium, semper meoTelum profunde pectori immersum fero.Quae praeter unda labitur, fletum ciet,Movet aura gemitus.Cher. Loquere nunc, quantum libet,Dummodo loquaris sana.Rec. Quid vis ut loquar?Cher. Quid torquet animum? quid tibi temet rapit?Rec. Vidi (resorbet lingua, quos meditor sonos)Vidi coronam, purpuram, solium meoFratri apparari.Cher. Hoc torquet? hic fumi vapor?Rec. Me fumus iste excoecat, et visum eripit.Cher. Si se priusquam condat in noctem dies,Hermenegildus Regio e solio excidat,Ostro exuatur, sceptra vellantur manu,Capite corona, patrio affectus sinuNonne et coronam, et purpuram, et sceptrum, levemFumum esse dices?Rec. Dulce figmentum canis.Cher. Quod veritati dabitur.Rec. Implebis meaCherinte vota. Si tamen fallas fidem?Cher. Crastinus ab aula me ferat ad Indos dies,Tuoque procul amore.Rec. Iurabis?Cher. Deum,Solem, salum, solumque. Tu iura quoqueArcana nulli pandere.Rec. Et Deum, et solum.Solem, Salumque iuro.Cher. Tutelae meaeQuam texo, fidus servies.Rec. Vita iubesFratrem emoveri? vota sunt pridem igneiHaec ipsa cordis: spiritum iussu tuoIlli e medullis extraham.Cher. Hoc Numen vetet,Tuam ut cruore fratris incestes manum.Hoc blandioris oris eloquio potes,Quodcumque meditor.Rec. Crimen ut fingam, iubes?iube alia. Mens honesta mentiri nequit.Cher. Te blandiora postulo: ut similes tamen.Simulare scire, Principes etiam decet.Sic cui voluptas, persequi umbroso ferasNemore latentes, qui suum campo ad necemExspectat hostem, simulat, et fraudes struit.Simulare quisquis nescit, indignum caputHabet corona.Rec. Pande simulandi modum.Cher. Cras lege nostra Pascha libamus. ReusEst ille capitis, quisquis id nostro abnuitLibare ritu.Rec. Frater indulto patrisLege est solutus.Cher. Pergo. Romanos tenetQuicumque ritus, abnuet nostro sacramObire coenam more.Rec. Nec frater volet.Cher. Vultus serenum pone, maerorem indueEt gestu, et ore.Rec. Hic absque figmento, meoIn ore prostat.Cher. Finge pendentis modumInter pavorem legis, et certam necisNecessitatem: lacrimis vultum riga,Suspira, et alto pectore gemitus trahe,Blandire fratri, ut credat Ausonia tibiFide clare pectus.Rec. An credet, putas?Cher. Probus est, probisque facile rexuntur doli,Monebit ille, nobili ut coeptam fidemTuearis animo, Pascha detrectes, patriLegique Numen praeferas. Satis hoc puta,Ut exuatur purpura, et regno excidat.Rec. Crimen probari convenit. Quod si neget,Quo teste agetur?Cher. Finge pietatem, rogaMunimine aliquo aut annuli, aut sacrae crucisTe roborari. Iamque quod poscis, putaCerto peractum. hoc indice probatum est scelus.Tum tu sub antra nemoris abscede, et mihiCuras remitte. Facta, quae voves, dabo.Rec. O Sol Cherinte pectoris! quanto occupas.Dulcore mentem! Teneo, quod suades placet.Hac arte solium scando, qua frater cadit.Hermenegildus ecce!Cher. Pro votis adest.Solusne?Rec. Solus: maestus aspectu, et graduHaerente.Cher. Princeps, utere hac hora, ut decet.Arcana, quae volvetis, hoc antro audiam.
SCAENA V.
Succedit dolus. Simulat se Catholicum Recaredus; credit Hermenegildus, amuletum
donat; hortatur ad constantiam. Suadet, ut ad evitandum Pascha Arianum, fingat,
se diutius in venatione aberrasse.
Hermenegildus. Recaredus.
Herm. NOn ante splendor Regius tinget caput,Quam se verendo Numini inclinat Dei,Qui regna donat; regna, quando vult, rapit.Nec stare tumidum patitur, aut miserum opprimi.Rec. Insultat. audis.Cher. Ne loquere, fili. tace.Tu parte ab illa Pamphage loquentis sonosCaute aucupare.Her. Me sitis regni quoqueCalente tangit igne, quem mortalibusCum vita, et aura, et lacte natura indidit.Recar. Hic est apertus ambitus.Cher. Fili, tace.Herm. O labilis fortuna mortalis throni!Salus periculosa, et obscurus nitor,Potentia impotens, amara suavitas,Dives sepulcrum, honor profanatus! Miser!Et centies, et millies ille est miser,Qui regna vane fingit, ardenter sitit,Assequitur aegre, cum metu fruitur, caditMomento in uno. Corda qui fingit Deo,Meliore regnat sorte. Subiectum pedeExcelsus orbem calcat, et laetus suasAmat tenebras; quas nec invidia impedit,Nec odia tangunt: imperat solus sibi,Sibique servit solus; et fugit, et fugatEt aurum et auram plebis: affigit sitimFonti innocenti; verticem saxo applicat,Mollemque duro in marmore soporem capit.Multa valet, at pauca cupit, et metuit nihil.Rec. Pene mihi cor eviscerat.Cher. Tempus monet.Assume pectus. Ludus in tua est manu.Accede fili propior.Rec. O semper meisInimica votis fata!Herm. Quis gemitus sonatHas inter umbras? Errone? Est frater meus.Recarede, quis te mentis affligit dolor?Rec. Sequebat alto in nemore fugientem feram,Arcumque iam contraxeram, intentum obviusSuspendit ictum pastor: effugit fera.Herm. Adhuc amoena bella venatus placent?Recar. Sic fata mandant. Gentis imperium tuum est.Meum ferarum.Herm. Nolo, me Regem vocesRecarede: melius brachium regni tuiServusque dicar.Rec. Ego procellosum hoc mareIngrediar? auro liberum obstringam caput?Manuque pura sceptra sanguinea geram?Regnare quondam dulce credebam, suusCum Christianis legibus staret vigor.Oppressa pietas nunc iacet. Miser heu statusFidei Quirinae! lacrimae invitum occupant.Premuntque voces: Imo nec lacrimis licetVacare, quasque corde protrudit dolor,Timor retrudit: quod sinum lacrima: aperit,Stringit medullas.Herm. Sequere Recarede impetumSermonis. Ergo corde Romanos colisRecarede ritus!Rec. Corde, sed vultu vetor.Herm. Reclude fratri frater internos sinus.Recar. Hermenegilde, melleae auspicium mihiFelicitatis, me quoque aspexit Deus,Sed tardiore luce, si tardam tamenLucem licet vocare, quae tandem venit.At quae procella ferveat, quantus fidemRuat in Quirinam turbo, me nuper meusDocuit Leander: ferreus legis rigor,Tuaeque nuper fortis exemplum, impiaeFuror novercae cogit, ut lugens tegamSub Arcano pallio veram fidem.Testor rotantem sidera et terras Deum!Mihi cor dolore rumpitur. Quo me fero,Aut mors oberrat vultui, aut sceleris metus.Herm. Iam video, caeli Numen, impleri tuaPromissa, video vota compleri mea.Recarede, nexum iuro, qui geminas manus,Geminaque iungit corda, non regni sitisNon pulchra sceptri ambitio, vel populos superAmor eminendi patrios suasit lares.Ubique forti patria est: Deus potestReperiri ubique, ubique se caelum exhibet.At hoc vovebam semper, ut quidquid superNostri est cruoris, nube detersa fidemVideat Quirinam, et qua patet regnum, DeusImpune ritu posset Ausonio coli.Si nunc latendum est, quique conceptus fibris,Umbra tegendus radius; adveniet dies,Quo clausa corde possit evolvi fides.Recar. Hora in propinquo est: pectus infirmum est tamen.Herm. Quid depluente lacrima vultum rigas?Recar. Hermenegilde, laetus hic Phoebus tibi est, malumAt luctuosa Luna succedet mihi.Herm. Recarede, quid ais? quod tibi maestusPraesagit animus?Rec. Crastinus Phoebus vehitSolemne patriae Pascha; quid faciam miser?Ritu Ariano panis exsecrabilisCapiam venenum? Grande patrabo scelus.Capere refugiam? morte supplicium luam,Hinc Nemesis instat fulmine et flammis minax,Hinc Lictor atrox pectori ferrum amplicat:Aut est cadendum propria, aut turpi manuCarnificis. Ista publicum probrum facit,At illa facili terminat vitam via.Herm. Equidem est honestum, spiritum et vitam priusDare, quam scelesta labe foedari: tamenPerimere semet, criminis grandis nota est,Unaque gemina vita truncatur nece.Recar. Infamis ense cadere Carnificis, grave est,Levius perire propriae ferro manus.Herm. Recarede! probri labe terreris? PatiModicum pudebit, gloriae ut pondus feras?Nil sunt coronae Regiae, Lauri nihil,Si de cruore Martyrum aspersas videscaelo coronas.Rec. Fortium exempla obiicis.Ego tyro necdum proelio assuevi.Herm. PutasAut aere corda triplici, aut rigido fibrasIllis fuisse chalybe munitas? LutiFuere nostri, debiles, timidi, anxii.Imo et puellae colla Virginea ultimaeDedere plagae. Vicit horrorem boniCopia futuri.Rec. Me pudet frater meiTimoris. at cum pectore id mecum loquor,Recarede, fies fabula, et mundi probrum:Tum mihi per ossa gelidus inserpit timor,Malimque pene gloria expungi, hanc notamQuam sustinere.Herm. Criminis merces, probrum est:At sustinere, pectus heroum probat.Recar. Sed fugere qui cum possit instantis sibiMali procellam, sustinet; malo viamAlterius aperit.Her. Fugere cum pietas vetat,Alterius ansa nulla praebetur malo.Rec. Sed adde: nati est regula voluntas patris.Her. Si pater honesta iubeat.Rec. Ex ipsis fluitLegibus honestas.Herm. Quando non pugnant DeiLegi aeviternae.Rec. O legis aeternae rigor!Iubet luenda morte; sed prohibet mori,Mori volentem. Si mori nolim; scelusEst perperrandum; Si mori velim, reusContaminatur animus. Admoto mihiSi pello ferro spiritum, fiam reus:Si abstineo, maculam contraham, et moriar tamen,Quo vela vertam?Herm. Fluctuo ambiguo mari.Dic: pane vetito mente decretum tibi estNon impiari?Rec. Sceleris ut tanti luemFugere liceret, ipse violentas mihiManus parabam.Her. Sequere consilium meum.Hodie per alta nemora, quod moris tui est,Abi, et fugaces sequere venatu feras.Tum finge te per semitam ignotam proculAmore praedae divium errasse.Rec. An fuga haecScelere vocabit?Her. Qui timet letho obviamPorrige frontem, vertat in fugam pedes.Rec. Ambage nondum evolvor. In reducem malaEadem redibunt: cogar ad ritum impium.Herm. Quid ergo poscis consili? E regno fuge:.Amica pandet tecta vel Socer meus,Vel Imperator, donec et mentem induas,Et mente robur: quodque nunc trepidus times.Tibi fiat olim dulce, pro Christo pati.Rec. Spondebis ista?Herm. Litteras comites dabo.Vel ipse clypeus ibo fortunae tuae.Rec. Meam iuvabis sortem, ut evertas tuam,Iterumque belli nimbus in pacem cadet.Unum rogabo, facile quod, frater, tibi est,Mihi muniendae serviet menti.Herm. Iube:Tibi cor ipsum e pectoris medio dabo.Rec. Antidota Romae, Martyrum cinere inclita,Possunt paventi robur et pectus dare.Her. Exarmo memet, captus exemplo tuaePietatis.Rec. Isto spiritus scuto redit.Her. Olim hoc Leander munus infirmo dedit.Quando timori par erat noster tuo.Rec. Sed aula prodit. Dulcis eripitur sapor.
SCAENA VI.
Hermenegildus a parente Levigildo Rex inauguratur.
Levigildus. Gosvvinta. Hermenegildus. Praetor.
Chorus Militum.
