[Gap desc: illustration]

EPISTOLA DEDICATORIA. LECTORI MEO S.

QUam olim promiseram, tibi exhibeo, Dramatum meorum primam et secundam Partem; tibique dedico, Amice Lector. Aliud patrocinium nec quaero; nec prodesse mihi potest. Non leget, qui Musas non amat: qui amat, etiam rudes et incultas benevolo quandoque oculo dignatur Tu solus igitur patrocinari potes, qui solus legis, et intelligis, an tuo sim dignus patrocinio. At neque a te poppysmata quaero; sed illime, purumque iudicium. Hoc candidum in me affectum contestaberis, animabis ad plura, quae sub manibus habeo, undequaque vota mea explebis; efficiesque ut quidquid sum in hac Facultate, sim Totus tuus Nicolaus Avancinus S. I.

AD LECTOREM.

PEr annos complures in Viennensi Universitate versatus iussus sum vel Principibus Austriacis, vel Academicis quandoque Scenam instruere. Sed cum de typo tunc minimum cogitarem; scripsi ea, quae credebam non displicitura Spectatoribus in Theatro; non quae arridere vellem meditantibus ex papyro. Quae deinceps etiam, severioribus ut plurimum studiis occupato, non licuit vel ad rigorem artis, vel ad emendatiorem limam revocare. Scio quantum distare possit stylus agentis ad horam in theatro, et scribentis ad saecula in Musaeo. Illum scenae apparatus, oblectamenta aurium, oculorum

illecebrae, Actoris lepor, et dexteritas condiunt ad delectationem; hic cum extraneis destitutus sit ornamentis, nisi in materia involutiones, in deductione inexpectatas evolutiones, in varietate miracula, in dictione acumen et sententias, in metro volubilitatem et numerum attulerit; ab iisdem publicas censuras referet, a quibus privatam tulerat commendationem. Nempe quae in scena aguntur, viva sunt et animata: quae leguntur, mera ossa et cadavera. Hinc quemadmodum aversamur cadavera corum, quos suspeximus; saepe damnamus scripta eorum, quos cum admiratione audivimus. Oratio quae cursum transit, meditationi tempus adimit: quae chartae committitur (ut res venalis) accurate inspicitur; et pronis in

deteriora iudiciis facilius prodit, quod vituperent; quam ingerat, quod commendent. Sed haec meam voluntatem morari non debent, qui ad typum urgeor aliena: Do igitur Dramaticae Poeseos partem aliquam: si Superi faverint, non multo post daturus alteram.

Dixi Dramaticae Poeseos: neque enim libelli huius fronti inscribere volui Tragoedias: ne superstitiosus observator, vel exitum in quibusdam laetiorem argueres; quem tamen duo Tragoedorum Principes Graecus et Latinus, alter in Iphigenia, alter in Hercule Oetaeo admiserunt: vel implexiones ac peripetias, permutationes ac varietates; vel styli sublimitatem, ac sententiarum sese, prementium pondus desiderares.

Sicubi Tragoediae Virtutes repereris, per me licebit, Tragoedias voces: si nusquam patieris Dramata nuncupata. Ego minorum bullarum nomine contentus ero: si tu sublimius huic opusculo attribueris; habebo quod tuae humanitati debeam, non quod meae virtuti adscribam.

Hoc igitur Dramatis titulo excuso materiam: quam alii (forte nimis scrupulosi) uno die vel re ipsa accidisse, vel accidere potuisse volunt: alii magis superstitiosi, etiam uno loco: quod non minus indecorum censeant, transferre spectatorem momento temporis de loco in alium semotum, quam de uno tempore in aliud. Sed plerumque qui cumulum praeceptorum aggerunt ad ea, quae ipsi praeceperint, opere exercenda raro

descendunt, Theorica contenti. Ego practicos eos imitor, quos suspicio: non propterea deteriores; quod minus vetustos. Saeculi hoc vitium est, non artis; quod tam sero tam illustres viros protulerit. Et certe si a terra in Caelos transferre Spectatorem licitum semper fuit artis Magistris; nescio cur vetes a regione in regionem comitari Protagonistam.

Excuso deinde stylum et versum, si vel non sit sub limis satis et numerosus, vel non satis excultus sententiis, vel debita pedum gravitate destituatur. Maiestatem iambus Tragicus postulat. eam conciliant gnomae et numerus. Gnomae breves sint oportet, clarae, neque affectata verborum phrasi involutae. Desinit esse sententia, quod per longam nimis

periodum devolveris. Numerus concinna pedum textura, et ad gravitatem compositione consurgit. Est sua maiestas iambo, quam saepe pes unus accidit. Elumbis et veluti paralyticus est versus, qui singulos pedes singulis verbis absolvit:

Regi quies placet; vetat risum et iocos. Serpit, qui longiorum verborum agglomeratione caesuram [(transcriber); sic: caesuran] excutit: Clementia est clypeus inexpugnabilis. Lubricus est, qui vel dactylum quinto [(transcriber); sic: qninto] loco habet, vel dactylica voce terminatur:

Auroque certant astra fulgentia poli.
Auroque fulgent paria caeli sidera.

Gratiam tamen lucrabitur, si vox molossa et Ionica minor cum elisione ultimae vocalis vocem finalem dactylicam antecesserit.

Quis me Deorum sede ab infaustae vocat.

Et hostis urbem Marte violento impetit.

Iambus quinto loco plerisque est exosus. Id ego ita concipio; plurimum officere maiestati, si iambus sit vocis polysyllabae, cuius pars priori pedi inserviat:

Iam Marte pulso pax amoenior redit.
Iam pax amica, Marte gratior, redit.

Nihil vero gratiae aut granditatis perdere, si iambus ille uno verbo absolvatur.

Iam Marte pulso gratior quies redit.
Sit rigida pietas regis, et pius rigor.

Hic etsi rarior sit Senecae, est tamen et illi, et artis Magistro Alexandro Donato in una Suevia supra sexagies; saepe Carolo Malapertio in Sedecia, Nicolao Caussino passim, passim Vernulaeo, Iosepho Simonis, Ioanni Bapt. Giattino, Leoni Sanctio, Iacobo Libenio, Dionysio Petavio, Bandino

Gualfredaccio, Ludovico Cellutio [(reading uncertain: print faded)] , et aliis magni nominis Poetis usurpatus. Ut proinde quo iure me argues, eodem te horum Luminum Magistrum, nimis forte arrogantem, profitearis sit necesse.

Adhibui in Anapaestico versu tribrachym, cui facile mihi erat vel spondaeum, vel anapaestum substituere; sed auctoritate Caussini, Malapertii, Petavii, et aliorum recentiorum animatus, credidi non improbandum ab iis, qui praefatos Poeticae Magistros venerantur. Si tamen displiceam, nolo hanc licentiam auctoritate mea stabilire, sed censurae tuae clypeum obtendere, Maiorum auctoritatem; in quibus si non sis admodum peregrinus, vel tui plus aequo supra ceteros aestimator, facile censura abstinebis.

Quod si ergo velis, pro iis versibus, in quibus simili licentia euphoniae magis grata ad Musicam, quam necessitate usus sum alios reponi; habes

Fol. 62. v. 2S. Gravior lapsus incubat altis.

Similis est hic illi Iacobi Libenii in Iosepho Act. 1 u.257.

Totum gestit hausisse diem.
Repone: Incubat latis gravior lapsus:
Vel: Graviore ruunt alta ruina.
Fol. 170. u.16 Gloria fortes amat alumnos.
Repone: Gloria fortes amat Heroas.
Fol. 21. u.5 Vae! felici quisquis nimium Scelere gaudes.
Repone: Crimine gaudes.
Ibid. v. 5. Tacito Nemesis pede scelestos Proemit atergo.

Repone: pede peccantes, etc.

Haec de materia, stylos, et versu indicare volui, ne, si plus sapis, ignorantem arguas.

In Choris iudicium huius saeculi secutus sum magis, quam praecepta antiquitatis. Non quod leges ignorarem, aut novas statuere vellem; sed quod, cum prodesse veline, vel delectare Poetae; debuerim me genio Spectatorum accommodare. Et hoc est, quod supra te praemonui, me Spectatoribus scripsisse non Lectoribus. Vale, meque ubi vel mea, vel citatorum auctoritas non satis tuetur, tua defende,

APPROBATIO.

EGO BERNARDUS GEYER Societatis IESU per Provinciam Austriae Praepositus Provincialis, potestate mihi facta ab Adm: R. P. N. Goswino Nickel, Soc. IESU Praeposito Generali facultatem concedo, ut Dramatum Pars I. in qua continentur Ambitio, sive Sosa Naufragus: Suspicio, sive Pomum Theodosii: Curae Caesarum, sive Theodosius Magnus: Vis Invidiae, sive C. Marius: Saxonia Conversa sive Clodoaldus: Pax Imperii, sive Iosephus a Fratribus recognitus, a P. Nicolao Avancino, eiusdem Societatis Sacerdote conscripta, et a tribus memoratae Societatis Patribus revisa et approbata typis mandetur. In cuius rei fidem hasce manu mea et consueto Officii Sigillo munitas dedi. Lincii 27, Iulii. Anno 1655.

AMBITIO SIVE SOSA NAUFRAGUS.

ACTUS I.

SCENA PRIMA. Sosa Dionis Victor. Sosa. Marchesius. Calderia. Sosa.

IAm nocte Martis exule augustam Tago
Aurora Divae pacis aspirat diem;
Et qui corona barbarus vallum prope
Urbis premebat ferrea, in fugam breves
Accinctus alis fulminis rupit moras.
Laetare felix Martis Heroi parens
Ibera tellus, tuque poplitibus minor,
Cui Lusitana verticem acclinat Dea
Laetare Iberae gentis augustum decus
Princeps Ioannes. Vicimus! qualis grege
Parvo superbam siderum noctem premit
Auriga lucis Phosphorus, quando suo
Redivivus auro comptior diem praeit.
Sol es Ioannes: Phosphorus tuus Sosa est.
Sol es Ioannes; cuius a flammis meus
Traxit calorem macro, et ignitam Duces
Animam biberant; cuius a radiis fibrae
Accensae Iberi Martis in sugam levem
Vertere timidos Gangis extremi accolas.
Sol es Ioannes, cuius ad lucem stupet
Iam tritum Oaxis nomen, et Erythra, et Tigris.

Tuos triumphos si quis Oceano redux
Praeire potuit Phosphorus, potest Sosa,
Post atra Gangis agmina, et Tigris pares
Noctis tenebris marte concisos globos.
Quod si relicto Gange sidereum caput
Effert ab ortu Matris Idaliae comes,
A Gange Victor efferat iubar Sosa.
Titan Iberas lustrat auspiciis plagas,
Quid hic moramur? proximum suo decet
Phoebo micare Phosphorum, Si vos pari
Face cremat ardor, patriae optatos lares,
Et Lusitani regna repetamus soli.
March. Desiderantis vota si patriae aspicis,
Et Lusitanae fervidas gentis preces;
Dudum redisse decuit. Erythraeo diem
Quoties recentem protulit Titan vado,
Toties amica pacis, et Charitum soror
Patria morantem precibus ardebat Sosam,
Sosam videre, Gloriae si te magis
Coquit libido, gloriae in sinu sedes;
Toto ille notus orbe, par superis Sosa,
Indique terror; et, quod ad censum tui
Venit triumphi, barbari domitor soli.
Cald. Quin Amphitrite siquid augustum tulit,
Flavoque genuit alveo, exhaustam tuas
Flagellat arcas; fertilis glebae solum,
Cilicumque messes; adde in opprobrium Mydae
Geminum corusca Nerei praeda diem.
Dione tuta, Martio expulso metu,
Partis trophaeis, barbaris quidquam plagis
Sosam tenebit? gloriae exhaustum satis,

Satis triumphi, divitis glaebae satis.
Uxor paternos saepe suspirat lares,
Geminaque proles saepe; ne dignum polis
Nomen Dione lateat, ancillas freti
Famulantis undas patriae ad sinus lege.
Sosa. O Patria! dulce nomen! affectum rapis.
Submitte faciles Aeole in votum choros
Etesiarum. Patria! iam totas tenet
patria medullas. Ibimus. Mar. Quo nos vocas?
Sosa. Calderia patriae vela pandemus spei?
Cald. Graves trophaeis, patriae optati, rubro
Eviscerati divites spolio freti.
Sosa. Ibimus: hydaspis auream prolem Tigris,
Indique sobolem gemmeam, et totam libet
In Lusitanas vehere Gangetin plagas,
Zephyris adulat aura, stat miti mare
Crispatum ab ira: ventus obsequio venit.
At dum Vasaeus instruit ratem, dies
Laetis agatur iste festivus iocis.

SCENA SECUNDA. Lusitanae Iuventutis ludi. Marchesius. Calderia. Vasaeus.

Marchesius. Siluere fluctus Martis, et campo vaga
Desaevientis pressa tempestas Deae
Sereniore pace tranquillat metus.
Cald. Sors nulla longa est, mitior serit iocos
Zephyrus eodem, quo Notus saevit mari.
Brevis hora laetis tristia immutat: malum

Nullum perennat. nemo desperet suis
Meliora rebus, quando de iectum solo
Fortuna pressit: ille qui trepidus diu
Rati pavebat, dum supinatis mare
Iret procellis horridum, optatum sua
Tenuisse tandem vela Portunum videt.
Vas. Qui comminante grandinem campis polo
Gravidis aristis funera timebat, die
Reduce tumentes vidit aurata coma
Nutare spicas, Nemo, dum furvae polum
Rapuere nubes, astra desperet; potest
Redire pulsa nocte meliori comam
Implexus auro Phoebus. Humanos Deum
Audire gemitus saepe delectat, novo
Risu beandos. Ante fatales Dio
Sine Sole luces traxit, et metuens feri
Lupos Tyranni sparsit exleges comas;
Nunc influentem copiae cornu bibit
Beatitatem. March. Nos prius luctum pari
Comitata luctu turba, communes quoque
Plausus ciamus. Dulcius ridet, cui
Gemitus amaro fonte madefecit labrum.
Moderata durant gaudia. Est lusum satis
Parce fruendum sorte felici; nocet
Risisse nimium. Lacrimas risus parit.
Cald Disterminantur limite haud magno dolor
Magnus, voluptas magna. Vas. Iam lusum satis.
Instructa navis, vela ludibrium data
Ventis, et ira facilis aequorei Iovis,
Amorque patriae, et Sosae Imperium vocat.

SCENA TERTIA. Felix Navigatio. Sosa. Eleonora. Filii. Marchesius. Calderia. Vasaeus

Sosa. DIonis ora, nec semel capite meo
Defensa tecta, barbarae gentis iugo
Erepta valla, scena virtutis meae,
Et Lusitanae gloriae augustum Dio
Vale theatrum. Eleon. Posuit ad votum mare
Ferventis irae turbinem, molli iacet
Somno quietum pelagus, et tergus levi
Inambulatur Aeolo: suis tamen
Ventis tumescit animus, agitatus suae
Amore patriae. Fil. Non sumus populo sati,
Quem vel noverca genuit extremo sinu
Natura terrae, lacte vel pavit lea,
Aluitque Tigris: non sumus populo sati,
Quem vel colore noctis afflavit stygis
Atror, vel umbris animus innatus pari
Nigrore fontem tinxit, et tinxit genas.
Gens bruta nigra fronte simulacrum nigri
Ostendit animi. Sosa. Patriae arrident lares
Prae ditis oris Indiae? Fil. Et cursu natat
Celerante fluvius, donec undosae maris
Se reddat ipse patriae. totas vorat
Amor medullas, patriam, patriam volo.
March. Favete molles flebilis Iovis chori.
Cal. Iam dum Cocini tecta decrescunt, Amor
Accrescit animo; dum Indiae littus fugit,
Propior Iberus obviat. Vasaeus. Iam se Bonae

Spei marita sideri ostentant iuga.
Mar. Spes bona sub illo montis exspectat iugo.
Sosa. Exsuscitari domitor Undarum patris
Vasaee, nullus horror in mentem cadit,
Dum fervet aestus Nerei? Vasaeus. In Bonae spei
Versamur ora. Eleo. In Bonae spei quoque
Ora periclitamur. Vasaeus. Ubi spes est bona,
Quae fata Princeps metuis?
Eleo. Ubi spes est bona,
Causa metuendi plurima est. Vas Faciles ratis
Citat natatus ad Bonae littus spei.

CELEUSMA.

SCENA QUARTA. Naufragium. Sosa, Calderia, Filii, Marchesius, Vasaeus.

Sosa. O Morte vita gravior! aerumnae parens,
Vortex malorum. Fil. Mergimur pater! o Pater!
Sosa. Utinam furentis nuper ad belli minas
(Vetuistis astra) sanguine explessem meo
Sitientis arma barbari. Mar. O quisquis Deus
Summos rotati cardines poli regis,
Et rerum habenas temperas, irae potem
Sepone fulmen. Calder. Lentus irasci Deus
Conde o rubentem dexteram. Vas In mortem vocas
Aeterne pelagi Rector; hanc animam super
Oro reserva. Sosa. Chara progenies, Patris
Nati levamen! Fil. O pater! natum manu
Iuva paterna! Sosa. Nate spes amplae domus;
Sosiae pyropus gentis! heu luctus patris!
Fil. tuum procellis exime o Natum pater!
Sosa. O astra, meruit, fateor, hoc meruit caput
Torti volantem fulminis flammam sua
Satiare morte; quamlibet tamen Sosa
Matura subeat fata, non subit Pater.
Parcite parenti. Testor has caeli faces,
Non fata trepidus fugio; sed natos amo.

SCENA QUINTA. Respirant e Naufragio. Persona ut supra.

Va. Indulsit undis Numen elatum caput

Inferre arenae; maesta sed comitum manus
Adhuc procellis ageres? an mersum caput
Praedam dedisti Nereo? an litus tenes
Viva umbra mortis? Fil. mai. O pater! Fil. min. Mater. Mai. Pater.
Eleon. O nate! miseram qualis ad matrem redis?
Sosa. Quo me Noverca fortium immitis virum
Fortuna redigis? fuimus. hoc superest mei;
Post evolutam Martio nimbo Dium,
Post barbarorum morte tumulatas minas,
Post gloriosum Martis edomiti decus
Restamus ossa gloriae, et famae cinis
O quisquis alto timidus undantis sali
Dedisse pinum, sorte contentus tua
Auras ferentes stringis, et remo legis
Propiore terras; vela ne spei explica,
Fragilemque in altum provehi ratem time.
Quae sorte turgent lina, lacerantur quoque.
Saepius adulans Zephyrus Aquilones tulit.
Felicitati quisquis adhibuit fidem,
Dedit et dolori. Magna prosperitas trahit
Magnum dolorem. Solis occasus novas
Parit tenebras: faustitas moriens graves
Luctus adornat: occidens longam dies
Protendit umbram. longus abeuntem dolor
Sequitur voluptam. Sortis humanae damus,
Exempla terris, questibus nati Duces.
O quem beavit Indus, aut famula Tagus
Natans procella, cuius in limen fluit
Flammis Achates, cuius in laquear abit,
Vel nata Oronte gemma, vel flavus Cilix,

Quae cumque possidebis, ut custos habe.
Fortuna quod donaverit, non est tuum.
Fuimus Iberi, fuimus! hoc quod est super,
Vix umbra nostri est. Scilicet potens Sosa
Invisus hospes limen alienum expetit.
Cald. Si rapta tantum mente volvamus, potest
Tetigisse corda luctus: at si quae rapi
Potuere pendas, magna naufragio seges
Crescit voluptae; biberit undanti sinu
Captiva Gangis spolia, et Indorum vada
Avida Amphitrite: biberit iratum mare
Pretiosa foenora amnium, immensas opes:
Illa tamen ira Nerei mitis fuit.
Tibi pepercit, coniugi, natis, mihi.
Potuit marito coniugem, natos Patri,
Ducique socios rapere; donavit. Gemis
Externa rapta, lege reddendi data?
Superesse gaude coniugem, natos, Sosam.
Sosa. Nimis heu! amaram gaudii venam ingeris:
Talem videre coniugem, et natos, pater
Timere poteram! Eleo. Nempe quo magis levat
Fortuna, lapsum metue graviorem. fero
Cervix Leoni maior in vulnus placet.
Marita turris nubibus pluvio caput
Vapulat ab Austro; fulmen Aemonias quatit
Rupes, minora innoxium transit iuga.
Sors in potentes robur exercet suum.
Sosa. Quid est, quod illa rapere cum volet, nequit?
Initia laeta claudit atroci exitu.
Peracta iam tragoedia est. Ducis Sosa
Exue cothurnum; pone personam: iubet.

Redire sors in ordinem: Moras trahis?
Iubet: obsequendum est, fata nolentes trahunt,
Ducunt sequentes. pone personam Sosa,
Exi theatro nudus, invisus, miser.
March. Quod non dedit fortuna, non rapit, sua
Repetit; in animos iure, et imperio caret.
Excîdere quidquid potuit, in censu tuo
Male numerabis. Infimo cubant gradu
Felicitates, creditrix si quas alit
Fortuna. Summus sorti, est gradus, nihil
Debere sorti. Mutuum fugit, suo
Quis quis beatus. Post inundantis sali
Exhausta damna, postque demersas opes,
Si animus superstes integer fluctu enatet,
Nil perdidisti. Rebus alienis cares?
Tuis beatus. March. Adde; si spes est super,
Nil perdidisti, contumax nondum comes
Spes nos reliquit. gaudii aurora emicat,
Et faustitatis Lucifer, dum spes micat.
Sosa. Sperare rebus possit ereptis Sosa?
March. Sperare solum rebus ereptis potest.
Sosa. Spes est inanis, nulla quam fulcit manus.
Mar Spes vera calcat arduum. So. Sed qua potest.
Mar nullus animosae impervius callis spei est.
So. Stanti. M. Et iacenti. S. An arduum pectus iacens
Superare tentet? March. Si cadat spes, est spei
Spes nova superstes. So. Parte qua misero Sosae
Spes ulla nictat. Eleo. Parte qua speras minus.
Sosa. Doce, o Vasaee, siqua spes miseros alit.
Qua parte fulsit? Vas. parte spes omni micat,
Quaese Tonante fundat, Abiectus vigor

Resumat animos: fata nos tuto locant:
Fortuna vires ipsa consumpsit suas
Tantum nocendo. post Erythraei maris
Spolia voraci mersa Neptuni sinu,
Qui te iuberet esse securum, Deus
Extentus almo brachia, et rigidae trabis
Mensura tristis, restat in messem spei.
Sosa. O qui profuso sanguine humanum genus
Tibi vindicasti Christe, qui pari geris
Paterna sceptra dextera, Sosam aspice,
Sosam rotantis vile ludibrium Deae,
Sosam sequentis fabulam aetatis; Sosam
Tot haurientem fata, quot video super
Vitas meorum. Perge quo callem nemus
Altum supinat: Spes bona ostendit viam.
Qui nil potest sperare, desperet nihil.

CHORUS. FORTUNAE Protasis. Fortuna ministrante Avaritia, et Ambitione personas agendae Tragoediae aptat. Fortuna. Genius Sosae. Ambitio. Avaritia. Honor. Fama. Triumphus.

Chori Pars prima.

En laureas! en purpuram!
En Martis arma! ferte.

Chori Pars tertia. Devestitur.

ACTUS II.

SCENA PRIMA. Sosa a Rege Caphrum excipitur. Rex Caphrum. Aulicus. Sosa cum suis.

Rex. AIn', pyropum gentis Hesperiae sosam,
Et Lusitani generis immensum decus
Pelago redisse naufragum? Aul. Eversae rotae

Triste documentum. Rex Liceat affatu frui.
Sic illa fallax oritur, et cadit Dea.
Si Solis ortum sequitur oriendo, sua
Nece anteibit solis exstincti necem.
Quem nasciturus praevia aurora dies
Avere iussit, fronte tangentem polos,
Moriturus idem fronte tangentem solum
Iussit valere. Mae qui compto diem
Ferebat auro Phoebus exacta orbita
Tristem caducas mersit in noctem comas.
I, fide magnis, fide crispatis freti
Iocantis undis. Zephyrus arridet? Noti
Sequetur ira. Maria composuit sopor?
Furor excitabit. Falleris sortis levis
Venator aurae. Lenta cum venit, gradum
Animata pennis fulminis quando fugit.
Sed en severae sortis exemplum. sosa.
Sosa. Illustre Caphrum columen, et domitor soli,
Salique domitor, una reparandis via
Relicta damnis, pedibus affusum Sosam,
Comitesque clemens, coniugem, et natos vide.
Rex. Assurge; et animum corpori arrecto parem,
Paremque frontem sume; sed iuvat tamen
Audire casus. Sosa. Quae dolor tegi cupit,
Referre mandas. pareo iubenti. dolor
Sine me volentem regiae voci obsequi.
Rebus superbus prosperis, auro satur,
Saturque gemmis, marte servata Dio,
A Gange Victor Hesperum rursus Tagum
Visere redibam: Socia adhaerebat Sosae
Coniux, et altae liberi columen domus,

Sociaque turba: iamque cedentum India
Fugiebat oculos, lenis impulsu rates
Ferebat aura: credita est aurae ratis,
Cum fortiore tenderet flatu sinus,
Stitura arenae. Iamque lucebat Bonae
Spei ora, spesque mente pariebat novas,
Sed ora terminalis haec spei fuit.
Cum lassa Titan colla Pyroentis iugo
Solvere pararet, seque praecipitem dies
Ageret in undas, parva sordenti globo
Nubes serenas inquinat Phoebi comas.
Violenta nox insequitur, et trepidum rapit
Nubis volumen aethera. Ubi caelum perit,
Et Luna rapta, et conditae astrorum faces,
Agitata ventis unda venturis timet,
Tumetque pontus! irruunt una exciti
Maris Tyranni: turbo convolvit fretum,
Miscentur undae, non capit sese mare:
Ventis repugnat aestus, ac aestum retro
Ventus repellit; excidit temo manus,
Et vela transtris: omnis officio stupet
Typhis relicti, postque supremo datas
Preces timori, Nereo irato grave
Auri tributum pendimus: nullum fuit
Pretium pyropo, Iaspidi nullus valor.
Quaeque aestimabam, ut spernerem, fecit timor.
Suis carina nuda thesauris iter
Per arva Nerei molle sperabat fore:
Sed sortis ira non premit, nisi opprimat.
Utrumque fluctu navis alterno latus
Diverberata solvitur, tabulae crepant,

Aguntque rimas, nacta per rimas viam
Succedit unda: donec avulsas mare
Tabulas voravit. quanta! dicentem increpat
Dolor renascens. Rex Prome: qui clades suas
Referre potuit, citius auxilium tulit.
Sosa. Sinite dolores! quanta lamentis cohors
Insonuit omnis! triste documentum! mea
Volui procellis pignora, hauriri mari
Vidi sodales: pars tamen Lybicae data
Mecum est arenae. Forte maiori malo
Servata mecum; gravibus aerumnis modum
Nisi tua dextra statuat: o si quae tuas
Pietas medullas tangit, et miseri movent
Casus parentis, tende subsidio manus.
Ma Auxilia propera: qui tuam implorat manum,
Dux erat; honoris magna materies tui.
Rex. Non inserena Pleias, ubi forsan diem
Furata mundo triste nimboso dedit
Polo tributum, semper augustam teget
Solis Iuventam noctis alternat vices
Dies renascens; sortis inimicae rotam
Quies coercet. Illa cum volet, fugit,
Sed et redibit; turbine alternat gradus:
Ut avolat, sic advolat. Veniet dies
Sereniore lucidus Phoebi coma,
Qui rapta revehet. Mitte, quae pectus vorant
Virile, curas. Nos mali expertes licet
Tua damna tangunt. nostra, dum suas dolor
Infringit iras, tecta, Patronos lares
Una subite. Eleono. Quantus accedis Deo
O gemma Regum! vile qui caput levat,

Deum aemulatur; cetera hominibus pares
Reges, Deorum Numen accedunt prope,
Si quos sinistri deprimunt casus, levent.
Fil. I. Miserere Rex! miserere natorum pater!
Fil II. Miserere Rex! miserere Natorum pater!
Rex. Utriusque votis annuo. Matri, Patri,
Natisque pronus consulam cura pari.
Succede tecto. Regiae fores patent.
Vos in propinquo solvite timores lare.

SCENA SECUNDA. Barbarus condolet Sosae.

Barb. Timete post trophaea quos rapax tulit
In alta ventus: gloriae augustus dies
Ut affluit, sic effluit. Mitis venit
Fortuna parvis. fulmina impendent iugis,
Abylamque toto vertice exstantem freto
Quamvis serenus, obviis tamen quatit
Nereus procellis. Ibat augusto comas
Radiatus igne nuper, humano Sosa
Altior honore; littore, et Eoo diem
Auri vehebat, sed priusquam cerneret
Votos Iberos, occidit mendax dies.
Sic ille atriis timidus in rotis puer
Solis vehendi cupidus in noctem cadit,
Dum lucet orbi: quique sub solis rotas
Gressum parabat Icarus, avitae decus
Extinxit undis gloriae. Nemo prope
Impune flammas hausit: accendunt quoque
Lucere quas putaveras. Fulmen diem

Mentitur igne, quo iugis stragem vehit.
Fortuna vitrea est, frangitur quando micat.
Incide pennas, quisquis ad solem volas
Inebriantis gloriae, et lapsum time.
Non bene calentem raperis ad Phoebi rotam,
Quicumque fingis cereo pennas litu.
Phaethon lupatos excute, impendent graves
A sole noctes: reprime sollicito timens
Tua vela fune, quisquis alludens mare
Etesiarum gratia incautus secas.
Quamvis quiescat unda, non desunt Noti,
Fortuna si quem blandior risu excipit,
Caperata perimit. Neminem immunem sui
Sic esse iuris patitur, ut quantum favet,
Tantum minari desinat. Levat? time.
Vertigo per praerupta gradientem occupat.

SCENA TERTIA. Sosae suspicio.

Sosa. Suspecta semper barbari est Regis fides.
Credamne? pendet animus arcanis vacans.
Serena frontis sidera, et amicus color,
Patensque laetos spondet eventus amor;
Sed cura pectus versat, et dubius timor
Animum flagellat; quid si adortus occupet
Incogitantem? quando non times, time.
Matura tunc pericula in caedes ruunt,
Cum non timentur. Ira se arcano licet,
Dum tempus obstat, pectoris sinu tegat;
At tandem in ignes exsilit. Mulcet manu

Hyaena laeva, dextera ut caedem inferat.
Non cernis odia? barbarus Rex est, cui
Nostram salutem credimus: certae necis
Suspicio subolet; providus mihi malis
Animus futuris angitur. favet? favor
Larva est furoris. fronte subsessor latro
Mendace velat odia. cristatum caput
Chelydrus herba condit. aptantur doli
Temporibus. illud metue, quod metuis minus.
Emmanuelis una non solum tibi
Agenda causa est. es pater, Natos pater
In praeparatum forte discrimen trahes,
Charamque coniux coniugem Potest Sosa
Credere salutem barbaro Regi suam,
Nequit maritus, genitor incautus nequit.
Quaerenda certa coniugi, et natis salus.

SCENA QUARTA. Sosa de abitu consultat. Sosa. Calderia. Marchesius. Vasaeus.

Sosa. Ades probate rebus in summis mei
Interpres animi, sortis extremae comes
Calderia, mecum profuge crudeles soli
Nigrantis oras, barbari fraudes Ducis
I profuge mecum Marchesi: saevi dolos
Praeverte Regis. Cal. Barbarum mitem vocas?
Sosa. Mitem ferocem nuncupas?
Marchesius. Sed qua probas
Ratione saevum? Sosa. Fraudibus,
Marchesius. Quibus? Sosa. Soli,

Vultusque nigri. Cald. Saepe sub frontis nigrae
Colore clausus pectoris candor latet,
Quem saepe pansae Regio amplexu manus
Produnt. sosa. Latentes metuo in amplexu dolos.
Mar. Qui se in favores explicat, nescit dolos.
So. Numquam innocentes anguis amplexus dedit.
Vasaeus. Raro patrandi sceleris obducta latent
Sub nube signa. lingua si fraudem premat,
Oculi loquaces, proditor frontis color,
Sollicitus oris nutus, ambiguo tremens
Sermone lingua criminis notas dabunt.
Sosa. Notas tenemus, anguis amplexu necat;
Favore ficto barbarus quando canit
Dolosa Siren, funus impendens time.
Ridere simulat dirus aliquando furor.
Notas tenemus. Cald. Regis amplexus tenes:
Et male paterno cedere e sinu petis?
Sosa. Suspecta timeo verba, suspectam fidem,
Quae tela cudat, video; dum placido silet
Tyrannus ore. Cald. Tela quae cuderet amor?
Sosa. Amor latenti tegumen obductus dolo.
Date vela rursus Aeolo, aut forti pede
Deserta mundi spatia, naturae ultimos
Calcate fines: omnis in fuga est salus.
Mar. Ergo benignum Aethiopis amplexum fuga
Deserere mens est? Regius num sic tibi
Amor est probatus? Eia perspectam fidem
Felix adora. Cald. Nam quid aggrederis miser,
Ludendus, exspes? Ecce per soli avia
Per clausa phoebo nemora, et aestivi canis
Adusta flammis arva vix lentes bene

Gressus trahemus: deinde quis tutum locus
Dabit recessum? Sosa. Pellor et trahor: grave est
Obstare, quando pellor et pariter nefas
Sistere trahentem. Fraudium pellit metus,
Trahitque coniux coniugem, proles patrem.
Luctatur intus animus; et quamquam pudet,
Iniussus arcem pectoris metus tenet.
Suspicio fraudis fraudibus sternit locum.
Vas. Vitare dum vis, praeda ne fias, cave.
Cald. Et quos recessus mente designas tibi,
Tuisque tutos? nescius sisti furor
Omnem nocendi semitam ulturus teret.
Sosa. Tutius aperto conferes hosti manus,
Quam te latenti fideris. Moram increpa
Amica turba, servit in fraudes mora,
Quaecumque [(transcriber); sic: Quaeunque] trahitur. Ma. Precibus infelix timor
Etsi repugnet; dabitur id tamen tuis
Dux magne iussis. Ibo quo sequi imperas,
Per utriusque sortis alternas vices.
Sosa. O chara amici pectora, supremum meis
Damnis levamen! Sortis excessit vigor,
Sed spes remansit: insequens forsan dies,
Quod prior ademit sortis adducet iubar.
Per obviantes ite fortunae minas,
Casusque mecum, prospera aversas genas
Dum sors reflectat. Cal. Sequimur in vitam et necem,
Habitate solis lustra penetramus feris,
Per mille rerum vortices, discrimina,
Casusque totidem, fata quo ducent tua.

SCENA QUINTA. Valedictio, et discessus Sosae. Rex Caphrum. Sosa cum suis.

Rex. Properatis abitum, gentis Hesperiae decus?
Plus dandum amicis fuerat: arbitrio meo
Si vestra starent acta, Coniux, et Pater,
Natique mecum gemmeos agerent dies.
Rogando flecti posse sperabam, preces
Dedimus in auras. Ultimum precor Sosa,
Agenda lentus statue; qua tutum est, gradus
In parte fige. hic otium certum bibe.
Qua parte quaeris esse securus, magis
Hac metue parte. consili e sede aspice
Animo occupatas sortis humanae vices.
Sos. Rex magne Caphrum, quantos extorres agat
Amor videndae Patriae, et mentem gravet,
Didici exulando. quantos in Iberos lares
Festinat animus! quantus approperat frui
Desiderato littoris Iberi sinu!
Dulce est amanti Patria Rex. Si meruit favor.
Si [(transcriber); sic: Sl] merita nostra, casus in vestrum in solens
Ne se revolvat verticem, nostro lare
Vivite beatos otio tuto dies!
Sosa. Favore Princeps imparem Sosam gravas.
Utinam daretur ultimam partem tuis
Referre meritis posse! sed cum deficit
Animum facultas, esse virtuti satis
Solet voluntas. Rex. Nimius in laudis meae
Serie laboras: facere quod velim bene,

Fortuna nostra est; vestra, reddendi genus
Non cogitare. Sosa. Esse non gratum iubes,
Cogisque. Rex. quisquis muneri vicem parat,
Dum recipit; est ingratus. Sosa. Ingratum voco,
Referre quisquis negligit. Rex Quisquis parat,
Aequare poste credit. Ut caperes dedi,
Non ut referres. Dona cupiebam dare,
Non fenerari mente qui facili capit,
Capiendo reddit: nimia referendi fibras
Cui cura tangit, arguit dantem. Sosa. Satis
Numquam futurus gratus est, qui non statim
Grates rependit. Rex. Quisquis accelerat nimis
Referre, grati nomen haud meruit viri:
Sed debitoris. Sosa. Vincor o Princeps tuo
Favore pressus: nulla quod virtus mihi
Meruisse potuit, munus agnosco. nisi
Superae benignum Charites effundant sinum,
Ut dona adaequent Regis, ingratum Sosam,
Natosque coges vivere, ingratos mori.
Nunc et favorum veniat in cumulum precor,
Ut Lusitanum vivus attingam solum.
Rex. Incerta sequeris. Si tamen id animo sedet,
I fortis anime, perque felices iocos
Indormientis Nerei, per et soli
Famulantis arva faustus Hesperii subi
Littoris arenam. Sosa. Filii vestrum patrem
Noscite: levamen unicum in tantis malis
Coniux adora. Eleon Quamdiu Princeps meos
Sanguis per artus bulliet, quamdiu piis
Vescetur auris animus [(transcriber); sic: animut] , in grates tuas
Linguam resolvet. Fil. 1. Alterum patrem colet

In te superstes pignus afflicti Sosae.
Fil 2. Morti dabamur victima, at per te salus
Reparata miseris. Rex. Ite, quo caelum vocat
Meliore digni sorte. Fil. 1. Tu Pylios dies
Excede vita. Fil. 2. Vive. Fil 1. Postremos tua
Pietas in orbes exeat. Fil. 2 Nomen tuum
Esse pietatis nomen addiscat Tagus.
Sosa: Verum est. latente fraudium immunem dolo
Se comprobavit. Magna maiestas viro,
Sed maior intus animus infractam satis
Fidem probavit. Iacta sed tandem alea
Citat morantes Ite progenies mea,
Matris levamen, dulce solamen Patris.

CHORUS. Fortunae Epitasis. Genius Sosae Fortunam fugit. Allicitur ab Avaritia, et capitur.

Pars Prima. Genius Sosae. Fortuna. Avaritia. Timor.

