PIETAS VICTRIX, SIVE: FLAVIUS CONSTANTINUS MAGNUS, De MAXENTIO TYRANNO VICTOR.

ACTUS I.

SCENA I. MUTA.

SCENA SECUNDA. Expergefacto apparent SS. Petrus et Paulus Romae Praesides, et victoriam de Maxentio pollicentur.

LUdimur? an umbra, Caelitum iussu, meis
Praeludit armis? Vidimus longo ordine
Patrum senatum, Civium undantes globos,
Populique nubem, plausibus nostri orbitam
Curru legentem. Vidimus festa domos
Luce radiantes, undique ardentes polos
Volante flamma, quaque Romanis patet
Arena ludis gemmeos currus agi;

Humerisque memet militum excelsum foro
Sisti Quirino flectere ad nostros pedes
Subacta Romae capita, magnanimos Duces,
Stratosque fasces Consulum, Romae novum
Caput vereri. Ludit? an votis Deus
Ventura signat? Dubia Gradivi alca est,
Et saepe palmam spondet, et saepe eripit.
Sed honesta belli causa, qua Martem traho,
Dubitare prohibet. Non ego Regni ambitus
Proferre sitio? non superbifica manu
Premere innocentes. Publicum servum dies
Me fecit idem, Caesarem qui me dedit
Post fata Patris. Fine non isto est manus
Armanda ferro Caesari, alienum ut suae
Siti cruorem victimet. Quando boni
Necessitates publici ferrum exigunt;
Tunc exserendum est. Ceterum melius teget
Vagina chalybem. Causa, qua Romam peto,
Periclitantis urbis infelix status,
Necessitasque Civium est, quorum caput
Crudelitatis pondere Tyrannus gravat.
In hoc prae esse Caesarem imperio decet,
Ut prosit idem. Quisquis ad clavum sedet,
Felicitatis norma, collega est Dei
Mundum regentis Ille communi bono
Intentus astra variat; at numquam tamen
Vel in trisulca dexteram tela exserit,
Vel per Cometas orbis exitium parat?
Nisi cum ruina publici exposcit boni.
Si causa Caelo displicet, nil hic moror:
Paratus arma ponere, et martis grave

Exuere pondus. Causa si nostri Deo
Belli probatur; nulla me tragicis aget
Fortuna gyris. Quidquid annutu Deus
Probat, secundo semper eventu beat,
Et ista forte somnii scena, est Dei
Probantis index. At quis illustri fragor
E nube tonuit? Sidera abscedunt; senex
Hinc clave gemina dexteram armatus subit.
Hinc alter ense gravior in scenam venit.
Chorus Caelit. Deus est iustus. Caesar in isto
Signo vinces. Nullum nimium
Adversa diu fortuna premit.
Sunt sua sceleri tela parata,
Ultrice Dei iactanda manu.
Prospera quamvis crimen initia
Habeat, numquam fine beato
Terminat ausus. Deus est iustus.
Caesar in isto signo vinces
Licet innocuos graviore polus
Verberet ictu; at numquam perimit.
Dextra paterna est, qua castigat,
Hactenus ivit scelus impune:
Nunc suprema est hora Tyranni.
Caesar in isto signo vinces.
Deus est iustus. Semich. Deus est mitis,
Quidquid acerbat fortuna malis,
Deus extergit meliore bono.
Oppressa iugo Roma Tyranni
Sua fata gravi gemitu flevit,
Nunc ridebit. Caesar in isto
Signo vinces. Semich. 2. Deus est iustus.

Chorus. Brevis est semper vita Tyranno.
Deus est mitis, Deus est iustus.
Iustus iniquis, mitisque probis.
Caesar in isto signo vinces.
S. Petrus. Iusto pioque Caesari semper bona
Impendit astra Numen, et causam fovet.
Advertit aether, quanta te sacri tenet
Sitis adeundi laticis, et veri Dei
Ardor colendi, quantus insedit fibris
Amor tuorum; quando Consilio probis
Industriaque subvenis; et iam tuis
Pronus beatum rebus eventum parat.
Tecum astra pugnant. Tela iam strident minis,
Bibuntque caedem, quam procelloso impetu
Ferant Tyranno. Nullus est frustra pius;
Quando Pietati pugnat, et vincit Deus.
S. Pau. Non si rubente sustinet fulmen manu
Deus, scelestos proterit. Quando tacet,
Gravior in ictum prosilit. Inultum scelus
Pars magna poenae est. Hactenus sceleri moram
Indulsit aether. Hora Maxenti tibi
Fatalis hodie est. Occides, et quam struis
Fraudem, subibis ipse. In auctorem doli
Plerumque recidunt, Vindicem attollit Deus
In scelera dextram, quando se scelera erigunt.
Documenta Romae sera, Maxenti, dabis.
Quisquis rebellat Numini, et gentem premit
Deo dicatam, stare non poterit diu,
Hinc hoste fuso, Flaviae gentis decus,
Tenebis urbem victor, et longo trahes

Populum triumpho; postque tranquillae dies
Pacis renatos, gloria atque annis gravis
Caesar videbis Caesares natos tuos.
Sanguis piorum Principum numquam interit.
S. Petrus. Prosequere bella. Palma iam campum tenet
In tua reclinis arma. Sic Numen iubet.
Ego Petrus urbis Praeses, in terris Dei
Legatus olim, divido tecum mei
Populi tuendi studia. Tu bellis tege.
Ego tuebor arma,
S. Paulus. Qua Martem feres,
Hac iste rumpet ensis ad palmas viam.
Sequere inchoata, Numen in laurum venit.
Chorus. Accipe. Totas Superum curas
Hac arte trahes in tua bella.
Qui sibi pronum caeli studium
Facilemque Deum poscit; in arma
Numquam rigeat, nisi ubi Pietas
Soboles caeli, vel Iustitiae
Regula poscit. Quem bona fulcit
Causa, benignum Victor in arma
Laurosque Deum semper habebit.
Constant. Agnosco magnum Numen, in cuius sacra
Radiata caeli luce, mens pridem aestuat.
Equidem piatum fonte lustrali caput
Non dum innocentes ambiunt caeli nives:
Lux tamen oborta pectori hunc unum mihi
Deum fatetur. Iuppiter, non est Deus,
Non Mars cruoris avidus, aut lucis parens

Phoebus diurnae. Larva si nuper mihi
Est ture multo culta; meliorem Deus
Afflavit animum. Sic ubi raptos videt
Errore currus, tramitem in rectum trahit
Cursor iugales. Huic ego posthac genu
Lunabo Soli, vasta caelorum, cui
Machina laborat; ture quem sacro Deum
Gens Christiana poscit, et Christum vocat.
Superest pianda rore lustrali lues,
Quae sedit animo. Differo id, dum se dies
A Gange melior exserat. Quamvis mora
Plerumque noceat, quando iam praesens bonum est:
Differre tamen, et profuit, quando bonum
Dilatione crescit. Exsurget dies
Post inquieta proelia, et Mattis vices,
Qui Christianum Caesarem agnoscet. Deus
Qui vota pectori ingeris, tu idem fave.
Exul Sacerdos adsit, Antistes Myrae.

SCENA TERTIA. Somniat Tyrannus Maxentius, se populum Israel sicco pede mare rubrum transeuntem videre; et Pharaonem submergi. Umbra Pharaonis eum ad eversionem populi Dei hortatur.

Moses. Ferociente sequitur armorum sono

Pedem Tyrannus. Perge. qua pergis, Deo
Dilecta turba. Numen, assuetum tuis
Servire votis, ultimo in casu dabit
Sui favoris specimen. Hac mecum gradum
Per fracta regna Nerei Undantis vada
Audite pelagi Numinis vocem: Thetis
Revoluta cede. Cessit: En semper tuis
Votum secundum Numen affulget. Deum
Frustra invocavit nemo. Repressas mare
Stupefecit undas, datque per medios sinus
Obire siccum tramitem nullo obice
Suspensa Tethys. Pergite, faventis Dei
Numen sequamur. Ang. Fidite, faventis Dei
Non fallit omen. Arma fugientes premunt:
Ne metue. Sequitur ultor a tergo Deus
Minas Tyranni Laneo Nemesis pede
Semper scelestos urget.
Umb. Phar. Hac gressum tulit
Stupente pelago. Miles hac urge gradum.
Ang. Quicumque bella Numini audaci gerit
Manu, peribit Ite Non eadem impii
Piique sors est Iste spumantes pede
Sicco per undas transmeat: vos fluctibus
Involvet ultor Nereus. Tempus monet,
Coite fluctus. Omn. Heu!
Ang. Tyrannorum Deus
Sic pensat ausus impios: sic se probat
Vindicta sceleri. Nemo felici gerit
In astra belium Marce. stat semper piis
Studiosus aether. Quisquis audaci in probos
Aestu ferocit, has sui tandem dabit

Poenas furoris. Impiis Numen breve
Concessit aevum. Scelere cum iustos premunt,
In sua Tonantem crimina ultorem trahunt.
Umb. Phar. Quis me profundo protrahit Averni lacu
Vivas in auras? in quod exemplum nocens
Transcribor Umbra? Peius est aliquid styge
Ardente semper? Num parum videor miser,
Quod tristis Acheron sulpure involvit caput,
Piceoque iactat vortice! Heu vivas domos.
Pudet videre; quique iucundus patet
Aliis Olympus, gravior est orco mihi,
Totoque Averno. Namque quaecumque obviat
Luminibus aura, sceleris antiqui notas
Obtrudit animo; meque Pharonem mihi
Reumque Iudicemque demonstrat. Poli
Hic magnus oculus vidit; hae mundi faces,
Haec astra nostri conscia furoris, grave
Testata facinus, memet obiectant mihi.
Daem. Etiamne lento segnis absistis gradu,
Solemque metuis? Perge detestabilis
Umbra, et penates Romulos furiis age:
Perge architecte criminum, Regum probrum,
Tonantis osor, carnifex populi DEO
Quondam redempti Perge crudelem tuis
Flammis Tyrannum cingere, et tota styge
Maxentium inflammare. Quo trepidus gradum
Lanista vertis? Umb. Phar. Ditis ad vivos rogos,
Ad operta flammis stagna sulpureis; dies

Ubi procul omnis exulat, et umbrae vetant
Lucere flammas; ad meas poenas feror.
Acheron mihi debetur. O quisquis cava
Sub valle trepidus semper instantis times
Montis ruinam; quisquis exeso iecur
Pectore renascens vulturi in dapem exhibes,
Quisquis strepentes flammeae cursus rotae
Semiustus horres, quisquis in vivam Leae
Paratus escam membra laniari doles
Refecta saepe; vestra supplicia et graves
Amate poenas. Gravior assueta mihi
Lux ista poena est. Fugio, nec fugio satis
Superos minantes. Daem. Ante furiali face
Stringenda Roma est. Stagnet insontum prius
Cruore terra: totus Augusti furor
In Christianos ardeat. Umb. Phar. Sat sum nocens,
Sat astra scelere pollui, invisus DEO,
Exosus orbi. Cernis, ut pontus reum,
Omnisque Iuda accusat, et rursus mare
Capiti minatur? Quid iubes ultra? Dem. Tui
Maxentium uri sceleris exemplo. Umb. Phar. DEUM
Qui scelera fieri prohibet, et facta expiat
Graviore poena, testor, in noxam hanc habes
Inobsequentem. Nolo quod tantas trahit
Poenas patratum: Nolo quod factum semel
Semper piatur. Stabo, et arcebo scelus.
Quod crude mandas Sapiat exemplo meo,
Quicumque gentem Numini acceptam premit.
Qui vult perire, perimat insontes, premi

Quos astra prohibent. Prima pereundi haec via est,
Probis nocere. Dem. Contumax, nostris negas
Parere iussis? Umb. Phar. Quid venenatos ferus
Minaris angues? Daem. Verba quod nequeunt, gravis
Sensus doloris impetrat. Umb. Ph. Iusta impera.
Dam. Sint iusta, sint iniusta; materies tuae
Sunt digna culpae. Umb. Phar. Digna materies meae
Sunt illa poenae. Dam. Poena post culpam venit.
Sero timetur illa, cum crimen placet.
Umb. Phar. Semper timenda est poena, quae semper tonat.
Daem. Frustra timentur damna, quae toto pati
Aevo est necesse. Quod grave est, vetus est scelus.
O vilis Umbra! perge, quo Phlegeton iubet,
Novumque veteri scelere Pharaonem indue.
Umb. Phar. Quis mihi per imos viscerum ardentum sinus,
Inserpit ardor? quae reluctantem rapit
In arma dextram flamma? sum rursus meus
Sum pharao, sobolis Isaci excidium, latro
Invisus astris, grande supplicium probis.
Sum Pharao, vetere rursus exemplo novis
Sorbendus undis. Daem. Talis Ausonii subi
Animum Tyranni. Umb. Phar. Fiat, hoc fiat nefas.
Quod horret Orcus, quod superfusis mare
Sepelivit undis, quod procelloso bibet

Furore Tiberis; quodque, si vivus forem,
Ipse expaverem. Fiat ingentis mari
Trahax catena. Tibrim et Erythraeum mare
Uno recludam in alveo. Hic post tot neces,
Post innocentum funera, et multas meo
Datas furori victimas, post Imperi
Male arrogata sceptra, post sparsam pio
Cruore terram, mergar in stygem ultimam.
Daem. Sic sic eatur. Umb. Phar. Surge, quid torpes Probrum
Vile imperantum? Sceptra pallentum tremunt,
Delubra nutant Numinum, antiquis cadit
Iuppiter ab aris, Roma Christiadum DEO
Procidua lunat poplitem, fumant novis
Altaria sacris, vertici extremum tuo
Fatum minatur; Tibris agglomerat suas
In funus undas: surge quid lentus stupes?
Hunc bibe cruente sanguinis puri scyphum:
Hoc serve ab igne. Iam novo fervet novus
Pharao calore. Redde me turbo meis.
Max. Huc arma miles, arma et ultorem manu
Stringite furorem: congerat caedes chalybs,
Foedentur astra sanguine, reorum natet
Cruore tellus. Prodimur! nostro tumens
Incumbit hostis funeri. An ludit sopor
Timidum per umbras? an vigil vidi mei
Scenam pavoris? Nullus hic nostro adstitit
Lateri inimicus? Exc. Nullus. Max. At cur huc pedem
Armatus infers? Exc. Pareo vocanti. Max. Mihi?

Exc. Tibi. Max. Nec ullus visus est?
Exc. Nullus. Max. Sopor
Infascinavit lumina. Excubiis suum
Armata turba Caesarem tenuit? Exc. Tenet.
Max. Quieta? Exc. Solus Caesar insolita fremens
Voce inquietat. Max. Nullus armorum fragor
Auditus usquam? Exc. Nullus.
Max. Insuetus tamen
Mihi fragor aures perculit. Exc. Timidi fuit
Imago somni. Max. Somnium tuum argue
Infide miles Caesari. Exc. Vigiles poli
Contestor ignes, quaque taciturno fluunt
Sidera rotatu, nullus oppressit sopor
Oculos vel artus. Max. Quanta iam noctis rotae
Egere spatia? Exc. Quarta iam sonuit tuba.
Max. Haec hora furva somnia, et tristes agit
Animos per umbras. Ubi sopor sensus ligat,
Non semper animus dormit. In somnis Dii
Aliquando vera nuntiant. Quod nos leve
Quandoque phasma credimus, fati est opus
Ad nos loquentis. Cum soporatam dies
Depulerit umbram, Maximum nostris iube
Adesse curis. Grande supplicium est metus,
Premitque mentem acerbius, quando sinu
Clauso tenetur: et tamen timeant licet
Reges, timorem prodere Augusti status
Prohibet honoris! Iste fortunae tenor
Nostrae est; malis pene opprimi; et nullum tamen
Reperire tantis posse remedium malis.

SCENA QUARTA. Constantinus S. Nicolao Myrae Antistiti, tunc in Italia exulanti visum exponit, ab eoque quae sit Angelorum natura et vis, quae gratiae, edocetur, ac certam victoriae spem accipit.

Const. Verende Praesul, cuius in curas dedit
Momenta terrae Numen, et Patris vices
Obire iussit: Caelitum iam me favor
In bella firmat; totus in nostrum polus
Martem laborat, spemque palmarum facit.
S. Nic. Ante ipsa bella, Caesar, eventum tenes,
Si firmat aether arma. Successu nequit
Mars insecundo cadere, quem nutu suo
Deus probavit. Ille bellorum vices
Unus gubernat. Ceterum ambiguis volat
Victoria alis. Fulget, adspirat, venit;
Nutatque rursus, rursus exspirat; cadit,
Fugitque rursus. Mobilis palmae Deus
Firmat volatus Illius nutu omina
Belli feruntur Fide: nil vane Deus
Promittit unquam. Const. Siderum nisi me fides
Fallit, secundum Martis eventum manu
Victrice prendo, meque famulari sequens
Fortuna passu, vindicem Romae gravi
Parat triumpho. Noctis ubi iuri dies

Cessit peracta, seque per sudum faces
Egere Olympum; visa per somnum mihi
Species triumphi: visus ad nostros pedes
Iacere pronus civis; auditus canor
Plaudentis aeris Deinde, ubi extersis sopor
Abscessit oculis, geminus aspectu gravis
Vir ante vultus constitit, fassus Deum
Nostris favere proeliis: Circum cohors
Fusa Geniorum lace radiantem Crucem
Suspendit inter sidera, et suavisono.
Hic vince Caesar, inquit, in signo. sonum
Spes certa sequitur; non dubio urgeo
Ardore Martem.
S. Nicol. Sequeris instantem Deum.
Sic ille, quando pectus heroum viri
In pulchra laudum merita magnarum vocat
Famulas cohortes Caelitum augusto induit
Corporis amictu; quodque decreto iubet
Agi, per istos nuntiat. Non his tamen
Natura corpus fingit, aut morti dedit
Damnata membra. Spiritus puri, gravi
Non ambiuntur sarcina. Lunae globum
Solisque supra, siderum cursus supra
Solium Tonantis ambiunt, seque ubere
Pascunt volupta semper, et toto Deo
Laeti fruuntur: quoque conceptum magis
Spirant amorem, hoc aestuant flammae magis
At tota quamvis mersa deliciis natet
Mens aeviternis, rebus humanis tamen
Intenta servit. Quisquis humanos venit
Infans in artus, Caelitem vitae cliens

Habet Patronum. Const. Et improbi?
S. Nicol. Nulli negat
Auxilia caelum. Const. At quantus interitu cadit
Turbo populorum? S. Nic. Nempe, qui duri nimis
Turpi rogantem gratiam vitant fuga,
Opemque renuunt. Gratia, Tonantis genus,
Necessitatis nescia, invitos monet,
Sponte occupantes incitat, recti via
Exorbitantes mollius rursum trahit;
Nec cogit ullum. Liberos nobis Deus
Donavit animos. Const. Cogere at potest tamen?
S. Nic. Sed nolle statuit. Liberum obsequium petit:
Odit coactum. Const. Quidquid invitus facit,
Nil promeretur?
S. Nic. Perdit obsequii modum
Quidquid coactum est. Sponte qui periit, perit;
Cum posset idem sceleris immunis sacrum
Servare pectus. Const. Saepe sed mentem impetus
Gravis fatigat. S. Nic. Impetus nullus tamen
Evertet animum, libere victas manus
Nisi porrigamus. Const. Improbis ergo favet
Probisque Numen? S. Nic. Nemini Solem negat,
Seu purus ille mente sit, seu sit nocens.
Spectare lucem quilibet tuto potest:
Spectare si quis nolit, aut sponte abditis
Se claudat umbris; ille non Solem arguat
Sibi negatum, scelere sed damnet suo
Animum obstinatum. Namque aberrantem monet,
Invitat, urget Genius, et blando allicit

Sermone pectus.
Const. Unde consimiles trahunt
Hominibus artus Caelites, cum se exhibent
Aptos videri? S. Nic. Siderum puras nives
Floremque densant. Inde iuvenilis decor
In frontem et ora ducitur.
Const. Quantus vigor
Firmat lacertos? S. Nic. Maior humano. Dedit
Exempla Nilus, quando depositas senes
Flevere proles. Nempe se nitidis agens
Genius in armis sustulit primas Patrum
Spes per Canopum. Cecidit innumerus chorus
Ferro recisus. Unicus tantum Dei
Potuit Ephebus. Castra Sennacherib tibi
Revoca Imperator. Ille spe vana sibi
Solymam ruentem fingit, et faustae vocat
Sinus Idumes: robur invictum feris
Indurat armis; signa per campos trahit
Infesta Martis. Scelera sed raro exitus
Habent petitos. Quando iam in cursu rota
Felicitatis eminus spectat iubar,
Deus curules frangit. Incubuit polo
Nox atra. Solymae funera, et tristem exitum
Miles canebat: ecce per iugulos manus
Ignota ferro saevit; et qua qua volat,
Cumulat acervos funerum: truncus iacet
Per ampla miles spatia; bellator tamen
Qui strage campum replet, occultus latet,
Vix nocte pulsa micuit aurorae iubar,
Unus, suorum a funere superstes, vidit
Sennacherib alta clade sublatum decus

Roburque sceptri: corripit mentem timor,
Trepidusque posito Marte se vertit fugae,
Sic tumida victor colla detruncat Deus.
Et nunc tyrannus urbe se iactat ferox:
Sed brevia sceleri tempora indulget polus.
Stragem minatur Civibus, et urbi facem:
At comminari et vincere, haud distant parum.
Etiam minari feminae possunt. Viri
Non semper aeque vincere Facile est Deo
Consilia tumidi evertere, et tenui manu
Grandem tyrannum sternere, ac gemitu iocos,
Laurum cupresso vertere, triumphos nece.
Est aliquod astris numen, in cuius cadet
Ensem tyrannus. Tuque non dubis manum
Urge imperator: Auspice Tonante erues,
Quodcumque Romae gliscit exitio malum,
Per te redemptus Romulae genti Deus
Solito coletur ture, et antiquus vigor
Restituet aras Caelitum: per te fides
Reddita Quirinis saxeos orbis Deos
Proruet, et orbem sola dominatu reget.
Const. Habet obsequentem Caesarem annutus Dei.
Audite Solis cardines, seu qua venit
Iuvenis ab undis, sive qua languens caput
Pelago recondit; vosque qui proni in mea
Venistis arma Caelites, tuque o DEI
Augusta genitrix; arma si quid quam mea,
Si sceptra possunt aliquid; exilio fides
Revocata, Romae rursus et iura, et vetus
Solium tenebit, alta pax urbes colet,

Orbemque Pietas; iura Iustitia dabit,
Unumque Christum mundus acclinis colet.
Audite: Constantinus haec caelo vovet.

SCENA QUINTA. Maxentius somnium suum exponit maximo urbis Consuli. Statuit Dymantem Magum de belli eventu consulere.