Lev. PLacet. Reclude carceres, cippos leva,Disiice catenas, Consulum fasces liga.Viridique ramo pacis auratae indue.Hermenegilde, magna spes altae domus,Columenque stirpis Vandalae, Hesperii potensColumna regni, tuque defessi patrisRecarede spes secunda, cui bellax caletMars in medullis, Diva cui iaculis manumDiana obarmat: vos meam, bini poli,Spem sustinere, Dividi utinam se in duosRegna paterentur! at velut Soles duosNon capit olympus unus, ita Reges duosUnica corona non capit. Sed nec iuvatDividere regnum, pectora ut iungas duo;Dividere gemina pectora, ut regnum unias.Rec. Agnosco, genitor, genium, et ingenium meum.Mihi lustra, fratri regna debentur meo.Herm. Imo tibi regnum destinat mentis vigor.Rec. Quod genitor imperavit, hoc caelum probat!Her. Recarede, sceptrum debito, aut dono, tuisManibus resigno.Rec. Sceptra iam pridem manusFastidit ista.Her. Sceptra qui regni fugit,Capere meretur.Rec. Iura quod faciunt tuum,Meum putabo, quando sum totus tuus.Praet A. Quod clima mundi teneo? quam terram premo?Humanus ista corda non genuit satus,Quae non trahuntur, quo solent homines trahi,Splendore rerum.Lev. Rixa quam grata haec mihi estDilecta soboles, ferre qua palmam, aut dare,Aeque est decorum. Gratulor genitor meaeFelicitati, quando, quos discors trahitAnimi appetitus, una concordes facitArs obsequendi. Semper o Superi piaHaec bella foveant. Lite vos ista gravemLitem abstulistis. Veniat ad regnum prior,Qui prior in auras venit. Huic solium ac iubarRecarede cede; ac interim laetus dieFruere sereno, et regna silvarum tene.Quocumque regno est pulchrius regnum sui,Quod cuique virtus, non favor sortis, dedit.Rec. Patris voluntas regula est nati. PlacetQuodcumque mandas.Lev. Ista Gosvvinta approbas?Gos. Quod destinasti mente, cum caelum probet,Scelus improbare est.Levig. Ergo quod superi velintFaustum evenire nomini Hesperio, et Gotho,Nostraeque stirpi, pone dissimulem tuoGeneri apparatum, pone privati notasHermenegilde: et quamlibet virtus suaSatis corusca luce, peregrino coliFugiat nitore, purpuram tamen indue,Quam Tyrius ostri succus auctorat minus,Quam per tuorum bella Maiorum cruorHostilis haustus. Ista clementi sinuTegit innocentes, velat alienum scelus:Velare solum regiam culpam nequit.Chor. Mil. Haec purpura insolentem In invidi furorem Reverberet ruborem. Hermenegildus imperat!Lev. In bella natus ensis, inimicis minaxPer vulnera actus hostium splendet magis,Hic ubi minister consili semper latus,Manumve obarmet. Ante quam in fulmen tameLiberetur ictus, praeviis minis tonet,Caedat rebelles, mollibus cedat quoque.Chor. Mil. Hic militaris ensis Detruncet os furori, Linguamque proditori. Hermenegildus imperat!Levig. Virgam sinistra regia augustam cape,Ferri sororem. Quando non dociles regiProsternit ensis, virga male pressos levet,Metui manus sit una, sit amori altera.Ut lenitas timeatur, et ametur rigor.Chor. Mil. Eia aureum revolvit Se saeclum, aureosque In termites resurgit; Cadite invidi furores. Hermenegildus imperat!Levig. Corona fit coronis ornatus tui.Haec undulantem verticis stringat comam,Licentiamque mentis augustae premat.Qui mula poscit, pauca consequitur. RegitManu impotente, regna qui plura expedit,Ibera plaude tellus,Gemino beata sole.Resorbeat furoresLivor, furor calores. Hermenegildus imperat!
SCAENA VII.
Plausum interturbat Pamphagus ficto
nuntio tumultus in castris exorti: ad quem sedandum Hermenegildus suum ex urbe
militem dimittit.
Pamphagus, et omnes qui supra.
Pamph. O Sors acerba! dira! detestabilis!Cur me cruenti nuntium casus vocas?Quantum triumphum cogor, invitus, novoTurbare luctu.Lev. Grande quod portat malum?Dic unde? Prae. A. Si non erro, de castris venit.Pamph. Generose Praetor.Praet. Iste me tangit dolor.Pamph. Vocem dolori claudit accrescens dolor.Praet. Resume lassum spiritum.Le. Quod fert malum?Praet. Turbata sensus castra praesagit mihi.Pamph. Uno macello Caesaris miles perit.Praet. Quae monstra narras.Pamph. Caeditur, caedit, cadit,Vulnereque miles mutuo occisus iacet.Praet. Quae causa turbae?Pamph. Perdo narrando diem.Res ferrum et arma postulat.Praet. Prius at maliDeprome causam.Pamph. Pacis ubi amoenae datumPer castra late nuntiam, plaudens cohorsMutavit enses in coronatos scyphos.Aliquis Lyaeo plenus excordem, levem,Putridamque plebem militem Orientis vocat.Praet. Quis ille?Pamph. Nomen excidit, sensum dolor.Eripuit animo.Praet. Forte Barbantus fuit?Pamph. Castra habet ad ipsam fluminis ripam.Praet. Bucus?Pamph. Bucus est, is ipse.Praet. Perge, gestorum modumSeriemque narra.Pam. Accensus in Ducibus calorExcivit iram; dumque collisus furorEffervet, heu me! Anetus! heu mentis dolor!Praet. Ferro est peremptus?Pam. Occidit; dumque ultimumAnimae exeuntis spiritum ducit, suumHermenegildum voce languente invocat.Herm. O spes adempta in flore!Pamph. Tum vino ebrii.Et Marte calidi bella Lapitharum innovant,Et ense, et hostis mutuam in caedem ruunt.Praet. Et quid Tribuni? non represserunt malum?Pamph. Consilia vicit ira. Quin primus DucumUbi mitigatus est furor, totam novaTurbavit ira exercitum. Vidi suoSanguine Cyrillum sordidum, Hormisdam truciVulnere necatum, Athanasium letho datum,iuvenemque magnae stirpis, et paris speiLeucippum adempto spiritu Elephantis pedeMisere peremptum; veteris Alpheni caput.Lacerumque corpus pedibus advolvi meis,Unde has profusi sanguinis maculas fero.Praet. Quid tunc Brisantes?Pamph. Testor augustum diem,Sollertis omne munus implevit Ducis.Sed quis prementis reprimar fati rotam.Qualis procellis rapta pugnantis freti.Cum Nauta clavum perdidit, ab omni ratisSibi apparatum latere naufragium involat;Talis furoris impetu abreptus suaIn fata miles urget armatas manus,Et admonentis verba non audit Ducis.Imo, o cruentae sortis exemplum grave!Memoria facti e corde mihi vitam rapit.Praet. Forte et Brisantes laesus?Pam. Et letho occubatDum per rebellium arma contento tonatClamore pacem, brachium et pectus feritAdacta arundo.Praet. Signa quae prodis mali?Pam. Tremula exaratas literas dextra accipe,Quas, cum caret sepia, ut scripsit suaeCruore plagae.Praet. Symbolum nosco, et manum, Tuus Brisantes moritur, ut vivat tui Splendor superstes nominis Celeragradum, Pacem daturus militi, tumbam mihi. Tuus Brisantes. Martis o carum caput!Veneranda charta, gloriae testis tuae!Facundus iste sanguis invitat meum.Differ Brisantes fata, dum venio tuamHausturus animam.Pam. Si brevem nectis moramCernes merum cadaver, ubi miles stetit,Fusumque fusa sanguinem lacrima elues.Praet. Ite o Gradivi capita, magnanimi Duces,Iramque nostro militi, et ferrum date.Lev. Hoc facile credit quisqui, quod nimium timet.Timenda lentam nuntia exposcunt fidem,Qua natus ora es?Pamph. Alba me genuit, parensOlim Quirinae gentis.Lev. At Graeci tibiSermonis est accentus.Pam. A primis adhucCunis Athenas detulit quondam parens.Levig. Quod nomen?Pamph. Aulus Verus. Ah! Princeps, morasAbrumpe: celerem poscit instantis maliMoles medelam.Praet. Fluctuo in partes duas.Hermenegilde, fateor, invitus tuoAbscedo latere: casus at praesens iubet.Quaevis furenti noxia est Marti mora.Dem iura quam vis militi, legi tamensubiaceo magni Caesaris. Sanguis meoPendendus omnis sanguine est, quisquis fluitMe negligente. Nempe sic Reges solentTribuere maestos Ducibus eventus, sibiSecundiores. Dumque secura tuaRes sede posita est, copias nostras tuisPrinceps adauge.Lev. Debeo hoc fidei tuae.Properate nostri Martis excelsum genus,Sub signa turmas cogite, et quaqua iubetPraetor, volate, ac turbini pacem date.Praet. Vestra arma, quidquid laudis emerget, ferent.Herm. Impensa sed quam studia mercedem ferent?Praet. Servire potuisse tibi mihi grande est lucrum.Herm. Quod sum, favori debeo totum tuo.Praet. Recipere amorem maximum lucrum puto,Hermenegilde vive.Herm. Tu fortis manuPugua, triumpha, et gloriam pacis refer.O res breves mortalium! o plausus breves!Quos una donat hora, furatur sequens,Fortuna monstrat gaudia, et luctus parit.
CHORUS.
Docet inconstantem esse mortalium fortunam, et ipsa gaudia luctu terminare.
O Quam brevis mortalium Est hora gaudiorum!Fugax voluptas sensuum! Dulcedo amara honoris!Mellita mentis toxica, Et vana larva pompae!Quae cruda Circe carmine, Vel Colchico appatatuMomento in uno gaudia In lacrimas resolvit?Pontique stantis otia In turbines citavit?O caeca gens mortalium Addisce veritatem:Quae donat hora gaudia, Sequens acerbat hora:Fortuna plausus obiicit, Et ingerit dolores.Quae dum affluit, simul effluit, Nec sistit unda cursum,Fulgur, quod igne fulgurat, Peritque dum coruscat,Quos devorat, dum sublevat In alta Sol vapores?Ephemeron, cuius dies Est primus et supremus,Constantiora dixeris Mortalium triumphis.Una hora plausus excitat, Quos funerat secunda.Fortuna monstrat gaudia. Et ingerit dolores.Pupilla eadem nascitur Risusque lacrimaeque;Quin ipse risus lumina In lacrimas resolvit.Sardoa crede germina, Quae dant in ora risum.Ridendo sed consopiunt Vitamque spiritumque:Non longa mundi gaudia Longos trahunt dolores.Momento in uno panditur, Et clauditur voluptas.Cum Capricornum Cynthius Splendoris igne lustrat,Et ultimis Trionibus Spectandus ora pandit,Uno dies renascitur Loco, peritque eodem.Ubi ortus est, occasus est, Aurora et Hesperugo:Nec inter ulla linea Deducitur diei:hic vita vivit plausuum. Ipso caditque in ortu.Fortuna monstrat gaudia, Et ingerit dolores.Felix, beatae fervidus Quem tangit aestus orae:Ubi nec dolorum exordium est, Nec meta gaudiorum.Miser! qui abit per invia, Flexusque non reflexos:Potestque saepe proditus A mare proditorem.O caeca gens mortalium Addisce veritatem!Quae donat hora gaudia, Sequens acerbat hora.Fortuna plausus obiicit, Et ingerit dolores.
ACTUS IV.
SCAENA I.
Recardus acceptum ab Hermenegildo amuletum mittit per Casimirum Venatorem
Cherinto.
Recaredus. Casimirus. alii Venatores.
Rec. ITe hinc in alta montium, in cava vallitIn densa nemorum, in plana camporum; perCurrite volantis Aeoli; quo vos meaiussa ordinarunt: sternite, necate, editeStragem ferarum: nemoris imperium meum est.Casim. Partita iam sunt studia sociorum, mihiSed quid reservas?Rec. Optimam ut ferias feram:Quae cordis ipsas penitus ei odit fibras,Pavidamque praedam me facit praedae meae.Casim. Praeda haec amoris forsan est?Rec. Erras.Cas. AmorInquam imperandi?Rec. Vulneris tangis locum.Casimire.Cas. Princeps inclite, in damnum ruis:Fugis hanc feram sequendo, fugiendo fugas.Abscede magna luce, quam quisquis videt,Invitet; et altis abde te nemorum comis,Ad quae invidenti nullus accessus patet.Recar. Quid densa prosint nemora, quid iuga montium,Si mens in aula stringitur? quid me iuvet.Feras ferire, si dolor cordis feraFerocior me lancinat? Quavis feraFerocioris ardeo flamma ferae,Quam lancinare pervelim, et vulsis mihiPerimere fibris.Cas. Odia te torquent tuiRecarede fratris?Rec. Maius est animi malum.Cas. An maius odiis esse fraternis potest?Rec. Amor esse quando potius exosus velis.Cas. Aenigma Princeps loqueris.Rec. At verum tamen.Casimire, toto pondere hunc odii premo,Honore qui me spoliat, et sceptro, et throniIure, et corona At dulcis affatus tenor,Affectus ille candidus, quo se mihi,Suosque amores, purpuram, et vitam obtulit,Novas in isto pectore accendunt noviFaces amoris: crevit in flammas amor,Odioque iam par, Marte decertat pari.Cas. Et iste solitum fulmen ignorat chalybs?Rec. Est fulmen iste mucro: sed duro ferum,Mollique molle pectori. Adamantis velimFratri fibras fuisse. Si sceptrum mihiNon obtulisset, ipse rapuissem manu.Casim. Te frater odit, ergo quid tu fratrem amas?Rec. Amo; et peremptum coede non fausta velim.Casim. Quod restat unum, suffer.Rec. At prohibet dolor.Cas. Contemne.Rec. Non contemnitur tuto manuQui gestat arma.Casim. Parce.Rec. Latroni meo?Cas. Occide.Rec. Per quem vivo?Cas. Vis vivum?Rec. Volo:Modo perimatur.Casim. Vis trucidatum?Rec. Volo:Modo sit superstes.Cas. Regna vis teneat?Rec. Volo.Modo absque regno.Cas. Vis tibi servum?Rec. VoloServum catenis obrutum, et dominum tamen,Cinctum corona.Cas. FAre, quid tandem voles?Recar. Sentire possum plurima, effari nihil.Vivere, sed absque spiritu hunc vellem; mori,Sed absque morte; regere, sine regno. NihilVolo, voloque cuncta. Quod timeo, sequor;Quod quaero, fugio. Qualis Aegaeo ratisAgitata ponto, quando collisis furuntVentis procellae, dubia tunc Boream fugit,Nunc cedit Austro, et iurgia undarum sequensVentique rixas, dubia naufragio suoDuella finit: talis adversis agorOdio et amore; dumque se alterno rotantImpete, duelli finis est damnum meum.O sors amanti acerba! sed clemens tamen!Vel fratri amorem tolle, vel odium mihi.Quodcumque geminis eligas malis malum,Recaredus est beatus. Ast odium tamenSua face rogum funeri accendit meo.Casim. Gravi procella volveris. Sed iam diesTemone verso pronus in pontum cadit:Constringe iussa.Rec. Cernis has crucis notas?Defer Cherinto.Cas. Nulla retinebit mora.Rec. Huc redde: malim potius in dextram dare.Voca huc Cherintum.Casim. Reddo, quod Princeps iubes.Rec. Debisne certo?Cas. Forte suspecta est fidesTibi mea, Princeps?Recar. Perge; consigna in manus.Cas. Aliquidne verbis imperas addi?Rec. Nihil.Casim. Adpropero.Rec. Siste.Casim. Quid iubes?Rec. Istud meaePostquam venire dixeris signum manu,Gestus Cherinti, frontis observa notas,Oris colorem.Cas. Nare ceu pressa feramVestigat umber, facta scrutabor senis.Rec. Sed ante caelo teste desponde fidem,Silentiumque.Cas. Iuro.Rec. Nunc iussa expedi,Quemcumque et aulae senseris motum, refer.Hic ubi supino collis ascendit iugo,Tibi, ferisque attentus absumam moras.