Avaritia. Morare? fraudes instruam.
En aureas catenas.
Genius. Felicitatis lux micat.
Timor. Est umbra faustitatis.
Genius. Beatitas! Timor. Cave! cave!
Genius. Felicitas. Timor. Caveto.
Fort. et Avar. Habet! tenetur. aureis
Sunt vincula in catenis.
Pars Secunda.
Genius solus Captus gemit.
Heu me! tenemur. aureis
Sunt vincula in catenis.
Non est corusco torquium
Beatitas in auro.
Piscatus Indi vortices,
Gangetidosque vitrum,
Damnum procellis extuli.
Mersi beatitatem.
Frustra latentis pallidus
Fossor beatitatis,
Profunda terrae viscera
Ligone pervagaris.
Non montibus Gangeticis
Felicitas sepulta est.
Sonante nulla volvitur
Felicitas procella,
Si quod per undas volvitur
Aurum, fugit per undas:
Frustra sequere. Montibus
Si quod latet sepultum,

Est mortuum: si hoc erues,
Animi erues Mephitim.
Rebus colorem defluum
Mortale tolle vulgus.
Torques honoris, in animi
Sors vinculum recudit.
Pars Tertia. Captivus abripitur.
Timor. Fuge, Fuge! Genius. Teneor.
Timor. Fuge, fuge!
Genius. Fugam vetant catenae.
Fort. et Avar. Procede sortis victima.
Genius. Quo me cruenta raptas?
Fort. et Avar. Ad victimantem acinacem,
Secespitam et secures.
Genius. Heu! quem cruenta pallidi
Libido tangit auri,
Hoc disce mecum: Qui volunt divites fieri, incidunt in tentationes, et laqueos.

ACTUS III.

SCENA PRIMA. Ad oram S. Spiritus deveniunt Lusitani. Sosa. Eleonora. Filii. Marchesius. Vasaeus.

Sosa. POst maria tot lustrata, quae toto procul
Eiecta mundo iuvenis aurato dies
Prospectat ortu, sortis humanae vices

Acti per omnes venimus, qua se levat
Suave nomen Spiritus Sancti plaga.
Eleon. O suavitati nominis utinam pares
Alat ipsa mores terra! Fil 1. Mi pater quies
Qua sede dabitur? debitum officium pedes
Iam destituro viribus lassi negant.
Fil. 2 Hic aegra pono membra mi Pater, negat
Infirmus animam spiritus Sosa. Superi! malum
Et hoc tueri cogor? Infelix Pater!
Quod nil meis prodesse, nec tristes queam
Levare casus! O mihi luce hac magis
Dilecta proles; nostra quemcumque exitum
Habitura sors est, pectore invicto pati
Assuesce: sera quamlibet, dabitur tamen
Sedes quieti. Fil. 1. Cur male relicti Caphres,
Piique blandae Regis elusae preces?
Quae nunc latebrae, quis locus miseros teget?
Eleon. Mi nate, tenuis restat in tectum via,
Comitare patrem. Sosa. Nate, quem tanta est mihi
Genuisse, tristis sarcina in humeros subi.
O fida socii pectora, et mecum malis
Exercitata nobilis Tagi indoles,
Si quem parentis tangit infausti dolor;
Auxilia nato praestet. Eleo. Ah! humeros dolor
Suppone natis. pondus acceptum sinus
Accede fili. March. Mitte, quam nati tui
Sollicita coniux Principis curam geris.
Eleon Facilis mei iactura.
Sosa. Macte animo! meam
Agnosco nunc te coniugem.
March, Nate, o meos

Humeros subito. Sosa. Ista spolia Orientis fero,
Isthaec secundo Marte defensa Dio
Spolia supersunt. Eleo. Magne Regnator poli
Miserere tandem, vultu et afflictam vide
Gentem sereno! parce, per si quid tibi
In Lusitana gente gratum unquam fuit!
Sosa. I prae Vasaee, praesidi si quid super
Caelum reservat, fundet auxilio crucis.
Vasaeus. O crux salutis an chora,
Spes una naufragorum.
Tot verberati fluctibus
Fatiscimus sub ictu.
Per tot sali pericula
Per tot soli furores
Raptamur, agimur, volvimur,
Simulacra viva mortis.
O crux salutis anchora
Spes una naufragorum,
Ni sustines, spes concidit,
Demergitur carina.

SCENA SECUNDA Sosa cum suis invaditur a Manipulo Barbarorum.

Filius 1. Quae monstra genitor?
Sosa. Nate, quid monstri vides?
Fil. 2. Fuge mater, heu fuge.
Eleon. Nate, quas larvas times?
Fil. 2. Suprema generi fulsit haec nostro dies.
Fil. 1. Pater, ad tyrannos venimus.

Sosa. Nati, heu! patris
Miseranda cura? quot mihi eripiunt neces
Pectus paternum? quem diem miser horrui,
Adest profecto rebus extremus meis.
Quo terga vertam? nostra iam metus mala
Vicere cunctos. Video perniciem mihi,
Et imminentem coniugi, ac natis necem.
Maesti parentis unicus, nati, timor,
Et casta thalami socia, securas specus
Hic in latebras oscitat. Dignum viro
Vos bellicoso capite consilium, et manum.
Placetne ferro obstare venienti? Omnes. Placet.
Sosa. Et barbarorum pellere furorem?
Omnes. Placet.
Mar, Sunt paria nobis arma, sunt pares maus.
Cald. Una est peri clis reliqua superandis via,
Repellere armis arma, vires viribus,
Manutque manibus Bar. 1. Paria pectoribus viri.
Aptate nervis spicula. Sosa. Hic si unquam viri.
Barbar. Ibera pestis, dedecus mundi ultimum,
Imbelle Lusitaniae vulgus; tuo
Nudum propino vertici telum. Sosa Tuum
Nostro hauriendum sanguinem ferro dico.
Barb. 1. O sol diurne, quaeque vigilantes choros
Triformis Hecate argenteo vultu praeis,
Haec praeteritis scelera? Tartessum tibi
Rursum propino sanguinem. Sosa. Rursum tuum
Lupis propino. Bar. 1 Ruite properate impetum.
Eleo. Miseros ab alto Rector o Superum aspice.
Sosa. Hac parte, et illa sustine infestam globo
Denso cohortem. Ba. 1. Totus in pugnam evola.

Eleo. Spes una rebus Virgo desertis veni!
Fil. 1 Quamvis per ossa serpat exsanguis metus,
Diuturniores nescit in moras tamen
Amor latere. mente natorum est nefas
Excidere patres: ignis occulti calor,
Etiam timore pectus oppressum excitat.
Comitare fratrem frater, et natos parens.
O parce: Fil. 2. Parce.
Eleon. Parce, per tui precor
Regis salutem: supplicem mitis rogo
Ne sperne Matrem. Si sitis ferri, nisi
Sisti potest cruore, feminea cadet
Cervix in ictum mollior. Bar. 1. Sistunt preces,
Et arma nondum visa percellunt fibras.
Sosa. Quid agimus? avocandus est armis puer
Ne quid tenellum peccet in amorem furor.
Sosa. O Nate! Fil. 2. Genitor
Sosa. Socia genialis thori.
Fil. 1. Ignosce Genitori.
Sosa. O mei generis decus!
Bar. 1. Mittantur arma: vincimur. Vestrae vigor
Infractus ille mentis, et vultus color
Fero cientis tela refringit manus.
Sosa. Mittantur arma, si prius dictis fidem
Iuratis. Barb. 1. Irin, Numen insessu premens,
Caelumque testis. Sosa. Arma mittantur manu.
Barb. 1. Salvete tenera nobilis Tagi indoles.
Iubar illud oris, plenus illecebris amor
Nostra involavit arma. Magnanimae notas
Spectate comites Indolis. Sed ne mora
Dies trahatur, ultima gentem Tagi

Adesse ripa, cuius in vultu decor
Simul et venustas spiret, ad Regem refer.
Sosa. Si mihi disertus ore facundo eloqui
Manaret amnis, impares meritis tuis
Grates referrem. Si tamen vestras lubet,
Audite grates. debiti cantus sonent.

RECREATIO.

Gens nigra vultu,
Amica cultu,
Gens grata Lusitaniae.
Miseros amatis,
Pressos levatis,
Gens grata Lusitaniae.
Nox est fugata,
Dies renata
Vestri favoris gratia.
Sed nox doloris,
Dies amoris,
Vestri favoris gratia.
Barb. 1. Ut mollis auri cantuum illusit sonus!
Sed illa volucris aemula canentis fides
Arridet usque. Sosa. Turbine implexo date
Ridere tot a plectra. Barb. 1. Iungatis choros.
(Musica barbaros recreant.)
Bar. 1. Satis est propinquo nemoris umbrosi diem
Lenite senio; regios nutus ferens
Dum redeat urbe nuntius. Sosa. Regis favor
A nemoris umbris, Regii in amoris diem
Nos evocabit. Barb. 1. Pronus afflictos levat.
Succede nemori: Sirius calor iubet.

At tu propinqua civium interitum refer
Venire clade; si Lares salvos velit,
Deosque patrios, coniuges, natos, focos,
Metus propinquos urbis ingressu arceat.

SCENA TERTIA. Regi Barbaro adventus Sosae nuntiatur. Nuntius. Rex.

Nuntius. Hostile fines agmen Orientis metu
Premit propinquo. Rex. Nomen et patriam refer
Venientis irae. Nunc. Novus extremo Sosa
Gange, ac Ibero, robore, et ferro gravis.
Fortique comitum latera succinctus manu.
Rex. Infestus ille tela in occasum rotat
Potentis urbis? Nunc. Pectore et manu micae
Animosa virtus: ira virtutem adiuvat.
In te suprema patriae incumbit salus.
Rex. Quid otia nimis segnia furores trahunt?
Scelus anteverte, ne quiescentem occupet.
Ibo, et furori primus obtendam caput,
Armisque pectus. Siste. Non cautum Ducem
Inopina saepe damna momento premunt.
Volvimur eodem, dextera adversus pari
Mars reprimendus. Tardius iacta gravius
Ferit sagitta. exerrat in praeceps furor,
Si frena laxat, Siste, meditemur dolos.
Excutere telis arma si tentas, pari
Vim vi retundent. Si irruo, non obruo.
Et hinc sinistro sortis afflatu metus,
Et inde fertur: sive venientum agmina

Propino telis, sive subeuntes larem
Oculo benigno specto, discrimen coquo.
Moriantur: ite, patriae si quem salus
Amorque tangit. Ibimus laeti in necem.
Dummodo cadentes hostium cadens globus
Sua ruina condat: hic tumulus placet.
Sed ira fraudes induat. Magnum bonum est,
Simulata virtus tecta iam pietas dolis
Arridet animo. fronte dum ficta suas
Fraus mima partes sustinet; bullit nigro
Sub corde livor, ira, furiarum manus,
Et styx, et orcus omnis, et barathrum fremit.
Inventa fraus est; parta, iam parta ultio est,
Subire divo prosimas caelo domos;
Regis penates, artis annosae lares
Quicumque poscit; urbis augustae inclitas
Turres remoto Martis incessu colat;
Deponat arma; pacis in patriam venit:
Ulterius arma ferre lex gentis vetat.
Ubi ponet arma; pacis excipiam sinu.
Quem nempe Erinys obsidet, et ultrix quatit
Megaera flagro. Tacitus interea dolus
Eventa rerum spectet, et sagax suas
Tumultuoso ne quid exerrem impetu
Disponat artes fraudium, et fraudem tegat.

SCENA QUARTA. Sosa arma Barbaro Regi mittit. Nuntius. Barbari. sosa cum suis.

Nuntius. Hactenus eundi libera armatis fuit

Per tesqua venia; iussa nunc Regis vetant
Ulterius arma ferre. Vel gradum refer,
Vel arma pone infesta. Sosa. Vel gradum refer
Vel arma pone infesta. Lusiadum manus
Quid parva possit? Nunc Ire si ulterius libet,
Patent amica cuncta; suspectus tamen
Violens in armis civibus nostris Sosa est.
Ma. Parva cohorte mille terrentur? Nu. Novum
Nobis timendos fecit armorum genus.
Sosa. Anceps timore, vota quo dubium ferant,
Agor, speique quidquid est super, metu
Miscetur: Arma Marchesi, et Martis notas
Posuisse suades? Mar. Arma nos frustra tegent,
Cald. Nec protegenda viribus nostra est salus.
Precibus agamus. Eleon. Arma depones Sosa?
Depone natos, coniugem, socios, Sosam;
Victima furori barbarae gentis damur.
Vas. Si sit cadendum, viribus minor cadet;
Nec arma prosunt. Eleo. Arma si metuunt sat est;
Sperare tantum possumus quantum timent.
Arma precor, arma sobolis auxilio tene.
Ma. Auxilia lenta quaerimus. Em. Fil. Prolis pater,
Charaeque matris vertitur in armis salus.
Arma, pater, arma Matris auxilio tene:
Eleon, Site tuorum tangit affectus Sosa,
Gravemque pronis rebus in lapsum studes
Tuere natos: arma quam diu geris
Sperare donas; arma cum ponis, iubes
Spes exulare. Em. Fil. Genitor in manu tua
Nostram salutem condimus. Quamquam patre
Iubente natos dedecet metus, tamen

Exsistit ultro corde labefacto pavor.
Barb. Age arma pone, non vacat vanis diem
Mactare verbis; rumpe suspectas moras:
Officia lenta regium in graves citant
Animum furores. Sosa. Tempori cedam. Cal. Via
Haec una restat brevia per compendia
Salutem emendi. Ma. Cede El. Quam metuo, ut tibi
Quidquam supremo tempore hic prosit labor.
Tenuisse cupies arma, quae properas dare.
Va. Triste ominari parce. Rex quidquid iubet,
Necessitatis iura praesentis quoque
Leonora poscunt. El. Nostra quam fragili salus
Commissa ligno est! maius extremo tumet
Metu periclum, bullit in fluctus mare,
Strident procellae, mugit adverso Notus
Aquilone pulsus, nubit Oceano polus,
Et tu relicto fluctuas clavo? fretum
Emoliuntur Aeoli insanus chorus;
Et robur addis Aeolo? antennae gemunt;
Ventoque vires sufficis? cedo malis.
Nil femina audet, So. Lacrimas tantae preci
Darent vel hostes, cogimur tamen ultimae
Necessitatis lege. Barb. 1. Quid dubio moras
Sermone trahitis? tesqua regressis patent,
Domus ferarum: at arma si ponas, patent
Potentis urbis cardines. Mar. Mitis dedit
Exempla mentis barbarus nuper Caphrae
Monarcha gentis. Ele. Quo trahis coniux, eo.
Sosa. Deliberatum est. arma Gradivi notas,
Omnemque Martem pono: securum iubet
Amica Regis gratia, et gentis favor.

Mar. Nil est timendum; pacis in patria sumus.
Cald. Accipite Martis arma, queis nuper Dio
Asserta paci, totque Lusiadum globi
Sceptro rebelles poplite didicerunt Tagum
Curvo vereri. Sosa. Regio imperio Sosa
Parere promptus arma depono. Barb. 1. Pedes
Succinge pennis Aeoli, moram increpa,
Oculisque primus regiis arma exhibe,
Nos lentiore ruta permensi gradu
Gradus sequemur. So. Sequimur ad nutum, praei.

CHORUS. Fortunae Catastasis.

Pars prima. Fortuna Genium Sosae Miseriae tradit. Haec iubet eum molem Sisyphi rotare. fortuna. Miseria. Genius.

Pars secunda. Genius moli obnixus docet Fortunam non quiescere.

Pars tertia. Curis infestatur.
Fort. et Mis. Curae voraces vultures!
Et pectorum catastae!
Genius. Eheu! dolor doloribus
Succedit. Mis. His avari
Iuste premuntur legibus:
Non assequi quod optant,
Omnes. Lex haec avarum corripit;
Non assequi quod optat.

ACTUS IV.

SCENA PRIMA. Sosa a Rege Barbaro simulata benevolentia excipitur. Rex. Sosa cum suis.

Rex. IAm capta sese retibus miscet fera,
Venabulumque sponte venantum induit.
Et ipse, et una gentis invisae comes
Plagis tenetur. Anime, quid frenos premis?
Simuletur ira, tempori aptari decet.
Quamvis timentis vix sciat furor tegi,
Tamen tegatur. tutius saevit furor
Amore tectus: odia vindictae locum
Professa perdunt. aspice ut multo gravis
Squalore vultus umbra vix hominis tegat.
Heroa gentis capita Lusiadae, mari

Iactata turba, tabula collectae tatis
Vos tandem arena sistit, et portu beat.
Subite portum pectoris; tuti meo
Pendete collo, placida quo sedet quies,
Quem saevientis ita non turba Noti,
Nec Terriquassi Regis alternus furor.
Sosa. Unice cadentis lucis assertor mei
Tutela capitis. Rex. Supplicem a genibus manum
Aufer, meosque potius amplexus pete.
Et vos reliquiae naufragae magnae domus
Parvi clientes, dulce solamen Patris,
Maestaeque Matris gaudium; Iuvenes meo
Pendete collo. Laudis hinc nostrae seges
Crescet, dedisse naufrago sedem Sosae.
Eleon. Rex paria superi pretia pro tantis tibi
Meritis rependant. Sosa. Gratiae tuae trahunt,
Sequimur trahentem. Rex. Famula servorum manus
Tardas citatis demite obsequiis moras;
Ornetur altum columen, et turbae capax
Immane tectum spatia diffusae domus
Arcanae retegat, cuius auratae trabes
Sudare marmor onere peregrino docent.
O multa pelago, muta sitienti solo
Perpesse Princeps! Teneo bellacem manum,
Et Martialis capitis augustum iubar
Datum est videre! fulminis tortas tui
Nuper procellas trepidus, et capite minor
Dione metuit Aethiops: hinc te super
Caerulea ponti regna, terrarum super
Spatia, curuli nube subvectum polo

Miscere fama visa: nos tantum Ducem
Vidisse, multum; plurimum tamen iuvat
Opem tulisse. Sosa. Censui adscriptum tuae
Laudis nepotum id sera posteritas canet,
Iacuisse nosmet ludicrae sortis pilam,
Per te stetisse rursus: et quisquis mea
De gente surget nobilis ab avo nepos,
Trahere a favore sanguinem tuo sciet.
Cal. Nos turba vilis, triste ludentis iocus
Soli, salique: cuius in tumulum Tethys
Laxavit ora saepe, quam torvo Leo
Sepelire rictu nisus est, cui et Tigris
Ferocientis oris in rabie ultimum
Tumulum paravit, pacis in avitae sinu
Tandem sedemus. Rex. Vecta puniceis volet
Laetitia bigis: obviam occursu cohors
Tenera salutem patrio ritu paret,
S. Rex magne grates, digne qui mundum regas.
Fil. uterque. Rex magne grates, digne qui mundum regas
Mar. Auguste Princeps, digne qui vastum rotes
Aeternus orbem; maior optatis fuit
Gratia, verendam dexteram Regis semel
Tetigisse labris; quando nunc aulae iubes
Nobis patere cardines, tuae simul
Arcana reseras mentis. Intueor doli
Immune pectus. gratiis cultam domum,
Sedem favoris. Rex. Ite, iam fores patent,
Simul subite pectus, et Regis lares.
Tigridis ut iras innocens agnus subit.

SCENA SECUNDA. Rex suos per insidias disponit.

Rex. Res est sub ictu, venit in plagas fera.
Ades ense prompte miles, officio impiger,
Manuque firmus; certus odiorum ordinem
Dispone mecum. fronte simulata iuvet
Texisse fraudes; pars in obsequium Duci
Impende curas, arma pars forti cape
Peregrina dextra; tela sepositos petunt
In vulnus hostes, ensis affinem ferit,
Ensis ab Iberis proprium in vulnus datus.
Recipiat enses hostis, ut calidos suo
Cruore foedet. Surgite, infraudes voco.
Hinc in latebras ferte furtivi gradum,
Hinc excubate. laeta festivos agat
Choros iuventus. Editor festi prope
Spectator adero: mox ubi pulsa dabo
Tellure signum, fida Gradivi manus
Erumpe latebris. irrue in scenam ocius,
Chalybemque stringe patriae ultorem tuae;
Expelle regno monstra, quae nostros metu
Animos flagellant: praeda, quae remanet, tua est.
Sed tege silendo foedus arcanum doli,
Dum te latebris evocet coeptus chorus.

SCENA TERTIA. Mater filios, filii Matrem solantur. Eleonora. Emanuel. Didacus, Filii

Eleon. In quas voluti filii aerumnas gravem
Vix trahimus animam! finis alterius mali

Gradus est sequentis: nostra dominatu premit
Capita Tyrannus: sortis inimicae furor
Saevit, iocatur, ludit, illudit, necat.
Aliquando tandem saeva fortunae manus
Iram refringes: tuque, qui facili venis
In supplicantum vota subsidio Deus,
Eripe furori: nam quid afflictas malis
Animas moraris? quid malo longo breve
Negas sepulchrum? damna quae miseri putant,
Sunt vota nobis. cladibus tamen decet
Animo subesse: finge te damnis parem
Genuina proles. Em. Nube quas densa minas
Texit pavoris ira Fortunae, gravi
Elisit ictu: pulsa tempestas diem
Sereniorem protulit. Eleon. Nullus dies
Sine nube lucet. quando moritura face
Incuret atrum noctis umbrosae sinum
Permensus orbem Cynthius, lauda diem,
Didac. Fessos quietus Regis excepit sinus,
Post damna blanda pacis optatae quies:
Post maria portus, post tenebrosam picem
Noctis, serenum Cynthii Orientis iubar.
Eleo. Quis portus, aut quod pacis exottae iubar?
Didac. Quod rex propinat. Eman. Vehitur in portu ratis
Nostrae salutis. Eleo. Saepe ludentem ratem
Ad saxa torquet aura, quae placide vehit.
Eman. Sperare Mater nuperi Regis fides
Meliora mandat. El. Arma, quae incautus pater
Concessit ultro barbaro Regi, fidem
Non pollicentur. Did. Arma quid Regem iuvent?

El. Laesisse voluit, arma qui petiit prior.
Ema. Meliora spondet comis affatus, modus,
Orisque blandi Charites, oculorum iocus.
Eleo. Mendace nempe toxicum scypho datur,
Mihi pectus arma rapta sollicitant metu.
Eman. Pietas inermes esse securos iubet,
Vix inter arma tuta: cum metuit, fidem
Servare nescit barbarus; dempto metu
Mente pietatem combibit quamdiu pares
Faciunt timendos arma, in ambiguo est salus.
Eleo. Quamdiu timendos arma fecerunt, salus
Aliqua micabat certior propria a manu;
Nunc ab aliena dextera in stipem venit.
Didac. Felicitatem quaerimus, sive haec stipe
Seu merce veniat, veniet optanti gregi.
Eleon. Praesagus utinam semet errore in suo
Illudat animus! arma sed pectus vorant,
Arma data Regi barbaro. sed si metus
Errore ludor, proderit, nati, tamen
Mentem paratam gerere supremis malis.
Didac. Praecepta teneo Mater, et menti insero.
Em. His obsequentem commodo mentem parens.

Scena quarta. Rex ex insidiis Sosam invadit, expellit. Rex. Sosa cum suis.

Rex. Excogitatae fraudis instructus locus,
Parata scena est Iste nunc labor manet,
Exserere foetos fraude numerosa sinus.
Talenta quando regia, et rutili grave

Gangis tributum nostra depositum tegunt
Tecta advocetur: Editor scenam instruo.
Animis adeste, macte virtute o viri;
Tantum favetis patriae, quantum novis
Monstris nocetis. patrio quantum lare
Abesse quisque busta Lusiadum petit;
Tantum repellat. Agite; succedit fera,
Vultu dolus tegatur. Hesperii Sosa
Decus triumphi, Phoebus in laetum diem
Explicuit aurum crinium, et parem meo
Scenam theatro, gestit explicito tuae,
Meaeque gentis gaudium, et Iuvenum choros
Spectare vultu: dabimus in votum choros.
Sos. Mitte ista princeps studia, quae praesens dies,
Nec res, nec usus poscit, aut miser Sosa.
Rex. Mittantur ista: Serviani Scenae choris:
Age laeta misce turba saliares iocos.
fit Saltus.
Rex, Ad arma miles, arma res, tempus vocat.
Exigite regno monstra terrarum luem,
Pallentis Orci filios, pestem soli,
Caelique virus. So. Parce. Rex Quid genua tenes?
Removete miles. Didac. Parce:
Eman. Mi genitor iuva.
Eleon. Miserere Princeps.
Rex. Tartari extremi lues.
Sosa. Per si quid astris, si quid est carum solo!
Rex. Quid spes inanes corde decepto foves?
Non audiere. Verba meliorum audio.
Eleon. O Magne Princeps.

Rex. Principis nomen vocas?
Eleo. Miseris benignum.
Rex. Vestra quod dirum facit
Perfidia. Didac. Parvo sanguini.
Eman. Innocuo patri.
March. proli tenellae parce.
Rex. quam vestris dolis
Pridem imbuistis? Cald. Innocens femina.
Rex Sosae est;
Est Lusitana. Sosa. Stemma per Regis precor.
Re. Frustra. Vas. Per arcem mentis excelsam tuae.
Rex. Nolo. Cald. Per animi sceptra
Rex. Nolo. Sosa. per tuos
Olim nepotes. Re Nolo. El. Per Regis manum.
Rex. Nolo. Em. Per altum Regiae frontis iubar.
Rex. Nolo. Didac. Per astra.
Rex. Scelere quae pridem tuus
Pater impiavit? nolo. Sosa. Per Regis pium,
Clemensque nomen. Re Nolo. Quid frustra prece
Tentatis aures? Ite, feralem luem
Exigite ferro. Sosa. Finibus regni procul
Si nos repellis, arca miserorum unicum
Saltem levamen detur. Rex. Hoc nolo quoque:
Praedam arca nostro militi optatam dabit.
Saevite. El. Saltem pignori parce! o scelus!
Sos. O cara patri pignora. Vas. O factum impium!
Crudele, dirum, barbarum! Mar. aeterna dolus
Palude dignus Rex. Pestilens linguae probrum.
Bene est; revixi; pectore excedit timor,
Quem mihi cruenti generis invisi Duces
Armis ferebant. Tuta iam votum tenes

Securitatis patria, expulsi gemunt,
Per quos timebas: desine instantem Tagi
Trepidare chalibem: teste depulsus polo est,
Quicumque in armis patriae excidium tulit.

SCENA QUINTA. Expulsorum lamenta. Sosa cum suis.

Chorus. Eheu quanto turbine nostras
Lubrica versat fortuna vices.
Sosa. Hic insolitis flebile carmen
It erate modis, memores lapsae
Toties sortis. Chor. Mersa profundo
Pectora luctu geniale vetant
Fundere carmen. Sosa. Repete assuetas
Turba querelas. Haec hora tuos
Patitur luctus. Chor. Per tam variae
Taedia sortis saepe petitam
Prosperitatem nusquam aspicimus.
Timido luces, trepido noctes
Gemitu implemus. Quando illa dies
Ultima nobis sesta, rotanti
Sorti extremam proferet horam!
M. Miserande Princeps, quo vagum?
Vas. Instant timores, urget a tergo furor,
Nec ulla spes a fronte melioris micat
Usquam salutis, Fata sic miseros premunt.
Sos. Quid huic malorum accedere aerumnae potest?
Periit vetustae gloriae augustus dies,
Rebusque raptis omnibus, spes unica,
Arma periere: tu quoque extremus peris,

Si qui petivit saepius, novo potest
Perire casu. Eleo. Patria! Tartessi vada.
O male relicta patria! quis nunc me Tago
Vivam reponat? Sos. Nulla sine gemitu dies
Nascetur unquam! nulla sine fletu cadet!
Habet hoc severae sortis incertus favor,
Variis paratus casibus casu interit.
Mar. Numquamne Divi luce tranquilla frui
Miseris licebit! ulla nec spes est, fore
Maeroris ante limitem, quam funeris!
Vas. Sed reliqua late temperant vices mala,
Tandemque cessat ira, quae diu fremit.
Hiemem sequentis gaudia aestatis premunt;
Nimbosque Phoebus; Caspii cessat maris
Tyrannus aestus; ponit Orion minas,
Et contumacis Aeoli furor cadit:
Unus doloris, unus hic sortis furor.
Numquam remittit. Vulnus insanabile!
Quod una fecit, altera accumulat dies.
Cald. Fortuna saeva, fortibus semper viris
Noverca, quidquid rapere potuisti Sosae,
Rapuisse cerno. Sos. Solus at post tot mala
Mihimet supersum: quin novercalem exeris
In me furorem? tolle me: si sum meus,
Plurima supersunt, quae tuam effugiunt manum.
Me tolle, tortae victima hic cadam faci!
Did. O care genitor. Sos. Linquite o nati suo
Patrem perire funere. Em. O miserae pater
Spes una prolis! El. Quid agis? aut quis te dolor
Trahit in furores? So. Columen afflictae domus,
O casta coniux; lumen exstincti patris,

O chara soboles! frusta naufragii mei
Miseranda socii turba: vel sic vos tamen
Posse intueri maximum est Sosae bonum.
Hic imminente rupe ubi specus oscitat
Iterate fletus: flere nunc tantum iuvat.
Nil est perenne; labimur
Premente sortis ictu.
Fortuna versat aleam,
Iactamur, et rotamur
A sole honoris in mare
Delabimur doloris.
Sed Sol cadens in aequora
Moriente nocte surgit;
Sors nostra solum pertinax
Non erigit lacertos.
Nil est perenne: labimur
Premente sortis ictu.
Sosa. Succede rupi, planctibus
Nostris patet caverna.

CHORUS. Fortunae Catastrophe. Fortuna et Miseria.

Pars prima. Genius in catastam agitur.

Ut est in auro toxicum,
Aut anguis est in herba:
Sic crusta fortis aurea
Multum tegi malorum.
Demite colorem defluum
Ostrique, fasciaeque.

Pars secunda.

Ne side sorti: decipit;
Te deprimit levando.
Felicitas sequentium
Est ansa tot malorum.
Pars Tertia.
Fort. Sic ludimus. Mis. Sic ludimur.
Fort. Roto cuncta. Mis. nos rotamur.
Fort. Promitto Solem. Mis. Nubila
Solem brevem sequuntur.
Felicitas sequentium
Est ansa tot malorum.
Fort. Imo Parens sum. Mis. Novimus.
Te sum parente nata.
Me non amatis Miseriam?
Matrem cavete sortem.

ACTUS V.

SCENA PRIMA. Invaditur ab Aethiopibus Sosa: Diffugiunt socii. Sosa cum suis. Aethiopes.

Mar. Periimus o Calderia! praecipita fugam.
Periimus! urget hostis. ah dixi parum.
Furiatus urget orcus. Cal. In fugam Sosa
Converte gressus; omnis in fuga est salus.
I profuge: quaere, si quid abscissum solo
Natura vomuit; nullus in terra amplius

Tuo tegendo vertici locus patet.
Sos. Heu liberorum sanguinem! di. Iuva o pater.
Sos. Leonora Tigribus pabulum hoc uteri decus
Mater tulisti! liberos genui pater
Feris vorandos! Saeve dominator freti
In nos profunde monstra caerulei maris,
Et rigida quidquid infimo Tethys sinu
In fata gestat. Ema. Rursus o pater, fera
Monstra in ruinam tela distringunt. Did. Neci
Mater paramur alteri. Eleo. Tandem venit
Toties cupidus mortis extremae dies.
Vas. Fuge Sosa peltas hostium. hic fuga decet
Consulere rebus, nulla dum superest salus.
Barb. I. Perime, trucida.
March. fuge, fuge in latebras Sosa.
Barb. II. Perime, trucida. Eleon. Perime.
Sosa. Sed natis patens
Patrique parce. Eleo. Perime.
Barb. I. Capientem improbo
Lacessit ore capta? El. Cui lucrum est mori,
Lacessere hostem capta capientem potest.
O mors doloris una solamen mali!
O mors doloris una relevandi modus!
Confugimus ad te, dande placatos sinus.
Transadige ferro pectus. Bar. In mortem ruis
Pertaesa vitae? Vive, cui vita est malum,
Fatumque votum. Morte qui poenam exigit,
Nescit Tyrannus esse: cupienti mori
Concede vitam: vivere volentem neca.
Sosa. In haec reservor? astra vos saltem Sosam
Respicite. Ba. Ferro spiritum inimicum exspues.

Sosa. Inermis hostis esse non potest Sosa.
Barb. Inermis arma fraudium gerit Sosa.
El. Perimite; cupimus: Sola mors votum meum est:
Celerare sueti funera, quid agitis moras?
Barb. Non morte ut una funerem, moras traho.
El. Mors una tantum perimet: en pectus patet
Magno paratum vulneri; ferrum imprime,
Ut male morantem spiritum tandem exprimas.
So. Quo quo innocentes filios? Di. Pater! Pater!
Em. Iuva innocentes o pater! Ba In altos trahe
Nemoris recessus. Sos. Socia Lusiadum manus
Sosa relicto profugis? Barb. Abripite ocius:
Deripite tergo, quidquid extrema super
A sorte restat. Eleo. Barbare, et vitam rape.
Sosa. O aestuantis lacera fortunae pila!
Semel profecto premere felices Deus
Cum coepit, urget: hos habent magna exitus.
Barb. Deripite spolia, iuris est vestri Sosa.

SCENA SECUNDA. Fugaces socii redeunt. Vasaeus. Calderia. Marchesius.

Vasae. Imbellis anime! gentis in probrum tuae
Prodite Vasaee, siste: trepidantem retro
Gradum revolve, qua tenebrosis nemus
Gemitum cavernis gentis Hesperiae premit.
Comes pudende! tumida per maris freta,
Per aestuantes morte caerulea vias,
Per tesqua caelis obvia, audaci polis
Minata rupe culmina, et arenas cane
Aestiva adustas semper infesto Sosae

Fato obstitisti, victus extremo malo
Fugisse gaudes? praestiti officii piget?
Redi Vasaee! pabulum feris datos
Redime Sodales si licet; sinon licet
Forsan perire funere licebit pari.
Pulchrum est cadente comite, pro comite parem
Ambire mortem. Siste iam fugae est satis;
Redi Vasaee, teque pietati refer
Male derelictae: vidit imbellem dies,
Cernat animosum.
Cal. Quo meas lacrimas feram?
Ubi has tenacis exspuam vitae moras.
Ubi Sosa? Coniux, liberi? an morti dati
Saevo leoni pabulum, aut Tigri iacent?
Vas. Imbelle, vecors, turpe, et infandum caput,
Et par Vasaeo Marchesi; nulla satis
Scelus eluendum morte! quid anhelum fuga
Praecipite adurges spiritum? fuga prior
Si lapsus animi excordis exemplum dedi,
Prior reverto: sequere redeuntem, prius
Timidum secutus. Ma. Vah pudor! fortis vigor
Hic ille mentis? nulla, dicebam, tuo
Me latere vis avellet. Exemplo fides
Isto probatur? anime si vivis, tibi
Si per calentes gutta Tartessi meat
Venas cruoris; redde subductam fidem.
Non est virile terga fortunae dare.
Te redde socio: saepe sublimes facit
Ruina mentes: casus attollit viros.
Redeamus anime: cumque moriendum semel,
Moriamur illo, quo sosa moritur loco:

Duce moriente commori virtus docet:
Redeamus anime.
Cald. Tesqua repetamus: datum
Miseram leonum dentibus praedam Sosam
Rictu eruamus; vel pari fato nocens
Fundatur animus: levius est probro mori,
Mar. Moriamur una, levius est fatum malo.
Cald. Aude, age Vasaee; Marchesi; faustos potest
Fortuna adhuc nos facere, miseros non potest.
Sed hem propinqua saxa lamentis sonant.

SCENA TERTIA. Conveniunt socii: deficiunt filii fame: pater abit in silvam cibum quaesiturus. Sosa cum suis.

Cald. O Sosa! Sosa. Supini, desides, et vix viri,
Ludibria turpi nostra potuistis fuga
Animare socii? Ma. Sero nunc tandem pudet!
Sed recreat animos funeris victor Sosa,
Coniux superstes, liberi erepti neci.
Sosa. Fortuna credis? detriumphatae Sosa
Domitor Dionis, ille quem senex dies
Iuvenisque cecinit gloriae prolem, Sosa
Ego sum. Timete posteri! mundi vices
Numquam stetere prosperae. quidquid potest
Semel evenire, discite exemplo meo
Semper timere Cal. Laeta sic nostris quatit
Fortuna pennas casibus; quemque edita.
Locarat arce siderum, celeri trahit
In ima lapsu. El. Rupium arentum iuga

Inter cadendum est. melius! [(reading uncertain: page stained)] ah melius chalybs
Hausisset ima viscera. Sosa O vitae meae
Spes una coniux, liberi, et fortis comes!
Nunc, nunc recurset pectori tandem Deus
Unica salutis ara, quam vix dum prece
Tetigistis unquam. El. Sic decet miseros loqui.
Sosa. Sic facere El. decuit ante. Sosa. Nunc sero decet.
Eleon. Dilata pietas Numinis vultu procul
Reici meretur. Sosa. Ultimis pietas malit
Expressi, saepe Numen in votum trahit.
Ele. Expressa pietas, nulla pietatis nota est.
So. Sed sit doloris. El. Serus est nimium dolor.
Cum iam cadendum est. So. Aure dilatos quoque
Pius dolores patria excepit Deus.
Eleon. Excipiat ergo sceptra qui torquet poli
Lamenta nostra; sique patronam preces
Merentur aurem, morte luctantem diu
Resolvat animam: tuque quae miseros tenes
In morte vita, rumpe fatorum moras.
Lux vilis ista est, redde cupientem neci:
Mors sola portus So. Parce iam coniux precor.
El. Tyrannis est, vetare cupientem mori:
Concede mortem Numen, et vitae eripe.
March. Ignosce fatis, ne sit haec pietas scelus.
Ele. Quisquis precari funus extremum vetat,
Crudelis ille est. Sos. Interim poena est mori.
Eleo. Quando voventi venerit, donum fuit.
Vas. Remitte Princeps. El. Fuimus: hoc non est meum
Vasaee nomen: Principem pridem exuit

Fortuna. Mar. Sed non exuit mentem advoca
Animum priorem, pectus antiquum excita:
Magno prementes pectore aerumnas doma.
Sos. Resiste; tantis in malis vinci, malum est.
Em. Destituit animus membra mi pater; fames
Erodit ossa, sanguinem exsiccat sitis.
In mortem adurget utraque, et sitis, et fames.
Breviore nuper licuit et salo, et solo
Perire fato; Victima at nondum polo
Matura visa, lucis hoc pretium tulit,
Diu interire. Sosa. Nostra dum pendet fame
Salus premente, chara sociorum cohors
Aptate fidas lugubri officio manus.
March. Utinam liceret sorte meliori tibi
Praestare faciles iussum in officium manus!
Vetuere superi! sed iuvat vel sic tamen
Potuisse miseri iussibus Sosae obsequi.
Sosa. Ego propinquo nemore postremas dapes
Fami levandae congeram: siquas tulit
Annosa glandes quercus, in cibos paro.
Non iam paratu mensa peregrino tumet,
Nec bibitur auro Bacchus, aut gemma latex,
Ex quo sinister sortis afflatus docet
Artem dolendi. discere incipio miser.
Quod evenire posse credebam iocum.
At nec rogatur aureo in scypho latex.
Sed fons negatur; nulla me Assyrii fa mes
Molestat epuli: poma vel glandes date
Amica nemora; poma vel glandes vicem
Nectaris edemus. Em. Genitor infelix! abis!
Emmanueli basium extremum apprime.

