POpulus, qui sedebat in tenebris Idololatriae, vidit lucem magnam Orthodoxae fidei per Franciscum Xaverium. Hoc sub Poetico schemate ita digerimus. Gemit Oriens in Idololatriae tenebris desolatus. Incessitur Fidei Orthodoxae desiderio. Fides Xaverium ex Europa pollicetur, cuius ope luci restituatur. Oriens sua in Europam Desideria ablegat Illa favente caelo et mari in Europam appellunt: Romanae Ecclesiae sua vota exponunt Huius iussu Xaverium per Virtutum domos quaerunt. inveniunt Legationem suam exponunt: Xaverium impetrant; eumque in Orientem, nequidquam indignante, et qua mari, qua terra obstacula moliente idololatria, deducunt: In Orientis ingressu Xaverius
primam per puerulos Idolorum stragem edit Praesentatur Orienti; cum plausu excipitur; et primam veritatis lucem aspirat populo, qui sedebat in tenebris Idololatricae superstitionis. Vide Horatium Tursellinum in eius vita. Danielem Bartholum in Xaverio.
Chor. I. O Luminis puerpera,
Materque Nox diei,
Partu corusco Delium
Effunde purpuratum
O magne Consul aetheris,
O siderum Imperator!
O nocticida argentee,
O auree astricida!
Pallantidos Tithoniae
Parensque, filiusque
Veni, veni, veni, veni.
Titan veni serene.
Chor. II. Aevi rotator Cynthie,
Lucisque prima vita,
Vultu renatus flammeo
Orientis arva inaura.
Cyclops diurne, gemmei
Dictator ignis, aurum
Caeleste, lampas ignea,
Diurna fax, PYrope:
Vendi, veni, veni, veni,
Titan veni serene.
Chor. I. O lampas, o dieifer,
Et luminum Dynasta,
Sereniores explica
Sol Memnoni pyropos,
Veni, veni, veni, veni,
Titan veni serene.
Chor. II. O purpurati Consulis
Aurora clara vectrix,
Expergefactum provoca
Ad sueta pensa natum.
Dormisse noctem sufficit;
Oculum reclude Titan.
Simulacra mortis exue,
Ut induare vita.
Imago mortis somnus est.
Dormire Phoebe cessa.
Veni, veni, veni, veni,
Titan veni serene.
Chor. I. Armate radiis Delie,
Exstingue noctis umbras:
Radiate telis Cynthie
Sidera minora dele.
Veni, veni, veni, veni,
Titan veni serene.
Chor. II. Ocelle mundi, temporum
Mensura, ita caeli,
Soboles Amidae, fulgida
Magni Pagodis umbra;
Fons luminis, frons Numinis
Dieifer serene:
Dum Phoebe condis lumina,
Conduntur ora Divum:
Dum Phoebe pandis lumina,
Panduntur ora Divum.
Veni, veni veni, veni,
Titan veni serene.
Chor. I. O Arbiter Gangetice,
Monarcha Sol Eoe,
Equis rotatus aureis
In lucis arma prodi.
Veni, veni, veni, veni,
Titan veni serene.
Phosph. Nascentis ignis praevolo
Dux Phosphorus diei,
Cum Pyrois armos concutit,
Et frena mordet Aethon.
Abite noctis gemmulae,
Solis Pyropus instat:
Fugite mino a sidera,
Iam lora Phoebus aptat.
Chor. II Veni, veni, veni, veni,
titan veni serene.
Hesper. Assuetus [(transcriber); sic: Assetus] ignem accendere
Emortuo diei,
Taedasque ferre funeri
Dux Hesperugo Solis:
Nunc sorte versa Cynthium
Caelo infero. Revolve
Tuas quadrigas Phosphore,
Munusque pone: quando
Ab Occidente nascitur
Sol Memnonum Recede.
Phosph. Recedo. Condo Cynthiae
Rosarium iuventae.
Sol Indiae Xaverius.
Ab Occidente surgit.
Chor. I. Veni, veni, veni, veni,
Titan veni serene.
Hesper. Recede: frontis aureum
Occlude purpurissum:
Sol Memnonum Xaverius
Adest. Recede. Phosph. Cedo,
Cedo: valete Memnones,
Sol ortus est; valete.
Chor. II. Veni, veni, veni, veni,
Titan veni serene.
S. Thom. En nascitur Sol. Pectora
Nabathaea pande pubes:
Sol hauriendus mentibus;
Animisque combibendus.
Chor. I. Quae lux flagellat lumina
Ab Occidente nata?
Chor. II. Quis Sol inaurat Memnones:
Ab Hespero advocatus?
S. Thom. Diem parit Gangeticis
Dux noctis Hesperugo:
Diem bibendum cordibus,
Et pectore hauriendum.
IESUS.
Ego Dominus dedite in foedus populi, in lucem gentium, ut aperires oculos
caecorum, et educeres de conclusione vinctum, de domo carceris sedentes in
tenebris.
Xaver. Ducam caecos in viam, quam nesciunt; et in semitis, quas ignoraverunt,
ambulare eos faciam; ponam tenebras coram eis in lucem. Isai. 42.
Chor. I. Qua lucis acrimonia
Mundi theatrum inaurat?
Chor. II. Quis corda splendor occupat?
Quae flamma pectus urit?
S. Thom. Lumen ad revelationem gentium.
Chor. uterque. Emitte lucem tuam, et creabuntur; et renovabis faciem terrae.
ADsum Tonantis filia, sacrorum parens,
Cultuque norma; cuius in censum venit,
Quicumque caelo militat; cuius cruor
Effusa late spatia terrarum rigat,
Palmasque caelis inserit: cuius manus
Exercitata proeliis multis truces
Fregit Tyrannos. Si novum Tauti genus,
Et mugientis aeris audisti sonos;
Ego crepantes inter effumans rogo;
Docui Perilli gemere candentes boves
Ardente Placido; saxa per ventos rapi
Cadente Stephano: crescere affuso super
Cruore flammas, quando stillantem calor
Laurentium ussit. Ego Tyrannorum tuli
Constans furores; vinculis puras manus,
Pedes catenis, brachia retorto dedi
Ferro implicanda; carceris caeci situm,
Famem, sitimque pertuli: nata in diem
Diem vetabar cernere, abstrusis caput
Sepulta tenebris. Saepe ruiturae innocens
Caput securi subdidi; saepe et truci
Rimanda ferro viscera, et chalybi fibras
Examinandas, membra serpenti, aut feris
Ego lanianda praebui. At multa tamen
De caede vivo: scilicet semper nova
Possim ut perire caede. Dum morior, mori
Non valeo; leto vivere superstes meo
Possum, et parentans funeri flores dare
Necdum peracta cuncta. Cui Divum fuit
Mors nectareto dulcior, gaudet mon
Arena strata est ampla, quia surgens nari
Iuvenis Eoum Phoebus illustrat solum.
O quae procella! Quanta tempestas luet
Nabathaea quando regna tentabis Fides!
Sed euge! Sanguis ille per Gangem natans
Messem irrigabit horreis dignam poli.
Video paterno deviam caelo Indiam,
Gemoque tenebris obsitum Orientis solum.
Oriens O quando lucis aureae orietur iubar!
Fid. Audio gementem. Ori Precibus multis dies,
Multis petita lacrimis, ponto tuos
Exsuscita ignes. Vota suspensa enecant
Desiderantes. Fides. Aestuas nimium meae
Amore lucis India: videbis. Dei
Suprema cura, Xavier memet plagis
Invehet Eois. Xavier Iberum decus,
Nabathaeae asylum gentis, et Iaponum salus.
Illum vovebis India et tandem tuae
Compos salutis, aemulae Europae auferes.
Volate amoris spicula: sequetur Fides.
Sic arde Amoris igne: Xaverium vove:
Haec sunt Amoris tela, quae fibras crement.
Oriens. Secreta mentis aestus invasit; calor
Novus medullas occupat: amoris face
Uruntur animi. Grata sed menti tamen
Haec flamma venit. Nam quis agnatum velit
Nescire amorem? quisve, si velit, queat?
Amor sagitta est; se mergit fibris,
Aegre levatur. Ignis est audax Amor;
Quodcumque tangit, in pares flammas agit.
Eripior ipse mihimet, et dubiam traho
Suspensus animam; an Xavier vivat meo
In corde; an ipse generis Eoi pater
Vivam superstes? Spiro: sed non est meus
Spiritus: Iberas quippe transcendit plagas,
Medioque totus haeret Europae sinu.
Merum hic cadaver cernitis. Vivam tamen,
Cum se medullis ingeret quondam meis
Mea vita cordis Xavier. Veni o mihi
Desiderate Xavier! veni meis
Optate Regnis! Aderis? O quo me tenes
Amore, quo me Xavier stringis metu!
Fatebor equidem, saepe sub medio die
Nox est Amori; sede dum motus sua
Insomnis animus somniat, teque arduo
Venire pelago fingit; et quales amat,
Mentitur umbras: Crucior heu! seu me quies
Sopore mergat, sive redivivus dies
Curas reducat. Longus heu nimium dies,
Heu longa nox amantibus! Vultus tui
Mentem lacessunt Nunc mari emenso prope
Te sisti arenae gaudeo, et portum involo.
Sed nulla amatum cymba Xaverium tulit.
Nunc aestuosas pelagus in valles hians
Sorbere te minatur; et pontus meis
Tumescit auctus lacrimis. Nunc e tuo
Pendere collo videor, amplexus paro,
Stringo; sed amante ludis amplexus fuga,
Aurasque inanes ingeris. Vel sic tamen
Errasse dulce est. Triste nunc fatum tuo
Video parari vertici: et timeo, et amo,
Laetusque trepidusque. At iuvat amantem metus.
Lydius amoris est lapis constans timor.
Cos imo Amoris. acuit et amorem timor,
Et amor timorem. Plus amat, qui plus timet:
Rursusque et ille plus timet, qui plus amat.
Tra. Sed ista quid timore nos toties, brevi
Quid amore toties umbra deludit fugax,
Si verus absit Xavier? Ind. Quae te morae
Tenace vinctum compede Indorum plagis
Tenent remotum? Zephyrus in votum fluat;
Pedesque volucer induat pennis amor.
Iap. Dilata cruciant vota. Quid lentus mare
Remis flagellas? Fata si nosses mea,
Non tais ires. Odit ignavas moras,
Amore quisquis agitur. Aut dubius amor,
Qui lentus esse potuit, aut nullus fuit.
China. Mora omnis est mors, cui stimulat animos amor.
Urimur amantes, pectus accensum salit,
Tuoque anhelant brachia amplexu frui.
Oriens. Urimur amantes! Xavier, nondum venis?
Tumefacta nondum vela te ponto vehunt?
India. Urimur amore, et este tu lentus potes?
Nec adhuc amoris incito cursu volae?
Urimur! amantum Xavier votis fave.
Satiare solus vota languentum potes.
Iap. Crudum, heu! amoris flamma tortorem sapit,
Dum se aestuanti carnifex menti ingerit.
Urimur! amoris vota non tolerant moram:
Amare qui scit, otium et moras fugit.
Ori. Numquam perennis ulla tempestas fuit,
Quae vel tonantes nube convolvit polos,
Vel dissidentem Nerea in partes rapit.
Saepius eodem Cynthius ridet loco,
Quo maesta lacrimis Pleias effusis pluit.
Illoque saepe navis exulat freto,
Quo saevientis horruit Cauri minas.
At nostia numquam fata vertentur? Dolor
Rumpit lupatos mentis ingenuae. Dolor
Quicumque potuit capere rationis modum,
Et frena legum, nullus est. Verus dolor
Cum torquet animum; legis excedit modum
Rationis impos. Ind. Xavier votum meum,
Ad hoc te amavit India, ut tantis coquas
Pectora favillis? Xavier mentis dolor,
Meique vulnus pectoris! Quo, quo me Amor?
Quo me dolores agitis? O utinam Notus,
Aut concitatis Zephyrus abreptus rotis
Flammata desideria Xaverii piae
Infundat auri! praepes ignavae ratis
Moras perosus vincet accursu Notos.
Chi. O quisquis orbis frena Moderator regis,
Da, da per auras nubibus certis vehi,
Aut per patentes aequoris campos rapi
Accensa Desideria, Nabathaeus tibi
Ut statuat aras populus, et Ganges colat.
Ori. Nabathaea Regni decora, et Eoi Duces
Legemus una vota, queis [Reg: quis] suum obvia
Europa gremium pandit, et toto sinu
Excipere gestit. Ind. Vota mittamus sacri
Nuntia caloris. Trav. Pergite: hac solum via
Calor tyrannus mentis exstingui potest.
Ori. Desiderantis mentis ut sidat calor,
Legata Desideria Xaverio mei
Interpretentur pectoris sensum. Calet
Oriens, amatque. Haec nuntii summa est mei.
Et dum per ustas ignis exerrat fibras,
Obluctor usque, et usque marcentes mihi
Vorat medullas, meque discrucio meis
Curis perustus. nil ago, infelix tamen
Amore solum langueo, et magno peto
Opem dolori. Cetera affectus premit.
Facile assequetur ille, qui novit sui
Vires amoris. Xavier ad amantes gradum
Acceleret, omni parta medicina est malo.
Non decet inertes esse, quos Numen vocat.
In bella miles non bene ignava manu
Exercitatur. Aemulus fortis virum,
Nautam tyrannus Aquilo, vel Caurus probat,
Cum pelagus urget. Quisquis ad lauros iter
Capit, obviantes primus in moras ruit.
Gaudetque dextra frangente obstantem impetum.
Dudum Tonantis miles in turmas meum
Nomen dicavi: quando lunato genu
Affusus aris vota concepi. Tuus
Tua signa posthac, Christe, dicebam, sequar:
Tibi militabo, sive me in ferrum voces.
Sive in furores. Veniat in caedem sitis
Avida cruoris, veniat infectus chalybs;
Audebo contra, Nulla me sortis rota
Evertet unquam. Sicca mors timidum iuvet,
Cruenta fortem. Vivere aeternum potest,
Qui brevia vitae spatia pro Christo dedit.