Maxim. Quae cura mentem, Caesar afflictam tenet?
Maxen. Quando procella volvitur pectus, nequit
Serenus esse frontis Augustae tenor.
Maxim. Suspensa labris verba, non constans color,
Partesque in omnes oculus ambiguus, pedes
Artusque trepidi, grande quod tegitur malum
Palam eloquuntur. Maxen. Nulla sine curis dies,
Nox nulla transit Regibus.
Maxim. Solito patet
Ex ore gravior. Maxen. Nempe, cam gravius malum
Premit, latere nescit affectus color
Oris, oculusque mentis invitae notas
Manifestat. Maxim. Ede Caesar afflicti malum
Cordis. Professus robur amittit dolor.
Maxen. Da fidus aures. Regii arcanum tibi
Scenam recludo pectoris: nulli alteri

Velim hanc patere. Vulgur [(perhaps: Vulgus)] in rimas abit,
Proditque quicquid fidis, arcani impotens;
Mendaciisque fama depravat rei
Momenta magnae. Maxim. Marmori fides tuae
Secreta mentis. Maxen. Accipe. In medio stetit
Nox furva Olympo, nescio an Morphei iocos
An vera vidi. pontus hinc vastus mihi
Natare visus sanguine; hinc grandi impetu
Ignotus ire populus, et Genio duce
Per secta ponti spatia, per stantes aquas
Siccis meare gressibus: tum se furens
Agere per undas miles, et passu incito
Fugam prioris insequi. Stetit mare
Utrinque pendens, donec in apertum cohors
Subiit hiatum: tum procelloso impetu
Unda revolutis fluctibus et arma et viros
Sepelivit una. Maxim. Vera si menti Deus
Narrat, triumpha Caesar! Haec tuae spei
Praeludit umbra. Nempe te sequitur fero
Mavorte Constantinus, at tandem suo
Tabo innatabit. Maxen. Loquere quae prosunt magis,
Quam quae placent. Hoc regia laborat malo;
Utilia pauci, placita permulti ingerunt.
Vix fugit ora miles oppressus freto,
Terrifica species hominis ante oculos stetit,
Effata saevum: Sceptra pallentum tremunt,
Delubra nutant Numinum, antiquis cadit
Iuppiter ab aris, Roma Christiadum DEO
Procidua lunat poplitem, fumant novis

Altaria sacris, vertici extremum tue
Fatum minatur, Tiberis agglomerat suas
Insanus undas. Surge. quid lentus stupes?
Maxim. Hoc est verende Caesar: ultorem sui,
Te decoris astra postulant, ritus novos
Exosa vulgi, vindicem sui legit
Te caelum honoris. Quod placet Superis, manu
Regum elaborant. Maxen. Tum scyphum admovit labris
Sanguine natantem et pectori appressit facem
Sic fata: Saeve, hunc sanguinis scyphum bibe:
Hoc igne ferve. Maxim. Caesar in tuos habes
Ausus faventem Numinum assensum, Scyphus,
Quem bibere ratus es, Flaviae est gentis cruor,
Quem chalybe victor hauries. Maxen. Si stet sua
Fidelitate Vivis. Maxim. Hanc sacras tibi
Populus ad aras iurat. Maxen. Et constans sua
Stat mente? Maxim. Gentis Romulae hoc primum est decus:
Iurata pacta pendere et vita et nece.
Maxen. Reprimis timores. Stat tamen belli exitum
Solita Dymantis arte scrutari. Dii
Si veritatem denegant, Colchis dabit.
In nostra pronos vota, si nequeo polos
Flectere, profundo e carcere movebo stygem.

SCENA SEXTA. Maximus consul es somnio Maxentii male eidem, bene Constantino et Romae ominatur.

Sic est; in aula veritas monstrum est. Loqui
Placita necesse est; quando sibi odium parit,
Qui vera loquitur Nuda quae gaudet Dea
Prostare, in aulis tegitur. Huc ratus cato,
Seianus intrat plurimus. Larvam induit,
Quae nuda nata est Veritas. Silentium
Mendaciumque, prima sunt aulae nota,
Prima ars placendi Regibus. Verum, tegit
Mendacium. Silentium non detegit.
Par culpa utrique est. Nil magis Princeps avet,
Quam veritatem nosse: nil minus obtinet.
Si non nocentes Principes Dea haec fugit,
Non serviet nocentibus. Dixi palam
Studio placendi, Caesari sortem auream
Spirare caelo; Flavium tandem improba
Nece periturum, dixi et ultorem Deum
Legi tyrannum; quotque sunt stellae polo,
Tot in favorem Caesaris nictus dare,
Placere volui. Caesares saevi, ut ferae
Sunt laniandi [(transcriber); sic: laniendi] . Belluam cautus manu
Tractas amica, ne magis noceat; neque
Ut prosit, ambis. Aliud internus sinus

Mihi dictat omen, aliud os canit. Aureos
Mentimur ore sortis optatae dies;
Sed corde premimus tela, quae capiti parat.
Cum Sceptra tigris torquet, hoc unum bonum est;
Simulare posse. Flavium, si me meus
Non fallit animus, Flavium exacti manet
Belli triumphus: Ille, non fallor, trahet
Tiberis per undas Martis examen grave,
Romamque cernet supplicem, et fusos genu
Lunare Civis. Ille, si verum canit
Stygialis umbra, vertici extremum tuo
Fatum tyranno conciet. Nullus diu
Violenta regna tenuit. Est sceleri sua
Sors destinata. Vindices nemo putet
Se posse Superos fallere. Instantem trahit
Poenam tyrannus: quique non nocuos premit,
Tandem ipse Sceleri nocuus immoritur suo.

SCENA SEPTIMA. Maxentius Tyrannus de belli successu Dymantem Magum consulit: spemque victoriae accipit.

Maxen. Pavidus per umbras animus incedit suae
Praegasus [(perhaps: ???)] urnae. Fata si nondum parat
Suprema Numen, magna trepidanti imminet
Procella capiti. Cernis? hic quantis solum

Funeribus albet? Miles, heu! miles meus
Hic ossa sparsit. Terra sub pedibus tremit,
Totusque late trepidat excussus sua
Esede mundus. Sidera elisis tonant
Metuenda flammis. Omnia in nostrum malum
Elementa pugnant. iste quis cana caput
Gravis senecta? Nempe, qui nuper mea
Marcellus ira cecidit. An rursus nova
Ut morte pereas, bellua in vitam redis?
Eheu! cruentus undique in caedem meam
Ignescit ensis. Gemitus hinc auras ferit,
Hinc multa funus ulula supremum canit.
En Tiberis undat sanguine, et late vias
Effusus omnes occupat: totis frequens
Cadaver undis volvitur. Miles meus
Inter procellas funere extremo perit.
Quis hic chelydrus sibilat? quis me premit
A fronte serpens? Hinc. et hinc dirum iacit
Anguis venenum.
Dymas. Vana correptam rotat
Imago mentem Frena, qui Romae paras,
Populisque sceptra, te prius Caesar rege.
Max. Quis tu fluente squalidus barba Senex?
Quae monstra averno proruunt! Duri heu flagri
Acerba plaga! Dym. Scelere torquetur suo
Animi impotentis aestus. Has poenas trahit
Praemissa culpa. Nullus impune est nocens.
Si poena desit alia, tormenti satis
Est ipsa culpa. Max. Patrite immites Deae!
Dym. Illusus umbris animus est impos sui.

Mentis stuporem corylus attactu levet.
Max. Video Dymantem! o columen, et maior mei
Fortuna sceptri! quantus in media venis
Castor procella! Dym. Frontis augustae iubar
Adoro pronus. Max. Potius assurge, o Pater,
Spes unde nostra fulget, et quidquid super
Vitae est, tenetur. Erro! num species mali
Viso Dymante fugit, et rursus dies
Oculis serenus redditur? Dym. Si quid potest
Colchi per herbas, Magica si quidquam valent
Prodesse metra, Caesari impendam, Iube
Quodcumque libitum est: paret et caelum mihi.
Et Styx, et Umbrae, et vastus Oceani sinus,
Et flammae, et ignes, fulmen, et Averni chaos.
Max. Quae bella verset ales, et nostro incubet
Fortuna sceptro; quamque stet dubio gradu
Salus Quiritum, Ditis interpres, vides.
Hinc multa metuo, multa despero quoque.
Dym. Prudentis est metuere; sed freno tamen
Regere timorem. Qui nihil cautus videt,
Nihil usque metuit. Plura qui cernit, cavet
Is plura. Vanus saepe, sed magnos timor
Lacessit animos.
Max. Vanus, an verus mihi,
An profuturus torqueat mentem pavor,
Turbatus animus non videt. Dym. Nihil interest.
Verusne sit, vel vanus. Hoc multum interest,

Quod ipse metuas. Anxium eventu rei
Pectus futurae, carnifex sortis suae est,
Audere quae timemus, est magnam metus
Domuisse partem.
Maxen. Quamdiu belli exitus
Dubius laborat inter adversam simul
Facilemque sortem, nulla metuenti est quies
Tranquilla menti. Ostende, quam fata aleam
Versent sinistra, fata quam versant bona;
Quam dubia palma flectat in partem; cui
A Marte caelum lauream, aut taxum paret.
Aeque Tonant is fulmen, ac risum poli
Tolerare didici. Dym. Carmine horrendum chaos
Movere ab imo, cogere in vocem Deos,
Tacitaque nocte evolvere latentes metus,
Ars nostra, Caesar, est. Avernalem traham
In vota sedem; quidquid aereis volat
Campis, ciebo; nubibus quicquid crepat
Tonitruorum Conside hoc Caesar loco.
Thespis ministra. Cedat ex humeris chlamys.
A fronte sacra in turbinem coeat coma.
Varii coloreis tunica resoluto fluat
Nodo per artus. Baltheus pectus liget
Pariter colore varius. Albentem timet
Serenus aer. Namque si iubeam, coit
Ab utroque mundi cardine procellae fragor,
Tonitruque et atrae fulminis saevi faces.
Ruber minantes nubium frangit sinus,
Ventosque in arma cogit, et murmur gravi
Elidit ictu. Corulus ponto imperat,

Levibusque crispum Etesiis turbat mare,
Tempestuoso Circii eiectum impetu.
Tremefacta nutat terra ad imperium nigri,
Vastoque hiatu pandit Umbrarum domos,
Et quidquid orcus claudit, in apertum trahit
Lucis theatrum. Virga, qua Lunam voco,
Qua pello caelo sidera, et furva aerem
Subtexo nube, spatia describat rei
Bene peragendae. Hoc circulo totus mihi
Ministret Erebus. Solitus in mentem furor
Dum provocatur, Martiae clangor tubae
Accende pigrum sanguinem. Satis est. Cruor
Iam bullit omnis, sexque vix venis tenet.
Hinc exciatur Orcus. Inferni lacus,
Cancer silentum, vosque Avernales domus,
Sedes gementum, semper inamoenum chaos
Stygios hiatus pandite, et puram dolos
Efferte in auram. Dormit aut languet DEUS?
Tuba excitetur. Tympanum Thespis quate.
Iam micuit ignis primus, et fumi vapor
Infecit auras. Dire tenebrarum Pater;
Et Imperator Manium, tristis domus
Saevi inquilini, vulgus Umbrarum ferox,
Genus draconum, sontium tortor, sacri
Lues honesti; sive Sisypheum gravi
Collum fatigas mole, sive undae fuga
Senis calentem Tantali ludis sitim;
Seu corde Titii pascis effosso nigri
Ululas Averni, sive discerpis rata
Currente membra sontium, in votum veni.
Immugit iterum terra: laxantur sinus.

Volant chelydri; Cerberi latrant, Draco
Exspumat ignes. Numen obsequiis tuis
Adest paratum. Posce, quae poscis: tuo
Caesar faventem senties voto Deum.
Max. Arbiter. Umbrarum, domitorque nigrantis Averni,
Cui rerum series, tacitisque sepulta tenebris
Belli scena patet; si non iniusta precamur,
Quid cudat fortuna, refer, venturaque pande
Omnia bellorum. Voti reus ardua centum
Terga iuvencorum, manus haec tibi caedet ad aras.
Pluto. Ex speculo fatum, casusque evolve futuros.
Aggeris Iligni texto, tabulaque frequenti
Hostibus in fraudem sternes Tiberina fluenta.
Illum fata prement. fugiens qui pontis adibit
Insidias: illum spumaeque, undaeque, procellaeque
Involvent aestu, qui gentis sceptra Quirinae
Perdere, et Imperium lacerare per arma laborat.
Max. Ambigua verbis cecinit, et dubio metro,
Concussit animum.
Dym. Certa non dubiis dedit
Responsa verbis. ille qui pontis dolos
Fugiens subibit, primus inferias dabit
Sacras Averno.
Max. Sceptra qui gentis parat
Perdere Quirinae. Dym. Tune per Martem studes
Lacerare Romam? Max. Iuro torquentem vices,
Mortaliumque fata volventem Deum;

Non ego Quiritum funera, aut Romae neces,
Caedesque volvo Civium. Patriae bonum,
Urbis salutem, Civium pacem peto,
Arasque cultas Numinum, et acerras Iovis
Semper calentes turis incensi dape.
Dym. excedat ergo pectore timoris gelu.
Ambigua Ditis verba funestum tibi
Nihil minantur. Flavio hoc fatum Duci
Instat sinistrum. Namque dum Romam agmine
Denso coronat, civibus pacem eripit,
Ipsumque bellis turbat Imperii caput.
Vel ista cecinit Pluto, vel cecinit nihil.
Max. Reprimis timorem pectore, et vastum fibris
Subdis calorem; quando iam nostri patet
Belli secundus exitus. Sic me fovet
Styx saepe culta victimis. ibo sacro
In iussa felix omine, et qua sese iter
Pandit per arcus Milvios, silvae trabes
Spolium Sabinae congeram, et pontis dolos
Aptabo Tiberi, Vota fortunet polus:
Vel si renuerint astra, Cocytus fave.

SCENA OCTAVA. Constantinus mittit Artemium Ducem ad Maxentium, ut urbis deditionem petat.

Const. Imperia terris, nomen aequamus polo:
Sed quod beatum Caesarem solum facit,

Pacis caremus otio: invitos Ducis
Humeros fatigat cura bellorum gravis.
Pax est amori, pax tamen amantem fugit,
Per tot procellas Martis, et per tot vices
Quaesita sortis. Certa iam nostris sedent
Tropaea in armis; certa palmarum Deus
Omina spopondit Caesari. at quanto hoc decus
Stabit cruore! Sanguini quando potes
Parcere, sitire Civium cladem, est nefas.
Honesta palma est, caede quae nulla venit.
Manu cruorem Regia tarde decet,
Parceque fundi. Lenitas primum est decus
Iuste imperantis. Artemi, alloquio prius
Tenta tyrannum: ponat augustum Imperi
Diadema nostri, quodque violento sibi
Ausu arrogavit, Regiae sceptrum manus
Urbem timore liberet, Cives iugo;
Suaque miles sorte contentus dies
Reliquos in armis transigat. Caesar volo
Iubeoque: mitis impio, si me audiat
In iussa promptus; at reluctantis morae
Severus ultor. Forte Perusinae monent
Meliora strages. Saepe quos praeceps furor
In arma duxit, revocat ad mentem timor.
Est, qui minatur, aemulo quando caret:
Quando arma spectat aemuli, irarum graves
Ponit tumultus.
Artem. Rigidus ingenio furor,
Animusque durus sana consilia excutit,
Non est tyrannus, qui metu flecti potest.
Mediis ab ipsis indoles durae trahunt

Animi rigorem. Const. Quamlibet flecti sciam
Indocile cor Maxentii, nolo tamen,
Quod suadet ira, Martis incenso prius
Impete ruinas agere, quam clementiam
Agnoscat orbis Caesaris. Iuste quidem
Furere liceret; quando tentati sat est
Suspicio regni, ferrea ut regnum manu
Securitati vendices. Non quod petit
Meritum tyranni, pensito; sed quod decet
Sublime Regis pectus. Hoc orbis sciat,
Tentata molli vulnera attactu. Piam
Si durus animus dexteram nolit, gravem
Sentiat in ictus. Nemo sic Martis mei
Damnabit iras; Roma laudabit modum.
Piumque noscet Caesarem, et Iustum simul.

CHORUS. Pietas et Impietas Victoriam captant. Fugientem Pietas insequitur. Nititur et Impietas sequi; sed a Consilio, et Industria laqueo detinetur.

Vict. Ergo bellaces committo manus,
Geminoque acies misceo marte,
Amor utrique, at saepe utrumque
Fugio nulli iurata Deo
Subdita soli. palmam ostendo,
Nec trado tamen: nisi cum caeli

Provida mandant iussa, ambiguis
Huc feror, illuc incita pennis;
Anceps homini, sed certa Deo.
Hinc me Pietas, hinc Impietas
Ardore pari, paribusque armis
Sollicitant. Piet. O Diva meorum
Amor armorum! Imp. O Diva meorum
Flamma furorum! Piet. Huc verte virentem
O Dea palmam! Imp. Huc age victorem
Diva virorem! Vict. Precibus flecti
Nescia. nutus exspecto Dei.
Quo iubet, illuc palmam inclino.
Dum non mandat, venio, fugio,
Semper dubiis suspensa alis.
Imp. Teneo! Vict. Fugio Imp. O gratia fallax!
Et spes celeri delusa fuga!
Amor inconstans! profugusque favor.
Vict. Quae cito venio, rapida effugio.
Imp. Sic cita nimium gaudia pensas
Maiore malo. Vict. Cernite reducem:
Tendite dextras Tu cape palmam.
Piet. Etiam Pietas caelo invisa est?
Displicet etiam. si tendo manus,
Palmamque peto? Vict. Certo veniunt
Ordine palmae. Nondum caelo
Placuit bellis ponere finem.
Veniunt longo magna labore.
Vis hoc palmae decus? Imp. Irritas?
Vict. Rideo vani vota laboris.
Non tibi nascor. Frustra Impietas
Vincere quaerit, Imp. Saepe rotata

Victrix [(transcriber); sic: Victtrix] palmam per bella tuli.
Vict. Numquam at solida stetit illa manu.
Tarda advenit, praepes abivit.
Impietatis regnum instabile est.
Piet. Quid Pietatis? Vict. Pietas solae
Est regnorum secura basis.
Imp. Impietatis regnum instabile est?
Per tela petam. Vict. Per tela rues.
Imp. Est leve damnum vitae, ut regnes.
Vict. Iactura gravis vitae et regni est.
Non regnabis. Imp. Ringere; morere;
Ego regnabo. Vict. et Piet. Ringere morere,
Non regnabis. Imp. Quocumque pedem
Fugitiva feres, studiosa sequar.
Vict. Huc tende gradum, si stulta potes.
Piet. Ego migrantem persequar. Imp. Et ego.
Consc. Inice laqueum. Cons. et Ind. Non, non ibis.
Multa minari, pauca efficere
Stulta ira potest. Impiet. Teneor. Cons. Indit. Vincta
Non effugies, Imp. Mitte furentem
Cons. Indit. Non effugies. Imp. Fulmina superi!
Fulmina nubes! Cons. Ind. Furit in cassum
Vincta catenis Caspia tigris.
Furit in cassum, cui stulta fine
Viribus ira in pectore fervet.
Non regnabis. Ringere, morere;
Non regnabis, non regnabis.

ACTUS II.

SCENA PRIMA. Artemius ad Maxentium Legatione fungitur; sed irrita.

IUssu benigni Caesaris pacem fero,
Si pax amatur. Met. Quamlibet pacem
Augusta Roma; dulce ridentem tamen
Videre pacem non potest. Rigidus nimis
Instat tyrannus, seque non iusto rotat
Furore in arma. Vota si Romae pius
Audiret aether, pestis haec pridem suo
Tabo innataret. Sed reluctari malo
Nimium ulceranti non licet. Quando fremit
Ima revulsi sede tempestas maris,
Dare obsequentem fluctibus navim decet,
Ne vela rumpat Eurus, et mergat ratem.
Quae fugere nequeas tela, sapienter feras.
Artem. Erit furori meta. Vel sceptrum dabit
Suo tyrannus Caesari; aut caeli manum
Gravem suorum vindicem scelerum feret,
Numquam tyranni sceptra toleravit diu
Taciturnus aether: Instat a tergo sua
Vindicta sceleri Metel. Sera sed nimium venit.

Artem. Gravior prementis ira pensabit moram.
Met. Sic iubeat aether.
Maxen. Liceat at vultus mihi
Tyranni adire. Met. Sonuit impulsi fragor
Cardinis. En ipse Caesar. affatus dabit.
Art. Non esse gentis Flaviae augustum Patrem,
Cui rigida quondam dederit in primas dapes
Uber Leaena, vel superbifico pede
Premat iacentes; discat Ausonii laris
Iniustus heres. Licuit obstantis moras
Mavorte toto infringere, evulsas domos,
Et templa, et aras Numinum, atque ipsos Deos
Involvere uno, pariter ac Cives, rogo.
Moderatur aestum pectoris. Quamquam tua
Si merita spectet, caedibus teque, ac tuos
Sepeliret una. At ille (quod Regem decet)
Parcit cruori Civium, et gaudet manu
Tractare molli vulnera. Imperio suo
Parere Romam poscit, ad cuius sedes
INiustus heres sceptra. Si obsequeris, tuo
Vivis superstes funeri; sed si negas
Violentus Urbem miles in cinerem dabit.
Quo vestra vento lina, quo fluctu ratis
Agatur, ipse cernis. Ad muros abest
Miles tegendos; magna pars Urbis tibi
Infida nutat: Civium adstringis metu
Obsequia, non amore. Quae fundat timor,
Diuturna non sunt, Occupat viros pavor
Timidaque trepidant castra. Quo vigeat statu
Res nostra, pariter cogita Victor sua
Numerat tropaea miles, et longo ordine tu

Palmas recenset: sive quas hostis fuga
Praeceps reliquit; sive quas stratae solo
Urbes dederunt; five quas cives metu
Trepidi obtulerunt; sive quas tanti potens
Amor occupavit Caesaris. Victoria
Prior sequentem spondet, a prima venit
Calor in secundam. Militi accrescit vigor,
Vicisse cum se meminit Hoc animo quoque
Expende: amari Caesarem. Quid non potest
Praeoccupatus cordis affectus! Ruit
Sponte in paternos civis amplexus; ubi
Patrem experitur, quem timuit hostem. Fidem
Huc ille vertit, unde manantes fluunt
Gratiae et amores Caelaris si quis tamen
Respuit amores hactenus, ferrum tulit,
Suoque tabo turpe foedavit solum.
Sapere alienis casibus discat, suos
Qui vult cavere. Sed quid aliena advoco?
Propria pericula terreant. Nondum excidit
Verona mente; quando non pavidus lares
Miles subivit; quando te populi iocus
Vilis secutus, terga cum turpi dares
Fugae, et sequentem mortis horreres pedem:
Repone sceptra Caesari, et vivit salus
Tua, et tuorum.
Maxent. Sceptra latrones petunt?
Quirina sceptra? Roma non didicit iuga
Aliena ferre. Gentis Ausoniae pater
Genuit nepotes liberos, prolem sui
Iuris tenacem, nesciam alieni; Deos
Patrios tueri fervidam. Collo iugum

Non induemus Fulminum quidquid strepit,
Inane murmur credimus. Iactat minas
Infirmus animus: fortis, ad ferrum volat.
Victoriarum quidquid est partum, probat
Inertiam hostis, non manum invictam tui
Ducis. Nec esse victor hac lege appetam:
Labore parta palma delectat magis
Herois animam. Si qua vel nullo venit
Sudore, vel precari; indigna est viro.
Martem professo. Nostra si parvi est tibi
Fortuna, visque Martis; opposito licet
Marte experiri. Quisque, qui possit docet
Facta exhibendo. Si semel vidit fugam
Verona nostram (non nego) praesens dies
Delebit illud dedecus. Sententia
Stat mente fixa: sceptra non ponam: prius
Mea et meorum vita sub Avernum ruat.
Art. Nihil ira fanum suggerit, motu abstine,
Meliora cernes. Pace dum frui licet,
Male Martis arma sequeris. In quem te trahes
Tuosque fluctum? Facile principium datur
Bello quod aetas longa non finit. Tuo
Bellum inchoare pendet arbitrio; exitus
A sorte et hoste. Max. Pendet arbitrio meo
Bellum inchoare? Prima iam auspicia dedi;
Quid sors et hostis possit, haec quaeret manus.
Art. Hic pacem et arma pallio in eodem fero;
Elige, quod optas. Max. Arma, quae coepi, sequar.
Coepisse necdum paenitet: bellum volo.
Art. Habe quod optas. Caesaris laus haec erit,
Pacem obtulisse. laudibus demet tuis,

Hanc noluisse, et sponte in exitium ultimum
Traxisse Cives, templa cineribus, lares,
Tumulasse busto.
Max. Quas iacis frustra minas,
Differ, ruina donec oppressus gemas.
Art. Ita astra iubeant. Senties quicquid iacis
Frustra minarum quando calcatus gemes
Max. Recede. Quantus urbe sit populi tremor
Narra tyranno: nempe Circensi dabo
Ludos arena: si lubet, veniat mei
Spectator animi: vel veniat Actor rei.

SCENA SECUNDA. Maxentius Magico vaticinio exsultans Ludos Circenses celebrat sinistro omine.