Iam nox suprema oboritur, et dubius dies
Oberrat oculis; ferreus mortis rigor
Invadit artus. Sosa, Vindicem mortis cibum
Mi nate quaero El. Quaere; nos morti interim
Rapiemur esca; nostra iam pridem gravi
Urgetur anima spiritu; infesto gelu
Corpus rigescit: Marchesi extremum precor
Natis, mihique suffice auxilium manu.
Hic in propinquo membra ponemus specu
Numquam levanda. Quid meos retines sinus
Manusque nate? cassa praesidia occupas.
Mar. O triste nimium Principi obsequium! ultimum
Ducere in sepulchrum. Did. Poplites subter labant,
Pedemque fallit trepida dubitantem via
Eleon O nate Matri summus, ac serus dolor.
Mar Debilis anhelum spiritum pulmo trahit:
Defecit animus; lux obit, corpus solo
Exanime lapsis viribus fessum cadit.
Cald. O dulcis aetas, dulce et infelix onus!
Quid os lacerto stringis, aut vultum premis?
Propera Vasaee pendulam vitam labris
Revocare gelido latice, morientes genas
Dum sustinemus frigidi venti flabro.

SCENA QUARTA. Vasaeus solus aquam frigidam quaerit.

Succurre rupes, abditos tellus sinu
Retege liquores. Si Deus miseros vides,
Si sancta pictas vindices tangit polos,

Totoque numen omne non caelo excidit;
Gemino patescat latere discedens humus,
Argenteoque flumine auxilium fluat.
Serimus in auras verba. quam facile cadunt,
Cum Numen urget, floreae aetatis dies!
Quam fragile fallax divitum perit bonum!
Induta rebus tutior parvis quies.
Felix secunda quisquis evectus rate
Lenocinantes mente non avida bibit
Faventis aurae Etesias. Numquam modum
Servant eundem prospera: extremus favor
Sortis, furorem sortis extremum trahit.
Ut nimius aestus solis accendit polos,
Dirasque calidis nubibus parit faces.
Aut dormiente Nereus quando iacet
Unda quietus, fluctibus sese parat;
Sic blandientis aura cum sortis favet,
Nocet. quiescit? integrat vires. iacet?
Restaurat iras. elevat? lapsum parat,
Sed bem! liquentes unda garritus citat.
Faves benignum Numen extremis malis.
O dulce manans rupe de secta liquor!
Propera medelam funeri.

SCENA ULTIMA. Lamentum ad funera. Marchesius. Calderia. Sosa.

Marchesius. - - - - o luctus graves!
Vicere nostra iam metus omnes mala,
Fortuna vires ipsa consumpsit suas;

Nec si velit nocere, quo noceat, habet.
Cal. Miserande Princeps, luctibus sate o Sosa!
Seu tu maritus esse, seu malis Pater?
Sosa Quoscumque luctus afferes, veteres feres,
Eloquere: faciunt damna securum ultima.
Quin ipsa tanti pervicax clades mali
Siccavit oculos; quodque in extremis solet,
Periere lacrimae.
Cald. Heu! flebili letho occubant
Nati, parensque. Sosa. sequere post natos Pater,
Post occubantem coniugem Coniux Sosa.
Matura poscis fata, post omnes cades,
Fiesque generis funus extremum tui.
In hoc ferarum stabula penetravi, et nemus,
Quaesitor orbus glandium, et pomi Sosa;
In hoc beatus glandibus onustus redi
Trina ut viderem funera, et trinam necem
Viduus meorum? Sic parum fueram miser,
Nisi in dolores hic quoque extremus meos
Cumulus veniret. Vas Statuit aeterna Deus
Id lege, sors ut aspera veniret probis.
So. Sequere cadentem coniugem, et natos pater.
Dehisce terra; pande properanti viam
Manes ad imos: Uxor et nati iacent,
Uxor reposcit coniugem, nati Patrem:
Et his, et illi redde me. Virum fugis
Mors timida, fortis feminae, et pueris! fugis
Mori volentem? Solve luctantem diu
Membris adesis spiritum. Subita licet
Nunc Parca venias, tardior voto venis:
Aurem querelis commoda extremis Deus,

Humana iusto fata qui nutu regis.
Quid innocentes parvuli in caelum rei
Peccasse valeant? Siqua debetur mihi
Scelerum expiatrix poena, de caelo tona
Nec deprecantem fulmine eliso expia:
Suspendis ignes? explico pectus: feri,
Feri volentem. Iustus aliquando dolor
Si pauca peccet, dignus est venia tamen.
Frustra querelis temporis moram increpo;
Date mihi reliquias funerum, infelix date
Videre pondus: lacrimis adhuc abest
Pars magna nostris. Vas. Lacrimis tuis venit
Pars magna Princeps. cerne num species tuae
Sit prolis ista, aut coniugis vivae iubar?
Sosa. Leonora! March. Reliquum vocis absorbet dolor.
So. Nati! Cal. Reclinat languidum in latus caput.
Funusque trino funeri accedit novum.
Sosa Heu cecidit altae columen eversum domus!
O dulce pignus! o decus lapsae domus!
Genitoris o spes vana, queis demens ego
Lauros parentis bellicas, annos patrum
Omnes precabar, funere extincti iacent.
Sic ad reversum pignora reditis patrem.
Haec illa facies igne sidereo micans?
Hic ille vultus flammeum intendens iubar?
Sic ad parentem natus ex voto redit?
Sic et revisit coniugem coniux? Ego,
Ego vos peremi liberi, et coniux: ego,
Ego interemptor ille; qui magnae procus
Sortis, parentem et filios morti dedi,

Dum vana venor. Spiritus altos gere
Dominare tumidus, quisquis aut lauro comas,
Aut nectis auro; generis et laudum ordinem,
Et spem Nepotum subita sors telo ferit.
Ego testis; ignes Nemesis in avaros agit,
Sequitur tumentes ultor a tergo Deus.
Sic scena mundi clauditur. Luctum date.

COMMUS.

Chorus. Heu quam vanis pascimur umbris!
Dum nos magnae vota fatigant
Sortis avara.
Sosa. Heu quam vanis pascimur umbris!
March. Quo felices nascens vidit,
Vidit miseros moritura dies.
Sosa. Heu quam vanis pascimur umbris!
March. Quidquid in altum fortuna tulit,
Ruitura levat.
Sosa. Heu quam vanis pascimur umbris!
March. Sublime potens; felixque tene:
Vertitur uno rota momento.
Sosa. Heu quam vanis pascimur umbris!
March. Mergitur illis, queis vaga lusit
Navis in undis.
Vertitur uno mare momento
Sosa. Heu quam vanis pascimur umbris!
March. Male [(reading uncertain: print faded)] pensantur magna ruinis.
Gravior lapsus incubat altis.
Sosa. Heu quam vanis pascimur umbris!
Discite, si quos solio famae
Locat ambitio, populosque super

Ire superbo iubet incessu:
Discite, si quos recreat blandi
Aura Favoni, non continua
Nube immunes sperare dies,
Nimis heu! vanis pascimur umbris!
Fatuae sequimur flammae errores,
Verasque faces patrii caeli
Spernimus. Ibit, qui nunc medio
Nitet axe dies noctis in umbras:
Vigor aetatis senio cedet,
Vel Rhadamanti praecoce fato
Ibit in urnam. Nihil aeternum est.
Ubi purpureos Helena hortorum
Rosa lemniscos aurae explicuit,
Vix visa cadit. Nimis heu! vanis
Pascimur umbris!
Fortuna bonam saevior urget.
Si quae stillam dedit ambrosiae,
Pleno cyatho fel dabit. Eheu!
Nimium vanis pascimur umbris!
Si quae explicuit gaudia Zephyrus;
Quae pone subit, complicat hora.
Fortuna bonis inimica viris,
Longum faustis invidet aevum.
Et tamen eheu! pascimur umbris!
Dicite tandem, quos fata Sosae
Eversa monent, dicite, paria
Nos fata manent; quamdiu vanis
Pascimur umbris.

FINIS. Bis data Vienna Austriae Anno 1643.

SUSPICIO SIVE POMUM THEODOSII.

PROTASIS.

SCENA PRIMA. Redux e templo Theodosius Imperator, pietate, regnorum firmamento, dilaudata, ab Ignobili quodam Asiatico pomum insignis magnitudinis dono accipit. Theodosius. Paulinus Villicus Asiaticus.

Theod. Equidem serenum frontis augustae iubar
In clara Solem proelia ardentem citat,
Dominamque radiis purpuram incendens facit
Orbi verendam: nosque conspicuo locat
Mundi theatro fama, dum caelo vehit
Sublime nomen: hinc frequens multo calet
Domus cliente, et totus officio strepit
Famulante mundus. Nempe mendaces agit
Fortuna ludos. quanta maiestas caput
Irradiat auro tanta tempestas reum
Animum flagellat. Ostro in Oebalio vorax
Sibi cura solium praeparat: quo rex sedet,
Sedent eodem pallidi metus loco.
Diadema vastis verticem aerumnis gravat:
Sceptrum timores dexterae ac menti ingerit:
Purpura cruento destinat fato Duces:
Solium est cacumen, unde per praeceps ruas.
Gemma venenum bibitur: extremus dies
Raro incruentam Regibus mortem tulit:
Signata multo sanguine Heroum via
Patet ad sepulchrum. Quisquis excelsus seder,

Pavere numquam desinat: levis Dea
Fortuna eadem tollit,ac premit rota
Foedifraga semper: illa, cum lubet, thorum
Trahit in ruinam, dexterae sceptrum eripit,
Tenui salino mutat Augustas dapes,
Aulam mapali, sarculo virgam auream,
Vili lacerna purpuram, exilio domus
Tectum paternae, vinculis torquem, nece
Vitam, triumphos funeris pompa, iocos
Dolore, tumulis pergama, sepulchro tholos.
Laurum cupresso. Saepe quem nascens dies
Vidit superbum, vidit emoriens idem
Dies iacentem. Nemo securus sedet
Molli sub umbra, quando mugitu supra
Fulmen minatur; nemo sat tutus suae
Felicitatis aureo amplexu latet.
Nam quanta caeli, quanta tempestas soli
Tonante circum vexat incursu minax
Superba capita Dubia regnorum est salus,
Tumidosque constans turbo fortunae Duces
Hinc inde versat. Hora, momentum interest
Inter sedentis regna, et alienum genu.
Sic insolenti lubrica arbitrio citat
Rhamnusis alas, quemque Diis, caelo parem
Tulerat, profundam saepe sub vallem eicit.
Una est minantes Diva quae casus premit,
Avita pietas. Illa Regnorum salus,
Dubitantis aestus anchora. Augustos patris
Appello Manes, cuius aeternum memor,
Documenta teneo. Nate, dicebat, tui
Votum parentis; Nate genitoris decus,

Nete iuventae flexus ancipiti ferat
Hinc inde calle. pectore Alcidae est opus.
Agnatus astris animus astrorum plagas
Petat volatu: sique te senem iuvat
Virtutis aequo in tramite ac Regni viis
Sequi Parentem, pectoris fixa in sinu
Stet alta pietas. Nullus impune impium
Diadema Princeps gessit: augustum thorum
Pronum in ruinas semper Impietas trahit.
Timida rotatur dextera sceptrum, DEI,
Caelestiumque negligens Ubi viget
Cultus Tonantis, regna firmantur bene.
Despecta pietas sceptra convellit Ducum,
Agnoscit orbis supparem natum Patri.
Paul. Imo videt iterum vivere in nato Patrem.
Theod. Sit prima Regis cura venerari Deum:
Hac arte mundum rexit Augustus parens.
Paul. Hac arte mundum natus Augustus regit.
Theod. Male imperatur quando religio iacet.
Pa. Regnare non vult, quisquis in caelum est reus.
Th. Quod tribuit aether, sanctitas regnum decet.
Paul. Et hoc peractum est. Vidit augustas manus
Caelo levari terra, lunari genu,
Calere pectus, lumina affigi solo.
Theod. Exemplar esse Caelarem suis decet.
Paul. Exempla Regum subditos sequi decet,
Exempla Regum iusta sunt. Illos videt
Positos in alto vulgus, et vitam notat,
Tacitoque secum murmure exemplum trahit.
Hinc templa fervent, quando maiestas tua
Pietate pariter, pariter imperio praeit.

Theo. Ad alia curas vertere, aequali dies
Spatio diremptos limites spectans, monet.
Primas Tonanti legis ex nutu dedi.
Paul. Procede pompa, regium ad larem via est.
Asiat. Auguste Caesar, proximum caelo caput,
Amorque mundi; cuius augustas colit
Orbis secures, et genu curvo sacros
Fasces adorat: nostra si minimi gregis
Dignaris oculo munera, et magnum capis
In dono agresti pectus, Augusta manu
Dignare pomum. Theo Scimus et parvo gregi
Animum capacem laudis: et levi sua est
Mensura dono. Non ego pomum aestimo;
Dantis voluntas regium hoc donum facit.
Sed quo pependit iste pomorum Gigas
Parente ramo? sponte naturae satu,
An arte crevit? Asiat. Solis occidui mea
Qua spectat aedes terminos, caelo comas
Opaca miscet arbor, annosi labor
Quondam parentis: illa sublimi iugo
Pomonam, et omnes rapit in aspectum sui
Dryadum penates, ac honoratum caput
Levans ad astra, nil dein caelo invidet;
Contenta stellis aemulos fructus dare.
Hic mollis umbra spiritus lenes bibit
Inambulantis Aeoli, hic gratos trahit
Sudantis aegrum rustici mulcens opus
Philomela questus, agilis hic festos agit
Choros puella, quando dimissam labor
Quiete donat. Th. Arte qua crevit? Asia. Patris
Manus magistra, ac multus annorum labor

Sudavit illi, sive cum tenerum ultima
Afferret Asia surculum, et matri daret
Terrae educandum; sive cum propter leves
Aquae susurros veheret, et grata sitim
Potaret unda. Filii hinc fesso Patri
Successit ardens cura, ne damnum trahat
Spes una nostrae stirpis, et columen domus
Pomona dives: illa, seu Phoebus diem
Impendat astris, sive nocturnis agat
Vigiles tenebris Luna stellarum choros,
Mentem lacessit. Saepe cum somnos traho.
Sollicitus animus arbori vigilat suae,
Et nunc potentes Sirii adducto polo
Excludit ignes, nunc procellosas Iovis
Avertit iras. Theo. Tanta vix Ducibus sui
Est cura sceptri. Regium pomum placet.
Auro rependo munus. Asiat. Est doni satis
Placuisse tanto Caesari. Theo. Sed quod placet,
Caesar rependit aera. Asia. sero hoc caput
Astris reposcant, donec et senio gravis,
Meritisque turgens sponte submittat caput
Morti advocatae. Numen adnuta preci.
Theo. Procede Pompa; tempus ad curas vocat.

SCENA SECUNDA Eudoxia timoribus nocturnis agitata Paulinum advocat, cui mali ominis somnium exponit: exeoque discit vanam esse somniorum fidem. Eudoxia Imperatrix. Paulinus.

Eudox. Heu quos timores inter et curas feror!

Simulacra necdum noctis exclusit pavor!
An dormienti pavidus illusit sopor
Mendace scena? vera an effigies fuit?
Properate famuli iussa; Paulinum volo.
O nox quieti noxia! o somni graves!
O astra noctis conscia! An sortis furor
Felicitatis cursui insidias parat?
Gelata torpor membra trepidanti ligat
Horrore, et algens sudor e vultu fluit.
Heu noctis umbrae! dirus heu! somni pavor
Mentem inquietat, versat, affligit, rotat
Et huc, et illuc. Magne populorum arbiter
Deus, imminentum conde fatorum minas,
Metulque somni gaudio ingesto occupa.
Paul. O dura Regum servitus, gravi licet
Premare morbo, morbidum obsequia citant.
Eudox. Adesne tandem dulce solamen meis
Pauline rebus? Paul. Quis dolor mentem rotat?
Quid pavida metuis?
Eudox. Arbitro sedes vacet
Procus remoto. Cuncta, queis vel tu premi
Pauline posses, au ego infelix pati.
Pa In me revolvite astra, quodcumque est malum
Quod Imperatrix metuit, et luctu grave
Pectus fatigat. Sed quis est menti pavor?
Eu. Nescio, sed intus trepido! et ingentis mali
Praesagus animus sorte se damnat sua.
Pa. Quaecumque tantus damna formidat pavor
Nec inania esse credo, nec media puto.
Eud. Iterum pavore nuto, dum mentem quatit
Soporis alie fixus hesterni metus,

Pauline! reliquum vocis obtruncat dolor.
Pauline! muto labra torpescunt gelu.
Pauline! verba cogit in fauces timor.
Paul. Augusta luctum efferre si potes, potes
Malo levamen capere. Dum morbus latet,
Paeonia frustra sudat auxilio manus.
Eu Vis magna vocem claudit, et vinctam tenet,
Curae leves possunt loqui; ingentes stupent.
Paul. Pars sanitatis velle sanari fuit;
Qui sanitatem postulat, pandat malum.
Non vult salutem vulneri, quisquis tegit.
Quid est dolorum Augusta? Eud. Sollicitas tuas
Pauline lacrimas. Sero sed scies tamen,
Quod et dolebis. Paul. Fata si quicquam meo
Dirum minantur vertici, ut caveam, refer.
In providentem mitius telum cadit.
Eud. Furata vixdum solis aspectum quies,
Minora mundo sidera videnda edidit,
Cum me pavendo tenuit implexam malo
Caliginosae noctis obscurum chaos.
Sistere superbae rupis excelso iugo,
Oculoque circum libero in vasti plagas
Me mundi abire credidi; cum se mihi
Geminus videndus exhibet caelo caput
Miscens colossus: alter hesperiam aspicit,
Alter Orientem, seque popularem super
Furatus orbem, plebis undantes greges
Timore vasto despicit: medius chalybs
Utrumque nectit, et catenarum rigor
Dulces perenni firmat amplexu moras.
Medius colossos inter accrescit pigro

Virore collis, quaque se campus super
Interiacentes mollior clivus levat,
Veneranda facies nemoris annosi iocos
Plaufusque ventis instruit. medias vagus
Rivus per umbras errat, et qua se trahit
Molli natatu vitreus undarum lepor.
Vernus Smaragdi sequitur ad littus decor.
Circum serenus aer, et puro dies
Venustus auro ludit, ac blandas citat
Etesiarum gratias. Medius dies
Aequo videbat limite abeuntes polos,
Ventus silebat, et querebatur sono
Philomela dulci frondei Siren loci,
Et alumna nemoris multa concentu leves
Mulcebat auras: cum subitus horror locum
Invasit illinc, unde Boreali sonat
Glaciatus Aquilo grandine, et pluviis cadit
Rigidus Bootes nivibus: horrorem sonus
Venientis Aquilae sequitur: haec postquam aera,
Et omne gemino terruit gyro nemus,
Imitata lapsum fulminis medios ruit
Inter colossos, seque non fausto impete
Urgens, catenas ore magnanimo increpat.
Rumpit; revellit, disicit, et ungue abicit
Pomum, potentis Imperi Augustam notam.
Malum sequuntur fulmina: exterrens fragor
Per opaca vallis errat. Ad flammae impetum
Minor colossus territus, magna solum
Plangit ruina; teque vicinum trahit
In paria secum fata: quodque auget tuam
Pauline cladem, defluens venis cruor,

Mixtaque cruori vita desertum fugit.
Hinc fata maesta, heu triste portentum auguror!
Paul. Et esse vanis somniis certam fidem
Augusta censes? Eud. Ulla vix bora effugit,
Quin per timores squalida effigies meis
Oculis oberrans, sanguine et tabo obsita
Dubitantis animum quatiat, et crebro increpet
Fidem morantem. Paul. Somnii illusam dolo
Inane spectrum terret. incassum pavet,
Quem noctis umbra verberat Eud. Utinam metu
Torquear inani! Paul. Somnio fidem nego,
Quod histrionum more mortales agit,
Luditque sensus. Quidquid exacti dies
Videre triste; quidquid infaustum etu
Flagellat animum, quando nox tacitis volat
Per astra bigis, somnus exactor gravis
Diurna repetens acta, pacatam vetat
Menti quietem. Tunc per insanos metus
Animus vagatur: forte si bilis nigra
Sese cruori miscet, et pressi intimos
Cerebri meatus occupat; metus, pavor,
Martis tumultus, scena bellorum gravis,
Caedes, sepulchra, funera, umbrarum chori,
Et insepulti Manium terrent greges.
Quoties prementem dormiens larvam timet,
Et incubantem pectori molem ferens
Clamare frustra tentat, et vinctas stupet
Haerere palmas, et catenatos pedes.
Quoties hiare lividam rictu stygem,
Et tristis Erebi luridas Umbras videt.
Quoties ruinas marmorum, casum aedium,

Et mugientes fulmine excusso polos,
Et tota flammis astra vastari videt!
Non somnus omnis augur est: bilis, cruor,
Calorque formas saepe mendaces creant,
Falluntqueve sensum Eud Fallat o utinam hic pavor!
Sed non inanem somnii credo dolum,
Qui tam insolenti pectus affligit metu.
Paul. Deceptus animus ipse sibi larvas creat,
Eud Praesagus utinam fraude laudatur dolus!
Paul. Quoscumque trepidae suspicax menti ingerit
Timor dolores, non levatura foves
Cura Imperatrix. Eud Sed, reluctantem licet,
Per mille scopulos naufragam mentem trahunt,
Aegroque claudae pectori Empusae incubant,
Et quotquot umbris pectus illusit sopor.
Metus reducit. Paul. An Deum nostri putas
Posuisse habenas orbis, et nulla diem,
Noctemque volvi lege, nec suis regi
Sortem lupatis? Regimur (hoc sat est) Deo.
Hic fata volvit, quemque volt rerum exitum,
Dat ipse; placitis cuncta divinis fluunt.
Nec saevientis damna fortunae premunt,
Nolente caelo, nec Deo invito polus
Benigniores sortis afflabit dies:
Utramque summus aleam versat DEUS.
Illo iubente cadimus, ad laetam diem
Illo iubente surgimus Nectar pluit
Idem favente copia e cornu, ac idem
Iubet severis impeti telis caput.
Idem per altas aetheris vasti plagas
Natare mandat sidera, et parvos serit

Per clara caeli spatia stellarum choros,
Aulamque multa luce defendit suam;
Idemque rursum condit alterna vice
Mundum tenebris: nox diem, noctem dies:
Aera serenum nubilus; rursum aera
Serenus arcet nubilum Patere tuas
Augusta curas dirigi, et recti tenax
Specta irretorto lumine arbitrium Dei.
Dabunt quietem somnia, et metus cadet.
Eudox Formido sensim frangitur; cadit pavor;
Cum sata Divum meditor arbitrio regi,
Quamcumque legem fata sanxerunt, feras.
Sero expavescis tela, quae cudit Deus.
Paul. Qui contumacis tela fortunae tulit,
Vicit ferendo: quisquis adversae cadit
Ad arma sortis. et lacessentem dolens
Casum recusat, in malo duplex malum
Portabit uno Ferre quam sortem iubent
Superi, voluntas minuit, ubi prompte tulit,
Imaginosus artifex Timor, et Amor,
Fateor, futura saepe praesagus canit:
Sed quem favores Caesarum clypeo tegunt,
Eximius atrae lubrico fortunae agit.
Regum timere neminem favor potest.
Sed qui propinquus regio lateri assides,
Quae posse fieri non putas, prudens time.

SCENA TERTIA. Theodosius Imperator, pomum per Chrysaphium Eudoxiae Imperatrici dono mittit. Theodosius. Chrysaphius.

Theod. Equidem. fatebor, regia dignum manu,
Oculoque pomum. Chrys. Qualis in vulgus tenet
Imperia caesar unus, et totos super
Popularis undae solus emergit greges:
Talis minores rarus hic mali fatus
Superbientis spectat autumni choros:
Domina verendum purpura, et totum fluens
Murex per orbem Caesarem in pomis facit.
Theo. At quod serenat Caesarem, Augustam quoque
Pomum serenet. Femina infelix viri
Olim impiato polluit pomo gulam,
Traxitque superum vindicem in caput manum,
Secura mulier esse nunc pomo potest.
Agreste donum, Chrysaphi, nostrum, thori
Regina consors, non manu indignum sua,
Meaque sumat; faustius pomum a viro est,
Quam fuerit olim feminae: primum fuit
Mulum mulieris munus, at nunc sit viri.
Agat secundo gemmeos cursu dies,
Vitamque faustis prosperam evolvat rotis.
Pronumque amorem Caesaris sui hinc sciat.
In orbe stat perennitas, pallens rubor,
Rubeusque pallor proprius amoris color,
Ardor ruborem, cura pallorem imperat,
Quin a timore saepe pallorem induit

Amor, timoris frater. Assiduo suum,
Quicumque amavit, roditur pectus metu.
Perge, ac amores perfer in pomo meos,
Chrys. Alis amoris nuntium ferri decet.

SCENA QUARTA. Eudoxia Imperatrix pomum laeta accipit, et illud afflicto podagra Paulino (ut hoc solacio dolores levet) transmittit Eudoxia. Chrysaphius. Maximus.

Eudox. Iterum fatigor. Omen hesternum metu
Solito revolvit animus, et toto tremens
Formido corde grande praesagit malum.
Sed quis citato laetus accurrit pede?
Chr. Augusta Princeps cuius ad frontem pavens
Hecate bicornis tumulat argentum facis,
Mediamque adultus Phoebus abscondit diem,
Augustus agere gemmeas luces iubet,
Vitamque faustis prosperam evolvi rotis.
In pomo amores Caesaris tui bibe:
Vivit (suorum vota si pronus Deus
Non aure surda praeterit) vivis quoque
Consorte tanto digna Cumaeos dies.
Eudox. O Rex superbientis autumni, rubens
Pomonae alumne, fructuum Phoebus micans,
Inter minora sidera hortorum dies!
Tuos amores Caesar in pomo lego.
Imago amoris orbis est, omni caret
Et orbis et Amor termino. Hinc pomum rubet,
Hinc pallet idem: rubor Amoris est nota,

Pallorque amoris: quisquis hunc morti parem
Dixit, colorem mortis addixit simul.
Chrys. Dicere parabam Caesaris iussu omnia.
Sed tardiorem praevenis. Pallor, rubor,
Et forma amoris signa, quae refers, notant.
Eudox. In pomo Amores Caesaris mei lego,
Utinam perennes! Maxime, o fidus mei
Interpres animi, quando Paulinum tenet
Serpens per omnes corporis sinus calor
Lecto alligatum, quidquid ardentis mali est,
Nostri favoris nuntio pomo exime.
Maxi. Vive Imperatrix, quemque Paulinum cupit
Morbo expeditum, rebus Imperii diu
Vivat superstes. Eudox. Veniat e pomo salus.
Max. Ad iussa promotos impetu gradus lego.

CHORUS. Suspicio per Timorem et Mendacium in Aulam Theodosii vehitur. Caesareos Genios in limine, maritali coniunctos catena, dissociat; factoque docet innocentes esse suspicioni obnoxios. Suspicio. Mendacium. Timor. Innocentia. Hymen. Genius Theodosii. Genius Eudoxiae.

Suspic. Procede pompa: rusticas
Abominamur aedes.
Mendac. Suspicio, quo Mendacium
Iubes rotare currum?
Suspic. Suspicio tecta Caesarum
Regumque poscit aulas.

Menda. Patete scenae cardines,
Regum redite postes,
Amamus aulas regias,
Non pauperum mapale.
Innoc. Heu experimur! regias
Evertitis curules.
Suspicio quanta diruis
Crepante regna casu?
Atlantas orbis bellua,
Quot saeva devorasti!
Mendac. Ego potentum provoco
Fallaciis furores.
Suspic. Ego trisulco fulmine
Regum cremo secures.
Si iubeo, Mavors proelia,
Bellona promit ignes.
Si iubeo, Amor, devortium,
Odiumque condocetur.
Si iubeo, saevis ignibus
Inambulantur arces,
Et regna vel firmissima
Una eruuntur hora.
Innoc. Abscede tristis bellua
Tun'regios penates?
Ubi regnat innocentia,
Tibi regna sunt negata.
Hymen. Abscede tristis bellua:
Amor iubet: recede.
Suspic. Mendacium, quo nos trahis,
Hac ilicet sequemur.
Mendac. Hac ambulo Mendacium,

Qua me citant timores,
Auriga currus est Timor,
Quo me citat, volabo.
Timor. Ad purpuras, ad regias,
Ad regna, et ad coronas,
Nescisne quo Mendacium
Nascaris in penate?
An tecta nescis patria?
Natalis, Aula, terra est.
Hic educatum nasceris,
Hic educare natum.
Mendac. Admitte natum Regia,
Sic imperant timores;
Admitte, ego Mendacium,
Impello limen aulae.
Timor. Arcemur hinc, excludimur:
Via vi paranda restat.
Suspicio, torque fulmina.
Fores patent: adimus,
Hymen. Heu nodus ille ruptus est,
Catena coniugalis.
Gen.1. Ego innocens. Gen 2. Ego innocens [(transcriber); sic: innoceus] ,
Quem criminis notabis?
Hymen. Tu fidus es, tuque innocens,
Nec tu reus, nec ille.
Suspicio crimen invenit
In innocente corde.

EPITASIS.

SCENA PRIMA. Paulinus aeger missum ab Imperatrice pomum accipit, illud Imperatori rarum ac regium munus offerri curat. Paulinus. Maximus. Pollio.

Max. Pauline magnum Caesarum votum, ac amor,
Qui tibi per artus serpit accensos dolor,
Ipsos dolere Caesares fecit quoque:
Dolet Imperatrix, cuius augusta e manu
Hoc tibi levando taedio munus venit.
Paul. Etiam iacentis vivit [(reading uncertain: last letter dubious)] Eudoxia memor?
Max. Vivit, tuisque condolet doloribus.
Paul. Exosculamur munera Augustae manus.
Ringatur usque livor, et totas voret
Hausto medullas toxico, et acutis fibras
Curis perustus cruciet, immotam tamen
Meam favores caesarum sortem dabunt:
Sit testis hoc e regia pomum manu,
Magni favoris nuntium. Telo impari
Livor duellas: saliat in nervum licet
Totis pharetra viribus, densa tegat
Arundo nube lucidum Phoebi diem;
Sagitta nulla Solis exstinguet iubar.
Punctum tenemus altius, quam vel queat
Vatiniani dentis arrosu premi,
Vel sorte sterni. Tuta stat virtus, ubi
Nititur amore Caesarum, et celsa ruens
Ex arce populi turbinem undantis, suis

Radiis venustat sidera; et Phoebi rotas.
Invidia testis laudis et meriti comes,
Virtutis umbra est: illa non humiles casas
Sed alta Regum moenia assultu premit
Non opprimenda. Gloriae invidiam pati est.
Accide famae nomen, et magnae decus
Sublime sortis, livor accisus quoque est.
At quisquis aulam sequitur, et magno potens
Favore constat, Caesarum obsequiis emat
Auctis amores, vilia arrident quoque,
Cum rariora, Regibus; etiam Diis
Placuisse poma novimus. Si pomo emam
Caesaris amores, lucror hoc pretio satis.
Ades citatum Pollio ad nutus gradum:
Abi sacratis manibus, abiectum licet,
Tamen aestimandum forsitan, pomum refer,
Memet venire decuit, at calidos vagans
Podagra per artus, pedibus officium negat.
Pollio. Domini volucri celero mandatum pede.

SCENA SECUNDA. Theodosius missum e Paulino pomum accipit, suum agnoscit, suspicionem concipit, dissimulat. Theodosius. Pollio. Aulicus 1.

Nimium secundae sortis afflatu tumes.
Non est beatum, quidquid a casu potest
Trahere ruinam. Vivitur semper male
Inter timenda: rumpit inflatum tumor,
Fortuna fronte suavis est, cauda serit.

Arridet oculis, donec in casses trahat:
Ubi traxit, arcte stringit, et gravius premit.
Numquam beatum dixeris, quisquis suae
Felicitatis exitum semper timet.
Ubi iuga crescunt montium, ibi vallem trahunt:
Ibi ruina est proxima, ubi solium tumet.
Beatitatem molliter pauci suam
Posuere Magni: quidquid hos levat, gravat;
Altamque nimio pondere ruinam trahit.
Quodcumque magnum est cladibus prope obiacet.
Cum dormit unda Nerei, fluctus time:
Ubi saepe lusit, mergitur navis quoque.
Quatiuntur alta montium ventis iuga.
Fortuna raro est facilis, et constans simul.
Sed ecce faustis vota volvuntur rotis.
Augusta iussas limina accedo, sacris
Donum daturus manibus, affatus suos
Ni denegarit Caesar. Aul 1. At quali subis
Augusta Caesaris ora cum dono? Poll. tegi,
Qui mittit, imperavit. Aul. In votum dabo
Patere valvas. Poll. Nescio, quid animus mihi
Dictat sinistrum. Caesarem insolitus pavor
Adire prohibet. Saepe Caesareos tamen
Vultus subivi, nullus adeuntem timor
Unquam occupavit, pelle sollicitos metus:
Obtemperandum est iussui, en cardo sonat.
Aul. Conclave patuit. Caesaris vultus subi.
Poll. O grande columen orbis, et mundi arbiter,
Obsequia Dominum solita cum citant meum,
Vagus calore morbus articulos tenet,
Animique votis compares vires negat;

Interpres animi lingua substituor, tibi
Agreste munus, Caesaris dignum tamen
Oculis videri, et vota Paulini fero.
Theo. Anosco veteres mentis addictae notas,
Qua parte mundi dona Paulino haec data?
Poll. A nesciente Auguste responsum petis.
Theo. Aut quando Domini tecta subierunt tui?
Poll. Nec hoc tenemus.
Theod. Merita revocamus: placet
Insigne munus, praemium compar feret.

SCENA TERTIA. Demisso Paulini Aulico secum ipse varie agitur suspicione, dolore, ira, indignatione Imperator. Theodosius solus cum Aulico.

Th. Quamvis tegantur scelera, non semper tamen
Latere possunt. Foetor indicio putre
Prodit cadaver, fumus ardentem rogum.
Fallax Ulysses. Itane Caesareae tibi
Luduntur aulae? noster audacem favor
Pauline tene fecit? haec consors thori
Eudoxia fides? Illud est ipsum: nota
Impressa monstrat! pestis invisae lues!
Aul. Si prima flamma incendio tanto crepat,
Quales adultus ignis ardores dabit?
Th. Hoc nempe frontis ille compositae tenor,
Hoc ille vultus horror, et vitae rigor
Catonianus, hoc supercilium gravi
Arcu modestum, hoc facilis oculorum lepor,

Orisque ficta dignitas, promptus calor
Ad obsequendum voluit. O fallax Sinon!
Si par micaret pectore occulto dies
Par fronte candor, causa Paulini foret
Orata pridem et innocens Eudoxia.
At saepe fictae scena dum frontis patet,
Animus tenebris conditus suis latet.
Ignem impudicus pectoris pulchra tegit
Larva pudoris; mente qui fraudes coquit,
Fidei colores induit; modum probat,
Qui scelere summis inhiat impatiens modi;
Praefert amores fronte, cui flammis cremat
Odium medullas: invidus prona manu
Simulat favores: ficta componit levem
Oris modesti scena; furiosum quies
Non vera honestat; pacis osorem feri
Damnata bella Martis; audacem timor
Amorque reverens; iuris inimicum Themis,
Praetexta pietas impium, virtus reum;
Simulata laudum scena, fallacem tenet.
Verum tegantur scelera quantumvis, diu
Nullus alienam ferre personam potest.
Eudoxia! eheu! tune post tantos mei
Imbres favoris, post datam toro fidem,
Post elevatam sorte meliori indolem,
Post iura solii, iura post sceptri data!
Potes! nefando (verba compescit dolor)
Potes! (resorbet alteram vocem pudor)
Potes! (sinite doloris immensi vices)
Tuos in unum infida Paulinum potes
Transferre amores? displicet Caesar? placet

Lanista foedus, scurra rivalis meus,
Dolosus, audax, servus obscurus, nocens?
Et tu nec aequae Themidos, aut legum memor
Oblita iuris, moris humani, thori,
Taedaeque coniugalis, et famae, et tui,
Meique honoris regii, tantum scelus
Misera induisti? tuque tenebrosi Patris
Obscurus haeres, lixa postremae notae
Servile nomen, tune? quo trahis dolor?
Quo me revolvis criminis tanti pudor?
Pauline tantum dedecus! tantum nefas!
O quam profundi pectoris sensus latent!
Aliud putandum est, quam quod in oculos venit.
Quicumque vult decipere, personam induit.
Hic ille vitae simplicis, numquam nocens
Candor, et amorum nescius, sancti tenax
Semper pudoris fictus ad tempus rigor?
O summe mundi Rector et rerum arbiter
In tam nefanda crimina hoc passu pudor
Simulatus ibat! plura maestitia vetat.
Penetrale subeo, dabitur hic intus locus,
Ut in dolores liber excurram meos.
Aulic. O Imperatrix! quanta tempestas tuo
Capiti paratur! iam tonat; fulmen time.

CHORUS. Innocentiam in aula super pomo dormientem Veritas discedens deserit. Suspicio aggreditur, vulnerat, ne quidquam protegente Mendacio.

Veritas. Suspicio, Innocentia, Mendacium.
Verites. Vale, vale Innocentia.