SCAENA II.
Suspicatus dolum Casimirus dubitat, an amuletum tradat Cherinto.
Casimirus.
IMpie adolescens! pectus Eumenidum tibiAestuat ab igne, et tota styx animum cremat.O spes caduca! o nostra sine fructu NotisDispersa vota! Silva iam decies mihiHaec visa frontes ponere, et rursum suosSumere virores, iuvenis istius trucemEx quo tumorem suffero, et genium gravem:Et sub profana veste divinum tegoAnimi calorem, ut Hispali quondam fidemVideam Quirinam. Vora respexit Deus,Et me beatum fecit hodiernus dies.Vidi, Quid ultra postulem? iam me subitCupido mortis, antequam infaustus diesSequatur alius. Vita mortalis breviConclusa fine, quando satiavit semelHonesta vota, funeri involvat caput,Alter priusquam tragicus oriatur dies.Felicitatem semper a tergo premuntTrepidi pavores, horridi casus, dolor,Minaeque euntis semper in peius mali.Quid inquietus iste molitur puer?Quam iam cadente Sole vestigat feram?Quos Ariana fraude concinnat dolos?Qualem huic catenam fabricat addendam cruci?Celabo iussa. Namque mihi rigidus timorPer ossa currit, forte ne partem feramFraudis paratae. Sed quid effrenis puerIncendiorum devomet? Mortis mihiEst certa merces. Interim fidus peritHermenegildo servus. Ut iussit, dabo.Fors ipse gemmae splendor ostendet dolos.
SCAENA III.
Casimirus consignat amuletum Cherinto. Hic ad Consulem illud transmittit, a quo
non dubitat Reginae tradendum, et hinc efficacius in ruinam Hermenegildi
serviturum.
Cherintus. Casimirus. Pamphagus.
DIctata lente studia Recaredus trahit,Morasque nectit, Timeo, ne insanus puerConfundet artis ordinem.Cas. Exspectat Dabo.Fortuna te, Cherinte, pro votis mihiObtulit.Cher. At adsum. Turbinum est aliquid.Cas. Nihil.Recaredus.Cher. Et quid imperat?Cas. Munus tibi.Cher. Gratum est benefici Principis munus.Cas. Vale.Cher. Adverte pauca.Cas. Temporis me urget suga.Hic densa post carecta venabor dolos.Cher. Iam vota teneo; vela iam facili tumentImpulsa vento. Colloqui fratri est datum:Hermenegildi miles inductu tuoEductus omnis urbe: Recaredus volatPer res qua nemoris: in manu signum mea est.Brevis hora factum saeculi unius dedit.Pamph. Monet hora. defer Consuli Crucis notam.Cher. Egone? Perire Pamphage Cherintum iubes.Si me architectum resciat Consul doli,Actum est; peribo. Et impia, et pariter pia estGens ista, fraudis abstinens, ultrix doli.Pamphage, tuarum hoc partium est. Qualis soles,Iterum resume Prothea: internis vafreTe finge mentis anxiae curis agi,Ut exsecrandas Colchicae fraudis notasLegis severo vindici ad manus feras.Frontem asperabit, et supercilium graveAttollet. Unde, quaeret, hoc venit tuisLucrine, manibus? Finge Recaredi sinuCecidisse: subde tempus, et locum, et situm,Omnemque cautus consili molem explica,Quod frater exsecrabilis fratri dedit.Pamph. Rem teneo totam.Cher. Post, ubi seriem reiDederis apertam, lacrima ficta roga;Ut cuncta fido clausa contineat sinu.Ignem rogabis ore ut oppresso ferat.Vix tam repente fulminis telum cadit,Quam Consul huius ordinem arcani feretReginae ad aures. Illa si noscat, sat est.Reliqua furentis impotens zelus dabit.Unus susurrus feminae iratae est satis,Ut sede totum moveat Acherontem sua.Pamph. Facti Senatus ordinem, et seriem exigit.Cher. Moris moras implecte: compulsus tamenRem prode totam.Pamph. Scilicet ferri precesMihi admovebunt.Cher. Plectere at numquam licetTestem indicantem iudici alterius scelus.Pamph. Volent probari singula.Cher. At factum patet.Reus ipse non negabit. Inclinans monetProperare Phoebus. Pamphage, ut iussi, expedi.
SCAENA IV.
Angitur ex occulto auditis Casimirus. Satuit paratas fraudes sub obscure
Hermenegildo insinuare.
Casimirus.
APerta fraudis machina est, nullus locus.Dubio est relictus. Fraudis hoc pondus graveHermenegildum poscit. O fortis iocus,Miserande Princeps! Consili experti mihiQuid super agendum est? Pandere arcanum, fidesiurata prohibet. Quod tamen crimen foret,Periclitantis Principis vitam fideServare fracta? Nimius est legis rigorQui cogit esse Principi infidum suo.At si revelem, vita Recaredi quoquePericlitatur. Adde: sum solus, doliAd quem Cherinti et Pamphagi veniunt. NegentFabricasse technas, arguar fraudis faber,Et ipse ficti criminis poenas luam.Medium tenebo Sic loquar possint doliUt anteverti; nec datam infringam fidem.Celabo fabrum sceleris, et prodam scelus.
SCAENA V.
Orator Regis Longobardiae gratulatur Hermenegildo coronam: petitque sui Regis
nomine subsidiarias copias ad Romam subigendam.
Hermenegildus. Orator. Filius Hermenegildi.
Herm. ORator adsit.Or. Sidus Hesperii soli,Heroe Princeps: quando tam brevibus nequitSuccincta pennis Fama de Boeti ad PadumTuos honores ferre momento, decetMe praevenire Regis affectum mei.Hinc tibi coronam (Flavii affectu loquor)Primam secundae pronubam, et semper novaeMeritum coronae praemio semper pariPendi vovemus.Herm. Sive maiestas metum,Sive mereatur vota; me solio DeusLocat ille, cuius nutibus mundi arbitriSurgunt, caduntque; cuius imperio occupantExcelsa Reges solia, et eversis ruuntIn ima soliis. Arte mortali licetRegnum tenerem, prima curatum mihiHaec esset una, patriae, regni, patris,Et exterorum Principum voto obsequiSed quid parentem Flavius poscit meum?Praet. Quantum quietis oderint turpe otiumRes universi, singula loquuntur satis.In gremia fontes fluminum currunt; mareFlumina requirunt; surgit ex ponto vapor,Et vapor in auras solvitur: semper volatAura inquieta, montium affligit iuga,Mare in procellas excitat, silvas quatit,Omnemque mundum sedibus ab imis movet.Haec imperantium indoles animos tenet:Nullis quieti finibus fines suosProtrahere gaudent: donec amplexu ambitumMundi coronent. Nobili hoc vitio DucumMentes laborant, semper ut tendant novaIn regna votum, dumque quod deest vident,Deesse credunt omnia, ut desit nihil.Haec quoque medullas Flavii incendir siris.Ad sceptra natus, sceptra, quae quondam Patres.Tenuere, poscit. Spiritu tanto minorItalia numquam poterit augustam sitimExplere, donec Imperi summum decusRoma superaddat. Saepe Maiorum inclitoTentata. Marte steterit audaci licetInvicta fastu, posse se vinci tamenSuperba docuit. Quando iam pacis sinumRex occupasti, et otio miles perit,Aut est quieti civium. et regno gravis,Illud precatur Flavius; vires tuasAccedere suis. Praeda quae veniet, tibiA Tibri ad Aetnam cedet.Herm. Hoc leges iubent,Natura mandat. Flavium si quod premitPericulum, Periculo ut sistam meo,Si fas piumque non vetent. Ambo satiProdiimus una stirpe. Maiores suiTenuere Italiam; regna Maiores meiHispana. Quisque sorte contentus suaVivat quieti. Namque quid Boetin PadoMiscere, Tybrin iungere Charybdi iuvet?Ut certa fluviis litora, ita certam DeusMetam imperanti posuit. Exundans calorVirtus videtur, gloria verae caretVirtutis, Illa est vera, quae invigilat suis,Parcit alienis. Ipsa si quando suasElementa sphaeras transeunt, sese atterunt.Limite suam potentiam hic honesto tenet.Qui posse non vult plura, quam posse addecet.Orat. Quid? An Quirini nominis famam times?Periere Fabii, Caesares magni iacent,iacent Catones. Quidquid aut bello fuit,Aut pace magnum, terra tumulatum occulit:Vides Sacrorum Principem in pacis sinu,Totamque Romam in otio? et lentus potesAudire quondam Romuli fastus iugumSubiisse nostri generis augustos patres?Decet hunc iugum subire, qui imposuit iugum.Saeva dominatur Roma; dominatum ferat.Herm. Amat quietem Roma, quam pietas amat.Invicta Romae purpura insultat sago,Et mithra galeis; ossa sanctorum suisSepulta tumulis Martis illudunt minis.Sedendo Roma vincit, et geminum rotansGladium, severo corpora imperio ligat,Animasque stringit. Vetera si expendas, iacetSpoliatus ille, Numini quisquis sacrasSpoliavit aras.Orat. Laudo pietatem tuam:Tamen id potente militis flamma potes,Augusta Roma Regium ut toleret caput,Patruoque regni sceptra Pelagius tuoCedat Leandro.Herm. Crimen hoc superi vetent.Ego providentis fata perturbem Dei?Ego sacrato vertici imponam pedem?Terramque mithram, cuius in medio sedetcaeleste quoddam, et maius humano decus?
SCAENA VI.
Casimirus interrupto Oratoris sermone ad aurem Regis admittitur.
Casimirus, et iidem qui supra.
Cas. O Sancta pietas caelitum!Praet. Quo te gradus?Cas. Admitte Princeps verbulum.Praet. Iam non vacat.Loco recede.Casim. Verbulum Regi unicumHaec urget hora.Praet. Cede, vel poenas feres.Orat. Quis insolente turbat hanc aulam sono?Casim. Hermenegilde!Her. Quid petis.Casim. Ad aures tuas.Arcana verba. Casus, et tempus moramNon patitur ullam.Her. Regium hoc credo decusAurem negare nemini. Huc proprior adesCasimire; quis te casus audacem facem facit?Orat. Quid insusurrat auribus? lacrimis magis;Quam verba fundit. Militem in campo premitCasus sinister? Oris ac frontis colorRegi recedit, maeror in vultum subit.Oculo paterno filium adspectat. Tacet:Attonitus haeret.Her. Parce: rumpendus tuiSermonis ordo est. Reliqua meliori velimHorae reserves.
SCAENA VII.
Hermenegildus tentat eruere ex Casimiro
clarius, quae et unde in se struantur fraudes, sed frustra. Haeret an credat:
securitatis tamen causa filiolum alio transmittit.
Hermenegildus. Filius. Casimirus. Praetor.