Attemperare bellicas curas iocis
Pars est laboris. Seria molestant, nisi
Iocis leventur. Circus in ludos patet.
Auspicia pindus, et novenarum choro
Cinctus sororum Phoebus in circum vehat.
Chorus, Surge palma amica Marti,
Surge laurus, et virentes
Tende ramos, et coronas
Implica Maxentio.
Surgit illa, crescit ista;

Implicantque se in coronas.
Surge laurus, surge palma,
Necte serta Caesari.
Glo. 1. Involabo. Glo. 2. Considebo.
Chor. Involate, Considete.
Glo. 1. et 2. Serta Marti serta faustae
Nectimus Victoriae.
Vive Caesar! Flaviaque
Gente victa laureatam
Prome frontem, dextra palmas
Inter arma demetat.
Glor. 1. Instat Auster. Glor. 2. Urget Eurus.
Viraque Nutat arbor, mors minatur.
Glor. 1. Labor eheu! Glor. 2. Labor eheu!
Chorus Triste funus occidunt.
Sors amoena longa numquam est:
Laeta migrat, advenitque
Maesta; Sed iucundiore
Maesta sors est longior.
Max. Secede tristis bubo, tecumque amove
Inauspicato carmen ululatum sono.
Galeata turba subeat, et laeto meis
Praeludat armis omine.
Metel. O quantis micat
Animis Iuventus! Max. Iste, cui galeam nigrae
Cristae flagellant, nostra simulabit: rubra
Cui ludit ala, Flavii et castra, et viros
Signabit, Met Ite umbratili audaces manus
Conserite bello. Max Buxei in ferrum viri!
Ignava corda! pudeat in Martem reses
Tulisse pectus, corque mobilius sua

Trepidasse crista! Romulae vobis decus
Sic gentis animo est? ite Rommulei ioci
Indigni arena. Met. Melior in scenam cohors
Prodite Nani. Bella, quae deceant viros,
Gruibus parate. Veniat in scenam Gigas
Parvae cohortis ludus.
Max. O monstrum viri!
Sub ipsa caeli sidera abiecit breve
Compendium hominis.
Metell. Turba Faunorum iocos
Inferat arenae. Flavii in medio ducis
Statua erigatur. Max. Quisquis elisis valet
Aliquid sagittis Flavii primus Ducis
Transfigat oculum, praemio haec veniet chlamys
Radiata abauro, perqueve discretas notas
Intexta gemmis. Ille quis celeri puer
In nube lapsus? vincimur? Caelum invidum
Miscet iocosis seria? At numquam dabo
Victam Tonanti dexteram. Nostra in forum
Statua vehatur; quam prono genu colet,
Quicumque gentis Flaviae signis studet.
Huic festa Iuvenum turba promeritos date
Cum plausu honores. Flavius sic me colet:
Sic me Quirinus Caesarem agnoscet suum.
Quae dira monstra? semper infensus mihi
Pugnabit aether? Aliquis an magico sono
Exciit in arma Caelites? Claudat iocos
Turbata scena: sidera invadam manu.
Si quis sub astris invida torques manu
Non paria nobis sceptra, quem fingit Deum

Servile vulgus; exsere in bellum manus:
Descende caelo: Martium hunc campum subi:
Tibi violenta dextera infringam caput.
Dymas vocetur, Ditis interpres, meae
Sortis minister. Proelia Gigantum traham
Vindex in astra. Si mihi indignans polus
Intentat arma, serviant larvae stygis,
Totusque famulam proeliis nostris opem
Impendat Orcus. Nolo propitium Deum;
Omen secundum nolo: nec Numen colo,
Nec astra veneror. Aethere excutiam faces
Caeloque lucem. Siqua delituit meo
Sub corde pietas, ense scrutabor fibras,
Et vel sub ipso sanguine latentem eruam.
Adhuc per aurei spatia decurrit poli
Sol lucis auctor, nec remetitur diem?
In ipsa Martem sidera triumphans feram,
Totumque ab imis sedibus olympum traham.
Quod scelere partum est, scelere defendam iubar.

SCENA TERTIA. Incendio Capitolini templi turbatur Maxentius, et sibi male ominatur.

Nunc. Auguste Caesar. Max. Bubo quid maestum canis?
Nunc. Exitia Romae. Max. Exitia? dum Maxentius
Vivit, sinister casus exitium queat

Adferre Romae Nunc. Iam a: tulit.
Maxen. Quodnam malum?
Effare. Nunc. Patri a Numina in bustum vorat
Grassatus ignis: iamque se fumus tuae
Infundit aulae, et igneam nubem trahit
Cineres daturam. Max. Verticem nostrum petunt
Haec sortis arma. Ite, ite famulares manus:
Mali incubantis pondus haud pigra potest
Opera levari, Flamma depascens mora
Cunctante crescit.
Civ. 1. Quantus ex urbis rogo
Atra sub auras nube se cumulat vapor!
Eheu? cadentes aedium moles rudi
Aggere teguntur. Alter ambusto domus
Culmine ruentis desilit; strata aedium
Alter ruina tegitur: obtritu perit
Quadrupedis alter: Max. Quis lacessito malis
Animum reponat pectori? fatum undique
Oberrat oculis. Conscius scelerum timor
Animum flagellat, mensque non constans sibi
Inter tot aestus, mole collapsa, ultimam
Spectat ruinam. Cuncta procidua fluunt
Mihi sorte semper. Regios inter iocos
Circique ludos, nullus optato exitu
Tulit triumphum. Laurus occubuit; lyrae
Rupere chordas: Flavii nostris Ducis
Erepta manibus statua: truncato mea
Repente capite planxit ingenti solum
Circi ruina. Gaudiis semper meis
Inserpit aliquid triste, quod mentem vorat,

Quod torquet animum Nullus innubi dies
Se luce comit, nullus ad votum fluit.
Semel fatendum est: Flaviae genti studet
Pronior Olympus. Studeat; ego caelum impetam,
Et astra vindex more Titanum eruam:
Quod invidentis Numinis manus negat,
Ferrum hoc parabit. Subtrahant sese meo
Sidera favori, sidera hac cogam manu;
Totumqne subigam iussibus nostris polum.

SCENA QUARTA. Artemius refert obstinatum Maxentii animum. Initur a Constantino consilium.

Const. Ergo cruentus ille furiarum rogus,
Prodita Acheronte pestis, et Romae latro
Neque nostra metuit arma, neque mitem capit
Benignitatem caesaris? Art. Mentem sitis
Si quando regni corripit; ratio exulat.
Ambitio frenos nescit, et tumidae furor
Calorque mentis sana consilia excutit.
Regnare quid sit, quando gustavit semel,
Subesse nescit. Cadere de regno grave est:
Roma emigrare dedecus; regni iubar
Dimittere, probrosum aestimat. Nullum parem
Ambitio tolerat. Splendor alienus grave

Est vulnus animo. Ridet ad nostras minas;
Quin et minatur: dumque per venas cruor
Aliquis meabit, Flaviae in gentis necem
Semper calebit. Const. Rigidus exstinguet chalybs
Aestum furentis. Alpium evici iuga,
Concussi Italiam, iacuit ad nostros pedes
Ausonia tellus; hoste ter fracto lupos
Latium momordit: quis quis armorum sonum
Sensit, furentis arma prae venit prece
Genuque curuo; quisque se victum meis
Gaudebat armis. Nempe Mars nulli meus
Advenit hostis. Iste praedonum caput,
Spuma haec Averni, contumax scopulus maris,
Iuris charybdis; iste tranquillus mei
Sedem tenebit Imperi? Sinon sapit
Benignitate, sapiat attritus mea
Severitate. Fateor effusus mihi
Non facile sanguis bibitur: at quan do exigit
Ius, fasque Martem, parcere cruori est nefas.
Ablav. Cum iusta causa est, arma fortunat Deus.
Const. Mea iuro posco. Abl. Quidquid ablatum fuit,
Repetere fas est.
Const. Quam grave est capiti, micans
Diadema Regum! frontis in scena rosas,
In corde spinas exhibet; foris levat,
Sed pectus intus mole Atlantaea opprimit.
Cognata regnis cura se cumulat novis
Fecunda curis. Quaerere imperium grave, est
Gravius tenere: at perdere, hoc animi ulcerat

Penitos recessus. Iure quod tenuit bonum,
Nemo, sine mentis vulnere, alieno videt
Raptum furore. Gravius hoc nostrum tamen
Acerbat animum, quod nisi effuso Patrum
Cruore repeti nequeat Augustum decus.
Abl. Haec iura belli: fluctus innocuos simul
Rapit, et nocentes.
Const. Cogimur; grandi licet
Animi dolore. Ablav. Velle, quod nolis, licet,
Quando volendi causa commune est bonum.
Const. Quae vestra mens est? Romuli minimum velim
Spargi cruoris. Abl. Solus haud unquam cadit
Ingens colossus, tecta quin sternat suo
Vicina lapsu. Opprimere crudelem nequis
Bello tyrannum, nisi simul perimas quoque,
Quodcumque adhaeret. Const. Urbis antiquae Patres?
Abl [(transcriber); sic: Alb] . Plebem, Patresque Neminem insontem puta,
Commune quando crimen est. C. Non est nocens,
Quem vis adurget. Abl [(transcriber); sic: Alb] . Iure bellorum est nocens,
Infesta quisquis arma molitur manu,
Seu sponte, seu vi. Ut sit nocens, usum hoc sat est;
Servit Tyranno. Con. Cogitur. Abl. Cogi nequit,
Cui maior est vis. Const. Maior est Maxentio.
Abl. Millena plebis capita plus possunt.
Const. Caput
Si membra flectat aliquod. Abl [(printer); sic: Alb] . In scelus caput
Reperere. Const. Violentum caput.
Abl. Violentiam

Violentia frangi decet. Sontem foves
Si parcis Urbi. Quando concepto crepant
Propinqua tecta ab igne, vicinae quoque
Lacerantur aedes. Flaviae Augustum caput
Columenque stirpis, si quid Ablavius potest
Suadere sanum; parte qua Tibris natat,
Instructa classis milite frementes agat
Fluctus in urbem: parte, qua spectat diem
Urbs occidentem, moenia assultu premat
Agmen frequente: parte qua septem videt
Currus Trionum, missili flamma volet
Incensus aer Plura cum tentas, trabis
In vatia studium plebis, et robur teris.
Distracta cura non potest unquam satis
Multis mederi. Art. Civium ut parcas neci,
Auguste Caesar, parce violento manum
Urgere ferro; et militi parces tuo
Martisque flori, Valla si ferro impetas;
Hoc est necesse, Civium ut perdas gregem,
Aut vim tuorum militum. Neutrum satis
Clementiam commendat. in cuius velis
Iurasse leges. Parcere et civi, et tuae
Potes cohorti. Saepe crudeles mora
Fregit tyrannos: saepe, non nego, acrius
Exulceravit. Non diu violens ferent
Iugum Quirites Ipsa se frangunt mala,
Quae nimis arcebant. Saepe quod ferrum nequit,
Diuturna, ferro gravior, expressit fames.
Cingantur Urbis valla, tranquillis cohors
Stet fusa in armis: ne vel exiguum famis
Solamen intret. Veniet, et sero licet,

Tamen incruenta veniet in nostras manus
Hac arte Roma. Flaviae hoc gentis decus,
Haec imperantum gloria est: quando sine
Cruore possunt vincere, intactas manus
Servare tabo. Val. Caesar, armata e manu
NOn facile sceptrum est rapere, nisi dolis agas.
Const. Hoc imperantem non decet.
Val. Quando imminet
Solio ruina, genere quod in alio est nefas,
Fas est in isto. Tutus, ut regnes, licet
Hostem dolis subvertere, Hoc nemo improbat.
Tollenda fraus est fraude: ne subeas prior
Dolos, dolose praeveni. Sunt qui tuos
Fasces in urbe postulant: sunt qui iugum
Grave exsecrantur, quod ferunt. Maxentium
Odere multi, Flavium plures amant.
Tacitisque votis ambiunt. Ego, iube,
Ego penetrabo; tacita consilia eruam,
Firmabo pacta, mobili plebi ingeram
Odium tyranni: concitus tandem furor
Rebellione publica ardebit. Const. Doli
Virtutis adimunt gloriam. Herous vigor
Se librat armis, non dolis. Quid tu meae
Virtutis haeres, nate, quem imperii paro
Quondam saluti, nate quid censes?
Const. Iun. Pater
Auguste Caesar, cuius in dextra sedet
Libratus Orbis; quamlibet magnum scelus
Mora invalescat; attamen et ipsum mora
Robur adolescit, quo recidatur malum.

Suspende Genitor arma, dum Crispus suas
Sistat cohortes. Longa non aberit mora:
Praevia propinquum fama iam fratrem canit.
Pars magna belli Crispus est; partem quoque
Tuae meretur laureae Cedet tamen
Laus tota Patri, quando pars magni sumus
Soboles parentis, Militum accessu, furor
Maiore franget impetu obstantes moras
Obicemque valli: fratris exemplum pigros
Acuet in iram milites. Tum qua lubet,
Aggredere muros parte, stat in omni virens
Tuis triumphis laurea. Con. Probantur Patri
Consilia nati. Crastinus natum dabit
Laurumque Phoebus. Ferte quam fertis moram.
Gloria meorum magna bellorum, Duces;
Miles acuatur interim, et fesso quies
Concessa vires reparet. Immensus labor
Vegetos lacertos, spiritum excelsum petit.

SCENA QUINTA. Circensium ludorum sinistro omine turbatum Maxentium, Magus productis in auxilium larvis solatur.

Max. Natus sinistro sidere, adversos poli
Semper labores patior, et tristi traho
Bubone Martem. Cuncta me in mortem petunt:
Caelum, solumque Frontis augustum iubar

In capite nutat. Undique incursat gravis
Procella timido, meque discerptum trahit
Et huc, et illuc. Saeva, quo feriat, malum
Fortuna semper invenit: semper via
Patet insolenti, sceptra qua premat, Deae.
Sed non prememur. Invidus ut erret polus,
Hic faciet ensis Ditis interpres meo
Ades timori medicus. Dym. Adversum impetum
Imbelle pectus queritur, heroum domat.
Sors unde laedit, inde magnanimae patet
Virtuti arena. Spiritum antiquum indue;
Certaque spe victoriae nixus, gelu
Exue pavoris. Max. Quidquid attento, exitus
Habet sinistros. Dym. Saepe generosum timor
Molimen antevertit: ubi coeptum tomen
Facinus, virilis animus in pectus redit.
At sint sinistra sidera, faventem tuis
Habes Avernum rebus Invito potes
Bellare caelo; at exitu infa usto nequis.
Max. In arma nostra facile Cocyti iube
Agmen venire, cuius ad nomen tremat,
Quicumque genti Romulae exitium sua
Per arma portat; cuius in ferrum cadat,
Quicumque gentis Flaviae in Martem venit.
Dym. Ut ego iubenti pareo; sic vos mihi
Parete Averni spiritus. Terram pede
Ubi premo, ab orco Martium exsurgat genus
Hic ubi Draconis veteris exuvias sero
Dentesque spargo; terra Cadmaei memor
Seminis, ab undis Tartari densa evomat

Umbras caterva. Lenta, quid spectas? gradum
Molire in auras: carpe inassuetos poli
Lucentis ignes; cerne radiatum iubar
Educta tenebris ulula; et artificem tuae
Verere vitae, proximum caelo caput;
Tantaeque prona sortis auctorem cole.
En bellicosus servit Augusto chorus
Mavortis arte clarus, et bello potens.
Max. Non modica, vultus. indoles, ductus, status
Flexasque spondet artuum. Dym. Caesar iube,
Parata bellis turba documentum dabit,
Quo Marte corda ferveant. Max. Edant, placet.
Dym. Simulacra pugnae more Spartano, chelys
Animosa misce. Gratus armorum fragor
Hostile binis agmen obvertens choris
Simulata bella ducat. Max. His armis mihi
Spondes triumphos? Dym. Proelia eventu gerit
Secundo avernus. Max. Caesari fidas manus.
Artesque spondent? dubia quae nutat, meis
Accedet armis laurea? Dym. Infamem Deum
Si persequaris, ture quem multo colit
Gens Christiana; cuius in cultu parat
Sua arma Constantinus. Exemplum unius
Lex plurimorum est. Quam viam Princeps init,
Hanc populus ultro sequitur. Impune est nefas
In plebe, quando ficta magnorum id probant.
Qua belli Constantinus, et Martem rotat,
Hac ara nostri Numinis friget, calet
Succensa Christo acerra. Nec deest, impia
Qui tura Christo spargit, et negat Iovi,
Qui, te remoto, Flaviae genti studet.

Ubi fulcra vulgus invenit, quodvis nefas
Aggreditur audax. Bella dum fervent foris,
Cave Imperator, bella ne foveas domi
Consilia miscent paria, qui cultu pari
Idem verentur Numen. Max. At paucos habet
Hac peste nocuos Roma. Dym. Plus unus nocet
Latens in Urbe proditor toto foris
Ardente Marte. Ma. Si scelus careat duce,
Metuit in auras tollere ignavum caput.
Dy. Spes ipsa dux est sceleris, incentrix mali.
Tentare quodvis audet insanus nefas,
Quis quis secundos exitus suo potest
Sperare sceleri. Ma. Viribus quando caret.
Dy. Spes ipsa vires suggerit. Quod non potest
Audere timidus; audet, ubi fulget spei
Scintilla modica.
Maxent. Debilis quidquid potest
Audere, facile premitur. Dym. Infirmus gravi
Saepe ferit ictu. Cum furunt lentae manus,
Hoc vulnus urgent certius, quod se sciunt
Minus timeri. Nec tamen plebem putes,
Aut vile solum vulgus Eoos cruci
Cremare honores: serpit impunis lues
Etiam per alta capita, et illustres domos
Afflavit aura. Scelera non habent modum.
Ma. Modum iste ponet ensis, et dextrae rigor
Adiutus Orco Iuro pulvinar sacrum
Semper faventum Numinum, et sacros focos
Arasque Martis; sceleris infandi Deus
Fugatus aris, Tartari ad fundum ultimum
Interminatis ibit urendus rogis.

Dym. Hac arte vinces Fultus his armis dabo
Documenta prima proelii. Caesar iube.
Maxen. Semper Dymantis nostra res nutu stetit.
Quidquid tibi Orcus loquitur, id votum meum est.
Dy. Huc sulpurato Taenari emissum specu
Agmen malorum, sceleris adiutrix cohors,
Et architecta fraudis, Inferni Iovis
Adeste magnum columen et Cimini iugum [(transcriber); sic: vigum]
Tenete montis: inde quam stragem dabo,
Hic cernet orbis oculus, et nostrum retro
Actas stupebit facinus. Ite hinc ocius.

SCENA SEXTA. Dymas Personam Constantini mentitur.

Dym. Semel inchoata tela texenda dolis.
Magusce; celerem iussibus pedem exhibe.
Mag. Ut imperabis. Dym. Arte Mercurii volo
Te mihi ministrum.
Mag. Suada mihi labris sedet
Facunda Siren. Dym. Nolo te loqui. Tace.
Max. Sum mutus. Ast hic Mercuri non est labor;
Silere. Dym. Labor est Mercuri, quem te peto.
Mag. Mendaciorum forte me fabrum iubes?

Duco in catenam, quotquot e lingua voles.
Dym. Sile proterve.
Mag. Sileo, non audis? Dym. Loquax
Proterve nebulo audiris.
Mag. At sileo tamen.
Dym. Te mihi ministrum in arte Mercurii volo.
Mag. Parebo: manda. Forte furari iubes?
Dym. Hac arte polles.
Mag. Ambigis? non sum tuus
Discipulus ille, cuius obsequio domos
Saepe vacuasti? Dym. Quid meos prodis dolos?
Mag. Meum Magistram te voco.
Dym. Sic est: fui.
At nunc tuo Magusce discipulum proba
Temet Magistro. Grande secretum sinu
Latente meditor. Flavii huc galeam mihi
Sagumque siste, et arma.
Mag. Taciturno pede
Subibo castra. Dym. Quos dies stupeat, dolos
Fraudesque texam Flavios Duces procul
Hac urbe ducam.
Mag. En artis exemplum meae.
Totum Magistrum combibi. Dy. Superas prope.
Tolle hanc Dymantis sarcinam. Galeam mihi.
Sagumque Marti idoneum: huc hastam. Tibi
Qualis videmur?
Mag. Flavius totus. Nisi
Mihi notus esses, Flavium te dicerem.
Dym. Bene est? dolosa fronte velatur Dymas.
Aliaque tectus veste surreptus sibi

Magus videtur Specimen at nostri tamen?
Latet in medullis. Flavium vestis foris
Mentitur; intus machinas texit Dymas.
At en cupita prodit in apertum fera.

SCENA SEPTIMA. Fictus Constantinus, sive Dymas Magus in persona Constantini agit. cum Artemio, et Ablavio, et secreta ab iis eruit.

Ablav. En ipse Caesar. Artem. Solus? et galeae caput
Munitus aere? Abl. Caesar, augustum latus
Nemo tuetur? Dym. Sola maiestas. Decet
Sic Imperantem militis amorem sui
Emere obeundo.
Artem. Caesarem hoc decet magis
Vitare plebem. Dym. Plebis in dextris sedet
Fortuna Regum: aut ponere augustum decet
Diadema frontis, aut coronatum caput
Populo exhibere. Nempe non nostri sumus,
Qui sceptra gerimus. Si quid est nostri tamen,
Hoc forte eadem est militis.
Ablav. Sed quo tamen
Insolita cura vergit? Dym. Ut miles sciat,
Non esse me qui torpeam, et medius pigris

Marcescam in armis. Militis amores rapit,
Se quando Caesar militi facit parem,
Paresque curas sumit; et vigilem suis
Impendit oculum. Sterile non unquam fuit
Ducibus, amari. Fraude ceu magica animat
Amor Gradivum, plusque quam fremitus tubae
Accendit animos. Ista sed sero nimis!
Abl. Quae cura mentem lancinat! Caesar, potes;
Animi dolorem opprimere, si tuum potes
Aperire vulnus. Dym. Quando medicinam malum
Superat, remedia lenta sunt.
Artem. Non hoc vetus
Vigor ille mentis, non tyrannorum minis,
Totaque pectus mole furiarum altius,
Magnanime Caesar, patitur, ut subeat metus,
Cum Mars arenam sternit ad palmae decus.
Dym. Necessitate premimur.
Ablav. Id forti decet
Tolerare mente, quod non arbitrio venit,
Sed lege caeli. Nulla vis tanta est mali,
Virtute, quam non frangat Herous vigor,
Dym. Praesagus animus grande mihi loquitur malum.
Ablav. Quod saepe victum est.
Dym. Quod tamen vincet semel.
Ablav. Aliquisne magnum Flavii pectus queat
Terrere turbo? Dym. Nempe qui Romam quatit.
Ablav. Romae tyrannus?
Dym. Ille, quem facit polus
Orbi timendum. Art. Cuius ad tuos pedes

Caput iacebit? Istene est mentis calor,
Quem visa caelo signa, quem constans favor
Numinis inussit pectori?
Dym. Frustra insequor,
Quod obtinere negatur. Abl. His armis Ducum?
Hoc flore vasti militis? Crispus prope
Victoriosus instat, et palmis gravis
Palmas secundas ruget: animosi Duces
Iam spe subacta moenia, atque urbem premunt.
Dym. Spes saepe fallit. Art. Quando vitiatur metu.
Dym. Etiam feroci quando libratur manu.
Art. Non quando certis astra praeludunt notis.
Non tibi curuli nube deductus polo
Genius per umbras adstitit? non et dedit
Praesaga palmae labara? non aether, In hoc
Vince Imperator, dixit? Huc tanti calor
Animi resedit? Dym. Multa praeteritum tegit
Tempus, futurum plurima revelat. Mora
Consilia mutat. Abl. Caesar Heroa preme
Virtute fluctus Palma metuentem fugit,
Sequiturque fortem pronior. Qui nil timet,
Terret timenda. Dym. Multa prudentes timent.
Art. Initia dedimus, finis urgendus rei est.
Dym. At inchoasse paenitet. Abl. Pudeat magis
Sic inchoatis cedere. Haec labes sat est,
Ut omne veteris gloriae exstinguas decus.
Dym. Si nempe victor flavii collum pede
Premat tyrannus. Abl. Si quod inceptum bene,
Formidolosus deseras. Dym. Non est timor
Certam ruinam fugere. Art. Sed non est vigor

Deponere animum, quando discrimen tonat,
Hinc gloria emitur, unde discrimen venit.
Dym. Hinc gloria quoque perditur.
Abl. Nempe hoc erat,
Quod tibi cruoris civici parcam manum
Suadebat ante, Caesaris probrum, metus.
Herous animus plumbeos habet pedes,
Timidus fugaces. Pectoris, Caesar, vetus
Resume robur: cede fortunae tuae,
Quae gloriosa porrigit laurum manu.
Metitque palmas: cede tot votis Ducum,
Tuaeque prolis indoli augustae, et spei
Animoque tanti militis. Lauros tuas
Lauro hac corona, qua per oppressum aemuli
Gradiare collum. Dym. Militum mentem prius
Tentare fas sit. Art. Militum mens est, tibi
Per pulchra palmam funera in manus dare.
Dym. Sistantur acies. Fraudis instructae dolus
Aura secunda vehitur! optatum Dymas
Portum tenemus. Turpis umbrarum cohors,
Sceleris ministrae, nutui semper meo
Parere promptae, adeste, nunc vestram mihi
Fidem probate; cumque percussa dabo
Tellure signum, ferte violento metum
Per castra ferro Rursus accedit sera:
Nunc anime solitos coge in obsequium dolos.