Quam somnus est profundus!
Vale, vale Innocentia!
Discedimus: valeto.
Non audit. at non protrahi
Diu somnus hic valebit.
Longos in aulis innocens
Nemo trahit sopores.
Suspic. Mihi nemo, nemo est innocens:
Virtus nocens fit ipsa.
Innoxios, et noxios
Prosterno fulminatrix.
Innoc. Ego innocens. Susp. Ego nubilas
In sole cerno labes.
Innoc. Abscede Susp. Nolo. Inn. Sum innocens.
Suspic. Pomum probat nocentem.
Innoc. Mendacium! Mendacium!
Occidimur: tuere.
Mendac. Adsum. tegare pallio
Meo, innocens virago.
Suspic. Male tegeris: pellucida
Mendacii est lacerna:
Tenue quid est mendacium,
Non arcet hostis iras.
Mend. Habet. Inn Perimus' Uterque. Concidit!
Redeamus: est peractum.
Innoc. Heu vulnus atrox! Discite
Regesque subditique;
Male protegi Innocentiam
Mendacii in lacerna.
Et sceptra quae vos regiae
Putatis esse sortis

Sunt Arma in innocentiam,
In vestra fata telum.
I crede sceptris, in tuam
Enses necem ministrant.

CATASTASIS.

SCENA PRIMA. Theodosius aestu suspicionis actus Eudoxiam advocat, de pomo inquirit: illa comedisse se iurat. Indignatur Caesar, pomum depromit, mendacii arguit, et occultos amores improperat. Theodosius. Eudoxia.

Theod. NOn sic tumentis Nerei innantem salo,
Rixata ventis unda convellit ratem,
Cum tundit Eurum Zephyrus, et Boream Notus,
Dubiusque pontus ambigit cuius pati
Imperia deceat: mentis ut motae aestuat
Alternus ardor, dum maritalem dolor
Animum cruentat vulnere, et pectus coquit.
Amor dolori pugnat, et amori dolor:
Nec hic, nec ille vincit; at laniat tamen
Et hic, et ille. Siccine Imperii iubar
Amore vetito decuit, et laesa fide
Contaminare? O Regii opprobrium gradus,
Pudorque Regum! at suspicax malum est Amor.
Adeste iussis fida famulorum manus.
Protinus adesse Caesar Augustam iubet.

Diu latere veritas numquam potest.
Si missa dono poma Paulino neget,
Mutetve vultus, aestuet, dubiter, tremat;
Peracta causa est. Innocens animus sibi
Constat, nec ullo territus metu labat:
Non erubescit innocens. frontis color
Est mentis index: sceleris admissi nota est
Mutare vultus. haeret, et dubitat reus,
Et huc, et illuc fluctuat, pallet, rubet,
Ipsisque timidus capit ab auxiliis metum.
Quod vox negabit, dic et inconstans color.
Agnoscat orbis, quam sit horrendum nefas,
Movisse in iras Caesarem. At vultu dolor,
Animus prematur ore. succedit fera
Eud. Auguste sanguis, Caesarum nepos, parens
Auguste Regum, gemmeo dies age
Cursu beatos. Theo. Surge meliori caput
Radiata inauro Cynthia, Eudoxia meae
Pars melior animae, grande Theodosii iubar,
Augusta Princeps, Caesarum Mater, thori
Augusta consors, gemmeos dies age,
Secedite, vacet teste secluso locus.
Eud. Auguste Caesar patere muneribus prius
Grates rependi, quam tuae evolvas mihi
Consilia mentis. Theod. Placuit agrestis Deae
Tam vile munus?
Eud. Odor Achaemenium, color
Tyrium probabat, dulcis ambrosiam sapor,
Et ipse Divum nectari certans liquor.
Theod. Credamne dictis?
Eudox. Regii consors thori

Numquam fefellit. Th. Haeccine Augusta est fides?
Habes, eneris. Eud Imperi testor notas,
Iubarque frontis lucidum, aesar tuum
Munus comestum. Th. Daedalum rursus putem
Finxisse pomo remiges pennas, tuo
Ut evolaret stomacho, et augustas redux
Manus subiret. Cernis? estne ipsum? vides?
Vides nocentis indices mentis notas?
Quid trepida nutas?
Eud. Caesar: an ream negem?
Fatearve? sermo trepidat, et ratio stupet.
Th. Habet hoc secutus crimen admissum timor,
Constare firmam sede rationem vetat,
Orique verba denegat: quidvis licet
Latente crimine audeat; quidvis timet,
Cum publicatum venit in lucem scelus.
Ingrata post tot merita, sum visus doli
Materia facilis? misera popularis gregis
Mediis natabas fluctibus; vulgus super
Ego te levavi; sorte Caesarea dedi
Calcare populos, premere pulvinar sacrum,
Tractare sceptra iura sub iectis dare,
Radiare in auro verticem, nostrum pari
Thalamum tenere iure: Sed fallax fides,
Mutabilisque feminae! sceptri decus,
Diadema regni, iura connubii, thori
Decreta sanctas foederis leges, rei
Amore scurrae polluis. Testor datum
In dona pomum: sceleris agnoscis notas?
Nemo innocens est, quis quis est signis nocens,
Haec norma iuris? Quodque maiori fidem

Ratione firmat, culpa mendaci peplo
Induitur umbrae: Caesar inquirit, negat
Rea Imperatrix nectaris dulcis liquor
Ambrosia pomi placuit. O fallax! dolis
Assueta mulier! culpa si pectus reum
Nulla quatiebat, innocens poteras tuae
Confisa causae mentis arcanum palam
Pandere roganti coniugi. Mendacium
Probat nocentem Excede; iam non es mea.

SCENA SECUNDA. Eudoxia sortem suam deplorat, ac mendacium detestatur. Eudoxia. Chrysaphius.

Eud. Quid agam? loquenti debita negatur fides,
Nec supplicantis aure suscipiet preces,
Neque lacrimantis. Caesari qui displicet,
Ut crimen absit, sceleris est reus tamen.
Heu me! perimus! hinc inhumano minax
Augustus instat ore, nec centum pudet
Onerare probris Coniugis suae caput.
O sors acerba! Fateor heu! misera potest
Esse Imperatrix, forma et exemplum prius
Beatitatis, vile nunc aulae probrum.
Vos me extulistis, gravius, ut ruerem, poli.
O quam reciproco dubius Euripo natat,
Renatatque mundus! illa tam felix die
Ineunte coniux Caesaris, sero die
Cadit cadente. Chr. Lacrimis (quid hoc?) sinus
Regina totos implet. Eud. O sortis favor,
Infide semper! Chr. Sortis infidae rotas

Accusat. Eudox. Eheu! sentio, tantum potest
Nocere, quantum profuit levis Dea.
Chr. Semper minantur fata, sed raro favent.
Eud. O turpis oris lapsus, et tanti parens
Saevus doloris: licuit heu! licuit tamen
Verum fateri: stulta, quid mendacio
Te protegebas.
Chr. Grande, quod plangit, malum est.
Augusta, tristem transigis luctu diem,
Lentisque maestas lacrimis urges genas?
Eud. Ades meorum causa damnorum, nocens,
Sed innocenter Chrysaphi in nostrum caput.
Chrys. Augusta parce, si quid admisi nocens
Nullius animus conscius culpae est, tamen
Se perpetrati criminis reum timet.
Eud. Tu dona magni coniugis, agrestis manus
Insigne munus, nuper in nostri malum
Capitis tulisti. Chr. Vertat hoc telum Deus,
Quodquod tibi minatur, in nostrum caput.
Eud. Fatale pomum! Chr. Sceleris id reum facis?
Eu. Male imputati! Chr. Sceleris immunes fibrae
Habent patronas semper auxilio manus.
Sibi constat animus innocens: premi potest
Non opprimi. Eud. Istud noctis exactae sopor
Nuper docebat, quando dissolvi chalybs
Geminos colossos inter, ac alter gravi
Terrere casu subditae vallis cavum
Visus colossus. Vera per somnum DEUS
Quandoque narrat. Insequens noctis dies
Ostendit omen. Una labentis steti
Columna mundi. Sed steti (casus sequens

Docet) caduca sede: furibundus toro
Me Caesar arcet coniugem. Chr. At forsan modo
Imminuit iras, cuncta quae minuit dies.
Eudox. Non sunt furores Caesarum leves: die
Minuuntur alia; Caesarum crescit furor.
Chrysaph. Augusta sic est. illa quae lentas diu
Scintilla vires colligit, tandem micat:
Sed ubi satis bacchata, defervet quoque;
Sors longa nulla est.
Eudox. Scilicet longum est nihil.
Cum nostra semper casus in peius rotat.
Da spatia lacrimis, flere nunc tantum iuvat.
Chrys. O tuta numquam purpura! Euripus fugax!
Quot imminentes perpetim casus habes!

SCENA TERTIA. Paulinus intellecta Caesaris suspicione, hinc metu imminentis vindictae, inde spe recuperandae veniae actus, quid agendum deliberat. Paulinus solus.

O nulla veri nominis felicitas!
Uno rates iocantur, et pereunt die.
Fortuna fausta nemini, et longa est simul.
Quem res secundae prosperant, malae opprimunt.
O quam beato ducit eventu dies,
Quisquis propinquam littori navim regit;
Nec nimis in altum vectus infreni dedit
Raptanda vento lina. Qui littus tenet,
Facile tumentes Nerei irridet minas.

Humi latentes ira Regalis casas
Non intrat: altas fulmen in quercus cadit,
Humili myricae parcit. Erratis, Ducum
Qui teritis aulas; aula curarum parens,
Et machinatrix fraudium, mater doli,
Scelerum charybdis, mentis Euripus, mare est,
Reciprocatis aestuans semper Notis.
Quisquis favori credit, et magna diu
Spectatus aula, non levis memor Deae
Latae dedisti credulam mentem aleae,
In me tuere, clara ludentis damus
Exempla sortis: ille terrarum Deus,
Cuius frequenti caluit affluxu domus
Semper clientum, cuius ad pedes dies
Vidit iacentes saepe terrarum Duces,
Pronumque populum, cuius ad nutus dabat
Iura Imperator: ille qui arbitrio suo
Ipsos regebat Caesares, aulae atrio
Exesse iubeor. O diem luctu gravem!
Ego favores vendidi, sed nunc miser
Omni favore careo. Pro! quantum potest
Fecunda sors maeroribus! cuius ferox
Consilia metuit Asia, nunc rebus suis
Consilia nulla reperit. Augustos lares
Adire tentem? nempe quos prior dies
Tentare vetuit. Caesaris vultus petam?
Sed nubilosas asperae frontis notas,
Diemque vultus; mortuum, extinctum iubar
Oris sereni, potero non trepido miser
Spectare vultu? Quisquis irati potest
Adire vultus Caesaris, iacti potest

Vultus subire fulminis, time, time.
Fulmen propinquos devorat. Frontem putas
Enubilabit? aemulus gnatus Patris,
Natura clemens, aurei mores, pius
Animus in omnes (quodque supremum reor)
Paulinus humilis, quidquid admisit nocens
Paulinus, iterum terget: oppressos solet
Levare Caesar: Ceteris nobis pares,
Uno hoc Deorum Caesares sortem trahunt,
Donando vitam. Prima regnantum nota est,
Regnare miti dextera. Et praedam Leo
Humilem benignus praeterit: seape impetrat
Veniam profusus squalor; et supplex reus
Etiam meretur. Ibo. Quid agis? ah potes
Sperare veniam? Caesarum numquam solet
Esse levis ira. Quot tamen stratos humi
Erexit ille? parcere afflictis solet,
Calcare tumidos Saepe sed animus sibi
Humile imperavit aliquid, atque infra virum.
Fors et procella desiit, turbo gravis
Sese refregit. Graviter, et diu semel
Agitare mentes Caesarum furor nequit.
Odia potentum vindicem chalybem gerunt.
Simul minantur et tonant: simul cadit
Fragor, et crepantis fulgur elisum facis.
Veniam iubet sperare, qui differt necem.

SCENA QUARTA. Theodosius tollere e medio Paulinum decernit; et qui id executioni mandent, ablegat. Theodosius. Aulicus.

Theod Quid agis? resistis anime? quid frustra es pius?
Vindicta! quo me timida molentem trahis
Suspicio? vulsus animus in partes duas,
Nec huc, nec illuc certus inflecti potest.
Suspicio sic est, dubia pro veris timet.
Quid ago? furentem Caesar in poenas potes
Cohibere chalybem? Recole, quam labem tuae
Intulerit aulae. In Caesarem vera parum est
Carere culpa: suspicio culpae procul
Abesse debet. Caede suspectum luat,
Fors et patratum facinus. Inpari est scelus
Voluisse, vel fecisse. Non teste est opus,
Pomum fatetur. Dubia si pomi est fides,
Et hoc pavendum est: Iure pro certis timent
Ambigua Reges. In malis numquam gradu
Sistitur in uno. Lubricum est sceleris iter,
Per scelus ad aliud sternitur scelus via;
Audebit aliud, quis quis hoc audet nefas.
Quid non pavendam est? Antequam vires malum
Capiat, prematur Nemo quem incolumem timet,
Queritur peremptum: praestat unius nece
Potare ferrum, tota quam regni trahat
Moles ruinam Sequere, quas iustus vocat,
Castique Amoris tutor in poenas furor.

Deliberatum est: ira vindictam vocat.
Ite hinc, et atrae debitum morti caput
Manante sensim sanguine in mortem date.
Aul. At si forensem iure compellet Themin?
The? Non audiatur Aul Supplices tendet manus.
Tee. Non audiatur. Aul Si tuam clementiam?
The. Non audiatur. Aul Si suam in regno fidem?
The. Non audiatur, Au Merita si in Rempublicam?
Theo Non audiatur. Aul. Studia si sagi, et togae?
Theod Non audiatur: emori Caesar iubet.
Aulic. Manca a Caesar ordino, invitus licet.

CHORUS. Paulini Genius suspicionis fulmina vitare nititur sed frustra; et [(reading uncertain: print faded)] iam in laqueos a Suspicione, et Mendacio structos incidit, et fulmine icitur. Suspicio. Mendacium. Genius.

Suspicio. Ite ultrices fulminis alae,
Suspicio iubet, currite taedae.
Genius Fugio instantis fulmina taedae.
Suspicio. Non effugies Genius Funera Caesar
Animo volvit. Patria praestat
Sede relicta procul externis
Degere terris: fugimus, fugimus.
Susp. et Mend. Non, effigies sequitur vindex
Furor a tergo. non effugies,
Gen. Parcite taedae Susp. Et Mend. Non effugies.
Geniu. Quae fugitivum regio excipiat.
Susp et Mend. Non effugies. Gen. Parcite taedae!
Susp. et Men non effugies. Gen. Heu me! teneor!

Susp. et Men Currite taedae. Gen. Pomum infelix!
Mitte fugacem vertere terga
Susp. et Mend. Non effugies. tela volate.
Genius. Heu fulmen atrox parcite flammae!
Susp. et Mend. Sic suspicio, nescia veniam
Dare suspectis, fulminat orbem.

CATASTROPHE.

SCENA PRIMA. Paulinus mortis sententiam excipit, innocentem se protestatur; necatur. Paulinus. Aulicus.

Pau. Ergo moriendum Caesaris iussu refers?
Aul. Utinam ipse dira morte cecidissem prius!
Aut mutas saltem posset officio suo
Deesse lingua. Cogimur, contra est nefas
Niti, rapaci more iactamur freti,
Et obsequendum est: sortis extremae ac ultimae
Necessitatis nuntium invitus fero.
Sed parce Princeps.
Paul. Scelere quo mortem genus
Mortale traxit, unus in mortem trahor.
Fatale pomum! et orbis exitium, et mei!
Quo ire damnor? Aul. Iure quo debes mori.
Paul. Lex universi me iubet mori? Aul. iubet
Caesar Monarcha mundi.
Paul. Inauditum! Aul Iubet.
Paul. Quae causa mortis?
Aul. Culpa quae reum facit.

Paul. Suspicio crimen suggerit.
Aul. Pomum probat.
Paul. Suspicio. fieri quod potest, factum putat.
Aul. Et hoc timere Caesares malum decet.
Paul. Fatale pomum!
Aul Sceleris hoc pomum nota est.
Pa. Sit nota, sed ipsum crimen haud liquet tamen.
Aul. Ubi esse potuit Suspicio, scelus fuit.
Paul. Faciunt nocentem signa?
Aul Condemnant quoque.
Exlege signa. Paul. Ex lege si causam exigit,
Sim reus: at illa Caesaris pietas tamen
Sperare patitur. Aul. Ratio, ius, leges vetant,
Quicumque crimen negligit Iudex, facit.
Paulin. Cedamus anime tempori, ac irae: scelus
Fecisse, quod sum visus, immeritus luo.
Succumbe virtus: morimur: at rutilo diem
Curru volantem testor, innocuus cado.
Probat anteactae purior vitae tenor,
Sine nube ducta linea aetatis prior,
Probatus aulae candor, et veri sequax
Castaeque mentis animus, exosus dolos,
Et longa virtus: Imperi augustam fidem
Appello, vitae consciam, ac testem meae.
Si destituto calculum mundus neget,
Tuere caelum, terra quem peragit reum
Proba innocentem.
Aul. Mente qua semper soles,
Pauline, consta. fortis, hoc specimen viri est,
Utramque vultu ferre fortunam pari.
Non est viri, pericla si demas, tuba

Martem ciere, mortuum insultu et iocis
Petere Leonem. Placida cum ludunt freta
Zephyro iocos serente, si lava rate
Portum subintres, nemo miratur: mare
Fremitu et procellis aestuans Nautam probat.
Ostendit acies militem, adversi virum
Casus honestant: plurimum sibi adicit
Afflicta virtus gloriae, ubi constat sibi.
Paul. Testor latentes pectoris sensus; mori
Non timeo: laesum Caesarem doleo. Mori
Vulgaris est res: Caesare irato mori,
Hoc est, quod horret animus. Innocuus licet
Moriar, nocentem auctoritas faciet tamen.
Age nunc theatrum pande funereum neci.
Aul. Reserate postes, funebris pompae locum.
Succede morti, patuit in poenas locus.
Paulin. Iterum relabor. testor ardentem diem,
Deumque testor, non cadit animus, pedes
Exulcerato corpori officium negant.
Succedite pedes; ultimum officium mihi
Praestate misero; trita iam multis via
Alacri prematur ultimam ad metam gradu.
Et hoc theatrum gloriae extremum tuae
Pauline surgit? capita populorum super
Sic ambulatur? videor, et video mei
Scenam doloris. Iste funereus color,
Instructa morti Scena, fatalis rigor
Non terret animum. Vester aspectus mihi
Auget dolores. Nempe quis mentem videt
Oculos latentem? Nemo. Sed videt mea
Supplicia mundus. Inde quis dicet, necem

Paulinus obiit innocens. Quae me reum
Aetas negabit, quando me Caesar reum
Adfata damnat? Nemo privatus potest
Damnare Regum iussa. Paulinum mori
Iubet Imperator; ergo promeruit mori.
Olim hoc canetur. Conscium at facti polum,
Verumque restem mentis appello DEUM,
Suspicio me, non culpa condemnat. Tamen
Denuntiatam Caesaris iussu necem
Anime obeamus: fortis hoc viri fuit,
Et obsequentis. Aul. Quisquis extremam tulit
Sortem serenus innocens si non fuit,
Potuit videri Causa si misera est necis,
Mors misera non est.
Aul. Stabilis, et nullo color
Terrore fugiens mentis innocuae est nota.
Tamen obsequendum legibus: venas feri,
Fluidoque mixtam sanguine vitam extrahe.
Paul. Habeo: peractum est. Gratiae o vanus favor,
Aetasque vitrea! Sortis inconstans tenor
Semper nocenti melior, infidus bono.
Aul. Sic aula pressos tollit, et stantes premit.
Quem lenis aure deserit, et aulae favor,
Fatalis odii naufragum involvit mare.
Paul. I nunc et albae sortis exceptus sinu
Lateri propinquus Caesarum instratum preme
Pulvinar ostro, colla populorum gravi
Inscende passu, despice effusas gregis
Minoris undas: nempe non firma gradum
Statione figis. Quidquid excelsum est tremit,
Timetque casum. Quercus hoc gravius ruit,
Quo se superbo capite iactavit magis,

Fortuna si quem tollit, in casus parat.
Sensim fatiscit corpus, et robur cadit.
Resume vires anime: perfractos recens
Mens vigeat artus. Caelites ad vos venit
Paulinus insons, innocens sola reus
Opinione. Pandite aetherei sacrum
Penetrale mundi, magna Paulinum suum
Spes praeit ad astra. Pandite Augusti micans
Solium Tonantis: terra subsidit, boni
Tenuis recedit umbra, sincerum bonum
Dum mente volvo. Vos meae testes necis,
Saevique casus conscii, extremam precor
Excipite vocem. Nemo confidat suae
Beatitati: quidquid assurgit. potest
Iterum relabi: celsa quae vulgus putat,
Praerupta crede; quae rapi possunt, tua
Male nominabis; illa quae celsa sedent
Secura mentis arce sectemur bona.
Aul. Sensim labascit.
Paulin Innocens, caelum invoco
Scelerisque purus morior Aul. O quantum potest,
Quae frena mundi flectit inconstans Dea!
Quid est, quod illa sede non sternat sua
Seu vi velit, seu fraude? Si ridet, time:
Dabit ille risus lacrimas. Si te levat,
Cave. profundam maxima ruinam trahunt.
Si ludit, Ille lusus afflictam trahet
In acerba mentem vulnera. Extremum rudis
Hoc disco sortis vitream aetatem levi
Perire tactu; quodque selevat, gravem
Facili ruinam semper impulsu dare.

SCENA SECUNDA. Eudoxia ab Imperatore Hierosolymam Secedendi veniam impetrat, et discedit. Theodosius Eudoxia. Chrysephius. Aulicus.

Chr. Dive Imperator; tristis Eudoxia tuos
Subire vultus poscit, at tutam prius
Pacem precatur. The. Merita iam pridem meis
Arceri ab oculis? Chr. Tracta clementis sinu.
The. Infida sperat? Chr. Id tuus tenor iubet.
The. Fides repellit laesa. Chr. Servatam probat.
The. Fractam probavit. Ch. Suspicax res est amor.
The. Venire patior. Et reluctantes fibras
Natura frangit, vincit et vires Amor.
Eud. Auguste coniux, (pace si licet tua
Hoc nomine tui, quando me tuam negas)
Et subditorum magne populorum arbiter,
Si mentis aestus patitur, et toto ream
Non perimis odio; pauca Caesarea precor
Non durus aure verba pro causa excipe.
Auguste coniux, fateor ex imo gradu
Miseram tulisti, quando ius aequum status,
Sceptri, coronae, gloriae, solii, thori
Mihi contulisti: gemina sed mecum tamen
Aulam subivit gemma, cui nequeat parem
Nutrire Ganges, aut fluens auro Tagus,
Pudor, fidesque. prima Caesareo toro
Data est; secundam foeda suspicio opprimit.
Utramque tecum perdidi. site mei,
Post imputatum erimen, et laesi gravem
Opinionem iuris, et Regni decus

Vel minima tangit cura, dimissam tuis
Excedere oris patere secreto luam
Orbe imputatum crimen, ac aulae probra.
Absens furorem mitius tuum feram.
Th. Quis restat orbis, quo tuum abscondas nefas?
Eud. Qua Sol recente natus accendit face
Solymaea tecta vota concurrunt mea,
Hic osse multo Golgothae albescit iugum,
Taboque sordens squalet humano solum,
Ubi Deus ipse brachia in partes duas
Diducta, gemino vulnera adstrictas manus,
Pedesque venis pervios saevo dedit
Ferro premendos: gentis humanae hic nocens
Scelus expiatum est: crimen hic meum luam.
Theo. Quo te tuorum conscius scelerum vocat
Animus, abire fas sit. Eud Imperii iubar
Vale, valete regna. Meliori vale
Caesar marite sorte. Theo. Quid frustra es pia?
Impune vota sequere Eud. Solymaeos peto
Despecta colles [(reading uncertain: print faded)] aptus hic lacrimis locus,
Hic Patris iras Christus extinxit: mei
Iras mariti forsan exstinguam quoque.
Abeamus anime: solyma iam votis patet.
Abitum parate; Longa Byzanti est mora.
Feramus anime quidquid adversum ruis
Imponit humeris arbiter mundi Deus.
Eudoxia patere. Regio sceptro cares?
Etiam Carebat patrio extorris polo
Deus Homo. Lacrimis quereris amissis opes?
Non perdidisti: quidquid ambiguus potest.
Rotare casus, esse ne tuum aestima.

Quidquid rapit Fortuna, nullius puto.
Chrys. Augusta Princeps immerita poenas luis,
Quam nulla foedat culpa. Aul Sic aulae premunt
Saepe innocentes. Eud. Lubricam exemplo meo
Doceo iocantis esse fortunae rotam.
Chr. At veniet albis vectus in caelum rotis,
Qui te reponat gloriae in sinum, dies
Eudo. Facile resurgit quisquis in plano cadit;
At quem eminenti casus e solio trahit
Speret reponi? Caesarum est gravis furor.
Chrys. Etiam tumentis ira Neptuni cadit.
Eud. Sed in tumore naufragas sorbet rates.
Chr. Resarciuntur naufragae ad littus rates.
Eud. Dispersa medio frusta dum natant freto?
Chr. Quae rapuit aestus, mitior reddit quies.
Eud. Quos ira coepit Caesarum premere, opprimit.
Chr. Latente vero. Eud. Veritas raro solet
Patere in aulis. Chr. Veritas constat mora:
Tandem una pandit hora, quod multis latet.
Eu Sed sera nimium. Chr. Propria nascenti mora
Est veritati. Chrysaphi, si quid fides,
Astusque. nota si quid obsequia valent,
Dabitur reponi gloriae rursum in sinum.
Eud. Tibi derelicta capere spem reditus queo.
Valete fida turba, iam tempus citat.
Chr. Vale Imperatrix.
Eud. Noster at per vos quoque
Coniux valebit. Nolit, est tamen meus:
Non amet, amabo: dissitum solum locus,
At iunctum Amor tenebit. hoc animo fides
Numquam exulabit. tempus invitat, vale.

Aul. I. Confide rutilo frontis Augustae ioco,
Ut ridearis Invida sortis manu
Sceptra offeruntur. Porrigit laeva, rapit
Oblata dextra. quidquid obtulerit, volans
Fulmen imitatur; qua venit, subito fugit.
Chr. Suspicio sortem prosperam a tergo premit.

ANTITRAGOEDIA, Sive Triumphus innocentis Eudoxiae. ANTIPROTASIS. SCENA PRIMA. Dormienti Theodosio repraesentatur pompa, qua Eudoxia Antiochiae excepta est; cum ei, ut decimae Musae, aerea statua in Musarum concilio est erecta. Chorus Statuariorum.

Chor. FRustra sollicitudinem
Virtutis studio pendis. Inutile est,
Quidquid Phidiaco manus
Sudore Oebalii marmoris erigit.
Virtus nescia plausuum,
Clangentisve tubae, nec popularibus
Assueta obsequiis coli,
Illustrem proprii se satis ubere
Vena luminis exhibet.
Qualis purpureo Cynthius essedo
Vivum, qua graditur, diem
Incendit radiis, nec magis exteris
Vivit cultus ab ignibus:
Talis, qua graditur, luminis orbitam

Virtus ducit amabilem;
Nec gaudet nitidam luce domestica
Frontem pingere murice
Mendacis stibii. Eudoxia si sua
Virtute inclita se latis
Aeternat, memores arte Corinthia
Quid frustra statuas levas!
Formae est opprobrium grande, coloribus
Posse adsciticiis coli.
Antichor. Etsi pulchra sua ridet amoenius
Virtus fronte; tuum tamen
Non damnet studium Surrige marmora.
Admiranda Nepotibus,
Quae non vis avidi temporis exedat,
Non oblivio deterat.
Laudem incide basi: Eudoxia Palladi
Non impar Sapientia,
Musarum decimo digna loco Dea,
Fecunda ingenio, simul
Fecunda eloquio, moribus innocens;
Condemnata domi rea,
Sed nobis sceleris pura, in imagine
Hac vincet Pylii senis
Aetatem rigidam. Si nihil aggeris.
Sic virtutis honoribus;
At partem pretii ponis amabili,
Virtutis merito; et tuo
Es facto melior, cum, licet impari
Conatu, egregiis cupis
Factorum meritis solvere gratias.

SCENA SECUNDA. Somnium rememorat Imperator; de Eudoxia ac Paulini Innocentia aliqua subit cogitatio. Theodosius solus.

Quis dormientis pectori illusit sopor?
Inter disertos visa Musarum choros
Caput levate statua, Mygdonio Deas
Imitata in aere: decima Musarum cani
Audita nostra Eudoxia. Erravi. probant
Haec innocentem somnia: externi favent
Populi, immerentem quando damnamus domi.
Si vera narrat Morpheus, turpi manus
Contaminavi sanguine, incautus necis
Decreta sanxi. Lenta iud cia probo.
Tempore patescit veritas, licet diu
Sepulta lateat. Nulla, vel in hominem quoque
De plebe natum, propera iudicia placent.
Carere potuit scelere, cui tantum favent
Inter remotas astra degenti plagas.

SCENA TERTIA. Acceptas Antiochia de pompa, qua Eudoxia salutata fuit, literas Imperatori porrigit Chrysaphius ex quibus prima, quam conceperat, innocentiae cogitatio augetur. Theodosius. Chrysaphius.

Chry. Dissimulo visas; ipse (quod voveo) petet

Caesar tabellas: gestibus, vultu, notis
Denuntiari magna simulabo. Placet.
Etiam remotis afflat aspectu sui
Venerationem gentibus virtus. Nocens
Vix esse potuit Domina, quam populus sequax
Gratia tuetur. Theod Conscias num tu mei
Portas tabellas somnii? Chrys. Augustum caput
Orbis venerande Caesar, et pridem polo
Aequande Princeps, parce, si vultus prius
Honora me non perculit species tui.
Theod. Cuius tabellas indices adfers rei?
Chrys. Momenta rerum Caesares tractant, tuis
Indigna Caesar vultibus petis. Theod Leve
Delectat animos, gravia nolentes tenent.
Chr. Testor volenti porrigo. Th. Iubenti quoque.
Theodorus Chrysaphio [(transcriber); sic: Chrysapio] Salutem plurimam dicit.
ADvenit Augusta Imperatrix Dea visa; cum aureo sublimis curru, salutanti Senatui, Populoque Antiocheno responderet. Secutus est dictionem plausus, erectae illi geminae statuae aere fusae: altera forum tenet Imperatrici: altera Bibliothecam decimae Musae Eudoxiae sacra. Musarum numero annumerari fecit aurea facundia. Nempe disparia sunt multorum iudicia. Vos domi ream agitis, nos salutamus innocentem. Vix esse rea

potest, quam tantis favoribus caelum prosequitur. Qua graditur Dea est: praevola Innocentiae opinio Maiestatem conciliat. Tu si in eius causa quid potes, ne praetereas. Vale. Dabamus Antiochiae Cal: Novemb.
Theo. Quae somniavit animus, haec testes probant
Nuntia tabellae. Chr. Saepe praesagus videt
Animus sutura, saepe praeterita quoque.
Theod. Sed cogitare singula exacte decet.
Intus patebit tacita me ditanti quies,
Redeunt amores pectori; et animum movent.
Chrys. Bene est! beamur! currit in votum rota:
Primas amores rursus incendunt faces.
Redit voluntas pronior, vetus favor.
Stimulabo motum, crastinus quando dies
Lucem quadriga dederit ambigua parem.

CHORUS. Innocentiae Suspicionem, Veritas Mendacium Aula Caesarea flagellis expellunt. Veritas. Mendacium. Innocentia. Suspicio,

Verit. Excede regno. Mend. Verberas?
Innoc. Excede. Suspic. Verberamur?
Verit. Excede. Innoc. Contra niteris?
Suspic. Innoxiam flagellas.
Verit. Innoxium mendacium?
Mendac. Innoxium flagellas.
Innoc. Suspicio non est noxia?

Suspic. Innoxiam flagellas.
Verit. Mentiris o Mendacium.
Innoc. Suspicio falsa fingis.
Verit. Te Regiis amoribus
Nocuisse fama narrat.
Innoc. Tu vulnere Innocentiam
Dolosa fulminasti.
Verit. Vos Veritatem regio
A limine arcuistis.
Excede Regno Mend. Parcite.
Innoc. Excede. Suspic. Cur flagellas?
Verit. Tu causa fusi sanguinis,
Et mortis innocentis.
Tu causa rupti foederis,
Taedaeque coniugalis.
Innoc. Excede. Susp Cedo. Mend. Parcite.
Verit. Excede. Susp. Cedo. Mend. Cedo.
Verit. Redeamus Innocentia,
Et Veritas ad aulam.
Innoc. Tutus locus promittitur,
Superi velint perennem.
Verit. O Regiae felicitas,
Par Caelitum quieti:
Quam nec premit Mendacium,
Suspicio nec molestat.

ANTI-EPITASIS. SCENA PRIMA. Gaudet de felici machinationum successu Chrysaphius; alteras de Eudoxiae Hierosolymam adventu literas producit Imperatori oblaturus. Chrysaphius.

INcepta voto prosper impellit Notus.
Provehimur alto: Prima perculsum tenet.
Et prope dolentem Caesarem charta: in fibras
Penetrant amores, ira subsidit, cadunt
Animi tumultus: altera optatum dabit
Tabella rebus exitum. Evictum est. redis
Augusta Princeps, teque meliori tuis
Rependis iterum sorte. Non potest Amor
Semel excitatus reprimi, quando fovet
Subiectus ignis. Altera en faustae micat
Materia flammae.
Theodorus Chrysaphio.
AD 15. Calend. Ian. Solyma tenuimus. Eminus adhuc spectantibus sacri Maiestas loci venerationem afflavit. Dici non potest, quanti in singulis fuerint pietatis motus. Effusa ad ripam civitas pompam fecit exscendentibus.

Ad urbis valvas tenuit Clerus: Augustam veneratus ad sacra pulvinaria deduxit. Sacer hic horror reverentiam imperavit. Hinc ad fora et moenia processit plausus. Interim Eudoxia non Innocentis tantum, sed et Sanctae nomen habet. Ita adversae sortes aut exprimunt, aut manifestant, quod felices tegunt. Heri Olivetum, hodie Calvariae iugum invisit. Diva inter homines videtur. digna profecto meliori sorte. Vale.
---- Perlege Caesar: cadet
Immitis animus. Non tamen suxit Leae
Ubera Libyssae, non procellosi satus
Furore ponti lacte commistas bibit
Hominum ruinas, funera, et caedem, et neces.
Et innocentem Eudoxiam et sanctam vocant
Populi sequaces, calculi innocuam probant.
Diva inter homines dicitur. Non est rea,
Consentientis vota quam vulgi tegunt.
Sed en dolenti similis in scenam venit.
Maturus urget finis intenti locus.
Aggredior.

SCENA SECUNDA Chrysaphius Imperatricis Eudoxiae causam apud Imperatorem Theodosium agit, et eius animum emollit. Quare literas, quibus Eudoxiam advocet, expediri properat. Theodosius. Chrysaphius.

Chrys. ---- O nutantis Imperii salus,
Columenque mundi; cuius ad genua [(transcriber); sic: gnnua] iacet
Uterque terrae cardo, si sacrae patent
Aures loquenti, pauca Theodosio loquar.
Theod. Habere famulam Caesares aurem decet
Necessitati publicae. Loquere, audio.
Chrys. Iam saepe Phoebus orbitam emensus totis:
Nullum sereni gaudii diem tulit.
Saepe stetit axe media sublimi dies
Bene pexa crinem, at interim armatus manu
Caliginosae noctis assiduus dolor
Lucem negabat gaudii; aerati gemunt
Maerore postes, turba famulantum gemit,
Gemunt et urbis compita, Augusti lares,
Diadema, sceptrum, purpura, solium, torus.
Auguste Caesar, Phoebus es mundi; tuae
Sed viduus igne Cynthiae. Titanem amat
Subiectus orbis, Cynthiae ecclipsim dolet.
Alterna mundo lumina impendit soror,
Sed fratre plena. solus Imperium tenet
Per astra Phoebus, sed tamen gaudet suo
Lumine sororem accendere, et dare aemulis

Obire flammis astra: nec Solis minor
Laus est, honoris aemulam Lunam vehi.
Gaudent potentum gratiae extendi. Vides?
Vides iacentem, squalido situ obsitam,
Maerore multo languidam, et fletu genas
Aulam madentem? cernis et potes piis
Aures negare precibus? Th. An manus mihi
Illiberalis? pectus in preces dabo,
Si liberalis esse non possit manus.
Chr. Tuam reduci Eudoxiam in solium petit.
Theod. Ipsos latentis pectoris tangis sinus.
Iudicia damnabo mea? Chr. Damnantur bene,
Cum corriguntur. Th Ipse me mali arguam?
Chrys. Corrigere laus est.
Theod Facta damnantur male
Quae corriguntur.
Chrys. Saepe, quae laudem ferunt,
Mutasse laus est amplior, quando vice
Meliore aguntur. Th Nemo quae prudens probat,
Cum laude damnat.
Chrys. Visa tum nocens fuit,
Nunc innocentem fama posterior probat.
Theodos. Quis innocentem?
Chrys. Fama, rumor, exteri,
Domesticique: si sacro tabulas meas
Digneris oculo, quanta Solymaeis Dea
Sit visa populis, Caesar agnosces. Th. Lege.
Chrys. Ad I 5. Calend. Ianuar. Solyma tenuimus, etc. ut sup.
Theodos. Nolentis animos, et reluctantis fibras

Eudoxia trahis. Sed tuam tanti facis
Famam Imperator? si ream absolvis, prior
Censura condemnatur, et temet reum
Agis. Vel illa est innocens, et tureus;
Vel iusta tua sunt iudicia, et illa est rea.
Damnare memet nolo, damnatam vetor
Revocare. Chr. Regni praedo populorum lues,
Latro petitam Caesaris veniam in sinu
Invenit: Uni Eudoxiae! Uni Eudoxiae
A coniugali pectore negantur pia
Clementis animi signa! Theod. Paulinum nece
Per me cruenta populus extinctum canet.
Chr. Infecta facta non queunt fieri: tamen
Facienda quae sunt reliqua, peragantur bene.
Caedes dolorem postulat: at Eudoxia
Digna est amari Caesari. Theod. Utinam regios
Lares teneret! Chr. Alite secundo volant
Meditata. Veniet. pagina Augustam ocius
Regale Solymis rursus in solium vocet.
Expedio tabulas vota dum fauste volant.

CHORUS. Paulini Umbra per sequitur Suspicionem, et ingesto Paulini sanguine suffocat. Suspicio Umbra.

Tacete. vindex Umbra silentibus
Lunae sub ipsis cornibus ad necem
Me quaerit, hem! quis me vocavit?
Effugium date noctis umbrae.
Quis me recessus? quae tegat extimi
Latebra mundi? mergite Caelites

Phoebum reluctantem tenebris,
Caeca diem tumulate vela.
Caligo, noctes, umbra, chaos vetus
Involvat orbem, meque sequentibus
Umbris inaspectam latere
Cymereis patiatur antris.
Invise Titan cernis, et Innocens
Per astra curris? nec memor amplius
Umbrae Thyestaeae serenos
Volvis equos, facilesque flammas.
Heu me! tenemur! vindice quid flagro
Premis fugacem? Desine. credimus
In antecedentem scelestum
Poena sequax tonat ultionem.