Si vota nostra Numen annutu probas,
Iube experiri, Qua later vasto solum
Pelago sepultum; qua patet saevae tigri
Habitata regio; qua truces populi fremunt
Humanitatis nescii; qua se lavat
Sanguine alieno Tartarus; qua tot feras
Furiasque nutrit terra, quot homines alia
Tuo obsecutus nutui abripior Deus.
Da, da labores Si tuos duris soles
Laboribus probare, Xaverio ingere
Numen labores. Zel. Quidquid amplexu fovet
Nabathaeus orbis, quidquid aurata alluit
Indus procella, dexterae in censum tuae
Victoriarum veniet. O Zeli calor!
O fortis animi flammula! afflatu tuo
Xaveriani cordis arcana invola,
Et in patentes orbis aversi plagas
Incende amores. Xav. Ardeo! o quantus meis
Penitus medullis Caelitum inserpit calor!
Ardeo! quis ignis mentis exurit sinum?
Zelus. Dei tuendi Zelus, et fervens amor
Fidei, medullas occupat. Fortem indue
Francisce mentem. Pectus ignavum fugit
Zelus, animosum suscitat. Xav. Quae me vocat
In fata Numen? Zel. Per maris tumidi minas,
Per aestuantis bella Neptuni, rate:
Fragili repostis ultimo mundi sinu
Succedere terris: quaque procedes, fidem
Dispergere Christi. Iam gemit supplex gravi
Oriens querela, teque subsidio vocat.
Xaver. Surgamus anime. Quantus Orientem premit
Squalor Acherontis! Zel. Imaginem effinges Dei
Morum Magister. Xaver. Quantus accensas super
Stridet catenas anguis! Zelus. Hic magna est tui
Portio triumphi. Perge. Xaver. Tolerabo impio
Perire Christi sacra successu? Zel. Ratis
Eadem Tonantis invehet Christi sacra,
Quae te iacentis littori Orientis dabit.
Xaver. Deliberare dedecet, quando Deo
Obtemperandum est. Ibo, quo Numen vocat.
Milit. Quae scena, Divi panditur?
Quod sanguinis theatrum:
Nova Furor ardet proelia?
Nova busta machinatur?
Triumph. Orientis haec tropaea sunt,
Tua paranda dextra.
Milit. O quae tropaea proelio
Superi paratis isto?
Triumph. Tropaea digna sedibus
Caelestibus locari.
Quot conspicaris sanguine
Manare in hoc theatro;
Tot emicare siderum
Videbis inter ignes.
Milit. Hocne est theatrum gloriae?
Haec empta scena laudum?
Ubi funeratum sanguine
Taboque nat cadaver;
Ubi crepant ardentibus
Ambusta membra flammis;
Cineresque passim compitis
Sparguntur insepulti?
Haec illa nempe flumina
Promissa gaudiorum?
Hoc illud est spectaculum?
Haec vena faustitatis?
Memini! sed o felicitas
Brevis! brevis voluptas!
Memini, astra cum promitteres,
Et plexilem coronam:
Sed nec coronas, nec mihi
Promissa reddis astra.
Triummph. Laboribus promisimus
Et sidera, et coronas.
Exercitatos proeliis
Videbis inter astra.
Pandantur orbes Caelitum,
Et Caelitum triumphi.
Vides Senatum sanguine
Ostroque purpuratum;
Radiata flammis tempora,
Palmis manus virentes?
Hic ille census funerum,
Cadaverumque turma.
Manante tabo hic diffluunt.
Ibi metunt coronas.
Mavortialem pulverem
Legunt in hoc theatro:
Ibi peracto praelio
Victorias recensent.
Vides? ad astra semita
Non est rosis parata.
Scis ipse: pulchra siderum
Emuntur astra morte.
Quos conspicaris sanguine
Manare in hoc theatro;
Hos emicare siderum
Nunc cernis inter ignes.
Milit. Seriem tuorum conspicor
O Xavier laborum.
O cara, cara pignora!
O vos mei dolores!
Exosculor vos vulnera,
Exosculor cruorem;
O sanguis, o volantibus
Aperta plaga telis!
O Parve Ferdinandule:
Sed magne alumne caeli!
O digne sertis Spinola
Exureris, beate!
Haec flamma stellas vertici
Accendet aeviternas.
Quis ille fune tortili
Giratur ad catastam?
Triumph. Mastrillus a Xaverio
Ad Memnonas vocandus.
Milit. Mastrille, foedam vertice
Demersus in cloacam:
Hic guttulam bibes, Ibi
Nectar bibes perenne.
Quae turba quercu pendula?
Quae fixa turba cedris?
Triumph. Xaverii laboribus
Paranda turba caelo.
Paulus, Ioannes, Didacus,
Trias inserenda caelo.
Milit. O Paule! quis me lignea
Hac induat catasta?
O crux, beati corporis
Mensura! ne Ioannes
Tui cruoris ubere
Precor irrigato rivo.
Triumph. O cara turba! gloria
Chinaeque Iaponumque!
Pendete: palmas sidera
Vestro parant labori.
AUrum flamma probat: sed Parientia
Constantes animos. Quisque quid audeat,
Novit, cum rigido funera turbine
Debellanda ferociunt.
Miles, quid valeat, discit ab aemulo.
Fortis saepe sibi, vel validus Mimas,
Vel vasto Enceladus corpore, viribus
Collatus socio, est minor.
Diva assueta rubis, o Patientia,
Quae fortes animos. Martia pectora
Exerces rigido in bella ceromate,
Ventis otior advola.
Quantum Xaverius Numine pectora
Impletus valeat ferre, probabimus.
Si desiderio est par tolerantia,
Ipso est fortior Hercule.
Patientia.
Virtuti speciem demite feminae
Pictores fatui. Non levis error est,
Virtus feminea culta superbia.
Virtus sola virum facit,
Et vires animis. Exsere pectore
O Francisce virum. Nam solidae grave est
Virtutis specimen. Quid valeas. sciat
Facto posteritas tuo.
Stellantis patriae turba venustior,
Vernantes Genii, tollite purpuram
De spinis roseam. Non leve postulat
Examen patientia.
Non florum patria est ista, vel aurae
Aetatis regio. Collige floream
Messem turba: rubos hic volo. Gaudiis
Servate aethereas rosas.
Patient. Dumetum pedibus subicio. Genius. Amplius!
Zelus. Da spinam in manicas. Gen. Amplius! amplius!
Zelus, Serto cinge comas. Genius Amplius! amplius!
Virtus crescit ab asperis.
Zel. Pectus punge rubis. Gen. Amplius! Zel. Insere
Spinis colla. Gen. Deus, Xaverium preme
Impresso Scythicae dente tyrannidis,
Hac caelum rapiam via.
Zel. Spinarum rigidos duc per aculeos.
Gen. His mentem stimulis acrius incitas
Currentem ad superae munera gloriae.
Si vis amplius ingere.
Pectus Xaverius non pavidum gero.
Patient. O felix animi Xavier! asperum
Virtutis docilis currere tramitem;
Aequa fronte tyrannica
Sortis supplicia, ac sortis amabiles
Spectare insidias. Zel. Discite posteri,
Quos Zelus patriis sedibus evocat,
Et bellare Deo iubet;
Non laudem facili quaerere semita.
Rupis difficili gloria culmine
Sublimis sedet. Huc erige pectora,
Mentis magnanimae sinum;
Cui pulchrae ambitio laudis inaestuat.
Felix qui potuit sanguine laureas
Emisse aethereas. Hoc pretio bene
Constat gloria Caelitum.
Zel. ZEphyri catenas rumpite, et collo iugum
Excutite Amores cernite Oceano vagos
Liquidum carina scindere parantes iter.
Quid agis iuventus pigra ventorum? Licet,
Licet serenum turbine aequoreo super
Vultum explicare; quaque tumefacto Thetis
Irata saevit Nereo iocos dare.
Collude vernis risibus; rabiem freti
Molli flabello mitiga. Tempus vocat:
Favoniorum turba, quo Zelus iubet
Citate pennas: nectar excussis mari
Infundite alis. Omnis ad vestros iocos
Tempestuosi detumet ponti furor.
Fav. Mollis aura desereno [Note: Ex aere mari incumbunt.]
Afflo caeli sidere.
Terge mota Tethys iras,
Aura lenis impero.
Inquilina turba ponti [Note: Mare tumet.]
Pone bella fluctuum.
Lenis adsum, mollis afflo,
Pone Nereu iurgia.
Boreas. Iam rigentis ira Cauri [Note: Mare occupant.]
Regna Nerei occupat.
Cede ponto blandioris
Turba fratris mollior.
Zephyr. Iure caeli militamus. [Note: Colluctantur.]
Aquilo. Iure ponti obsistimus.
Favon. Quando Numen imperavit,
Obsequendum est iussibus.
Aquilo. Lege nulla nos ligamur.
Non tenemur vinculis.
Zephyr. Nempe Nerei furores
Qui retundit littore,
Imperavit. Obsequendum est.
Tolle ponto iurgia.
Boreas. Excitabo grandiorum [Note: Insurg. fluctus, et detument.]
Montium repagula.
Favon. Diruemus grandiorum
Fluctuum repagula.
Aquilo. Intumesce fervor undae.
Zephyr. Detumesce Nereu.
Boreas. Parte ab ista surge Tethys.
Favon. Parte ab ista corrue.
Aquilo. Enatate monstra ponti.
Zephyr. Monstra Tethys obrue.
Boreas. Tota nobis unda pugnet.
Favon. Tota nobis lusitet.
Aquilo. Sudor omnis est inanis.
Boreas. Non inanis gloria.
Perge. Aquilo. Frustra suscitamus
In procellas aequora:
Suscitata detumescunt.
Nec iubenti obtemperant.
Zephyr. Cede ponti iure tuba
Nata fluctus volvere.
Cede Nerei Tyranne, [Note: Exced. Bor.]
Cede. Bor. Cedo Fav. Fluctuum
Turbinator cede. Aquil. Cedo.
Favon. Saevientis Nerei
Sidit ira; iam quieto [Note: Quiescit mare.]
Imperamus aequori.
Ite vota: iam iocantes
Crispat unda gratias.
Ite vota, iam quietus
Somnus undam inambulat.
Des. 1. Pelagi quiescit aestus At nulla est quies
Votis amantum, Qua sinus pandit suos
Europa, qua se Roma septeno polis
Vertice maritat, Vota spectamus diu.
O Roma, quae tu gaudia Orienti dabis!
Des. 2. Valete dulces interim patriae lares,
Desideratos petimus Europae sinus.
Des. 3. Etesiarum blanda ludentum cohors,
Animaeque molles Aeoli, mites greges
Favoniorum, fronte, qua colitis Hyblam,
Qua per rubentes luditis Paesti Deas,
Hac dormientis Nerei innantem salo
Afflate pinum fronte. Xaverio datis,
Quidquid favoris precibus Indorum datis!
Des. 4. Favete vitrei Doridum undantum globi
Molli natatu. Europa nos procul vocat,
Europa columen Indiae, votum Chinae,
Aethiopum amor. Favete. Xaverio datis
Quidquid favoris Indiae votis datis.
Tritones. Ite fausta Romulaeis [Note: Stip. lat. navis.]
Adnatate vota terris:
Ludit unda, ludit aura,
Ite vota Memnonum.
Pax sereno nupta caelo,
Pax amoeno iuncta ponto
Crispat undas, crispat auras,
Ite vota Iaponum.
Des. 5. Neptunus adiocatur, et venti levem
Inambulant per aerem: hinc Zephyri soror
Aurilla nube candida flores pluit,
Hinc festa Triton cornua in plausus ciet.
Des. 1. Favete Zephyri. mollis animarum chorus!
Vestro labore littori Europae dati
Desideratum petimus Orientis patrem.
Des. 2. Spirate dulcis Aeoli proles, mare
Dum convoluto iurgio aequatum iacet.
Venti. Nulla quamvis sors serenas
Semper ambulet per auras,
Sed vicissim nunc opacet,
Nunc olympum enubilet:
Nos tamen severiores,
Grandinantes, et pluentes,
Fulminantes, et frementes
Turbines arcebimus;
Dum iacentem dormientis
Vecta ponti per soporem
Vestra pinus Romulaeum
Tuta littus mordeat.
Ite fausta, Romulaeas
Vota terras occupate:
Verna sese crispat aura,
Mitis unda lusitat.
Des. 3. Cynosura flammas eneca: certo meri
Amor carinam dirigit. Non est opus
Helices nitore, cum regit naves Amor.
Des. 4. Exeste fletus Pleiadum. Pollux adest.
Des. 5. Detergite Hyades lacrimas, Castor favet.
Dis. 1. Pollux Amor, Castor Amor, antennis sedet.
Des. 2. Tempestuosas imbrium Orion minas,
Rigidamque cohibe grandinem. Venti favent.
Venti. Feliciter! feliciter! feliciter!
Ite, dum secundiore [Note: Saliunt in aere.]
Ludit aura mitis ore,
Dum serenitas iocatur:
Ite vota Memnonum.
Feliciter! feliciter! feliciter!
Des. 3. Iam parva specto littora Indorum, et procul
Europa turres arrigit. Feliciter!
Europa ratibus obviat, Memnon fugit.
Triton et Venti. Ite Vota dum sequuntur.
Serva Tethys, serva et aura:
Ite fausta Romulaeis
Adnatate turribus.
Zel. Iam Sole merso siderum vigiles chori
Pendete caelis, et papaverea solum
Nabe irrigate. Xav. Noctis o pulchrae decor!
Vigilatis astra Nun ini! Humani ah! pudor
Generis, quod altum dormit ardenti die,
Et nata caelo pectora immergit Stygis
Lento sopori, medius et licet dies
Pendeat olympo, non videt medium diem.
Zel. Prodite Solis filiae, et noctis decor.
Xav. Vigilatis? et quot Numinis caeci ad diem
Iacent sepulti. Zel. Siderum ancillae manus
Spargite papaver.
Stella 1. Spargimus: Somni leves,
Et somniorum turba cum nimbo cadunt.