Herm. Dulce solamen Patris!Amor meus, dolor meus, quo me rapis?Fil. Quis nos sinistrae sortis infestat furor?Iterumque! patrem torquet, et natum premit?Herm. Casimire, deme nubilum verbis: reiQuid subsit ede.Cas. Plura ne Princeps iube.Herm. Aliquis meorum sceleris in partem venit?Cas. Per Numen oro, ne iube, quod non licet.Praet. Coge in catenas; verba per ferrum exprimes.Cas. Extrudere animam corpore ex isto potes,Ex ore numquam plura Casimiri exprimes.Praet. Si fraudis est periculum, grande est nefasCaelare Regem Criminis paris est reus,Qui texit astus, quique contextos tegit.Cas. Pietate Princeps stringor, ut moneam; pariPietate stringor, ut datam servem fidem.Neque tecta quidquam proderit palam eloqui,Nisi prius ille vinculum linguae crimat,Qui posuit.Her. Ergo vade; quod latet, erue.Fidelitati plurimum credo tuae.Praet. Pericla Regum non ferunt longas moras.Praeoccupentur, antequam incautum occupent.Herm. Dum veritatis clarus albescat dies.Nihil est movendum. Saepe dum incerto obviasPericulo, periculum adsciscis novum.Praet. Nisi mera fingat somnia, est certus dolus.Her. Credam referre somnia. Hoc hominum genusRude est, et aeque ficta pro veris canit.E quidem parenti semper est constans fides;Nec. quid timendum, video; si genitor favet.Praet. Fratri timendus frater est.Herm. Si quod vovet,Non obtulissem sponte.Praet. Nec mentem subitVerus Novercae genius?Her. At pacta est fidem.Praet. Fuit inimica.Her. Pulsa sed pietas redit.Praet. Sincera pietas pectore aut numquam exulat.Vel, si exularit, integre numquam redit.Her. Aspice coronam.Praet. Video simulacrum rotae.Herm. Sed quid timendum iudicas?Praet. Quod non times.Herm. Vivit quietus, qui nihil metuit mori.Praet. Debet suis timere, qui sibi non timet.Herm. Illum meum censebo, qui exemplum meumSequetur.Praet. Uxor est super.Her. Tuto loco.Praet. Neque te tennellus filius movet?Fil. Pater.Mori statutum est? Quis mei curam geret?Her. O astra! quantus ossa mihi stringit rigor?O nate! cursum patris, imbelli licet,Manu coerces.Fil. Excidi genitor tuiSinu favoris?Her. Nate mi! utinam magisVel faustus esses, vel mihi carus minus!Hermenegilde, vela quo vertes? PatremNatura fecit: cura te nati ligat.Tecum reserves? sanguinis flos hic tuiTecum peribit; quodq, metuendum magis,Fidei Quirinae nomen extinctum putrisiacebit umbra. Praetor, hoc fidei tuaeCommitto pignus: defer ad matrem ociusCommune amoris vinculum: secum iubeServet quieto tempori. Seu me DeusVitae reservet, seu mori iubeat, suusEro semper. Illa fervida caelum preceMihi favere iubeat, et quidquid feretTurbata rerum scaena, qua semper soletConstante mente, et pectore infracto ferat.Praet. O dura Sortis fata, quae tali imperantA Rege servum dividi, et natum a patre!O gemma magnae stirpis, ad matrem est iter.Fil. Hodie paterno redditus primum solo,Hodie exulare cogor?Her. Exilium omnibusCommunis est sors, donec in caelo reduxAnimus quiescat.Fil. Impio innocuas manusSi polluissem scelere, num gravior mihiPoena adderetur?Her. Poena tunc esset tibiPatria exulare nate, nunc tua est salus.Fil. Patri iubenti pareo: exilium meumHoc nemore peragam.Her. Tigrides, pardi, lupiUrsi, et Leones occupant, nate, hoc nemus.Fil. O barbara nimis silva! funestum nemus!Avibus quietem tribuis, et domino negas.Her. Fuge, fuge mea dulcedo, tormentum meum!Filius. Ah! fugio genitor, fugio in amplexus tuos.Her. Nusquam minus securus es.Filius. Nusquam magis.Her. In me volabunt arma.Fil. Ero clipeus tibi.Herm. Te nate ferri vulnere et letho exime,Ac me dolore.Fil. Miles, ut fugiam doces?Herm. Constantis animi, nate, me robur doces.Una cademus ergo.Fil. Tu vive o pater!Si vita patris filii constat fuga,Fugiamus anime patriam. Hoc non est novum.Novum est amato a patre compelli ad fugam.Novum est amante a patre.Her. Mi fili, vale.Filius. Pater! revertit animus, et retro pedemViolentus urget. Genitor, aspectu tuiNon satior umquam. Respice, o dulcis pater!Adhuc semel da ruere in amplexus tuosHerm. O vulnus acre amoris! o dulcis dolor!Iam perge maesti patris extremus dolor.Filius. Parere patris iussibus nitor, pedesSemper recurrunt. Ire non possum.Herm. MeosRape hinc dolores Praetor.Fil. O pater! pater!Her. Iam solus omnem sortis exspecto aleam.Quamcumque sese vertat in partem, meusMihi candor est solacio, et purus colorAnimi innocentis. Si parens hostis mihi est,Feram parentem, fronte qua natum decet.Servile se si rexat ingenium dolos,Manu hac refringam; et grande documentum dabo.Quid laesa pietas possit, ubi ferrum rapit.
SCAENA VIII.
Consul refert se acceptum a Piscatore amuletum Reginae consignasse; cuius nomine
Cherintum rogat veniam immature decreti exilii, et ut in Senatu contra
Hermenegildum agat.
Consul. Cherintus.
PIscator ille fune constrictus manusTeneatur alto carceris clausi specu.Miserande Consul! Patria infelix! MiserRex, et Senatus, plebs et Arii fides!In quod recidimus saeculum ferro grave!Has tibi Cherinte gratias reddit tuusHermenegildus, Regiae invito poloPer te repositus; credulo hos tandem refereFructus amori.Cher. Fata sic caeli volunt.At nonne ad illud addidi: Irato Deo.Tamen volente, solia pressurum, graviUt inde lapsu turpius demum cadat?Cons. Dixisse memini: dicta et eventus probat.Crucis illa imago Regis ac regni est salus.Cher. Sed quod Lucrini crimen est?Cons. Nullum, tamenUt veritati serviat, tuto locoEst continendus. Dira, funesta, horridaEdixit, et quae pectus attonitum stupet.Ratus ego tanta scelera reticeri nefas,Reginae aperui. Stupuit, et flammas vomensOmnem Senatum accendit in flammas paresVindicta nunc, et legis urgetur rigor.Haec causa mixta est; tangit et cultum DeiEt laesa iura Regis. Hic geminum forumCoire in unum debet, ut tantum scelusRite exigatur. Causa qua ritus sacrosTangit, Sacerdos iudicat: sed qua petitRebellione Regis augustum caput,Statuit Senatus Inde, ne cedas locoRegina te, Cherinte, iam supplex rogat.Adverte: supplex orat. Hoc enim tibiReferre iussit. Parce fervori incito,Primoque Zelo. Sis licet laesus, tamenRegni, Deique cogita causas agi.Si pro virili dirigis causam, tuumInfula sacrorum prima praecinget caput.Age hoc Cherinte, Numen exspectat, iubetRatio aequitatis, postulat regnum, rogatRegina, cuius pectore augusto fidesNostra habet asylum.Cher. Praemio nullo fidemVendo, nec ullis terreor lethi minis.Constans utrinque, immobilis stabit, tenaxMens aequitatis. Recta quod ratio exigit.Aget Cherintus: recta quod ratio vetat,Vitabit. Esse nolo suspectus. FidemQui Vaticanam sequitur, Arii timetConsilia Mystae: vota consilii audiam,Vestrisque pronus sensa submittam mea.Inde hinc Athenas vertat, et sacras domosIterum verebor Palladis, sancta caputRedimitus olea.Cons. Caelites aliud dabunt,Constantiore ut pace nobiscum diesAgas serenos.
SCAENA IX.
Levigildus habita contra Hermenegildum signa conficta suspicatur.
Levigildus. Consul. Cherintus. Praetor.
--- Consul, aut error mihiOffundit umbras, aut dolus texit dolumHermenegildo. Facilis in pacem mihiDatus a Senatu nutus, et nato meoDecreti honores Regii, non sunt piiDocumenta amoris, sed pio infandi doliColore tecti. Nempe sic aulae solentFelicitatis semita ad tristem exitumParare scaenam. Vereor, ut simus malaeMateria fraudis, quique constrictus iacetPiscator antro, filium in praedam trahat.Cons. Credis tribunal integrum iniustis agiSententiarum calculis?Lev. Credis piumHermenegildi pectus affectum impiumRepente trahere? quique maiorem suisVotis honorem tenuit, in praeceps dareTam subito velle gloriam, et sese, et suos?Cons. Quid his reponam? facinus est clarum. AudiitPiscator omnem sceleris intenti ordinem.Lev. Quid ad haec Cherinthe?Cher. Si iubes Princeps, loquar.Age aequitatis legibus: factum exigeAd iura regni. Post, ubi partes suasiustitia rigide exegerit, clementiaeTuae licebit, Regibus quidquid licet.Lev. Ut aequitati causae, et innocentiaeHermenegildi a patre permultum dariIntelligatis, primus excedam foro.Iudicia vos transigite; nec quidquam metuDecernite, aut amore. Privatum reumCredite, et in omnes iuris aequati viamServate. Lex haec iudicem iustum decet,Timore nil statuere, et affectu nihil.Maius est minister iuris, et timor, et amor.Quo se recepit natus?Praet. Affusum DeiVidere ad aras.Lev. Ocius nostros iubeSubire vultus Sensuum nempe hunc habetNidum suorum, Numinis templa et tholos,Arasque Divum. iuro dominantem mihi,Regesque iusto Numine prementem Deum,Si quis (quod equidem credo) fabricatur dolus,Impete retrogrado poena in auctorem cadet,At ecce prodit, nudus, et inermis, suiSecurus. Istud frontis extersae iubar,Haec promptitudo facilis ad iussum patrisOpinionem sceleris ex animo fugat,Et innocentis filii speciem ingerit.
SCAENA X.
Levigildus confisus innocentiae filii causae cognitionem Senatui demandat.
Levigildus. Hermenegildus. Cherintus. Consul.
Numquamne per te pace tranquilla mihiFrui licebit? Semper elisa marisUna procella in alteram infaustum patremCoges procellam?Her. Absconditum exhalat malum.Domine: Parentis nomine abstineo: scelusSi quod patravi, nolo me nomen patrisDefendat. Animus innocens sibi sufficit.Scio mihi fraudes instrui, ignoro modum.Cognosce crimen, criminis poenam exige.Peccasse si convincar, expendam scelus.Levig. Quod impetrasse maereas, audax petis.Sed iam statutum est. Publicum causam tuamDic ad tribunal.Her. Publicum causam iubesDici ad tribunal? vile sum e vulgo caput?An de potentum sanguine Heroum satus?Levig. Haec forma iuris.Herm. Domine!Levig. Quid frustra es? tace;Iam constitutum est.Herm. Iudicem iustum mihiTe posco solum.Lev. Lege rationis vetor,Usuque regni. Iudicem iungi patriLex nulla patitur.Herm. Iura non stringunt patrem,Simulque Regem.Lev. Iura non ullum eximunt:Amore Reges, vique privatos ligant.Herm. Suspectus est Cherintus.Lev. Affectum tibiHic pendit omnem.Cher. Muneris quando meiSic ratio poscit, adero iudicio, tamenSubiicio sponte patribus sensum meum.Herm. Da dignitati iudicem aequalem meae.Lev. Quicumque iudex maior est grandi reo.Herm. Ego me patrati sceleris immunem scio.Lev. Et innocentem credo.Her. Non fugio tamenUllum tribunal. Nullius culpae reusNil metuit animus. Iudicet, quem tu voles,Qui mente constat, iudicem nullum timet.Hic dignitati cedo, regalis notamHic pono frontis: Regia sceptrum manu,Humerisque purpuram, et latere ferrum exuo.Praet. Adsunt parati iudices.Lev. Vobis Patres,Hermenegildi trado librandum scelus.Si quis beatas credidit Regum vices,Captusque inani luce radiantis larisVilem exsecratur rusticae sortis casam,Me videas, et te nate. Documento sumus,Quod sit levamen Principum, quando suamFortuna scaenam mutat, et miscet iocos.
SCAENA XI.
Hermenegildus coram Senatu causam dicit.
Consul. Hermenegildus. Senatores. Cherintus. Notarius.
Cons. MEliore Princeps digne fortuna; id rogoPrimum, prementem sortis urgentis vicemConstante tolera mente, qua Regem decet.Erroris haec est indoles, semper foriHorrere iura. At ille, qui caelos regitNumine perenni, sensa qui abstrusa inspicitAnimi latentis; ille sincerum meiPectoris amorem cernit, et castam fidem.Qua te, tuumque sanguinem, et honorem colo.Hunc testor, inter iudicis sortem, ac rei,Si deligendi genitor arbitrium daret,Te iudicare, et esse ego mallem reus.Herm. Te semper aequum censui. Hinc maior mihiSpes firmat animum. iustus, et recti tenaxSenatus, innocentis oppressi est salus.Cons. Hermenegilde, sacra Romulei Patris,Ritusque, leges, iura, et imperia probas?Her. Hoc grande crimen illud est, quod me trahitHoc ad tribunal? Inita consensu tuoPariterque Patrum foedera loquuntur palam.Vos approbastis.Cons. Nodus hic nondum rei est.Sed scitor istud.Her. Sacra Romulei Patris,Ritusque, leges, iura, et imperia probo.Cons. Si iura fidei Romulae in metas brevesConstricta, posses limite effracto, plagisInferre mundi pluribus, non id tuusSuaderet ardor?Herm. Ista quid quaeris? scelusOpere patratum, iudicis tractet forum,Non sensa mentis. Corda rimatur Deus.Cons. Etiam tribunal corde rimatur, reusCum fraudis ageris.Herm. Fraudis? et cuius?Cons. Sciam,Cum, quid reponas, audiam.Her. Nec me pudetVerum fateri. Vota si mentis rogas,Te quoque Senatum, Regiam, Regnum, et PatremOmnesque late limites mundi, suaAperire vellem lumina ad fidei iubar.Cons. Magnum patrati sceleris indicium facis.Herm. Sed perpetrasse me hactenus nondum probas.Cons. Auctor negandi patriam Arii fidemNulli fuisti?Herm. Patriam Arii fidemPer me negarit quispiam? Quando?Cons. Hoc die.Herm. Per me negasse neminem hic vidit dies.Cons. Quid si probetur?Herm. Neminem hic vidit dies.Cons. Constanter istud asseris?Herm. Constans DeumAppello testem.Cons. Voce periura abstine.Quid collocutus fratri es? Arii ut sacrumPascha exsecretur.Her. Fratri ego? (o Superi boni!Quam nulla amici pectoris tuta est fides!)Cons. Et verba rupes audit, et loquitur nemus.Solus locutus fratri es: haud solus tamenVerba Recaredus audiit.Herm. Nemo meaAut arte fratrem, aut fraude seductum arguet.Cons. Piscator adsit.Herm. Filium Regis, caputTam vile tantae noxium culpae facit?Cons. Unde unde pateat veritas, semper sacra est.