ANTI-CATASTASIS. SCENA PRIMA. Eudoxia ad Constantinopolim redux apparet; patriam salutat; Chrysaphio reditum suum nuntiat. Eudoxia. Aulicus.

EUdox. Resiste ductor, patriae Augustae eminus
Turres adora. Patuit ad muros iter.
Aulic. Salvete caelis aemulae terrae domus,
Sacri penates Caesarum, annosi labor
Longus Cyclopis; maius humano decus
Labore salve: Eudoxiae sinum explica,
Faustoque reducem rursus amplexu fove.
Eudox. Teneo potentis Imperi augustum solum,

Miseraeque votis exulis summum bonum,
Turres soli natalis, et patrios lares.
Aulic. Ut laeta turba patriae intramus lares!
Ancipite qualis nauta sub medio mari
Rate fluctuatus, quando turbatis tumet
Agitata ventis unda, et incumbunt simul
Rapiuntque pelagus infimo eversum solo
Adversus Euro Zephyrus, et Boreae Notus,
Agitur procellis, cadit Imperio maris,
Et huc et illuc errat, ac pallens stygem
Timet propinquam; celsa si forsan Pharos
Ardente tenebras noctis evincat face,
Tenuifque sensim Zephyrus illapsus mare
Tranquillet alis, sperat, et magno petit
Amore portum: talis educta est specu
Mortis propinquae Eudoxia, et patriae, et sibi
Adest superstes. Eud. Dulcis in portu est labor,
Repetere fluctus mente, cum exactis licet
Frui periclis. Voce Chrysaphium mea
Iubete adesse, nota dum lento gradu
Subintro nemora.
Aulic. Nulla retinebit mora.

SCENA SECUNDA. Dum Chrysaphius cum desiderio Eudoxiam praestolatur, adest qui eam vicinam nuntiat. Venationis a Caesare indictae nuntium accipit, opportunam hanc restituendae Imperatricis occasionem offerri gaudet Chrysaphius. Aulicus. Venator.

Chrys. Venisne tandem serus accensis dies

Cupite votis! cuius invidiam facit
Eudoxia redux faciat, et lucem pari
Dispenset igne. Longa iam votis mora est;
Adesse pridem decuit ad tabulae fidem.
Occurro, si fors eminus celso e iugo
Spectata. nostras gaudio terras levet.
Sed quis citato anhelus occurrit gradu?
Aulic. Adsum salutis nuntius.
Chrys. Videon' mei
Partem reversam pectoris? Aulic. Byzantium
Tuis citata paginis Eudoxia
Solymae liquit tecta, et antiquos lares
Sparsos cruore Numinis. Chry. Qualis redit?
Aulic. Qualis marina Phoebus ex unda solet,
Cum convolutis noctis exactae viis,
Iterum recentes citat in officium rotas.
Chrys. Agnosco tantae praeviam stellam facis.
Sed num propinquum semitae callem tenet?
Aul. Hinc qua senescens Phoebus exstinguit iubar
Ignota, paucis vecta subsidiis rotae,
Paucis equorum, comite vix ullo, et humilis,
Quae saevientem Caesarem possit suo
Placare vultu; gratiae fidens, spei
Plena appropinquat. Ven. Retibus circum nemus
Omne obsidete, nemora vicini iugi
Terrete canibus. Chr. Cura quae mentem citat?
Ven. Lustrare silvas canibus, et reti feras
Cingere fugaces. Caesar augustus iubet.
Chrys. Qua parte nemoris?
Venat. Hic ubi denso citat
Agmine fugaces cervus in silvam pedes.

Chrys. Quando.
Venat. Minorum crastinus turbas premet
Cum luce Phoebus siderum.
Chrys. In portu nato!
Ite hinc, volate, veniet in casses fera.
Superi beamur! tempus hoc aptum dolis.
Sed quis tumultus?
Aulic. Chrysaphi Augustam vides?

SCENA TERTIA. Eudoxiae occurrit Chrysaphius, salutat, reditum gratulatur; latere is silva ad tempus suadet, Imperatoris gratiam pollicetur. Eudoxia. Chrysaphius.

Chrys. Heroa Princeps, Imperi Augustum decus,
Quanta appropinquas patriae, et fessas levas
Dolore mentes! qualis Eoo redux
Pelago venustus matris Idaliae comes
Umbras resolvit, luce dum iuvenem praeit,
Et solita Phoebum ad pensa nascentem citat.
Talis renatum patriae, et nostro diem
Revehis dolori: Sospitem vel sic iuvat
Eudoxiam revidere. Eud. Chrysaphi o mei
Medela morbi! Chrysaphi in tantis malis
Levamen unum! quod redux veteres lares
Augusta regum moenia, invidiam polo
Factura specto, quodque suppressus furor
Caesaris adesse Coniugem patitur, tibi
Debere fateor. Chrys. Parcius laudum seges
Metenda Princeps: mentis innocuae fuit

Emergere avida Nerei undantis gula.
Semper patronos innocens animus habet.
Precariam ceu Phoebus exosus facem
Sua superbit; talis innocens sibi
Ipse est patronus. Veritas tandem patet,
Diu sepulta. Eud Sed arte qua reddes meo
Caram marito? Chr. Crastinus quando dies
Solis coruscum promet in mundum iubar,
Inter penates frondeos, virides domos,
Et antra tenebris saepta Theodosium dabo.
Hic una praeda nobilis venies. Eud. Putas,
Placebo rursus? an supercilii [(transcriber); sic: spercilii] grave
Attemperabit fulmen? Chr. Exstinctae ab oculis
Cecidere pridem mentis iratae faces.
Eudox Prior secundam saepe tempestas ciet.
Chrys. Quando tonantis prima tempestas poli
Consumpsit iras, non habet vires sequens.
Eud. Quae domita saepe est visa, ad aspectum rei
Ultio revixit: hostis obtutus vetus
Accendit odium Chr. Veteris at si quem premunt
Odii dolores, hostis aspectu pudet
Properi furoris Fax supercilii iacet
Extincta pridem, et mentis expulsus rigor
Placidae quieti pectoris sedem dedit
Hic inter arcus frondium, Dryadum domos
Augusta modicum tempus in moram extrahe,
Dum Phoebus unda crastinus diem vehat.
Omnes amanti noxias moras scio,
Mori est morari: sustine hanc noctem, dies
Laeta appropinquat. Caesar hic feras aget.
Quid agas, amores suggerent: luctum preme,

Laetitia semper maior a luctu redit.
Eudox. Subeo propinquos frondium umbrantum lares.
Dum spes timori certat, et timor spei,
Spei facilior semper in bonum est fides.
Hoc facile sperat quisque, quod nimium cupit.

ANTICATASTROPHE. SCENA UNICA. Audito Venationis tumultu Imperatrix spem inter metumque luctatur. occurrit venanti Caesari: deprecatur. Agnoscit errorem Caesar. Suspicionem detestatur: veniam petit: innocentem Promulgat Eudoxiam: ad aulam cum plausu reducit. Theodosius. Eudoxia. Aulicus. Venatores.

Venat. Properat molossus, iam procul lento suem
Odore sentit, urget, et tacito locum
Rostro pererrat. Ven. 2 Praeda iam propior olet,
Cervice tota pugnat, et gestu citat
Dominum tenentem, seque remoranti eripit.
Theod. Curis sepultis, dulcis invitat labor.
Lustrare nemora, persequi feras placet.
Animis adeste, prima Caesareo sonant
Initia cornu. Aul. Multus in fugam salit
Hinc inde cervus: turba succedat pari
Sonora cornu. Theod. Lustra latratu sonant.
Laxate lora, sequere. parte ista minax

Cervus fugaces egit in silvam pedes.
Resiste, tela porrige in casses abit.
Absiste: cecidit. Protrahite. Mensis date
Pauperibus epulum.
Aulic. Praepes in cursum canis
Leporis subacti dente iam collum tenet.
Accurre, tolle. Caesarum ad mensas valet.
Theod. Succede silvis intimis, dum se serae
Intro reducunt, et diem evitant fuga.
Eud. Sonuere silvae cornibus quantis mihi
Pectus duellat motibus! Timor, et Amor
Spes et cupido pectore sub uno tonant.
Volvor, revolvor, dubia ceu fluctum ratis
Et huc, et illuc sequitur. O rerum arbiter,
Cui spes, timorque paret, ac animi vices
Attemperantur, unus afflictis veni
Rebus patronus. Aderit, haud unquam suos
Deserit olympus. Hunc ego clypeum meo
Tendam pavori. Lectule Tonantis mei,
E quo pependit Numen, obtentu tui
Tuere famulam: si rigor frontem obsidet,
Unus quiete sternere furores potes.
Tu grande munus Caesari datus. potes
Sedare calidae mentis iratas faces,
Animique fluctus. Rursus a canibus latrant,
Sonantque silvae a cornibus. Tectum date
Frondosa nemora, donec accessum prope
Tentare liceat coniugi. Aul. I. Hic denso ruunt
Agmine per umbras dente minitantes apri.
Th. Quid hic per umbras serpit? accessum date.
Quae monstra? Eud. Caesar!

Theod. Caesarem fletu vocat.
Eudox. Pie Imperator! Theod. Quem gemis?
Eudox. Sortem meam.
Admitte! Theod Cede. Eud. Parce.
Theod. Cui? Eud. Miserae. Theod. Tibi?
Eudox Genua tenenti Theod. Quid petis?
Eudox. Ventam? Theod. Cui?
Eudox. Mihi supplicanti.
Theod. Quae tu es? Eud Ego! loqui vetor.
Theod Effare. Eud. Metuo.
Theodos. Caesarem tuum paves?
Eudox. Meum. Theod. Quid ultra?
Eudox. Coniugem. Theod. Coniux? fibras
Vox ista mentis perculit.
Eudox. Meum. Theod. Peplo
Vultus revela. Eudox. Caesar!
Theod. O Eudoxia!
Eudox. Coniux!
Theod Sacratam differ a genibus manum.
Eud. Parce; et fugetur omnis ex animo tumor.
Theod. Tu parce potius, quidquid admisi nocens.
Erasus omnis mente decessit furor,
Animo exciderunt odia. Sed fateor male,
Male iudicavi! Coniugem inno cuam, probam,
Fidei, tenacem, sceleris immunem, piam
Ego in has coegi sortis invisae lues.
Ego innocentem perdidi, et falsum nefas
Cum damno, mente contraho verum scelus.
Exempla terris Caesar infelix dedi,
Quid inter aulas falsa suspicio queat.
Sed parce coniux. Tuque Caesareos gradus

Quicumque sequeris, disce maiores premi
Opinionis fulmine Heroum domos.
Eud. Mittantur ista. Si placeo rursum, sat est.
Theod Audite fines ultimi: seu qua diem
Aurora lactat, sive qua Titan senes
Tumulat quadrigas: Sceleris immunem palam,
Eudoxiam pronuntio Eud. Caesar sat est.
Remitte plura. Theo. Tu magis tanto mea es,
Quanto sileri vetera deposcis magis.
Eud. Grates rependat ille, quadrifidae trabe
Qui tensa membra porrigit: donum cape
Solymis paratum, et pectus in dono simul.
Theod. Placet: vereri mitte. per capitis rubos,
Pedumque chalybem iam mea est Eudoxia!
Sit iste amoris vinculum novi novum!

CURAE CAESARUM PRO DEO et POPULO: SIVE THEODOSIUS MAGNUS, IUSTUS ET PIUS IMPERATOR.

ACTUS I.

SCENA PRIMA. Ioanni Anachoretae belli Theodosium inter et Eugenium Tyrannum exorti successus divinitus ostenditur; indeque Pax Ecclesiae nascitura. Iustitia. Pietas. Ioannes Anachoreta. Genius Theodosii. Genius Eugenii. Chorus caelestis. Chorus Anachoretarum.

Chor. An. PAcem rogamus. sidera
Beate pace mundum.
Soletis astra tristia
Mutare saepe laetis:
Iovem pluentem tergere
Sereniore sole:
Exaestuantem Nereum
Componere ad quietem:
Soletis astra ludere;
Nunc premere, nunc levare.
Si luditis, pars prima sit
Hic terminata lusus.
Pressistis orbem Maximi
Desaeviente ferio.
Quid rursus arma ab altero
Minitamini Tyranno?
Pressistis orbem: ludite
Nunc alteram choream.

Marte exulante proelia
Compone Pax quiete.
Pacem rogamus: sidera
Beate pace mundum!
Ioan. Meruimus ergo Christe, Regnorum salus,
Ut fulminantem praeliis semper novis
Patiamur iram? nuper albente ebrius
Felicitate Maximus strages diu
Cladesque sparsit. Vidimus quantum furor,
Et impotente posset effrenis calor
In arma nisu. Vidimus: piget loqui:
Vidimus amicos Urbium sterni lares,
Monumenta Regum dirui, et crispa face
Ardere turres, sanguine cadentum Patrum
Miscere natos sanguinem. et nondum tamen
Iuste minantis ira satiatur DEI?
Nunc impiata gentis eversor sacrae
Eugenius ardet dextera, et Martis parat
Ferale fulmen. Quantus undabit cruor,
Dum fulgurante vectus impulsu fragor
Propellet arma! Christe, qui strictas vides
In nostra flammas capita, qui venti horridas
Evertis acies, ac serenato excutis
Nubes olympo, frange minitantem uto
Gregi procellam; sceptra qua semel manu
Pio dedisti Caesari, fortis manu
Tuere eadem: quemque tempestas solo
Sereniorum siderum aspectum abstulit,
Repone terris: facilis ex alto Pater
Compone bello concitum Imperii salum.
Aut si procella dexterae armatae placet,

Parce innocenti Caesari, et sontem preme.
Quid video? caeli nube revoluta patent,
Geminusque ferro miles incumbit sibi.
Fallor? an ab alta sede venturos Deus
Motus retexit. Dire quo fremis Draco?
Assurge victrix ales, et monstrum preme.
Genius Theod. Cruente! Gen. Eugen. Dire!
Gen. Theod. Barbare! Moriere. G. Eug. Non inultus,
Genius Theod Impune nemo Numina
Lacessit in duellum.
Gen. Eug. Impune nullus impium
Sceptrum diu rotavit.
Gen. Theo. Paci studentem publicae
Iuvat benignus aether.
Gen. Eug. Paci minantem publicae
Olympus exsecratur.
Gen. Theo. Exulcerasti publicae
Lene otium quietis:
Peribis. Gen. Eug. Et te, et sidera
Mecum traham in ruinam.
Perit libenter, qui sua
Hostem premit ruina.
Gen. Theo. Ego te. Gen. Eug. Ego te.
Ge. Theo. Robora
Deus hanc in arma dextram.
Gen. Eug Heu! heu! perimus. Prolabitur.
Gen. Theo. Hoc habet
Iust. et Piet. Io triumphe Caesar!
Gen. Theo. Ecclesiae hic triumphus est.
Omnes. Ecclesiae est triumphus.
Pax hinc amica Ecclesiae,
Pax nascitur. Triumphe!

Ioan. Soporne mentem lusit? an veram polus
Speciem futuri finxit? Agnosco o Deus
Nemo scelestus pariter et felix diu
Imperia vexat. Sceptra qui dolo petit,
Sibi ruinam sternit. I, felix latro
Ventis secundis Eugeni: quae te vehit
Fortuna ad alta, cereas pennas habet.
Ubi prope steteris solis augusti faces,
Excussus astris Icarum mundo dabis.
Fortuna stabilem nemini servat fidem.
Quin si secunda forsan exultet rate,
Lentaque pace gaudeat felix scelus,
Vindicta semper imminet. Quamvis pede
Progressa tardo veniat, at venit tamen,
Et tarditatem verberis stricti manu
Graviore pensat. Eugeni, miser iaces!
Haec sors scelestos sequitur. At Victor super
Plaudentis undas Imperi Caesar volas.
Virtutis haec sors, lenta vilescit; nitet
Tentata melius: quaeque iam gravi manu
Premi videtur, altius in altum exsilit.
Turba hospitatrix rupium, quando Deus
Desideratum pacis ostentat iubar,
Et faustitatem nuntiat, mecum Deo
Repende laudes; quamque promittit diem,
Ut celeret ipse, evince ferventi prece.
Chor. Anachor. Es Deus, orbem qui regis! altam
Numquam sortem crescere pateris,
Ut tua sortem dextra tumentem
Non emineat; nec tui amantes
Unquam tantum pateris sterni,

Ut tua rursus dextra levare
Nequeas stratos. Ibit felix
Scelus Eugenii; sed non lenta
Poena sequetur. Veniat! Veniat!
Optata dies, qua Theodosius
Laeto pacem differat orbi,
Seroque paret sceptra Nepoti.
Veniat terris optata dies!

SCENA SECUNDA. Theodosius a milite Sacramentum accipit. Mittit Ruffinum ad Ioannem Anachoretam, ut de belli eventu sciscitetur. Theodosius. Ruffinus Duces cum exercitu.

Theod. Studia quietae pacis, et lene otium
Tranquillitatis aureae semper furor
Mavortialis lambit, et qua se vehit
Pax alma curru sequitur. ac saevum imprimit
Dentem curuli. Magna non constant diu
Fortuna eadem regna. Si solis iubar
Vident inortu gemmeum, medium diem
Saepe atra nubes delet, et avitum rapit
Oculis nitorem. Nulla sine nocte est dies:
Et saepe nox est longior. Nondum bene
Sparsus refrixit nuperi belli cruor,
Cum nos timenda Maximus pressit manu,
Et quam parabat alteri, cladem tulit:
Et iam secundus regna populator premit,
Strictamque genti portat in ferro necem.
At non iacebo. Causa cum Dei vocat,
Languere scelus est. Ille qui populos super

Clavum gubernat, Numinis vicem subit,
Partes in omnes semper attento vigil
Speculator oculo, ne novercalem trahat
Fortuna scenam seque per tragicos agat
Inimica lusus. Et lice magno fremat
Bellona nisu; quando pro Deo damus
POPULOque in arma pectus, acclinis cadit
In nostra Laurus capita. Iam doctus loquor;
Numquam rotavi acinacem, nisi pro Deo, et
POPULO: secundam semper at palmam tuli,
Quoties in arma prodii. Numquam Deus
Suae studentem gloriae magna diu
Periculorum mole sustinuit premi.
Properate mecum bella, si quibus calet
In corde Martis ardor, aut mentem cremat
Laudata honesti flamma; si patriae salus
Si liberoram cura, si DEI movet
Amor tuendi. Ruffinus. Desides odi moras,
Quando patronos omnium vocat salus
Communis enses. Patriae auxilium negat,
Qui lentus adfert. Theod. Capite venali placet
Regnum tueri? Ruff. Militem Caesar rogas?
Infamis illic vita, ubi praestat mori, est.
Moriemur? Illum fama non patitur mori
Sero Nepoti, quisquis heroa nece
Patriam redemit. Funeri extremo super
Oblivionis ultimae ignarus viget,
Quisquis ruentis patriae casum suo
Casus ante vertit. Ibimus, qua Mars fremit,
Ex toxicata iactat infernos manu
Bellona colubros. Theod. Aegidis vicem dabis

Fidele pectus Caesari. Ruff. Pietas, Fides,
Amorque Regum census est. Vixi satis,
Si morte nostra vivere o Caesar queas.
Theod. Suspicio fidi pectoris apertam indolem.
Eademne mens est militi? Mil. Ad vitam et nece.
Dux. Arena votum militum est. Quisquis timet
Casus honestos, gloriae heroum timet
Subire callem. Gloria et casus via
Currunt eadem. Theod. Nullus in nostrum caput
Penetrabit ardor ense? Dux. Nisi nostrum petat.
Per nostra solum pectora ad Regem via est.
Theod. Securiore moenia obiectu Ducem
Numquam tuentur. Laudo bellaces manus,
Vastumque Martis spiritum. Verum prius
Quam gemina campum teneat adverso cohors
Animata fremitu, nobili exemplo suae
Praeludat irae. Dux mil. Concrepet Martis canor,
Dum mota signa fluctuant. Arcus leva.
Vola in phalangem. pande per medium viam
Irae volantis machinae. Iunge ordinem.
Posterior alas explicet miles. Genu
Pugna recurvo. Rursus in phalangem abi.
Terga fugientum persequere. Veteri pedem
Statione firma. Repe. da terga in fugam.
Subsiste. Quivis ordinem tuum cape.
Triplicate frontem, Flectere in lunam. Vola
Latus in sinistrum. Dexterum in latus veni.
Pedem revolve. Densus in globum rue,
Constringe turmam. Rursus in phalangem abi.
Obverte frontes. Pes pedem trudat. Humero
Suspende nervos. Chalybe flammescant manus.

Conflige. Repete. Conde iam ferri minas.
Arcum resume. Triplica frontem. Tuum
Pronus verere Caesarem, Theod. Vincis mei
Propago Martis, magna cui Virtus manum,
Laudanda pectus ira, cor sancto furor
Obarmat aestu. Sed tamen polus sinu
Arcana velat: nemini eventus licet
Certos videre. Fama si verum canit,
Hospes profundi nemoris, et cultor Dat
Est, cui futura saepe praemonstrat polus.
Hic forte nostra fata, et eventus dabit.
Ruffine, nutum sequere: quid caelum probet,
Velitque Numen, hospitem antrorum roga.
Quod auspicante Numine aggredior, dabit
Feliciore fine concludi Deus.

SCENA TERTIA. Eugenius Tyrannus, ut belli eventum intelligat, Flaviani Praefecti persuasionibus Magum consulere statuit. Eugenius. Flavianus.

Eugen. IN arma ruimus. Fata quo vergant, timet
Muliebre segnis flamma cui pectus dedit.
Haec vina Regem gloria augustum facit,
Quaesisse bello gloriam. Nescit reses
Sibi dare Virtus otium, quando calet
In magna famae nomina accensus cruor.
Si cui Coronae pectus accendit sitis,
Laudabilisque corda sollicitat calor,
Hac arte quaerat regna: concussas metu
Impellat urbes, fulminet, caelum solo

Solumque caelo misceat. Virtus Ducum
Nescit quietem. Degener somnos amat:
Cor inquietum Regibus caelum dedit.
Non bene solutus animus incumbit rosae,
Cum dura Martis arma venalem ambiunt
Cohorte larum. Pergimus qua nos vocat
Bene auspicatae gloriae impatiens sitis.
Flav. Frustra labores Martis, et campi graves
Movemus iras, coepta nisi Divum pater
Fausto secundet omine. A Diis venit,
Quae cumque palma militi nostro venit.
Eug. Palmam neganti haec dextra diripiet Iovi.
Flav. Lacessere Deos abstine.
Eugen. Superum metu
Belli timores obtege. O Martis virum!
Metui colorem ut induat, fingit Deos
Obstare factis. Flav. Saepe qui lingua tulit
Audace Martem, trepidus aspexit micans
Hostile ferrum. Vincere ventu potest,
Qui dura nullo bella consilio incipit:
Sapienter ille vincit, eventum sua
Qui providente in arma consilio trahit.
Eug Qui providere semper eventum volet,
Sapientis equidem nomen in vulgo feret,
Perder animosi. Flav. Bella consilio decet
Tractare Reges. Eug. Quando vis animis abest.
Fl. Vim temperari convenit. Eug. Quando tepet.
Flavian. Quando ferocit.
Eugen. Nempe tunc timet minus.
Fl. Minusque terret. Eu. Frangit obstantes moras.
Flav. Saepius at ipsa frangitur. Eug. Sua tamen

Refert ruina gloriam. Flav. Vulgo Eug Sat est.
Flav. Errore vulgus ducitur. Eug Si quis via
Errare possit publica. Flav. Via quoque
Erratur etiam publica. quando aspicis
Tritam, terendam negligis. Eu. Trita haec simul,
Simul et terenda est; impetus qua nos rapit
Calentis animi. Flav. Si polo venias calor.
Eug Credam calere siderum a flammis, mihi
Quoties calescit animus. Flav Indicio fides
Si fulciatur. Eug. Quis poli indicium dabit?
Flav. Fatura cui non invidet caeli favor.
Ormundus ille est: cuius ad vocem stupet
Attonitus aether, cuius ad nutus equos
Revocat in ortum Cynthius, mare infremit,
Hiatque terra. Eug. Fausta num caelo trahat
Felicitatis omina Ormundus, magis
An arte possit Colchica eventum dare
Rebus beatum, quaere, qui semper meae
O Flavian quaeris optatos rati
Afflare ventos Flav. Adsit Ormundus. Tuis
Magnanime Princeps interim votis meros
Dispone Zephyros: omina Ormundus dabit.

SCENA QUARTA. Ormundus Magiam exercet. Dehortatur Eugenium, sed hic magis Flaviani persuasionibus impulsus bellum prosequi decernit. Eugenius. Flavianus Ormundus.

Eugen. Ormunde! Ormund. Princeps maxime.
Eugen. An curas vides

Dubitantis animi? Or. Video Caesareae avidum
Procum coronae. Eug. Nempe Caesareum iubar
Irritat ignem mentis Orm. In flammas eat.
Eugen. Eventa belli praevides?
Ormund. Possum. Eugen. Volo,
Ormunde, quidquid Thessalis herbis vales,
Fac prae videre praelii eventum queam.
Orm. Videbis. Atrae dexteram virgae admove:
Et Flavianus. Basium labris date
Manui sinistrae. Circulum scribo. Loco
Hoc considere. Sive se pandat supra
In fulmen aether, sive discedens hiet
Terra in cavernas, sive funereis mare
Fremat procellis, abstine verbo sacra
Quicumque spectas; donec e circo gradum
Efferre detur. Mira si te spectra circumstent, tace,
Horrenda site spectra circumstent, tace
Amica site forma delectet, tace.
Verbum inchoata saepe turbavit sacra:
Unum vocatos verbulum offendit Deos.
Si quid rogaro, verticis motu annue.
At iam vocare Spiritus notos iuvat.
Adeste per quos Aeolum, et ventos premo,
Adeste trini spiritus, vester vocat
Obsequia Princeps. Ferte famulari iugo
Me in alta venti, desides caecis traham
Nubibus alumnos. Venio, densatum in sinum
Coite nubes, Spiritum obsequiis meis
Trinum daturae. Sentior. gemmae citant
Nubes volatum. Terga suppono: date,
Quod opto pondus. Eugeni, ad nutus tuos

Triadem paratam defero. Hoc circo vero
Efferre gressus Igneas mentes sua
Vocabo sphaera. Ferte me faciles sinu
Ad alta nubes, qua superfusis volat
Flammatus aether ignibus. Mago fidem
Elementa praestant. Lente quid dubitas pole?
Celeri volumen nubium emitte impetu.
Parete nubes, terga calcantem Magum
Inferte caelo. Spiritus vagi, mea
Audite iussa. Primus inscensum meis
Concede pedibus: alter in dextram veni.
Alter sinistra conside. Vive Eugeni!
In vota paret igneus caeli globus.
Assurge. Circum scribo, quo clausos veto
Efferre gressus. Maria iam Nereus mihi
Sinumque pande Tethyos. Lenta pedes
Attollite alga. claudite hoc circo gradum.
Dehisce tellus: pande vicinos nigris
Manibus hiatus. redde, quod semper soles
Mago tributum. Mugit ex imo solum,
Sinumque laxat. Exili. Ormundus iubet.
Isto ligatum circulo pedem tene.
Iam magne Princeps, si quid ad votum iubes,
Iube. Placetne maria turbari, et solum
Miscere caelo. Eug. Perage.
Ormund. Diffugiunt. sile,
Silere iussi. Spiritus solum meam
Novere vocem. capitis annutu indica,
Si quid iubebis. Blandius vocis melos
Meditabor, ut refascinem obsequiis chorum.

Venite amici Spiritus,
Qui inambulatis ignem:
Qui fluctuatis per mare:
Qui luditis per auras,
Terrasque qui convellitis,
O spiritus venite!
Designo rursus circulos:
O Spiritus venite!
Venite amici Spiritus,
Ormundus imperavit.
Subite ductos circulos,
Ormundus imperavit.
Crudi, scelesti! nempe sum vobis ioci
Materia visus? agite quod Magus iubet.
Primum favere praelio Eugenii bonum
Iubete Martem, et debitam palmam dare.
Chorus Spirit. Mars amice, Mars cruente,
Imperator praeliorum:
Mars calentis auctor irae,
Pectorumque suscitator,
Punge corda nostra telo,
Sanguinemque bullientem
Gloriosos duc in ausus,
Debitamque porge palmam
Mars amice, Mars severi
Imperator agminis.
Orm. Magnanime Princeps, si quid effectum voles,
Iube, obsequentur. Visne turbari polos?
Iubesne pluviam nubibus? Iubes nives?
Iubes sonare grandinem? noctem iubes

Obire caelos? astra nocturno iubes
Pendere olympo? sidera abscondi iubes?
Tonare caelos? cadere fulminei polo
Ignis procellas? crine ferali iubes
Cadere Cometas? Ire saltantes capras?
Flammeos Dracones? Vis inassuetis mare
Fremere procellis? Monstra vis toto excita
Spectare ponto? Vis serenatos supra
Zephyros iocari, perque tranquillum mare
Sirenas ire? Visne concusso solo
Nutare montes? Dividi immani iubes
Terras hiatu? Serpere implexos iubes
Angues chelydris? varia praecipiti impetu
Volare monstra? Cernis in quantam Magus
Effundar artem! Quicquid ad votum tuum est,
Sperare nostris Eugeni a dolis potes,
Vocate rursum in omina armorum patrem,
Ch. Spirit. Inquietae mentis ardor,
Segnis ira, letis fervor,
Pectorumque deses ignis
Surge in arma, stringe ferrum;
Et cruore prostituto
Nundinantes militare
Lucis arum, gloriosa
Duc per arma; sanguinique
Vende palmas. Sic precantum
Vota Mavors approba.
Ormund. Imitata Salios turba Gradivum voca.

Sub saltu immugit tellus, audiuntur bubones et cululi, fiunt variae auscultationes, cadit de Saliis unus, aufertur cum lamentatione. Ruit ipse Eugenius. Exclamat. Diffugiunt Spiritus.
Eug. Portenta rerum! prodimur? vel quam meis
Infauste bubo praeliis sortem canis?
Orm. Discede votis Eugeni: hoc omen iubet.
Praesentit animus fata, quae tuo parat
Numen sinistrum praelio. Invito DEO
Nemo bene bellat. Fla. Hostibus metus cane:
Meliora nobis. Orm. Non licet. Potes tamen
Fata impedire. Flav. Nempe si dici iocus
Ludibriumque Martis Eugenius velit.
Orm. Si ponat arma.
Flav. Feminae hoc suade. Virum
Semel inchoatum prosequi Martem decet.
Ormun. Nisi damnet aether.
Flav. Lenis aspirat polus.
Omen sinistrum Caesarem tangit: favor.
Inclinat in nos militum et populi fidem:
Et tarda lento vota successu trahes?
Spes certa saepe perditur, quando metu
Trepidante premitur.
Orm. Saepe quam certam sibi
Cupido finxit, nulla in eventu fuit.
Flav. Virtute fulta semper ad votum fluit.
Or. Virtus putatur, impotens animi est furor.
Flav. Ubi furor armis insidet, certae spei
Affulget ignis. Orm. Mota qui saevo gerit
Furore bella, robur absumit spei.

Eug. Magnanimus ardor spem suam a vobis trahit,
Speique et ausus impetu pari ruit.
Orm. Nec spes, nec ausus servat audenti fidem;
Nec ira felix semper est. Eug. Si eam premas.
Orm Premere furentes impetus Virum decet.
Eug Non est virilis flamma, quae premi potest.
Eamus: istis nostra, si Mavors favet,
Spes est in armis, gloriae in partem viri
Adeste mecum; quidquid accedet meo
Foenoris honori, foenus id vestri volo
Honoris esse. quisque constantem Virum
De militari pectore in manum vocet.
Si quam pararint Caelites palmam mihi,
Victoriosis spolia dispergam viris.
Orm. Quae liberali spolia dispergis manu,
Tenuisse par est: spolia, quae nondum tua,
Victoriaque dividis, quam non habes.

SCENA QUINTA. Ruffinus ex Ioanne Anachoreta intelligit prosperum futurum suscepti belli pro parte Theodosii eventum.

Ruffinus. Ioannes. Chorus Faunorum
Ruff. Hucusque densis nemora gradienti comis
Umbras dederunt, donec exeso specu
Verende magni Numinis cultor, mihi
Es evolutus. Causa quaerendi fuit
Salus amata patriae. Laudes tuas
Aperuit orbi Numen, et passim fide
Magnus vocaris, cui futurarum patent

Momenta rerum, cuique consilia polus
Arcana pandit. Regna, si nescis, petit.
Ferroque et igni vastat Eugenius solum.
Ioan. Numquam tumentis impetus mentis sapit.
Tentare quidvis audet; at suis perit
Plerumque flammis. Opprimi numquam potest,
Cui pugnat aether. Vera, si menti DEUS
Nostrae est locutus, Caesari ad palmas viam
Haec bella sternunt. Tumuit infamis latro,
Ut celsiorem Caesarem ostendat solo
Calcatus olim. Testor arcanos poli
Sinus latentis, Caesari DEUS favet,
Certamque palmam destinat. Fidem DEUS
Ostende dictis. Ruffin. Quis canor ad aures Venit?
Quae bella densis nemora sub scapulis alunt?
Ioan. Subsiste. dictis Numen adportat fidem.
Fauni. Victoriam! Victoriam!
Victoriam canamus!
Victoriam! Victoriam!
Pan magne, Pan triumpha!
Qui nuper antra murmure
Vexabat insolente,
Iam victus est. Victoria!
Pan magne, Pan triumpha!
Non semper ille Victor est,
Quem concitant furores.
Tulisse Martem, est saepius
Victoriam tulisse.
Victoriam! Victoriam!
Pan magne, Pan triumpha!

Ioan. Non vana nemorum spectra Ruffine autumes.
Faciunt suturis rebus ostenta haec fidem.
Numquam Tyrannus tempus in longum suos
Trahit triumphos. Ruff. Ille sed nimis diu,
Qui caede populos vastat, atque impos sui
Per Itala rura ductus Imperium gradu
Quaerit cruento. Ioan. Qualis hic Faunis stetit
Ludibrium rursus, talis Imperio iocus
Erit Tyrannus. Qualis est magno datus
Pani triumphus, Caesari talem parat
Acclinis aether. Ille, qui terras sua
Sub arma cogit, quique terrarum Duces
Frenat lupatis. iuribus causae favet.
Educat arma Caesar; in campo viret
Iam certa laurus Martio, ac tumidae iacent
Consilia mentis. Quidquid intumuit nimis
Vastae est ruinae proximum. Ruff. O Divis sacrum
Caput Ioannes, omen accipio; at meas
Non ante lauros numero, quam partas feram.

SCENA SEXTA. Eugenius Tyrannus exercitum ad Alpes Iulias locat. Iovis Fulminei statuas erigit, et adorat, Labaris signa Herculis praefigi iubet. Eugenius. Flavianus.

Eug. Fecunda laudum messis, et magnae parens
Generosa Virtus Gloriae, in campum vocat
Tua arma miles. quaeritur regnum mihi,

Aeterna vobis fama, quam decimi canant
Olim Nepotes. Quidquid hic mentis calor
Vestrae meaeque postulat, totum sedet
Vestris in armis, pectore in vestro, et manu.
Causa ipsa stimulos addit, In causa Ducis
Posuisse vitam, militi summum est decus.
Audete pubes: tempus hoc poscit viros,
Manusque et arma. Iulias alpes tenes,
Mox et coronas Iulias. Flav. Robur vides
Vivax in armis. segnis hic nulla est manus.
Quodcumque poscis, ensium hoc fulgur dabit.
Eug Hoc astra rumpam tramite, et vasto inseram
Trophaea caelo Gloriae gustu ebrius
Numquam quiescit spiritus Subter cavis
Hic miles antris pone tantisper grave
Pondus lacertis, donec aspiret dies
Parata pugnis. Interim magni Herculis
Praefige signis signa. Da ventis iocum.
Quicumque signa haec aspicis, mente Herculem
Indue animosa. Vallis a multa Iovis
Statua colatur. Igneae hic sistit Deus
Virtutis auctor. Flav. Sentio. Ardescens fibris
Inserpit ignis. Eug. Euge! dum ferrum calet,
In arma prodi Caesar: Imperium mihi
Dabis et coronam. Vilis est sanguis, sua
Qui sorte marcet: vividus gregem super
Popularis undae tendit, et solio inhiat
Supremo honoris. Ite iam rupem in cavam.
Ferrique pondus ponite, sonorus tubae
Dum canor ad aures lapsus in pugnam vocet.

CHORUS. Genius Theodosii a Genio Eugenii persecutionem passus, se sub Bonae Causae, Iustitiae ac Pietatis tutelam recipit. Genius Theodosii. Bona Causa. Pietas. Iustitia. Furor. Ambitio. Spes.

Gen. The. Ergo timenti nulla salutis
Spes data menti? Furor insano
Saeva ministrat tela Tyranno,
Caedemque parat: Nil sine pace
Dulce dolenti est usquam menti.
Quid quaeso refert, an mihi stringat
Corda catenans aurum, an ferrum?
Si perit isto, si perit illo
Sacra libertas. O dura mei
Proelia cordis? Nil sine pace
Dulce dolenti est usquam menti.
Spes. Pax licet absit, spes pacis adest.
Quando timentem proelia mentem
Armis cingunt: sanguine tingunt:
Una dolenti superest menti
Pacis amandae spes reparandae,
Gen. The. Spes sola necat. Nil sine pace
Dulce dolenti est usquam menti.
Cernis ut instant hinc terrores,
Inde timores, inde furores?
Gen. Eug. Non dabo pacem. Licet insani
Tecum Martis ferveat aestus,
Agitetque feres ira colubros,
Et vipereis crinibus horrens

In tua totam Styga Tisiphone
Obsequia trahat. Non dabo pacem.
Perge sub ipsos radios Solis,
Vel sub ahenum Iovis ancile,
Aut famulantis Liparae totum
Indue chalybem; non dabo pacem.
Semel accensae rabies irae
Impete torti fulminis agitur;
Nec prius ignis sistitur ardor;
Quam perimatur, quidquid iniquis
Ausibus obstat. Femina moliis
Ignibus ardet flammae instabilis.
Moritura decet pueros ira,
Aeterna virum, quamque sub ima
Semel admisit pectora flammam,
Non exstingui. Non dabo pacem.
Fuge, lassabo: siste, peribis.
Gen. Theo. Superi iustam cernite causam.
Bona Caus. Ad nos, ad nos. Tende sub astra
Cursum. Amb. Insequere.
Bona Causa. Non assequeris.
Furor. Sequimur. propera, confice, perime,
Bon. Caus. Ego pro clypeo populi corda.
Tibi praetendo,
Pietas. Non penetrabis.
Quidquid Pietas protegit, extra
Ictum iaculi est. Non penetrabis.
Furor. Quae cumque furor tentat, vincit.
Bon Caus. Non penetrabis.
Iustit. Quaecumque tegit
Iustitia suo mucrone, fovet.