St. 2. Saepe vigil orbis somniat, mentem gravi
Sopore mersus. Zel. Somniet noctem meus,
Sed mente vigilet, Xavier. Xav. Noctis decus.
Et nictitantes pendula flamma faces
Spectate, queis [Reg: quis] aterrimus noctis color
Funestat animos Heu! pudet mentem pudet
Animum tenebris obsitum, et faculis polum
Videre cinctum. Stella 1. Radius hic lucis nota est,
Quae pectora adamat. Xav. Quisquis in caelum levas
Cum fronte mentem, disce quis fulgor tuum
Addeceat animum. Zel. Noctis increscit color
Sensim per astra. Stell. 2. Pulsus est Solis nitor,
Sed vivit in me. Mortuus ponti iacet
Sepultus undis; funeri ego flammam fero:
Sed funus istud funus Acheronti dabit.
His a tenebris nascitur sanctae iubar
Felicitatis. Somnium dum nox dabis
Oculis Xaveri, somnio incipiet suam
Indus salutem. Zel. Somniet tandem meus
Indi salutem Xavier. Quantum haec quies
Habebit instar serii. Stell 2. Aethiopum salus
Expergefiet somnio Stell. 3. O felix sopor!
Xav. At me, priusquam lumina in somnum cadant,
Solvere Tonanti debitum pensum decet
Aevi rotator, Numen, atque orbis Pater,
Cuius tonantes sancta maiestas polos,
Et quidquid infra clauditur, nutu regit:
Dum noctis atror sensuum portas tenet,
Animum nitore pingat aethereo dies.
Zel. Haec nox serenam barbaris lucem fere.
Dormi, Indicarum gentium dormi salus:
Dormi future Phoebe Nabathaeae domus.
At vos adeste somnia, et facili ioco
Tentate mentem. Videat illusus nigras
Colore gentes; sarcinam Aethiopem ferat:
Et dormiendo gravibus assuescat malis.
Aeth. 1. Dormit Venite: dormit. [Note: Chorea.]
Aeth. 2. Sudat: sed iste sudor
Nigros lavabit Indos.
Aeth. 3. Calet; fluitque toto
Caloris unda ultu.
Calet. calore ab isto
Rigidus calebit Indus.
Aeth. 4. Dormit sub orbe. Somnus
O quam profundus iste e!
Nequeunt profundiores
Somni esse, quam sub orbe.
Aeth. 5. Calet: sed igne amoris.
Sudat: sed undam amoris.
Aeth. 6. Hoc balneum est amoris.
Hoc aestuat, lavatque.
Aeth. 1. Hoc balneo Xaveri
Indos lavato. Solis
Niger Aethiops lavari [Note: Tergunt frontem Xav.]
Potest amoris undis.
Xav. in somni. Quo me vocatis astra!
Quos fertis in labores!
Aeth. 2. Sudore profluente
Nigros Lavabis Indos.
Xaver. Sudoribus lavabo.
Date pectus abluendum.
Aeth. 3. Lavabimur. beate! [Note: Lavant sudo [(reading uncertain: print faded)] Xaverii Chorea.]
Calebimus beate!
Aeth. 1. Europa candidorum
Mortalium Magistra,
Et mater albicantum
Europa filiorum,
Reclude dissecantem
Orbes ab orbe pontum.
Unus Xaverio non sufficit orbis.
Aeth. 2. Orientis ora totos [Note: Orbem componunt e arcubus.]
Sinus reclude, sive
Qua nostra Parthus alto
Excludit arma muro:
Seu qua Iapon labrosus,
Aut Sina crine tortus
Mores habet nigranti
Non impares colori.
Unus Xaverio non sufficit orbis
Aeth. 3. Europa terminales
Tyrinthii colossos
Immerge Gaditanae
Fervoribus procellae:
Nullas habent amores
Metas suo calori.
Aeth. 4. Quicumque amas, amori
Ne terminum locaris.
Ubi Herculis columnis
Disterminantur orbes,
Vetatque lemma gressum
Proferre; lemma dele,
Plus ultra Amor volabit,
Nullum scit ille finem,
Nec terminum vel ore,
Vel fronte adorat, uno
Non clauditur sub orbe,
Unus Xaverio non sufficit orbis.
Aeth. 5. Amat. quid insolente
Mare aestuas procella?
Procella nulla Amorem
Coercet aestuantem.
Unus Xaverio non sufficit orbis.
Aeth. 6. Amat. iacete fluctus.
Amat. silete venti.
Haec sphaera parva amanti est;
In alteram volabit.
Unus Xaverio non sufficit orbis.
Aeth. 1. Alio vocate curas. [Note: Solvunt orbem.]
Ex arcubus carinam
Agitabilem parate:
Qua Xavier paterno
Avulsus occidente
In alterum natatu [Note: Chorea. Nivem componunt.]
Fausto feratur orbem.
Unus Xaverio non sufficit orbis.
Aeth. 2. En navis. Amphitrite
Sinus tuos ministra,
Aeole secundiores
In vela mitte ventos.
O Xavier paratae [Note: Sistunt navem Xaverio.]
Puppim occupa carinae.
Inscende; solve portu.
Unus Xaverio non sufficit orbis.
Xaver. Venio. Occidens valeto.
Venio. Oriens aveto.
Aeth. 1. Avara triplicatus
Qua solvit ora Ganges,
Et gemmeum parenti
Da Nereo tributum,
O Xavier trisulca
Citior vola sagitta.
Vigilo? vel oculis dubius illusis sopor
Adhuc inhaeret? Acra, quae circum latus
Egit choreas turba? quod pressis stetit
Pondus lacertis? quod novum ratis genus
Haerentem amico traxit illicio animum?
Non vana caelum loquitur: et somno sua est
Fides habenda. Samuel testis, cui
Inductus oculis somnus oppressis quidem,
Sed veritatis pectori illuxit dies.
Agnosco caeli iussa; nec lento exsequi
Parabo nisu. Quae lateri adhaesit cohors
Nigrata vultum, perque festivam pedes
Egit choream, scilicet nostri quota
Pars est laboris? Ille, qui fessos pede
Calcavit humeros Aethiops, certus mihi est
Sudoris augur. Illa, quae ante oculos stetit
Ratis, probavit Numini acceptum fore,
Qui nuper aestum pectori in gessit calor.
Nil deprecabor Unde mihi segetem Deus
Offert laboris, inde non modici legam
Messem triumphi. Gloria hac venit via,
Quam sudor aptat. Pulchrius laurus viret,
Quam quisque proprio frontis excelsae rigat
Sudore. Patrium Numen in suos habet.
Animum. Labores ingerit, multo iubet
Exercitari praelio, duro manus
Callo asperari, semper intentum novis
Vigilare curis pectus, et nullo otio
Marcere vires: provido semper tamen
Intendit oculo commodum: et quando aggerit
Humeris laborem, lauream fronti parat.
Si vis beatum cernere, dolentem aspice.
Laboris ad decempedam aeterni decus
Mensurat aether praemii. Infelix nimi;
Qui sorte semper aurea felix fuit:
Sibi negavit ipse sementem boni,
Vastaeque messem gloriae. His humeris Deus
Impone quidvis, meque fortunae aspera
Duc per theatra, membra divulsis iube
Abire membris, colla volventi rotae
Suppone, facibus ure congestis, caput
Avelle collo: parva sunt merces nimis
Caeli triumphis Ibo, qua Ganges diem
Iuvenem salutat: ibo; nec pedibus moram
Interfluentis Nerei opponet furor,
Nec barbarorum semper in manibus calens
Sarissa caede, nec rigens Haemus nive,
Nec adusta Sole Lybia. Discrimen breve est
Parvi laboris; praemium aeternum Deus
Caelo reponit. O nimis vecors pecus!
Quisquis caduca sequitur, et sui immemor
Modicum laborem impendere aeternis fugit.
Desider. 1. Adamata tandem littora, cupitum solum
Superata post tot maria, tot rerum vices,
Et evolutos turbines caeli, premo.
Europa Regum sanguis, et mundi decus,
Alumna caeli, Domina terrarum, potens
Europa salve, et India vota accipe.
Amat: Nec ultra postulat. Dixi satis.
Si, quid sit amor, intelligas. Ille intimas
Vitae medullas exedit. Vitam dabis,
Si des amatum, Quanta tormenta adferat
Amor tyrannus pectori, aliquando licet
Sentire, sed non eloqui Elinguem facit
Tormentum amoris Levius est Getico caput
Nudare chalybi, Sarmatae pectus dare
Exhauriendum, aut Caspiae corpus Leae
Lacerandum ab ungue; quam per exosas moras
Carere amato. Amarus omnis est amor;
Si quando a nato fata non sinunt frui.
Amat. Petitis Indiae Europa annue.
Des. 2. Superatus astus Nerei optatam dedit
Votis arenam; littore adamato tenet
Anchora carinam: prima promissi boni
Aperta scena est: altera ut nondum patet,
Desiderantum vota nemo audit. Salum,
Solumque, et aer voce clamantum sonat;
Pulsatur aula Caelitum, et quidquid sacrum
Aeterna vasti templa venerantur poli,
At nemo votis annuit. De. 3. Quisquis polos
Rerumque frenas omnium Rector vices,
Amantis audi vota; Xaverium Indiae
Annue calenti: cuius adventu Chamis;
Fotoquis, Amidas Numinum turpis trias
Orbem sepultum, lucis immunes domos
Tetrumque repetant noctis aeternae chaos.
Audis Xaveri: pectora cremamur: fibris
Affundis undam, vota si nostra excipis.
Des. 4. Si quisquam amoris vota contemptim potest
Bibere, nec hausta corda molliri face,
Non ille mentis indolem humano bibit
Sanguine, sed atra natus umbrarum domo
Ubera puellus suxit Armeniae Tigris:
Aut sub remoto Caspii montis iugo
Pastus cruentae lacte succrevit Leae.
Amor ubi amatum tangit, emollit quoque;
Si te Indianae gentis eversus decor,
Et in ruinam proximo spectans gradu
Accendit orbis alter, Europam iube
Valere ut oris Indiae accedas novum
Sidus Xaveri, Non amas, si non venis.
Audis Xaveri? ab ignibus tuis caler
Orientis anima: dexteram Cliens tuam
Opem supremam, rebus in summis, petit,
Des I. Deam Quirinam, gentium, et mundi arbitram
Adeamus: Illi magna nostrarum sedet
In corde cura mentium, et votum boni
Ab hac salutis tota spes nostrae venit.
IMmane textum, sentibus horridum
Quod cingit artus, non ego vincula,
Non vulnerum credo tyrannum;
Sed stimulos animi incitandi.
Ego aestuantis materiem facis
Semenque credo. Vidimus ignium
Olim calores per rubetum
Innocuis radiare flammis:
Per senticosum par tibi flammula
Currat rubetum, fulgeat, ardeat,
Impellat accendat, serenet,
Corda liquet meliore taeda.
Amor. Incendiorum flamma parens, sacri
Ancilla Amoris, nobilis ignium
Exsuscitatrix, senticosum [Note: Iacit igneae]
Xaverii pete flamma textum.
Habet Crematur Pectora ab ignibus
Correpta flamment. Exterior levis,
Sed maior intus flamma torret,
Flamma animi populata sedem.
Genius. O mentis aestus! o amor! ardeo!
Non talis Aetnam depopulantibus
Incendiis, non talis ardor
Trinacrios populatur agros.
O aestus! o vis pectoris hospita!
O mentis ardo! Cor mihi palpitat,
Salitque vena: collabasco. [Note: Deliqu. patitur]
Atra oculis rapit umbra lucem.
O quis Sabaeae nubis odoribus
Vim frangat aestus? subice brachia
Amor cadenti colliquescunt
In mediis mihi corda flammis.
Zel. Aquas Amori affundite: aquas date,
Aquas Amori, quin date Nereo
Mergendum Amorem. Exaestuanti
Non aliud medicamen igni est.
Amor. Hic pontus, Istis mergere Xavier
Totus sub undis. Gen. Quae mihi Nereu
Portenta confingis? Liquentes
Flamma magis calet inter undas,
Aestumque maior roborat impetus! [Note: In aquis ardet.]
Non occidetur, pectore qui calet,
Amoris ardor: caritatem
Multus aquae nihil urget aestus.
Si quis meorum robora crescere
Velit calorum, flumina congerat,
Et omne Neptuni tributum:
Maior aqua mihi crescit aestus.
Am. Vera est amantis (Xavier id probat)
Vox Sponsae: Amoris nil nocet ignibus
Pontus, nec ingestis procellis
Interimit mare caritatem.
Desid. 1. Quirina Princeps, cui per augustum caput
Radiatur aurum triplici nexu, Dei
Amica Roma: cuius in curas venit
Uterque mundus, sceptra cui Numen dedit,
Iussitque Domina regere tellurem manu,
Audi, quod orbis alter in votis habet.
Eccles. Pandite Orientis vota: non segnem dabo
Desideranti dexteram, Primum reor
Decus esse Romae, supplici auxilium dare.
De 1. Feroce postquam gentis incultae manu
Thomas peremptus, cuius imperio Fides
Lare per Indo, spolia rapiebat Stygi.
Vastumque caelo industria tributum dabat;
Obscura pestis Taenari rupit fores,
Aurasque nacta liberas mundi, chaos
Caliginemque noctis aeternae attulit.
Hinc mens Tonantis nescia perennis boni
Ignara venae, nec futurorum appetens,
Avia caducis inhiat, et numquam satur
Avido fugaces ore divitias capit:
Sequuntur ira, fraus, doli, ambitio impotens,
Libido, Erynnes, legis impatiens amor,
Furta, et rapinae; quaeque suspensis micant
Urbes superbae turribus, non iam domos
Humanitatis, sed latrocinii voca
Spelaea aperta. Regula exstincta est boni,
Fas omne ruptum, iuris exclusus rigor,
Legum soluta vincula, antiquae tenor
Humanitatis barbaro ritu exulat.
Hinc illa caeli neptis, et partus tuus
Religio luctu foeda, Virgineos sinus
Lacerata, fracta, sanguine effuso madet,
Tuamque semper avida suspirat manum.