SCAENA XII.
Pamphagus (sub nomine Lucrini Piscatoris) contra Hermenegildum ad tribunal
deponit.
Pamphagus sub nomine Lucrini, et iidem, qui supra.
Cons. ADest Lucrinus. Stringite catenis manusPedesque: lingua vinculis solum vacet.Pam. Hoc ergo merui?Cons. Perfidum atque audax caput!Prode ad Senatum scelera, quae soli mihiDedisti in aurem.Pam. Praemium hoc ergo meaPietas meretur? Crimen alienum tuasPietatis actus ignibus ad aures tuli:Tu me architectum sceleris alieni facis.Cons. Cur prodidisti?Pam. Credidi Regis caputImmune poena. Prodidi, ut ferres modum,Non ut necares. Vita si Regis scelusHoc expiabit, foedius mentem mihiScelus impiabit. Dicar insontem neciDedisse Regem. dumque correctum minusExopto, maius ipse committo scelus.Quaecumque dixi, dicta nisi probes, nego.Cons. Laniate membra: caedite infandum caput:Divellite artus artubus, donec sinuAut veritatem promat, aut animam vomat.Pamph. Pereat Lucrinus; dummodo Regis meaStet morte vita.Her. Iuvenis infelix! times?Nihil verendum est, vera si dicas.Pam. Iubes?Her. Nec vita Regis scelere servanda est levi.Pam. Parebo.Cons. Tandem navis in cursum venit.Lucrine, quae nam manibus hoc signum tuisFortuna fidit?Pam. Parte, qua Boetis natatPropinquus aulae, forte Recaredi e sinuCecidisse vidi: sustuli: mox ut notasNostro exsecratas dogmati aspexi, timorHorrorque mentem subiit. Hinc culpam reusNe traheret animus, manibus incautus tuis,Casus futuri nescius, Consul, dedi.Cons. Recaredus unde Colchicum hoc signum tulit?Pam. Pietate fratris.Cons. Fine quo?Pam. Ut constans PatrisTolleraret iram.Cons. Quando?Pam. Cum sacra impioViolasset ausu crastina.Cons. Haec dicta ex fide?Her. Nihil negabo. Vera Lucrinus refert.Cons. Qua se recepit sede Recaredus?Pam. FugaDensas propinqui nemoris intravit domos.Cons. Quonam monente?Pam. Fratre.Cons. Qua causa!Pam. Ut sacraVitet diei crastinae.Cons. Hoc verum quoque estHermenegilde?Her. Vera Lucrinus refert.Cons. Lucrine, fraudis ede constructae modum.Pam. Cum iam virili luce trabeatus diesRadiaret axe pendulus, qua se TagusAffundit aulae, vidi, et obstupui duosFratres amico vocis affatu gravemVersore causam: propior accessi, sitiVerba audiendi, postque carrectum latensEt aure verba, et gesta luminibus bibi.Cons. Peracta causa est: Signa confirmant: reusFatetur ipsa gesta, quae testis refert.Abi satelles, filium Regis reiHuc siste.Her. Frustra quaeris: est tuto loco.Cons. Illum imperasti Regia tolli?Her. PatrisCura hoc poposcit.Cons. Qua latet sede abditus.Her. Qua sit parente tutior; quam nec meaFortuna adire possit, aut vester furor.Cons. Hoc ergo causae deerat. Iam ultra nihilExaminandum restat; allatum est satis,Audi tenorem patriae legis. Lege.Notar. Quicumque Arii Sacra contemptu impioInhonestat, et se Romulo ritu inquinat,Regno rebellis, contumax Regi suo,Gravisque regno: sceleris in poenam caputSubdat securi.Her. Lege non stringor: patris.Tuo, Senatus publici indulto eximor.Sancita testor pacta.Cons. Quae primus reoInfringis ausu. Foedus effractum lege.Notar. Quando paterni pronus affectus amorFidem Quirinam indulget et mihi, et meis,Ad fulmen ensis Regii, ad fulmen Dei,Hermenegildus iuro, servabo fidem,Quam debeo patri filius, et homo Deo,Cliens patrono, Principi civis suo.Si faxo contra...Her. Consul, attentus cape.Not. Si faxo contra, fraude si quisquam meaDeserat Arium, vindice et ferro, et faceRex ultionem capite de nostro cape.Cons. Hermenegilde, causa confecta est; patetPeriura fraus, et laesa maiestas Patris.Herm. Tenore pacti causa si exigitur, nihilMihi est timendum. Repete, quae dixit ultimo!Notar. Si faxo contra, fraude si quisquam meaDeserat Arium, vindice et ferro, et faceRex ultionem capite de nostro cape.Herm. Expende verba: cuius hic fraudis reumHermenegildum iudicas? Nec me pudetIurare rursus: Arte si frater mea,Meoque suasu Romulae gentis fidemSuscepit, ensi pronus obiiciam caput.
SCAENA XIII.
Intervenit Levigildus. Sententiam Senatus mitigare conatur. Obsistit Consul, non
sine Regis offensa.
Levigildus, et iidem qui supra, absente Hermenegildo.
Lev. CRedamne tenuem corde pietatis tibiArdere flammam, quando nec Numen times,Nec amas parentem? Debita haec merces meoErat favori? Filium admisi in sinum;Mox in chelydrum versus, in mortem patrisAcuis furoris toxicum. Ingratum caput!Infame monstrum! patris exitium tui!Sic ludis aulam, fronte mentitus piiCalorem amoris, corde succensos vomisIgnes Averni? Rapite sceleratum procul,Et aere vinctum mergite umbroso specu.Dum paria tanto crimini offensus paterSupplicia dicto. Iam, Patres, vestram fidemImmunem amoris postulo, immunem metus.Aperire mentis sensa: quod crimen rei est?Qua vi probatum? iura quam poenam imperant?Cons. Quo scelere Regis laesa maiestas iacet,Quo iura legum eversa, quo pacti vigorPessum datus periurio, et nostrae sacraViolata fidei, et patriae oppressus status,Sol ipse testis loquitur, et puro diesTrabeatus auro. Testis auditus; reusConfessus ipse; tot indices sceleris notae,Magno Senatus vulnere, extorquent fidem.Et quod pudendae pondus adiungit rei.Cur patris aula filium ablegat? TimorId nempe suasit. Timuit? Hoc signum doli est.Semper latenti crimini it socius timor.Et quid corona Nobili cinctum putasEgisse ad aras? Nempe meditatus viamDolum exsequendi est. Hora pietati est sua,Suspecta pietas esse tibi debet, statamCum mutat horam. Fraudis hoc proprium est,Pietate tegere. Censeo mortis reum dolumHermenegildum.Sen. 1. Sponte confessus scelusSe damnat ipsum.Sen. 2. Iura non parcunt reo,Qui iura violat.Sen. 3. Perdere meretur diem,Quicumque veram Numinis perdit fidem.Sen. 4. Terra hauriatur, bella qui caelo movet.Sen. 5. Regale probrum Regius sanguis lavet.Sen. 6. Caput rebelle capite minuatur suo.Lev. Consilia iustae mentis, et rigidae proboZelum aequitatis Regna sed gemina basiFundantur, aequitatis, et clementiae.Vestrum est rigorem persequi; leni meum estAttemperare gratia iusto modusSuus rigori est. Aequitas constat bene,Si lenitate misceas. Nimius rigorCrudelitatem barbaram aliquando sapit.Sic rigida sit iustitia, clementem tamenUt sapiat animum. Poena sic truncet scelus,Ut servet hominem. Nos iubet Reges DeusPopulis mederi. Vulnera et morbos sat estFugasse; at aegri vita servanda est. FluensSemper cruore mucro, carnificem sapit.Sic ergo poenae statuo decretae modum,Maneat scelesto vita, tollatur scelus.Cons. Vigore legis morte plectendum est scelus.Lev. Rigore legis plectitur letho scelus.Stat sine rigore iurium constans vigor.Moriatur ergo, legis ut constet rigor,maerore cordis tabeat, et antri situNam quid profundi est carceris squalens domus,Nisi mortis umbra, tumba viventis, brevisInfernus? Imo vivat, ut semper moriDesideranti desit ad mortem via.Minus ille moritur, cui mori, ad votum datur.Magis ille moritur, saepe qui poscit mori,Votique numquam redditur compos sui.Cons. Suppliciae Leges ordinant.Lev. Reges modumStatuunt rigori.Cons. Quando non certa patetStatuta lege poena: cum certus tenorDubitare prohibet, nulla statuendi modumEst causa Regi.Lev. Legibus regni eminetRegia potestas.Cons. Et potestate eminetCultus Tonantis.Lev. Me esse clementem vetas?Cons. Clementia haec crudelitas regno foret.Lev. Hoc me tenebit dedecus.Cons. Deum magis.Lev. Damnare scelera qui potest, idem potestDonare veniam.Cons. Scelera cum tangunt Deum,Donare veniam, nisi Deus, nemo potest.Lev. Punire scelera nemo, nisi Deus potest.Cons. Pietatis haec lex impium vulgus facit.Non sumus ad altis Arcaden nivibus gravem,Nec ad Bootae frigora: Hispani sumus,Hispana iura colimus, et veteri patrumTenore regimur. Consuli fasces sui,Sua sunt Tribuno iura quae pridem ligantPopulos Iberos, antequam extremo anguloSeptem Trionum Vandali et Gothi ad TagumViolenta ferrent sceptra.Lev. Quis rerum modus?Quae consulendi ratio? Qua mundi plagaRegi Senatus imperat? Consul moriHermenegildum mandet? Ego mori veto.Abi hinc superbe. Quod libet, Regi licet.O nos futuri nescios! uni ut maloStatuamus obicem, saepe non cauti alteriIter aperimus. Urbe dimisi viros.Quos nunc voverem. Perge; part ventis vola,Revoca Gradivum Martis Augusti: measTu Praetor acies ordina, et portas tene.Sed fluctus alius pulsat infaustam impetuPeiore navim.
SCAENA XIV.
Gosvvinta impotenter urget mortem Hermenegildi.
Gosvvinta. Levigildus, Cherintus ad partem.
Gosvv. ----- Credule o nimium tuoLevigilde amori! Cerne, quis sponte in sinumAllectus anguis? Esse crudelis minusTibi potuisses, esse voluisses magisSi rigidus illi. Peius an poteras tibi,Mihi, tuisque accersere, et regno malum?Cui credidisti publicae clavum rei,Tuam salutem, stirpis augustae decus?Cui adhuc recenti sanguine madebat chalybs,Qui Marte Graeco fultus, et Graeca fideTibi sacrilega fata portabat manu.Sed astra tantum placida vetuerunt scelus.Quid iam moraris? tigridem clandes specu,Ut lactet iras, seque collectus furorGravior profundat Regiae stirpi ultimamStragem daturus. Semitam quisquis sibiAd regna pandit pandet ex antro viam.Lev. Crambem recantas. Marte si bellum tulitHermenegildus, posuit, et ferrum tacet.Brevi furori aeterna penduntur maleOdia Remittunt ista, cum pietas redit.Gosvv. O cusa ab auto saecula! beati quibusSunt parricidae, seque redimitum scelusGaudet locari Regio excelsum toro.Levig. Quod ergo caede barbara, et cruda neceScelus piandum est? Romulam fratri fidemPersuasit: at nec fata violenta intulit,Nec membra membris vulsit, aut animum expulit.Amoris hoc periculum est. Credit suamFidem salutis ancoram: hanc fratri exhibet:Amore peccat. Ergo quod crimen vocas,Dedecore culpae et criminis probro vacat.Quidcumque patret, semper est insons amor.Nec vindicantis provocat fulmen manus,Sed blandientem corde pietatem excitat.Gos. Generis Iberi dedecus! caeli probrum!Impune tantum lentus excusas nefas?Nec terra mugit, nec barathrates sinusNobis vorandis oscitans pandit solum?Lev. Quam promeretur error, hanc poenam ferat:Nec ira Regem lenta, nec praeceps decet.Nec multa decet scelera populorum pati,Ne lege cruda mortis ulcisci omnia,Generis habenda est ratio, meritorum, indolis,Aetatis: et dum plaga sanari potestLeni medela, non decet ferro et face.Hermenegildum non feret quis vis dies.Gosvv. Hermenegildum si unicus ferat dies,Vindicta caelo deplua evertet domum.Non est Deus laedendus, ut prolem iuves,Silenta Reges fulmina in scelera vibrent,Violenta caelum fulmina in Reges iacit.Lev. Loqueris, quod ira suadet, et praeceps furor.Quod agere ratio suadet, hoc Regem decet.Meliorne quisquam regna post funus senisFlectet parentis? Regna Recaredo tuoNoverca velles? Regna Recaredo paterNon destinabo: mente stat sitma sacrum,Non destinabo.Gos. Pectus o crudum piis,Piumque crudis! Ille quo vivat, iubesFidam perire coniugem? Nihil abnuo,In ista telum viscera, in collum, in caputConverte ferrum: vima occumbam tuoConiux furori. Hoc coniugem solum potesFacere beatam; regna ne videat graviPolluta scelere.Lev. Vive; sed qualem decet,Coniux marito obtemperans.Gosvv. Ferox Scytha,Cui patrius animum Caucasus, caput nives,Gelu cruorem, pectus insedit rigor.Si vilis adeo serva sum, aut plebis gregeExtracta mulier, ista quid radiat meo.Corona capite? longa quid retro fluitToenia? Valete Regiae post hac notae,Notae exsecrandae! Regia et vita simulExpulsa mecum patrios ritus feram.Sed astra iuro, iuro Diis sacram stygem!Mundi emovebo cardinem, ac unam simulMecum in ruinam Vandalum nomen traham.