SCENA OCTAVA. Dum fictus Constantinus sive Dymas ad milites perorat, Larvae infernales turbant exercitum, et in confusionem agunt.

Dym. O nata bellis pectora, Imperii mei
Pars magna miles! cuius in ferro sedet
Fortuna nostri generis, animosi cohors
Prodiga cruoris, bella non alio vocant.
Equidem parabam Marte Romanas solo
Aequare turres, quamque dominatu premit
Urbem tyrannus, pedibus attritam dare
Spolium Gradivo: sanguinis sed me tui
Amor coercet. Non emo tanti impii
Caedem lationis, unicum ut perdam caput
Tantae cohortis Perdere quid hostem iuvat,
Si nisi meorum caedibus perdi nequit?
Val. Ne parce, Caesar Maxime, tuorum neci:
Omnes paratum pectus in mortem gerunt.
Dym. Hoc esse fidi militis nosco. Tamen
Quid imperantem deceat, expendo.
Val. Hoc decet,
Aperire campum militi, ubi lauros metat,
Dym. Non ubi metatur ipse.
Val. Tot palmis gravis
Tot eruditus laureis, nescit manus
Porrigere victas. Dym. Prodigus animae et sui

Fundere cruorem novit. Val. Et fuso tibi
Parere triumphum sanguine.
Dym. Haud emitur bene
Sanguine triumphus. Val. Quolibet constant bene
Imperia pretio. Dym. Purpura ingrata est, cui
Addit colorem sanguis. Val. Ingrata est cohors,
Quae timida fatis verticem metuit dare,
Ut tingat ostrum Caesari. Dym. Ut timidum exsecror,
Sic servo fortem militem. Est semper gravis
Iactura fidi exercitus. Val. Grave est quoque
Hoc Martis agmen laureis centum inclitum,
Centumque palmis nobile, optatae alea
Pugnae vetari. Dym. Laudo magnanimam indolem
Pectusque sacra Martis accensum face.
At differenda vota sunt, ut par decus
Mihi sit, tibique vicisse. Alia virtus Ducis,
Alia probati est militis. Miles fremat
Campum subire, temperent ignem Duces.
Val. Fovenda flamma est. Si negas pugnam, perit.
Dym. Exsuscitabo rursus: ubi terram pede
Feriam, tremiscet orbis.
Val. Heu! quaenam styge
Prognata monstra! totus Acherontis labor
Incumbit in nos. Fugite,
Dym. Sic trepidas tui
Tutela miles Caesaris? quo vos furor?
Val. Pugnare monstris est inassuetus labor.
Lernaea monstra! militum fidae manus!
Dym. Consiste miles: Caesarem exserto tuum

Tuere ferro. Art. Castra confuso metu
Tumultuantur. Caesar id potius cave,
Ne quis repente ab hoste succedat dolus.
Val. Descende caelo Phoebe, praecipites age
Currus in umbras; furva nox Erebi soror
Incumbe mundo.
Miles 1. Pluto Tartareis caput
Me claude tenebris. Mil. 2. Conde me tota Deus
Mundi ruina. Dym. Militis nostri probrum!
Qui strage Romam condere, et rupto Tibri
Lacerare muros, quique Tarpeiam pede
Victore rupem premere minitaris, fugis
Vanas ad umbras?
Mil. 1. Terror attonitum occupat.
Ubique Caesar monstra palantem fugant
Gregem per agros. Nemo sat constans virum
Se sibi fatetur. Fulminant larvae manu,
Ferroque campos strage cumulata replent,
Horrore caelos, aerem fumo. Perit
Quodcumque superest militis.
Dym. Sic se probat,
Quo Martis animo, quamve generosa manu
Urgeret urbem. Praevola; et suis iube
Signis cohortes colligi: intrepidus sequar.
Abiit? Magusce!
Mag. Quid fatigatum occupas
Toties Maguscum? nullane mihi quies erit?
Magusce, toties, quin crepas tandem tuo
Clamore. Dym. Mi Magusce, famularem exhibe
Operam Dymanti. Flavium pono: tua
Repone furta. Nemo te videat, cave.

Mag. Ita me rudem arbitraris? Dym. Urbs me iterum vocat.
Res est peracta. Magusce, qua Lethes vadum
Palusque stygia flammeos fluctus agunt;
Emitte nubem fumeam, quae me foro
Sistat Quiritum.
Mag. Nempe, quae mediis stygis
Te sistat undis. Perge, qua te Orcus rapit.

SCENA NONA. Constantinus miratur sparso terrore militem: intelligit a larvis agi. expedit contra [(transcriber); sic: contro] eas labarum. agnoscit subesse Magicae artis dolos.

Const. Quis iste terror Panicus sparsos agit
Avia per arva milites? castris dolus
Irrepsit hostis? Quo Ducum elapsa est fides?
Quo robur illud Martium? nullus meum
Latus tuetur? Ablavi, quis hic metus?
Quis mentis horror? Abl. Ipse spectasti styge
Emissa monstra
Const. Monstra? Quid narras rei?
Abl. Quid verba simulas? Ipse spectasti aere
Circum volantes ultimi Acherontis minas?
Densoque Larvas agmine.
Const. Quis Ablavi, stupor

Invasit animum? Corrige errorem aviae
Mentis, animose Ductor.
Valer. In vastos cohors
Effusa campos, agmen umbrarum fugit.
Const. Et tu mihi umbras, Valeri, Avernales canis?
Val. Nam quid volantes aere, tonantes manu,
Flammas vibrantes ore, nisi larvas putem
Umbrasque Averni?
Const. Fraudis hic nodus latet.
Et quando primus militi incussus pavor?
Valer. Praesente te, te orante.
Const. Quo tandem dolus
Hic se explicabit. Quo loco?
Valer. Hoc ipso. Const. Stupor
Me pene mihimet eripit. Totus loco
Collectus isto constitit miles? Val. Stetit.
Et exsecratus Caesaris metum est. Const. Metum?
Meum? implicatum subeo labyrinthum. Meus
Quis fuerat horror ille?
Val. Quo numquam soles
Alias moveri. Const. Thema quod orantis fuit?
Val. Abducere urbe militem. Postquam suis
Ordinibus acies constitit? nostri Imperi
Pars melior, inquis, cuius in ferro sedet
Fortuna nostri generis animosi cohors
Prodiga cruoris, bella nos alio vocant,
Equidem parabam Marte Romanas solo
Aequare turres, quamque dominatu premit
Urbem tyrannus, pedibus attritam dare
Spolium gradivo; sanguinis sed met tui

Amor coercet. Non emo tanti impii
Caedem tyranni, unicum ut perdam caput
Tantae cohortis Perdere quid hostem iuvat,
Si, nisi meorum caedibus, perdi nequit.
Const. Portenta rerum! Artem. Caesar auguste, obvia
Mali procellae ratis in ambiguo natat.
Const. Quis male Deorum militis tanto metu
Turbavit animos?
Art. Scilicet quando caput
Timore quatitur, transit in corpus tremor.
Tuus, Imperator, militem turbat pavor.
Const. An me tot inter proelia, et Martis vices,
Inter theatra tragica fortunae meus
Aliquando trepidum miles aspexit? Abl. Metum
Nescire semper visus es. Const. Non et prius
Consilia vestra Caesar exegi? Tamen
Mens fascinata credidit regem metu
Posse trepidare? credidit, et hora brevi
Mutare mentem? Nullane indicium brevi
Dedere signa? an corporis moles? Abl. Fuit
Haec ipsa. Const. Vestis? Abl. Talis.
Const. Humerorum modus?
Abl. Hic ipse. Const. Gestus?
Abl. Talis. Const. Aut vocis sonus?
Abl. Vox rauca sonuit: cassidis rebar dolum,
Quo frangeretur vocis assuetae tenor.
Const. Agnosco fraudes Thessalo enatas metro,
Agnosco stygium carmen, et monstra infimo
Educta ab Orco. Sedneque hinc pectus timor
Acerbat ullus. Sacra constantes duces
Proferte labara, monstra qua fervent stygis,

Qua trepidus ossa militum incessit pavor.
Quod venit ab astris munus, enervat dolos.

CHORUS: Repraesentatur pugna Pietatis cum Impietate [(transcriber); sic: Impietatate] . Fugatur Impietas.

Pietas. Nusquam innocuae datur ulla quies,
Nusquam latebrae! Pacis genitrix
Semper in aris vivere cogor.
Curda Impietas (proferre pudet)
Cruda Impietas, odium caeli,
Terraeque probrum, sine lege furens
Templa evertis, diripit aras,
Sacra confundit, iura sacrilego
Pede conculcat; Numina fingit
Ignota polis, exosa solo,
Verumque iubet migrare deum.
Ecce illa ferox, caede piorum
Foedata manus, solitis vultum
Incensa minis. Impiet. Satis in tigres
Nemo ferocit: Nullus in hydram est
Satis Alcides: in nova capita
Fecunda mali vulnere crescunt.
Sed mihi bullit satis irarum,
Ferrique satis calet in caedes.
Numen laesum vocat ultricem in
Funera dextram. Subeat, ficto
Nomine Pietas, claustra Acherontis,
Ipsaque Christi brachia subeat:

Stygis ardentem iuro paludem,
Discet, quid sit furor iratae
Impietatis. Fiet. Satis heu! sensi!
Nusquam tutis ulla latebris
Hic tecta patent. Impiet. Video optatam
In tela feram? Video. Est ipsa.
Saeva charybdis, spuma Acherontis,
Erebi foetor, fumus Averni,
Mundique probrum, caelique odium,
Ades hic nostri praeda furoris?
Ades hic nostra laceranda manu?
Piet. Adsum, multo pressa furore,
At nullo unquam tamen oppressa.
Impiet. Hodie tandem victimam Averno
Dabis optatam. Piet. Qui nimium audet
Saepe per ipsos interit ausus.
Impiet. Ibis ad umbras. Piet. Furor insanus
Saepe ipse suis interit armis.
Impiet. Iam millena est data funesto
Victima Averno: tu suprema
Accede sacris hostia nostris.
Piet. Heu! premor insons! O consilium, o
Industria ades, Impiet. Frustra vana
Nomina poscis. Funesta peri.
Quae flamma micat? Quis fragor astra
Tonitru rumpit? Piet. Deus extremis
Ades o rebus. Imp. Quae monstra tuor?
O vince Draco! Piet. Belli finis
Nondum patuit. Vince Tonantis
Iustior ales! Impiet. Vinco! triumpho!
Piet. Nondum patuit belli finis.

An mihi famulas pennas Aquila
Sponte ministras? Accipio omen.
Imp. Siccine? ludor? Draco quid nubes
Inter oberras? Euge? beate!
Piet. Fugit. at nondum cornua ponit:
Decussa semel saepe resumit.
Anguis semper toxica nutrit,
Donec trito capite occumbat.
Erit alterius tempus arenae,
Cum supremus mucro peremptae
Impietatis collo haerebit.
Fidite; quisquis per sua Numen
Bella [(transcriber); sic: Bellua] tuetur; per sua referet
Bella triumphos. Sunt pia caelo
Proelia cordi, pronusque Deus
Sibi pugnantum prosperat arma.

ACTUS III.

SCENA PRIMA. Larvae Infernales Labaro Constantini enervatae ad Orcum fugiunt.

Larv. 1. Fuge turba nata styge, fuge ultimam in Insulam
Torpentis orci: robur amittunt doli,
Sagittae hebescunt: nulla vis acuit manus,

Vis nulla ferrum. Flavium postquam stetit
Signum inter arma, migrat ingestus pavor
Auctior in umbras. Fugite: nil orcus iuvat,
Orcique fraudes.
Abl. miles hac propera gradum,
Hac dira Averni monstra rimantur fugam.
Hac signa praefer. Larv. 2. Nulla nos fidis satis
Umbris latebra condit. Larv. 1. In Avernum fuge
Secura nusquam.
Valer. Pertinax hostis malum,
Sparsusque toto milite timor, hac fuit
Arte opprimendus.
Larv. 2. Pandite Acherontis lacus,
Et aestuantis sulpuris vivi rogos.
Piceaque Ditis stagna. Larv. 1. Sic tandem quies
Concessa trepidis. Magne Pallentum arbiter
Et fulminator Inferum, Regnum labat
Vincuntur arma, toxici vires iacent;
Occidimus omnes.
Rex. Infer. Quis timor mentem Occupat?
Iterumne praeceps patrio e caelo ruis?
Superi minantur inferis? et quod malum?
Larv. 1. Quod stagna Lethes horreant: nostro malum
Timore maius. Rex. Inf. Ede, quod tandem scelus
Fatale Averno est? Iuro per flammeam mei
Capitis tiaram; iuro per sceptrum pice,
Sulpureque candens; victa si cecidit semel
Nostri potestas Imperi, in fractum prior
Virtus redibit. Saepe maiores solet

Animos ruina facere. Quod nostro incubat
Discrimen Orco? Larv. 1. Flaviae gentis tumor,
Rex Inf. Hunc ego verebar semper, et numquam stetit
Expers timoris animus, ex quo Caesarem
Silvester hinc, hinc veteris Antistes Myrae
Afflant veneno. Perge, quid tandem parat?
Larv. 1. Quid sit, quod urget, nescio; hoc solum scio;
Enervat omne toxicum caeli magus
Volante labaro; cuius aspectu tremor
In nostra migrat pectora, et gravior fibris
Ferocit ignis. Fugerat primam levis
Per arma miles Flavii, atque impos sui
Ceciderat animo. Labara sed postquam globi:
Stetere mediis, omnis in nostrum caput
Ruina versa est. Stare non licuit loco,
Non tela iacere; non Avernali face
Terrere populum; quin reviviscens vigor
Maiore nervo militum incessit fibras.
Quod licuit unum, fugimus: campum tenet
Victoriosus. Rex Inf. Pro capax scelerum dies!
Caligo, nubes, spissa nox caelum obruat,
Omnemque tenebrae siderum exstinguant facem
Adgemite nostro luctui, dum se furor
Ratione frenet, Mota mens oestro nequit
Consilia sana parere, dum sidat furor.
Cantus Inf. Heu! Artifex malorum
Dies, ferax dolorum!
Quid turba nos rebellis
Movemus astra bellis?

O luctus Inferorum!
O dura sors reorum!
Animosa spes honores
Ambit: metit dolores.
Tentata in astra bella,
Haec nostra sunt procella.
O luctus Inferorum!
O dura sors reorum!
Quam saeva styx rebellat,
Tam poena nos flagellat.
O luctus Inferorum!
O dura sors reorum!
Rex Inf. Satis est, redivit animus, et tot calet
Acheronte pectus. Prima si cecidit male
Fortuna Martis; altera ereptum dabit
Diti triumphum. Nemo, si iacuit semel,
Desperet iterum surgere. A nostra stetit
Antaeus unda fortior, et ipso vigor
In membra lapsu fusus est. Victis solet.
Furor redire, et perditam vasto impetu
Reparare laurum. Si semel miseri sumus,
Non sumus inulti. Si quid antiqui calet
In corde vobis ignis, o nostrum decus
Animae nocentes; ite qua caelum venit
In signa pronum Flavia, et primae probrum
Pugnae, secunda exstinguite: aut saltem decus
Istud referte Patriae; quod si cadat
Aliquando, numquam Tartarus inultus cadat.

SCENA SECUNDA: Dymas magus refert maxentio, quae in castris Constantini egerit. Mittitur Perusium, ut Romulum filium Maxentii adducat.

Max. Spectata castra Flavii?
Dym. Et trepido metu
Confusa castra Nobilem in causam cohors
Acherontis ivit, et gravem solo dedit
Terrore stragem. Militis terror Duces
Traxit sequentes. Flavius clade ultima
Iacuisset hostis, obvius si quis fugae
Miles stetisset. Max. Flavio quantus meret
Sub Marte miles? quantus in pugnam viris
Ducibusque fervor? Dym. Testor oculorum fidem,
Vix iste segnem spiritus Martem decet.
Non multa turba est, quaeque vix totis trahit
Ferrum lacertis: populus enervis, reses,
Fame sitique exhaustus.
Max. His nostris tamen
Est terror armis? Romulum haec fregit manus?
Haec omne Latium subigit? atque ipsam metu
Romam fatigat? Perge, quid tandem parat?
Dym. Hodie subactum premere Maxenti caput.
Max. Hac nempe segni militis inertis manu?
Dym. Victoriarum signa de caelo canunt
Fulsisse. Max. Caeli signa refringam hac manu.

Dym. Totum Gradivi pondus in Numen refert.
Hunc flaviorum Praesidem armorum canit,
Victoriarum Phosphorum, Auroram suae
Felicitatis auspicem acceptae spei.
Nam quando certus Regna promittit Deus,
Nihil timen dum censet.
Max. Hoc addat quoque,
Si nostra dextra langueat; cuius furor
Ipsum Tonantem Christianorum opprimet.
Quibus Tribunis Martis hanc molem trahit?
Dym. Duces pares sunt militi. In Crispo tamen
Spes magna palmae [(reading uncertain: page soiled)] . Max. Filius Crispus Patrem
In arma sequitur? Dym. Romulo nuper tuo
Victor timendus. Caesari si quis potest
Pavendus esse, Crispus, ut nullus potest.
Max. Didici parentem premere, sed natum opprimam.
Dym. In Iuvene saepe maior est virtus.
Max. Minor
Sed esse vis prudentiae solet. Dym. Pater
Iuvenem reget prudentia; natus Patri
Praestabit iras. Max. Turbo, qui Regem petat,
Aliunde perflet. Montium obstantes minas
Quod fulmen urget, Numinum e dextra venit.
Dym. Idemque terrae est vilis halantis vapor.
In vasta Regum vulnera cuivis manus
Armata satis est, corde si caleat furor.
Max. Quem saepe domui. Dym. Saepe qui domitus, tamen
Iterum resurgit. Max. Vulnere extremo ut cadat.
Dym. Hoc a regentum pendet arbitrio Deum.

Max. Cogam Deos parere. Dym. Si pares prior.
Habet obsecundans Numen, obsequio prior
Qui Numen urget. Max. Impero et Marti, et Iovi,
Mihi ipse Mars et Iuppiter Fortis manus
Isto favore non eget. Dym. Populi tamen
Obsequere votis. Ipse si nolis Deos
Belli vocare Praesides, populi tui
Fidei obsecunda. Max. Sacra peragantur, licet.
Si Numina faveant, placet: cogam tamen
Invita sidera. Victimam sacras Popae
Sistant ad aras; Roma gradivum vocet.
At tu Dymantem sume; qua semper soles
Favere fraude, nunc quoque Augusto fave.
Perusina nube moenia inscende, et meum
Mihi siste natum. --

SCENA TERTIA [(transcriber); sic: SECUNDA] . Crispus advenit, seque Constantino sistit.

Crisp. -- Magna romulei salus
Auguste, mundi, quoque mihi blande magis
Nomine vocaris, Genitor, in sobolem tuam
Caesarea flecte lumina, et reducem sinu
Excipe paterno. Constant. Qualis exoriens dies
Victor repulsae noctis antiquum decus
Restituit orbi; talis acceptum redis,
O Crispe, Latio sidus, Amplexu sinum

Patri reclude. Genibus invictas manus
Aufer, meosque potius amplexus subi.
Crisp. O dulce Genitor nomen! o magnae inclita
Stirpis propago! tuque qui patriam trahis,
Dilecte Frater, indolem, Crispum sinu
Vestro fovete. Domita iam nostro iacet
Italia ferro. Iussa quae Genitor dedit,
Exhausta sisto. Romulus fractus gemit;
Ligustis ora paret, et validam instruit
In bella classem: iamque qua Tibris patent
Ostia triumphi certa decretam diem
Horamque anhelat proelii.
Con. I. Quod tu facis
Spatium per arma Crispe, generosae est iter
Virtutis. Illa tramitem durum terit;
Ibique palmas carpit, ubi gravi incubat
Torrente letum. Crisp. Gloriae optatus cibus
Periculorum pondus est. Inde emicat
Honoris Iris, unde discrimen tonat.
Sed totum honoris pondus in Patrem cadit.
Hic imperavit; impetum hic animis dedit,
Manibusque vires. Quidquid est actum mea
Virtute, virtus Patris est. Huc respice,
Amate Frater, unde fons manat boni.
Const. P. Levis est honor iubere, sed iussa exsequi,
Quantum laboris, gloriae tantum trahit.
Crisp. Non est honor parere, nisi quando est honor
Iubere. Const. P. Saepe maior est honor tamen
Parere, quam iubere. Crisp. Saepe etiam minor.
Imo iubere semper est maior, minor

Parere iussis. Fontium laus est, decus
Quodcumque rivi est: Laureae auspiciis tuis
Venere nostrae Con. P. Sed tuis laboribus.
Crisp. Natura quos a sobole poscebat.
Con. P. Pater
Quos aestimare debet; et meritis pares
Grates referre. At digna quae tanta rear
Virtute dona? Crisp. Maximum virtus sibi
Est ipsa munus. Vera laus facto insita est.
Non aestimatione progenitum decus.
Quidquid alieno manat arbitrio, potest
Carere; vera laude non potest tamen,
Laudanda quisquis egit. Est facti optima,
Fecisse, merces. Praemium si quod meo
Pater Gradivo destinas, calido novam
Concede arenam pectori Haec merces sat est
Laudanda posse facere.
Con. P. Quod poscis, dabit
Hic, Crispe, Phoebus. Praelio Augustum novo,
Placet tueri? Crisp. Capite venali quoque,
Vitam dedisti, recipe tu vitam Pater.
Hanc cum repono, reddo quod Genitor tuum est.
Sed fenerari genio; ut quidquid meo
Decedit aevo, gloriae accedat tuae.
Con. I. Nec ego remissus iussa detrecto Patris;
Tuis ut anni serviant sceptris mei.
Iube: obsequentem filium Genitor habes:
Seu me per alta moenia ascensum velis
Moliri in urbem, sive famulantem Tibrin
Cum fratre premere; laudis hoc apicem reor;
Dignum videri, tanta cui praestas Pater.

Con. P. Hac prole nixus, nixus auspiciis poli
Quid anime verear? quas lacessitus minas
Formidet aestus? Tota stet ferro et face
Armata Roma, Thessalas artes vocet
Mundi tyrannus; robur elidet manu
Animosa proles; Colchicas artes Deus.
Actum est, peristi saeve Maxenti, latro
Populi innocentis. Ibitis magnum Patris
Nati levamen, avida quo mentem vocat
Cupido famae. Crispe, tu classem trahe,
Totumque tabula Tibrin, atque illa metus
Infunde parte: Nate tu parte altera
Per alta Romae moenia inscensum manu
Molire forti. Crastinus nobis dies
Regnum et triumphum, militi praedam dabit.

SCENA QUARTA. Dymas Magus per aera Perusium translatus, Romulo fortunam Patris videndam exhibet in Phaetonte, persuadetque Romulo, ut secum se aeri committat, ac Patri sistat.