Eccl. Nos per dolores crescimus. Quando cadunt
Demessa ferro capita, truncatae manus,
Avulsa membris membra, lacerati sinus,
Latoque fusus Martyrum rivo cruor:
Tum nova futuri generis, et stirpis meae
Disseminatur gloria. Effuso magis
Cruore cresco. Qualis augetur gravi
Agitatus ignis Aeolo; aut qualis nitor
Coruscus auri maior a flammis redit.
Virtus probatur asperis, duris fides.
Des. 2. Stetit inter aestus ignium intrepido fides
Animata pectus robore, et victrix stetit
Saepe inter iras ensium; at ferro quoque
Cecidit perempta in filiis. Si quis Deo
Instruat acerras, funeri extremam suo
Accelerat horam. Paribus incedunt viis
Veri Tonantis cultus, et mortis rigor.
At ficta prostant interim, et passim sacris
Numina coluntur: flectitur saxo genu,
Argento, et auro: Numini ligno cremat
Acerra tura: saxeus caelum Deus,
Solum, salumque ligneus flectit Deus.
Hunc stringit inter bracchia tenellus pu [(perhaps: puer)]
Primoque labiis lacte perfusis premit:
Hunc mane adorat mulier, hunc viri, hunc senes
Venerantur una; quodque mihi penitum exedit
Animum dolore, caecitas semper novo
Errore ducta crescit, et centum sibi
Profundi ad antra Ditis inquirit vias:
Ec. Sobolis ruina non potest Matri gravem
Non ferre luctum. Quotquot infami Crucis
Peperit in ara, sanguine absolvens suo,
Primi Nepotes patris, et pomi reos
Summi Tonantis filius: totidem mihi
Iubet esse natos: quotquot hinc pereunt, mea
Laniant dolore viscera At dabimus tamen
Malo medelam. Veniet in votum tuum
Victrix furentum Manium caeli sides,
Dei propago, Pneumatis multo sacri
Adiuta flatu, et barbarae mentis serum
Calcans furorem, iura dictabit solo
Legesque Eoo; postque disiectos Deos
Sedem redemptis figet Orientis plagis.
Des. 3. O digna caelis inseri, et toto coli
Regina mundo, facilis in votum Dea,
Meditata propera in exitum. Si te movet
Periclitantis dubius Orientis status,
Et illa nostrae gentis excidium, lues,
Pridem expeditam mitte Xaverii manum.
Spes tota in uno est: unus affectum rapit:
Unus timorem pariter et amorem excitat,
Xaverius absit, cordis imperium occupat
Timor severus: adsit, imperium animi
Amor occupabit; ante nec dabitur quies,
Ceu pontus undis fluctuans non se prius
Sternit quiete, quam procellarum impetum
Zephyritis aura molliat; non se prius
Componet Oriens, quam sinu emissus tuo
Xaverius Indis Iridem pacis serat.
Indulge amori Diva, quod tanto petit
Ardore Memnon. Ec. Iusta cum poscis preci
Annuere cogis. Sancta poscenti est nefas
Negare votum. Dabitur optatae tibi
Genitor salutis. Ille terrarum potens
Et Amphitrites spatia metiri? ultimam
Lumine, fugatis noctibus, cladem dabit.
Illi superno flamma iam pridem aethere
Delapsa mentem tetigit, et propius fibras
Cremans; amores orbis extremi indidit.
Hic, ubi propinqua templa Virtutes colunt,
Numinis Alumnus Xavier sanctis preces
Affundit aris. Vota non dabitis levi
Portanda vento Pergite, eventus bono:
Xaveriani spondet ardoris calor.
Des. 1. Exosculamur liminis marmor sacri.
Virtus. Ignava Virtus mortua distat parum.
Tentata semper fortior bello redit.
Magna meditanti non licet signi otio
Torpere. Si te Xavier pulchri cremat
Scintilla honoris, cuius ad lauros iter
Insterno virtus; ede, quae quondam tibi
Documenta scripsi: quando sub Christo iugum
Famulare trahere, et quod tibi vitae est super,
Aeternitati impendere, ardentes Dei
Iurasti ad aras. Simpl. Prima Simplicitas fui
Morum Magistra. Specimen effinge hic mei.
Xav. Leges dedisti Virgo speculari in vitro,
Sincera rebus forma statuatur nihil
Ore peregrino finge; dissimula nihil:
Nil suspicare. Quidlibet suo voca
Nomine: colorem deme nec rebus suum.
Sincera numquam specula mentiti sciunt.
Simpl. Non incapaci pectori leges dedi
Laudo, proboque. Pat. Proxima umbonem dedi.
Praecepta recole. Xa. Ferre violentae manus
Adversa tela: quando fulmineo tonat
Fortuna motu, non queri: quando impetit,
Silere: quando multa patiendi undique
Se messis offert, gaudio excipere: seges
Cum nulla se offert, quaerere.
Pat. Ad numeros tenes
Patientiae praecepta: te talem quoque
Caelo probasti. Castit. Lilii intactas ego
Nives corona spinea cinctas dedi,
Quid tunc profata? Xav. Mentis integritas regat
Rebelle corpus. Omnis exsortes gere
Labis medulas. Angelus vive, aspice
Non multa: paucis aurium obsequium exhibe:
Mors per fenestras intrat. Attenua flagris
Carnis vigorem: subde spiritui impetum,
Et ante mortem morere. Ca. Quod dixi, facis.
Et somniantem sanguine effuso scio
Bellasse pro me. Iust. Iustitia tuis dedi
Manibus bilancem. Xaver. Pectore excepi, Iust. Refer
Iura aequitatis Xav. Prima iustitiae nota
Sua vindicare scelera, nec molli manu
Sibi imperare: regere ad imperium Dei
Animi tumultum; sponte sibi leges dare:
Mentem incitare praemio: et poenae metu
Vitare multa. Iust: Praemium, et poenas pari
Decerne lance. Const. Flammulam in silice dedi,
Chalybemque dextrae.
Xav. Saepius tacta excidit
Scintilla silice. Talis, aiebas, age
Francisce semper. Quidquid adverso impetu
Fortuna cudit, est Chalybs: tu sis silex.
Si premat in ignes exsili, et caelo involat
Si blandiatur, ictus est alter; pari
Da fronte flammas, teque sub caelos leva.
Animum nec ullus fortis evertat furor,
Nec blandientis ullus attollat favor.
Par est Tonanti, quisquis hac suam potest
Frenare vitam lege, nec frontis iubar
Variante sorte variat. Ob. Ego globum dedi:
Xav. Ego rotavi. Obed. An obstitit: Xaver. Numquam. Obed. Decet
Id obsequentem Xav. Facilis, aiebas, globum
Impulsus agitat; facilis in leges veni,
Et non coactus obsequi. Qua te ferunt
Aliena iussa, perge non lento gradu.
Senile fulcrum baculus arbitrio manus
Et huc, et illuc vertitur. Vita carens
Cadaver auri divite ornatu indue,
Iube, coruscans ebore pulvinar premat:
Sed rursus auri divite ornatu exue,
Solioque rursus eice: ad nutus tuos
Habes cadaver obsequens. Ob. Omnem tenens Magister artem.
Car. Flammulam ardentem dedi.
Xav. Exstincta numquam est. Car. Lege qua flammam foves?
Xav. Tua. Stet astris semper intentus, solo
Aversus animus semper. Hoc alto magis
Caelo propinquas, quo magis terris abis.
Numquam otiandum est. Otium est vivi merum
Hominis sepulchrum. Sicubi est vivax amor,
Operatur aliquid: mortuum credas, ubi
Nihil operatur. Ch. Dignus es, cui se polus
Inclinet omnis. Virt. Dignus es, cuius Deus
Humeris ferendum gloriae pondus suae
Imponat. At quae turba peregrinum pedem
Importat aedi? Claudite aeratas fores.
Des. 1. Audite clausa tecta Virtutum, lares
Faciles precantum vocibus, et Homini Deo
Habitata moenia: iussa Reginae fero,
Quae Romulaea temperat nutu sacra.
Pandite beatum limen, et patrium Dei
Reserate tectum: pandite aeternas domos
Divum coruscas luce: Xaverium date.
D. 2. Clare reducto poste patuerunt fores.
Des. 1. O humilis animi Domina, Virtutum basis,
Quae mentis aestu spiritum inflatum domas,
Paterisque temet abici extremum in locum,
Dea pura fraudis: tune Xaverio locum,
Sedemque praebes? Hum. Praebui? at pridem
Bene eruditus legibus gressum tulit meis
Ad altiora. Des. 1. Diva, quae nullo imbuis
Frontem colore, simplici cultu Deo
Terraeque cara; tune Xaverium tenes?
Simpl. Tenui. Sed actor impiger scena mea
In altiorem prodiit. Des. 3. Talem mihi
In mente pinxi, cuius Orientem Deus
Imponat humeris: nempe, qui cursu incito
Virtutis omnem pulverem in stadio legat.
Des. 1. Tu forte, patiens Virgo, patienti larem
Dedisti Alumno? Pa. In proelia aptavi virum,
Seu quae tyrannae sortis inimicus gravi
Intentat ardor impetu: seu quae Styge
Dux fulminantis Tartari in apertum trahit.
Sed, terminalis nescius metae, suos
Ultra labores protulit. De. 4. Viri hinc magis
Cupido crescit quo magis honestos citat
Animi labores D. 1. Integrae mentis parens,
Quae liliatis media procedis choris,
Agnumque caeli sequeris, in votum veni,
Et da petentis precibus orientis virum,
Cui tota mundi alterius incumbit salus.
Ca. Docui modesta Virginem oculorum diem
Frenare nube; crura constricto arctius
Ligare fune; verbere in proprium flagri
Saevire tergus, Didicit; et cupidus viam
Virtutis omnem legere, discessit. De. 4. Placet
Honesta flamma cordis, et studio sitis
Aardente fervens. Des. 1. Aequitas seu tu velis
Rigida vocari chalybe seu magis ambias
Magnifica dici praemiis; quem tot soli
Salique per discrimina optamus virum,
Dum iusta petimus, iusta tu nobis dabis.
Iust Pergite secunda ducet ad votum via.
Ad vindicanda scelera formatus sibi
Iudex, et actor, et reus, plenum sui
Nactus dominium, et cupidus alterius boni
Gressus adursit. De. 5. Semitae insiste; obvius
Tandem precanti veniet. Des. 1. O constans Dea,
Munita clypeo pectus, et galea caput
Vides precantis vota. Const. Sed votum tamen
Non reddo. Des. 1. Nec tu, Diva, quae leges doces
Obtemperandi, et proprii arbitrii trahis
In frena motus? Ob. Proximum limen tenes.
Hic ubi Sacerdos Numinis primus sacras
Stat Amor ad aras, Xavier summum tenet
Virtutis apicem? Des. 2. Cardo concussus sonat.
Am. Di. Verae per omnes gloriae ductus vices
Xaverius hic est. Ille, cui pectus meo
Calore fervet, qui sacramentum Deo
Dicit laboris. Tota spes hic est tuae
Oriens salutis. Ign. Numen, hanc animam precor
Tuam iube esse. Dulce pro Christo mihi est
Vivere, morique. Mille si Deus mihi
Animas dedisses, mille prote animas darem.
Nunc una superest, una millenis tua
In Iura vicibus transeat. Vel, si iubes,
Mille unus, addam legibus mentes tuis.
Haec una studium versat accensum sitis
Haec una pectus incitat avarum fames:
Si quos sinistras error infectas trahit
Per trita legum iura, per spretum Deum,
Contempta per decreta, per scelerum gradus.
Illos salutis tramiti rursum dare,
Illis emendis nullus est nimius labor.
Quidcumque dederis, nil dabis magnum: Dei
Impensus illi sanguinis, haud ulli potest
Par esse pretio. Sudor ibi noster bene
Manat, ubi fluxit Numinis sanguis prius
Exuberante flumine. Xav. An placeo Deus?
Laboribusque dignus an videor tuis!
Iube repostas Sole sub Eoo plagas,
Multoque adustum Sirio Lybiae solum
Xaverium adire, finibus mundi ultimis
Caput hoc dicabo. Nulla tam vasto iacet
Secreta ponto terra, quam fugiam mari
Penetrare domito: nulla tam crudas alit
Fovetque regio belluas, quarum timor
Percellat animum: nulla tam incultos habet
Barbaria mores; nulla tam mundo procul
Pelagi vomentis nausea eiecta est plaga,
Cui me negarim Des. 1. O certa Memnonidum salus
Desiderate Xavier! Des. 2. Nostrae o caput
Felicitatis Xavier! Des. 3. Nostrae artifex
Beatitatis! Des. 4. Columen o vitae meae!
Salve propitium rebus Orientis caput.
Des. 5. O vita salve Gangis! o Indi parens!
Et collabantis Iaponum Imperii salus!
O Celtiberi maximum mundi decus!
Vides? profundo ducta Phlegetontis lacu
Megaera, geminam manibus incestis facem
Quatiens, per oras Memnonum vastas trahit
Hominum ruinas, incubat terrae iugum
Crudele, dirum, barbarum, illaetabile.
Opponere unum cladibus nostris virum
Loiola potis es. India invitat, rogat
Oriens, Quirina Numinis vindex Dea
Concedit ultro Xavier vultum explicet,
Obtendat arma, pectus ingentis capax
Animae, vaganti pestis opponat malo;
Omnem profundo Tartari partu editam
Luem fugabit. Ign. Ergo tu pressi ultimum
Mundi levamen ibis? Xaver. Imperia tua
Accipere promptus, exsequi velox. Pater,
Hic qualis adsto, talis Orientem petam.
Nullum, paratis obsequi, imperium est grave.
Iube per aestus ignium, et arenas Lybis
Adusta Cancro regna, per canum gelu
Ursae impotentis ire, per Tauri iuga,
Habitata monstris nemora, non segnis ruam,
Iube: sine rate Caspium evincam mare.