Furor. Ohe furores! ite cruentam
Currite in aciem: stringite tela.
Bon. Caus. At bona semper Causa triumpho.
Ambitio. Perge, volatu post terga preme.
Perge, rotatu preme telorum.
Bon Caus. Hoc sub clypeo securus eris.
Pietas. Arma sub isto signo vinces.
Furor. Ite furores. Iustit. Gladius Domini
Conteret hostes. Fur. Insiste furor.
Bon. Caus. Furis incassum. quemcumque DEUS
Tegit, huic lauros destinat. ite,
Ite furores. Sic bona semper
Causa triumphat.

ACTUS II.

SCENA PRIMA. Ruffinus adfert Theodosio responsum a Ioanne Anachoreta: quo erectus Imperator, DEOque confisus, frustra reluctantibus Ducibus castra moveri imperat. Theodosius. Ruffinus. Theonas.

THeod. Ruffine, rerum summa quo sistit loco?
Ruff. Affulget aether: crede disiectos dolos,
Inimica fusa proelia, Eugenium tuo
Mavorte victum.
Theodos [(transcriber); sic: Thedos] . Vota prosequitur DEUS.
Cum promovetur Numinis bellum manu,
Facilis tenetur exitus.

Theonas. Quisquis vovet
Secundiora, pronior credit. Theod. DEUS
Coeptis secundis exitus pares dabit.
Theonas. Non semper aequus excipit finis, rei
Initia laeta Ruff. Cum futurarum DEUS
Victoriarum praescius fidem facit,
Dubitare scelus est. Vera, qui falli nequit.
DEUS Ioanni cecinit: Ad palmas viam
Haec bella sternunt. Tumui! infamis latro,
Ut altiorem Caesarem ostendat solo
Calcatus olim: Caesari DEUS faves,
Certamque palman destinat. Theon. Caeli favor
Non semper idem est.
Ruff. Quando non idem est merens.
Theon Fortuna causam nescit et palmam malae
Subinde donat. Ruff. Novit at causam DEUS.
Theon. Sed aequus ille saepe victricem bonae
Causae negavit lauream, malae deit.
Theodos. Sed quando spondet, certus eventus rei est.
Theon. Cui nempe vasti scena reseravit poli
Secreta? crede, saepe delusus gemit,
Quicumque facile credit: in magnis decet
Consilia rebus tarda regnantes sequi.
Theodos. Quaecumque Dominus iusserit, servum exequi
Decet imperata, Crimen haud leve est, sui
Librare Domini iussa consilio. Sat est
DEUM imperasse, nulla consilio hic via est.
Theon. Ratione superum iussa fundantur.
Theodos. Tamen

Secretiore, Theon. lege mens nempe hac data est,
Ut, quae latent, rimetur. Theod Obtusus nimis
Hebesque mentis oculus humanae, nequit
Penetrare caeli sensa. Theon. Prudenti tamen
Examinare lance par semper fuit,
Quae subditorum trahere in exitium bona,
Patriae salutem perdere, Imperii statum
Turbare possunt. Caesari ad palmas viam
Haec bella sternunt Credo, si pari tuus
Virtute, numero, ac viribus miles fremat.
Non bene cohorti maximae minor manus
Per arma pugnat,
Theod. Quando virtute est minor.
Theon. Virtute bella pondero; at numero quoque
Est vastus hostis. Theod. Militis virtus mei
Numerum antecellit.
Theon. Ira virtutem premit,
Si maior ardet.
Theod Ira virtute est minor.
Parvos lacertos animat ignitus calor.
Quo maior hostis, maius exurget decus.
Theon Vastis potitur Urbibus.
Theod Sed non tenet
Fidem ligatam civium. Theon. Nihil potest
Fides inermis Theod. Invenit, si sit fides,
Sibi semper arma, vel facit.
Theon. Clausis tamen
Munitus Urbis moenibus vires tuas
Eludet Theod Alta nulla virtuti est via [(transcriber); sic: v]
Maeniaque nulla impervia. Theon. Feroces tamen

Maenia retundunt spiritus.
Theod Non quos citat
Caelestis ardor flammulae; non quos vocat
Promissus alto certus armorum exitus
Theon. Testor serenae lucis auratum iubar,
Non torpet animus frigido internos sinus
Metu gelatus, dextra non languet feri
Ad Martis iras. Timeo, sed timeo tibi
Auguste Caesar. Theod. Mitte, qui mentem gelu
Stringit, pavorem. Theon. Caesaris vita, est sui
Vita una regni. Caesar ubi perit, perit
Secundus omnis publicae rei status.
Servare vitam Regis, est vitam Imperi
Servare. Theod. Regno Caesar in murum est datus.
Periculorum tragica si quando ferat
Procella Martem, PRO DEO Reges decet
POPULOQUE stare. Ruff. Faveat aurato potens
Qui bella flectit aethere, ac IUSTUM et PIUM
Per bella fausta Caesarem ad palmas regat,
Firmaeque pacis otia. Theod. Hanc primam decet
Mordere curam Caesares; tuta ut parent
Populo quietem, subditis pacem, DEO
Sacrisque honorem. Quisquis hoc pectus cremat
Calor, est Tonantis. Ille spem palmae facit,
Qui semper adstat Regibus, quando premit
Iniustus hostis. Pergite et Duces simul
Movete castra: quo vocat caelum, sequor.
Causam patronus diriget suam DEUS.

SCENA SECUNDA. Eugenius Gentilibus aram Victoriae restituit. Eugenius. Civis. Chorus Statuariorum.

Eug. Hucusque Caelum vota digessit mea
Ordine beato; vultus innubis poli,
Albique soles nostrae spectarunt bona
Consilia fronte, Nempe cum Diis suae
Ardent acerrae, pronior caeli manus
In avita dona manat. Haud aegre dabo,
Quas postulatis Numini rursum erigi
Victoriae aras. Ite, qua Deae vocat
Amor colendae; scelere non uno erutum
Levate Numen: quidquid et caeco furor
Ausu impiavit, vestra restauret manus.
Civis Ergo ad labores seriae aptentur manus.
Non decet inertes esse, qui suos Deae
Pendunt labores. Quisquis hic sudor fluet,
Hunc grata pulchram stringet in gemmam Deae.
Chor. Stat. Ergo in labores surgimus.
Vos saxa praeparate.
Vos huc secures, malleos,
Trudesque, scalpra, ferrum.
Pueri volate, currite,
Sunt Numinis labores.
Semich. 1. Aptata sunt laboribus
Hic marmora, hic secures.
Semich. 2. Instate vestris singuli

Laboribus. Gradivum
Tu finge, tu Victoriam:
Iuvate vos labores.
Inverte marmor. brachio
Instate fortiore.
Unius horae sudor est.
Sed praemium perenne.
Semich. 1. O dura fibra marmoris!
O pertinax! resistes?
Iuvate marmor vertere.
Iam medius est Gradivus.
Alacriter Dimittite.
Alacriter sodales.
Semich. 2. O trunce Mars.! quam turpis es!
Iam pulchrior resurges.
Formata necdum brachia?
Semich. 1. Incumbo nunc sinistro.
Semich. 2. Properate. Iam Victoriae
Palma inserenda dextrae.
Nunc dexteris coniungite
Victoriam, et Gradivum.
Eia labores claudite.
Hinc amovete moles.
Ad alta nos victoriam
Delubra devehamus.

SCENA TERTIA. Civium ab Eugenio male habitorum querela. Civis primus, Secundus, Tertius, Quartus.

Prim. Spes et timores corde subtrepido grave
Cient duellum. quantus in metus meos
Eugenius ardet, tantus in novos micat
Caesar favores.
Secund. Dubia securo ratis
Necdum quiescit littore; adversi fremunt,
Pugnantque venti. Dubius armorum exitus
Spes et timores miscet. In dubio est salus.
Quid, quod cruenta Patribus mortem fames
Natisque portat, populus exanguis gemit.
Reptatque morti similis, et suos trahit
Vix ipse manes.
Tert. Triste documentum sumus,
Quid rigida possint fata. Vix tenuis cutis
Defendit ossa Civium. Exangues putes
Umbras vagari corporum, et rupto ingredi
Acheronte manes.
Quartus. Quamlibet tristis fremat
Hinc ira Martis, inde tamen almae micant
Radii salutis. Secund. Nulla non levior statu
Fortuna nostro, penitus exstinguit spei
Omnem favillam.
Primus. Melior hanc rursus polo
Aura excitabit. Proxima est prorsus salus.
Tert. Facile est secundis credulum rebus dare
Animum voventi

Quartus. Nec minus timidi reor,
Omnem procellam credere supremam. Mala
Bonis duellant. Mitior Phoebus redit,
Tempestuosus imber ubi cessit polo.
Prim. Supremus iste fluctus, et mali ultima
Procella nostri est. Gravius exardens micat
Peritura flamma; crebrius ventus fremit,
Cum iam parat silere: concusso tonat
Fragore nubes, quando discessu polum
Suo serenat. Secund. Qualis e tanto dies
Speretur imbre? Primus. Qualis eiecto solet
Venire nimbo. Numinis iussu iuvant,
Nocitura quae videntur. Tert. At nocent quoque
Quartus sinon caventur.
Secundus. Nemo sat potuit malum
Instans cavere. Primus. Quisquis id manu DEE
Venire credit, vertere in bonum potest,
Credite volente Numine obscuras diem
Ire in tenebras, Cardines mundi gravi
Fremere tumultu Martis, accendi solum
Fulminis ab igne, ne mora terreri poli
Cadente flamma: credite sed iterum diem
Sereniore luce radiatam solo
Pensum daturam; Martis effrenes globos
In blanda pacis otia abituros, sinus
Effulminantum nubium levi fuga
Eliminandos aethere. Alternas solet
DEUS choreas agere: nunc tristem dare
Rebus tenorem: rursus at laeto choro
Corrigere luctum. Tertius. Saepe sed luctu dies
Extremus agitur, nec prior suum tenet,

Quam vita finem. Quartus. Casibus nullis obit
Unquam sinistris, vera quem virtus tegit.
Secund. Illo frequenter laurus interiit die,
Quo viruit; illo navis interiit mari,
Quo lusit. Prim. Illud semper in miseros malum
Et clade pressos saevit, ut laetis fidem
Adhibere rebus nesciant, quamvis bona
Sereniore enubilet torvam iride
Fortuna frontem. Cuius at motu strepit
Forum? Secun. Tyranni miles est Ite hinc procul.

SCENA QUARTA. Eugenii miles umbratili praelio Victoriae praeludit: sed omine sinistro. Miles 1. 2. 3. 4. 5. 6. Fortuna.

Primus Victoriae praeludimus,
Secundus. Caelum annuit.
Iam purpuratus, Eugeni, accumbet tuo
Popliti Imperator: quodque non sua sedet
Diadema fronte, vertici inserpet tuo.
Victoriam! Victoriam! Victoriam.
Fortuna, Ad laureas! ad laureas!
Ad Caesarum coronas!
Audite siquos Martiae
Tenet libido lauri:
Audite, quos in proelia
Rapit Imperi corona:
Ego ministro laureas,
Ego divido coronas.
Velociter, velociter
Ad laureas venite.

Miles I. Magni propago Martis, Heroum genus,
Decora alta belli, saepe cui primos dedit
Bellandi honores palma, quos unus tubae
Egit per hostes clade metuenda canor;
Fortuna nostrum serva in obsequium venit.
Adeste, calida lauream obiectam manu
Prensate, dextra rapite venerandae decus
Diadema frontis. Primus in laurum volo.
Fortuna, Ad laureas! ad laureas!
Ad Caesarum coronas!
Venite. Res laboribus
Haec indiget. Venite.
Miles 4. Illudimur. Volubili
Fugit corona lapsu.
Fortuna. Desiderantum pectora
Hic motus in calores
Irritat Ite in laureas.
Hoc dulcius tenetur,
Maiore quod conamine
Paratur, et labore.
Quintus. Venis, fugisque: porrigis.
Et eripis coronam.
Subsiste tandem. Fort. Si potes
Rotam tenere, sistam.
Sextus. Frustraneis incumbimus
Laboribus coronae.
Vel siste tandem perfida,
Vel hinc gradum facesse.
Fortuna. O lenta dextra militum!
Sic itis in coronas?
Quae pulchra sunt, laboribus
Emuntur. Ad coronas!

Quartus. Tentate rursum. Heu perfida!
Sic allicis cruenta,
Ut vulneres! o perfida!
Fortuna. Per vulnera ad coronas
Iter est. Venite ad laureas!
Ad Caesarum coronas!
Velociter, velociter
Ad laureas venite.
Quintus. Infida semper! occidi!
Vanus amor est coronae.
Fortuna. Cum non mereris. Vulnere
Gloria metenda Marti est.
Qui vulnera nimium cavent,
Non demetent honores.
Ad laureas! ad laureas
Venite, et ad Coronas.
Sextus. Satis. alienas laureas
Impune nemo tentat.
Fortuna. Sic est. Theatra gloriae
Servat DEUS merenti,
Et immerentum audaciam
Severiore poena
Insequitur ultor. Laurea
Theodosio virebit.

SCENA QUINTA. S. Ambrosius statui Ecclesiae ingemit, et lacrimis epistolam, ad Eugenium scribit, qua eius tyrannidem arguit. S. Ambrosius.

S. Ambr. Fuimus! malorum turbo convolvens rapit
Beatitatem gentium. O Saecli lues!

In quae sequentem monstra praecipitem prior
Dies adurget? Quantus in nostram furor
Agitur ruinam! Templa dispulsis iacent
Inhonora sacris, cultus extinctus DeI est,
Expulsa pietas, candor erasus perit,
Egressus omnem limitem pudor gemit,
Oppressa Virtus, luditur honestas, forum
Astraea abacta deserit: subit furor,
Omnemque Iuris ordinem, ac legum metum
Licentiosa laxat in nefas manu:
Ambitio sceptris inhiat, et pacem fugat
Invidia, livor curiam tenet, iubet
Libido, peragit iussa vis, nullo impia
Tractantur arma iure, sed caeco impetu.
Regnum cruenta poscit Eugenius manu
Tonantis osor, calidaque in certam trahit
Felicitatem vota per stragem urbium,
Per innocentum funera, et Regum lares
Cinere sepultos. Cernis ex alto DEUS?
Cernis? manumque fulmine ultore abstines?
O Christe! siquid sanguinis tui valor
Mollire mentem Patris itati porest,
Ostende vastis oscitans plagis latus,
Manus, pedesque fulmen et strictum tuae
Averte pretio mortis: et bonam ingere
Mentem tyranno. Sapiat: atque olim tuis
Humili advolutus poplite accedat sacris.
Quod si furentem nulla consilia queant
Sistere leonem, Caesari tuo fave,
Custos tuorum Christe. Tentabo prius,
Siquid tabella possit Ambrosii. Fibras

Si non gelavit Caucaso, aut saeva tigre
Mutavit animum, spiritu molli induam.
Sede et papyro sensa lugentis nota.
Dilecte semper Eugeni, Ambrosius tibi
Vovet salutem. Sceptra dominatu petis
Nimium impotente, Nate; dum fusus cruor
In te innocentum clamat, orbatae status
Gemendus urbis, igne populati lares,
Viduae maritis coniuges, natis patres,
Patribusque nati, et fulmen ultoris DEI
In saevientem provocant. Multae preces
Sunt multa tela. Metue, dum tuum petit
Telorum hic imber verticem. Differt DEUS?
Et lenta gravidos dextra suspendit polos?
Nondum pepercit crimini. Incessu iubet
Nemesin venire laneo. Indulget moras,
Diu minatur: iustus insurgit tamen,
Mensura quando sceleris impleta est. Cave!
Propera in ruinam vita nam magnis iacet
A morte spatiis. Vita non semper brevis
Datur Tyranno. Pectus in melius refer
Dilecte semper Eugeni: nisi referas,
Sub mole scelerum pressus in barathrum ruis
Non retrahendus. Iam rapit fulmen manu
Rubente Numen, et procellosa face
Accendit ignes, quos Avernalis furor
Non terminanda foveat aeternum pyra.
Flens ista scribo: saepia expallet meis
Permista lacrimis: lacrimis pennam rigo,
Etiam daturus sanguinem aliquando tibi.
Si fata iubeant. Poplite adflexo meum

Inscribo nomen, Vive, sed melior, tibi,
Tuisque semper Eugeni. O Numen manum
Adfer patronam, quodque iam torpet gelu,
Incende sacra Spiritus flamma iecur.

SCENA SEXTA. Theodosio in rem Christianam intento, ostenditur divinitus Idololatricae superstitionis interitus. Theodosius, Idololatria cum Diis.

Theo. Male imperatur, quando non suae calent
Tonanti acerrae: lubricas regni vices
Pietate firma, quisquis ad clavum sedes.
Despecta Pietas patitur inimicum DEUM.
Inane nomen Caesarum est, quando iacet
Neglecta caeli cura, contemptus DEUS.
Hac parte primum laesa populorum salus
Capit ruinam, parte qua regnum occupant
Adversa Christo Numina, et falsis data
Religio Divis. Vidimus satis Stygis
Effusa ab antris monstra per nostri sinus
Impune regni liberis flammis coli,
Et ture, et aris. Iam satis: posthac sua
Cernam repulsum in antra Plutonem rapi,
Duroque vincta Ditis inferni ostia
Adamante claudi. Gloriam hanc lubens sequor;
Peperisse nostris praeliis cultum DEO.
Haec cura magnae Principem mentis decet,
Stabilire Numen; sique sit fuso fides
Sanguine probanda, sanguinem et vitam dare
Cum pulchra causa mortis est, pulchrum est mori.

Si moriar inter arma, non trepidus DEO
Animam rependam. Vita si dabitur, DEO
Donabo vitam. Caesares lege hac sumus,
Ut bella nostra militent DEO, ferant
Tranquillitatem subditis, vitia improbo
Enata luxu demetant, summa sacra
Iura aequitate sanciant, Solis tamen
Non fido bellis. Nemini satis patent
Consilia caeli. Saepe sperantur bona,
Sed spes inani vota deludit fide.
Quamvis inundet arva ferrato seges
Animosa nimbo, perque subiectos soli
Bellona campos grande momentum ferat
In bella nobis; parcius fidem tamen
Impendo prompto militi. Dubia agitur
Fortuna Martis alea Accedit, fugit,
Venitque rursus saepe sed rursus fugit
DEO imperante. Numinis nutu venit,
Fugitque palma; Iustus et quando rapit,
Et quando laurum donat. In nostris licet
Signis feratur gloriae nomen suae,
Salusque multa mentium; potest DEUS
Victoriam negare. Si neget, meus;
Idemque, si concedat, est DEUS meus.
Sed perduellis Numini et regno licet
Per tragica Mars theatra violentum fremat:
Nescio quid intus ridet animus mihi, sui
Securus, augur candidae sortis, diem
Pollicitus illum, cuius ad radians iubar
Videam Deorum vana delubra erui,
Simulacra ab aris cadere, subverti sacra,

Focosque vasto incendio verti in rogos,
Et sacra saxeis templa Numinibus dare
In busta flammis. Crastinus fidem suo
Aperiet ortu Phoebus. Incumbens suis
Dum miles armis valle sub densa capit
Somno quietem, parsque vigilias agit,
Modicum quietis Caesar admittam. Brevis
Decet imperantem somnus, et brevem facit
Multiplicatis cura vepretis rigens.
Chor. Mar. Vivite laeti, vivite Divi!
Iam vos soli iura tenetis
Maris et terrae. Vivite Divi!
Idololatr. Vivite laeti! nostra secundo
Alite naves in vota volant.
Vivite laeti. Gen. Eug. Vivite laeti!
Cadmea seges, quam traho felix
Mihi pro vobis riget in bellum,
Martemque serit, palmasque metit.
Dii. Non vincemur: si tua nobis
Dextera pugnet. Th. Numina misera
Quibus humano est opus auxilio!
Dii. Non vincemur. Gen. Eug. et Idol.
Si quae vestro
Tela minentur capiti, flammas
Prius in nostro capite obtundent.
Binos dabimus clypeos Divis.
Omnes. Vivite laeti! vivite Divi.
Gen. The. Cedite vani Numinis umbrae.
Cedite mundo. Non stat, quidquid
Homines fingunt. Nescia fati
Aeterna Fides sola virebis,

Cui Theodosius Martemque serie
Palmasque metit, sola virebis.

SCENA SEPTIMA. Infremit epistolae Ambrosii Eugenius: extrema quaeque minatur. Eugenius. Arbetio.

Eug. Stygis sacerdos! vomica lymphati gregis.
Senex dolose; fungus Eugenius tibi
Est nempe visus, facilis in fraudes trahi,
Dolisque ludi? Melleo mulces stylo,
Sed lancinante saucias plaga fibras.
Dilecte semper Eugeni, Ambrosius tibi
Vovet salutem, Quis? cui? Ambrosius mihi?
Stolate latro! caede ut extrema cadam,
Et sceptra mitis Caesari cedam voves.
Hanc mihi salutem? Iura quae Mavors dedit,
Iterum abdicare Nempe sic facile est Duci
Cadere ad aratrum. Sceptra dominatu petis
Nimium impotente, Nate; Quid Natum vocas
Mendace verbo? Vulneras quando arguis
Animi impotentis; vulneri emplastrum admoves
Natum vocando. Non sumus rudi e grege,
Ut nesciamus vulpis astutae dolos.
Inte innocentem clamat effusus cruor.
Clamet: calentem sanguine chalybem magis
Accendet ille clamor. Est mitis furor
Quem clamor urbis sedat, aut placat gemens
Turba puerorum: Nominis veri furor
Calcata capita civium incessu terit.

Premitque quidquid obvio iratam manum
Nisu retardat. Fulmen ultoris DEI
Insaevientem provocant. Veniat, polos
Sive ille teneat, sive damnatae stygis
Incestet ignes, stipiti affixus DEUS;
Veniat, et omni robore Eugenium premat:
Unus prementem Tartaro inferias dabo.
Veniat. Inermis provoco armatum. Timet
Conserere mecum dexteram. Multae preces
Sunt multa tela. Metue dum tuum petit
Telorum hic imber verticem. Virtus mihi
Ancile fiet. Quanta tempestas cadet,
Tanta iacientum vertices rursum petet,
Nostris repulsa viribus. Differt DEUS?
Et lenta gravidos ira suspendit polos?
Iaceret trisulca fulmen eiectum manu,
Nisi adhuc teneret clavus affixam trabi.
Nondum pepercit crimini. Incessu iubet
Nemesin venire laneo. Qui non potest
Urgere Nemesin penneo. Indulget morae,
Diu minatur. Aliud imbellis nequit
Furor. Minari, feminae est. Viri est manu
Prius tonare, fronte quam torva emicent
Furoris ignes. Iustus insurgit tamen,
Mensura quando sceleris impleta est. Cave.
Cave, o cruente! Quae mihi visum rapit,
Oculosque nubes? Video, nec video tamen,
Quid atra pingat saepia. Arb. Est caecus furor,
Exstingue flammas mentis, et nullus tuos
Invadet oculos fumus. Eugen. Infudit suis
Toxica tabellis toxico enatus Draco,

Proles Medusae, spuma Tartarei lacus.
Hinc de veneno caeca me nubes premit
Quod legere non licet, audiam Arbetio lege,
Arb. Propera in ruinam vita non magnis iacet
A morte spatiis. Vita nam semper brevis
Datur Tyranno. Eug. Vita sat longa est mihi,
Si vel hodiernus memet exstinguat dies,
Dummodo cruoris flumen exhaustum tui
Praemittam ad orcum. Arb Pectus in melius refer
Dilecte semper Eugeni. Eugen. O fallax Sinon!
Redivive Ulysses fraudibus! Arb. Nisi referas,
Sub mole scelerum pressus in barathrum ruis
Non retrahendus. Iam rapit fulmen manu
Rubente Numen, et procellosa face
Accendit ignes, quos Avernalis furor
Non terminanda foveat aeternum pyra.
Flens istae scribo. Euge Nulla sed flammas meae
Exstinguit irae lacrima, nisi totis fibris
Cruor hauriatur. Arbet. Sepia expallet meis
Permista lacrimis.
Eugen. Rubeat exhausto chalybs
Posthac cruore. Arb. Lacrimis pennam rigo,
Etiam daturus sanguinem aliquando tibi,
Si fata iubeant. Eug. Sanguinem volo: date,
Date vota superi! Arb. Poplite adflexo meum
Adscribo nomen. Eugen. Nomen inferno Iovi
Pridem exsecrandum! Nomen horrendo grave
Magis tonitru: cuius ad sonum polus
Exstinguat ignes Cynthii, et densae irruant
Mundo tenebrae; quodque dum Stygias sonat
Inter paludes, totus evulsis tremat

Cardinibus Orcus. Ibo, qua vocat furor,
Qua pellit ardor; sanguine exstinguam sitim
Calentis animi; quaque defigam pedem,
Premam cadaver; quaque spirabo halitum,
Afflabo bustum; quaque sustollam manum,
Excelsa quaeque diruam: fana impiis
Cinerabo flammis; et ubi Galilaeum bibit
Sua tura Numen, stabula recutitum dabo
Olitura Numen: funditus vertam omnia.

CHORUS, Icarus ad gloriam stimulante Ambitione, dehortante Ratione provectus in fluvium prolabitur, docetque ambitionis exitus esse infelices.

Gloria, Gloria purae filia lucis,
Soboles Phoebi, nescia noctis,
Solis amoeno vestior auro,
Huc vota trahit, postera quisquis
Saecula magno nomine gaudet
Implere. Reses procul hinc anime;
Gloria fortes amat Alumnos.
Procul hinc somno dedita corda,
Gloria vigiles abit in curas.
Illa est fictae gloria frontis,
Quae vulgarem fluit in dextram.
Mentem undantis turbine vulgi
Eripe, quisquis vivere longum
Clarus in aevum non immemori
Nomine gestis, et post cineres
Sera affectas laude Nepoti

Decimo ostendi. Lucis avara
Mens amat astra.
Icarus. Satis est umbrae: Lumen amamus.
Patria caelum est: discede solum.
Patria nostros trahit affectus.
Icarus astris tendo volatum.
Amb. Vilis in alga mens tumulatur,
Iter herous semper in altum
Spiritus urget. Perge, favebo.
Rat. Quo magis alto crescis honore,
Virtute magis deprime mentem.
Stulte, ruinam quaeris. Ab alto est
Facilis casus. Amb. Fortis ab ipsis
Casibus heros robora sumit.
Rat. Fortis in ipsis casibus heros
Saepe occubuit. Icarus Gloria nostros
Aspice nisus. ad te faustis
Icarus alis tendo per auras.
Amb. Annue coeptis fortuna bonis.
Rat. Caecam exoptas in vota Deam.
Veniat; fugiet. Nulli docta
Servare fidem Icarus. Fortis stabilem
Sibi fortunam facit heroae
Virtute manus. Rat. O stulta nimis
Vota! sepulchrum forte reperies
Ubi venaris lumen honoris.
Si vis fausta vivere forte;
Utere parce sorte secunda.
Icar. Annue coeptis Fortuna bonis.
Ratio. Cave! ceratis nitere pennis;
Non bene solem periture feres.

Icarus. Teneo solium! vivo! beate!
Ratio. Stulte peribis. Icar. Sentio, pennis
Ardeo. Solis cremor a flammis.
Heu! heu! pereo! pereo incautus!
Ratio. Sic alienos quisquis honores
Icarus. Invidus ambit sua damnabit
Vota interitu.
Astra Tyrannos odere DEUS
Regit Imperium, servatque suo
Regna favore.
Chor. Mar Stulta Ambitio! tantane lucis
Dulcedo malae est? Ipsa in luce
Reperis noctem: quaque levaris
Arte, necaris. Sancta Tyrannos
Astra flagellant, servantque bonos
Sidera Reges.

ACTUS III.

SCENA PRIMA. Theodosius exercitum suum contra Eugenium locat, et praemissa prece ad conflictum animat. Theodosius.

Theod. QUid provocati militis iustus furor,
Et mitis ira Caesaris possit, dies
Decernet iste. Fateor, in bellum pede
Procedo lento, nec nimis avida manu
Tractanda quaero tela: cum semel tamen

Insedit ira pectori, lente cadit.
Et hoc decere Caesarem reor, manum
Lente admovere praelio; admotam novo
Animare semper spiritu. Imperii bene
Is frena tractat, qui triumphalem impetum
Sic temperare novit, ut nec se nimis
Laxet furori, nec nimis teneat brevi
Iram lupato: qui nec Imperia avidus
Aliena tentat, regna nec patitur sua
Premi a Tyrannis. Testor armorum arbitrum
DEUM, nec audax cordis incensi furor,
Nec proferendi ter minos regni sitis
Me provocavit: sola me patriae salus,
Et iusta caeli causa sub Martem trahit.
Divine miles (non meum voco amplius,
Qui proeliaris Numini.) miles, feri
Pridem per omnes Martis instructus vias,
Cui bruma dena cassidem aspersit nive,
Et dena galeam flamma succendit canis,
Multus probavit hostis: in tuos retro
Quando triumphos specto, vel lauros memor
Toties ab armis hostium raptas ago:
Tum mihi iacere pedibus attritos tuis
Videre videor gentium Duces; iugo
Subdita Tyranni colla, calcatas premi
Regum secures, sceptra non sua diu
Tractata dextra, rursus illabi suae;
Cadere coronas fronte; quam dandam inferis
Cinxit libido ad victimam; ruere thronos,
Quos sors levavit sontium in casus graves.
Animose miles, cuius in ferro sedet

Felicitatis patriae augustus tenor,
Pax sospitatrix Imperi, sceptri salus,
Vindicta magni Numinis, cultus DEI:
Exsuscitate mentis antiquae igneos
Rursum vigores, quando vos DEUS sui
Iubet esse honoris vindices. Fremat licet
Exasperatus Martis in campo furor,
Omnemque late rigida tempestas agrum
Inundet aere; mentis excelsae vigor,
Roburque ferro impervium victas metet
Ferro cohortes; perque subiecta altior
Ibit cadavera hostium: palmas DEUS
Vobis parabit ille, cui bellum sero.
Dux I. Vincemus una, vota si caelum probat:
Si vota reprobat, una mors omnes teget.
The. Cum facta Numen imperat, votum probat.
Dux 2. Nos facta dabimus. Ille vel natus tigre est,
Vel rupe duri marmoris caesus, fibras
Pietate vacuus; funeri quisquis tuo
Obicere nolit pectoris scutum, et gravem
Arcere proprii capitis obiectu necem.
Ego (pericla Numen avertat pium)
Quacumque parte funus immineat, caput
Obtendo primus funeri. Nec se prius
Sagitta pectus condet in tuum, mea
Quam se per ossa rapiat, et rumpat sinus.
Theod. Fidele laudo pectus affectum probo,
Calidasque flammas mentis excelsae osculor.
Frenator orbis Christe. bellorum arbiter.
Idemque terror hostium, inceptis fave.
Da robur animis, ensibus flammam, exitum

Causae decorum; da superbificos premam
Ausus Tyranni. Causa praesentis viae
Mortale nihil est. Marte, quem gero, tua
Tua Numen agitur causa, cui palmas peto,
Cui sceptra quaero. Nostra tranquilla vide
Tu bella mente: sanguinem et vitam tibi,
Tuoque honori miles hic mecum vovet.
Insume campum miles. Dux 2. Hoc latus tene.
Hic vos ministram Caesari manum date.
Vos parte ab ista state: si casus premet
Vel hac, vel illac militem; auxilium date.

SCENA SECUNDA. Ad Theodosii adventum fugiunt Daemones ex Alpibus. Damon primus. Secundus. Tertius. Quartus.

Prim. Fugite, a tergo peior Averno
Nos premit hostis. Iam Theodosius
Antra profundae vallis adimplet.
Secund. Fugite, arma fremunt. Nulla est nostro
Via sudori: latus omne tenet
Multo Caesar milite cinctus.
Tortius. Corde excordes! o lenta manus!
Probrumque stygis! sistite gressum!
Sistite: quo vos fuga praecipitat?
Vestra Eugenius provocat arma.
Cohibere fugam!
Quartus. Premimur nimium;
Omnis ademptus locus est irae,
Quando maior nos premit ira.

Primus. Fugite, arma tonant: sola salutem
Fuga despectis donare potest.
Tertius. Sic ergo feres tua tam lento
Milite verti regna? nec ullis
Obvia telis hostem arcebis
Incola regni turba profundi?
Sic lenta foves Phlegethon odia?
Non decet orcum lente irasci.
Secundus. Vanus furor est, iraque vana,
Si sua desint arma furori.
Tertius. Saepius animos ipsa ruina
Facit excelsos. Sec. Fugite, insanit
In nostra furor fortior arma.
Tertius. Vigor inferni sic cadet omnis?
Siste fugacem turba volatum.
Si rapta semel palma, redibit.
Fortuna vices alterna rotat.
Fugite, fugite, fugite, fugite, etc.

SCENA TERTIA. Confligitur sinistro partium Theodosianarum eventu. Theonas. Arbogastes.

Theo Res est sub ictu. dubia stat geminas super
Laurus cohortes, cuius in partes fluat.
Utrinque magnus ardet in pugnam calor,
Utrinque virtus gloriae ingentis capax
Exercet arma. Sequere, qua nostrae labat
Cohortis ala. Si qua spes palmae est super.
Labor hic parabit: nulla si superest salus,
Unum sepulchrum Caesarem et Duces teget.

Volate mecum. Dux I. Lubricae o sortis vices!
O nostra damna! concidit regni status,
Occidimus! olim fuimus: Theon. o Caesar! Dei
O magna soboles Caesar! o socii quibus
Spes nulla, vel suprema iam fulsit, date
Animam supremam Caesari. Laus haec tibi
Ultima notetur: Caesari miles suo
Donavit animam. Quando meliorem exitum
DEUS negavit, immori pugnae licet,
Ite, ite, vitae prodigus quo vos calor,
Vestrasque stimulat dexteras. Dux 2. Magna ruit
Fortuna mole: fragilis est sortis tenor.
Fugite, fugaces urget Eugenius gradus.
Arbog. Necdum tenetur praeda: fugienti timor
Appendit alas. qualis ubi sonos dedit
Venator aere, cervus in fugam volat,
Timetque retro aspicere; properantem fuga;
Tales adurgent Caesaris Duces pedem.
Praeverte miles arma, qua durum est iter,
Qua spes salutis aliqua fugientem vocat.

SCENA QUARTA. Victor Eugenius insolescit de Victoria. Eugenius cum Exercitu.

Eug. Calcamus astra! iam supra populi leves
Elatus undas misceo caelis caput.
Fugitiva vario ceteris fidem negat
Fortuna motu, Martis hic laurum prece
Calida lacessit: ille tranquillos petit
In vera Zephyros; alius Imperii procus

Caecam fatigat irritis votis Deam.
Torvum minatur, ac supercilium arcuat
Vultumque acerbat, et superbifico pede
Calcat clientes ceteros: tamen fide
Constante me, qua vota propellunt, levat.
Iam sceptra Victor teneo, iam frontis iubar
Unum me adornat [(transcriber); sic: adorat] ; serva se nostro implicat
Iam trabea lateri; iura subiecto fero
Populo Imperator. Dux 1. Parcius Dux in sinum
Lene influentis dona fortunae bibe.
Palmam parare laudis est parum, nisi
Premas paratam. Saepe qui victus prius;
Collegit iras mentis, et campo extulit
Victor triumphum: saepe quos palmae efferunt,
Vertente sorte casus affligit gravis.
Laus aequa, parere proelio palmam, ac manu [(transcriber); sic: mavu]
Tenere partam. Eug. Vile quid possit genus?
Dux I. Quod vulnerata vipera ubi vivit caput,
Numquam venenum deficit. Eu Et ipsum caput
Calcabo victor. Dux 1. Viperae in modum pede
Elubricabit. Sunt sui victis doli;
Sua semper inconstantia est Sorti; manu
Palmas sinistra porrigit, dextra lapit.
Eug Quid mihi sinistrae lubricos motus DEae
Minasque sortis occinis? metuat rotam,
Cui fungus animus. Sola mihi mens est mea
Fortuna quaeque pectus in laudes rapit
Scintilla: cuius nutibus sortis rotam
Impello, sisto, verto, quam in partem libet.
Dux I. Durum laborem Sisyphi versat, rotam
Quicumque fortis torquet: impulsa in latus

Dextrum, sinistrum repetit; et quantum favet,
Tantum minatur. Quin suas ipso tegit
Minas favore. Eug Fabulas vulgi canis,
Dux I, Per quas ruisse magna momento tenes.
Eu. Imbelle vitium mentis est, quidquid ruit.
Dux I. Imbelle vitium mentis, ubi cogit furor
Supremus iras, mentis excelsae Duces
Saepe interemit. Debilis quamvis manus
Saepe alta secit vulnera. Eug. Timeas licet
Imbelle vulgus; turbo qui Ducem petit,
Aliunde perflat. Dux 1. Turbo, qui rupes quatit
Caelo minantes, quique disrumpit polos,
Luti e vapore nascitur. quando furit
Devictus hostis, impetus graves habet.
Eug. Secura cum sunt omnia, feroces gerat
Lanista motus. in suum funus geret.
Dux I. Secura cum sunt omnia, hanc ipsam time
Securitatem. Gravior in ferrum ruit
Contemptus hostis. Eu. Perge, reliquias preme
Siquae supersunt, Caesarem vinctum meum
Siste ad tribunal, discat Eugenium genu
Prono vereri; quando calcandum dabit
Mihi caput, unus frena cum mundi regam.