Dym. Adeste nostro nubium ingens sinus
Voto obsequentes; meque Perusina procul
Locate arena. Statis affixae polo
In iussa lentae? Quin Giganteo impetu

Inobsequentes nubium irrumpo in sinus,
Suaque totum sede devolvo polum?
Hodie sinistris nubibus inanes fero
Dymas labores. Erebe, dum in fraudes meas
Aether reluctans languet, ex antro ultimo
Piceum volumen exsere, et fumo abditum
Dymanta siste Romulo. Ut soles celer
In vota properas. Rapite me obscoenae stygis
Obsequia. prompta. Rom. Nostra difficili natat
Carina ponto, seque post sortem asperam
Asperior urget. Bella tractamus diu,
Nec ulla nostram Laurus in frontem venit,
Aut palma dextram. Longa Perusinos premit
Obsidio muros, nec tamen palmam exprimit.
Et (quod malorum summa) tractamus manu
Trepidante bella. Primus exitii ultimi
Gradus est, timere. Quamdiu mentem incitat
Mavortialis flamma, nec trepidae metu
Titubant cohortes, aliqua vincendi super
Spes nutrit animos: quando iam totas virum
Timor phalanges occupat pigrae fremunt
In arma dextrae. Nempe qua metus subit,
Hac palma migrat. At, quis adversus gradum
Tendit citatum. Dym. Romule agnoscis?
Rom. Virum
Doli capacem nosco. Quo vento fluit
Fortuna Patris? Dym. Quo solet vento Ducum
Fortuna ferri; quando plus stimulat furor,
Quam ratio mentem. Rom. Languido?
Dym. Caelum bonis
Votis repugnat. Rom. Forte iam magna stetit

Decisa causa clade? Dym. Vicina imminet
Sors, quam timemus. Stant adhuc castris suis
Opposita signis signa. Spe tumidus Pater
Laurum reposcit, seque magnanimo rotat
In arma nisu, sortis ignarus suae;
Quae iam virentis laureae augustum decus
Transferre in hostem nititur.
Rom. Sic tu Patri
Vates sinister? sic mihi infausti canis
Eventa belli? Dym. Veritas sucum fugit
Nescia timoris. Si lubet coram dabo
Videnda fata Patri, et quali rotet
Se sors iniqua turbine. Rom. Hoc nobis dabis,
Quod diu subhorret animus, et tortor sui
Pavor tyrannus pingit. Obsequiis tuis
Habes Avernum subditum. Patris iuvat
Vel sic videre fata. Dym. Consiste hoc loco:
Phaeton, quid umbras inter et tetricas lates
Famae tenebras? natus in lucem male
Nocte tumularis. exsere in apertum diem
Nominis avarum pectus, et Patrios age
Per astra currus. Gloriae hac iter patet.
Phaet. Satis umbrarum flammee Genitor,
Hactenus altum stemma oppressis.
Taedia noctis lucis amantem
Sobolem affligunt, da Pater aureos
Flectere currus, medioque polo
Spectare orbem. Sol. Tua damna petis.
Sunt stulta nimis vota iuventae:
Intima rerum dum non penetrat,
Exteriori specie capitur.

Non quae placeant, sed quae prosint,
Posce, o Phaeton. Pha. Istud prodest:
Pectoris ignes non opprimere.
Sol. Numquam prodest, tentare suo
Maiora statu. Pha. Numquam prodest
Nobilis animi vivacem ignem
Semper in arcta claudere arena.
Publica quaerit fama theatra.
Sol. Publica quaerit fama sepulchra,
Primus ad lapsum gradus est, altas
Tentare vias. Pha. Per praeruptae
Gloria graditur nominis avida.
Sol. Funera quaerit per praerupta
Gloria nimii nominis avida.
Pha. Annue nostris, Pater o votis.
Sol. Nocitura petis. Pha. Provida mihi mens
Oculusque sagax, pectusque capax,
Fortisque manus, totusque imo
In corde Pater. Sol. nimium nate
Tibi blandiris. Pha. Concede Pates.
Sol. Audi Patrem nate monentem.
Pha. Audi sobolem Phoebe precantem.
Sol. In tua celeras fata ruinam.
Pha. In mea cumulo stemmata famam.
Te Patre natus, Patris exemplo
Trahor in lucem. Sol. Sed tibi pariet
Lux ista graves, nate, tenebras.
Pha. Audi natum Phoebe precantem!
Si quis nostri est amor, exaudi!
Sol. Cedo roganti. Huc nate volatum
Tende, quadrigis succede meis.

Cedo. iugales rege sternaces,
Breviore lupo, mediumque tene
Limitem Olympi. Pha. Patris monita
Sunt una mei regula voti.
Tandem nostris serva ministrat
Gloria votis Imus honoris
Iter auspiciis Phoebe secundis.
Ite iugales, ite quadrigae,
Qua se nobis pandit aviti
Callis honoris; qua sublimis
Videamque orbem, videarque orbi.
Sol. Nate exerras: medio calle
Tutior ibis. Quo iuvenilis
Te rapit aestus? quo nate furor?
Pha. Quo me pulchri gloria gustu
Ebria honoris provocat. Ite.
Ite iugales, qua se summi
Pandit Olympi semita nostris
Radianda rotis. Huc mortales
Luminis avidos vertite vultus.
Sol. Heu! cave laevum Phaeton callem.
Stulte peribis. Pha. Quo rapis Aethon
Pyroisque manum? Sol. Frenum loro
Breviore tene. Pha. Pater heu! rapior.
Sol. O quanta dabis busta sepulto
Phaeton mundo! Ph. Pater heu! rapior.
Sol. Heu flagrat orbis! Pha. Rapior. Pater heu!
Flammisque cremor! Sol. Stulta ambitio!
Sua damna petit. Discite, si quos
Nominis alti cremat ambitio,

Moderata sequi. Sit sua votis
Mensura: cadunt, quando excedunt.
Quae quisque potest, haec quisque petat.
Numquam felix immoderatam
Ambitionem finis honestat.
Dym. Haec sors Parentis, Romule, est.
Rom. Ergo Patris
Fortuna nostro Marte firmanda est.
Dym. Manus
Geminae ictus est robustior. Quod non potest
Sola una virtus, socia virtuti potest.
Rom. O totus, utinam! Romulus sese suo
Sistere Parenti possit! Dy. Haud dubita: Patri
Sistere totus. Nubis en vastum venit
Caelo volumen. Ma. Promptus obsequiis tuis
Adsum Maguscus.
Dym. Romule, hunc mecum sinum
Inscende nubis, Perge, qua Romam est iter.
Mag. Et ubi Maguscus? Dym. Perge.
Mag. Sed pergat simul
Maguscus. Orco digna, et Acherontis lacum
Promerita nubes. Nolit infidus Dymas.
Tamen Dymantis umbra, quo perget, sequar.

SCENA QUINTA. Maximus Urbis Consul Maxentii Tyrannidem detestatus, mittit Selium servum suum (quem ignorabat suum esse filium) cum literis ad Constantinum, quibus deditionem Urbis, et Civium obsequia pollicetur.

O Roma, iam non Roma; sed Averni specus;
Tot innocentum Civium infamis nece,
Et tot nocentum scelere confusum nemus!
Quae tuta virtus publicam mundi potest
Spectare lucem? scilicet quondam scelus
Prodire puduit, seque claudebat suis
Timidum latebris. Quando iam Romam premit
Crudelitas Maxentii, quaqua patent
Compita, theatra funerum, et vastae gemunt
Scenae furoris. Nulla criminibus vacat
Aetas, vel ordo. Militis saevi calor,
Ducis libido, quae licent, quae non licent,
Una bilance ponderant: Nulli sua
Fortuna tuta est. Sed parum est. Nulli caput
Vacat periculo. Et hoc parum est. Nulli sua
Secura coniux: quamque commendat magis
Pudor, aut honestas, Coniugi minus suo
Secura vivit. Vidimus ferri metu
Raptum pudorem Virginum, Timidus tamen

Sorte hanc Quirinus patitur. At felix scelus
Non longa ducit stamina. Ex alto Deus
Qui spectat orbem, tolerat innocuos premi
Quandoque, sed non opprimi. Atrocis videt
Furias Tyranni; at vindicem simul excitat.
Impune nullus Imperi sceptro impium
Iungit furorem. Nemo cum noctis tegit
Iniqua terras Umbra, rediturum diem
Desperet orbi. Terminis constant suis
Adversa. Constantinus in tanto mali
Turbine, benignum sidus affulget tuis
O Roma lacrimis Certa num semper fides
Tua mihi Seli?
Sel. Dubia quae numquam fuit.
Max. Cum fors faveret. Sel. Prosperis rebus fidem
Tentare licuit, asperis qualis foret.
Max. Parant amicos prosperae.
Sel. Adversae probant.
Max. Et saepe frangunt. Sel. Melle nutritos. Max. Dapem
Prospera vocabis melleam. Sel. Imo lacteam.
Max. Quid ista distant? Sel. Plurimum. mellis sapor
Est dulcis; at non nutrit. Max. Adspondes? sinum.
Grandia tenentem arcana recludam. Sel. Potes.
Si fallo temere, medius invitis dies
Moriatur umbris; Iura distracti poli
Elementa rumpant; cuspide intorta furens
Olympus istum verticem in Flammas agat.

Max. Pridem tyranni sceptra, et obscoenum iugum
Excutere mens est. Sel. Unde turbatis potes
Sperare rebus? Max. Unde vix ullam putas
Spem promicare Roma iam sentit graves
Duri secures Imperi, et semper novo
Sanguine tepentes Civium; iamque invocat
Legitima castra Flavii. Fidem tuam
Hic posco Seli. Sel. Iuro. Max. Mentita tege
Dolos lacerna. Talis in fraudem places.
Ut castra penetres, finge palantes boves
Ab insolente militum abreptos manu.
At has tabellas occule, et fido tege
Crini involutas. Tela iam fraudis fluit.
Sic perge Seli Tota Romanae quies
In te recumbit Urbis, et Latii salus.
Sel. Sic mihi benigno faveat annutu dies.

SCENA SEXTA. Dymas sistit Romulum Maxentio Parenti: cuius praesentia hic in spem erigitur.

Ma. Ades labantis una spes amplae domus,
Levamen unum Romule, et partem gravis
Quod porto dudum, ponderis, mecum subis?
Rom. Per tot Gradivi turbines, per tot vices
Servatus atrae sortis, auxilio patris

Adsum superstes filius. Parvo stetit
Mihi vita morsque limite.
Maxen. At superes tamen.
Rom. Munere Deorum Dym. Munere Dymantis magis;
Ego te per uda regna furialis freti,
Per operta tenebris nemora, per flammam et focos
Periclitantem sustuli. Rom. Verum est. Tibi
Producta vitae stamina, et rogi ultima
Supplicia victa debeo. Max. Quem tu mihi
Rogum renarras? Rom. Quem mihi nuper strui
Pater imperasti. Max. Filio rogum strui
Ego truculentus iusserim? Rom. Captus levis
Errore famae. Max. Fama te mendax neci
Datum canebat. Rom Vivo. Damnatus tamen
Errore Patris, ultimo vitae steti
Cadentis apice. Max. Fabulam ignaro canis.
Rom. Pyra veritatem firmat. Max. Hac natum Pater
Indere parabam Caelitum ordinibus, tuba
Mendace famae lusus, exstinctum mihi
Quae te ferebat. Rom, Ibat effigies mei
Sublimis humeris Civium, et clarum premens
Pulvinar ostro, ferculum busto sacrum
Diis inferendum; verus inferias Stygi
Ibam daturus Romulus. Max. Cuius dolo?
Rom. Furore patris. Ma. Mortuum sic te pyra
Caelo inferebam. Rom Mortuum nondum, mori
Pater iubebas. Ma. Submove errorem patri
Oblivioso, nate, Rom. Cum nostro frequens

Pompa rogali funeri extremos daret
Populus honores, adstiti, instantis necis
Non vanus augur. Namque dicebam, pater
Qui me Deorum miscet Indigetum choris,
Obiisse iam me credit extremum Diem:
Ergo negabit vivere, et falsam ratus
Larvam negabit sidera, negabit solum:
Et actus ira pandet Acherontem mihi.
Praesagus animus vera praecinuit, Steti
Ante ora, fassus sanguinem, et natum patris.
Qui sum, negabar esse; qui numquam sui,
Credebar esse. Nempe sic me oris tenor,
Scriptura frontis, linea genarum gravis
Tractus humerorum, gestus ac vocis sonus
Formavit olim; ut crederet, qui non fui,
Syllanus esse. Hinc omnis erroris, Pater,
Origo manat. Profugus hinc signis tuis
Sum iudicatus, et sacramenti dati
Transgressor audax, Flavio Marti meas
Dicasse turmas; undique ad mortem tuo
Iussu petitus per salebrosas vias
Nemorumque saltus invios coepi fugam;
Donec paterno vultui oblatus, Patris
Acerba retuli fulmina, accensam minis
Iraque frontem, et Romuli occisi reus
Damnabor illo Romulus verus rogo,
Quo ficta statua Romuli indigetes Deos
Auctura stabat.
Maxen. Romule, innatum Pater
Hoc erimen ausus? Rom. Error, et caedis meae
Vulgata fama vindicem Patris manum

Armabat ira. Max. Parce, sum nocens pater;
Quod innocentem filium, fortem, probum,
Patri obsequentem, gentis Ausoniae decus,
Stirpisque gemmam patris insanus furor
Temerarit ira Rem. Culpa, quam ignarus patrat,
Veniam meretur Error excusat nefas.
Max. At quis furentis Romulum Flammae rogo
Eripuit? Rom. Arte Colchica instructus Dymas
Imbrem evocavit nubibus, quo se stitit
Perfusa flamma; turba spectatrix loco
Abacta fugit Rediit in pectus vigor
Amorque vitae: ardente desilio pyra,
Celerique vitam redimo pretiosam fuga.
Max. Habe parentem Romule.
Rom. Et natum pater
Habe obsequentem. Maxen. Romulo vivo vetus
Spes mihi resurgit. Rom Filius vivo Patre
Animos resumit. Dym. Alteri alterius amor
Addit vigorem. Ma. Flamma sic flammam iuvat.
Rom. Sic fluvium adauget fluvius.
Max. Hac genitor manu
Subigam tumentem Flavium. Rom. Hoc natus patre
Romam triumphis augeo. Max. Addicis Dymas?
Dy. Natus parentem fulcit, et natum pater.
Max. Sed ecce ad aras pompa sacrorum subit.
Assiste Patri nate, nolentes Deos
Cogam in favores, sponte venientes colam.

SCENA SEPTIMA. Maxentius Marti sacrificat sinistro omine.

Instructa Martis ara consuetis calet
In vota flammis? Vol. Foribus assistit Deo
Bos victimandus, fronde redimitus caput.
Festoque flore cinctus, instructae foco
Calent acerrae. Max. Sacra Bellorum patri
Placando agantur. Rom. Illius nutu meat
Fortuna belli Nullus invito Deo
Hostem subegit. Vol. Quis quis hic Marti facit
Lustretur unda. Caelites putas amant
Foventque dextras. Ver. Quisquis assistit Deo
Est expiatus. Vol. Cinge verbena caput.
Mente evagari crimen est, quando Deo
Adstas sacerdos. Ver. Tempora sacrata virent
Redimita fronde. Vol. Vina. qui Marti facis,
Socio propina. Per merum in pugnas calet
Animosa virtus. Ver. Quisquis hic aras colit,
Bibit Gradivum. Velum, Victimae in tergum meri
Everge partem, tingatur focus.
Veran. Stupuit ad undam taurus, et flammae, sacro
Crepuere latice. Vol. Praeco consuetum intona.

Praec. Procul hinc profani. Martis interpres iubet.
Procul hinc profani abeste. Vos tacitis pii
Favete linguis.
Volum. Dexteram armatus Popa
Protrahat ad aeras victimam. Ver. Lento gradu
Invita sequitur. Volum. Flamine obducto sacram
Obvolve frontem. Vota bellorum Patri
Popae vovete. Vota delectant Deos.
Popa. Mars soli magnum decus o Quirini!
Si tibi sanctis amor in medullis
Patriae bullit, vigilasque Romae;
Annue votis:
Nostra Romanis coque corda flammis;
Ut ferox mentem rapiat per arma
Spiritus; magni decus o Quirini
Annue votis.
Vol. Iam bellicoso vota Maxenti potes
Concipere Patri, pronus in vota annuet.
Max. Bellorum Gradive pater, quem pulchra verentur
Agmina Romulidum. Cui magni pectoris ardor
Servit, et heroae veniunt sub signa cohortes:
Cuius ad imperium sese victoria flectit,
Dispensatque decus famae: tu Caesaris arma
Dirige magne parens; exsultantemque superbis
Latronem spoliis Tiberino immerge sepulchro.
Huc age Mars animum, et qua tempestate cadentes
Irruis in populos, quo fulmine conteris urbes,

Si te Roma iuvat, Romam defende Quirini
Progeniem, et domito pacem compone tyranno
Sic nos vota damus, sic dona rependimus aris.
Vol. Tu cui terrifico riget inflammata metallo
Dextera, quem sequitur rapido discordia passu,
Utricesque minae, qui laurum in tempora solus
Inclinas Gradive pater; si te iuvat aris
Numen adorari, multoque altaria tabo
Diffluere. Armatis in Flavia funera turmis
Suggere fulmineo flagrantem ardore calorem,
Et constantino trepidos infunde timores;
Ut cadat, et Romae tandem Victoria cedat.
Exsuscitetur ignis. Ver. Exarsit. Vol. Sacris
Ingerite flammis tura. Ver. Panchaeum dedi
Iam munus aris. Vol. Qualis effulsit iuba
Coloque acerris? Ver. Flamma vix micuit, petit.
Non unus illi fulsit aspectu color.
Non una facies mobili flammae fuit.
Caerulea primum, deinde sanguineis notis
Permixta fulsit, ultimum in tenebras abiit.
Vol. Qua parte micuit?
Ver. Turbido ad laevam sinu
Prosiliit ignis? Vol. Rectus an crinem extulit?
An latera circum serpsit incertus viae?
Ver. Circumvolutus marginem in partes duas
Discessit et se flamma discordi scidit
Rixata luce. Vol. Parte qua sumus volat?
Ver. Pars nube densa dexterum in latus ruit,
Pars fluctuante verticem motu tuum
Involvit, inde tenuis in ventos abit.
Vol. Inter tumultus mentis incertos Dei

Arcana nondum teneo. Quod vidi, malum est.
Sed unde, vel quod; Numen iratum tegit.
Patet ira certo Numinis signo; tamen
Quid illa nobis ira portendat mali,
Pudet profari Caelites. Propius sacro
Igni admovete victimam. Ver. Attollit caput
Trepidusque pavidum taurus avertit gradum.
Vol. Iterate vota Numini. Eoo imbuo
Dum ture flammas, atque Achaemenius vapor
Manifesta belli signa subeundi notat.
Popae. Mars soli magnum decus o Quirini!
Si tibi sanctis, etc. ut supra.
Ver. Stat ara segnis. et sacri trepidant foci.
Vol. Arae admovete victimam.
Veran. Haec sacros petit
Cornu ministros. Vol. Numini assuetum date
Plausum ministri, casside armati caput,
Clypeo sinistram, dexteram ferro graves.
Satis est. Sacratas ingero dum igni dapes,
Geminato magno Numini cantus Popae.
Popae. Mars soli magnum decus o Quirini.!
Si tibi sanctis, etc. ut supra.
Vol. Imprimite cultos victimae. Qualis sacram
Stetit ad securim? qualis in terram ruit?
Ver. Expavit ictum taurus, et quaerens fugam
Et huc, et illuc dubius avertit gradum:
Et vix ad aras dextra pugnantem impulit.
Tamen securi cecidit, et spuma solum
Infecit omne. Vol. Viscerum certas mihi
Notas revela. Ver. Vulnere impacto cruor
Ater, pigroque lentus incessu fluit;

Agitata trepidant exta; spumanti iecur
A felle tabet. viscera effugiunt manum:
Cor sede vulsum propria ac mersum latet,
Aegrumque penitus marcet et tabo fluit.
Vol. Portenta rerum! Max. Signa quam tandem mihi
Sortem loquuntur? Vol. Nosse. quae Caesar petis,
Nescire cupies. Max. Non satis sortem levat,
Nescire sortem Sive per tragicas mihi
Minetur iras, sive ridentes fluat
Sors in favores, iste constantis tenor
Animi triumphat. Ede: securos solet
Etiam supremus facere fortunae furor.
Vol. Odere Reges dicta, quae dici iubent.
Max. Odere Mystas; quando, quae dici iubent,
Proferre tardant. Vol. Caesar obsequium pete
Maius loquela. Max. Qui tacet iussus loqui,
Praestae quod debebat, obsequium negat.
Vol. Non magna posco: liceat hoc unum mihi
Silere. Max. Liceat Caesarem atque Urbem simul
Perimere. Tantum nempe quod poscis, nocet.
Vol. Siluisse nulli nocuit. Max. Evertit tamen
Vox pressa Amyclas. Quando per silentium
Tegitur minantis Sortis incumbens furor,
Tacere scelus est. Exprime, aut ferro exprimam
Negata verba. Vol. Vocis invitae iubes
Obsequia Caesar. Parce si iussus loquor
Quae forte mentem Regiam in fluctus agent.
Max. Veniam merentur verba, quae iussus dedit.
Vol. Vel ludit aether vota, vel rigidus tuis

Bellis Olympus instat. et turpi exitu
Funestat arma Desine. Irarum sat est.
Nolente quisquis numine in ferrum ruit,
Demens ruinam vertici adsciscit suo.
Max. Audio minantem. Dextera invitos Deos
In arma cogam; quemque signavi, exitum.
Donabo bellis invido armorum Patre,
Nolente caelo. Vol. Numina in nefas habent
Parata tela. Max. Caesar adversas habet
Fulminibus iras. Vol. Debiles iactas minas.
Max. Quibus in ruinam sidera et Divos traham,
Terrasque vertam. Sacra, non sacra impio
Sanguine natabunt: nullus inveniet suae
Saluti asylum: feminas mixtas viris,
Pueros, puellas, lacteum infantum gregem
Quadrupedis ungue proteram: nullus nece
Peribit una: mortuos cogam mori,
Perimam peremptos. Perge. me furor rapit.
Vol. Si saevientis laureae starent minis,
Victor tyrannus astra calcaret pede.
Sed arma causa honesta, non furor regit.
Qui vult sinistra proelia, furore incitet
Invita sidera, et reluctantes Deos.

SCENA OCTAVA. Selius interceptus cum literis, et Maximus Consul habitae cum Constantino conspirationis reus Maxentio Tyranno sistitur: uterque morti adiudicatur. Maximus venit in cognitionem, quod Selius sit filius suus, quem hactenus servum habebat: Selius vicissim Maximum Patrem agnoscit, alter pro altero mori certat. lubetur filius Patrem occidere. Hic pietate motus se ipsum potius conficit. Pater super filii cadavere indolens, idem facturus erat, nisi prohibitus fuisset.

Max. Probrum Quirinae gentis, infandae caput
Reum castatae, Consul infamis, Stygis
Abominanda pestis, in dignus die,
Indignus aura publica; hac Urbem fide
Civesque servas? Maxi. Roma qua solum potest
Immunis esse. Maxe. Roma qua solum potest
Subdi tyranno, Maxi. Quem nimis tolerat diu
Gemente populo. Maxe. Rideor? in os haec mihi
Obtrudis audax? Maxi. Consulem ut decet. Max. Decet.
Ut proditorem patriae. Iuris, Deum.
Maxi. Nec iura patriae prodita, aut laesos Deos
Agnoscit animus: iura servare et Deos
Consul petebat. Maxe. Nempe testatur manus

Tuae hoc character. Flaviae stirpis decus
Iuste Imperator, Romulae Gentis salus,
Latiique columen, Urbis afflictae unica
Spes et levamen, generis Ausonii parens,
Amorque Constantine; si votum excipis
Populi Quirini [(reading uncertain: print faded)] , cura si patrum movet,
Si te Senatus fata suprema, et preces
Tangunt gementis Urbis, et frontis notae
Iniuste ademptae vertici, et sceptrum manu
Gemens tyranni; iura si Patriae aestimas.
Ne differ arma, Grande, quod patimur, malum,
Moram exsecratur. Si venis, magnum tibi
Cumulas honorem, Civibus pacem, necem
Certam tyranno. Stat sacramento tuis
Iurata Roma partibus fidus tuis
Studiis Senatus; Civis adicit fidem.
Populusque vitam. Crastinus quando dies
Deterget astra, parte qua Tibris natat
Advolve Castra Civis occursu hosticam
Simulabit iram: deinde complexus suam
Sinu Salutem, magna pars ibit tuo
Praevia triumpho perque calcatum trucis
Caput tyranni Tarpium inscendet iugum
Haec vota Romae, Civium, Plebis, meae,
Latii, Deorum Supplices Caesar tuis
Cerne advolutos genibus; et qualis soles
Tuis benignum si lus auxilio veni.
Itane cruente consulis Patriae bono,
Romae saluti?
Maxi. Non nego, sed nec pudet.
Maxe. Sic tibi Quiritum, ac Romulae gentis salus

Amorque Constantinus est? hoc Caesare
Me crimen audes? senties quando hoc scelus
Cruore stabit Frontis in iuste iubar
Egone ademi, Marte quod fido mihi
Miles paravit? Stat sacramento alteri
Fidus senatus? Hostis est ergo mihi:
Iuratus hosti in arma, periurus mihi est.
Properate sida militis lecti cohors,
Per quam serenum teneo Regnorum iubar,
Et iura Romae; vestra quod virtus mihi
Diadema peperit, vestra conservet quoque
Immune dextra; carcerum abstruso specu
Claudite senatum; plebis emotae dolos
Opprimite ferro. Crastinus quando dies
Deterget astra, sentient lumen sibi
Ire in tenebras noctis. Occursu hosticam
Simulabit iram Civis? Occursu hosticam
Iram anteverte miles. In poenas pari
Eant procella, qui scelus tantum pari
Furore tentant. Nullus est mihi innocens.
Communis urbis culpa communi quoque
Poena expietur. Maxim. Nempe sic Civi probas
Mores tyranni. Maxent. Nempe sic urbis pium
Me probo parentem.
Maxim. Quando tot sora, et domos
Caedibus inundas. Maxen. Quando tot nocuos neco,
Ut innocentes tuear. Maxim. At solum innocens
Nocens tyranno est. Maxent. Maximus sui exhibet
Documenta verbi.