Et imperitas doctor ad nandum manus
Amor expeditas reddet. O iube Pater,
Obtemperantem filium ut cernas, iube,
Ign. O quantus animi Xavier! quantas ages
Caelo catervas. Parva non agit, animo
Qui magna volvit. Xav. Ibimus; qua nos vocat
Pretium laboris grande, qua veri rudes
Mentes parantur Numini Ign. Calle aspero
Iter hoc terendum est Xav. A spera ad caelum est via.
Ign. Multo notanda sanguine. Xav. Ostendam viam,
Qua vasta post me turba Memnonidas petat.
Ign. Iugulo sagittas barbari in caedem parant.
Xa. Petant: Amori remiges pennas dabunt.
Ign. Corde satiabunt impiam effosso sitim.
Xav. Pectoris aperti noscar, et quidquid loqui
Parabam aperto pectori inscriptum legent.
Ign. Durus character ille, qui ferro intimo
Pectori inaratur. Xav Sed Tonans illum legit.
Amor. O anime terris altior! anime ultimam
Cladem dature Tartaro! non te dedit,
Sed commodavit Numen Europae hactenus;
Unde in remotos ultimi mundi sinus
Traheres micantem iubaris aeterni facem.
Indeses animus orbe non uno satis
Habet laborum: moris humani rudes
Invadit oras, quas procellosum mare
Consortio hominum prohibet, aut fluctu extimum
In littus urget. Ite iam votis datur
Desideratus Xavier. Ponto ratem
Reducem parate. Des. 5. Abimus Ignati fave.
Libamus arae limen, et grates damus.
Ign. Iam vota caelo, iam sacra mentum Deo
Vitae dedisti Xavier: tellus patet
Nabathaea votis, cuius in gremium Crucis
Inferre signa liceat, et nostri sacra
Vexilla Regis Ille monstrorum parens
Fecundus Oriens, corde cui totus sedet
Avernus imo, dexteram auxilio vocat.
Magnum laborum pondus incumbit; tamen
Parata caelo laurea labori viret.
Xav. Hac nempe lege vivimus: caelum gravi
Labore nundinamur, et pressi malis
Ad astra patria tendimus. Fluctus ratem
Per calida ponti iurgia, et bella aequoris
Felicitatis ducit in portum. Rubi
Frequens satelles horret; at spinis rosa
Adnata surgit. Laureae hac veniunt via,
Qua seminantur proelia, et bullit calor
Mavortialis. Gloria Heroes amat,
Nec dormientis vertici imponit iubar,
Aut otioso gloriam. Forti polus
Prostat labore. Dura qui vitat, fugit
Beatitatis emere venalis decus.
Non est ad astra mollis e terris via.
Aeternitatis unicum pretium est, pati.
Ign. Quid illa porro gentis eversae cohors.
Quam tibi paratam gloriae messem dabit?
Anima redempta, maxima est laudum seges.
Quid ille nostro in orbe peregrinus Deus
Per tot labores, frigora ac aestus, famem
Sitimque et atra spiritum exstrusum Cruce
Poposcit aliud, quam laborantes sua
Animas ruina, morte mercari Patri.
Adiutor ille est Numinis quisquis sui
Animam laboris merce lucratur Deo.
Xav. Si victimato sanguine et cruda nece
Aliena prostant commoda, et mentis salus:
Spargatur omnis, quisquis in nostris fluit
Refluitque venis: vita cum nimbo effluat.
Plus foeneratur prodigus vitae Deo,
Quam parcus animae. Viribus leti undique
Patemus omnes. exitus multa via
Concessus animae est. Ista non minima est meae
Portio salutis. Ora vel iugulum petar,
Et iugulo et ore Spiritus fundi potest.
Ign. Non exeuntem Spiritum aut morten probo;
Moriendi amores aestimo mori, malum et
Commune cunctis: velle pro Christo mori,
Hoc singulare est Xavier. Par hinc honor
Seu capite trunco sidera, aut trunco pede
Intres; nec emitur vulneris loco polus,
Sed vulnere ipso. Xav Vulneri totum dico;
Qua pateo, corpus. Ign. Anima supererit malis
Xav. Haec semita est ad gloriam. Ign. Hoc pretio bene
Emuntur astra. Xa. iunge complexum ultimum:
Fatisque cum cessisse Xaverium audies,
Animae favere Numinis rorem iube.
Ign. Deus in propinquo est. Xavier. Si fas foret,
Quantum inviderem Rursus in pectus ruo.
Cetera peroret clausus in venis Amor.
Xav. Hoc est amantum proprium: Corde abdito
Sentire semper plura, quam possint loqui.
Europa. Quisquis meos dolores
Non novit aestimare,
Videat meos amores.
Amor doloris ulna est,
Hac metiare nostros
Et aestima dolores.
Dolere, si potestis
Dolere prae dolore.
Mei dolete Amores.
Amores. Amavimus; dolemus.
Amor est parens dolorum.
Amor Hisp. O Xavier, charybdis
Saevaeque praeda scyllae,
Inambulabis aequor?
Quod Aeolis tumescit.
Quod vallibus recludit
Sepulchra navigantum:
Quod volvitur, nec ulla
Componitur quiete.
Europa. O blandioris uda
Favete Regna Nerei.
Amor. Ital. Ab imminente palmum
Vix morte distat unum,
Qui lusui Amphitrites
Credit suam salutem.
Europa. O blandioris uda
Favete Regna Nerei.
Amor. Gal. O Xavier, volante
Male credulus Notorum
Fidei per arva ponti
Penetrabis in remota
Nascentis arva Phoebi?
Amor Lusit Nulla est fides vel undae,
Vel blandientis aurae.
Et haec, et illa frontem
Mox exuit serenam,
Mox induit severam:
Mox dormit, et quiescit;
Mox surgit, et ferocit.
Secura vita non est,
Quam iactat unda, et aura
Arbitrio furoris,
Europa. Navi favete molles
Animae Favoniorum,
Zephyritis omnis, omnis
Cohors Etesiarum.
At vos, mei dolores,
Dolete, si potestis
Dolere prae dolore.
Mei a lete Amores.
Amores. Amavimus; dolemus;
Amor parens dolorum est.
Europa. Gemini fuere ocelli
Loiola. Xavierque:
E fronte ocellus unus
Mihi rapitur. Dolete,
Mei dolete Amores.
Amores. Amavimus; dolemus:
Liquitur Amor dolore.
Europa. Europa Diva, Mundi
Credebar hortus esse:
Flos raptus est; Eremus,
Et vastitas manebo:
Cum Xavier migrabit,
Flos omnis avolabit,
Mei dolete Amores.
Amores. Nihil potest dolere,
Qui nil potest amare:
Amavimus; dolemus.
Europa: Europa sidus orbis
Putabar esse. sidus
Exstinguitur sed istud,
Cum me fugis Xaveri.
Mei dolete Amores.
Amores. Amavimus; dolemus.
Europa. Europa clarus orbis
Cessem annulus vocari;
Ubi gemma prima mundi
Mihi raperis Xaveri.
Sol desinam vocari,
Ubi prima flamma lucis
Mihi raperis Xaveri.
Cor desinam vocari,
Ubi anima prima cordis
Mihi raperis Xaveri.
Dolete, si potestis
Dolere prae dolore,
Mei dolete Amores,
Amores. Amavimus; dolemus:
Sed quem tamen dolemus,
Non vincimus dolore.
Volat ille, nos moramur.
Age tempus increpemus,
Per ima, perque summa.
Per opaca, per serena,
Per uda; perque sicca
Amore subsequamur.
Vis minor est doloris,
Ubi maior est amoris.
INers iacentis pectoris otium,
Desesque virtus proxima funeri est.
Quod vivit aeternum, movetur.
Sic faciles radiantis aethrae
Rotantur orbes, seque volatili
Urgent meatu. Surripe te solo
Francisce torpenti, et penetra
Memnonias novus hospes oras.
Nil hic morandum est. Aspice Cynthium,
Non sistit una sede sed impiger
Procedit, ascendit, volatque
Hesperias subiturus undas:
Rursusque prodit; rursus et aureum
Differt tributum; nec patitur suis
Vacare quadrigis rigentem
Arsinoen, gelidumque septem
Plaustrum Trionum. Xavier evola,
Amoris alas applico tergori.
I, perge Xaveri, volatu
Memnonios penetra recessus.
Adiungo flammam Zelus, honoribus
Aptam parandis Numinis. Hanc Dei
Quondam propago Orbis saluti
Intulerat pereuntis: altum
Suis profatus: Quid, nisi ut ardeat,
Volo? Haec remotam luxit in Africam,
Lustravit Europam, ultimasque
Barbariae penetravit oras.
Hanc nuper Indi, Gangis et accolis
Monstrasse Thomam credimus. Hac novus
Hospes Xaveri barbarorum
Antra subi, Iaponumque lustra.
Et, quas Averno Fotoquis aut Chamis
Tulere noctes, lumine discute;
Delubra, et aras, et calentes
In cineres age flamma acerras.
Tum suaviori mentium in intima
Subi favilla. Numinis ingere
Scientiam veri, fidemque:
Tum calidis animos amoris
Incende telis, Hoc volo, ut ardeat
Haec flamma, et urat monstra proterviae,
Illuminet, pungat, serenet,
Irradiet, moveatque mentes.
Gen. Xav. Sic est volandum. Amor. Sideris indolem
Natura magnis ingenuit viris,
Ut luceant; et negligentes
Pene sui, reliquis laborent.
Zel. Sic unda Orontes, sic Erythra, et Tagus
Hermusque et Indus non sibi gemmeas
Agunt procellas; sed tributo,
Quam peragrant, regionem inundant.
Gen. Xav. Ibo, cruentas qua soboles patris
Collo sarissas imprimit, et nece
Natus parentis, pignorumque
Caede parens alitur suorum.
Ibo, exulantem qua gravior iugo
Humanitatem saevities premit;
Et sanguine humano, et recente
Picta natant asarota tabo.
Zel. I, perge sidus Memnonis; i dies
Eoe: flammas iam metuit tuas
Infame Numen Chinae, Amidas;
Iam trepidi Lemures Averni,
Et monstra centum, prodigialium
Satus parentum praecipitem fugam
In antra Lethes sulpurata
Memnonia meditantur arce,
Xav. Abimus ergo: Nereus crispo sinu
Vento adiocatur. Sic faves semper Deus
Votis tuorum. Nubis immunis dies
Stat purus axe: mitis alludit Thetis,
Allambit aura mollis; et quidquid potest:
Favere navigantibus, votis favet.
Pergimus; aviti patriae Hesperiae lares,
Habitata quondam Italia Xaverio, mei
Pars magna amoris Gallia, et mater meae
Navarra stirpis; vester Eoas petit
Xaverius oras. Liceat extremum vale
Dixisse. Nunc vos ultimum cerno. Notam
Hic duro amoris ultimam in saxo noto.
Inscribit saxo.
Ortus Navarra, genere Xaverio, DEO
Nuper dicatus, opibus abiectis inops,
Nudusque IESU socius, et solo DEO
Dives Orientis ultimum Solis sinum
Subiturus, isthic basium extremum solo
Fige paterno, et ultimum scribo, Vale.
Valete Socii; tuque pars melior mei
Loiola cordis; Salmeron, Lainez, Faber,
Bobadilla; vosque ceteri, quotquot Dei
Mecum secuti signa in amplexum crucis
Una ruistis. Dissidens quamvis mare
Corpora revellat, intimos numquam tamen
Dirimet amores. Pergite; obsequio venit
Et unda et aura. Des. 1. Xavier pontum premit;
Favete fluctus. Des. 2. Xavier pelago innatat;
Scopuli tumorem ponite. Des. 3. Notorum impetus
Aeole retunde, Xavier frenat mare.
Xav. Perge, o beata puppis, Orientem peto.
Des. 1. Oriens futurus ipse morienti gregi.
Xav. Ite, ite naves concitae, Aethiopas peto.
Des. 1. Ut decolori balneum populo instruas
Sudore frontis. Xav. Littus Hesperium fugit,
Decrescit ora patria: hinc Oriens venit
A fronte maior obviam. Salve eminus
Desiderata sponda Erythraei maris;
Salvete Gangis accolae. O quando prope
Vestros licebit inter amplexus mihi
Afflare Christum! quando litoreo super
Scopulo licebit Memnoni arcanos sinus
Fidei explicare! Venio Memnonidae, fide
Deoque onustus, qui soli Eoi plagis
Diu exulavit. Pandite animorum sinus;
Ut influentem corde capiatis Deum.
O astra, fuimus! fuimus! Expulsis gemunt
Iam templa Divis: ara iam fugit sua
Delubra et ignes. Pellimur: iam non licet
Olere tura, quae profanatis sacris
Negata nobis, alteri accendet Deo
Inimica tellus; alteri Ganges dabit
Aurum procellas inter, et late suo
Littore sonabit: alteri gemmas aget
Locuples Orontes, quaeque Erythraeis Dea
Natat sub undis. Alteri in honorem cadent
Guttae Sabaei balsami; et vota et preces,
Flexique poplites alteri accumbent Deo.
Et cui? Lupatis ira retineri nequit;
Memoria flammas ingerit; totos ruit
Vipera per artus: Numini infami, Deo
Quem sua trabali scelera fixerunt Cruci,
Cuius nefanda funera impatiens dies
Spectare caelo, tramite ignoto suas
Traxit curules, seque convolvit polus,
Et nox diei debitas atro peplo
Invasit horas: cuius impatiens humus
Mugiit abimo viscere, et fugiens onus
Immane sceleris stare non potuit solum.
Siletis umbrae Tartari? Inferni Iovis
Siletis ignes? nec Gigantea faces
Armatis ira? Si quid antiquus Draco
Spumat veneni; si quid est hydrae super,
Vel de Medusae toxico, toto exspue
Acheron hiatu. Vosque, quos decuit magis
Scelus impedire, Caelites fulmen date.
Estisne Superi? est aliquis in caelo Tonans,
Qui rumpit astra fulgure, et telo quatit
Flammante nubes? Scilicet Deum impii
Timere posthac, quando tam lente furit,
Vel dormiente negligit crimen manu.