SCENA QUINTA. Theodosius intelligit solas a sua parte auxiliares copias cecidisse: Christianos omnes salvos: iubet dispersos colligi. Theodosius. Dux

Theo. O modice numero miles, at grandi mihi
Cohorte miles gratior! Vidi fidem,

Magnaeque mentis spiritus. Non hic tuus
Defecit animus. Ille, qui Mundum regit,
Qui providente temperat nutu polum,
Solumque, iusta lance dispensat bona.
Illo volente vincimur. Tuam tamen
Animose miles osculor semper fidem.
Ades fidele pectus, amplexum cape.
Sed quanta clades nostra? num vivunt Duces?
Aliquisne miles nemora praecipiti fuga
Invasit? Dux Hic se silva frondosa levat
In astra nube, cuius extremo exitu
Praeceps profundam petra se in vallem trahit
Minata [(reading uncertain: print faded)] saxis: huius in sinu tenet
Ruffinus alam. Conscium belli DEUM
Caelumque testor; nullus hostili fibras
Exhauriendas pectoris ferro dedit,
Quos christianus eluit quondam latex:
Cecidere soli Barbari. Theod. Vivunt mei?
Caesar revixi! nullus hostili manu
Vulnus recepit? Dux. Neminem suus cruor
Rubore tinxit. Theod. Valle dispersos globos
Lege in cohortem. Solus hic mecum moras
Levine ad aras protrahe. Reductis patent
Iam templa valvis. Caesari hic fidam vigil
Impende mentem, dum genu pronus sacras,
Advolvo adaras Numini supplex cliens.

SCENA SEXTA. Theodosio supplicanti apparent sanctus Ioannes et Philippus, a quibus in spem Victoriae erigitur. Theodosius. S. Ioannes. S. Philippus. Chorus Caelestis. Levinus.

Theod. O magne domitor hostium, cuius pedi
Aeque triumphans ac triumphatus caput
Recline subdit; Numine coactus tuo
Suscepta duxi bella, sed tuo quoque
Numine volente victus ad primum impetum
Excessi arena. Sed potes tamen DEUS
Principia belli maesta felici exitu
Donare rursus. Tu premis, tu idem levas.
Manum paternam exosculor, quando levas;
Eamque rursus exosculor, quando premis.
Si non meremur vincere Eugenium; tua
Certe id meretur causa, quae belli mihi
Suggessit ignes. Causa si bona est, fave.
Tuo; honores quaero, non laurus mihi,
Velinane pondus gloriae: O Numen fave!
Sed quis repente fertur e caelo sonus?
Lev. Quis iste caeli exercitus?
Chor. Caelest. O nimium dilecte DEO! tibi militat aether,
Et coniurati veniunt in proelia venti.
S Ioan. Resume Caesar arma: conflictu novo
Paranda palma est, Maior ad Martem redit

Afflicta virtus. Sera, non dubia tamen,
Respiciet ad te palma. Si premitur semel
Tentata virtus, opprimi tamen DEUS
Non patitur unquam.
S. Philippus. Militum parva licet
Cingare turma, Caelites habes tamen
Tibi militantes. Barbaros DEUS sui
Noluit honoris vindices; soli hoc decus
Tibi, tuisque servat. Impavidum gradum
In proelia urge. Cerne radiantis poli
Auxilia prompta. Plaudat auspicio chorus.
Chor. O nimium dilecte DEO, tibi militat aether,
Et coniurati veniunt in proelia venti.
Levin. Audivit aether, Caesarem palmae decus.
Iam certa firmant signa.
Theodos. Non fallis DEUS,
Quidcumque spondes. Numen o vere pium!
Adversa laetis temperas. Ibo tuis
Iam fultus armis. Aere galeatum trahat
In bello Martem Eugenius, et vasta furat
Vallatus acie latera: tutorem DEUM
Oppono castris. Clausa littoribus freta,
Et nauseantis ultimi terrae sinus
Audite: Visi Caelitum nivei globi,
Audite, Caesar vota quae defert DEO,
Quidquid sub isto pectore cruoris latet,
Tuae rigandae gloriae effundam lubens.
Mihi nulla veniat palma. nisi pariter tui
Crescant honores. Summus hic honor mihi est,
Tuam ampliasse gloriam, Iubes DEUS

Referre palmas? pareo. Iubes mori?
Pari calore pectus in mortem dabo.

SCENA SEPTIMA. Plaudens Eugenianorum militum manipulus a manipulo Theodesianorum obruitur. Milites Eugenii. Ruffinus. Milites Theodosii.

Mil Eug. 1. Io! subacto ex hoste Eugenius
Retulit palmam! Ne mihi posthac
Fama Alcidem garrula narret.
Fabula mundo est vetus Alcides
Per Hyperbolicos cantata modos.
Volat Eugenius viribus illo
Hercule maior: cuius in acta
Si Fama tuba concrepet omni,
Linguasque omnes obsequioso
Trahat eloquio, numquam veri
Finem attinget. Ruff Subsiste. locus
Favet in fraudes. Iste sub ictu
Nostro est miles. Miles Eug. 2. Qui domitorem
Facit Alciden, sive leonum,
Sive Hydrarum, sive Gigantum,
Sive profundi canis Inferni:
Multo miscet vera errori,
Dum plura refert. Quisquis laudes
Canere Eugenii volet incautus,
Multa errori quoque miscebit,
Magni Eugenii dum facinoribus

Famae inferior penna volabit.
Ruff. Tu latus istud; tu latus illud;
At tu frontem tacite observa.
Mil, Eug 3. Demus ad orci penetrasse cava
Antra Alcidem, Stygiasque pede
Victore semel pressisse domos;
Sed non dicas inde redisse.
Vel dicemus Phlegethonteo
Amne trifaucem traxisse canem,
Prima infecti nocumenta soli.
Unus furias omnemque Stygis
Nigrae sobolem rursum Eugenius
Mergit Averno. Mil. Eug 4. Quidquid canimus,
Minus est merita laude Herois.
Qua sua tendit merita Eugenius,
Nequit eloquium tendere fama.
Ruff, Arma, arma miles, res, locus, tempus vocat.
Huc arma miles. O Stygi sacrum genus!
Mil. Eug. 1. Heu nos perimus! perimus!
Mil. Theo. Sanguinem et vitam date.
Mil Eug. 2. Admitte lytrum.
Mil. Theod. Sanguinem in lytrum dabis.
Ruff. Suspende ferrum. Caesarem vinctus colar
Poplite recurvo. Discat ambigua vice
Sortem rotari; quodque monstravit iubar
Enubilatae frontis, obducta tegi
Repente nube.

SCENA OCTAVA. Theodosius recollectum militem narratione divini ostenti ad redintegrandum praelium animat. Theodosius. Levinus. Ruffinus.

Theodosius. - - Martius quis hic canor?
An noster arma miles in campum refert?
An hostis urget? fida da latebras specus.
At tu, Levine, Caesari certas notas
Instantis aperi Martis. Levinus. O Caesar, tuus
Redintegratis viribus miles redit.
Ruffinus. Parce Imperator.
Theod. Surge, iam nota est fides.
Ruff. Non mihi timores pallidi, aut gravium metus
Periculorum suaserant Martis fugam.
Tibi metuebam Caesar. In sua licet
Statione deceat militem victum emori:
Tamen et honori est fugere; si quando fuga
Salus paratur Caesari. Nam quid iuvat
Cecidisse lecti militis fortem manum;
Si non sit inde tutior Caesar? petit
Hoc cura regni, civium salus, bonum
Commune, lex prudentiae, caute ut manum
Exasperatae sortis evites fuga;
Si quando spes victoriae a fuga emicat.
Theod Fugam paventis militis caelum improbat:
Commendat illam, qua venit patriae salus.

Fugisse vos non improbo: ad suum caput
Rediisse laudo. Si quid in praedam tulit
Hostilis ensis, Barbarus miles fuit,
Quem nuper Alia misit auxilio mihi.
Reliquus superstes Caesari rursum tuo
Per arma servis: nullus ad numerum deest
Numerus priorem Vivite, o sceptri mei
Pars magna, lecti milites. Nubes suo
Vacuata tandem fulmineest; nec iam plus
In nostra damna mugit. In certo est salus,
Non vana narro. Visus aetherea mihi
In nube densi militis fortis manus
Spondere palmas, meque dum allapsu petit,
Resume, dixit, arma conflictis novo,
Premetur hostis. Sera, non dubia, tamen
Respiciet ad te palma. Non magna licet
Cingare turba; Caelites habes tamen
Tibi militantes Dixit, et dulci chorus
Laetum per auras cecinit auspicio melos:
O nimium dilecte DEO, tibi militat aether,
Et coniurati veniunt in proelia venti.
Si bellicosis aliquis in viris vir est,
In pectore anima, sanguis in venis, vigor
In mente vivit; Marte repetito impetum
Tentate belli. Caesarem pono: pater
Vobis vocari gestio, et meos volo
Vos esse natos. Filios sinu geram,
Caedemque vestram caede prohibebo mea.
Et vos vicissim Caesari fidem dite.
Dux 1. Iurate fortes dexteras.
Omnes. Iuro. Dux 1. Fidem?

Omnes. Iuro. Dux 1. Generosos spiritus?
Omnes Iuro Dux 1. Impetum
Perarma? Omnes. Iuro. Dux 1. Sanguinem?
Omnes Iuro Dux 1. Necem?
Omnes. Iuro. Theod. Adsecunda Numen! adamatam manu
Laurum tenemus. Antequam ponto diem
Titan Ibero mergat, eventu poli
Promissa stabunt; quique nunc tumidus ruit,
Timidus feroces impetus ponet leo.

CHORUS. Bona Causa furoribus pressa per Genium Theodosii periculo eripitur. Bona Causa. Furor. Ambitio.

Bon. Caus. Quo me praecipiti volvitis impetu?
Heu mentis furias! Sim licet innocens.
Sum damnata nocens. Hoc scelus unicum est,
Quod nostrum facilis Caelituum favor
In votum veniat. Quanta fluentibus
In nos sideribus munera prodigum
Caelum conglomerat tanta cupidinis
Urgent tela sitim. Semper hiantibus
At frustra sequeris rictibus: aufugam
Praesenti eripient astra periculo,
Iurati veniunt in mea Caelites
Semper vota. Furor. Vides? ut tibi gemmeae
Discessere fores, et patet intimi
Lux reclusa poli. Amb. Nempe volantium
Turmae Caelituum, cum lubet, aethere
Debent obsequiis sistere se suis.

Bo. Ca. Numquam non faciles Causa habuit bona
In votum Superos. Si prema, opprimi
Me numquam patitur dextera Numinis.
Fur. Non si fulmineis detonet ignibus
Feta e nube polus, saevaque siderum
Tempestas timidam dissociabili
Naturam laceret foedere, dextera
Te nostia rapiet. Bon. Caus. Numina, Numina!
Fur. Quis turbo violens? Quis furor aetheris?
Ambit. Erepta est manibus praeda tenacibus.
Fur. Dirorum rabies invida siderum.
Delusus semel est impetus. Ibimus
Quo nos ira feret, quo furor aestuans.
Bon. Caus. Frustra Tartareis ignibus incita
Exardet rabies, cum DEUS aegidem
Obtendit furiis. Gen Discite posteri,
Quando Cauta bona est pro populo et DEO,
Numquam Numen abest. Pacat amabili
Iustitia et Pietas omine proelia:
Carmen Heteroclitum fecit necessitas vocis.

ACTUS IV.

SCENA PRIMA. EUGenius Victor dum praemia militibus distribuit, intelligit Theodosium vires redintegrare. Eugenius. Duces. Arbogastes. Flavianus Arbetio. Exercitus.

ARb, Substerne miles arma, quae Victor refers.
Eug. Generosa Virtus militum Ducis sui
In largum apertas praemium manus petit.
Merces laboris umbra. Qua labor praeit,
Sequatur umbra. Bella certatim huc volant,
Spes unde praedae prospicit. Tepet manus
Ad arma, quando fructus est belli unicus
Depositus hostis. Nemo cum misero lubens
Luctatur hoste. dives irritat face
Meliore pectus, cuius ex casu lucrum
Aliquod resurgat. Vincere, hoc Ducum est decus.
Bello referre spolia, militum est lucrum.
Nec denegari convenit, quidquid manus
Heroa peperit. Primus in donum venis
O Flaviane! gemma virtutis tuae
Haec testis esto. Flavian. A nomine haec noctem meo
Arcebit omnem lumine. Eug. Secundus subi
In munus Arbogaste, tibi multa scyphus
Illusus arte, et gemmeo ridens ioco
Debetur. Arbog. Isto vina cum dedero Diis,
Annos vovebo, quotquot Eugenius vovet.
Eugen. Arbetio cassis verticem haec tuum impleat.
Casside sub ista nullus est metui locus.
Reliqua per orbem singulis dona egere
Tribune. Nullus praemio miles vacet.
Nullius negavit Martiis factis manum.
Milites. Vivat perennes Victor Eugenius dies.
Miles. Invicte Princeps, praelium novum imminet

Peius priore. Caesar armatas tenet
In monte turmas. Eug. Nempe non uno satis
Periit duello, Vita restabat: dabit:
Superstitemque sanguinem, miles, tuis
Infundet armis. Flav Bella si semper patens
Bellona traheret, et in apertum pulverem
Mars provocaret, parte metuendum tibi
Nulla esset: at si fraudibus bellum gerat,
Cauto timore Victor in campum ruat.
Eug. Frementis haec est ira Neptuni ultima:
Procella postquam gravior insultum stitit,
Positisque pelagus omne detumuit Notis.
Adhuc movetur murmure indignans fretum,
Irasque lente devorat. Sic post gravem
Incendiorum turbinem, micant adhuc
Tenues favillae. Nerei extremus furor
Est iste Martis fremitus, aut incendii
Ultima favilla. Flav. Quod voves, credas minus,
Eug Non sic leonem mordet imbellis lepus.
Flav. Se posse cuncta existimat, quisquis furit.
Eug. Semel subactus hostis in peius ruit;
Pavidaque victum dextera ferrum gerit.
Flav. Contemptus hostis saepius victor redit.
Eug. Praesumptuoso pectore insanus furit:
Effulminabo, quidquid armorum trahet.
Hac sequere miles: bella si vocent, pari
Ut ante studio, fortis ad palmas vola,

SCENA SECUNDA. Arbetio non parem Virtuti suae in munerum elargitione locum sortitus, et acuto dicto offensus, defectionem ab Eugenio meditatur. Arbetio.

Non sic Tyranne abibis. Irato furor
Dabit calores. Ira dum fervet, quies
Negatur omnis pectori: frendet, fremit,
Rapitur, rotatur, volvitur, quaqua patet
Semita nocendi, Flamma vindictae appetens
Effulminantis aemula est flammae, capit
Ab obice vires: avida poenarum volat
Artes per omnes. Primus in aciem irrui,
Exercitumque primus ingentem impetu
Mavortiali diffidi, et stragem dedi.
Qualis coactis intumet torrens aquis,
Posicique fragiles obicis indignans moras
Per plana violens rapitur, et totos tegit
Campos procella, ac arbores secum rapit,
Segetemque sternit: talis Arbetio mea
Hostilis agmen militis pressi manu,
In Marte primus, tertius doni fero
Arbetio sortem Nempe sic virum aestimas
Cruente praedo! quodque mihi grave imprimit
Sub corde vulnus, cassis in donum datur:
Casside sub ista nullus est metui locus.
Sic me pavoris arguis? mundi probrum,
Ferale bustum patriae! ostendam manus

Quid ista possit. Cassidem tuam tibi
Excors, et umbra desidis Viri, lepus
Galeate! nudum Arbetio violento dabo
Pectus furori. Ne quid insano impetu
Peccet furentis ira, consilio indiget.
Non sum ligatus. At sacra mentum dedi.
Sed non Tyranno, Perfida patriae est fides,
Quae se Tyranno dedicat. Pulchrum est genus
Fidelitatis, perfida Tyranno fides.
Tententur auro milites: auri nitor
Vel abnuentes allicit. quo auri sitis
Penetrare potuit, facile discessit fides.

SCENA TERTIA. Victoria Theodosii Genio laurum imponit, et futuram Caesarum in Imperio successionem ostendit. Victoria. Theodosii Genius.

Conversa sors est; alea
Secundiore ludit.
IUSTOS PIOSQUE CAESARES
Non derelinquit aether.
Tibi Theodosi lauream
Decrevit ordo caeli.
Tibi, Tuisque posteris
Hae laureae virebunt.
Aspice futura pignora,
Tuaeque gentis aevum.
Arcadius iste, sanguinis
Primus tui pyropus.

Gen. The. O digna mille laureis
Frons! mille digna gemmis!
O digna sceptris dextera!
Et mille digna regnis!
Tibi servus oriens verticem
Acclinet, occidensque.
Victor. Theodosius hic est iunior:
Hic Honorius. sequuntur
Tui Nepotes ordine.
Gen. The. Sic me beatis astra!
Quae DEA serenas irides
Supercili explicavit?
Vultuque ridet gemmeo,
Cristallinoque labro?
Victor. Est Austriorum gloria.
Gen. The. Haec illa Diva tandem est,
Quam mihi futuri conscius
Toties spopondit aether!
Victor. Haec illa Diva, Caesares
Quae mille, mille Reges
Dabit, columnas Imperi,
Fulcra occidentis orbis.
Rudolphus hic, Albertus hic.
Amor, timorque mundi.
Hic terror orbis Carolus:
At ille Ferdinandus:
Maximilianus alter hic,
Rudolphus hic secundus.
Hic Matthias amabilis,
Hic Ferdinandus alter:
Hic Tertius. At hic Quartus est.

Gen. Th. Quae Scena? quod theatrum
Austria recludit gloriae?
Et posteros recense.
Sunt mille, mille, mille sunt,
Et mille, mille, mille.
Si mille mundus purpuras,
Et mille sceptra haberet,
In purpuras tot Caesares,
In sceptra totque Reges,
Fecunda mater Caesarum
Austria crearet robi.
Gen. The. Vivite Nepotes, ultimi
Rotate sceptra mundi.
Nec fronte vestra decidat
Prius Imperi Corona,
Quam terminetur ultimi
Suprema meta mundi:
Quamdiu serenum Cyathius
Rotat per astra currum.

SCENA QUARTA. Arbetio transit ad Theodosium. Arbetio. Theodosius. Ruffinus. Nuntius.

Arb. Deliberatum est. Agite meditatum decus
Animae cruoris prodigae: quorum fide
Tutus per omnes Martis insani vias
Semper volavi. pergite, propinquis fremit
Ubi Caesar armis. Rupta cum laude est fides,
Quae sine nefando scelere servari nequit.
Theod. Quis apparatus iste Mavortis? tuba

Evocet in arma militem. Nunc. Nullo dolo
In castra penetro. Caesaris causae studet
Arbetio. Si non displicet, seque et suos
Tibi sistit. Theod. Arma si prius ponat, meos
Vultus subire tutus Arbetio potest.
Nunc. Deponet ante Caesaris magni genu.
Theod. An hic timendum est aliquid?
Ruff. Armatos fero.
Si ponat enses Marte, metuendum est nihil.
Th. Adesne amicus? Arb. Ante Caesareos pedes
Adsterne miles arma. Si pateris tuo,
Auguste Caesar, nostra Mavorti quoque
Servire bella, dabimus in bellum fidem.
Nuper fatemur alteri datam; tamen
Et iure ruptam; quando quem nobis Ducem
Statuimus, esse desiit, factus novo
Ausu Tyrannus Causa bellandi quoque
Pro te perorat. Sceptra, quae Numen dedit,
Iuste tueris: ille per nefas petit.
Bissena iam me vidit in castris hiems,
Bissenaque aestas vidit: at semper bonae
Causae studentem. Si bonam Causam sequor,
Admitte Caesar; Caesari iuro fidem.
Th. Assurge magnae mentis haud minor calor,
Scintilla pulchra Martis, et misce meae
Temet phalangi: tuque magnanimae caput
Arbetio turmae; tanta ne virtus suo
Honore careat, inter excelsos Duces
Numerere posthac. Arb. Veneror Augusti pedes,
Si Martialis rursus in pugnam canor
Acies vocarit, morte iuratam fidem

Testabor, aut hac dextera palmam feram.
Theod. Quis rursus aures aeris increpuit sonus?
Nunc. Propinquat hostis, et metu valles replet.

SCENA QUINTA. Redintegratur praelium: Vincit Theodosius. Theodosius. Eugenius. Duces, Et uterque Exercitus.

Theod. Cape arma dextris miles, et iuncto ordine
Victoriarum certus in pugnam rue,
Date mihi dextra tesseram Miles Iustus DEUS
Theo. In hac triumphos tessera caelum parat.
At ecce vestras hostis invitat manus.
Si quando pectus ante, nunc animos viri.
Statione nemo cedito: et iuncto ordine
Lentoque passu coge in angustum feri
Martem tyranni. Crude regnorum latro.
Eug. Imbellis Imperator. Th. Agnoscis tamen,
Nolenfque dicis Caesarem. Eug Stirpis tuae
Imbelle probrum. Th. Scylla communis boni.
Eug. Scelerum charybdis.
Theod. Fraudium mille artifex.
Eug. Infamae bustum purpurae. Th. Nulli Ducum
Metuende miles. Eug Miles ad quemvis Ducem
Formidolose. Theo. Sanguinem tuum meo
Propino ferro. Eug. Sanguinem tuum siti
Propino averni. Th. Regna, quae in iuste tenes,
Hic mucro repetet.
Eug. Regna, si quae adhuc tenes,

O vilis umbra Caesarum! hic rapiet chalybs:
Theod. Hodie videbo popliti affusum meo
Gemere Tyrannum.
Eug Facinus hoc Titan vides?
Theod, Videt iste, cuius signa de manu gere.
Et quod timere ducis opprobrium, iubet
In te patrare. Eug. Perge, li Vir est Viro,
Si pectus animo. Theod. Pergo, tu cedes. Sonet
Indicta miles tessera. Omnes. O Iustus DEUS!
Theod. Ruite. Secundus prosperat votum DEUS.
Flav. Heu me! perimus.
Arbog. Illa, quae caelo cohors?
Impune nemo conserit DEO manus.
Theod Sequere volantem miles Eugenium.
Mil Eug. Cadit
Undique cadaver Aggere obiecto fugam
Funera coercent. Arbog. Dira! ineluctabilis
Fortuna! donec opprimas, semper premis.
Fugio, nec ulla parte fugienti datur
Securum asylum.
Dux Eug. Vincimur. Caelum invidet
Virtuti honores. Ruff. Sequere, condice, eneca.
Arbog. O sors acerba! cursus infelix poli!
Inimica caeli sidera! o caeci DEI!
Palmam dedistis ante, nunc rursum invidi
Datam recipitis. Capite. Sed si aliquod adhuc
Lenta tenetis dextera fulmen, manu
Vindice vibrate: meta succensae facis
Sit Arbogastes. Gratius vita est mori,
Inhonora quando est vita. Districtum rota
In pectus istud fulmen, o quisquis polos

Aliquando terres fulmine. En magni patet
Capax furoris area. O luctus gravis!
Mori volent! Caelites mortem negant.
Haec est malorum poena, dum volunt mori,
Non posse; vitam trahere peiorem nece.

SCENA SEXTA. Arbetio cum suis insidiatur Eugenio. Arbetio.

Hic in propinquo colle successu tumet
Ficto Tyrannus. Arma in tempus petit:
Adeste socii. Poscit officium locus:
Invitat ultrix Nemesis; in nostra est manu
Tyrannus audax, astra ni fallant fidem.
Inscende plaudens eminus montis iugum,
Victorramque voce repetita cane,
Victoriam! Victoriam! magnum tuis
Praefige signis Herculem. ubi suas ratus
Fors ille turmas, steterit; inimicam inice
Manum, et catenis stringe prodigum ferae.
Nihil morare. Saepe discrimen parit
Mora parva magnum. Ne tamen sui immemor
Generosus ardor peccet, aut belli impetus
Abripiat animos. Bella qui temere gerit,
Plerumque victus caeditur. Pariter Viri
Nihil timete. Facile, qui timet, cadit.
Cautela vobis calida sit, cautus calor.

SCENA SEPTIMA. Flavianus instante Theodosio fugit. Flavianus.

Flav. Quae mihi nigrantes latebra concedat sinus,
Tenebrisque fidis contegat? caelo diem
Devolve Phoebe; merge praecipites mari
Currus Ibero: redde inaspectam sugam.
Huc Flaviane tota pollentis status
Detracta pompa est! fremuit a tergo sonus?
Nemo hinc minatur? solus, abiectus, miser,
Vacuus honoris, Martis opprobrium ultimum
Silvae per omnes erro fugitivus plagas.
Hinc instat hostis. Solis inimicae faces
Truncate radios. Nemo fugientem premit?
Haec sunt rotantis fata fortunae: levat,
Sed stare prohibet: incito cursu sua
Statione magnos eicit, parvos levat.
Sonantne rursus arma? quid peius queat
Instare miseris, quam pavor mentis sequens
Premens priorem? lubricae o sortis vices!
Timete si quos scelere fortuna extulit
Virtutis hostis. Hora quod dedit prior,
Rapiet secunda. Gloriam quisquis suam
In scelere fundat, discat exemplo meo,
Cum sole natam gloriam, cum illo mori.
Sonuere rursus arma. Da fugam nemus.

SCENA OCTAVA. Vinctus Theodosio sistitur Eugenius. Theodosius. Eugenius. Arbetio. Dux Theodosianus.

Dux Theod. Hic silva tremuit, et repercusso sono
Admonuit aures: aliquis hac rapuit fugam.
Abiecta produnt spolia.
Theodosius. Suspendat furor
Nunc arma miles. Fessa cedendo manus
Detur quieti. Quis fragor belli sonat?
Arbet. Vive Imperator Hostis in tua est manu.
Theod. O astra caeli mitia! o clemens DEUS!
Arbet. Substerne magno Caesari victum caput.
Theod. Vicisse satis est.
Arbet. Tam diu serpens nocet,
Donec teratur. Theod Barbarum hoc Regem sapit,
Postquam refrixit mucro, captivi fibris
Hostis sitire sanguinem. Nobis sat est
Vicisse. Clemens Caesares furor decet,
Et ira mitis. Praedo regnorum. DEO
Exosa pestis! disce, quam numquam DEUS
Faveat Tyrannis Eug Caesar, hoc sero nimis
Victus docetur. Th. Caesarem vocas? Eug. Voco.
Coloque. Magne Caesar, in victum manus
Temerare parce. Th. Nulla me quamvis sitis
Cruoris urat, noxium tamen suas
Poenas reposcit crimen. In novum scelus,

Quisquis patratum sustinet, sternit viam.
Quicumque parcit hostibus, is hostes alit.
Eug. Qui supplicantis vota non durus capit,
PII meretur Caesaris nomen. Theod. Tamen
IUSTUS vocari desinit. Non est PII
Contra aequitatis iura patratum nefas
Remittere hosti: Iusta sit pietas, pia
Iustitia Regum. Eugen. Caesarum primum est decus
Lente tonare. Theod. Sed tamen Reges decet
Tonare. Eug. Facies blanda commendat polum,
Vultus serenus Caesarem. Theod. Quando scelus
Serenitatem poscit expungi, est nefas
Parcere Tyrannis. Grande nocumentum est probis.
Tolerare nocuos. Eug. tolle peccantes, perit
Pretiosa gemma Caesarum, Clementia.
Theod. Lentus remitte crimina, eiectum foro
Ius exulabit Sceptra non rigidus gero,
Sed IUSTUS Imperator. In reos favor
Si se reclinet, civium perit salus.
Eug. O magne Caesar! Th. Iudicem tuum voca.
Eug. O iuste vindex criminum, quando potes
Simul esse iustus, et simul mitis, decet
Magis esse mitem. Theod. Si sua poena caret
Impune crimen, semper audaces facit.
Peius residat ira. quam plectas. Probo
Iudicia lenta. Sanguinis pondus grave est.
Iudicia facile nemo praecipitet furens.
Furor est iniquus criminis iudex; licet
Plectat rebelles. Interim vinctus mea

Sequeris arma, militis nostri iocus,
Donec procella Martis accensi suos
Ponar furores, seque refringat calor,
Populusque reducem Caesarem effusus colat.

CHORUS. Dum pax Orientis et Occidentis Imperia componit, Virtus Genios Arcadii et Honorii instituit ad gubernandum: instructos allapsae e nubibus geminae Aquilae repente abripiunt, et Imperiis in nubes elatis sistunt orbi praeficiendos. Pax. Virtus. Imperia. Genii.

Pax. Ite cruda martis arma:
Pax beata mandat: ite:
Dum sereno vecta curru
Patria astra inambulo.
Semich. 1. Pax amoenae mater aurae,
Pax soror beatitatis,
Siderumque faustiorum
Pax amoena filia.
Pax. Convenite dissoluti
Regna mundi, copulanda
Lege amoris, convenite,
Pax paravi vincula.
Imperia Obsequamur, est amoenum
Pacis imperantis omen.
Convolemus in beata
Frena pacis aureae.

Semich. 2. Prima vena suavitatis,
Blanda mater aequitatis,
Utriusque risus orbis,
Faustitatis gratia:
En Orientis, en Cadentis
Regna Solis in lupatos
Convolarunt. Iunge nexu
Mundi utrumque cardinem.
Virtus. Ad sceptra grande pectus erudii Date
Quae prima magnos Caesares Virtus decet
Gen. Arc. Imperare iussus, audi.
Frons amoena sit, serenus
Risus oris, mite labrum,
Et modesta lumina.
Virtus Haec una virtus subditis gratum facit.
Gen. Hon. Liberale frontis aequor,
Pectus acre, Iustus ensis,
Et Pius calor, manusque
Expedita in proelia.
Virtus. Urgente nullo suscipi bellum decet?
Gen. Arc. Si frementis ira Martis
Saeviente vecta flamma,
Vel rebelle gentis oestrum
Regna ferro vulneret.
Virtus. Quid si furores pace componat quies?
Gen. Hon. Si quiescat ira martis,
Orietur aestus ensis.
Bella belluas ruentur,
Pax amica Principes.
Virtus. Paci studentem Caesarem mundus colit.
Gen. Arc. Cura Numinis tuendi,

Cura civium perennis
Pectus urat, Aequitasque
Facta lance ponderet.
Virtus Aequo studentem Principem cives amant.
Gen Hon. Pro DEO decet labores
Imperantem non timere,
Populorum pro salute
Excubare Principes.
Virtus. DEO et saluti civium princeps datur.
Semich. 1. Audiistis eruditos
Ad Coronas. Ite fidi
Alites, DEI ministri,
Ad Coronas tollite.
Semich. 2. Ad Coronas evolate.
Caesares Pios et Aequos
Diligit DEUS. Venite
Ad Coronas Imperi.
Caesares DEO studentes,
Publicoque militantes
Civium bono benignus
Ordo caeli deligit.
Ad Orientis, ad Cadentis
Imperi venite Sceptra.
Astra nutant: advolate.
Imperia Ad Coronas evocati
Sistimur iubente caelo.
Omnes. Pace longa uterque vive.
Pace Regna floreant.

ACTUS V.

SCENA PRIMA. Erigitur iussu Senatus arcus triumphalis. Senator. Artificum Chorus.

Senator. NOndum peracta iussa? vicinus gradum
Iam Caesar urget Victor, et Patriae Pater.
Alacres citate spiritus. Numquam nimis
Cito paratur debitus virtuti honor.
Chor. Art. Virtus inclita non eget
Umbra pegmatis aurei.
Dives laude domestica
Cultus negligit exteros.
Non est vultus amabilis,
Non frons pulchra, nitoribus
Quae crescit stibii adliti.
Turpe est, quidquid honestius
Cultu redditur extero.
Phoebo Graecia lampadas,
Urat mille, serenius
Non sparget iubar aethere,
Dives lumine proprio.
Virtutem popularium
Tollat gloria plausuum;
Illi se famularibus
Ganges fluctibus ingerat,
Et vestis Tyriae nitens

Inserpat lateri color;
Surgant invidiam polo.
Ingestura palatia,
Virtuti nihil aggerent.
Illam non popularium.
Tollit gloria plausuum,
Non frontis diademata,
Non fluctu Tagus aureo.
Fingi nescia, marmoris
Stantis praemia despicit.
Quis nos sudor inutili
Cogit solicitudine,
Victori decus addere?
Non adsciticio litas.
Mentitur stibio genas
Frons, quam gratia inambulat,
Quid nos Praxitelis labor,
Vel coesum Rhodium iuvat?
Virtus culta precariis
Non fit clarior ignibus.
Sola est ipsa sui decus.
Facti gloria nobilis,
Fecisse est: alio nequit
Virtus munere crescere.
Quidquid lumin is aggeres
Virtuti, merito est minus.
Semich. Quamvis praemia non petat,
Tu ne subtrahe publicos
Plausus. Si meritum nequis
Exaequare laboribus,
Saltem sed poteris tui

Partem solvere debiti
Mente intendere sufficit,
Ad quod dextera deficit.
Chor. Art. Vivat gloria Caesarum!
Aeternet Theodosius!
Cuius munere saecula
Evolvit polus aurea.
Aeternet Theodosius!

SCENA SECUNDA. Victor ingreditur urbem Theodosius. Perorat pro iis Ambrosius, qui se in templa reduxerant, et clementiam Caesaream impetrat. Theodosius. Duces. Senatus. Ambrosius. Manipuli militum laureati.

Manip. 1. Vicimus! Io! quisquis fragili
Dextra cautus volvere magna
Bella aggreditur; palmas emere
Duro Martis pretio tentat.
Hoc Theodosius tulit ex hoste
Pretio lauros. Vicimus! Io!
Manip. 2. Vicimus Io! quisquis ab undis
Pelagi gestit conchas legere,
Vasti penetret viscera ponti, et
Mersus amaras hauriat undas.
Hac Theodosius merce coemit
Dulcia amatae munera lauri.
Manip. 3. Vicimus Io! Vicimus Io!
Quisquis odores amat hortorum,
Divamque rosam, veris ocellum,

Florumque Ducem carpere certo
Ungue minatur; non formidet
Digito acerbas tangere spinas.
Sic Theodosius, per acerba serae
Vulnera sortis retulit palmam.
Manip. 4. Qui Phryxaeae pecudis vellus
Victrice volet per freta vectus
Tollere dextra; non ille maris
Horreat iras fluctusque gravi
Turbine motos. Sic Theodosius
Per mare tumidis fluctibus horrens
Felice suum littore tandem
Stitit Imperium. Vicimus Io!
Russin. Subsiste miles Patriae optatae inclitas
Turres adora Theod. Laureis centum caput
Fastigiata patria heroum lares,
Regina mundi, Caesarum ferax domus,
Caelo invidenda tecta, regnorum parens,
Dilecta salve terra, quam densis seges
Armata telis, aere radiantes globi,
Horrensque ferro miles, et fuso horridus
Undique cruore per obviae necis minas
Defendit usque, Caesarem tuum excipe,
Faustoque reducem pacis amplexu fove.
Senator 1. Invicte Caesar, gentis afflictae salus,
Domitor Tyranni, pacis assertor, tui
Vindex Senatus, Civium pater. Oculo
Hoc patere nomen dextero, postquam tua
Patriae labantis dextera ruinam stitit.
Sen. 2. Exosculamur sceptra, quae manu geris,
Caesar paternam, quaeque si vota audiat

DEUS suorum, pace perpetua frui
Proni advovemus. Sen. 3. Aure si patriae excipis
Sensus benigna, civium interpres loquar:
Salve labantis magne Reparator rei,
Cui praeliatus turbine insano. Notus.
Submisit iras, et procellosi maris,
Inter furores saepe dubitantem ratem.
Tuto quietis littori Virtus dedit.
Sen. 4. Composita pacis studia, tranquilli dies,
Serenitatis otia, aequalis tenor
Felicitatis, civibus constans fides
Reposita, munus dexterae est, Caesar, tuae.
Theod. Quem praesidere publicae rei DEUS,
Regnoque iussit, publicae iussit rei
Munimen esse, et vertice obiecto dare
Clypeum saluti patriae. Dedi. Tibi
Haec si probantur studia, iam satis mihi
Est gloriarum. Vicimus sed hoc decus,
Post affluentis Numinis Magni manum,
Est vestra virtus milites. Ruff. Virtus Ducis
Ingessit animam militi. Theo. Per vos iacet
Calcatus hostis Imperi. Ruff. Sed te Duce.
Theod. Per vos Tyrannus mordet afflictus solum,
Terraque miscet sanguinem Ruff Laudis decus
Debebit istud Caesari miles suo.
Theod. Per vos subactus hostis ad caelum facit
Gradum altiorem Caesari. Ruff. Flammae Ducis
Virtutis igne militem accendunt suum.
Theo. Pars magna laudis Caesari est miles bonus,
Ruff. Et summa laus est militi Caesar bonus.
Theod. Quis iste pavido tremulus incessu chorus?

S. Ambros. O digne Caesar aethere, Augustae man
Exosculari liceat invictum decus.
Postquam serenos sidera eventus tuis
Dedere bellis, illud ad tuos quoque
Adice triumphos; ut tuam Clementiam
Peiora meritus sentiat, quisquis sacras
Fugerat adaras. Quisquis ad clavum sedet.
DEUM aemuletur; ille non semper manu
Iacit trisulca tela, cum peccat furor:
Suspendit ictum, parcit, et simulat diu
Vidisse crimen. Lege si belli exigis
Causam, Imperator, nulla spes victis manet:
Sed si feroces impetus belli premis,
Iramque ponis, glorias vincis tuas.
Vitam rebelli auferre Victori licet;
Donare, laudum est maxima. Abiectos leo
Molli ungue tractat, ungue contentus gravi
Stravisse tumidos. Parce. Nam victis preces
Tantum supersunt; nulla Victorem ligant
Decreta legum. Sternere superbos, gradus
Victoriarum primus est; alter, pia
Tractare dextra supplices Theod. Non sum tigris
Aut lacte pasta tigridis Haemoniae fera,
Qui pertinaci sanguinis siti ardeam.
Vicisse satis est. Nolo mihi cingat latus
Vestri cruoris purpura. Afflictum caput
Attolle turba. Discat hoc orbis, meo
Me tegere Cives Marte, non victi necem
Quaerere. S. Ambr. Benigni Caesaris pedes cole
Rediviva turba. Supplex 1. Vivo, sed vivo tua
Benignitate Caesar. Hoc proprium Dei est.

Donare vitam, rapere quam quivis potest.
Theod. Vivite, measque laureas quisquis probat,
Inter serenos exigat plausus diem.

SCENA TERTIA. Datur plausus a nobili Iuventute Urbis.