Maxim. Qui nocens visus tibi,
Quod studeat urbi. Maxent. Iura quod Regni impio
Transscribat hosti.
Maxim. Iura quod regni suo.
Domino reponat Lege si hac iubes mori,
Quod te tyrannum Romulae gentis querar;
Moriar libenter.
Maxent. Lege, qua ultricem vocant
Scelera securim: Lege, qua numquam manu
Stant tuta sceptra, aut fronte securum iubar,
Dum spirat Hostis; lege, quae in gratum vetat
Agere inter homines. Quo lacessitus malo
Mihi haec rependis? Cui Quirinalis dedi
Secunda Romae iura: quem vulgus supra
Posui ad secures, quem Magistratus meo
Iussu audiebat; sic remetiris vicem?
O foeda semper mentis ingratae lues!
Hoc ergo velles frontis augustae iubar
Nostro revulsum vertice? hoc sceptrum meis
Manibus ademptum? lateris hoc ostrum suo
Perire Domino? Marmor in duro tibi
Tantum rigescit pectore? An tanti est tibi
Stravisse turpi columen augustum nece,
Cui nixa Romae penitus incumbit salus?
Sed fraus aperta est. Semper a tergo imminet
Haec poena sceleri, quamlibet sese occulat,
Numquam latere posse. Iam parta ultio est
Cum culpa patuit.
Maxim. Culpa si mortem mea
Meruit, superstes Selius facto meo

Vivere meretur.
Maxent. Par scelus poenam parem
Trahit in utrumque. Non minus servus reus
Est exsequendo scelera, quam Dominus reus
Sit imperando.
Maxim. Poenam in auctorem redit:
Si quid patratum credis, est crimen meum.
Supplicia subeat ille qui fecit nefas.
Hic imperanti fidus, obsequii sui
Munus meretur. Maxent. Quale debetur tibi,
Qui scelera mandas.
Maxim. Sim reus; non est reus.
Sevire [(perhaps: Servire)] qui iuravit, et servit. Maxent. Nisi
Quando imperata publico bono nocent.
Maxim. Si nocuit aliquid, quidquid id fuit, meum est.
Ego imperavi crimen, ego sceleri modum
Viamque feci.
Maxent. Rapite sceleratum caput,
Membrisque membra avellite, et rabidis date
Epulanda canibus.
Selius. Proximum o Divis caput
Invicte Caesar! Ma Aufer a genibus manum
Scelerose serpens. Selius. Caesar hoc unum precor.
Maxent. Precare; sed non vivere. Sel. In mortem iube
Me Caesar ire: vivere at patrem iube.
Max. Patrem? Sel. Benigne filii amplexum Pater
Admitte. Dubitas? sum tuus natus, pater,

Quem tot per annos stemmati ereptum gemis.
Maxent. Tene ergo servum finxeras?
Sel. Servus fui
Nec esse soboles desii. O duras vices!
Quod ante patrem noscere negatum mihi,
Quam cum cadendum est!
Maxim. Fateor affectum patris
Meiere Seli, nec tamen fateor patrem,
Nisi signa prodas.
Maxent. Siste dum natus patrem,
Paterque noscat filium. Sel. Quondam patri
Qua forte raptus, nescio; Aegypti plagas
Peregrinus hospes, generis ignarus mei,
Exul subivi; quemque votivo colit
Apin Canopus ture, adoravi pari
Cultu Tonantem. Cana tum forsan meae
Templi sacer dos condolens sorti, puer,
Ait, benigno solis aspectu sate,
Sed invidente sortis agitate alea
Casus per omnes, generis ignarus tui,
Aliis, tibique ignotus, hoc tandem solum
Peregrinus hospes debili cymba tenes.
Sed fata quam diversa sunt caeli! mare
Olim procellis aestuans motis, sinu
Te Patris amico avulsit, atque Euro dedit
Praedam rapaci Te pater multa Italum
Lacrima per orbem flevit, et multa prece
Surdum rogavit Numen. At, sero licet,
Signata tandem sideri adveniet dies,
Quae tibi parentem, teque tot functum malis
Reddet parenti. Nempe cum pronum caput

Subdes securi, sata ut avertat tua
Aliquis subire fata contendet. Tuus
Est ille genitor. Dixit; et Lunam dedit
Gemmis nitentem: Genitor hanc collo tibi
Suspendit, inquit, quando puerilem togam
Bullis parentum compsit: Et similis tibi
Luna rubefactis cornibus pectus notat.
Gemmam tuere: sique adhuc dubitas pater,
Tuere pectus filii: Maxim. O fili, mihi
Sidere benigno reddite! O qualis redis?
Servus reusque: post tot exactas tuae
Sortis procellas, post tot exilia, et gravis
Iuga servitutis! Nempe deflendus redis,
Idemque amandus: gaudium et maestos simul
Adfers dolores. Auctor ego mortis tuae
Dum te recipio, perimo. Sed vives patris
Morientis haeres. Caesar, immites fibras
Si flamma nondum deserit, et adhuc iuvat
Saevire ferro, pectus hoc ultor pete,
Quod innocentem filium genitor nocens
Tuo furori victimam aptarim. Sel. O pater
Tu vive potius; quosque mors adimet mihi
Annos, tibi reponat. Maxi. Hoc absit scelus
Pio a parente. Sel. Sicne crudelis pater
Vetas pium esse filium? Caesar, ferum
Huc verte chalybem: cerne poenarum capax
Divesque pectus sanguine; hic irae graves
Exstingue flammas. Vivat innocuus pater,
Romae, tibique Vivat, et senio gravis
Tua iura multa Consul in lustra audiat.
Maxi. Fili parentis facilis ad nutum obsequi

Si quid merentur capitis hae nostri nives,
Si quid parentis nomen! Sel. O genitor diu
Mihi negate, nunc Patrem demum proba
Te mihi. Max. Nihilne nate concedis Patri?
Sel. Nihilne genitor filio? Max. Possum Pater
Etiam imperare. Sel. Filius possum preces
Patri admovere.
Max. Per Patris blandum precor
Te nate, amorem, quasque manare aspicis
Per ora lacrimas! nate! non aliquid Patri
Sperare fas est? Sel. Genitor ut vivas.
Max. Mori
Ut liceat. Max. Ensis vindicis flammas reus
Meruit uterque. Neuter alterius scelus
Suo expiabit sanguine. Max. At maius nefas
Est imperare scelera, quam scelera exsequi.
Max. Et imperans et obsequens unam facit
Sceleris catenam. Nemo si iubeat nefas.
Nemo exsequetur: nemo si paret quoque
Nemo iubebit mutuo haec sese trahunt,
Iubere et exsequi Duplice tamen Pater
Se damnat ausu. Patriae tractat suae
Consul ruinam. Grandius an aliquid potest
Coquere vel hostis? Deinde non satur suo
Crimine, cruentum in facinus et natum trahit.
Max. Minus ille aberrat, iussa qui Domini facit
Seseque solum fingit imperiis parem
Maxe. Uterque iustas ensis irritat faces.
Uterque mortem provocat. Nostri tamen
Benigna sceptri lenitas, mitis manus.
Blandumque ferrum tenuat urgentis necis

Supplicia merita, et pendit unius nece
Culpam duorum. Meta stet natus Patri
Paterque nato: missili armentur manus
Utriusque telo. Quisquis alterius prior
In cor sagittam fixerit, vivet. Maxi. Stygem
Audio iubentem. Viscera ut nato pater
Natusque Patri rumpat? o Roma procul
Abacta pietas! Maxe. Sic volo et iubeo: manus
Aptate telis. Maxi. Ergo tu vives meae
Pars magna vitae, nate. Me satis est iugo
Voluisse patriam solvere, et tanti decus
Meruisse facti. Taedium vitae meis
Iam sponte canis instat, et praeceps trahit
Fatum senectus. Nate tu votum Patris,
Tu iussa Caesaris expedi; et misso fibras
Transadige telo Renuis? Hoc iubeo Pater.
Saltem supremum Patris imperium cape.
Sel. Ego ille, stygia vipera palude edita.
Ego ille, Averni fusus ex antris Draco.
Qui corda lacerem patris? o tellus mihi
Dehiscat ante, perque radiantem aethera
Praeceps agatur Phoebus. Eumenidum scelus
Pater imperasti. Maxi. Iussa non audis adhuc?
An stirpe Fabia genitus indignum meo
Nomine bibisti sanguinem? Vitam mihi
Si nate poscis, eneca: Vitam dabis
Feriendo pectus. Vita natorum recens
Est vita Patrum. Maxent. Terminus liti et modus
Sint nostra iussa. Tu prior Seli in patrem
Iaculare telum. Sel. Quando sic Caesar iubes,
Habe obsequentem Selium. Quicquid iubes

Aequum facis iubendo. Max. De rostris patrem
Statuite metam. Sel. Gravius hoc telum date.
Max. Iam nate dignam patre te sobolem probas;
Fabiique generis indolem. En cordis patet
Aperta scena. Maxe. Dubis quid toties manus
Suspendit ictum? Caesaris iussa expedi.
Sel. Telo hoc amanti debitum solvam patri.
Sic, sic iuvat perire, quo vivat pater.
Max. Heu nate! in uno vulnere occidis duos
Date mi cadentis filii exsangues genas
Libare maesto basio. Infelix pater!
Infauste nate! sic tuum invisis patrem?
Itane parentem diligis? leto tuo
Sic nostra fata redimis; At gemino patrem
Funere trucidas. Morior aspectu prius
Nati cadentis: deinde quid telum facit
Tam nobili haustum vulnere? invitat meam
In paria dextram vulnera, ut nati super
Funere recumbam funus, et maestus tuam
Umbram requiram. Tantus in patrem tuum
Amor, meretur funere rependi pari.
Quae te probarunt filium mihi, me tibi
Probent parentem spicula Hoc nati fides,
Hoc lex amoris, fasque naturae iubet
Maxe. Prohibete famuli facinus, in iectis manum
Tardate vinclis. Pereat, at qua non volet
Perire dextra. Sceleris exacti nota
Graviora tela provocat. Rapite ocius
Procul hinc nefandi sceleris auctorem, et suae
Patriae inimicum, perque torquendi vias
Mille laniatum pabulum alitibus date

CHORUS. Pugna Pietatis et Impietatis in aere repraesentatur. Impietas accepto fatali vulnere prolabitur.

Imp. Expulsa prius Martis arena
Integra rursus sistor arenae.
Gravior prima est ira secunda.
Iam suprema est tentanda meo
Medicina malo. Vel cadet illa,
Vel ego Litem hic dirimet campus.
Vincere, vinci; gloria par est
Vincam? Stabit nostrum Imperium.
Vincar? fuso Roma cruore
Fundata olim, nostro rursus
Sanguine stabit. Stare cadente
Patria, pulchrum est: pulchrum est patria
Moriente mori. Prodit en iterum
Aemula sceptri. Piet. Semel obtentae
Campus arenae patet alterius
Pugnae arbitrio. Prius in turpem
Conversa fugam cruda Impietas,
Nunc perimenda est. Primum, alterius
Belli, bellum est omen. Facile est
Hostem timidum vincere. Imp. Facile est
Hostem timidum vincere? mene?
Timor ardentem est versus in iram:
Metu ab extremo furor extremus

Saepe in caluit. Piet. Video monstrum?
Video spumam turpis Averni?
Imp. In tua natam funera cernis.
Bellua regnis excede meis.
Piet. Romae exitium, Latii pestis,
Fax Imperii, Procerum latro,
Exosa polis, invisa solo
Bellua, regnis excede meis.
Imp. Quid ventosum furibunda moves
Ore Gradivum? consere dextram.
Age, supremos exsere totis
Draco visceribus pectoris ignes.
Fiet. Age, consuetas fulminis Aquila
Exsere flammas. Hoc habet. Astra,
Vobis palmam refero Pietas.
Non ego; Numen vicit in isto
Proelia signo. Sic bona semper
Causa triumphat.

ACTUS IV.

SCENA PRIMA. Pons ligneus Tyranni iussu Tiberi imponitur, malum omen praesagientibus Nymphis et Tritonibus.

Met. Operis struendi Tiberis hic offert locum;

Properate. Segnem Caesares servi manum
Odere. Primus gratiae ad culmen gradus
Est, iussa facili Caesarum dextra exsequi.
Chorus Naiadum. Tritonum, et Operariorum.
Geminas Tiberis silvae exuviis
Iungite ripas; vastasque dolis
Nectite quercus. Laevo insidias
Omine struitis. Nullus fraudi
Locus est, quando Flavia caelum
Arma tuetur. Non haec homini
Bella tyrannus gerit: impetitur
Deus, aeternos qui super orbes
Videt humanos, retegitque dolos.
Brevis est semper, nec tuta satis
Vita dolosis fraudibus. Alnos
Littore ab isto tendite in istud:
Labor est vanus, suor inanis;
Quem pia caelo non fovet astro
Meliore manus. Scelus ad tempus
Impune meat. Sed tamen hora
Est sua poenae; quae, quod latuit
Crimen, apertam trahit in lucem,
Caput auctoris plerumque doli
Repetunt. Sic qui tacite muros
Subruit, ausu perit ipse suo,
Tumulumque sibi fodit, alterius
Cum damna petit. Fraus scelerati
Animi est index. Hinc sibi semper
Habet infestam Numinis iram.
I Maxenti qua vocat ira,
Qua rapit oestrum, qua citat ardor:

Non effugies Numinis iras.
Caput auctoris repetunt fraudes.
Quae mala iusto damna, pioque
Caesari adornas, in tua structa
Fata dolebis. Iussu astrorum
Caput auctoris repetunt fraudes.
Mergere toto, crude tyranne,
Mergere Tiberi. Tantum crimen
Non parva potest unda piare.
Mergere toto bellua Tiberi:
Caput auctoris repetunt fraudes.
Mergere Romae fatale probrum:
Laetusque tuo funere Caesar
Pura reponat gaudia Romae.

SCENA SECUNDA. Vindicta divina armatur in Maxentium, ad quam clamat sanguis Martyrum. Inducit minacem Cometam, quem observans Dymas Magus, intelligit res Maxentii desperatas.

Mart. Vindicta! vides impune scelus?
Pigraque manu stringi cupida
Tela coerces? Meruit pridem
Impia saevi culpa tyranni
Pendere poenas. Stringe volantis

Vindicta manu fulminis ignes:
Impune scelus parcendo foves.
Stringe volantis fulminis ignes
Vindicta manu. Vind. Cruor innocuus
Me vocat astris. Noxia culpis
Est mora poenae. Toxica pestis
Late effundit, nisi scintillam
Primam exstinguas. Venio, passu
Lenta, sed ictu venio gravior.
Marty. Vindicta! manu stringe volantis
Fulminis ignes. Vind. Impune scelus
Hactenus ivit. Iam venit hora
Suprema malis. Numquam felix
Scelus in longum ducitur aevum.
Si quando tamen Deus indulget
Longius aevum, gravior sceleri
Poena paratur. Crescit ab ipso
Tempore verber. Satis est: hora
Iam tibi venit summa tyranne,
Marty. Sic, Diva, manus urge: ut numquam
Scelus in longos profluat annos.
Dym. Quid hic Cometes crine ferali nocens
Portendit orbi? Natus ex hydrae sinu
Per gemina Cancri brachia incedit. Viae
Incertus inde oberrat; atque Ursam prope
Devexo itinere defluens saevo comam
Iungit Draconi. Tolle iam moras puer,
Tolle apparatum hunc.
Mag. Sidera infausto meant
Truculenta cursu? Dym. Non leve est Romae malum.

Quod astra dictant. Natus ex hydrae sinu
Rigidus Cometes indolem ex ortu trahit
Orbi nocentem: gemina per Cancri means
Brachia, caloris pestilens virus bibit.
Ubi se Diaconi iungit, infestum attrahit
Draconis ignem. Caesar in vado sumus;
Brevisque sortis Zephyrus in tristes migrat
Aquilonis iras. Perdita est Romae salus
Faventis aurae. Ma Stygia nil ultra queunt
Prodesse metra? nil Dymas? nil eruta
Auxilia Averno? Dym. Tela confecta est mali:
Romam reponet Flavius Romae; cadet
Vetus Deorum cultus, excutient Iovem
Delubra, Martis ara viduatis gemet
Afflicta acerris: nulla iam Iuno polo,
Bellona nulla, Iuppiter nullus. Dii
Migrate Roma; funeri vestro haec dies
Suprema luxit. ----

SCENA TERTIA. Dymas ex observatione Cometae Maxentio victoriam negat: ideoque a Maxentio occiditur. Iubet cadaver in Tiberim abici.

Max. ---- Audio. insueto gemit
Dymas dolore. Mentis emotae sonos
Hic aucupabor. Dym. Gelidus attonitos meat
Horror per artus. Fata, Maxenti, polus
Suprema sanxit. Max. Fata mihi sanxit polus

Suprema? Dym. Belli Flavius palmam rapit
Volente caelo. Max. Caesare invito potest
Appetere palmam: Caesare invito tamen
Numquam obtinebit Dym. Caelites vestram fidem!
In me minaci tela iactentur manu:
Parcant verendo Caesari. Max. Indignans furor
Lupata rumpit. Pressa violentum impetum
Adaudet ira. Bubo quid maestum canis?
Dym. Adversa Romae fata, Iuratum tuae
Caelum ruinae. Max. Siccine, infandum caput
Blanditus ante Caelari laurum es meis
Pollicitus armis. Dym. Error hic Orci fuit.
Sic me docebat Erebus, et Averni data
Responsa lacubus. Max. Errat et Avernus quoque?
Dym. Quando futuros exitus rerum Dii
Pandere recusant. Max. Pandere recusent Dii;
Quodcumque velat diphthera, et caelum, manu
Caesar refringam.
Dym. Pone flammati minas
Caesar caloris; quos petis, casso impetu
Deos lacessis. Max. Nullus est caelo Deus,
Quem metuat ista dextra.
Dym. Quem metuis minus,
Magis ille saevit. Max. Veniat e caelo Deus,
Si vis gubernat astra, vel flamma solum
Terret Trisulca conserat mecum manus:
Ut discat esse fortius telum mihi,
Quo frango terras, quo reluctantes polos
Ago in favillas.
Dym. Caesar incassum furis,

Minasque iactas: iura non franges poli,
Max. Quae iura? Dym. Quae Maxentium et tum dos ligant
Orbis Monarchas. Max. Caesari an quisquam Deum
Decreta statuat? Dym. Caesarem et populum premit
Eadem potestas. Max. Vile, probrosum caput,
Mendaxque larva: si quis est caelo Deus,
Qui fata mundi torquet, et belli vices
Pacisque flectit; umbra furialis tuo
Hunc repete casu: postque vel caelo redux
Anima, vel Acheronte esse testetur Deos.
Cui flamma mentis ardet, hic sibi est Deus.
I, tristis umbra, mergere extremo lacu
Maerentis orci. Dym. Morior; et pigrae stygi
Succedo larva, teque furiali sequar
Ardore semper, donec Acheronti cadas
Victima profundo.
Max. Morere. Iam bubo tacet.
Nullumque Numen esse, quod Rege altius
Dominetur orbi, sanguine effuso probat.
Abripite terrae pondus, et Tybri date.

SCENA QUARTA. Indignans Tiberis cadaver Magi in littus eicit.

Tib. Quae mihi stygiis Eumenis antris
Eruta gelidas incendit aquas?

Quis mihi toto gremio serpit
Ignis Averni? Cremor in mediis
Tiberis undis. Trit. Non hic Tiberis
Natat in puris vitreus undis.
Stygius lacus est, amnis Averni est,
Orci est sulpur. Fuge Tritonum
Turba cavernis. Trit. Mediis (monstrum!)
Urimur undis. Undas fugimus.
Tib. Quo Tritones? quo turba meis
Assueta vadis? Trit. Acherontaeo
Igne calentes undas fugimus.
Naiad. Tacito stygius lacus illapsu
Tiberine tuis miscetur aquis.
Pellimur udis Nymphae regnis,
Tiberine tuis pellimur undis.
Non bene socius meat ignis aquae.
Hinc sibi stygius rimatur iter
Terrae superos amnis in orbes.
Tib. Mergere Triton, mergere Nais:
Quaerite, nostras qua parte venit
Ardor in undas. Currite celeres,
Quaerite faciles: Tiberis mandat.
Trit. et Naiad. Celeres, faciles iussa paramus.
Tib. Ardere undas, fervere gelu,
Frigus aduri, non leve monstrum est.
Trit. et Naiad. O portentum! Tib. Quodnam insolitum
Turba repertum stupet ad monstrum?
Trit. et Naiad. O portentum! Larva Acherontis,
Mera Tisiphone, cruda Megaera
Mediis ardet Tiberis undis.

Tib. Erue monstrum, quodcumque latet
Amne sepultum Procul hinc, procul hinc
Toto monstrum hoc evolve Tybri.
Procula nostris submotus aquis
Titio hic stygios vomat ardores.
Trit. et Naiad. Vivimus Io! Tiberine pater?
Vivimus Io! rursumque gelu
Redit antiquum. Vivimus Io!
Tib. Roma triumpha! Nulla per aevum
Tragicas ducit Fortuna vices.
Quae presserunt maesta, secundis
Tandem cedunt. Omnes. Roma triumpha!
Adversa diu sors nulla premit.
Si quando dies caput horrente
Condidit umbra, rursus amoeno
Surget inauro. Numquam durant
Adversa diu. Tib. Roma triumpha!
Roma triumpha! fors nulla premit
Adversa diu. Roma triumpha!

SCENA QUINTA. Turbatae Larvae corpus Dymantis ad Orcum deferunt.

Larv. 1. Vae! vae! scelesto. scelera felici diu
Quicumque cursu protrahis, tandem tua
Claudere meta. Lenta si quando venit
Vindicta sceleri; certa sed tandem venit.
Silente semper urget a tergo pede

Nemesis nocentes; fulminis semper manu
Inflammat ignes: quaque suspendit mora
Iras trisulci fulminis, eadem gravat
Pondus parati verberis. Simulat Deus
Nescire crimen improbi, et in annos tacet;
Sed igne tandem loquitur, excussae facis
Tortique fulguris. Errat, offensum minus
Quicumque credit, quod diu impunis trahat
Dies secundos, nec gravem telo manum
Sentiat in ictum erumpere. Est sceleri sua
Statuta meta: si nefas auges, tuam
Celeras ruinam. Meta quo posita est loco,
Illo stat ultrix Nemesis, et flagrum intonat.
Turbata per te Roma, lactatus spei
Inanis umbra Caesar, eversus decor
Antiquus urbis, civium effusus cruor:
Nunc redde poenas. Ibis Acherontis lacum
Turbare tristis Umbra, et ardentes stygis
Terrere Manes: Ibis infestas reis
Lassare Furias. Quisque quod crimen patrat.
Hoc poena plectit. Parcit ad tempus polus,
Graviore ut instet verbere. O terrae probrum!
Mergare Averno. Criminum pondus grave est:
Premitque terram, donec immergat stygi.
Iussos labores carpite, profundi patent
Acherontis antra. Omnes. Victima o Diti sacra!
I stygiali debite flammae
Funeste Dymas, lacerande avibus
Titii celeri raptande rota,
Urende siti Tantalea, igni
Urende stygis. Meta tuorum

Scelerum posita est: nulla tuorum
Suppliciorum posita est meta.
Coepisse semel stygio ardere
Igne, est semper saeva incipere
Tormenta pati. Perge aeternis
Debite flammis; tua nobiscum
Tormenta subi; moriensque doce;
Quamvis veniat Nemesis clauda,
Sua criminibus tormenta dari.