SCAENA XV.
Dum Rex a Chetinto solacium postulat, auditur feralis sonus campanae populum
convocantis.
Levigildus. Cherintus.
Lev. MIseranda Regis larva, Levigilde! UndiqueTurbo fatigat turbem, et fluctus cadensLevat iacentem. Natus hinc animum premit,Hinc maesta coniux. Desine aut dici pater,Aut esse viduus incipe. Haud constant simulConiux, paterque. Dulce si nomen patrisDelectat animum, dulce ponendum tibi estNomen mariti, Coniugis nomen magisSi recreat animum, dulce ponendum tibi estNomen parentis. Illud ac istud seniGrande est levamen: ponere alterutrum graveEst vulnus animi. Si tamen nequeat duoConstave secum nomina, excedat minus.Facile est carere filio quando patriSuperest secundus. Filium tollis? graviCarebis hoste et liber insidiis ages.Hermenegildus pereat. Ah demens! tibifrena rationis femina eripiat? Cave!Cum morte nati fama clemens petitQuae sola Reges ornat, aut Reges facit.Moriatur illa, filius vivat meus.Iactura tumidae coniugis grande est lucrum.Cher. Quis te repente vulneris tangit dolor,Magnanime Princeps?Lev. Nulla quem sanet dies.Hic obsequentis Coniugis constans amor?Haec est Senatus lenitas?Cher. Testor Deum!Irata mulier plura quam dicat, facit.Perspectus animi Zelus in patriam fidemSpem mitigandae feminae nullam mihiSuperesse patitur. Non feret mentis calorIacere leges patriae, et iura opprimi.Lev. Ut ergo placeam feminae, aspergam domumProprii cruore filii? partam hactenusMaculabo famam? Saevus ut dicar, pii,Delebo nomen? Sensa quae mundus dabit;Quae Sigebertus? perfidus dicar meoStruxisse nato pace mentita dolum.Suspicio libitu fingit, et credit mala.Cher. Tui dolores cordis arrodunt meum.Lev. Sed quae medela vulneri est? Quonam potestModo pruentis feminae extingui calor?Aut ut Senatus mitior crudam piaSententiam sententia immutet? NihilCherinte menti subvenit?Cher. Magnum decusGeneris Iberi? nescio votum meum,Quod cuncta sperat; an magis nimius amor,Qui cuncta credit, verticis canos meiInvolvit astu. Sero cognosco indolemAnimi innocentis. Sed Sacerdoten haud decetIn facta Regum ferre censurae notam.Laudare Regum facta si nequeas, tace.Lev. Consilia amanti suggerit prudens amor.Amas Cherinte filium infausti patris:Consilia prome, ut iura stent firmo gradu,Hermenegildus vivat, et voto suoAmor patris fruatur: in domum feres,Quemcumque posces gloriae in regno gradum.Cher. Una meditanti semita aperitur.Lev. Refer.Cher. Quando.Lev. Quid aeris iste campani sonus?Cher. Tumultuantis plebis est signum. Deus.Qui fata Regum ponderas, Regem iuva.
SCAENA XVI.
Levigildus intelligit Hermenegildum tumultu populi ad supplicium deposci.
Levigildus. Praetor. Cherintus.
Praet. LEvigilde, civis omnis in ferrum ruit.Quid hos furores excitat?Praet. Consul fremit,Ardet Senatus, aestuat vulgus, facesiactat Tribunus, per vias omnes furorCommunis undat. Parte qua turris caputEffert in auras, ariete admoto foresTunduntur aulae. Mortis ad poenam tuusHermenegildus petitur. Urgentis maliRegina ductrix crine disperso furit,Ferroque et igne saevit, et caedem parat.Lev. Pax ista belli semen, o praetor, fuit.Nunc te per illam candidae mentis fidem,Per Martis illum spiritum, et fortem manum,Quam mihi sacrasti millies, Praetor, rogo.Praet. Sincera rerum in turbine probatur fides.Non ante Regi verticem attinget malum,Quam nostra se per pectora infringat furor.Lev. Portum tenemus. Tu quoque affectum probaCherinte Regis. Classicum cogat measIn arma turmas. Summa constantis viriLaus est ad omnem sortis infestae impetumFrenare sese, et stare rationis iugo.
CHORUS.
Deplorat errores hominum, eosque docet breves esse.
CAecus nimium, sensuque carens,Qui videt aliquid, nec videt unoNumine terras caelumque regi.Mare inexhaustum luminis illudTot se radiis loquitur orbi;ut terra, aer aequor et astraTaciturna licet, tamen auctoremPatremque suum muta loquantur,Quod clima patet, sive extremo.Litore ponti, sive rigentiCardine mundi, cui non suadetRadius mentis pronos animosCurvare Deo? Scytha inhumanusErigit aras, barbarus IndusThura Sabaeis urit acerris.Quam patet orbis, patet et Numen,Quam latet orbis, non latet, omnemQui regit orbem. Cur tamen illeLuminis auctor nocte errorumPatitur mentes hominum involvi?Est, qui truncum, qui rude saxum,Quique metallum pronus adorat.Huic Leo Deus est, huic fera tigris,Alius larvis adolet thura,Alius gnarum de Styge monstrum,Cererem, Bacchum Veneremque colitAlius numen devorat, aliusUrgente siti cyathis haurit.Ast errorum est maximus error,Studio plures solere viasQuaerere, ut erres. Illa QuirinaeScopulus fidei fabula AriiDudum tutas pertaesa viasErrat, ut erret? parque erroresDucta minores abit in summos:numquam vero satianda, diemVeri obscuris quaerit in umbris.O Magne Deus, verique parensQuem nec falli, nec datur hominumFallere sensus! quin semel hominumCorda errorum solvis ab umbris,Purumque diem spectare tuaeFidei donas? Sperate pii,Quibus est cordi toto veraDifferre Dei dogmata mundo;Sperate; brevis vita errori estiam mole sua collapsa gemuntDogmata Arii, iam stygis imamTurba errorum repetit sedemEt licet ira fremat insanaUltimus Acheron, mundumque suaSede emoveat, sincera Dei,Et sola fides, qua vasta patetTerra, canetur.
ACTUS V.
SCAENA I.
Cherintus miti, dolosa tamen legis interpretatione componit ad quietem arma,
quae Regina, Senatus, et Populus ad extorquendum Hermenegildi supplicium
arripuit.
Levigildus. Gosvvinta. Consul. Cherintus. Praetor.
Tribunus. Plebs. Notarius.
Lev. TAntum supinus facinus, et inultus feram?O turba vilis!Gosvv. Arma tingemus tuoCruore.Cher. Sidat mentium praeceps furor,Tumorque ferri, o princeps!Lev. Orci Draco,Furia Acherontis!Gos. Larva sacrilega; DeoRebellis umbra. Huc arietem cohors age.Lev. Huc congere arma miles, hic saevi; hic feri.Cher. Per quidquid astris, quidquid est terris sacrum,Vos ego, potentes Principes, stratus rogo;Dum pauca paci proloquor, vestras manusFerro abstinete.Trib. Magne Rex, pronus tuumAdoro sceptrum: plebis insane furorTrahit abnuentem. Sistere furentem potes,Si quem per arma poscit, impendis reum.Lev. Mali architecte, plebis incentor: reusIlle es sceleste.Cher. Siste furialem impetumTribune; quidquid postulas, Princeps dabit.Lev. Mentiris hirce!Cher. Magne moderator soliLevigilde Iberi: venia sit paucis mihiTurbam alloquendi: quidquid exposcis, feres,Regina, quidquid poscis, est legis vigor.Gos. Ipse est.Cher. Habebis. Magne Rex, poscis tuumHermenegildum vivere.Lev. Hoc ipsum peto.Cher. Habebis. At Senatus, et Consul, foriVult aequitatem?Cons. Hanc postulat.Cher. Habebit. TuaPlebs o Tribune, postulat legem.Trib. Hanc petit.Cher. Superi favetis! Omnibus votum est idem,Omnes tamen rixantur, et sese impetunt.Errore bellum ducitis. Tolle hinc trabem;Hinc arietem amovete, dum Regi loquor.Invicte princeps, pectoris magnos tuiLaudo proboque spiritus: ingens tamenDiscrimen instat. Multiceps populus fera est,Et cum furori frena laxavit semel,Aegre domatur. Adde, quod miles tuusRemotus est ab urbe.Levig. Revocatus manumEt arma Regi sistet.Cher. At sero nimis:Nec ante forte, quam tuum interitum fleat.Redire demus: quale documentum dabisMatri involutus, crastinus quando diesPopulum citabit Pascha sumpturum? Vide,Ne festa lucis gloria in luctus eat,Cena in cruorem, et pascha non nocui gregis,Fiat macellum, teque miserante obviosAgni innocentes militis in enses eant.Fidis Cherinto? amoris exemplum dedi.Fidem experire.Lev. Facta quae voles, iube.Cherinte, habebis.Cher. Pauca, quae loquar, quoqueRegina, pauca Consul et populi accipeTribune. Terror sanguinem in venis gelat,Quando excitandae video bellorum faciFervere cives, nosque vix tersas genisIterum vocari ad lacrimas. Plebis levisRepente in arma surgit insanus furor,Sed et repente languet, haud longa mota.Exercitati militis turbo potestUrbis replere compita, et cives graviStrage sepelire. Vultis hanc rixam pioSedare amore?Cons. Dummodo iuris vigor:Legisque constet.Cher. Strabit illaesus vigor:Attendite oro. Gemina damnandum facitHermenegildum culpa: qua laedit Deum,Religio vetita: qua partem, et Regem ferit,Perfidia.Cons. Summa haec est rei.Cher. Laesus paterCulpam remittit. Propriam cuivis licetIniuriam remittere.Lev. Hoc lubens probo.Cons. Nec improbamus.Cher. Culpa quae tangit Deum,Examinanda est. Rigidus est equidem Deus,Tamen et benignus: dumque suspensum scelus,Mortale librat, iudici miscet patrem.Veniam Senatum posco: quam rigidam putasLex mitis ista est. Verba libremus. Lege.Notar. Quicumque Arii sacra contemptu impioInhonestat, et se Romulo ritu inquinat,Regno rebellis, contumax Regi suo,Gravisque regno, sceleris in poenam caputSubdat securi.Cher. Legis hic purae est tenor.Libremus ergo singula: officii hoc mei est.Not. Quicumque Arii sacra contemptu impioInhonestat, et se Romulo ritu inquinat.Cher. Subsiste. Verum est: dogma Arianum improbatHermenegildus. Ipse confessus palam est.Sed culpa nondum mortis hinc trahitur. Lege.Notar. Regno rebellis, contumax.Cher. Siste. Hic reiCardo involutae vertitur. Non est satisLegis vigore, asserere Romanam fidem,Nisi contumacis crimini accedat nota.Peccare pronum est, nostra dum semper labatNatura, quisquis contumax constat suoSceleri, meretur Numinis et hominum odia.Cons. Nunc teneo sensum legis.Gosvv. Hoc facile scies,An contumaci mente defendat scelus.Cher. Reum ergo Genitor filium accerse: admone,Sumat Cherinti pascha damnatum manu:Dolum dolore pellat; exemplo suoConsilia damnet. Melius est, curvet caput,Quam perdat. At si contumax rupe impiumInduret animum; legis erumpat rigor,Minus obstinato vertice recisum nocet.Lev. Nisi sit paterno degener genio, nequitEsse obstinatus.Cher. Ore dependent tuoLethum, salusque filii. Eloquio valetAmor paternus. Forte vicinae necisConcussit animum terror, ut mitis specuRevertat agnus, qui specum ingressus Leo est.Quam vita facili constat? admissi dolorSi subeat animum sceleris, erasum est scelus.Lev. Consilia sector sana. Gosvvinta, an placent?Gosvv. O me beatam, si una sit regno fides,Ritus Tonantis unus, atque unus calorRei fovendae publicae!Cons. Stellas merasLocutus es Cherinte.Cher. Sic votis meisSecunda faveant sidera! et linguam patri,Pectus resolvant filio.Lev. Hinc Praetor vola,Qua parte presso ad carcerem tendit soloFundamen arcis; filium suavi traheAd obsequendum vinculo: incensam interimFurore motae plebis extinguam facem.
SCAENA II.
Cherintus et Pamphagus de rei eventu varie divinant.
Pamphagus. Cherintus.