Primus. Orbis Clypeus bonus est Caesar;
Sive micantes ira sarissas,
Sive furentes Marspiter enses,
Sive cruentas Bellona faces
Torqueat, isto tegitur tutus
Clypeo mundus. Secundus. Pater Imperii
Bonus est Caesar. Quotquot amantes
Numerat Cives, tot dilectos
Gremio natos condit amante.
Tertius. Numinis Oculus bonus est Caesar:
Cum DEUS isto conspicit Orbem,
Simul afflicto prospicit Orbi.
Quartus. Dextra Tonantis bonus es Caesar:
Levat hac miseros, tumidosque premit.
Quintus Regula recti bonus est Caesar:
Regis ab actis capit exemplum,
Quisquis in actis errare fugit.
Sextus. Sol Imperii bonus est Caesar:
Qua cumque ruant parte tenebrae
Noctis amicae, munere grati
Numinis arcet. Septimus. Gemma Imperii
Bonus est Caesar: Civis amico
Iungere nexu, suus ut gemmam

Annulus ornet cinctu aurato.
Octavus. DEUS in terris bonus est Caesar:
Illum prono veneretur Iber
Indusque genu: quique rigenti
Subditus Arcto Tanain haurit.
Nonus. Ara salutis bonus est Caesar:
Huc vota volant. spes unde micat
Certa bonorum.
Decimus. Centrum Imperii bonus est Caesar:
Omnes unus trahit affectus.

SCENA QUARTA. Theodosius imperator pace parta de successore cogitat. Filiorum Arcadii et Honorii virtutem coram Arsenio experitur. Theodosius. Arcadius. Honorius. Arsenius.

The. Maxima parentis cura sunt sanguis meus,
Stirpis columnae, nominis nostri decus,
Arcadius ac Honorius, gemina sui
Simulacra patris. Vivit in natis pater,
Virtute quando filii vivunt patris.
Est anima virtus Caesari: hac sola traho
Auras superstes: anima si virtus meis
Sit ista natis, emori nulla mihi
Aetate dabitur: posteri in natis patrem
Post fata cernent, una quos anima animat.
Adsint parentis columen, et maior mei
Fortuna sceptri filii: in quorum gravis

Humeros recumbet orbis. Ex istis sibi
Florens parentis gloria heredem petit.
Arsen. Auguste Caesar, nominis gemmas tui,
Decora paterni sanguinis, mundi duo
Sisto labantis fulcra. Sed utinam tibi,
Dum cernis ora, cernere liceret bonae
Mentis recessus! Frontis excelsae tamen
Tenor explicatus candidum interni sinus
Prodit colorem. Rebus Imperii vides
Pater gerendis indolem natam, et tuum
Cum sole Numen vehere, qua mundo diem
Aurora veniens reserat, et claudit Tagus,
The Nati, una magnae stirpis atque amplae domus
Gloria superstes: Caesar est parens: siti
Avida parentem bibite; et immensae sinum
Laudis capacem spiritu vivi Patris
Animate. sceptris Imperi vasti indoles
Vos vestra genuit: pectoris magni vigor
Altam imperantis Caesaris mentem regat.
Arcad. Ad provocatum gloriae culmen tua
Exempla rapiunt: inde regnandi modos
Formasque sumo. Nasci ad Imperium dedit
Aliquando casus: regere virtutis fuit.
Theod. Quas imperantis esse virtutes putas?
Honor. Iustitia populos flectat, et Pietas Deum
Servet faventem.
Arcad. Pro DEO ego primum reor
Populaque stare. The Utrumque regnantem decet:
Iustitia Populo pugnat, et Pietas DEO.
Honor. Ergo ista in unum confluunt.
Arcad. Limes tamen

Disiungit aliquis. Subditos quamvis regat
Iustitia, non sola tamen. Ingenuis quoque
Dominatur animis Caesarum clementia.
Honor. Optanda laus est Caesari, clementia:
Necessitas Iustitia, ubi magno fremit
Populus tumultu. Arc. Iustitia caute ut tonet,
Pietas refrenat impetum ardentem manus.
Honor. Ne lenta iaceant iura, metuentem incitat
Iustitia dextram. Arcad. Cautior pietas ferit.
Honor. Sed fortior Iustitia, cum suos metu
Populos coercet. Arc. Beluis frenum est metus:
Amica cives gratia et favor regit.
Honor. Homo sceleratus bellua distat parum:
Ferat lupatum belluae; Arc. Excutiet quoque.
Rebelliones primus accendit timor.
Ho. Exstinxit idem. Arc. Nempe post gravia Imperi
Exulcerati vulnera. Theod. Accenso neces
Nec semper ense fulminet; nec se nimis
Facilem propinet Civibus Caesar: Gravem
Nimia ira, Pietas nimia contemptum facit,
Attemperanda est altera alterius sale.
Honor. At esse rigidus Caesar absque ira potest.
Arc Potestque clemens esse, nec deses tamen.
Hon. Aliquis rigorem semper insequitur timor.
Ars, Aliquis amorem semper insequitur amor.
Meliorque amoris census est. Populi fides
Sequitur amorem: Clypeus Imperii est fides,
Obsequia fidei serviunt: longo retro
Ordine sequuntur faustitas, candor, dies
Sine nube amoeni, Honor. perpetem fidem tenet.
Iustitia, cuius civis intuitu timet

Violare iura. Arcad. Iura ne violet, magis
Prohibent amores. Honor. Pectus ingenuum. Levis
Non capit amorem populus.
Arcad. Armeniae quoque
Capiunt amorem tigrides. Vili licet
E plebe natum pectus, ingenuum facit
Amor magister. Theod. Ille non melius regit,
Qui scelera plectit acrius: sed qui magis
Tollit patrata scelera; patranda impedit.
Honor. Iustitia crimen demetit
Arcad. At ipsum quoque
Agrum cruenta saepius plaga eruit.
Clemente pietas vulnera attrectat manu,
Sed minus acerbat. Non nego medelam urbium
Malis ferendam: tempus et modum volo
Non melior ille Medicus est, plures manus
Pedesve qui rescindit, ut malum eruat;
Sed membra qui conservat, et tollit malum,
Theod. Utramque Caesar misceat, Regni quies
Utraque surgit. Musica harmonia sono
Non constat uno: temperet acutum gravis,
Gravemque acutus, Arsen. Ipse qui fruges agris
Benignitate Solis educit DEUS,
Nivium rigore protegit, Arcad. DEI reor
Exemplar esse Caesarem. Raro tonat,
Sed saepe purum Solis indulget iubar.
Et quando saevit, maria vel densum nemus
Percellit igne; at urbibus, parcit magis.
Si forte et hominem feriat; ardentis facem
Solis redonat omnibus: parca ferit,
Et liberali praemiat semper manu.

Honor. At vile pietas reddidit multis iubar.
Arcad. At ira chalybis abstulit multis decus.
Hon. Pluribus ademptam purpuram pietas dedit.
Theod. Altera maritas alteri iungat manus.
Unum utraque corpus efficit: quod nec decet
Totum esse durum, molle nec totum. Altera
Pars duriorem mollior cinctu tenet:
Pars molliorem durior in altum erigit.
Arcad. Paterna monita Filio leges erunt.
Utramque nectam Pacis et belli vices
Utraque docebit. Honor. Pace tranquillum utraque
Regnum tenebit. Quando pro Populo et DEO
Lassata Martis arma ponentur; forum
Iustitiae flectet legibus, Pietas dabit
Templis acerras. Theod. Indoles, virtus, manus
Matura sceptro est. Arcad. Una mihi Pietas manus,
Iustitia manus est altera.
Theodosius. Ad sceptrum utraque
Apta est gerendum.
Honor. Dextra pro DEO, altera
Populo duellat Theod. Utraque amplexu tenet
Imperia firmo. Fessa tot bellis manus
Vastoque pondere Imperi, Herculeum aspicit
Utriusque prolis robur, atque optat gravis
Partem subire ponderis. Quantum placet
Fesso Parenti, si coronatum suae
Vivus videre verticem prolis queat!
Arsen. Auguste Caesar, Imperi Herculeis grave

Imponis humeris pondus. Athlantes vides
In prole bina Genitor. Augustum refert
Uterque Patrem geminus est humerus Patri.
Uno Occidentis Imperi molem geris,
Altero Orientis. Arc. Pondere Imperii est minor
Iuvenalis aetas: saepe succubuit senex,
Quid iuvenis ausit? Ars. Regna non spectant senem,
Sed aequitatis Vindicem, Iustum ac pium
Ad imperandum primus est virtus gradus,
Postremus aetas. hercules puer dedit
Documenta magni roboris, quando manu
Tenera chelydros pressit, et se se Imperi
Sceptris probavit. Ignea est animi Indoles;
Sive haec senile pectus insideat viri,
Sive Iuvenile, semper ad sceptrum parat.
Hon. Flos saepe fructum spondet, at tempus negat,
Ars. Sed quando fructus praevenit florem, nequit
Negare tempus. Indoles fructum tua
Dat ante florem. Praecocis nescit moram
Virtutis ardor. Arcad. Pace sit dictum tua,
Cum nimia laus est laudis amittit iubar;
Est nimia, quando laudis excedit modum.
Arsen. Laus esse nimia non potest, quando minor,
Quaecumque facto est. Ipse dum laudem fugis,
Laudem mereris: Sceptra dum metuis, probas
Aptam gerendis Imperi sceptris manum.
In non volentem pronius decus cadit.
Arcad. Dummodo merentem.
Arsen. merita mensuret, cui
Remunerare convenit, non qui edidit.

Saepius honores ambiunt magis, minus
Qui promerentur: quique sunt meritis graves,
Fugiunt honores. Sed fugit et honor sui
Nimio sequaces ambitu: sequitur quoque
Sui fugaces. Principes, illa via
Trahitis honores, qua fugitis. Umbram retro
Credite sequentem facta, quae Iuvenes docet
Magistra Virtus. Sceptra si Pater in tuam
Prolem reclinas, praemium meritae dabis,
Non donum inerti.
Theod Laudis at partem tibi
Debemus huius Arseni. Quod par mea est
Soboles Coronis Imperi, debet tibi.
Per nos aviti stemmatis honoram facem,
Suffragiumque sanguinis clari trahunt,
Virtutis a te calculum. Arsen. Laus est soli
Fecundioris, ferre meliores sata
Semente Fructus. Indoles vocat tuos
Ad sceptra natos, promovet virtus, bonum
Commune dat suffragium, Mundus vovet,
Cives anhelant: unus augustam indolem,
Virtutis ignes, publici accessum boni
Mundique vota Caesar ancipiti tenes
Suspensa fine. Theod. Vita quod suadet simul
Devexa Patris, facio: curarum volo
Partem venire in Filios. Discant Patre
Vivo imperare, nosque progressu suae
Felicitatis recreent. Placet? Ruff Placet,
Quod calida mundi studia communi probant
Animata voto! Theod. Pergite, Augustas manus
Onerate sceptris. Unicum fesso Patri

Hoc est levamen, antequam condat suam
Cineres in urnam, purpura et sceptro inclitos
Videre natos. Quisquis Augusto favet,
Non invidebit gaudium hoc seni Patri.

SCENA QUINTA. Arbogastes Eugenii incentor se ipsum conficit.

Quid moror inertem spiritum? plena manu
In me furendum est Pectoris probrum mei,
O turpis anima, quaere, qua fugias, viam:
Lacesse fata, merita iam pridem solo
Eliminari, perque Cocyti rogos
Terrere furias. Ultimum vitae cita
Pereuntis actum. Turpiter ducti dies
Inhonesta fata postulant. Peream pari,
Qua vivo fama. Dire, detestabilis,
Cruente, stolide barbare, et solo gravis;
Exose Caelo quisquis has Mundi vices
Sceptro gubernas. Pereo! sed si te traham
Mecum in ruinam, quanta perituro dabis
Gaudia! ruamus anime, iam praeceps hiat
In fata Avernus. Estne quae sontes piat
Megaera Manes? estne Tisiphone manum
Armata colubris? estne Tartarea aliquod
Monstrum palude? pernego; non est DEUS
Qui scelera plectat; scelera nisi iacto mea
Exurat igne. Nulla Tisiphone est stygi,
Nisi concitato turbine erumpat foco
Animamque nostram corpore impuro extrahit.

Inane Nomen Tartari est: Orcus mera est
Fabula. Venite. si quis infernos amat
Cumulare Manes: debeor pridem inferis
Mactanda Divis hostia. Ego (quid me vetus
Scelus remordet?) ego coronatum caput
Dignumque vita perpete excussi suo
Solio; Tyranno purpuram inieci; facem
Belli per orbem distuli; innocuos nece
Dira peremi, viperam Imperio dedi.
Quid vivo pestis? quid super animam traho?
Diffugite Manes Tartaro: insontes reus
Probat Arbogastes. Tantale prementes labra,
Fugaque semper labra ludentes aquas
Cede Arbogasti: cede tormentum senex
Numquam quietae rupis, Et quisquis iecur
Avido voratum vulturi in novas dapes
Semper sub orco reficis, immanes meo
Aves reserva pectori. Et nocens fui, et
Feci nocentes, scelere non uno Feram
Supplicia sceleri debita. Eugenio steti
Incentor acti sceleris, Eugenio cadam
Cadente: poena incendio pari parem
Culpam flagellet. Cruda me toto Eumenis
Excludis Orco? sontium ardentem vetas
Regionem adire Manium? erumpam viam,
Et te invidente Tartaro accedam novus
Incola paludis flammeae, En restat chalybs,
Quem decuit olim pectori hostili imprimi,
Quo purpuratum Caesaris rupi latus.
Pereamus illo scelere, quo feci scelus.
Ades et fluenti sanguini mixtam excipe

Cocyte vitam. Perge detestabilis
Anima. Cruorem bibite Eumenides: abi
Invisa terris anima, metuendum stygi
Monstrum, profundos Manium incesta lares.

SCENA SEXTA. Umbra Maximi Tyranni nuper a Theodosio victi, et Andragathii eius incentoris, cadaver occisi abripiunt ad infernum: Divina interim Nemesi docente scelus in auctorem redire.

Vae! felici quisquis nimium
Scelere gaudes! sit tarda licet,
Est certa tamen poena nocenti.
Tacito Nemesis pede scelestos
Premit a tergo, semperque manu
Vindice crispat fulminis iras.
Si gravis ictum mora suspendit,
Maior veniet poena nocenti.
Tacet ad tempus DEUS; at tandem
Loquitur torto fulminis igne.
Non hinc credas minus offensum,
Quod non cernas magis iratum.
Etiam sceleri sua mansura est.
Hanc ubi reples, in tua celeras
Funera fulmen Plerumque diu
Impune scelus DEUS occasu
Graviore piat. Quisque perit eo
Crimine, quod agit. Caput Auctoris
Culpa requirit. Tu Caesareum

In latus ensem saeve egisti;
Ense peristi. Nunc postremum
Acheronta subi. Sidera reliquas
Mitius urgent culpas. Quisquis
Calido nimium ductus amore
In Caesareum diadema ruit,
Sua praecipites vocat in fata
Fulminis ignes. Numquam omnino
Astra rebelli capiti parcunt:
Ibis stygios turbare lares
Caesaris hostis, mecumque scies,
Quamvis sero sed certo olim
Saeva rebelli tormenta dari.

SCENA SEPTIMA. Theodosius pace parta Arcadium et Honorium, Filios suos Successores designat: et alterum Orientis, alterum Occidentis Imperatorem dicit. Theodosius. Arcadius. Honorius. Arsenius. Ruffinus. et Proseres.

Memoria recte facta consequitur; sequens
Dies priorem laudat, et cineri suo
Vivit superstes nomen ac longum retro
Invadit aevum fama Virtutis tuba.
Non quaero laudem, digna contentus gravi
Egisse laude. Nolo post cineres mihi
Monumenta marmor statuat, unius fuga
Quae rursus anni diruat. In istam volet

Conditio laudem vilior; maior decet
Honestiorque Caesares laudis sitis.
Privatus aevum quaerat a versu brevi,
Quem forte Pario marmori insculpsit Myron,
Tumulove amicus. Alia Regnantum decet
Esse monumenta, publico quae se quoque
Post ipsa fata Civium impendant bono.
Laus imperantis semen est laudis novae.
Ibi tumulamus gloriae seriem bene,
Ubi in sequentes perpeti vive fluit
Gloria Nepotes. Filii stirpis meae
Compendiosa epigraphe, in quibus Pater
Avique vivunt Patris, et generis novus
Venturus ordo, vestra si meae datis
Corda tumulandae gloriae, vixi satis;
Nec vivere tamen desino, in vestrae sinu
Vitae sepultus; vestra Genitorem expriment
Facinora semper; Filii vestri, Patres
Avosque vivos posterae aetati dabunt.
Hac arte vivam. Vota si Proceres probant,
Augusta Regni decora cum Natis Pater
Simulque curas dividam. Ruff geminas dabis
Mundo columnas. Artifex sacras DEUS
Ad Sceptra finxit dexteras: sedet Charis
Utrique labris, ora maiestas tenet,
Et mitis oculos gratia, accendit Leo
Flammis medullas, Iuppiter frontem explicat
Sereniorem totus in duos venit
Chorus Deorum filios Arse. Animus bono
Intentus, undis altior levis gregis,
Vivax in ausus, consili capax sinus,

Affatus oris blandior, constans pudor;
Animosa dextra, bella cum Mavors parat,
Eademque mitis, pace cum ridet solum:
Colorque [(reading uncertain: print faded)] constans; sive turbato ruat
Fortuna fluctu, sive composito mari,
Etesiarum mollior ludat chorus:
Pavore tangi nescium pectus manus
In dona semper patula, clementi Iride
Iucundus oculus, omnium pridem sibi
Emunt amores. The. Ergo quod iubeat DEUS
Faustum evenire publico Imperii bono,
Utrique Mundi Cardini, qua Sol venit,
Et qua recedit occidens, Natos meos
Volo praesidere Caesares. Pondus grave est,
In vestra quod se capita reclinat; minus
Sed ille premitur onere, cui virtus suos
Aptavit humeros. Arcad. Pondere ut premar
Partem laboris maximam Virtus feret.
Honori. Sub huius humeris nulla me moles premet.
Theod. Afferte Proceres Imperi Augusti notas.
Gladium Tonantis vindicem laesi cape.
Arc. Admota capulo dextera en Crucem tenet.
Erras, superbum culmen Imperii, notam
Felicitatis esse quicumque autumas:
Prima ipsa Crux est ansa, qua Regnum tenes.
Hon. Iustitia eandem obarmat et Pietas manum.
Iustitia acumen donat, et Pietas Crucem.
Theod. Cruce teneatur gladius, et discas capi
Pietate Regna. Purpura Herculeos chlamys
Insumat humeros. Arc. Purpura pudorem docet

Flammasque mentis. Unus est ignis bonus
Ardere pro Populo et Deo.
Honor, Chlamydis sinus
Amplus, quieti Civium tutae patet.
Theod. subiecta late Regna complecti sinu
Decet imperantes. Aureum inducat diem
Capiti Tiaras. Arc. Caesarem blanda hic ligat
Necessitate fulgor, ut semper meis
Intaminatae praeferam vitae facem.
Theod. Urgent potenter iussa, si exemplo praeis,
Mores et acta Regis improbi, aut probi,
Sunt subditorum regula. Hon. In partem bonam
Ut plebs trahatur, ipse me flectam prius.
Theod. Sceptrum benignas aureum manus petit.
Arc. Ferrum sinistra, dextera sceptrum geram,
Facilis favere, furere difficilis. Theod. Tamen
Violata quando Civium iura invocant.
Manum Patronam, fortior ferro manus
Est applicanda. Hon. Blanda mucronem iubet
Aliquando virtus tegere, sed sceptrum vetat:
Ut potius aurum pateat augustae manus.
Theod. Sinon salutem Patriae infestet furor.
Inscende solium: at inde cum populum aspicis,
Nullum tuorum despice, Arc, Excelsum thorum
Speculam putabo; cuius ex alto vigil
Necessitates cernere meorum queam.
Th. Et providere. Hon Siderum quo me altius
Favor levavit: esse me in oculis magis
Credam meorum.
Theod. Tu quoque in oculis magis
Tuos habebis. Prosperum imperium! suos

Si Rex in oculis portat, et Regem sui,
Moenibus ahenis firmior populi est fides.
Arc. Documenta Patris ut expleam, exemplum Patris
Animo irretorto semper intentus bibam.
Theod. Vivite Patente vivo, et auspiciis bonis
Regnate Nati, Gentium in vestros salus
Recumbit humeros; illa vos Iustos petit
Piosque. Arc. Pietas Brachium est dextrum Patri,
Iustitia laevum. Theod. Utroque semotas plagas
In corda trahite. Caesar Imperii est Pater,
Sic ergo Populos, ut Pater Natos, regat.
Salvete Nati, gloria Parentis, meo
Pendete collo. Stringite amplexu Patrem,
Arcad. Dum filiorum pectori pectus Pater
Tuum apprimis, cor imprime. Hoc signo placer
Munire corda. Theod Basio vobis meam
Inhalo vitam. Arc. Basio et rursus meam
Resume vitam genitor, ut vivas diu,
Theod. Peracta pompa est; vivet in Natis Pater,
In Patre Nati. Sceptra si quisquam novis
Bene auspicato laetus eventu vovet
Caesaribus ire, claudat hunc plausu diem.

Honorii Genium, tertia media inter utramque Genium Theodosiii vehit: accinunt.

Europ. Servare populos nascitur Regum genus.
Asia. Populo tegendo nascitur Regum genus.
Africa. Deo tuendo nascitur Regum genus.
America. Iustitia, Pietas Caesares mundo parit.
Tres Gen. Servire populis nascimur Regii genus
4. Orb. pa. Servare populos nascitur Regum genus
Gen. Arcad. Servabo populos.
Gen. Hon. Serviam populis.
Gen. Theod Ea Qua servo dextra, Servio.
4. Orbis partes. Ut caput solet
Servire membris; membra dum Imperio regit.
Vivite. Gen Theod Sed Orbis commodis.
Genius Arcad. Populo et DEO.
Gen. Hon. Industria et Labore.
Gen. Theod Iustitia, et Patris
Pietate Nati. 4. Orbis partes. Vivite Populo et DEO.

VIS INVIDIAE SIVE C. MARIUS.

ACTUS I.

SCENA PRIMA. Marius de Iugurtha victor militum suorum virtutem extollit. Marius cum exercitu. M. Attilius. P. Rutilius. Duces.

Mar. TAndem pavendus Romulae genti latro,
Nondum immerentum caede satiatus, caput
Iugurtha posuit Dardani ad Ducis pedes:
Et qui superba mentis elatus face
Illusit urbi, capite demisso, sua
Deplorat arma, ac flebilem armorum vicem.
Nam quanta belli decora, quot Martis viri
Natant voluti sanguine, et campi Duces
Torpente volvunt segne sub tabo decus!
Pueri parentum funeri, coniux viro
Illacrimatur; filium mater gemit,
Amicum amicus, incubat miles Duci;
Cadaverumque mixta congeries solo
Testis Quirini roboris passim iacet.
Quicumque palmis inclitum belli Ducem,
Victoriaeque splendidum exemplar petit;
Me videat, et vos milites; quorum manu
Ferroque parta est Dardanae genti salus.
Quorum labores Roma, si posset loqui,

Voce hac probaret: Vivat Aeneadum decus,
Assertor almae pacis, et vita, et salus:
Cuius labori debeo immunes lares,
Servata Civi tecta, defensos Deos,
Donata matri pignora, et natis patres:
Cuius Quirina quamdiu stabunt iuga,
Legesque Roma ponet, officii memor
Gemma serenus candida hic curret dies
Quotiesque Marium seia posteritas canet,
Toties labore militum partam sciet
Urbi salutem Militi ex aequo et Duci
Debeo serenae pacis exortam diem.
M. At. Orta est labore militum, exemplo Ducis.
Mar Virtute vestra, milites. Rut. Sed te Duce.
Mar. Commendat eadem militem laus, quae Ducem.
Attil. Sed prima laus est Principis.
Mar. Par militum;
Quos aequa virtus Principi pares facit.
Rutil. Artem obsequendo miles Ausonius probat,
Dux imperando. Mar. Regere qui paret, potest.
Rut. Tute potest iubere, qui exemplo praeit.
At. Parere tute, qui iubentem sic videt.
Mar. Ducem praeire militi exemplo decet.
Rut. Ducisque par est militem exemplum sequi.
Mar. Vidi sequentes, quando per ruptos calens
Virtus volavit ordines, seque impete
Rapiens per arma semitam ingentem dedit
Caedendo utrinque. Attil. Vidimus fortem Ducem,

Cum Martiales vectus in nimbos equo
Audace primus impete obstantis moras
Fregisti arenae, perque non dubium necis
Discrimen actus, vulneri toto patens
Pectore, revulsos hostium globos tuae
Irae dedisti pervios, nullo tamen
Aut impeditus vulnere, aut pressus metu.
Mar. Sed irruentem militis nostri sequens
Manus incitavit. Rut. Dux prior volans manum
Traxit sequentem. Mar. Miles est robur Ducis.
At. Animusque Dux est militis. Ma. Nihil potest
Dux destitutus milite. At. Nec aliquid potest
Duce destitutus miles. Mar. Alterius manu
Iuvatur alter. Gloriae quantum mihi
Decernit orbis Domina, tantundem meae
Debet cohorti, Rut. Stella radiantis licet
Ardore Solis luceat, minus tamen
Dat illa lumen; ipse quin stellae nitor
Est Solis ardor. Vulgus astrorum sumus
Minorque turba milites; tu Sol Mari es.
Si lux honestat sidera, est Solis iubar;
Si laus honestat militem, laus est Ducis.
Maritus. Agnosco mentis Martiae excelsam indolem.
Laudem mereri vultis; in reliquo nihil
Nominis avari: posteris sero cani
Laudem minorem ducitis; forti manu
Tentasse honesta, maximam Hoc ipsum tamen
Olim canetur: Miles invictus Mari
In hoc perennat: magna cum fecit, nihil
Voluit honoris; laude contentus brevi,

Egisse digna laude. Si penetro tamen
Iudicia Patrum, Roma iam vestro parat
Munera labori, missiles hastas, graves
Pharetras sagittis, cornua, umbones moras
Neci daturos, igneum ferri iubar,
Illusa gemmis arma, cristatas ave
Phoenice galeas annulos, torques, scyphos.
Bene prostituto sanguine hoc emitur decus.
Atti. Sed en Tyrannus captus in forum venit.

SCENA SECUNDA. Captivus Iugurtha fit Mario supplex. Marius. Iugurtha.

Marius. Tune ille vastus militis nostri labor,
Probrumque Martis, gentium exosus tumor,
Et Romulaei pestis Imperii, meis
Toties petita proeliis praeda obvenis
Latro purpurate? puduit elatum caput
Mordere frenos Dardanum? Nunc, si potes,
Luctare contra, fascibus quando meis
Collum recurvas; quando post puro data
Tot probra caelo, post Quirinales Deos
Exasperatos Marte, post positum tui
Fastum tumoris, post triumphatas minas
Ferocis animi, meritus ante oculos tibi
Versatur obitus Iug. Principem lenta potes
Tractare dextra. Mar. Nempe qua impurum vomat
Fuso cruore spiritum. Iug Humano manus
Maculare sanguine abstine, postquam calor

Belli resedit: scelera taxari modo
Possunt minore nostra. Mar. Victorem doces
Devicte? Iug. Doceo, lege sed dura nimis,
Pati imperantem. Mar. Chalybis accensi rigor
Erit Magister. Iug. Regium quidem aestimo,
Superare dura; Regium tamen quoque est
Cum premere possis, parcere.
Marius. Ubi mitem scelus
Patitur regentis dexteram. Iug Nullum nefas
Dextra imperantis iura parcendi eripit.
Marius. Sed iura stringit.
Iugurtha. Ille, qui sancit, potest
Laxare. Mar. Quando subditis minimum nocet
Impune crimen. Iug. Subditos quando capit
Amore mitis dextra Mar. Sic quisquis petit
A populo amari, publicum hic odit bonum.
Impune Reges crimen unius ferant,
In paria mille crimina sequentes trahunt.
Iug Si semper ignes torqueat caelo Deus,
Cum peccat orbis, publicum exstinguet rei
Statum Quirinae. Mar. Tela si numquam polo
Lentus minetur Iuppiter, feras alent
Habitata tecta civibus, fiet nemus
Quodcumque nunc est civitas Iug. Amor feris
Distinguit homines. Mar. Et facit; quando nefas
Impune tolerat. Iug Crimen is luit satis,
Peccasse quem paenituit; is plectit satis,
Qui paenitere cogit. Mar. Haec tarda est nimis
Medicina morbo; crimina caveri magis,
Quam paenitere decuit. Iug. At postquam reus
Animum impiavit, parcere est virtus Ducum.

Mar. Quicumque parcit improbis, probis nocet.
Qui servat hostem patriae, campo licet
Palmam retulerit, non tamen vicit fatis.
Iugur. Bis vincit ille, quisquis in victoria
Se vincit ipsum. Mar. Sed nihil vincit, suo
Qui parcit hosti. Iug. Tolle patratum nefas,
Materia nulla Regibus clementiae est.
Mar. Remitte crimen improbis, Regni procul
Ius exulabit. Iug. Iura sat vigent bene,
Cum frena tractat Imperi clemens manus.
Mar. Magis vigebunt, frena si flectat riger.
Iug Qui sceptra duro rigidus imperio gerit,
Populum in timores excitat; timor manus
In arma cogit; arma regnantem premunt.
Regnare qui vult, spiritu miti regat.
Marius. Ut vivat hostis.
Iugurtha. Maius hoc Regum est decus,
Quo maior hostis, venia cui datur, fuit.
Mar. Hostem bonorum nemo toleravit bonus,
Iugur. Ex hoste saepe nascitur Achates bonis.
Mar. Exemplar esse Numinis Regem decet.
Qui fulminante dextera reos premit.
Iug. Qui saepe parcit hostibus.
Mar. Numquam reis.
Iug Sed obstinatis. Mar Nescit imperio caput
Subicere, quisquis sedit ad clavum semel.
Iugur. Primae Magistra lucis est sequens dies:
Quos prima frenos nesciit, sequens docet.
Mar. Et hic Iugurtham doceat, hesterno die
Quod nesciebas, colla sub iugum dare,
Audaciaeque ferre decretam necem.

Iugur. Puram cruore dexteram serva.
Marius. Ut tui
Me quoque cruente sceleris in partem trahas.
Non parco nocuis, ipse ne fiam nocens
Maiore secelere. Testor ignitum iubar,
Patulique Mundi publicam Solis facem.
Diis sacra stagna, Gange se prius dies
Moriturus abdet, rursus Hesperiis recens
Rediturus undis, ante retroactam suos
Tiberis ad ortus fluminis pompam vehet,
Quam tacitus illas civium clades feram,
Et busta Romae. Patriae ut fidem probem,
Immitis esse cogor; ultricem petunt
Cum perpetrata scelera victoris manum.
Diripite, capite Regiae frontis iubar,
Ferrumque latere, pectore auratas notas,
Et quae superbis purpura ex humeris fluit.
Iugurtha. O magne Victor!
Marius Ante sic decuit loqui.
Iugur. Non ante victus ora Victoris colo,
Sactisque Romae pedibus affusus meam
Deploro sortem, et supplici voce ac manu
(Quod esse menti proprium excelsae solet)
Munus reposco: mitius victum preme.
Mar. Arcete famuli tactu, et accessu procul
Monstrum, profanam pellite a pedibus manum.
Iugur. Iugurtha! quondam patrii decus soli!
Iugurtha! cuius paruit nuper iugo,
Quodcumque Babba Regia sumptu inclita
Despectat altis turribus, Divum fere
Aequalis astris, quidquid et Colubraria

Opulenta gazis, fascibus subdit suis,
Et quidquid ustis Africe metis tenet.
Iugurtha columen patriae, sed nunc pudor
Probrumque terrae! Sceptra quo Nomadum ruunt!
Quo dicta populis iura! quo status prior!
Iugurtha! cuius arma senserunt prius,
Quos bellicosi moenibus Mauri, et potens
Carthago claudit, cuius ad virgam auream
Lunavit omnis ora Numidarum genum.
Iugurtha! cuius militum fortis manus,
Et aere cincta turba stipavit latus:
Heu! Romulaeae gentis in lusum datus,
Vitam ac honorem paritur in tumulum dabis.
Haec sortis est constantia: ut premat, levat.
Tragaedisque miscet. Ubi lusit satis,
Tandem cruento fine concludit iocos.
O quisquis ambit Regiae frontis iubar,
Volubilique fidit Imperii rotae;
Quisquis secundo sceptra successu regi
Deceptus ante credidit, versam meae
Felicitatis aleam cernat. Miser
Documenta mundo exhibeo, quam fragili loco
Ambitio sese iactet, et facili ruant
Vento superbi. Videat afflictum Ducem,
Decusque Nomadum militi in iocum datum.
At tibi Iugurthae victor, et Romae decus,
Generosa si quae pectori virtus sedet,
Ignosce victo: parce non nocuas manus
Temerare nostro funere; abiectum tuis
Ne temne pedibus indoles magnae solent

Levare stratos. Non ego partem Imperi;
(Spes ista frustra est) vivere; hoc tantum peto:
Concede vitam Marias. Roma quam laesa expetit?
Iugur. Quae te precatur.
Marius. Quae meum petiit caput
Romqeque busta? Iug. Militis scelus hoc fuit.
Mar. Victoris est vindicta, quam dextrae ingerit
Violata patria. Iug. Esse sed Ductor potes
In me benignus. Mar. Parco victricem tuo
Maculare dextram sanguine: at nostro dabis
Lumen triumpho, quando Tarpei iugum
Spoliis opimis clarus inscendam Iovis.
Iugur. O morte vita gravior! infelix dies!
Trahar in triumphum [(transcriber); sic: trumphum] ? Iuppiter fulmen rape,
Et hunc tonante verticem dextra feri:
Haurite pectus milites, si quis mihi
Addictus olim, mille per fibras viam
Scrutentur enses. mergite capulo tenus;
Donec suprema sanguinis gutta effluat,
Ne Roma turpi subditum cernat iugo.
Perire honesta militis praestat manu,
Quam non honestam vivere ad vitam diu.
O dura pietas! sponte dum mori peto.
Protrahere vitam cogor! O ferrum date!
Propria molestum spiritum manu eruam.
Mar. Abripite monstrum famuli, et avectum procul
Vincite, septum nocte tenebrosi specus;
Ut inquietum spiritum carcer domet.

Iugur. Adeste populi, quos vel Arctoo videt
Polo Bootes, Arcadas lentas premens:
Vel queis perustum verticem Phoebus rota
Vicina adurit; cernite afflictum Ducem
Inter furentes mille Carnificum manus.

SCENA TERTIA. Marius Crispum Romam ablegat ad Senatum, ut triumphum petat. Marius. Rutilius. Crispus.

Marius. Age ia, peracta proelia triumphum petunt.
Laudata virtus crescit, et suo trahit
Ab honore calcar. Pulchrius quamvis putem
Meruisse lauros, quam triumphali caput
Cingere virore; vestra quid tamen Duces
Sibi reposcant acta, pensandum est magis.
Mensura verae gloriae non est brevis
Populi frementis plausus, aut uno virens
Die triumphus: testis est meriti tamen
Quodcumque studium: praemio quando nequis
Aequare laudes, debitum incepta tuum
Fatere laude: summa laus magni est viri,
Quodcumque studium impenderis, semper tamen
Debere plura. Roma non ideo mihi
Vobisque, magnae martis invicti manus,
Neget triumphos. Ille romanae Pater
Augustus urbis, sic coronari caput
Virente lauro voluit, et magno Iovi

Spolia dicari; sic triumphatis potens
Tullus Sabinis, laurea umbratus comam,
Spoliisque dives, barbara pompa horridus,
Inter frementes militum plausus, equis
Vectus per urbem spolia sacravit Iovi:
Non quod rependi posse sudori suo
Par aestimarint, sed quod in populos eat
Hac arte fama nominis. Parem mea
Et vestra virtus milites pompam petit.
Rutil. Qui vetera laudat, addat aetatem novis;
Nesciet an illa laudet, an laudet nova,
Ardore Patrum proelia imitatus, Patrum
Imiteris etiam gloriam. Primus pede
Pressisti arenam, primus in montem trahe
Mari triumphum; docta per cuneos sequi
Virtus, sequetur festa per populi Ducem.
Marius. I Crispe, Romae Patribus nostri refer
Martis calores. quamque depressus dedit
Victoriam hostis: rite si Martem probat
Palmasque Marii, debitos Marti dari
Iubeat honores. Crisp. Iussa iam dici Patrum
Crede ad senatum. Mar. Quisquis hoc meritus decus
Venale pectus obvium in Martis minas
Mecum dedisti, spolia Tarpeio Iovi
Dicanda Cedris appara, donec redux
Vestro triumpho Crispus indicat diem.

SCENA QUARTA. Captivorum Luctus.

Ede querelas captiva cohors.
Quando catenis membra ligantur,
Et grave ferrum vinculat artus;
Tantum est liber miseris fletus.
Currite toto lacrimae vultu.
Nihil est gravius faustae assueto
Risibus aurae, fortique iocis;
Quam molliorem Fortunae oculum
Mutare truci. Casus semper
Gravis ex regno est. non sine sensu
Cedit acerbis molle rosarum
Stratum spinis. Ite in gemitus.
Fluite in lacrimas clara Numidici
Lumina Regni. Fuimus quondam
Fuimus Numidae! Nunc malefidae
Alea sortis versa sinistro
Omine saevit. Nihil excelsum
Inconcussum patitur stare.
Quamvis venti sit summa quies,
Elata tamen summo trepidat
Vertice quercus. Summa tenentem
Facili gyro vertigo rotat,
Casusque premit. Proxima nutant
Alta ruinae, facilique trahunt
Impete lapsum Nimis heu! verum hoc
Nostra, o Numidae, fortuna probat.
Ibat fausto Zephyro navis,

Et prope portum laeta videbat;
Sed borealis furor incubuit,
Rapuitque fretum, rupitque ratem.
Omnes fluctu mergimur uno.
Nec satis ista periisse via est:
Instat gravior miseris ira.
Vincti heroas post erga manus
Velati oculos, nudique pedes,
Nudique caput, pulchra trahemur
Pompa triumphi. Numidas Phoebe
Si cernis adhuc; cursum raptae
Siste quadrigae media attonitus
Pendulus aethra; aut revola primos
Rursus in ortus; velut Odrysias
Timidus nuper fugisse epulas;
Densisque diem conde tenebris;
Nostra aut nemo probra aspiciat.
Non audimur. Ruat accenso
Fulmine Olympus, nostrasque voret
Igne medullas: terra dehiscat,
Laxetque sinus, nosque volentes
Tumulo claudat. Morte perire
Levior nostro est medicina malo;
Quam sic turpe ducere vitam.
Frustra irati cruda vocamus
Fulmina caeli: nec nostra solum
Sorbet aperto funera hiatu.
Ite in gemitus, fluite in lacrimas,
Prima Numidici lumina regni:
Quando probrosis vincta tenentur
Membra catenis, et grave ferrum