Si quisquam olympo spectat hanc hydram Deus,
Quid patitur astra ludere, et labi suo
Ignava cursu sidera, et purum diem
Pendere caelo? nec remetiri iubet
Exacta spatia, nec Thyestaea dape
Immaniora crimina aversis equis
Spectare refugit? Forte non meritas Cedros
Proruere decuit fulmine, aut stantes Othry
Viduare quercus: interim segni manu
Tractare scelera. Surgite Gigantes Styge;
Encelade Trinacrin excute, et vastos Mimas
Repara lacertos: Pelion basin iugo
Substernite Ossae: in astra non trepido gradu
Subite: nullus amplius caelo est Deus:
Qui frangat ausus, qui procellosa impetum
Flamma retundat. Erro: iam totum rapit
Nubes olympum, mixta ventorum undique Coeunt nubes
Coeunt nubes
Iam bella servent; murmure indignans polus
Iam commovetur, nube collisa exsilit
Trisulcus ignis: turbo iam pontum rapit,
Miscetque fluctus. Estis o Superi polo!
Estis: nec ultrix dormit in poenas manus.
Adoro dextram vindicem, et vestri facem
Ultricem honoris. Pergite, et toto aerem
Involvite aestu; fluctuum rixa mare
Convolvite omne, donec effractae rates
Praedam vorandam Nereo effundant scelus.
Xav. Aeterne pelagi Rector! undarum Pater,
Motorque ponti, frena qui Boreae regis,
Et fulminantis temperas ignes poli,
Gravidosque nimbos Sole dispergis novo,
Media natantem in morte Xaverium aspice,
Viresque merso suggere. Haud mortis timor
Extorquet ista, vivere, exaequo et mori
Semper parato. Non timeo leti modum,
Quando voluntas Numinis memet iubet
Exire vita. Idol. Mergere exitum soli,
Furiale monstrum, mergere. Hoc meruit stygi
Dicata vita, dextera malorum artifex,
Et taminati pectoris adultum nefas.
Mergere; et olente spiritu Acherontem impia.
Xav. O unda! si me merseris, mersum dabis
Dudum cupito portui. Idol. Exhauri omnia
Vindicta tela. Quidquid est actum hactenus,
Minae fuerunt. Corripe extremam facem,
Qua perduelle Numini exstinguas caput
Xav. Audio tonantes desuper nubes: tamen
Inter timenda pectus intrepidum sua
Statione constat. Animus ignarus mali
Est mille scuta. Idol. Vincimur. Sensim mare
It in quietem: segnius bullit calor
Aestusque ponti: Caurus enervis silet,
Et flamma caeli languet. Xav. O fulmen vola,
Ut sancti amoris pectus incendas face.
Si vis, amate Christe, demergar; modo
Quo mergor, illo purus emergam mari;
Et si qua sorte pectori insedit lues,
Illam profundo Numen Oceano eluas.
Allabitur Angelus.
Angel. Francisce, pectus erige undanti salo
Altius: honesta vita submergi nequit.
Quem dedit Eoae vindicem stirpi Deus,
Adire fluctus patitur; at prohibet tamen
Perire fluctu. Liberam mecum subi
E ponto arenam. Idol. Quo volas terrae probrum,
Eripit Xaverium mari, et per aerem avolat.
Odium Deorum, generis eversor mei?
Dehisce pelagus, tuque, qui ponto praees,
Qui flectis astra, robur evictum tuum
Fractasque vir es non nega. Pudor! ah pudor!
Des. 1. Infida semper mobilis ponti fides,
Tu mihi Orientis gaudia fluctu horrido
Forte tumulasti. Redde, si gremio meos
Hausisti amores; redde Xaverium Thetis.
Xav. Non me vorante Nerei mergi Deus
Patitur sepulchro Des. 2. Cordis o nostri metus,
Amorque mentis! video? num fallor? mea
Vivis voluptas? Xav. Vivo. Dubitantem Deus
Exemit undis. Nulla tempestas valet
Inferre mortem, cum Deus fluctus regit.
Sed quod superstes Indiae vivo, Deo
Referte grates. illius munus suit
Tenuisse littus. Des. 1. Quisquis imperio mare
Tumidum gubernas, Numen et fluctus doces
Mordere frena, quique Xaverium freto
Mihi extulisti, semper in causam meam
Vigilas paterno lumine intentus Deus.
Tuo perennes Numini grates damus;
Nobileque saxum, gratiae acceptae memor,
Erigimus isthic, cuius in medio legant
Lemma hoc nepotes: Marmor hoc vivum Deo
Posuere grata Memnonum Vota, ubi suum
Quam tulerat, iterum undante Xaverium sinu
Restituit unda. Si dabis primum Indiae
Mordere littus anchora, accendam tuis
Panchaea tura honoribus, et Indis alam
Fumis acerras, ac Orontaea dape.
Xav. Favebit ille, cuius impulsu maris
Sulcamus undas. Qui vocat, metam dabit.
Sed (o dolores!) ille, delicium mei
Ingens amoris, ille quadrifida e trabe
Pendens IESUS, dives undanti datus
Est praeda ponto. Scilicet rursum innovas
Veteres amores Christe; ne peream, peris.
Pietas in Pone querelas. Ille tuorum
Cancro. Portus amorum, trabe quadrifida
Fixus IESUS ponto emergit.
Ille tenaci vinculo amoris
Tibi confixus, tecum pelago
Mergitur, una tecum emergit.
Quae fata subis, tecum ille subit,
Omni sortis tramite socius.
Meminisse potes, quando exemptus
Compede mundi sponte subisti
Vincula IESU. Tunc nempe novis
Corda catenis coniuncta duo
Meminisse potes. Fato exinde
Vivitis uno, volvimini tuo
Tecum IESUS, tu cum IESU.
Xaver. O vita meae vitae! o maesti
Dulce levamen cordis IESU!
Teneo tandem, teneo amplexu
Te Christe meo! non dimittam
Dum mihi tenuis spiritus artus
Hos animabit: non dimittam.
Tu mihi in omni sortis arena
Fidus Achates: tu mihi in omni
Bello es clypeus. Fortuna suas
Dura sagittas acuat, ferro
Rigidus Memnon fata minetur:
Unus acuti tela furoris,
Unus rigidi Memnonis iras
Clypeus franget. Teneo amplexu
Te Christe meo! non dimittam.
Des. 1. Age, re petamus Nerei intrepida rate
Fideliora obsequia: domitorem freti
Typhin tenemus, ille dubitantem ratem
Tuto reponet littori. Xav. O Numen, rege
Pinum natantem, cuius ad iussus gravis
Exaestuantis ira detumuit freti,
Obtemperarunt flabra compressi Noti
Et solida siccos unda sustinuit pedes;
Tuis et undae legibus, et aurae silent.
Des. 2. Tu nocte Sol es, umbra tu nobis die es:
Xaver. Talis migrantem Ductor Isacidum domum
Post mersa castra, post triumphatum mare,
Per adusta Idumae spatia rexisti Deus
In nube et igne. Nube radiorum gravis
Exclusus aestus: igne tenebratum chaos
Illuminatum est.
Des. 3. Pergite, en surgunt prope,
Et se propinquo siderum immiscent globo
Turres Eoae. Xav. Vivo! iam ripas tuor
Desideratas Indiae, et totas subit
Oriens medullas. Des. 4. Sequere Xaveri, prior
Appello navim littori, adventus tui
Desideratus nuntius. Xav. Praei, sequor.
O quam secundo vota iam teneo pede
Invia secutus! qualis illecebra animi
Sinum occupavit! ipse vix recipit suos
Animus triumphos. Venio in amplexus: tua
Expande Memnon brachia, atque animum exhibe
Deo patentem. Numen adporto tibi
Diu perosum, ture cui posthac lites,
Cui genua lunes, cui reluctantes diu
Animos redones. venio. venio. venienti explica
Et frontem, et animum, et pectus, et mentis sinum.
CELEUSMA TRITONUM.
Non semper Austro vapulant
Concussa terga ponti:
Non semper igne fulminant
Convulsa regna venti,
Amoenior serenitas
Quandoque tergit astra;
Et blandior liquentia
Tranquillat arva somnus
Ista polus Xaverio
Serenitate servit:
Hac Nereus Xaverio
Tranquillitate servit.
Utere secunda siderum
Marisque servitute:
Levique stratas otio
Percurre tutus undas.
Nec ventus est, nec aestus est.
Cum navigas Xaveri:
Amor tibi ipse Typhis est,
Cum navigas Xaveri.
Amore flante comprimit
Suas Notus procellas;
Rixae quiescunt Nerei
Amore navigante.
Feliciter! feliciter!
Et unda et aura ludit;
Propiorque portus obviat,
Feliciter Xaveri!
Rui nus! Sagitta vulnus amisit prior:
Rotata caelo fulmina incessum mare
Fregere. Victor pelagus, et nostrae faces
Elusit irae Ruimus! O segnis Chamis:
O lente Fotoquis! Addo (compellit dolor)
Si nube iustos languida occludis rogos,
Arcesque flammam. improvide et vecors Deus,
Levis, otiose, incurie, indigne et polo.
Spectasne, quo revolvimur? vel quo cadit
Numinis Eoae stirpi adorati vigor?
Iam tua superbo regna proculcat pede
Latro cruentus; cuius exitio ultimo
Sudare Lemnum decuit, et nisu arduo
Fabricare caedem. At interim lentum premis
Pulvinar ostro, aut sigmati accumbens pigrum
Bibis ore nectar. Scilicet decet hoc Deos,
Nutrire genium, pectus illecebris dare,
Marcere somno, tempori ad numerum scyphi
Affigere horas: Interim quae sors rotet
Humana: quantis terra criminibus ruat;
An census aris debiti turis fluat,
Vivantne acerrae nubis Assyriae dape,
Stilletne gutta balsami in flammas Diis,
Multine flectant genua, vel pauci, nihil
Curare. Quanta saucias plaga tuos
Amida honores! Nemo cum pessum dari
Antiqua sacra, iuris everti ordinem,
Impune leges subrui, impune impeti
Deorum honores viderit, terrae Deos
Praeesse credet. Agere si temere licet
Quidvis; et actis inde, quod fieri queant.
Honesta larva inducitur; nullum dies
Probum videbit. Unius non est scelus
Quod patrat unus, quando numerosam trahit
Turbam sequentum. Pestis hac graditur via:
Unum veneno corripit: si non caves,
Ab uno in omnes serpit, et vastas lue
Populatur urbes. Semper hoc sequitur male
Consulta turba, cuius exemplum videt
Impune factum: quodque complures agunt,
Iam crimen esse desinit. Vides Chamis,
Et lentus haeres? Causa non agitur mea,
Sed vestra superi. Quisquis in propria potest
Causa esse segnis, vincere hic pensi nihil
Vincique ducit. Mitis in poenas furor
Impelle nimbos, pendulas flammas quate.
Unamque toto fulmine in pestem rue.
Sed forte virtus nostra delectat Deos,
Gaudentque amore. Saepe quod possunt face
Torta imperare, negligunt nostro satis
Tuti labore Brachia in terris habent;
Et nos suorum vindices decorum volunt.
Volvamus ergo rursus assuetos dolos:
Non clade ab una sternor: Antaeum gero
Sub corde: semper fortior, quando cado,
Vis redit in animos. Saepe devictus furor
Exasperatur gravius: et virtus sua
Subactum acerbat militem. Inventus dolus,
Dolique scena est. Qua coruscanti invia
Stat silva Phoebo frondium opponens grave
Senium diei, conscium scelerum nemus
Non laeta obumbrat arbor; hic multo solum
Albescit osse, sanguine et tabo natat,
Cadaverumque turba congestis iacet
Inhumata acervis, Hic sagittarum grave
Locabo pondus, hic latrocinium instruam,
Sacroque pinguem victimam Acheronti dabo.
Veniat, paratam caedem in occursum dabo.
Veniat: rudisque discat, ad tempus Deos
Suspendere iram: sed tamen quisquis vocat
In bella caelum, criminis tandem dare
Poenas patrati. Lenta si Nemesis venit,
Graviore semper asperat telo manum.
Bene est! beate est! dubia superato mari
Desideratum navis in portum venit;
Et quod vovebat animus, eventus probat.
Hic ora prima Solis, hic nascens dies
Indos salutat Xavier, tandem vides,
Videre quod optaveras, Gangis solum!
Hic illa arena gloriae magni patet
Numinis aperta, scena Virtutis tuae:
Ager hic laboris ardui, hic fidei locus
Disseminandae, mentis animosae exigunt
Vegetos lacertos. Unus in vastam venis
Silvam colendam: pertinax labor colet.
Durum noverca barbarae ingenium dedit
Natura genti: Cura perfringet mora.
Etiam Magistri combibit mores Tigris,
Etiam leones pertinax cura edomat.
Sit fronte saevus, ore sit populus minax,
Oculisque torvus, sit ferox. sit barbarus:
Animum capacem moris humani gerit.
Non lacte tigridis pastus, aut Haemi ultimo
Sub monte suxit ubera Leaenae. Tamen
Acerbioris generis est saeva indoles,
Ut vix favilla mentis humanae micet.
Opus est labore: nec (Deum testor, meae
Qui sensa mentis inspicit) quamvis graves
Horreo labores. Desidis reor viri
Fugere periculum, Obvium et nullo decus
Emptum dolore languidas mentes amat:
Fortis per arma gloriae laurum rapit,
Gaudetque multo vulnere virentem suo
Emisse frondem vertici. Hoc uno rosas
Amat manus callosa, quod spinas habent.
Tormenta, flammae, carceres, caedes pluant;
His maior animus, plura quo dederis, sinu
Sitiente plura poscit. Affunde, ingere.
Nil diligenti sufficit. Amoris nota est
Tormenta ferre. Feram. Amplius Domine! amplius!
Si placet amari Christe, tormenta aggere;
Vires amori suggeres. Duris viget
Crescitque bellis. qualis ubi Boreas fremit,
Maiore semper robore adolescit calor
Incendiorum; seque violentis rapit
Pertecta flammis. Adde cruciatus: nihil,
Nihil dolorum sufficit amori. Amplius!
Amplius amatum Numen! amplius! amplius!