Pam. CHerinte, dignum Delphica lauro caput,Dignumque mitra; vincis, et merito trahisPompam triumpho.Cher. Pompa mihi maior foret.Si iuvenis ille lege decretae necisLiber secundos duceret vitae dies.Pamph. Hermenegildus?Cher. Ipse.Pamph. Num facti subitPudor, dolorve?Cher. Pamphage, arcanos tibiSinus revelo. Triplici nondum mihiObriguit aere pectus humana nihilUt sorte pungat. Illa iam fessi senisPatrisque lucta, spes, metus lacrimae, dolorMihi quoque pectus lancinant. Non est levismaeror parentis, quando, cui vitam dedit,Necessitate legis aut fati ad necemDamnare iudex cogitur. Non est suus,Natura si quem nomine parentis beatAetate fessus vivit in sobole pater,Moriturque morte prolis. An vivet, suamSi perimere ipse cogitur vitam nece?Pamph. Te sors parentis dura, me casus movetNati sinister. Quemque facilius parisFortuna tangit: te senis, iuvenis mihiCruenta fata pectore evellunt fibras.In vere primo gloriae, ac primo dieSolii paterni cadere sub ferrum caputDignum coronis mille, quis rigido GetaNatus parente, aut maris spuma editusVidere poterit Atreus siccis genis?At ille mentis integrae infractus vigor,Affatus ille dulcis, et pulchro fluensAb ore virtus, ille magnanimus necisContemptus, ille frontis et vultus colorNullo dolore varius, aut alius metu,Quanto vel ipsum criminis possunt fabrumMergere dolore? Pectoris iuro fidem,Quando ad Senatus causa versata est forum,Fictam videbat lacrimam ex oculi, dare,Et vera fluxit.Cher. Fata nolentes trahunt.Periculum instans multa persuadet: furensMulier nefanda tentat: in Superos amorIllicita licitis miscet, et legis tenaxAnimus rigores esse virtutum: putat.His cruda miserum fatu in exitium suumRegem trahebam vinculis.Pamph. Sed quis reiHuius futurus exitus? Speras patrisEmolliendum voce? num contra magisAnimum obstinabit?Cher. Mente suspensa haereo,Animumque varia lance libratum levant,Premuntque spes hinc, hinc timor. Semper tenaxMagis est malorum pectus humanum: bonoFacile iuventus cedit, et inhaeret malo.Fors duriorem cautae naturae rigorVotique faciet sanctitas: forsan tamenAmbitio vitae, coniugis constans amor,Amorque prolis mollier, quodque assoletMollire scopulum, lacrimae maesti patrisFrangent vigorem pectoris. At adest senex.
SCAENA III.
Levigildus frustra blanditiis et minis tentat Hermenegildum.
Levigildus. Hermenegildus. Praetor.
Lev. REddatur aulae filius, veteri latusMurice, corona verticem, sceptro manumOrnatus. Aliis arbitris sedes vacet.O sempiterni sermo divinus Patris,Idemque proles, tuque communis PatrisNatique nexus, cuius afflatu pioUt tecta pateat veritas, linguas polus,Cadavera ipsa spiritum, et voces habentInculta saxa! causa versatur tua.Da scire, posse, et eloqui: patris dolorUt mitigetur, cultus ut crescat tuus.Impende linguae verba, quae frangant suoCor pertinacis impetu. Per me diemSi vidit ille Solis, ah! videat quoqueFidei nitorem.Praet. Promptus ad nutus tuosHermenegildus adstat.Lev. O gratas vices!Hermenegilde, meus amor, meus timor!Venisne fili promptus ad nutus meos?Herm. Est legis instar unicus nutus patris.Lev. O anima patris nate! pars melior mei!Haec obsequentem filium patri decetResponsa ferre. Stemma quos profert idem,Eadem voluntas uniat. Frustra est pater,Qui contumacem filium mundo dedit.Nec natus ille est, sed suae stirpis probrum,Qui blanda mitis verba non audit patris.Herm. Agnosco patrem: filium agnosce, o pater.Tuum gubere est genitor, et meum obsequi:Seu me vocare filium, seu me velisVocare servum.Lev. O vita morientis senis!O patris anima! Quamlibet Regis mihiPatrisque nomen iure conveniat; tamenUnum potentis, alterum tumidi reor.Voca me amicum.Her. Vertere exilio iubesSuscepta regna? non minus promptum scies,Quam exilia regno vertere.Levig. Hi patrem proculFugiant rigores. Posco, quod possit tuaReddere voluntas sola.Herm. Si constat meaPatris voluntas, antequam poscas, habes.Lev. Dulce o levamen! patris afflicti salus!In Romulaeam quantus hoc regno fidemFuror odiumque bulliat, fili vides.Periculosa semper est novitas, licetLaudanda forte. Providae mentis puto,Si quando regni sceptra sumuntur novi,Cum veste mores sumere, et regni sacra.Confusiones rituum, sectam excitant:Divisa secta dividit mentes: abitA mente in enses scissio, ferrum DeumDum quaerit, ipsum vertit in fugam Deum.Et sic potentis interim regni decus,Populique robur strage miseranda ruit.Hoc ergo Patri obsequere. Romanam, licet,Sequare legem, quando Romanos agesInter penates: quando te Numen iubetHispana regna flectere, Hispanis tibiLegibus agendum est.Her. Regna diversos habentDiversa pannos, non Deum. Alienis licetMutare vestem ritibus; sed non Deum.Est mundus unus, unus est Deus, fidesEst una, quaqua vastitas mundi patet.Lev. Unum esse numen, non nego; occulta tamenSub nube tectum: nube at errores videt,Ridetque nostros, nec tamen fulmen iacit.Pietatis error noster est: pietas suoIn flore regna servat. Hinc Regem decetVetera tueri sacra, et antiquam fidem.Quodcumque novitas penetrat in regnum, graveDiscrimen adfert. Publici errores trahuntSecum furorem publicum. Patris fidemQuid nate abhorres? Ne tamen cogam, tibiConcedo nate corde Romanam fidem:Sed lude populum: patrios ritus doloPrudente finge. Principi fraus haec licet.Quod esse fraus in cive privato solet,In Regibus prudentia est.Her. Si non nocetSimulare, licitum est. Impius vere est tamen,Qui se esse simulat impium.Lev. Arcano fidemIn corde servat. Cordis est, precium dareVitiumque factis.Herm. Opera sine vera fide.Sunt cor sine anima: tecta fine operibus fides,Anima absque corde est.Lev. Non iubeo Colchi tamenSumere venena, Panis Arii quoqueEst panis e caelo datus: panis cibumCuicumque fas est sumere.Herm. At non hac manu,Non tempore isto. Saepe quod scelere vacat,Fit aut ab ipso tempore, aut loco scelus.Lev. Nec primus es, nec ultimus.Herm. In Orco quoqueNec primus ero, nec ultimus.Lev. Legis genusEst usus.Her. Hic si est impius, habet impiaeLegis vigorem.Lev. Quidquid e caelo Deus.Tolerat benignus, impium dici nequit.Her. Quod longa tolerant saecula, hoc plectit Deus.Lev. Gemitus vel unus placat iratum Deum.Her. Poenam meretur, qui piam veniam suisPraesumit ausis.Lev. Quisquis invitus nefas,Admittit, omnem sceleris evitat notam.Herm. Cui mors amatur, facile declinat scelus.Lev. Peccata Regem sancta sunt, quibus basisStat firma regni.Her. Firma stet cordi fidesPereunte mundo.Lev. Tempus ingenio teris,Amate fili. Parce morienti seni,Tuae iuventae parce.Her. Quod possim, iube.Lev. A me tulisti regna: tu leve hoc mihiHermenegilde cede.Herm. Terrarum mihiRegnum dedisti, rega sed caeli rapis.Lev. Studium obsequentis filii culpa vacat.Herm. Facit obstinatum filium imperium impium.Lev. Ergo ego scelestus, impius, iniquus pater?Soli tibi animi purus illuxit dies?At me, Novercam; totque Sapientum scholas,Regni tot urbes, insulas stantes mari,Omnes profundus mentis oppressae stuporTenet involutos, Veritas uni tibiAffulget; error ambitum mundi ligat?Sint aequa, iniqua iussa mandantis patris,Studium obsequendi in filio caecum volo.Herm. Ego in parente providam mentem rogo.Lev. Auctoritate Regina iubeo.Herm. VetatRegis potestas altior.Lev. Ab imis trahamVenis cruorem.Her. Corpus hoc terrae dabo,Animamque caelo.Lev. Funeris honores tuoNegabo cineri.Her. Sidera impedent faces,Urnamque caelum.Lev. Nempe sic fidem probas,Teque innocentem! perfide, infamis, latroEt parricida, vomica furialis Stygis!Credam Deum timere, qui spernis patrem?Pone scelerata Regiam virgam manu:Pone diadema capite quod nocuo suumPerdit colorem: pone, quem frustra geris,Ensem aequitatis vindicem, ut fiat tuaeFeritatis ultor.Her. Licita dum mandas, habesNatum obsequentem. Quidquid hic perdo, lucror,Iactura levis est, grande qua fenus venit,In me furoris ultimam flammam egere;Clemente in aliis protege amplexu fidem.Lev. O quantus iste surculus stirpis meae,Quem trunco genitor! Patrius sensus redit,Placidaque pietas. Esse si nolim pater,Natura cogit Parce si nimia furorAcerbitate tonuit. expressit dolor,Quae pressa vellem. Nate per canos meos,Per sancta generis iura, per nomen sacrumNati patrisque, sana consilia tibiAudi ingerentem. Quidquid irarum fuit,Transierit: ex hoc genitor ac pietas redit.Pare admonenti.Herm. Posce, quod numen probat.Lev. Superbe fili! pedibus affusum tuisVis me videre? Cerne ius vitae meae,Meaeque mortis dextra versas tua.Vis me perire? Pertinax aurem obstrue.Vis me beata luce genitorem frui?Inflecte mentem. Nate te patri, patremTibi reserva, filiis avum tuis.Herm. Perire nequeo, salva si constat fides.Lev. O pertinacem mentis aversae luem!Non surdiora saxa Tyrrheno quatitReciprocante fluctus undarum vice.Causa est peracta: perdidi litem; caputTu perdidisti. Quid meos luctus traho?Lugubre cives classicum ad funus vocet.
SCAENA IV.
Levigildus constantem in fide Hermenegildum, ut pertinacem Civium furori ad
supplicium tradit.
Levigildus. Hermenegildus. Consul. Tribunus. Chorus. Civium.
Lev. QUae precia ponam legibus, Cives palamVideris. Altum stemmatis testor decus,Patriumque amorem, et publicam famae tubam,Quae quidquid aula tegitur, in apertum trahit.Non fraude, non livore, non turpi metu,Quae numquam in istum cordis intrarunt sinum;Sed amore legum victimam infastam in manusVestras resigno. Perge, qua pergis, tuumSacrare Averno spiritum.Herm. Ah! caelo tuum.
SCAENA V.
Hermenegildus iamiam morte afficiendus loco supplicii sistitur.
Hermenegildus. Consul. Tribunus. Chorus Civium.
Cons. HErmenegildus: tragica, quae vitam tuamFortuna versat, paene me mihi eripit;Omnemque sensum cordis extinguit dolor.Sed parce Princeps: nec tuae vitae est tibiLibera potestas; agere nec fas est mihi,Quod adluberet.Her. Surge: quo fletu meamSequeris procellam, dilue errorum tuum.Cons. O eminentis cordis intrepitus vigor!Ineunda arena est ultima. Extremae vicesOmne evocare pectoris robur solent.Adi ergo forti pectore supremam necem.Tuo monili porrige ligandas manus.Chor. O crudeles, rigidaeque vicesSortis acerbae! Quod fuit anteSoli orienti decus et splendor,Infame probrum fit morienti.O mortalis gloria fumus;Aura instabilis! purumque nihil!Cons. Lugubrem ephebi nobiles umeris datePendere chlamydem, Regiae pompam necis.Chor. O crudeles rigidaeque vicesSortis acerbae; Quem Sol viditVeniens ostri luce superbum,Tenebris mersum Sol videt abiens:O mortalis gloria fumus!Aura instabilis! purumque nihil.Cons. Nos refuge pullo lumina involvi peplo,Ne chalybis horror pectus, aut oculos amorTeneat fruendi loce mortali nimis.Chor. O crudeles, rigidaeque vicesSortis acerbae! Gemini SolesFrontis amoenae, qui venienteSole ardebant, sunt duo noctisSidera, puro ex axe caduca.O mortalis gloria fumus!Aura instabilis! purumque nihil!Cons. Genua recurva. O tragica fortunae rota!Quis caute dura durior spectaculumOculis pavendum, vultui exsecrabile,Et cordi acerbum videat, et lacrimis vacet?Si vota mittere libet in caelum, licet.Herm. Supreme Regum, pacis in sinum accipeRegis cadentis spiritum. Soli tibiDebetur ille; cetera in terris manent.Cor sit parentis: fratris, exuviae: meaeExempla vitae, coniugis: natus meusSit fortis heres mentis invictae: fidemHispana regna sanguine e nostro bibant.
SCAENA VI.
Intervenit Recaredus: Movetur tristi spectaculo: proclamat innocentem
Hermenegildum. se rerum fatetur: appellat ad patrem: dilationem supplicii
impetrat.
Recaredus. Casimirus. Iidem qui supra.