SCENA SEXTA. Committitur proelium. Narratur successus.

Ach. O vana Regum gloria! o falsae spei
Retecta larva! Fuimus! ingentis capax
Materia cladis! Quantus in praeceps agit
Excelsa casus! Met. Quam mihi tragici canis
Scenam doloris? Ach. Occidit Romae status;
Eversa castra Regis; occumbunt Duces
Totusque miles cernitur: palmae decus
Et sceptra rursus Flaviam in dextram meant.
Met. Exsilit amoeno gaudio pectus: tamen
Tegatur ore. Saeva quid tandem paras
Fortuna Romae? Prome, quis caedis modus,
Seriesque cladis?
Ach. Esse quae segetis solet,
Cum gravis ab Arcto grandine Orion fremit;
Et omne late sternit arvorum decus.
Steterat utrinque miles armatus pari

Virtute pectus, spiritu ferrum pari,
Parique amore gloriae incensus manum.
Senuere bellum classica; exsurgit fragor
Clamorque campo: mota tempestas coit
Geminae phalangis, media decrescit via
Inter cohortes; conserunt ferro manus,
Pedemque pes adurget, et scutis sonant
Inflicta scuta; fervor, irarum calor,
Rabiesque totis fulminat campis, Cadunt
Et hinc et inde funera, et mixtus fluit
Hostis utriusque sanguis. Ambiguis diu
Suspensa pennis constitit victoria;
Donec sereno miles effusus polo
Candidus amictu, candidus et equo, viam
Per nostra castra raptus ingentem manu
Rutilante scripsit. Ilico magno impetu
Turbo insecutus Flavii, nostris gelu
Infundit armis. Cadimus; aut victi malo,
Pedem relicto praelio in fugam damus.
Met. Periimus ergo! Certa iam Romae imminet
Ruina tectis. Ach. In tua dextra sedet
Spes omnis urbis. Met. Gravius est medio malum.
Ach. Malum supremum remedium extremum vocat.
Met. Frustra applicatur, quando vis maior mali est.
Ach. Nil negligendum est, quando vis magna est mali.
Met. Quis hic propinqui tollitur Martis fragor?
Ach. Fugiens salutem miles a pedibus petit.
Tu Consul urbi consule. Met. O tandem veni

Optate Flavi, et ultimo pressam malo
Exsolve Romam! in Flavio est urbis salus.

SCENA SEPTIMA. Fugitivus Maxentius desperat. Occidi rogat a Romulo filio, fugam in urbem suadente.

Max. Ignave Caesar! timide pro patria mori!
Quousque inertem spiritum animosa fuga
Vitae reservas? Militi extremum probrum est
Fugisse campo, et Caesar imbellis fuga
Quaeris salutem? Repete confusam tui
Militis arenam Si cadit miles, cadet
Cum laude Caesar: Gloriae magnum est decus
Cadere cadente milite, et stragem suo
Funere gravare. Castra quo pereunt loco,
Illo cadamus O probrum Regum! fugis?
Et sceptra inultus pateris Augusta manu
Iubarque fronti deripi? Si quod, mihi
Semper inimica Numina, irata manu
Fulmen rotatis, verticem in nostrum, gravi
Librate tonitrum. Iuppiter, si quis tamen
Vivit sub astris Iuppiter, toto increpa
Hoc pectus igne: frontis haec tuo patet
Area furori: fulmina hoc caelo caput.
Mori volenti gratia est mortem brevi
Subire posse funere. Infande, impie,
Crudelis, excors Iuppiter mortem negas
Mortem petenti? Repete Maxenti feros
Campi furores, aliquod hic telum vacat

Tuo paratum funeri. Rom. Quo, quo Pater
Infauste properas? Flavius campum furor
Omnem cruenta strage sepelivit. Max. Decet
Hic quoque perire Caesarem Rom. Regem decet
Servare sese civibus. Max. Quando interit
Cum Marte populus, Regis imperium perit.
Rom. Pars aliqua superest genitor: hanc serva tui
Regni columnam.
Max. Nulla mihi super est; ubi
Miles perivit. Rom. Roma supremum patet
Devicto asylum. Max. Roma? quam nullus tenet
Miles superstes? Roma? qua nulli fides
Est certa civi? Rom. Sponte sed regnum truci
Concedis hosti. Max. Nempe Victori. Rom. Potest
Fortuna vertere aleam. Max. Sed non potest
Facere beatum, quem semel tanto malo
Attrivit. Rom. Istud genitor extremum cave,
Cumulare gravia gravibus aerumnis mala.
Max. Suprema teneo. Nulla maiori potest
Fortuna damno furere. Rom. Quod summum putas,
Maiore adauges. Max. Nempe cogemur mori?
Hoc est, quod opto. Finis hic solus mali est,
Perire posse. Rom. Levius ut pereas, decet
Curare, genitor. Max. Sive pereundum est gravi
Martis procella, sive pacato freto,
Quid Nate refert? Rom. Ne simul tecum trahas
Orbem in ruinam. Max. Maior est laus cum suis
Perire bello, quam diu vitam suis
Trahere peremptis.

Rom. Genitor extremas preces
Ne sperne nati. Max. Romule extremum malum
Ne posce patris. Rom. Vivat ut genitor, rogo.
Max. Cum laude liceat emori, genitor rogo.
Rom Cum vita civi est utilis, probrum est mori.
Max. Cum sola laus est emori, vita est probrum.
Max. Nate, redeamus, nostra qua campum fuga
Vacuavit. Rom. Urbem genitor ingressu tuo
Tege perituram.
Max. Potius hoc crudo [(reading uncertain: print blurred)] latus
Transadige ferro Nate. Mucronem cape
Feri volentem. Rom. aeva mi genitor iubes,
Quae nec sub Haeme Tigrides natae audeant,
Nec inter antra Caspia effusus leo.
Natura renuit. Max. Obsequi Patri iubet.
Rom. Iusta imperanti. Max. Iusta, non iusta, efficit
Patria potestas. Rom. Quando non subest scelus.
Cum, quod iubetur, crimen est; nullam suo
Necessitatem patria potestas potest
Nato obsequendi ponere. Max. Hoc pater rogat:
Patrem volentem perime. Ro. Quod possim iube;
Natura quod non damnet, aut caelum improbet.
Max. Sum genitor, et sum Caesar: ut genitor volo:
Ut Caesar impero: totus in pectus patris
Incumbe ferro, et corde funestam excute
Vitam cadentis. Rom. Caesar et Pater iubes
Quod prohibet aether. Max. Iussa num caeli vetant
Coli patentem et Caesarem? Rom. Coli iubent:
Perimere prohibent. Max. Per Patris nomen.
Rom. Sacrum est.

Max. Per sancta generis vincula.
Rom. Haec rumpi est nefas.
Max. Per Nati amorem. Rom. Vivere hic Patrem vovet.
Max. Redeamus ergo, qua calet Martis furor,
Qua fervet ira Flavii, qua orbis ruit.
Quam mihi Tyrannus denegas mortem, pius
Impendet hostis. Rom. Siste, venturum Pater
Urgere fatum. Si peris genitor, iube
Tecum perire filium, atque urbem simul.

SCENA OCTAVA. Constantinus Iunior terra urbem oppugnat.

Const. I. Urgenda miles gloria est. Partem dedit
Ingente clade fusus hostilis cruor;
Cadaverumque vasta congeries putri
Tabo dehiscens: alteram partem dabit
Subacta Roma. Prosperis quando venit
Secunda Zephyris, insequi fortem decet.
Vicisse pulchrum est: alteram palmam addere
Palmae priori, pulchrius. Dum aliqua super
Pars vivit hostis, semper ingenti potest
Nocere damno. Tempus hoc lauro favet,
Quo Roma trepidat. Hora quod praesens decus
Offert, premendum est: hora posterior rapit,
Quod prima spondet. Miles, huc age vineam
Muris propinquam. Gravior hic aries premat.
Hinc tela miles iaciat, et muris gravem
Submoveat hostem; machina hinc ignes frequens

Infundat urbi. Gloriam quisquis petit,
Me, me sequatur: primus in palmam ruo.
Oppugnatur urbs vinea, ariete, testudine, telis, et ignibus.
1. Cust. ex. Huc arma cives, arma densato impetit.
Moenibus Superare tentat moenia hostilis furor.
2. Custos. Huc arma cives: hostis huc certam trahit
Urbi ruinam. Const. I. Sequere praeeuntem Ducem
Animose miles. Laurea in muris viret.

SCENA NONA. Crispus urbem classe oppugnat.

Crisp. Coniuncta nondum classis algosas Tibris
Tabulavit undas? Art. Tota iam spumis natat,
Avidumque pectus gloriae in pugnas citat.
Crisp. Hinc tela miles, inde flammatos age
Globos in urbem. Cust. Civis huc vires age.
Crisp. Huc ad virentem lauream miles gradum
Victorem adurge. Turbinis nondum fragor
Resedit omnis Moenibus clausum latet
Aliquid veneni. Flavio quamvis Patri
Iurata Christo turba constantes manus
Et arma pendat, aliquid est tamen mali,
Quod adhuc minatur. Restat exiguus labor,
Finis laborum. Prima laus fortis vini est,
Amare dura: proxima laborem subit
Quaesita palma, Moenium obstantes moras

Superate passu Martio. Hoc titulo placet
Decus virentis laureae, quod non venit
Aut otioso, aut desidi. Somno potens
Esse generosus animus ignorat. Licet
Quiete laurum carpere, aut palmam queat,
Mavult labore. Pergite: hac Romam via
Calcanda restat. Primus inscendo. Cui
Mavortialis bullit in venis cruor,
Avidaque flamma nominis fibras movet,
Me, me sequatur: primus in laurum volo.

SCENA DECIMA. Maxentius ex aestu proelii fugiens in urbem tendit per pontem, in quo Constantino insidias paraverat; pons collabitur, et ipse cum suis mergitur.

Max. Invisa fata! Numinum invisus furor!
Invisa caeli sidera! invisae faces,
Quotquot sinistro lumine aspicitis meae
Sortis ruinan! tuque qui stygiis lates
Sepultus undis Pluto, Avernales Dii,
Deaeque et Umbrae Manium invisae mihi!
Rom. Parce, o verende genitor, audaci Deos
Lacessere ore. Hoc unicum restat malis
Medium supremis; fortiter sortem ut feras.
Fortuna fortes metuit, imbelles premit.
Max. Fortuna fortes sternit, imbelles levat.

Ach. Levius ferentem praeterit. Ma. Gravius ferit
Ultro ferentem. Rom. Quod grave est, fiet leve
Ferendo sponte. Max. Quod grave est, gravius facis,
Si non repellis. Ach. Frangitur fluctus rumor,
Si quando scopulum verberat.
Max. Scopulum quoque
Pelagus procellis exedit. Rom. Centum fluet
Refluetque fluctus saeculis, nondum cadet
Allisa rupes. Max. Sed semel tandem cadet.
Ach. Hic, Caesar, ictus primus est. Numquam solet
Nisi repetito premere fortuna impetu.
Max. Cum vastat omnia impetu primo, nihil
Habet secundus. Rom. Hoc habes Caesar: potes
Servare Romam, Roma te potest tibi
Servare. Max. Sera Nate consilia ingeris.
Rom. Sed sana Patri. Max. Flavius Romam tenet.
Ach. Pellatur urbe. Max. Robur, ut pellas, abest.
Ach. Numerosa turba Civium superest.
Max. Favet
Sed tota Marti Flavii. Rom. Affixum trabi.
Quae Christum adorat. Max. Patrios fuso Deos
Quae ture adorat. Desine. Statutum est mori.
Ach. Si sic statutum est, morere: sed memor tuae
Auguste famae. Morere, sed fato ut tuo
Semper supersis. Ipsa mors vitae est lucrum,
Si gloriose moreris. Huc mentem rape,
Spes unde se victoriae, aut famae incitat.
Rom. Ibi quaere vitam ponere, ubi lucrum facis
Laudis perennis. Max. Nemo laudandus perit,
Qui vincit absque laude. Rom Quod decoris abest

Vitae anteactae, saepe restaurat dies
Mortis supremus. Quis tubae allapsus canor
Flagellat aures? Mil. Flavius in urbem furor
Accelerat iras. Max. Ibo, vel Roma premar
Cadente, vel cadens premam. Huc mecum gradum
Per pontis arcum miles: hinc salus patet.
Ach. Fugite: supremus ultor a tergo premit.
Omnes. Heu cruda fata!
Max. Crude, funeste, impie,
Quicumque mundi fata disponas Deus.
Morior. At Orci sulpure accensus, tibi
Semper rebellis, semper infestus traham
In odia caeli Tartarum, atque umbras stygis.

SCENA UNDECIMA. Crispus et Constantinus Iunior proclamant e moenibus urbem iam domitam.

Crisp. Residat ira milites, satis impii
Fusum est cruoris. Roma iam nostris dedit
Collum lupatis. Nemo iam ferrum movet.
Const. I. Nemo resistit: induunt cives iugum,
Frenumque mordent sponte. mutetur furor
Benignitate. Principis primum est decus,
Parcere subactis. Abl. Principis primum est decus
Sternere superbos. Con. I. Civium cara est salus.
Abl. Non perfidorum. Const. I. Perfidi addiscunt fidem.

Abl. Metu coacti. Con. I. Mollis attactus feros
Domat leones. Abl. Mollior at hostem manus
Reddit ferocem. Con I. Belluas frenat metus;
Benigna Cives gratia. Abl. Rebellis parum
A belluarum moribus distat. Ferant
Rigida lupata belluae, quibus placent
Mores feroces. Con I Frena non diu aspera
Tolerat iugalis, Primus inventor timor
Rebellionum est. Abl. Primus exstinguit quoque.
Contempta res est, Principis mollis manus.
Con. I Exosa res est Principis grandis furor.
Parce bibendus Civium Regi est cruor.
Crisp. Parcite cruori. Displicet miti Patri.
Sitis cruoris. Con. I. Audio: mollem petis
In urbe frater dexteram. Parce Ablavi
Urgere caedes. Barbarum hoc animum sapit,
Saevire post victoriam. En medium mei,
Frater propinquat. Nostra quo vento volat
Fortuna Crispe? Crisp. Quo solet semper Patri
Iurata, facili. Victus inclinat suas
Consul secures: Tiberi absorptum natat
Corpus tyranni: quisquis adversos tulit
Patri furores, sanguini immersus vomit
Animam putentem: nemo iam ferrum rotat.
Civis parenti supplices tendit manus:
Plebs et Senatus Flavium ad sceptrum vocat.
Con. I. Nihil tonandum restat?
Crisp. Oppressus furor.
Martis resedit: sponte subiectus luem
Sibi imminentem populis avertit. Con. I. Sapit.
Depone curas miles, et rigido manum

Ferro relaxa: nosque gratemur Patri.
Crisp. Eamus, aegre laeta patiuntur moram
Nuntia: serenum gaudium in plures amat
Prodite, quando plurium est emptum manu.

CHORUS. Pietas Victrix triumphat, et in partem triumphi evocat Consilium et Industriam.

Vict. Vicit Pietas! Io triumphe!
Ultima Solis, seu nascentis,
Seu morientis domus, audite:
Vicit Pietas! Io triumphe!
Dira impietas rigido terram
Ore momordit, taboque suo
Confusa natat; numquam posthac
Iterum Ausonias subitura domos.
Vicit Pietas! Io triumphe!
I fama citis provecta Notis:
Tu qua veniens aurora micat,
Tu qua fugiens Sol mergit equos:
Ite, extremis dicite populis,
Vicit Pietas! Io triumphe!
Fam. 1. Vicit Pietas! Io triumphe!
Fam. 2. Vicit Pietas! Io triumphe!
Vitraque Fama. Vicit Pietas! Io triumphe!
Cons. et Indust. Pax iam domito
Pulchra tumultu candida revehat
Saecula Romae. Martius ardor

Iacet exstinctus, bellique truces
Cecidere minae. Vicit pietas!
Io triumphe!
Pax. Vicit Pietas! Io triumphe!
Iam grave litui siluit murmur.
Tutior orbi pax restituor.
Ante remotas pulsa in terras,
Nunc tibi reddor Roma quietis
Vecta quadrigis Illud facilis
Subeo regnum, quo mite tenet
Pietas sceptrum. Vict. Vicit Pietas!
Cons. et Indust. Regnat Pietas, Io triumphe!
Piet: Adsum, magni filia caeli;
Risus olympi, mundique salus
Pietas, domito laetior hoste.
Co. In. Pa. Vi. Vicit Pietas! Io triumphe!
Piet. Vicit Pietas! sed Consilio
Socio vici; sed et Industria
Socia vici! Vicimus. Io!
Consil. Haec Pietatis bella fuerunt:
Victrix Pietas solat triumphet.
Piet. Haec Consilii bella fuerunt,
Bella fuerunt haec industriae.
Qui fuit aestus pars magna maci,
Sit pars etiam magna triumphi.
Metat hic laurum, qui tulit arma.
Utraque vicit, nostras utraque
Scande quadrigas: quaeque laborem
Ardua mecum in bella dedistis,
Meritas laetae carpite lauros.
Haec virtutem gloria sequitus:

Ut sua sequitur Delion umbra.
Fa. 1. Ultima mundi regna audite.
Fa. 2. Ultima mundi regna audite.
Fa. 3. Vicit Pietas! io triumphe!
Fa. 2. Vicit Pietas! io triumphe!
Fa. 1. Oriens audi! vicit Pietas.
Fa. 2. Audi occasus! vicit Pietas.
Utraque. Io triumphe! io! io! io! triumphe!
Omnes. Vicit Pietas! io triumphe!
Victor. Hic ego viridem porrigo laurum,
Ubi consilium suggerit artes,
Martemque calens movet Industria,
Iurata tibi milito, Pietas.
Qua te flectis, laurum inclino,
Sic astra iubent: semper Pietas
Unica vincat. Certa ibi palma est,
Ubi Consilio Pietas iuncta
Movet arma manu. Piet. Vicimus! hoc est
Munus olympi. Certo veniunt
Ordine caeli. bellica palma, et
Pacis olivae. Dicite mecum:
Bellica palma est munus olympi,
Pacis oliva est munus olympi:
Statuente Deo haec venit, ac illa.
Victo. Bellica palma est munus olympi.
Pax. Pacis oliva est munus olympi.
Pietas. Vicit Pietas, Deus at toto
Orbe triumphet.
Omnes. Vicit Pietas, Deus at toto
Orbe triumphet.

ACTUS V.

SCENA PRIMA. Fabricatur Arcus Honoris triumphaturo Constantino.

PRoperate: ad urbem proximo Caesar gradu
Urget triumphum. Semper exosa est mora,
Quaecumque honorem tardat. amittit decus
Paranda Pompa, quando venienti moram
Ponit triumpho. Gratiam hinc habet labor,
Si sit paratus tempori. Quod agis, age.
Oper. 1. Flavia virtus non satis una
Contenta manu, non satis uni
Victura orbi, non mille satis,
Cantanda annis, occupat omne
Romae obsequium. Op. 2. Decet huic omnes
Servire manus, qui omnes urbis
Servavit opes, capita, et vitam.
Oper. 1. Nihil impendis Roma triumphis,
Ipsam vitam licet impendas.
Caesaris est laus, meruisse: tua
Laus est, numquam solvere posse,
Semperque tamen solvere velle.
Oper. 3. Summus meriti gradus est; sua si

Praemia vincat. Oper. 2. Summa rependis
Praemia meritis si, plura velis
Pendere semper. Numquam merita
Posse aequari, maxima laus est.
Par quoque laus est, semper merita
Aequare pari velle obsequio.
Quod virtuti satis est, etiam
Satis est Flavio; plurima velle,
Cum pauca potest. Oper. 4. Vivat Caesar!
Amor Ausoniae, gloria Romae,
Decus Imperii, delicium orbis,
Viva! vivat Constantinus!
Et prole sua ventura beet
Saecula mundi. Oper. 2. Gloria patris in
Prole superstes, sceptra priora
Cumulet sceptris, regnaque regnis
Antiqua novis. Oper. 1. Sic vovet orbis,
Sic Roma vovet! post sua vivat
Fata superstes Constantinus,
In prole novos inchoet annos.
Sic Roma vovet! sic vovet orbis.
Omnes. Sic Roma vovet! sic vovet orbis.

SCENA SECUNDA. Constantinus triumphans Urbem ingreditur.

Ablav. Romulaeae flos Iuventae;
Martis ira, Pacis esca,
Praeliorum per calores,
Martiosque per rigores
Saepe ducta, saepe duros
Passa Circii furores,
Aestuantis et Leonis
Passa fervidos calores;
Impedite nunc recenti
Fronde crines, laureasque
Implicate frontibus.
Valer. Parta palma per labores
Flaviorum in arma venit.
Hac emuntur arte magna:
Laureatas ut reportes
Fronte frondes; per feroces
Martis iras arma misce.
Palma constat sanguine.
Vicimus! sed per labores.
Semen hoc est gloriarum

Asperam subire sortem.
Seminare quem pigebit
Duriora, gloriosos
Numquam honores demetet.
Artem. Vicimus! sed insolente
Saepe sorte fulminati.
Palma vitat otiosos,
Diligit laboriosos.
Irrigatur sanguine,
Flavius sic in tyranni
Vectus arma, sortis atrae
Fregit iras, laureamque
Nundinatus sanguine est.
Met. Magne Imperator, Flaviae augustum decus
Sidusque stirpis; sive tu dici pater,
Sive Imperator postulas; Romae venis
Utroque carus nomine; et patriae pater,
Et imperator. Caesar, imperiis tuis
Habes paratos obsequi Cives Pater
Civibus amores ingeris. Si quid tuae
Restitimus irae, parce: violentus fuit,
Non liber animis impetus. Iugum grave
Egit tyranni in arma, quae numquam velit
Sumpsisse Roma: mens tamen semper stetit
Constans amica Flavii. Non est scelus
Quod est coactum. Qua soles, Caesar, leva
Pietate Romam: fusus ad tuos pedes
Civis veretur aureum Augusti iubar;
Urbisque claves; urbis imperium tuae
Benignitati cedit Hoc unum rogat,
Posthac subacta Roma, dicatur tua.

Non postulamus levia. Nam quisquis tuus
Meruit vocari, gloriae humanae tenet
Apicem supremum.
Const. Facilis in Romae preces
Descendo Caesar. Quisquis annutu Dei
Imperia tractat, aemulus debet Dei
Facilem rogantum precibus auditum dare.
Rogare verbum est arduum: si post preces
Nil impetretur, pectoris, vulnus grave est
Rogasse frustra Sanguinis parcus. libens
Audio rogatus Civium; quin, si preces
Non admoveres, facilis e nostro sinu
Venia veniret Non amo Cives pede
Calcare tumido, non superbifico gradu
Premere innocentes. Barbari Regis reor:
Timenda gerere frena, et in viso metu
Terrere Cives. Non a mo nostrum latus
Sanguine rubere Civium, aut rigidum manu
Torquere ferrum. Quando me iussit Deus
Terrae imperare Caesarem, iussit quoque
Animum parentis sumere; et Cives, meam
Amare sobolem. Caesaris nomen grave est:
Utere parentis nomine, et tutam scies
Urbi salutem. Quas datis claves, mei
Insigne iuris, reddo: si voles, potes
His ipsa cordis viscera, atque imos sinus
Aperire mentis. Caesarem foris vides,
Intus latere patris affectum scies.
Art. Procede pompa.
Chor. Iuv. Magna depositi status
Fortuna, Caesar, publicae fulcrum rei.