Domine amplius! quicumque sidereo calet
Amore, ab ipsis fortis evadit malis.
Si Deus amoris postulas signum, pati
Concede: promptus animus in bellum calet.
Ne differ, oro: longa quaecumque est mora
Mors est amori. O amplius domine! amplius!
Gravior amori morte fit brevis mora.
O Christe, mille mortibus caedar: tamen
Totidem superstes mortibus server, iterum
Ut mille possim mortibus perimi. Anima
Amantis una morte non moritur satis.
Xavier primae novus hospes orae [Note: Advolat per Aerem.]
Quam dies ponto veniens salutat
Lucis afflatu, et meliore inaurat
Luminis imbre:
Xavier caelo facis increatae
Lumen apporto [(reading uncertain: print blurred)] , miseratus orae
Memnonis noctem, tenebrasque Chinae, et
Iaponis umbras,
Quantus aggestis statuarum acervis
Spiritus expers populus per agros
Hic iacet stratus? Venio: daturus
Lumine vitam.
Aeolus servit famulante penna [Note: Demittit se ad cadavera.]
Serviunt aurae. Venio iubente
Numine; amplexu pariter iubentis
Me excipe caeli.
Zelus. Numinis falsi pietas tenebris
Velat huic frontem, iacet ille fastu
Turgido oppressus; nimis ille flammis
Aestuat irae.
Amor. Hunc Venus torsit, dolus hunc serenae
Lucis expertem facit: ille avaris
Pendulas labris epulas anhelat
Tantalus ore.
Zelus. Ille ferventis nimio veneno
Aestuat bilis; iacet ille flamma
Perditus livoris, et inquieto
Igne crematur.
Amor Hic brevem famam male nundinatus
Interit famae pretio: videri
Ille dum gestit populo, videre
Desinit ipse.
Zelus. Qnisque non parvo vitio laborat:
Sed suum nullus vitium intuetur;
Quando virtutis vitium colores
Induit omne.
Gen. Xav. legeram flammas oculis; medullis
Ingeram vitam melior Promotheus;
Et supinatus animabo massas [Note: Applicat facem.]
Munere flammae.
Surge: quid dormis? oculis tenebras
Terge, torpentes manibus catenas
Morphei, et pigri pedibus rigorem [Note: Surgunt mortui.]
Excute somni.
Amor, Vivitis. plausum date. Vita vestro
Spirat ex vultu, facilisque forma,
Et color vivax, meliorque sanguis
Occupat artus.
Zelus. Vita sed motu facili probanda est.
Ite, viva ces agili chorea
Plaudite, et vestri patris aeviternos
Dicite honores. Chorea ducitur.
Amor. Vivitis. plausum est Prometheo.
Ille iam vitam, facilemque normam
Moribus vestris dabit, ac honestae
Lucis amores,
Tu Iuventuti dabis innocenti
Regulam vitae, tenerosque mores:
Tu senectutem placidae quieti
Dive repones.
Te Fides, et Pax. Pietasque aperto
Lapsa de caelo comitatur, atque
Tora ridenti patriam revisit
Gratia vultu.
Vive Orontei reparator orbis,
Et salus Indis memoranda terris
Vive, et ardentes Acherontis igne
Opprime flammas.
Sagitt. 1. QUis ille vultu decolor lentis subit
Gressibus arenam nemoris, et dubium pedem,
Nun incitat, nunc haesitat.
Sagitt. 2. Monstrum tigre,
Vel matre hyaena proditum. Sagitt. 1. Tela o Viri,
Tela expedita. Praedo Memnonidum, lues
Orientis, orbis pestis, exitium Deum,
Bustumque Gangis! Xav. Numen o, vita iubes
Exire? iussis pareo. Hanc animam accipe.
Lubens reponam spiritum, quem tu mihi
Accommodasti. Non ab invito feres.
Quod non petenti, Christe, Xaverio darum est.
Sag. 1. Qua spe, relicta patria, alienum solum
Advena [(transcriber); sic: Advenu] subintras? Xaver. Qua solet, quisquis Dei
Imperia sequitur. Sag. 1. Qua solet, quisquis dolis
Imperia quaerit prodere, et populi neces,
Regumque caedes: nempe sub larva Dei
Vehis ruinas urbium. Sic se scelus
Semper tuetur, induit honesti modum,
Rectique frontem, ut tutius pestem vomat.
Xav. Times inermem. Sag. 2. Fraude cui pectus tumet.
Non est inermis. Xav. Frontis excusat color,
Candorque mentis. Sag. 1. Oris accusat nota,
Et concolores vultui mores probant.
Xav. Color alienus non vetat mores pares.
Europa frontem signat, at mentem Deus.
Sag 1. Europa semper hostis Orienti, et meis
Inimica regnis, Innocens non est, cui
Signata frons est. Xav Quale delicti est genus
Candere vultus aream? Non quod sumus,
Sed quod videmur, crimen est. Si sim niger,
Fio innocens. Erratis. Interius sedent
Odia et amores Intimam mentem vide
Inspex coloris parcior; pectus tuis
Animumque cernes semper intentum bonis.
Sag. 2. Hoc scena vultus indicat. Xav. Fallax Sag. 2, Suo
Colore verax. Xav. Saepe decepit color
Aliud putantem. Sag. 1. Prodidit verum quoque
Scelus elocutus.
Xav. Moribus hominem aestima,
Non oris hiatu. Sag. 1. Semper indicium mali
Frons aliquod animi prodit. In frontis tuae
Aequore ruinas imperi, et bustum lego
Fatale Gangis, patriae exitium, Hoc meo
Satis est furori: Europa te misit. Neces
Caedesque portat, quidquid Europa attulit.
Xav, Europa mitis, Indiae princeps soror,
Quid machinari barbarum aut dirum suam
Queat in sororem. Sag. 2. Quidquid inimicus suo
Vix audet hosti. Qualis armentum occupat
Lybici inquilinus nemoris Armenius Leo,
Europa talis saevit, et dentem improbae
Irae ministrum vertici nostro imprimit.
Xav. Europa. Sag. 2. Dira Erinnys, Eumenidum soror.
Xav. Europa amatrix vestra?
Sag. 1. Sed fronte impia
Hyaena amores simulat, ut tandem enecet.
Xav. Europa cultrix Indiae? Sag. 1. Pestis. Xav. Salus.
Sag 1. Procella. Xav. Portus. Sag. 1. Scylla.
Xav Littus hospitum.
Sag. 1. Inhospitalis scopulus.
Xav. In quo, post ratem
Haustam procellis Nerei, constat salus.
Sag. 2. Ad quem secundae cursus allisus ratis
Traxit ruinam Fama iam id multis canit
Probata saeclis. Xav Credulus vulgi timor
Audita non secernit, et fictis fidem
Dum facile praebet, crescit effusi tenax
Mensura falsi. Sa. 2. Fama quod constans tulit,
Satis probatum est: quodque deprendine quit
Per signa crimen, fama manifestat satis.
Sagitt. 1. Satis est: in arma ruite.
Xa. Non vestri tinor
Furoris urget mortis instantis vias
Certum subire: generis Eoi velim
Vivere saluti. Si necas, portum dabis
Fessae carinae; quae tamen cursu novo
Servire rursus ambiat. Non est grave
Per fata adite gloriam Hoc potius grave est;
Quando moriendum est, gloriae certam viam
Timere, mortem. Vita si dabitur, tuis
Sudabit illa commodis: vita at mihi
Si denegetur; membra discerpet canis
Rapaxque vultur; spiritus caelum petet.
Sag. 1. Sic astra adire iubeo, quae frustra tuo
Propitia speras crimini. Hic nostris scopus
Stabis sagittis, Arcui et telis manum
Impende pubes. Ille victoris feret
Nomen, sagitta quisquis excussa prior
Transadiget imas cordis obstantis fibras
S. Tho. Quo, quo cruenti generis erumpis furor? Apparet in Nubibus.
Sa. 1. O astra! fugite, fugite: succensus solo
Incumbit aether. Sa. 2. Fugite fulmineo ruit
Olympus igne, nosque cum mundo opprimit.
S. Thom. At tu resume, forte si cecidit metu,
Francisce mentem: pronus adspirat Deus,
Et ad secundos dirigit portus ratem.
Xav, Amatis astra? amatis'O custos Pater,
Tutela Gangis! Sentio, non est meum.
Quod me paratae mortis ereptum freto
Tuto dedisti portui: mortem licet
Amoris escam crederem, et calida siti
Crebro voverem.
S. Thom. Magna nunc parvo metes
Praemia dolore, Quisquis ardentes alit
Dolore amores, astra violentus trahit
Sibi in coronam verticis Xa. Nullus dolor
Fregisset animam, quamlibet. Medus chalybs
Penetrasset ossa. Robura mittit dolor,
Cum fragile mentis sustinet robur Deus.
Amoris onera facile gestantur: dolor
Induit amorem. quando, qui suffert, amat.
Fateor amavi. et leniit constans amor
Leti timores. S. Th. Sic Deus praesto est suis.
Xav. Idem labores augeat Numen precor,
Tuoque similem donet aliquando exitum.
S. Th. Satis ille dura spiritum impellit via.
Cui fata pendent semper ambigua an cadant
Ferro vel igne, an tigre Marmarica, an Lea.
Quas ego profuso sanguine Orientis plagas
Olim rigavi, lacrima multa riga,
Sudore multo Macula, quae gentem inficit,
Levem medelam superat. Aconito potens
Debetur herba. Impervium callem tibi
Iaponia mundi margine, extremo sita
Aperiet ultro; quaeque non potuit meus
Penetrare fervor spatia, superabit tuus.
Hic Bonziorum Proelia, et gentis tumor
Premet insolentis Quantus at semper soles
Stare, amicabis. Inde qua medium mare
Iaponas Sinasque dividit. magni viam
Emensus operis inter Indigetes levi
Nube evolabis At tuus vitae cinis
Superstes atrae iura superabit necis:
Cui pronus olim mundus affundet preces.
Xav. Num somniavi? num vigil didici pola
Arcana divum gaudia o quanta cibi!
O qui curuli nube delapsus polo
Mentem serenas gaudiis siquid potest
Tibi gratiarum Xavier dare, en habes
O Dive totum sume: quod spectas, tuum est,
Cor, anima vita, spiritus, pectus, caput,
Animi medulla, vivus in venis cruor.
At iam labori Xavier mentem para.
Non bene re pendis munera Tonantis, nisis
Pretio laboris. Quidquid huic dederis, nihil
Dempto labore reddis. Ingentis boni est
Non parva merces. Quidlibet constat suo
Pretio Tonantis gratia laborem petit.
Intaminatas scelere Divorum plagis
Aptare mentes, dignus est Deo labor.
Sudemus isti Prima iam sese meae
Scena aperit operae: video non nocuum gregem
Tenere Iuventae Sinite se parvi meis
Pueri lacertis inserant, Tabula rudis
Quodcumque primo insculpseris, semper tenax
Adusque metas ultimae aetatis tenet.
Xav. O nata caelo pignora, Eoae decus
Primum Iuventae; pectori affusos date
Nostro lacertos: sarcina haud gravis meo
Pendete collo. Par. 1. Quantus in vultu viri
Decus et venustas oris? Xa. Amplexus date
Dilecta patrum pignora. O quanto meum
Afflatis animum gaudio.
Parv. 2. O Pater! Parv. 3. Pater!
Pa. 4. O proprio patre dulcior Pater! Par. 5. Pater!
Parv. 6. Genitrice propria suavior, patre carior.
Par. 1. Iube: obsequentes nutui adstamus tuo.
Xav. [(transcriber); sic: Zav] Diligere Numen iubeo.
Parv. 2. Diligimus Pater.
Xav. Aliquem praeesse creditis mundo Deum?
Par. 1. Chamin, Pagoden, Fotoquin, et Amidam colo,
Xaver. Quis ille Chamis est?
Parv. 3. Fusus argento Deus.
Xav. Et quis Pagodes, Fotoquis et Amidas. Par. 4. Dii,
Mundi parentes. Xav. Audiunt?
Par. 1. Nihil. Xaver. Vident?
Par. 2. Nihil. Xaver. Nihilne sentiunt?
Parv. 3. Nihil. Xaver. Et tamen
Mundum gubernant, temperant aequer, polos
Et astra flectunt? Par. 4. Sic Patres nostri canunt.
Xaver. Credisne mundum hoc aere campane regi? Pulsat campanulam.
Par. 1. Quis credat? Xav Ille Fotoquis auratas tamen
Nil sentiens, nil audiens, et nil videns
Frenabit orbem? Fabulae. Verus Deus
Cuncta intuetur, audit, et nutu regit.
Par. 2. Non ille Fotoquis aureus?
Xaver. Non. Parv. 3. Aureus
Non ille Amidas aut Chamis? Xav. Verus Deus
Non aere et auro funditur. Qui nil videt.
Tractare frenos non potest mundi Deus
Videt nocentum crimina, et poena expiat:
Videt innocentum merita, et augustum parat
Caelo theatrum gloriae. Parv. 1. Sed quis Deus
Est ille, mundi frena qui tractat manu?
Quod nomen illi est? Xa. Nomen est illi Deus,
Hic vasta caeli templa, qua stellae meant,
Qua ludit aether, qua maris gremium patet,
Qua terra promit limites, tutum suo
Replet ipse numine: terminum rebus locat
Ignarus ipse termini: immensus; brevi
Quantoque spatio totus, et totus simul
Ubique Mentem concipe humanam. viget:
Immota se per aequora, et vastas soli
Transmittit oras, involat caelos, amat
Remota: tota corpore in toto, simul
In parte tota qualibet. Talis Deus
Ubique totus, nec tamen se ipso minor
In parte quavis totus est. Si quid potes
Concipere pulchrum, pulchrior pulchro est Deus.
Par. 2. Gemmis et auro pulchrior?