QUae pompa tristis funebri terret meaNemora apparatu?Cons. Perge, qua pergis via,Generose Princeps.Rec. Scaena quae luctus refert.Cons. Tuae saluti victima paratur, bonoRegni, patrisque commodo.Rec. Verbis tegisQuod terret animum. Miles hanc frontem ocius,Mihi revela.Cons. Patris imperio moramRecarede ponis.Rec. Fasciam solve ocius.Cons. Resolve miles.Rec. Quid moras tantas trahis?An explicas? an implices? Bubo hinc abi.Quid hoc? labori subtrahunt sese manus,Rigidaeque trepidant; ossa convellit tremor,Et cor in ima sede constringit gelu:Arcana vis retro reluctantem trahit,Quid video? an umbra ludor? est frater meus.Herm. Recarede!Rec. Frater.Herm. Disce non timide mori,Honesta fidei causa cum cogit mori.Rec. Consul, nocentis verticem in poenas trahe;Parce innocenti. Nullius culpae reusHermenegildus est: ego admisi scelus:Me me securi subde.Herm. Quid frustra es pius?Consul. Convictus ille iure es.Rec. Per fraudem.Consul. PaterQuemcumque iustus iudicat reum, est reus.Rec. Veri colore iudici illusit dolus.Cons. Quae allata, quae probata, discrevit pater.Recar. Hoc est dolosi proprium, fraudi dareVeri colorem.Cons. Filii ubi librat paterCrimen patratum, fraudibus non est locus.Rec. Fraudes in aula principem locum obtinent,Ego fefelli; poena debetur mihi.Her. Mihi imperata est. Obsequi vel sic volo.Rec. Fratri imperatum est, exsequi quod me decet.Herm. Spes una magni vive Recarede o patris.Recar. In me bipennem lictor ultricem vibra.Herm. Sine, exsequatur Regium imperium patris.Recar. Supplicia frater merita si sceleri meoVetas rependi; iustus haec genitor dabit.Consul, bipennem fascibus rursum illiga,Donec parentis libra discernat reum.Cons. Iam Sol recedit, pronus in noctem diesPraecipitat ignes: arbiter causae novusCogi Senatus, non potest.Rec. Nihil est novoOpus senatu, quando me sisto reum.Cons. Repetamus ergo carceris caeci specum,Donec in apertam veritas lucem caputIllustre tollat Sera sed puram soletVidere lucem veritas.Rec. Mecum peteCasimire patrem. criminis testis mei.
SCAENA VII.
Cherintus et Pamphagus fraudes suas
detectas dolent: iste fuga se proripit, ille in Boetin sed de scopulo
praecipitat.
Cherintus, Pamphagus.
Cher. PAmphage, quid agimus?Pam. Perge, qua fluit Acheron,Qua Phlegra spumat, quaque Cocytus piceArdet perenni: non satis crimen fugis,Nisi orbis extra limites imo caputPhlegetonte mergis.Cher. Scelera qui prodi voles,Confide puero. Sapere sed poteram senex,Et quod tegi silentio volui, priorNulli retegere, Nemo te prodet, tua.Si arcana nulli detegas. Pueri levisSensus, vacillans animus, inconstans fides,Suspecta canis esse debebant meis,Si texta per me tela potuisset tegi,Felix secundo tenderem ad honores gradu.Sed ubi retextae fraudis aperitur dolus,Enorme crimen panditur. Quid nunc superPamphage Cherinto est?Pamph. Pamphago quid est superCherinte? Gladius, laqueus, et furca, et rogus,Ut soleo, vultum rursus alienum induam,Oculisque lusis civium arripiam fugam.Cher. Me fugere prohibet fessus aetatis tremor,Gravisque scelerum sarcina. Statutum est moriHic rupe ab ista memet in praeceps dabo.Pamph. Cherinte canis parce.Cher. Non possum: ferorNolens latente spiritu.Pamph. Vivus StygisMergere sponte lacubus. Ego cautus fugaMeae saluti consulam. I, qua te tuiAgunt furore, et lacessito poloMolem cadentis fulminis ab auris trahe,Scelerum tuorum vindicem.Cher. Tandem ultimumCalco theatrum. Phoebe non semel meoScelere impiate, curribus versis fuge,Raptumque mundo territo incinera diem.Me fax trisulca, me gravis caeli vapor,Me turbo flammae sulphure et pice aestuansPerimat nocentem. Statis ad votum reiSurda astra? Statis? Foeda furiarum cohors,Chymaerae, Erynnes, Cerberi, et quidquid latetStygia sepultum nocte, Avernales sinusPandite Cherinto. Quid times tanta senexOnuste scelerum mole? Supremum adiiceScelus sceleribus: tuta per Boetin ratisIbit in Avernum. Mergere, et fato tuoSuum redire scelera in auctorem doce.
SCAENA VIII.
Recaredus coram Levigildo totam fraudum telam retexit. Mittit Levigildus, qui
iubeat filium innocentem carcere extrahi.
Levigildus. Recaredus. Praetor. Casimirus. Praetor Augusti.
Lev. O credula nimis rebus in dubiis fides!Sic misera lauditur aula, qua caecas doliFixere sedes: cuius invidia foresLivorque munit; cuius in medio sedentOdium furorque. Cingimur multo latusUndique cliente, sed tamen multo latetCliente multus proditur. Non est novum.Sub innocentis pallio absolvi reum,Et innocentem morte damnatum opprimi.Nec ipse facile an innocens, an sis reusDiiudicaris, quando virtutum induuntScelera colorem, et misera nudatur suoVirtus amictu. Praetor hinc velox abi,Sceleris repertum Consuli auctorem refer.Hermenegildum absolvo. Restituat notasSceptri, coronae; ac purpurae; et rursum meaeReponat aulae: vertat in Graecos duosStrictam bipennem. Tuque scelerosum caput.At ecce, scaenam Praetor Augusti subit.Sidit tumultus militum, et tuae quiesReposita pacis?Praet. A. Fraudis inventum fuit,Miles quiescit, paxque tranquillum tenet.Turbat numquam. Firma praesidia attuliHermenegildo, Causa quo posita est loco?Lev. Meliore.Pr. A. Vivo Scaena quae vultum subit!Recaredus ante Regios stratus pedes?Lev. Siles sceleste? Loquere. contextae impiumEvolve nodum machinae; retege scelusQuod sera quondam forte non nocuo mihiFama imputabit. Eat in auctorem dolus.Hermenegildus ergo persuasit tibiDespicere iura patria, et imperium meum?Recar. Ego architectus fraudis, ego Romae fidemSimulare doctus illa consilia erui.Pr. A. O astra!Lev. Nondum nodus hic rei patet.Quis tibi dolosis artibus mentem imbuit?Rec. Cherintus.Pr. Iste candor est rigidi senis?Haec sancta pietas.Lev. Quod tibi antidotum deditHermenegildus?Rec. Hoc quoque extorsi dolo,Ut imputati sceleris indicium darem.Lev. Quo consulente?Rec. Cuius a ductu hactenusSteti, Cherinto.Pr. A. Paene me iusti mihiRapiunt furores.Lev. Siste, dum plura eruam.Quis ille testis, cuius affatu reumFratrem Senatus egit?Rec. Est Graecus; senisServus Cherinti.Lev. Quis repentinis agiVertique furiis militem ad patrem tulit?Rec. Idem Cherinti servus; ut nullum reoPraesidium adesset.Pr. A. Pamphagi indicium facis.Rec. Is ipse fraudes miscuit.Lev. Sed quis dolosPersuasit auctor Pamphago?Rec. Vulpes senex.Lev. Sed quis Cherinto?Rec. Turpis exilii metus,Regina quo damnaverat.Lev. Reginam amorEgit tuendi iura. Nihil istum in dolumEgit Senatus?Rec. Credidit verum scelus.Ego, ego cruentus ille sum fraudis faber,Ego machinator criminis, falsum nefasIn innocentem condidi et verum impiusNefas patravi. poena debetur mihi.Lev. Tuum est sceleste crimen, et dolor est meusQuem nullus oculis patris absterget dies.Hic ille fictus impiae frontis color,Tenor modestae vocis, et regni ambituImmunis animus! Crede iam illusus paterFrontis theatro; quando latebrosi sinusVastam pavendi criminis scaenam tegunt.Equidem deceret ense transadigi tuumScelerate pectus: quando iuvenilem tamenCulpam fateris tempori, et fratrem eruisPraesente morte; sisto commotum impetum;Meumque rursus filium agnosco pater.
SCAENA IX.
Adfertur nuntium perempti Hermenegildi. Unde Rex desperatione agitur.
Praetor Regis. Levigildus. Recaredus. Praetor A. Chorus.
Praet. R. O Livor! aulae scopulus! o quantae tuisPeriere naves fraudibus! quantis agisInvidia Reges claudibus? et aulas strophisVertis, revertis, erigis, et iterum opprimis.O casus atrox!Lev. Mitis infaustum polusRetundat omen. Aliquis an tangit patremLuctus?Prae. A. Medullas horror attonitus quatit.Lev. Effare casum.Pr. R. Iussa facturus tuaDum propero caeci carceris ad antrum, stetiBoetis propinquo litore, et vidi (dolorPermitte verba!) Mysta sacrorum incitusFurore, an aestuo? crine bacchantis modoDisperso in auras, voce non hominis fremens,Suique sponte carnifex, iactis probrisIn astra, in homines, in reluctantem moriAnimam, exsecratis Regiae Augustae dolis,De rupe sponte lapsus, infandum caputIn praefluentes vertices mersit Tagi,Meritaque Averni incendia per undas adit.Lev. Est iusta caeli poena. Non differt diuSupplicia Nemesis. iactus in caelum furorRepetit furentem. Scelera qui fecit, ferat.Si tortor absit, consciae mentis dolorSatis nocentem lancinat. Sed nec TagiCongesta moles, nec perennantes StygisUndae impiato pectore infandi eluentLabem facinoris. Impium letho datum,Licet exsecrando, nemo sapienter dolet.Praevenit iram Regis, et iustam meiNemesin furoris. Sed refer, quidnam meo estHermenegildo.Pr. R. Casus ubi pavidum gravisAttonuit animum, propero, subiturus forum,Spatiosa qua se fundit ad turrim via.Stabat coacto miles gyrum globo,Densusque circum populus arctabat forum,Spectaculi avidus, Parte nunc ista viam,Nunc scrutor illa, at undique accessu vetor,Densante nimbum plebe. Tum pullum trahensHermenegildus syrma funereum subitMortis theatrum: lictor utrimque ad latusBipenne stricta saevus incedit comes:Sequitur Senatus. iamque constiterat suoFunesta tragicae pompa fortunae loco;Cum Consul; agite (voce ferali intonat)Agite, statutum in scelera supplicium cadat.Dilata poena saevius torquet reum,Nocetque populo Saepe dum nectis moras,Consilia mutant Principes: patres suiDulcedo tangit sanguinis Ne qua moraIura aequitatis corruant, aut Rex vetetReum securi subiici, sententiamLatam exsequamur.Lev. Iussa tu nostra impiisNon expedisti?Praet. Quantus elatae sonusVocis valebat, sistite inclamo, necemTribune siste. Consul Augusti excipeMandata Regis. Qualis ad fremitum marisStat surda Calpe, surdus ad vocem meamStetit Senatus, Consul, et lictor ferusLegis vigori intentus.Lev. Heu miserum patremMiserumque Regem!Pr. Subiit incensum furor.Animum, sagittam promo: Lictorem peto.Attonitus haeret ille: cum meae interimAdsunt cohortes: dumque vix vertor, meisSignum daturus, parte qua curae meaeRimentur aditum, voce confusa audioSonare gemitus; repeto luminibus atroxMortis theatrum. Heu tristis! heu nullo satisPloranda in aevo scaena! ceu veris decusPurpurea ferro carpta se inclinat rosa,Caput verendum Regis in terram cadit.Recarede dextram subiice cadenti patri.Rec. O care genitor! o meam sortem! Pater!Lev. Heu me scelestum! perditum, infamem, impium!Abominandum Tartari monstris caput!Pandere profundi flammea Acherontis specus,Devolve me, combure me, consume me.Exple furorem Cerbere: auctorem, et scelusInvolve eodem turbine, et eandem StygisRape in cavernam. Quis mihi ferrum eripit?Reddite nocenti acinacem, ut scruter viamAnimae impiatae.Rec. Genitor ultricem measVerte in medullas dexteram, et ferri sitim.Ego parricida sanguinis legem, et sacraiura violavi: solus ego fratri impius.Solus ego potui, et volui, et explevi nefas.Lev. Impie, sceleste, barbare, sacrilege, hominumOdium et Deorum! tolle funestum hoc meiDiadema capitis. Tolle, sed voto patris,Et forte fratris Scaena, quam ploro miser,Tibi aparatur.Rec. Pande Avernales sinusRevoluta terra, conde me, matrem, patrem,Scelerati Arii dogma, delubra, et focos.
SCAENA X.
In terra funus inter stellas, in caelo anima Hermenegildi exhibetur, accurrit
Levigildus, aula, et populus.
Casimirus. Levigildus. Praetor uterque Chorus caelestis.
Cas. COncurre civis; grande prodigium aspiceSacra urna vacua est: surgit ex urnae sinuRadiata Solis flamma; et effusis cruorVertitur in astra; quotque tetigerunt solumStillae cruoris, tot micant stellae. IacentAffusus alter alteri, reus reo,Consul Tribuno: dumque lamentum paratAffusa turba funeri, laetum melos,Ipsoque dignum Numine ex astris sonat.Chor. Cael. Hermenegilde! nemoFrustra fidem tuetur.Per bella palma vaenit,Per mortis arma laurus.Qua creditis venireProbrumque dedecusque,Hac itur ad triumphos,Hac occupantur astraHermenegilde, surgeAd gloriam, ad triumphos,Quam prodigus rigastiTui cruoris imbre,Hac inter astra gaudeHermenegilde lauro.Mensura laurearumSunt bella, damna, mortes.Qua deprimit tyrannis,Hac emicas ad astra.Virtus furore pressaEmergit ad triumphos.Lev. Hermenegilde, tene? vel speciem tui,Mi nate, video?An.Herm. Ponite dolori modumFinemque Iberi. Transiit, quidquid potestVocari acerbum: pompa nunc melior subit,Mihi tumba caelum est funeri, Sol est togus,Et astra sunt funalia, et lessus melosEst Angelorum. Scaena sic tristis perit,Reditque melior. Regna consurgunt, cadunt,Veniunt, recedunt. Sortis eventus putantHomines: Olympus ista; non casus rotat.FINIS.