Columenque Romae, quodque vis dici magis,
Pater labantis patriae, fusa ad tuos
Pedes Iuventus Romula, peractum polo
Favente bellum; quas minabatur furor
Caedes repressas, laeta gratatur. Tuo
Stetit labore, Roma quod rursus levet
Maerore frontem, seque iactante erigat
Fluctu doloris. Candidae per te dies
Pacis reductus, Civibus fides, tenor
Felicitatis urbibus Salve Imperi
Nutantis Atlas: Sique Romanos amas
Iuvenum calores; cerno qua dextra micant,
Quo spiritu ardent genibus affusae tuis
Iuvenum cohortes. Bella si rursus furor
Incendat hostis, et procellosa tonet
Mars saevus ira; stabimus clypeus, tua
Fata vetituri; maximum hoc decus rati,
Servare posse propria Augustum nece.
Const. Studia Iuventae, Caesar, atque animos probo
Patriam tueri sanguine paratos. Vetus
Haec est Quiritum gloria, aut agere, aut pati
Fortia. Parentum decora succrescens premis
Studiis Iuventus paribus: a tenero arduam
Meditatur ungue gloriam, et inertes manus
Exosa, pulchris ausibus mentem applicat.
Iuventa, prima aetatis aurora est: dies
Quis sit futurus, prodit aurorae color.
Iuventa flos aetatis: in flore emicat
Dulcedo fructus. Ite Romanae indoles
Generosa pubis, quo patrum virtus trahit

Fecunda laudum, quo Quirinalis vigor
Avida laboris pectora ad famam vocat.
Bene inchoasse, primus est laudis gradus.
Artem. Procede pompa.
Const. Quis chorus nostro obvius
Hic est triumpho? Crisp. Saxeo eductus specu est
Romae senatus, innocens passus grave
Iugum tyranni: gemuit innocuas manus
Pedesque ferro vinctus: hunc turpi situ
Solvi imperavi, et liberam tandem diem
Subire Solis. Const. Principis, fili, decus
Assequeris animo. Caesaris primum reor
Hoc esse punctum, solvere iacentes situ,
Metu timentes, dexteram afflictis dare,
Levare miseros.
Senator. Magna Dardanidum salus
Invicte Caesar: quando te caelum nova
Lauro coronat. illud Augustis decus
Addit triumphis, Civis ut miser tuam
Benignitatem sentiat. Tuos facis
Belli labores; publicum fructum iubes
Manare in omnes.
Constant. Caesarem, sortis bonae
Scias ministrum, Principes caelum vetat
Propriis studere commodis: quin nec sibi
Nascuntur ipsis. Solis exemplum sumus.
Hic lucis aurum publico impendit bono.
Fontem arbitrare caesarem Hic gaudet suas
Undas rogari. Quin pigrae si fors manus
Haurire fugiant, obvias offert aquas

Trepidante rivo.
Metell. Vidimus semper bono
Nostro studentem Caesarem, et patri parem
In nostra natum commoda, heredem patris
Venire prolem: quodque nos unum necat,
Meritis honores quaerimus pares, tamen
Nec invenimus, Magna sie virtus modum
Excessit omnem prae mii Hoc unum est super:
Crispus in honores patris admissus, iubar
Nomenque gestat Caesaris, et aequat manu
Factisque nomen: pariter Augustum iube
Natum minorem. Co. Tanta vix florens capit
Nomina Iuventus.
Metel. Quando iam vastum dedit
Fructum ante florem.
Constant Pondus Imperii grave est,
Cui saepe cessit Hercules; cui numquam Atlas
Satis ferendo est. Machina haec annis gravem
Virum reposcit. Met Quod negant anni decus,
Matura virtus supplet. Animosa indoles
Ad imperandum sufficit, quando indolem
Consilia adulta fulciunt, et se gravis
Industria animis ingerit. Lenta nimis
Maturitatem consili insequitur rota
Aetatis annus. Quod capit virtus, tuae
Concede proli genitor.
Const. Hoc placet decus
Subire nate? Con. Iun. Gravius aetate, et mea
Virtute regnum est.
Metel. Tota te Augusti patris
Virtus coronat: illius mentem induis,

Cuius bibisti sanguinem.
Con. Iun. Excedis modum
Metelle laudis Etsi in heredem fluat
Sanguis parentum, saepe non virtus meat.
Met. Specimen dedisti, quando non trepidus manum,
Aptasti in arma; quando molitus gradum
Per alta Romae maenia exemplo tuo
Militem animasti; quando trepidantem ad manum
Bello recenti fervidam, patrio sinu
Complexus Urbem es Caesar, hoc Civis petit.
Hoc Roma anhelat; hoc merita nati exigunt;
Meritum corona verticem sacra indue.
Constant. Quid ad ista Crispe?
Crisp. Caesar, applausu sequar
Fratris triumphos. Livor in viles cadit.
Ego invidere nescius, nostrae parem
Exopto fratrem gloriae: quin et meos
Superet honores, merita qui excessit mei,
Const. Quid ad haec Senatus?
Senat. Et probat, et optat. Con, Probat
Et ista miles? Art. Gloriae partem suae
Hoc censet ipsum.
Const. Quando sic Romae placet,
Quando hoc probatur militi, et Crispus vovet,
Nihil repugno; Filium heredem patris,
Nostrae coronam stirpis, ad sceptrum voco.
Tamen priusquam pompa festivis eat
Instructa ludis, Roma disiectos Deos
Erebique monstra proterat, et unam colat

Crucem Tonantis, cuius auxilio mihi
Inter procellas animus invictus stetit.
Reliquus amoeno transeat plausu dies.

SCENA TERTIA.

Est breve regnum sortis amarae.
Dicite laeti Flavia domuit
Dextra timores Celerem saepe
Agit in praeceps fortuna rotam.
Non longa tamen concutienti
Deus indulget tempora forti.
Furit in fluctus mare commotum,
Fremit in fulmen polus accensus;
Abit in tenebras sol Hesperias:
Sed mare rursus mitigat iras;
Fulmina rursus polus exstinguit;
Rursusque dies redit Eois
Novus ex undis Gaudia pereunt,
Gaudia redeunt. Dicite laeti
Flavia domuit dextra tyrannum,
Premit ad tempus quodcumque premit,
Nemo, ubi tristi saeva theatro
Fortuna fremit, non reditura
Candida mundo tempora credat.
Abit in luctus, redit in plausus
Fortuna; cadit, surgitque iterum.
Sic quae gemitu flevit amaro,
Roma triumpho plaudit an oeno.
Dicite laeti: Flavia domuit
Dextra tyrannum. Tu quae flente

Patria flebas; nunc quoque patria
Plaudente, novis plaude triumphis.
Dulce iocari est, cui fuit ante
Grave torqueri Satis est. Alius
Redit ex alio plausus. Victor
Constantinus Constantinum
Vocat ad Romaes ceptra Quirinae,
Huc verte tuas turba choreas.

SCENA QUARTA. S. Helena caelitus intelligit victoriam Constantini, secuturamque brevi Crispi Maioris filii mortem, et pro Constantino imperaturum Constantinum Iuniorem: post Imperium ad Germanos transferendum, et demum in Austriacis perennaturum.

S. Hel. O cura Matris nate! quam Romam diu
Armis fatigas! saepe mihi fusis tua
Fortuna lacrimis constitit, saepe et prece
Rogatus aether. Rursus avulsa arbitris
Felicitati Flaviae pronum voco
In vota olympum. Magne dominator poli,
Qui bella flectis, qui piam causam manu

Foves paterna, cura cui sobolis meae est,
Helenae precatus aspice, et fusas pio
Lacrimas natatu. Causa qua bellum trahit
Iustitia pietasque est. Tyrannorum premit
Utramque rabies. Utraque ultorem petit.
Utrique Constantinus affulsit pius
Per arma vindex Facilis ex alto pater
Ades innocenti Caesari, et gravi incitam
Turbine procellam proelii, in purum diem
Resolve Numen. Quae polo nubes micat?
B. Virg. Cecidit procellae fervor, et belli gravis
Repressa flamma est Filius Romam tenet
Armis Nepotum, Crispus aggressus Tibri,
Minorque Constantinus aggressus solo,
Tenuere muros: gemina progenies patris
Cum Patre triumphat. Iamque Romanis Iovem
Deturbat aris, Cruxque stat medio foro
Veneranda populis. S. Hel. Numen o vere pium!
Suisque pronum semper, et numquam diu
Favens tyrannis! Maximi o Mater DEI
Augusta Virgo, nosse si per te licet
Ventura quondam gloriam nati mei
Aperi et nepotum. B. Virg. Flavius primus iubar
Sceptrumque Christo subdet, et Romae pia
Delubra statuet: iamque se sacro parat
Latici abluendum: iam Sacer dotum impia
Cohors latebras quaerit, et tota ruit
Fugitiva Roma Crispus; ah! Crispus.
S. Hel. Siles?
Sed ipsa vox repressa mihi loquitur satis
Omen sinistrum. B. V. Melius hac tela leges

Ventura quondam, Caelitum inviolabili
Sancita lege. S. Hel. Raperis? O Virgo mali
Averte seriem! Primus intuitus gravi
Acerbat animum vulnere: hic ater color
Color sinistri est ominis:
Angel. Epigraphen lege:
S. H. Brevis rosarum vita. Quid maesti canit?
Angel. Vultum intuere.
S. Hel. Crispus est. Ang. Illum Deus
Ostendit orbi; non dedit. Leti ultima
Propinquat hora. Fata sic caeli iubent.
S. Hel. Quamvis se in alcum pectus insinuet dolor,
Sensusque nostri sanguinis; Novit DEUS,
Quid faciat. Helenam Numinis iussis decet
Parere facilem, Tu mihi Crispum Deus
Dederas Nepotem, rursus ego Crispum tibi
Repono genitor, Iste quis blando genas
Illusus ostro, terga cui subdit leo,
Cui frons corona fulget? Ang. Epigraphen lege.
S. Hel. Post fata fratris imperat. Tristem fugat
Haec scena nubem.
Ang. Frontis augustae decus
Tuere. S. Hel. Constantinus est. Ang. Illum Deus
Tot post avorum funera, suorum dedit
Maiorum Epitomen: Consili, ac Industriae
Aeque capacem. S. Hel. Magna, mens spondet gravis,
Industria acris, grande Consilium, tenor
Maturus oris pectus insultu altius
Sortis sinistrae mellei nectar labri,
Ferocientis nescia furoris manus,

Conscia fluentum munerum, Pietas Patris,
Iustitia Avorum. Flavius totus sua in
Sobole refusus. Ang. Magna, quae spondet, dabit:
Illo regente stertet infusus pigris
Gradivus armis: alma pax candor, fides
Orbem reviset; aurei mores patrum
Themisque nuper pulsa revocabunt polo
Felicitatis sceptra. S. H. Quae sedet hic Dea,
Alite Tonantis? An. Illa quae quondam dabit
Mundo obsequendi iura, quae populos premet,
Germana tellus: illa post magnam Ducum
Regumque ductat lineam, Archiduces dabit
Vasti potentes Imperi. S. Hel. Quanam hic lego
Deam tiara fulgidam? Ang. Epigraphem lege.
S. Hel. Orbis tenebit ultimum Imperium Austria.
An. Haec illa Nympha est, cuius ad genua accidet
Subactus orbis, cuius ad sacros pedes
Domitus iacebit Bosphorus, cuius gravem
Uterque mundi cardo trepidabit manum:
S. Hel. Quaenam ista series nominum?
Ang. Patent: lege
S. Hel. Rudolphus. Ang. Ille Habspurgicae gentis pater
Augustus. S. Hel. Albertus. Ang. Triumphator; patris
Honoris haeres. S. Hel. Fridericus.
Ang. Florido
Vultu serenus. Hel. Alter Albertus. Ang. Cui
Subesse mundus gestiit, cuius caput
Pindus corona cinxit, et fronti dedit

Apollo laurum. S. Hel. Fridericus. Angel. Inclitus
Honore pacis. S. Hel. Maximilianus. Ang. Novus
Ad sceptra Salomon.
S. Hel. Carolus Quintus. Ang. Cui
Subacta Mauri colla, depressus tumor
Lybiae calentis, Martis Armenii furor,
Et Gaditani decolor fluctus maris,
Et Belgae, et Angli, et detriumphati fuga
Cessit tyranni Thraciae, et quidquid vago
Sinu Amphitrite amplectitur, quidquid dies
Utrinque puro pendulus caelo videt.
S. Hel. Fernandus. Ang. Aequus, et Pius, caelo satus.
S. Hel. Maximilianus An Generis humani lepor.
S. Hel. Rudolphus alter. An. Ultimi mundi pavor,
Plenus senatu, Bistonum terror, manus
Victoriarum dextra.
S. Hel. Matthias. Angel. Cui
Mera mella candor indidit, nectar merum
Natura. S. Hel. Ferdinandus alter. Ang. Caelitum
Pietate fervens. S. Hel. Ferdinandus Tertius.
Ang. Iustus, Piusque Caesar, et mundi arduum
Fulcrum labantis.
S. Hel. Quartus, Ang. Alemanno breve
Concessus orbi gaudium, Germaniae
Medulla Amorque Principum, Europae dolor.
S. Hel. Leopoldus: Angel. Unus, omnium compendium
Regum priorum: cuius in venas fluit
Omnis parentum gloria; ingenii vigor,

Matura sceptris indoles, pectus capax.
Natura fortis, frontis innubis dies,
Animus benignus, aptus in Martem calor,
Et cura Themidis, cura pietatis, sacra
Religio Avorum, Consili ac Industriae
Fecunda vena. S. Hel. Nemo consequitur?
Ang. Latent
Hoc involucro plurimi: sed quos dabit
Seris olympus saeculis: nec, si polus
Mihi vera loquitur, Imperi Alemanni iubar
Unquam recedet Austria, dum se dies
Caelo rotabit. S. Hel. Vivat! o vivat meus
Post fata gentis Flaviae ad solium datus
Leopoldus orbis! sistite in cursum incitos
O astra Soles, serus ut sidus piis
Accedat astris. Ang. Annuit votis Deus.

SCENA QUINTA. Idola iussu Constantini confringuntur, et Crucis effigies veneranda statuitur.

Vol. Succumbe magne Iuppiter, nullae tuo
Stat arae honori, nullis accensis vapor
Fumat ab acerris. Flavius postquam tenet
Urbem, recepta Numina fugantur Cruce.
Miles per omnes urbis infrenis vias
Antiqua Romae decora, Dardanidum Deos
Pede violento proterit. Furias putes,

Aut editas Acheronte Furiarum nurus
Totis volare compitis. Ver. Latebras pater
Et antra Soli impervia. et tristes pete
Soli cavernas: crudus insequitur furor,
Et nec ruinis Numinum expletus, tuum
Leto requirit verticem. Po. 1. Fuge o Pater,
Et innocentes conde spelunca Deos.
Po. 2. Heu! quam malignis fata nos astris agunt!
Instant, sequuntur, fugite. Art. Sed nullus fugam
Tibi campus aperit; Caspiae rupis genus,
Hyrcana tigris Furiarum et Stygis
Nutrita spumis vipera! ad noctis plagas,
Adoperta tenebris antra damnatum caput
Raptate. Dignus publico arceri est die,
Quisquis sceleribus publicum infestat diem.
Vol. Verere sacros Numinum Mystas: Dii
Ferro Poparum iura violari vetant.
Art. Vetant? propinqua rupe decisi Dii?
Aut fabricati quercino e trunco? vetant?
Vol. Per astra! Art. Quae tu scelere non uno inquinas.
Vol. Per magna Romae Numina!
Art. In quorum ultimam
Iurat ruinam Flavius. Vol. Per Flavii
Victoriam! Art. Victoria haec nulla est, nisi
Ficta eruantur Numina, et tota Dii
Fugentur urbe. Vol. Caesaris per clementiam!
Art. Severitatem meritus. Insonti nocet
Quisquis nocenti parcit.
Vol. At quodnam scelus
Manum hanc notavit? Art. Saeculi crimen tui,

Etiamne quaeris? nemo non nocens fugit.
Fuga te nocentem comprobat
Vol. Fugio innocens.
Fugio nocentes. Art. Consciae mentis timor
Fugam imperavit. Vol. Quando moriendi pavor
Etiam innocentes occupat. Art. Nullam probus
Timet ad procellam. Vol. Nec tamen solus timor
Probat nocentem. Art. Conscius quem non premit
Animus, pavere nescit. Vol. Insontes quoque
Metus flagellat. Art. Et probat sontes quoque
Ferro expiatus vindice in Avernum rues.
Vol. Iniudicatum perimis. Art. Ubi crimen patet,
Frustra est tribunal. Vol. Aequitas causam exigit
Art. Vindicta iusta supplet. Vol. Iniusta est tamen
Nisi exigatur causa. Art. Quid frustra mores
Per verba nectis? Rapite despectum soli
Pestemque Romae: nullus est precibus locus.

SCENA ULTIMA. Constantinus Imperator poscente Roma filium suum Constantinum Iuniorem, Caesarem renuntiat.

Con. Victoriarum primus est fructus, Dei
Proferre fasces: alter est populi salus:
Tertius avitae stirpis et generis honor.

Si Roma primum Numini pendas, tibi
Pendam secundum Flavius. Pulso Iove
Marte exulante, Pallade exstincta, grege
Fracto Deorum, Tartari oppressa lue,
Simul exulabunt capita vitiorum: Venus,
Calor impudicus, furta, sacrilegi doli,
Ambitio, rixae Civium, alieno bono
Inhians cupido, propriis numquam satur
Hydrops, tumultus plebis, Impietas, furor,
Et quidquid Acheron lacubus eructat mali.
His faustitatis regna succedent; boni
Sincera vena, cana Maiorum fides,
Saecula refusa melle, relligio patrum,
Studium tuendi Numinis, iusta Themis
Bilance facta ponderans; riguo polus
Fecundus auro pacis, et nuper solo
Expulsa virtus. Inde qui reducem arceat
Gregem Deorum, quique Pietati semel
Collata sceptra foveat, et vero Deo
Asserat honores Flavius sanguis dabit.
Hoc Roma poscit, Crispus hoc frater vovet,
Hoc genitor ambit, bellica hoc virtus petit
Nati merentis: Filius solus Patris
Romaeque votis abnuit. Vel sic tamen
Sceptrum meretur Nemo regnare aptior,
Quam qui recusat. Ergo quod iube at bene
Romae evenire Numen, atque Orbis bono,
Decimusque nostri sanguinis nepos canat,
Postquam molesti ponderis pars in meum
Crispum recumbit, ponderis partem quoque
Natu minoris filii inclino in caput.

Ades probatum Flaviae stirpis genus,
Et gemma Patris, robur Herculeum para
Oneri ferendo. At regna ne primo aspice
Obvia colore. Fallit occurrens decor,
Oculisque dum blanditur, internos sinus
Vulnere cruentat: blanda mentitur foris;
Acerba condit. Purpuram rosam putes,
Non absque spinis. Quo sedent Reges toro,
Sedent eodem pallor et trepidi metus,
Imperia edaces pectoris curas alunt.
Sic se boni sub fronte dissimulant mala.
Armanda mens est Levius est illi iubar,
Cui corda virtus munit. Con. Iu. Hoc scuto pater
Armabo pectus. Nemo non fauste regit,
Virtute quis quis Imperi molem rotat.
Crispus. Virtutis expers Caesar, est miles sine
Armis: nec hostes Imperi avertit satis,
Nec se tuetur; nec suos frenat satis.
Unum regendis civibus frenum grave est,
Virtus regentis. C. 1. Mentis ingenuae sinu
Reposta monita Patris, ac fratris geram.
Con. Hinc augurari Romulae genti licet
Secunda semper regna, et innubes dies.
Haec nate in humeros Regios chlamys fluat.
Ut ista Regem purpura involvit sinu,
Sic te tenere clausa consilia decet.
Arcana regni nesciat vulgus. Perit
Vigor imperandi, quando quod decuit tegi,
In vulgus exit. Crisp. Illa suspicimus magis,
Quae non videmus. Perditur cultus rei,
Quae tota patuit. Sic Deus quanto magis

Latet, magis honoratur. C. 1. Haud frustra [(transcriber); sic: fraustra]
Natura cor reposuit abstruso sino:
Consilia clausa Caesarem faciunt suo
Populo verendum Con. Capitis augustum iubar
Frontem coronet. Caesares servi sumus
Capite ligati: quodque spectandos facit
Diadema mundo, vinculo adstringit caput,
Ne quod libet, licere credamus Co. 1. Miser
Rex est, agenda quisquis a libitu suo
Metitur. Illa velle ego tantum velim,
Quae velle honestum est. Cri. Imperi augusti salus
Hac lege stabit Nemo non eadem volet,
Cum volet honesta Caesar Co. Hunc mundi globum
Accipe gerendum. Dividit tecum suas
Curas Olympus Sic rege, ut decet Dei
Vices gerentem. Co. Facilis ad motum globus
Forti tenendus est manu: impulsu levi
Perdit quietem. C. 1. Quamdiu hac stabit manu,
Illud studebo semper, ut constet sua
Firmus quiete. Maximum Imperii bonum
Reor quietem Co, Turbine ut nullo quies
Turbetur Orbis, addo quam numquam tulit,
Crucem inquieto. Flecte quam in partem voles,
Crux eminebit semper. Huc verte: huc rota
Deprime resurget. Cr. Nempe qui fidit cruci
Maior procellis exstat, et nullo valet
Furore fortis opprimi. Const. Sceptrum cruci
Adiungo Mundi sceptra findantur cruce.
Cri. Regnat beate, quisquis imperium basi
Ista locarit. Co. Iu. Primus augustus Pater
Imperia fundas in cruce; secundus, Patris

Imago Crispus, tertius pariter volo
Sic stare sceptra: Fratris exemplum et Patris,
Lex mihi regendi est C. Hinc pius manat rigor
Rigidaque Pietas. Dura nec nimium volo,
Nec blanda nimium sceptra: contemptum facit
Nimia facilitas Caesarem, exosum timor.
Crisp. Multos timebit ille, quem multi timent.
Con Ferro marita dexteram, Hoc forti tuos
Tuere Cives: quodque me decet magis
Hodie precari, splendeat semper bonae
Fulgore pacis ensis, et fugiat gravi
Saevire caede, si tamen laesus Deus,
Aut laesa iubeat aequitas, forti tibi
Manu est tonandum. Cri. Sceptra defendit Deus,
Quae vulnerari scelere non sinunt Deum.
Conservat idem regna, quae forti Themin
Manu tuentur. Con. I. Fulminis legem meo
Praescribo ferro: parcit innocuis; face
Cremat nocentes. Con. Regio Augustum subi
Pulvinar ostro, ut inde specteris tuis,
Tuosque spectes. Crisp. Celsior quisquis loco est
Animo eminere studeat. Hoc magnum facit.
Quod plebis undis eximit. Co I Vilis iocus
Est Imperator, quando non populo altior
Mens est regentis: vilis est iocus quoque
Sublimitatem gloriae non sipari
Virtute fulcit. Edito sic me loco
Sistam videndum, ut populus in nato Patrem
Videat regentem. Maximum hoc decus reor,
Exempla regere Patris; et vivum meis
Servare meritis. Co. Nate, sic mundum rege

Pietate Patris, atque Iustitia, tua
Industria, atque lege Consilii. Has tibi
Adiunge Comites, sive commoto fremat
Fortuna Marte; sive pacato meet
Pax alma regno. Nemo non felix regit,
Qui iura lege Consili atque Industria
Decernit Orbi. Stringe complexu Patrem.
C. I. Ut ipsa Patris viscera, atque ipsum imprimam
Mihi parentem, Patris exemplum sat est,
Ut quos reduxit gemmeos orbi dies;
Illi meatu perpeti semper fluant.
Con. Exacta pompa est Sic Deus iniquos premit,
Probos secundat Nullus invito Deo
Scelerata longum in tempus Imperia trahit.
Nulli secunda sceptra non pietas facit,
Me. Si quis beatos Flaviae genti dies,
Auroque cusas ire olympia des vovet;
Istam sereno gaudio impendat diem,
Plausuque lucem transigat, noctem iocis.

Ad maiorem DEI gloriam.