Xaver. Gemmas creat,
Aurumque. Par. 3. Stellis pulchrior
Xaver. Stellis micans
Dedit ipse lumen. Par. 4. Pulchrior die? Xa. Dies
Ipsius umbra est. Temporum nondum vices
Alterna iura Solis et Lunae dabant,
Nondum, quod aether dicitur, et agili solum
Obit meatu, fluxerat; nondum mare
Mundi premebat margines; iam se Deus
Contentus ipso, aeternus, omnipotens, bonus,
Sibi theatrum gaudii immensum suit.
At illa Deitas una personis tribus
Subsistit; a Patre natus aeterno satu
Patri coaevus prodit; a Nato et Patre
Amor utriusque Spiritus, Terrae hic globum
Homini theatrum fecit at postquam scelus
Hominem peremptum victimam Acheronti dedit,
Unigena Patris Christus, in nostros minor
Se fudit artus: coluit infantem Magus,
Et Persa Mithrae praetulit. Ubi virum induit
Maturioris firmus aetatis vigor,
Post frigus, aestum, lacrimas, luctus graves,
Patrata post miracula innocuus. reus
Tamen alieni sceleris, in binas Crucis
Diducta partes brachia, et ruptis pedes
Venis forari passus, horrendae neci
Successit unus victima, et fuso scelus
Nostrum expiavit sanguine. Effigiem vide.Promit crucifixum.
Sic ille palmas, sic pedes, sacrum latus
Sic vulneratus obiit. Hinc gaudet genus
Hominum superstes.
Par. 1. Osculer sacros pedes,
Par. 2. Ego hoc verebor Numen.
Par 3. Huic flectam genu.
Par. 4. Illi Sabaeo ture, non Fotoqui aureo
Surdoque honores deferam.
Par. 5. Posthac mihi
Chamis valebis, Numen ego verum colam:
Par. 6. Vale Pagodes: numini flecto genu.
Xav Hunc vos amare parvuli.
Parv. 1. Sed quis modus
Numinis amandi est?
Xaver. Est modus carens modo.
Plusquam parentes, sanguis, et vita, et caput.
Semper et ubique amandus est. Nullo metu
Nulloque genere fraudis; aut mellis favo
Amor exuendus Numinis.
Par. 1. quid si Patres
Exuere iubeant? Xa. Maior est illis Deus.
Par. 2. Non obsequendum patribus?
Xav Quando iubent,
Quod imperari, et exsequi exaequo decet.
Par. 3. Amare proprium sanguinem Natos vetas?
Xav, Patres amatus non vetat amari Deus:
Sed hos in illo diligas: Quidquid lue
Incestat animos, oderis Par. 4. Mater, Pater
Valete quantum numinis patitur Amor,
Posthac amabo. Pa. 5. Proximi, frater, soror
Valete; Numen diligo; cuius polus
Tellusque paret nutibus. Par. 6. Cari lares,
Cari penates patria extremum vale.
Par. 1. Audite Solis limites, mundi extemi [(perhaps: extimi)]
Audite fines (quodque naturae magis
Leges precari me docent) Mater, Pater
Audite: Numen diligo, cuius colit
Imperia mundus, evius ad leges rotat
Tot albicantes orbis aethereus faces,
Veneror Tonantem. cuius insessum polus
Pavidis adorat ignibus, quem Sol tremit.
Placetne Fotoquin, hactenus cultum male,
Lacerare, et igni tradere Pagoden. Xa. Placet.
Par 1. Imus, Pagoden, Fotoquin, et Amidam, et Chamin
Daturi Averno Xa. State, quo statis pede
O digna caelo pectora! Furores nihil
Horrete Patrum. Semper angusto furor
Spatio tenetur temporis, longam at trahit
Vim praemiorum. Par.1. Abimus. at rursum tuis
Sistemur oculis. Xav Ite: tunc leges dabo
Vitae innocentis, quaeque mereatur supra
Adamata quondam sidera levari poli.
Incepta primos vota successus habent:
Hinc primus error, et superstitio cadit
Perditque vires. Dive, qui cordis vices
Fingis, refingis igne, quo calcem tibi
In ima sternis pectorum, idem homo ac Deus,
Refunde totas Indiae gentes tui
Ad legem amoris, hominis et normam indue.
Caepi: secundo vota conatu premam.
Initia rerum prosperos fines trahunt,
Cum quo labore coeperis eodem premis.
Pat. 1. Rape me procella turbido ad Parthos sinu,
Aut qua gelatus nivibus albentem aetheri
Innubit Atlas verticem. Tantum nefas
Hausisse vultu? Littus eripiant mihi
Infusa terris maria, me fluctus premant
Circumvoluti scelere ne si quis manus
Habet innocentes, fiat aspectu mei
Reus. Recede turba me viso procul;
Iam taminata crimine es tamen fuge:
Etiam nocentes inquino aspectu meo:
Qua vivo mundi sede? qua caeli plaga?
An sub rigente plaustra flectentis senis
Glacie Bootae? an barbaris mixtus Scythis?
Ubi sum? minacium undique Deorum furor
Oberrat oculis: astra sulpureas vomunt
Lique facta taedas: quidquid est caelo ignium,
Capiti ruinam intentat, et quidquid styge
Ardente manium ululat, in partem mei
Venit doloris. Pro pudor! Natus meus,
Sinite dolores! Fotoquin (excede o dolor!)
Fotoquin, Amidam (absiste, quid lanias dolor!)
Fotoquin, Pagoden, Chamin, et Amidam ruit
O Parce Fotoquis, si quid amisit nocens
Oculus videndo, lingua memorando nefas.
Pat. 2. Quo, quo furores? Prodimur. Nati Patrum
Delubra et aras diruunt. Pat. 3. Famuli greges
Rapite necate. Turba, si Dominis faves,
Si tibi Deorum bullit in venis amor,
Perime, trucida.
Pat. 4. Fotoquis huic sceleri tuos
Eripe clientes. Fil. 1. Saeve quo raptas Pater?
Fil. 2. Cruente Fil. 3. Dire.
Fil. 4. Barbare in mortem rape,
Vivam superstes funeri. Mori nequit,
Venale pulchra morte qui caelum petit.
Pat. 1. Truncate capita, viscera effodite, fibras
Abstrahite fibris. Nulla tormenta hoc satis
Scelus expiabunt. Fil. 1. Dulce pro Christo mori est.
Pat. 2. Transadige costes. Fil. 2. Ibit in portum ratis.
Pat. 3. Pereant. F. 3. Perire non potest, cuius Deus
In mente vivit. Pat. 4. Occidant. F. 4. Erras Pater
Tyranne: mors haec gaudium aeternum dabit
Pat. 1. Hic hic cruenti fundite invisam Diis
Animam, et cadaver pabulum alitibus date.
Par. 1. Quisquis cruenta proelia
Formidolosus horres:
Nescis Amoris semitas,
Nescis Amoris artes.
Amor probatur asperis:
Ut ignibus metallum;
Crescitque duris: flantibus
Ut flamma crescit Euris.
Tentata parvo verbere
Micat silex in ignes:
Ilex bipenne saucia
Scintillat in favillas:
Cruciatus, ensis ipsa mors,
Examen est Amoris.
Parv. 2. Patimur: parentes exules
Iubent perire Natos:
Patiamur: amplum extorribus
Fiet Deus theatrum.
Illi est ubique patria,
Cui Numen est ubique.
Hoc in theatro vivere,
Morique par voluptas.
Parv. 3. Patimur: Amori pabulum
Praebet furor parentum:
Parv. 4. Patimur: sed o quo gaudio
Tormenta condiuntur!
Parv. 5. Patimur: sed innocentibus
Cruciatus est voluptas.
Qui se Tonanti victimat,
Exsultat in dolore.
Parv. 6. Patimur, sed o feliciter!
Est nectar in dolore.
Cum scelere mens immunis est.
Non sentiuntur irae.
Parv. 1. Patimur: sed ille passus est
Tormenta duriora;
Qui pendulus damnabili
Exstinctus in cupresso est.
Talis pependit sanguine
Manante sordidatus,
Et senticosus vertice,
Manibusque sauciatus.
Par. 2. Hic hic Tonantis symbolum,
Nostraeque laudis arrham;
Veraeque durum gloriae
Examen erigamus.
Par. 1. O crux amabilissima!
O crux medulla vitae!
Par. 2. O crux Tonantis aureo
Cruore purpurata!
Par. 3. O Numen! aequam Parvulis
Da purpurare quercum.
Parv [(transcriber); sic: Part] . 4. Quaecumque pro te guttula
Effunditur cruoris;
Fit gemma, serto Caelitum
Digna impedire frontem.
Par. 5. Inscribo nomen quercui;
Fortasse Numen olim
Ista leget nos arbore
Cruore purpuratos.
Par. 6. Nunc ite tecta, compita,
Vicique, rura, campi
Crucis sonate encomia,
Crucis sonate honores.
Par. 1. O crux amabilissima!
O crux amoris ulna!
Par. 2. O Crux polorum ianua!
O Crux medulla vitae!
Par. 3. O digna Christi amplexibus!
O sponsa Crux Tonantis!
Par. 4. O crux amabilissimo
Depurpurata nimbo!
Par. 5. O Crux amoris lectulus!
Mensura Crux Amoris!
Nunc nostra portas nomina;
Quae scripsimus cruore;
Portabis olim corpora,
Si vota Numen audit.
Des. 1. Decora Orientis, lucis augustae iubar,
Primique Soles, Imperi Eoi Duces.
Vestro obsecutus nutui, et terram, et mare,
Liquidaque venti regna calcavi pede
Per utramque sortis alcam, ac tandem redux
Legatione functus, obsequi i bene
Reus peracti, sisto, quem toties calor
Desideravit cordis incensi virum.
Non tenue pretium Roma, non vilem dedit
Europa gemmam, pectoris partem dare
Sui parata. Fruere nunc voto tuo
Oriens, et albae sortis afflatu mei
Segetem laboris collige; et votum tuum,
Meumque Dive pariter obsequium proba.
Or. Adesne Lumen gentium, nostri dies
Serene mundi, gemma Nabathaei soli,
Orientis oculus, grande Memnonidum iubar,
Iaponumque Phoebus, Xavier? Video meae
Certum salutis auspicem; longo retro
Tempore sepultus video radiantem diem
Imparque freno gaudii, in amatos ruo
Praeceps lacertos. Aspice iacentem situ,
Paedore adesum, carceris longi fame
Pene interemptum; Regias ferro manus
Pedesque vinctum, colla subiectum iugo,
Auraeque ademptum liberae; et tandem meo
Statue dolori terminum, o gentis meae
Franciscae votum, gaudium, et vita, et salus!
Xaver. Numinis amores nosce. Quod speras
Labore, vires hominis excedit. Deus
Auctor bonorum est Si quid optatae fluet
Felicitatis; fontis illius dabit
Opulenta vena: larga, ubi mentem invenit
Sui capacem: parca, cum medio sedent
Adulta corde vitia. Nitentem solo
Sese elevare. deprimit mentem scelus.
Ori. Vitanda, agenda, legibus discam tuis.
Xa. Ad lucis ignem. Noctis imperium tuo
Deterge vultu. Cerne, qua vastus polum
Dividit hiatus; longa praeeuntis Crucem
Secuta Christi turba non notum melos
Decantat ore; perque felices plagas
Aeterno amoenam gaudio mentem rigat.
Or. Spesne aliqua nobis superat illius plagae
Olim obtinendae? Xa. Si Crucem Iesu colas,
Gerasque, et unum Numen agnoscas: Chamin
Fotoquin. Pagodem abneges. Iesum invoces.
Ori. Quis mihi Deorum pectus ingressus, rapit
Veteres amores; meque surreptum mihi
Reponit alium? Video deformem mei
Animi figuram, Criminum immensum chaos
Percellit oculos. Consciae mentis timor
Animi Tyrannus instat, et flagrum rotat.
O qualis O iens Numine abiecto diu
Saxa veneratus! Quanta Avernali dolo
Per scelera raptus! Rumpit excussas dolor
Cordis medullas.
Xav Iunge complexum Cruci,
Alius resurges. Or. Laesa tot monstris ego
Brachia Tonantis audeam amplecti? Vetas
Brutale vitium mentis, Affigam, sine,
Haec ara terrae, indigna quae Solis iubar,
Diemque cernant. Xa. Mitis est noster Deus,
Blandaeque frontis. Una vix oculis fluit
Lacrima, patrato crimini veniam impetrat.
Or. Pridem ego potentis Numen abieci Dei,
Rigidoque saxo genua lunavi. Xav. Redi,
Amica reduci brachia expandit Deus.
Or. Recipiet? Xa. Ille devios quaerit. Or. Deus!
Unus salutis Auctor humanae Deus!
Xav. Illum vere; cuius hic cernit notam.
Or. Vereor. Xa. Salutis anchoram agnoscis Crucem?
Or. Agnosco. Xav. Christi morte reparatum scelus
Hominum fateris? Or. Fateor. Xa. Et caelum et solum,
Fusumque late Nereum imperiis Dei
Parere; credis Or. Credo. Xa. Terrarum Duces,
Regumque trabeas, sceptra, et augustas notas
Venire ab uno credis? Or. Ac uni obsequens
Submitto Sceptrum dextera comis iubar.
Humerisque trabeam pono. Iam non es Deus
Fotoquis; Amida nihil es, et nihil Chamis.
Diruite pestes noctis aeternae satu
In nostra genitas damna: delubra, et Deos,
Veterisque acerras legis in cinerem date.
Unum Tonantem genibus affixus colo [(reading uncertain: print faded)]
Nec prius in humeros trabea, vel sceptrum in manum,
Nostram redibit, quam sacer rivus caput
Abluerit unda meque reddiderit Deo
Dignum videri Xa. Coepta ne differ, Moras
Exosa caeli gratia, teneri ne quit
Manu otiosa. Facilis in dextram venit,
Desideranti: facilis at rursum fugit,
Nisi occuparis Or. Dum unda lustralis meo
Capiti paratur, ite festivos date
Fidei triumphos. Dicite; Eversis Dii
Cecidere basibus, libero excussi pede
Abiere nexus; manibus elapsus chalybs
In vincla tortus, redditus et oculis dies,
Unusque Eoum Christus Imperium tenet
Ad maiorem DEI gloriam.